Paul van Laere. Pagina 8 De kracht van schakels. Een reportage over het belang van samenwerking bij kinderen met kanker

VEERTIENDAAGS INFORMATIEBLAD VAN HET UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM ST RADBOUD JAARGANG 34 NUMMER 14 19 september 2008

Het wordt nooit meer zoals het was

Per 1 januari gaat het Radboud over op de nieuwe organisatiestructuur. ‘Een revolutie,’ zegt bestuursvoorzitter Emile Lohman tegen zijn gehoor van afdelingshoofden en bedrijfsleiders. Vóór 1 oktober moeten die hun bedrijfsplan klaar hebben. Tijdens de bijeenkomst houdt Lohman de nieuwe financieringsmodellen ten doop en zet hij de unieke besturingsfilosofie nog een keer krachtig neer. ‘Een vast budget is de dood in de pot.’ P a u l v a n L a ere

Het lijkt een vanzelfsprekend overzichtje dat Emile Lohman de afdelingshoofden en bedrijfsleiders presenteert: de bedragen die het UMC St Radboud binnenhaalt voor patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs. ‘Maar het verbijsterende is dat die bedragen nooit bekend waren,’ zegt de voorzitter van de Raad van Bestuur onomwonden. ‘Niemand wist precies wat er voor elk van de kerntaken binnenkwam. Dat gold niet alleen voor ons hoor, geen enkel ander UMC had dit overzicht.’ Dat het UMC St Radboud als enige dat beeld nu helder heeft – dankzij de projectgroep ‘Herinrichting interne financieringsstructuur’ – is ingegeven door een belangrijk uitgangspunt van het UMC-nieuwe stijl: transparantie.

Pagina 5 Suikerfeest in Radboud voor patiënten en medewerkers

Pagina 8 De kracht van schakels. Een reportage over het belang van samenwerking bij kinderen met kanker

Foto: Jan van Teeffelen

‘Pas wanneer de inkomsten en uitgaven zichtbaar zijn, kun je de bedrijfsvoering efficiënt maken en prikkels inbouwen die de kwaliteit verhogen,’ legt Lohman de achterliggende filosofie uit. Beter worden. Dat is het doel van het diepgaande veranderingsproces dat medio 2007 is ingezet en per 1 januari 2009 een cruciale fase ingaat. Vanaf dan staan de afdelingen weer op eigen benen en is de clusterstructuur verleden tijd. ‘In 2009 leggen we het fundament,’ karakteriseert Lohman het komend jaar, waarin de nieuwe besturingsfilosofie en organisatiestructuur daadwerkelijk worden ingevoerd. ‘Dit is nooit eerder in een UMC gedaan. Maar we doen het in één keer goed.’

Stagnatie en frustratie In de aanloop naar hun nieuwe, zelfstandige rol moeten de afdelingen voor eind september hun bedrijfsplan gereed hebben. Een uitgebreide kaderbrief en de presentatie van Lohman dienen ter inspiratie en toelichting. De opdracht voor zo’n bedrijfsplan is pittig, erkent hij. ‘Maar wij zijn geen schoolmeesters. Beschouw het maken van een bedrijfsplan als een ontdekkingstocht die we samen ondernemen.’ Belangrijk onderdeel is de financiële paragraaf. Juist op dat terrein verandert er veel. Lohman haalt er de klassieke woorden van oud-premier Den Uyl bij: ‘Zoals het was wordt het nooit meer’. Er gaat een dikke streep door het oude budgetdenken. ‘Een budget zet vast, het leidt tot stagnatie en frustratie. Door inkomsten en uitgaven tegenover elkaar te zetten, creëren wij juist dynamiek. Iedereen weet waarvoor hij werkt. En wie meer doet, haalt meer binnen. Dat lijkt een open deur. Maar zo is het hier nooit geweest.’  Vervolg op pagina 3

Pagina 11 Onderzoek van Radboud samen met IJslandse partner werpt opnieuw vruchten af, nu op het gebied van blaaskanker

Pagina 16 Het gevaar van phishing-mail

r a dbode 1 4 - 2 0 0 8

inhoud 4

Patiëntenzorg Quality Startschot voor het nieuwe Scientific Institute for Quality of Healthcare door Ab Klink.

