Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
1
Epilepsie en onderwijs Nantsje Leijendekker Hans van Dijck Bob Averink
locatie de Waterlelie locatie De Berkenschutse
2
Programma • • • •
Het LWOE Het brein en leren. Wat is epilepsie? De gevolgen van epilepsie op het leren Indien gewenst
• •
Casus a.d.h.v. het causaal model? Casus vanuit de deelnemers? 3
www.lwoe.nl
1
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Onderwijscentrum De Berkenschutse i.s.m. Epilepsiecentrum Kempenhaeghe Heeze & Oosterhout (Hans Berger Kliniek)
Onderwijscentrum De Waterlelie i.s.m. Epilepsiecentrum S.E.I.N. Cruquius & Zwolle 4
5
Wat kunnen wij betekenen: Deskundig Medisch, Onderwijskundig, Cognitief Ervaren Kruisbestuiving, Full time epilepsie begeleiding In opdracht van OCW Overheid gefinancierd Netwerk In contact met (medische) behandelaars en 3e lijn Op maat We doen wat nodig is Neutraal Voor leerling Analyse Wat zien we en waar komt het door? Meedenken Nieuwe ingang inbrengen
6
www.lwoe.nl
2
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Aanmelden begeleiding: www.lwoe.nl •Leerling •Schoolmedewerkers •Ouders •Artsen
7
Het brein en leren
• • • • •
Informatie verwerkingscentrum Miljarden hersencellen Groei en rijping Stuurt hele lichaam aan Informatieoverdracht door elektrische activiteit
8
Het brein en leren
9
www.lwoe.nl
3
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Het brein en leren Pariëtaal kwab Tactiele waarneming Ruimtelijke orientatie
Frontaalkwab Motoriek, initiëren, planning/ordenen, organiseren, gedragsregulatie (aandacht, inhibitie, emotie, omschakelen)
Occipitaal kwab Visuele waarneming
Temporaal kwab Taal, geheugen, auditieve waarneming
Kleine hersenen Evenwicht, motoriek
10
Het brein en leren Groei & snoei (synaptogenesis & pruning) pruning)
Casey, B., et al., (2005). Imaging the developing brain: what have we learned about cognitive development? Trends in Cognitive Sciences, 9 (3), 104-110.
11
Het brein en leren Executieve functies zijn hogere cognitieve ‘sturende’ of ‘regel’ functies van de hersenen
3 belangrijkste EFs voor schoolsucces • inhibitie (zelfcontrole, zelfregulatie) • cognitieve flexibiliteit • Werkgeheugen
• •
deze EFs zijn belangrijker voor schoolsucces dan IQ
•
blijven belangrijk in leven (carrière, huwelijk, mentale en fysieke gezondheid)
In het MBO wordt een enorm beroep gedaan op de belangrijke EF’s, wat gezien de ontwikkeling lastig kan zijn voor studenten
12
www.lwoe.nl
4
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Het brein en leren De kans is groot dat 80% van het geleerde verdwijnt …
… met het proefwerk in de prullenbak.”
David Sousa
13
Het brein en leren Horen
------------------ 5 %
Lezen
-------------- 10 %
Audio-visueel Demonstratie Discussie
----------- 20 % ------- 30 % ---- 50 %
Doen Uitleggen en toepassen
-- 75 % - 90 % 14
Informatie verwerking
15
www.lwoe.nl
5
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Waar denk je aan bij epilepsie ?
epilepsie
16
Wat is epilepsie ?
17
Wat is epilepsie ? Epilepsie is een verzamelnaam van verschillende soorten aanvallen. Een plotselinge tijdelijke verstoring van het elektrisch evenwicht in de hersenen, waarbij het functioneren tijdelijk niet mogelijk is.
18
www.lwoe.nl
6
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Prevalentie van epilepsie Gemiddeld 1:150 Leeftijd 0 - 12 jaar
25%
Leeftijd 12 - 20 jaar Leeftijd > 20 jaar
54% 21%
Mogelijke oorzaken
• onbekend (70 %) • traumatische hersenbeschadiging • problemen bij geboorte: moeilijk vast te stellen • doorbloedingsstoornissen • stofwisselingsstoornis
• stoornis in erfelijk materiaal • vergiftigingen • infecties • tumoren • hersenafwijking
20
Epilepsieclassificatie
Gegeneraliseerde aanvallen
Partiële aanvallen 21
www.lwoe.nl
7
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Aanvalsclassificatie Partieel / lokalisatiegebonden 1 Eenvoudig partieel 2 Complex partieel 3 Partieel Gegeneraliseerd
Gegeneraliseerd
o.a. 4 Tonisch-clonische aanval 5 Absence 6 Atypische absence 7 Myoclonische aanval 8 Tonische aanval 9 Atone aanval 10 Clonisch aanval
Epilepsie syndromen Niet epileptische aanvallen 22
Behandeling • Medicijnen • Epilepsiechirurgie • Nervus vagus stimulator • Ketogeen dieet • Psychologische begeleiding • Aanpassing levenswijze • Uitlokkende factoren bestrijden 23
aanvalsprotocol WAT TE DOEN BIJ EEN AANVAL & andere belangrijke afspraken Naam leerling:
Geb. datum:
Vorm epilepsie: Frequentie en aard van de aanvallen: Soort aanvallen:/ Aanvalsverschijnselen: Frequentie:
Handelen leerkracht bij aanval: Medicatie: Het toedienen van de noodmedicatie gebeurt door Plaats van bewaren noodmedicatie (naam medicijn):
Waarschuwen: Ouders: tel. Anderen:
Opvang andere leerlingen: Afspraken: Gymnastiek: Zwemmen: Speciale gelegenheden: (praktijkvakken zoals koken, techniek: bedoeld voor Voortgezet Onderwijs ) De groepsleerkracht zorgt dat steeds iedereen op de hoogte is, ook invallers.
