Pensioen wordt begrijpelijker als het aansluit bij ons salaris. De (zelf ingeschatte) kennis over pensioenen is beperkt: 28% van Nederlanders zegt er veel van te weten. Mensen die dichter bij hun pensioendatum zijn, weten er meer over dan jongeren die nog ver van hun pensioeningang af zijn. Deze informatie komt uit de Issuemonitor Pensioenen 20141. De onderzoekers geven aan dat de beperkte pensioenkennis ook in de voorgaande onderzoeksjaren aan de orde was. Waarom weten mensen eigenlijk niet meer over hun pensioen? Mensen weten heel goed wanneer hun salaris wordt uitbetaald en ook hoe hoog het salaris is. De hoogte van het bruto en netto salaris wordt op regelmatige basis gecommuniceerd via de (digitale) salarisstrook. Pensioen is het uitgestelde loon dat men krijgt vanaf pensioeningang. Pensioen lijkt dus heel veel op salaris. Als mens zijn we over het algemeen meer geïnteresseerd in de nabije toekomst (het salaris van deze en volgende maand) dan in de verre toekomst (het pensioen dat we ooit krijgen). Dit verklaart voor een deel waarom we meer weten over het salaris, dan over ons pensioen. Maar dit verklaart niet alles, want ook ouderen hebben een beperkte pensioenkennis2. Uit de pensioenpraktijk weten we zelfs dat voor een deel van de mensen dat op zeer korte termijn pensioen ontvangt, de hoogte een verassing is. Ik denk dat het belangrijk is dat mensen meer begrijpen van pensioen. Zij kunnen dan tijdig de juiste keuzes maken op financieel gebied. Ik denk ook dat het mogelijk is om pensioen begrijpelijker te maken door het meer aan te laten sluiten op het salaris. In dit essay vraag ik me dan ook af: Is het mogelijk om pensioen begrijpelijker te maken door de pensioenopbouw aan te laten sluiten bij het salaris en de informatie over pensioen aan te laten sluiten bij de (digitale) salarisstrook? De onderstaande tekst geeft antwoord op deze vraag. Eerst beschrijft de tekst de huidige situatie waarin pensioen niet zo goed aansluit bij het salaris. Daarna volgt een beschrijving van een mogelijk toekomstige situatie, waarin pensioen direct aansluit bij het salaris. Als laatste volgt de conclusie.
1 2
Augustus 2014, Veldkamp, Bart Koenen: “Issuemonitor Pensioenen 2014”; via Rijksoverheid.nl Zie Issuemonitor Pensioenen 2014: van de mensen vanaf 65 jaar heeft 50% (zeer) veel kennis.
1
Huidige praktijk: pensioen is niet direct gerelateerd aan het salaris Pensioen is een secundaire arbeidsvoorwaarde. Voor de werknemer is pensioen gerelateerd aan zijn arbeidscontract. De hoogte van het pensioen is hierbij gekoppeld aan het salaris. Hoe het pensioen wordt opgebouwd, is beschreven in het pensioenreglement. Daarin is opgenomen dat het pensioen wordt afgeleid van een pensioengevend salaris minus een franchise. Dit is de pensioengrondslag. De deelnemer bouwt elk jaar een stukje pensioen op. In de huidige praktijk is de opbouw van het pensioen moeilijk te herleiden naar het verdiende salaris. Dit heeft 2 oorzaken: 1. De pensioengrondslag is moeilijk te relateren aan het verdiende salaris; 2. Het moment waarop het salaris wordt uitbetaald en gecommuniceerd (via de salarisstrook) wijkt af van het moment waarop het pensioen wordt opgebouwd. Ad 1: Grondslag Dat de pensioengrondslag moeilijk is te relateren aan het salaris heeft verschillende oorzaken. Zo is het pensioengevend loon meestal uitgedrukt in looncomponenten die wel of niet pensioengevend zijn. Het pensioengevend loon betreft dus niet zomaar het loon dat op de salarisstrook vermeld staat. Daarnaast is het pensioengevend loon meestal uitgedrukt in een loon dat gaat over een jaar. Het salaris dat een werknemer maandelijks3 ontvangt, wijkt meestal af van 1/12de van het jaarloon. Looncomponenten zoals vakantietoeslag en 13de maand worden vaak uitbetaald in 1 keer. Een werknemer kan dus niet “gewoon” de maandelijkse salarisstrook maal 12 doen om zijn pensioengevend jaarloon te berekenen. Naast het pensioengevend jaarloon, zorgt de pensioengrondslag voor extra complexiteit. Het pensioengevend jaarloon is niet de grondslag voor de pensioenopbouw. De grondslag wordt bepaald door van het pensioengevend loon een bedrag ter hoogte van de AOW af te trekken. Ad 2: Momenten Er is een verschil in de momenten waarop het salaris wordt uitbetaald en gecommuniceerd en de momenten waarop het pensioen tot stand komt en wordt gecommuniceerd. Maandelijks tegen het einde van de maand wordt het salaris vastgesteld en uitbetaald. De salarisstrook, of digitaal overzicht, geeft inzicht in bruto en netto salaris voor de betreffende maand. Daarnaast ziet de werknemer op zijn bankafschrift dat het netto salaris is bijgeschreven.