5

Reportage Kanker bij kinderen Kinderen met kanker staat meestal een langdurige behandeling te wachten. Intensieve samenwerking is cruciaal.

11

13

Oecumenische vieringen

Onderwijs Stage in Texas Studenten in Texas voor onderzoek naar de relatie tussen Alzheimer en fysieke fitheid.

Patiëntenzorg Suikerfeest Ieder jaar organiseert het UMC St Radboud een suikerfeest voor patiënten en medewerkers. Ook niet-moslims zijn welkom.

8

agenda

Onderzoek Blaaskanker De samenwerking tussen UMC St Radboud en het IJslandse gentechnologiebedrijf deCODE Genetics heeft opnieuw vruchten afgeworpen. Ditmaal op het gebied van aanleg voor blaaskanker.

15 Betoog Verstandshuwelijk of passievolle verloving? Een betoog van Marcel Olde Rikkert over vernieuwingen in de zorg. Is de geneeskunde als professie al dood?

En verder... Radboudapotheek, Nieuwsladder 3 In bedrijf: Alumnidag, verbouwing Oogheelkunde, Megaparty, Nestorbanken 6 Kortnieuws: Invoeren van een voorselectie bij borstkankerscreening, Databank Agora, Zonder Centrale Sterilisatie is het moeilijk opereren 7 Luxdebat, Prijzen en benoemingen 11 Mensen, Boodschappen, Advertenties 12 Column Buitenland 13 PIP Nieuws 15 Actueel, Phishing-mail, Ethiek 16

kunst

10.00 uur personeelsrestaurant: zondag 14 september, voorganger Wim Smeets; zondag 21 september, voorganger Jack de Groot en zondag 28 september, voorganger Els Groeneveld.

PAOG-Heyendael Voor alle cursussen en meer informatie: www. paogheyendael.nl • 10 en 25 september, 8 en 30 oktober, 6 en 20 november: Praktische Stralingshygiëne niveau 4A, voor radiodiagnostisch en radiotherapeutisch laboranten. • 17, 18 en 21 september: Praktische stralingshygiëne, bestemd voor AIOS en medisch specialisten die in hun werkzaamheden zelfstandig doorlichten met röntgenstraling, zoals anesthesiologen, cardiologen, gastro-enterologen, urologen, neurologen, longartsen, chirurgen en orthopeden. • 30 september: Grensverleggende workshops voor huisartsen. • 2 en 3 oktober of 11 en 12 december: Praktische Stralingshygiëne voor medisch specialisten en aios deskundigheid 4 A/M, bestemd voor medisch specialisten, die uitsluitend lage dosis onderzoeken, zoals chirurgen, gastro-enterologen, urologen, longartsen en anesthesiologen. • 30 oktober: Pubers, een bedreigde soort? bestemd voor artsen MG 0-19 jaar, jeugdartsen, huisartsen, kinderartsen en artsen voor verstandelijk gehandicapten. Deze dag is relevant voor bedrijfs- en verzekeringsartsen, psychologen, A&O’ers, andere professionals binnen de Arbowereld, het re-integratieveld en GGZ, als ook voor HRM-mensen. • 31 oktober: Empowerment – bevorderen van zelfredzaamheid en herstelgedrag bestemd voor bedrijfs- en verzekeringsartsen, psychologen, A&O’ers, andere professionals binnen de Arbowereld, het re-integratieveld en GGZ, als ook voor HRM-mensen. • 3, 4, 5 en 6 november: De week van de Urodynamica, bestemd voor urologen, gynaecologen, fysiotherapeuten en verpleegkundigen.

Overig Vanaf 24 september Basiscursus eerste hulp in het skillslab vaardigheidsonderwijs, route 600. Kosten € 347,--, inclusief boekje en examen. Informatie: www.umcn.nl/ svg, of telefonisch: mw. S. Giesbers (36)19091/ mw. M. Hendriks (36)18859.

8 oktober De GGz Nijmegen: informatiemiddag over dwangstoornissen.

