Primaire en secundaire preventie van burnout Prof. dr. Patrick Cras Afdeling Neurologie Vakgroep Translationele Neurowetenschappen Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen
Zelfzorg, veerkracht, geestkracht • Zelfzorg is de capaciteit om zorgzaam om te gaan met jezelf, om je bewust te zijn van je eigen noden en behoeften door er aandacht aan te geven • Locus of control verandert • Zelfzorg heeft aandacht voor de eigen kwetsbaarheid en draagt bij tot verbetering van de zorg voor anderen
Burn-out: definitie “een aanhoudende, negatieve, werkgerelateerde geestestoestand bij “normale” individuen” -uitputting -gevoel van inefficiëntie -afgenomen motivatie -disfunctionele gedragingen -kan voor de werknemer lange tijd onopgemerkt blijven -ontstaat als een gevolg van een onverenigbaarheid van intenties en realiteit -inefficiënte coping-strategieën (Schaufeli & Enzmann, 1998)
Burnout and engagement among resident doctors in the Netherlands: a national study Jelle T Prins1, Josette E H M Hoekstra-Weebers2,3, Stacey M Gazendam-Donofrio1, Gea S Dillingh1,
Issue
Arnold B Bakker4, Mark Huisman5, Bram Jacobs6, Frank M M A Van Der Heijden1,7 Article first published online: 16 FEB 2010 DOI: 10.1111/j.1365-2923.2009.03590.x © Blackwell Publishing Ltd 2010
• 21% ASO tonen burnout • 6% ASO ernstige burnout • In vgl. 8–11% van Nedl arbeidskrachten Medical Education Volume 44, Issue 3, pages 236–247, March 2010
Publiek vertrouwen Sector
% 2014
% 2009
Brandweer
84
Medische sector
75
76
Onderwijs
71
72
Ziekenfondsen
64
62
Federale overheid
33
Vlaamse overheid
43
Justitie
22
20
Banken
18
20
Politici
16
9 VRT Foto van Vlaanderen, 2014
Persoonlijkheidskenmerken die artsen kwetsbaar maken Groot verantwoordelijkheidsgevoel Anderen willen behagen Schuldgevoelens Perfectionisme Controledrang Chronische twijfel
Empathie en spiegelneuronen • ‘theory of mind’ – mogelijkheid om de mentale status van de andere te ‘ver’beelden • Einfuhlung (Theodore Lips, 1903) - empathy • Shared manifold hypothesis (Gallese, 2001) • Spiegelneuronen zorgen voor (pre)verbale intersubjectieve resonantie
Lee, 2002
“Intelligence is a little bit like four wheel drive; it just enables you to get lost in more remote places.” Garrison Keillor
Primaire preventie • Identificatie van het probleem – Nosologie - etiologie – Validatie instrumenten – Oorzaken
• Vroegdetectie • Bevorderen van veerkracht – Vaardigheidsbenutting – Autonomie – bewustwording - zelfreflectie
Gevalideerde instrumenten • 4-dimensionele klachtenlijst (Terluin, 1994) – Depressie, distress, angst, somatisatie
• Utrechtse Burnout Schaal (UBOS) – Emotionele uitputting, mentale distantie, competentie – Bruikbaar voor diagnose en opvolging
= Maslach Burnout Inventory (Nedl)
Connor-Davidson Resilience Schaal • • • • • • • • • • • • •
Gemakkelijk aanpassen aan veranderingen Persoonlijke en hechte relaties met anderen Eerdere successen geven vertrouwen Humorzijde inzien Uitdagingen als versterkend zien Doelgericht Niet snel opgeven Onder druk helder kunnen nadenken Lastige beslissingen durven nemen Het voortouw nemen bij oplossen van problemen Kunnen omgaan met negatieve emoties Richting kunnen geven aan het leven Werken zaan bereiken van doelen
‘resilience’ = veerkracht
Primaire preventie • Zeer vroegtijdig: tijdens de opleiding
• Individueel • Organisatieniveau • Maatschappelijk
Inventarisatie van oorzaken • Werk – Werkdruk, emotionele belasting, gebrek aan regelmogelijkheden, toekomstonzekerheid, arbeidsconflicten, werktijdregeling, reorganisatie
• Thuis – Ingrijpende gebeurtenissen
• Persoon – Persoonlijkheidskenmerken, piekeren, irrationele gedachten, ongezonde levensstijl, chronische ziekten Verkuil, 2010
Preventing & Resolving Burnout Individual Approach
Organizational Approach
Starts with person
Starts with management
Becomes group project
Becomes organizational project
Connects to organization
Connects to people
Outcomes affects related mismatches Outcome is a process Figure 5.1 (pg 80) Maslach, C & Leiter, MP. “The Truth About Burnout: How Organizations Cause Personal Stress and What to do About It.” 1997
Burn-out vs bevlogenheid • 6,6% burn-out - 13,5% behoort tot risicogroep • meer verpleegkundigen hebben burn-out (6,9% versus 5,4%) • meer artsen in de risicogroep (17,8% versus 12,4%) Ongeveer 60% van de totale steekproef rapporteert ‘bevlogen’ te zijn Het huidige onderzoek toont een hogere prevalentie van emotionele uitputting, een lager voorkomen van depersonalisatie en verminderde persoonlijke bekwaamheid
Godderis, De Witte, Sermeus - http://www.werk.belgie.be
• Persoonlijke ervaringen en reflecties op het proces van dokter-worden • Wat bezielt de dokter? • Twijfels en onzekerheden en hoe er mee omgaan • Rolmodellen
Pleidooi voor ‘slow medicine’
Zelfzorg - fysiek • • • • • • • • • • • • •