3
Naast maandelijkse salarissen, zijn er ook andere periodiciteiten zoals wekelijks (uitzendbranche). In dit essay wordt alleen maandverloning genomen omdat dit het meeste voorkomt, maar de strekking van het essay is ook van toepassing op andere periodiciteiten.
2
De communicatie over de pensioenopbouw (het opgebouwd pensioen) vond de afgelopen jaren jaarlijks achteraf plaats. Ruim na het verstrijken van het jaar ontving de deelnemer een Uniform Pensioenoverzicht met daarop de opgebouwde en toekomstig op te bouwen aanspraken. Vaak (maar lang niet altijd) heeft de deelnemer digitaal inzicht in zijn pensioen via een deelnemerportaal. Het pensioen op het deelnemerportaal is afgeleid van de gegevens die de werkgever heeft doorgegeven. Voor salarissen ten behoeve van pensioenopbouw geldt vaak dat het jaarsalaris door de werkgever wordt doorgegeven in de eerste maanden van het jaar. De pensioenopbouw wordt hierdoor later aangepast dan het salaris zelf.
Het nieuwe model: pensioen en salaris sluiten op elkaar aan Als de informatie over salaris en pensioen qua inhoud en momentum niet op elkaar aansluiten, is het begrijpelijk dat beide moeilijk aan elkaar te relateren zijn. Het is dan mogelijk dat terwijl salaris als begrijpelijk wordt beschouwd, dit niet voor pensioen (toekomstig loon) geldt. Stel nu dat het als volgt zou werken: 1. De pensioengrondslag is gelijk aan het salaris; 2. Het moment waarop het salaris wordt uitbetaald en gecommuniceerd komt overeen met het moment waarop het pensioen wordt opgebouwd en gecommuniceerd. Ad 1: Pensioengrondslag = salaris Ik denk dat het omrekenen van een salaris naar een grondslag veel onduidelijkheid schept. Het is het duidelijkst wanneer de pensioengrondslag gelijk is aan het salaris. Wat is in dit geval “het salaris”? Mijn voorstel is om hier het sociale verzekeringsloon (SV-loon) te gebruiken, namelijk:
Voor de werknemersverzekeringen wordt het SV-loon al gebruikt.
Omdat het SV-loon een bestaand onderdeel is van de Nederlandse loonaangifteketen, sluit dit loon goed aan bij de doelstelling om pensioen begrijpelijker te maken. Er hoeft in dit geval geen extra begrip en grondslag te worden geïntroduceerd.
Het SV-loon staat al op veel salarisstroken4.
Het gebruik van het SV-loon als pensioengrondslag vereist 2 wettelijke aanpassingen. Ten eerste maakt de auto van de zaak onderdeel uit van het SV-loon. De auto van de zaak is nu uitgesloten voor pensioenopbouw. Via de wet uniformering loonbegrip is de auto van de zaak onlangs toegevoegd aan het SV-loon. Het is wenselijk om voor deze oplossing de auto van de zaak ook pensioengevend te maken. Ten tweede wordt het pensioengevend loon verminderd met een franchise. Ik vind dat de 4
In het geval dat het er niet op staat, zou het toegevoegd moeten worden. Omdat het binnen elk salarispakket bekend is, kan dit ook zonder veel aanpassingen mogelijk gemaakt worden.