Groepsfoto wetenschapscommissie door Annie van Gemert

23 oktober De Wetenschapcommissie UMC St Radboud liet zich bij haar opheffing fotograferen. En niet zomaar. Fotografe Annie van Gemert heeft bewezen indringende groepsportretten te maken – van kloosterlingen, van leden van heel grote gezinnen, van kostschoolleerlingen. Toch was dit voor haar een andere kunstopdracht. Daar niet alleen de zittende leden werden uitgenodigd maar al diegenen die ooit deel uitmaakten van de Wetenschapscommissie, werd het een heel grote groep. Daarenboven vormen leden van een commissie niet zo’n hechte groep. Commissieleden hebben naast hun lidmaatschap andere en doorgaans belangrijkere kenmerken dan hun eens in de zoveel tijd samenkomen. Dus kon de foto niet van binnenuit worden gemaakt – zoals Annie van Gemert doorgaans fotografeert. De geportretteerden staan hier eerder naast dan met elkaar, niet zozeer op elkaar betrokken dan in de zelfde richting – van hun opdracht – kijkend. En anders dan bij de uniformen van kloosterlingen en kostschooljongeren onderscheiden ze zich door hun kleren van elkaar. Daarom maakte de fotografe de juiste keuze voor een kleurenfoto die juist deze accenten die de personen met betrekking tot

zichzelf willen leggen beter laat uitkomen. Dit portret is ook niet ‘gevangen’ in een gebouw, een min of meer intieme ruimte, een eigen specifiek interieur dat van de groepsleden is. Hier staan mensen in de groene, levende natuur, in zijn vruchtbaarheid en kracht maar tegelijk in zijn cyclus van komen en gaan (zoals leden van een commissie). Een essentieel kenmerk van de groepsfoto’s van Annie van Gemert is dat zij de wereld op het punt van zijn verdwijnen vastlegt: kloosterlingen sterven uit, dergelijk grote gezinnen worden zeldzaam, internaten komen minder vaak voor. En ook hier: deze commissie houdt op te bestaan. Het maakt dat de foto’s van Annie van Gemert iedere feitelijkheid overstijgen om in hun sensibiliteit iets universeels te vertellen: wat een kostschool, een klooster, een groot gezin, en zo ook, wat een commissie is of was... Daan Van Speybroeck De groepsfoto van Annie van Gemert is tot half oktober te zien in een tentoonstelling van haar in de Zuidcorridor, eerste verdieping.

2

De GGz Nijmegen: voorlichtingsmiddag voor professionals over angststoornissen.

29 oktober - 19 november ‘Preparatie, Interventie en Gezondheidsonderzoek bij Ongevallen en Rampen met Gevaarlijke Stoffen (PIGOR)’. Bestemd voor functionarissen die in hun beroep hiermee te maken kunnen krijgen op de werkplek of in het algemeen leefmilieu, zoals bedrijfsartsen, GGD-artsen, milieugezondheidskundigen, epidemiologen, arbeidshygiënisten, veiligheidskundigen en toxicologen. PIGOR A: 29 en 30 oktober en 5 november, PIGOR B: 6, 13 en 19 november.

3 november Scholing Preventie en behandeling van decubitus, van 14.00–16.00 uur, leslokaal fysiotherapie, route 645. Onderwerpen: voorkomen, behandeling, preventie, nieuwe richtlijn decubitus, casus, classificeren van graden aan de hand van foto’s. Inschrijven: [email protected] Bij minder dan vijf aanmeldingen gaat de scholing niet door.

r be l eid a dbode 1 4 - 2 0 0 8

‘We laten elkaar niet in de steek.’ Vervolg van de voorpagina In het Radboud-nieuwe stijl moet elke afdeling zijn baten en lasten precies bijhouden. De genoemde projectgroep onder leiding van Edwin Maalderink heeft daarvoor diverse hulpmiddelen en modellen gemaakt, een giga­ k­lus waarvoor Lohman het team alle lof toezwaait. In de patiëntenzorg zal de systematiek van de Diagnose Behandeling Combinatie (DBC) grotendeels leidend zijn. Onderwijs en onderzoek krijgen nieuwe verdelingsmodellen. Wie onderzoeks-toppers in huis heeft of met zijn publicaties hoog scoort, ontvangt meer. ‘En wanneer je extra onderwijsinspanningen levert als afdeling, krijg je ze vergoed,’ benadrukt Lohman. ‘Daar kun je geen verlies op lijden. Was dat zo? Ja, daar kon je op tekort komen.’ Het registreren wat een afdeling werkelijk verdient en uitgeeft, kan tot verrassingen leiden. ‘Het is mogelijk dat een afdeling dacht rijk te zijn, maar in de praktijk arm blijkt. Of omgekeerd. Niemand wist in het oude systeem immers hoe het zat. We willen dergelijke fricties in de overgang van oud naar nieuw opvangen. Daarvoor hebben we 6 procent van de totale begroting gereserveerd. We moeten iets kunnen doen als afdelingen door scheefgroei uit het verleden in de problemen komen.’