Ouders: 24
www.lwoe.nl
8
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
“Epilepsie ijsberg”
zichtbaar
aanval neurobiologische werking vd hersenen
(on)zichtbaar
wisselende prestaties problemen met aandacht, geheugen, tempo, EF risico’s voor de persoonlijkheids/gedragsontwikkeling /gedragsontwikkeling persoonlijkheids (sociaal kwetsbaar, emotioneel afhankelijk)
25
“Epilepsie ijsberg”
zichtbaar
aanval
“grote aanval en absence” + vele andere aanvalstypen en syndroombeelden
Invloed op neurobiologische werking van de hersenen
(on)zichtbaar
invloed op (wisselende) prestaties
problemen met aandacht, geheugen, tempo, EF gevaar voor de persoonlijkheidsontwikkeling; sociaal kwetsbaar, emotioneel afhankelijk
26
Epilepsie en schoolproblemen
• Op basis van cognitieve stoornissen als (in)direct gevolg van epilepsie en/of neurologisch disfunctioneren • Op basis van psychosociale problemen als gevolg van epilepsie • (Mede) door lichamelijk klachten • (Mede) door schoolverzuim
27
www.lwoe.nl
9
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Epilepsie & invloed op leren Uitingsvormen waarneembaar:: Moeilijk waarneembaar
vergeetachtigheid / geheugenproblemen
traagheid in denken afgeleid zijn / wegdromen vastlopen in de oplossingsstrategie gissen en missen
28
EFs bij leerlingen met epilepsie Uit wetenschappelijke gegevens komt naar voren: • inhibitie (frontale/temporale epilepsie) [Culhane-Shelburn, 2002; Patrikelis, 2008] • werkgeheugen (temporale epilepsie) [Rzezak, 2009; Black, 2010] • cognitieve flexibiliteit (frontale epilepsie) [Mc. Donald, 2005] • planning (temporale epilepsie) [Treitz, 2008] • (verdeelde) aandacht (epilepsie in algemeen) algemeen: een zwak executief functioneren
▣
vooral bij taken waarbij meerdere cognitieve functies worden aangesproken presteren leerlingen met epilepsie zwak in vergelijking met leeftijdgenoten 29
Epilepsie & Verstoorde informatieverwerking vóór aanval
10 minuten
5
ná aanval
2
aanval
2
5
10
LEGENDA gestoorde informatieverwerking geheugenverlies
30
www.lwoe.nl
10
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
met epilepsie vallen er gaten in je leven
31
Bedankt voor jullie aandacht ! Nantsje Leijendekker
[email protected] Hans van Dijck
[email protected] Bob Averink
[email protected]
32
Voorbeelden van leerproblemen bij epilepsie ter informatie Werkhouding
Leerontwikkeling
Cognitieve ontwik.
Traag werktempo Faalangst Negatief zelfbeeld Zwakke zelfsturing Snel ontmoedigd bij falen Korte aandachtsspanne Naar buiten zitten staren Weinig energie Snel vermoeid Hiaten in het werk Werk niet af
Veel herhaling nodig Verminderd schools presteren Automatiseringsproblemen Hiaten in het schoolwerk Ene keer lukt het beter dan andere keer Problemen met technisch lezen Problemen met gevorderd rekenen Moeite met complexe taken Niet snel van begrip Plotselinge veranderingen in kwaliteit van schoolwerk
Slecht onthouden Trage infoverwerking Moeizaam overschakelen van activiteit Associatieve denkstijl Matige taalontwikkeling Beperkt abstractievermogen Perseveraties in denken en handelen
33
www.lwoe.nl
11
Platformdag Passend Onderwijs
3-12-2015
Epilepsie & invloed op sociaalemotionele ontwikkeling, ter informatie. Gedragsproblemen: • hersendysfunctie / epilepsiehaard / medicatie • psychosociale effecten − − − − − − − −
angst voor aanvallen schaamte voor aanvallen gering zelfvertrouwen, onzekerheid lager zelfbeeld / faalangst sociale isolatie / minder sociaal vaardig frustratie door aanvallen plotselinge stemmingsveranderingen zich afhankelijk opstellen (externe locus of control)
⇒ Internaliserend gedrag ⇒ Externaliserend gedrag 34
Informatie LWOE www.lwoe.nl De Berkenschutse 040 – 22 79 300 De Waterlelie 023 - 548 33 33 / 038 – 455 71 97 Epilepsie Vereniging Nederland www.epilepsievereniging.nl 0318 – 67 27 72 Epilepsie Advieslijn tel. 0318 – 672 777 Epilepsie Fonds www.epilepsie.nl 030 - 63 440 63 Epilepsie Infolijn
tel. 0900 - 821 24 11 35
www.lwoe.nl
12