3
franchise afgeschaft moet worden. De fiscale beperking van pensioenopbouw waar de franchise voor zorgt, moet op een andere manier ingevuld worden. Dit is bijvoorbeeld mogelijk door een lager opbouwpercentage te hanteren. Deze oplossing heeft ook nadelen. De aanpassingen in wet- en regelgeving en de aanpassing van bestaande pensioentoezeggingen en de uitvoering ervan is erg fors. Naar mijn mening zijn deze aanpassingen toch wenselijk als hiermee kan worden bereikt dat pensioen zo begrijpelijk wordt als het salaris. Andere, minder vergaande, initiatieven hebben immers niet geleid tot meer pensioenbegrip. Ad 2: Gelijktijdigheid salaris en pensioen Ik denk ook dat er meer duidelijkheid ontstaat als het pensioen direct wordt gekoppeld aan salarisuitbetaling. Hierbij geven de uitbetaling van het salaris en de salarisstrook aanleiding voor het inkopen van een stukje pensioen. Er gebeurt het volgende: rond de 24ste van de maand vindt de verloning plaats door de werkgever. Als gevolg hiervan worden de salarissen uitbetaald en ontvangt de werknemer informatie over zijn salaris (salarisstrook). De informatie van de verloning (de salarisstroken van het bedrijf) wordt doorgegeven aan de pensioenuitvoerder als input voor de bepaling van de maandelijkse pensioenopbouw. De pensioenuitvoerder koopt voor het pensioengevend maandloon een stukje pensioenopbouw in. Voor het einde van de maand heeft de deelnemer via het deelnemerportaal van de pensioenuitvoerder inzicht in zijn actueel opgebouwde pensioen. De pensioeninkoop wordt bepaald via de grondslagaanwasmethode. In deze methode wordt berekend wat in de betreffende maand de toename is van de grondslag, door de grondslag tot en met de huidige maand te verminderen met de grondslag tot en met de voorgaande maand. Het verschil is de aanwas van de grondslag. Natuurlijk geldt bij een andere verloningsperiodiciteit, bijvoorbeeld 4-wekelijks, ook een gelijke periodiciteit in pensioenopbouw (4-wekelijks). Op deze manier heeft de werknemer het loon voor nu op zijn betaalrekening en ongeveer gelijktijdig het loon voor later op zijn pensioenrekening of pensioenportaal.
Ook deze oplossing kent naast voordelen nadelen. De uitvoering van pensioentoezeggingen en de communicatie hierover verandert. Pensioenuitvoerders zullen met nieuwere, snellere technieken
4
moeten werken. Er zullen standaard koppelingen met salarispakketten of met de loonaangifteketen nodig zijn. Daarnaast is een digitale communicatie en de daarvoor vereiste informatie-uitwisseling nodig om op eenzelfde niveau te kunnen communiceren als salarisadministrateurs. Deze ontwikkelingen zijn momenteel al in gang gezet, maar vereisen versnelling door deze oplossingsrichting.
Conclusie Het is mogelijk om pensioen te vereenvoudigen. Dit kan door een makkelijke pensioengrondslag te gebruiken, eentje die al bekend is en wordt gebruikt. Gebruik van het SV-loon als grondslag sluit aan bij die doelstelling. Daarnaast is het mogelijk om pensioen toegankelijker te maken voor werknemers. Werknemers zijn gewend aan de periodiciteit waarop het salaris wordt overgemaakt. Zij kennen de communicatie rondom het salaris. Volledig aansluiten op de periodiciteit van het salaris voor de opbouw en communicatie rondom pensioen zorgt ervoor dat de drempels worden weggenomen. Het salaris voor nu en het loon voor later maken onderdeel uit van dezelfde keten. Beide aanpassingen zorgen in combinatie voor een begrijpelijker pensioen. Er zijn echter forse aanpassingen nodig om deze oplossing te realiseren. Wet- en regelgeving, pensioentoezeggingen en pensioenuitvoering moeten aangepast worden. Ik vind dat dit een goede investering in de toekomst is. De wijzigingen leiden naast een begrijpelijker pensioen voor de werknemers ook tot een begrijpelijker er makkelijker pensioen voor iedereen die bij pensioen betrokken is: De complexiteit van de pensioenpuzzel wordt een stuk kleiner. Hierdoor kunnen weten regelgeving worden vereenvoudigd, pensioenuitvoering worden gestandaardiseerd en communicatie digitaal, want simpeler uitlegbaar, worden gemaakt. Een duidelijke win-win-situatie die pensioen naast begrijpelijker ook meer toekomstvast maakt.
5