Keuzevrijheid Het financiële graafwerk van de projectgroep heeft niet alleen de inkomsten voor de kerntaken in kaart gebracht, maar ook de kosten voor services (alle diensten vanuit het Servicebedrijf), gebouwen en centrale overhead. Bij elkaar ongeveer eenderde van alle kosten die in het UMC worden gemaakt. Dat percentage moet absoluut naar beneden, zegt Lohman stellig. ‘Geen bedrijf kan dat langdurig opbrengen. Vandaar ook ons voornemen om deze uitgaven te bevriezen.’ ‘Valt er iets aan de kosten te doen? Jazeker. In 2009 is er een soort contributiefinanciering. Je doet allemaal mee en iedereen betaalt hetzelfde percentage. We gaan echter langzaam maar zeker naar een prestatiefinanciering. Je kunt gaandeweg kiezen hoeveel diensten je afneemt en welk bedrag je hieraan besteedt. Dit zal zich jaar na jaar uitbreiden. Eén ding kan ik u verzekeren: wanneer ik met pensioen ga, is dat uitgavenpercentage een stuk lager.’ De toegenomen keuzevrijheid voor afdelingen geldt ook de investeringen. ‘Afgelopen jaar hadden we

nieuwsladder

50 miljoen investeringsruimte. Maar er werd 150 miljoen aangevraagd. Dan moet je dus veel mensen teleurstellen. Ook dit spel gaat anders lopen. Want het staat elke afdeling vrij op de eigen begroting zelf investeringsruimte te creëren.’ Lohman wijst op nog een andere mogelijkheid. ‘Wij kunnen ook naar een bank gaan, als we de rente en aflossing kunnen betalen. Voor goede plannen is altijd geld.’

Ruim 3 miljoen bij elkaar gefietst voor KWF Op 5 juni is voor de derde keer de Alpe d’Huez gereden: 450 sportievelingen fietsten die dag zes keer (of meer) op en neer naar de bergtop van de Franse Alpe d’Huez (1100 hoogtemeters, 21 bochten). Het doel: sponsorgeld binnenhalen om een revalidatie-/nazorgprogramma voor kankerpatiënten te ontwikkelen. De opbrengst is dit jaar ruim drie miljoen euro. In oktober wordt dit bedrag aangeboden aan KWF Kankerbestrijding. Het UMC St Radboud heeft de actie gesteund met een donatie. Lidwien Agterhorst-van Poll, verpleegkundige in het Radboud, werkte in een van de medische teams die bij de tocht waren. Op 4 juni 2009 vindt de vierde editie plaats. Info: www. Alpe-dhuzes.nl