Ik eet regelmatig (ontbijt, lunch, diner) en gezond Ik doe lichamelijke oefeningen Ik heb regelmatig medische zorg ter preventie Ik heb medische zorg als het noodzakelijk is Ik neem vrij als ik ziek ben Ik doe een wellness, neem massages of andere lichaamsverzorging Ik dans, zwem, wandel, ren, doe aan sport, zing of andere fysieke activiteit die leuk is Ik heb zin in en neem tijd voor seks Ik krijg genoeg slaap Ik draag kleren die ik leuk vind Ik neem vakanties Ik maak dagtochten of neem kleinere vakanties Ik sluit me af voor de telefoon
Verdonck, mod. Luyten, mod. Cras
Zelfzorg - psychisch • • • • • • • • • • •
Ik maak tijd voor zelfreflectie Ik heb een eigen persoonlijke psychotherapie Ik schrijf in een dagboek Ik lees literatuur die niets met het werk te maken heeft Ik doe iets waarin ik geen expert ben en niet de verantwoordelijke ben Ik verminder stress in mijn leven Ik let op innerlijke ervaringen: luister naar mijn gedachten, opvattingen, principes en gevoelens Ik laat verschillende aspecten van mijzelf zien Ik verbind mijn intelligentie met nieuwe gebieden: kunstexpositie, sportevenementen, theater, etc. Ik oefen in het ontvangen van aandacht van anderen Ik zeg af en toe neen tegen extra verantwoordelijkheden Verdonck, mod. Luyten, mod. Cras
Zelfzorg - emotioneel • • • • • • • • • • •
Ik spendeer tijd met anderen van wie ik het gezelschap leuk vind Ik blijf in contact met belangrijke mensen in mijn leven Ik geef mijzelf complimenten, waardeer mijzelf Ik hou van mijzelf Ik lees favoriete boeken, ga mijn favoriete films zien Ik ontdek prettige activiteiten, mensen, voorwerpen relaties, plaatsen en zoek ze op Ik sta mezelf toe om teleurgesteld, verdrietig te zijn of te huilen Ik zoek situaties, activiteiten en mensen op waarbij ik kan lachen Ik toon mijn maatschappelijk engagement Ik speel met kinderen Ik ben creatief, schrijf gedichten, speel muziek of theater, schilder,…
Verdonck, mod. Luyten, mod. Cras
Zelfzorg - professioneel • • • • • • • • • •
Ik neem pauze gedurende de werkdag (bv. lunch) Ik neem de tijd om te praten met collega’s Ik neem de tijd om taken af te maken Ik stel grenzen t.a.v. cliënten en collega’s Ik breng mijn werkritme in zo'n balans dat geen dag of gedeelte van de dag me teveel is Ik arrangeer mijn werkruimte zo dat het comfortabel en goed voor me is Ik onderhandel over mijn werkomstandigheden (salaris, middelen,…) Ik heb een steungroep onder mijn collega’s Ik streef naar een evenwicht in mijn werkleven en werkdag Ik streef naar een evenwicht tussen werk, gezin, spel en rust
Verdonck, mod. Luyten, mod. Cras
“Self-awareness means having a deep understanding of one’s emotions, strengths, weaknesses, needs, and drives. People with strong self-awareness are neither overly critical nor unrealistically hopeful. Rather, they are honest – with themselves and with others.” “What Makes a Leader?” by Daniel Coleman, Best of Harvard Business Review (1998)
Secundaire preventie • • • • •
Diagnose Differentiële diagnose Therapie Reïntegratie Preventie
Diagnose • Fysiek – Opgejaagd, slecht slapen, hartkloppingen, buikpijn, duizeligheid, zweten, hyperventilatie,…
• Emotioneel – Stemmingswisselingen, neerslachtig, irritatie, cynisme
• Denken – Minder flexibel, minder betrokken, vergeetachtig, concentratieverlies, piekeren, angstig, paniekerig
• Gedrag – Besluitloos, onrustig, snel bazig en boos, inefficiënt, roken, drinken, medicatiegebruik, lusteloos, teruggetrokken, libidoverlies Verkuil, 2010
Differentiële diagnose • • • • •
Depressie Overspannenheid Neurasthenie Chronisch vermoeidheidssyndroom Comorbiditeit
Therapie en secundaire preventie • Bewustwording • Energiebalans herstellen – Energiedagboek, energiemanagement, ‘piekerhalfuurpiekerplek’, prioriteiten stellen
• Ontspanningstechnieken • Cognitieve technieken – Gebeurtenis + gedachte = gevoel + gedrag – Interpretatie en uitkomstverwachting leiden tot stress
• Assertiviteitstraining • Conflicthantering • Mindfulness en meditatie
Therapie en secundaire preventie • • • •
Belemmerende denkpatronen veranderen Oplossingsgericht leren denken Complimenten geven en ontvangen Belang van omgeving waarderen – Natuurlijke omgeving – Sociale steun
• Lichamelijke fitheid verbeteren • Preventieplan opstellen
Stresshantering Probleemgericht Prioriteiten stellen, probleem aanpakken, afhandelen, evalueren, leren
Emotiegericht Loslaten, snipperdag nemen, sporten, …
Goede balans tussen beide strategieën
Mindfulness in medical practice “Mindfulness means paying attention, on purpose, to one’s own thoughts, feelings and judgements . . It is the practice of being fully present in our attention to where we are, what we are doing, and what is happening at the moment.” Epstein, 2001
Conclusies • Voorkomen is beter dan genezen • Primaire preventie op individueel, organisatie en maatschappelijk niveau • Bevlogenheid en veerkracht voorop • Weerbaarheid bevorderen door zelfbewustzijn • Secundaire preventie door gezonde copingstrategieën te stimuleren