Rendement Bij de beoogde nieuwe bedrijfsvoering hoort ook het behalen van rendement. ‘Pas op, we worden niet commercieel, het gaat ons niet om winst maken. Maar het is wel zinnig om wat geld in de achterzak te hebben. Anders zit je altijd met een tekort. Dat demotiveert en geeft chagrijn.’ Vorig jaar hield het Radboud 3 miljoen over. Wie dit als goed nieuws beschouwt, wordt door Lohman snel uit de droom geholpen. ‘Op een omzet van 670 miljoen is dat 0,5 procent. En dat is echt te laag. Een rendement van 4 procent is veel reëler.’ Voor 2008 is het rendement op 1 procent gezet, voor het komend jaar op de gewenste 4 procent. De helft daarvan gebruikt de Raad van Bestuur om het eigen vermogen, dat in de afgelopen jaren flink is geslonken, weer op peil te brengen. ‘En de rest gaat naar u, de afdelingen. Wat doe je daarmee? Al het personeel in een Dakota en op naar Nice? Geintje mensen. Maar wat ik ermee wil zeggen is dit: opeens wordt het weer leuk, kunnen we weer initiatieven ontplooien, in plaats van elk jaar met bezuinigingen te worden geconfronteerd.’ Het verscherpte beeld van inkomsten en uitgaven legt al direct een probleem bloot. Hoogleraar bio-informatica prof. dr. Gert Vriend vertelt Lohman dat hij bij EU-projecten 20 procent kosten mag rekenen. En dat is aanzienlijk minder dan hij vooralsnog aan het UMC moet afdragen aan services. Voor projecten vanuit NWO of KWF wordt zelfs nog minder dan die 20 procent gegeven. ‘Het UMC subsidieert dus die onderzoeksprojecten,’ concludeert Lohman. ‘Het is heel heilzaam dat we dat nu een keer weten. We hebben dus een te hoog kostenniveau. Dat wordt heel erg zichtbaar.’ ‘Maar u moet niet in vertwijfeling raken,’ stelt hij de onderzoekers gerust. ‘Dien gewoon die projecten in. De nieuwe financiële inrichting is echt andere koek. Maar we laten elkaar niet in de steek.’  n

CCKL-accreditatie voor Chemische Endocrinologie verlengd De CCKL-accreditatie van de afdeling Chemische Endocrinologie van het UMC St Radboud is verlengd. De afdeling mag het CCKL-keurmerk tot februari 2013 dragen. CCKL is de stichting voor de bevordering van de kwaliteit van het laborato­ riumonderzoek en voor de accreditatie van laboratoria in de gezondheidszorg. Deze stichting heeft de basis gelegd voor een wereldwijde kwaliteitsnorm voor medische laboratoria. In 2004 is de afdeling Chemische Endocrinologie voor het eerst geaccrediteerd. Na een systeembeoordeling waarbij het kwaliteitshandboek en kwaliteitssysteem onder de loep liggen, is er in mei van dit jaar een beoordeling ter plaatse geweest. Op basis hiervan heeft het bestuur van CCKL besloten de afdeling te heraccrediteren.

Debat over vroegsignalering criminaliteit Op dinsdag 30 september is er in LUX, in samenwerking met de Radboud Universiteit, een debat over het vroeg signaleren van criminaliteit (‘Kids op de korrel. Vroegsignalering’). Hoe sneller je risicokinderen in beeld hebt, hoe beter, aldus de politie Gelderland-Midden. Zij ontwikkelde ProKid Politie, een wetenschappelijk getoetste methode om kinderen voor hun mogelijke ontsporing in het vizier te krijgen. Zo blijkt de provincie Gelderland al ruim vijftienhonderd risicojongeren te hebben. Maar wat doe je met deze informatie? Niet iedereen is even overtuigd van het nut van de methode. Want wat hebben we deze jongeren vervolgens te bieden? Sprekers in het debat zijn Ron Scholte (orthopedagogiek, RU), Lex Henzen (politie Gelderland-Midden), Krista van Velzen (Tweede Kamer SP), Lea Bouwmeester (Tweede Kamer PvdA), Andries Korebrits (bijz. hoogleraar forensische jeugdpsychiatrie, RU) en Jan Willem Veerman (bijz. hoogleraar speciale kinder- en jeugdzorg, RU). Aanvang: 20.00 uur. Gratis toegangskaarten verkrijgbaar bij de LUX-kassa. Reserveren: 09005894636 (0900-LUXINFO). Het debat is ook live te volgen via www.lux-nijmegen.nl.

Apotheek dag en nacht open Sinds vorig jaar beschikt het UMC St Radboud over een robotapotheek. Een geavanceerd systeem, waarbij apothekersassistenten slechts het recept hoeven in te voeren. Het systeem communiceert vervolgens met de robot die de medicijnen geëtiketteerd en wel uitgeeft. Alle patiënten kunnen er vanaf 1 oktober dag en nacht terecht, ook niet-Radboudpatiënten. Per 1 oktober gaat de Radboudapotheek 24 uur per dag open. Iedereen kan er terecht, dus ook niet-Radboudpatiënten. ‘Wij zijn vorig jaar 1 november open gegaan en hebben vanaf 1 juni de openingstijden al uitgebreid naar zeven dagen per week tot tien uur ’s avonds’, vertelt projectleider Cees Schaap. ‘Inmiddels zijn er voldoende mensen, 20 apothekersassistenten en verschillende apothekers, in dienst om 24-uursdiensten te draaien. Het assortiment medicijnen is aangepast om aan de vraag naast de dagelijkse recepten te kunnen voldoen. We krijgen hier patiënten met complexe aandoeningen die ingewikkelde medicatie krijgen, maar ook patiënten die de gewone medicatie nodig hebben. We kunnen elke patiënt van dienst zijn.’ Steeds meer artsen verwijzen naar de Radboudapotheek. ‘Wij willen op den duur met afdelingen van het Radboud de samenwerking optimaliseren. Het streven is in de toekomst recepten elektronisch in de apotheek te ontvangen, alvorens de patiënt aan de balie staat. Vooral bij patiënten met complexe aandoeningen vergt het klaarmaken van medicijnen meer tijd.’ Radboudmedewerkers kunnen overigens op vertoon van

Foto: Frank Muller

hun personeelspas op medicijnen die niet op recept zijn 15 procent korting krijgen. De Radboudapotheek beschikt over twee robots die de medicijnen aan de hand van het apotheeksysteem uitgeven. Apothekersassistentes voeren de recepten in dit systeem in. Een systeem dat communiceert met de robot. De robot herkent de criteria van de geneesmiddelen en geeft ze geëtiketteerd uit. De kans op fouten is volgens Schaap nul procent. De robot kan hoogstens weigeren door een technische storing.  ND Voor een korte blik in de robotapotheek zie filmpje op intranet via ingang medewerker/Radbode/ digitale Radbode/pagina 4.

3

Centrum Echografie In het UMC St Radboud is echografie de meest gebruikte diagnostische afbeeldingtechniek. Er is een centrum gestart voor kennisuitwisseling over het gebruik, kwaliteitsborging, en aanschaf van echografische apparatuur. Ook zal er een tweemaandelijkse lunchbijeenkomst worden georganiseerd met voordrachten over een nieuwe toepassing of ontwikkeling.

r a dbode 1 4 - 2 0 0 8

‘Soms moeten we patiënten beschermen tegen de gezondheidszorg’ naar de titel van de conferentie waarmee de start van het instituut gepaard ging: ‘Betere kwaliteit en veiligheid in de zorg: wat werkt (echt)?’

Emotie

Foto: Frank Muller

Minister Ab Klink (rechts) opende offcieel IQ Healthcare. (links Richard Grol) ‘Om de zorg in Nederland te verbeteren moet de kwaliteit van geleverde zorg transparant zijn. Hiervoor is het nodig dat er voor allerlei aandoeningen richtlijnen komen met indicatoren die de kwaliteit van de geleverde zorg kunnen meten. Bij het ontwikkelen daarvan kan IQ Healthcare een belangrijke rol spelen’. Aldus minister Ab Klink in zijn toespraak bij de officiële start van het Scientific Institute for Quality of Healthcare.

M a r t e n D ooper

Ruim duizend deelnemers hadden zich niet laten afschrikken door de berichten over de ondergang van de aarde op die dag en zorgden in een volgepakte Vereeniging voor een enthousiaste entourage voor de officiële start van het nieuwe instituut IQ Healthcare, voortgekomen uit de afdeling Kwaliteit van Zorg van het UMC St Radboud. Diverse sprekers benadrukten tijdens de toespraken die voorafgingen aan de officiële start (en de daarop volgende workshops en paneldiscussies) de noodzaak van een instituut als IQ Healthcare. ‘IQ Healthcare is hard nodig’, stelde Henk Smid, directeur ZonMw. ‘De gezondheidszorg zou een veilige haven moeten zijn, maar is dat niet altijd. Een deel van de patiënten krijgt niet de juiste zorg en er worden fouten gemaakt in de zorg. Soms moeten we patiënten zelfs

KAAIJ ADVOCATEN 1E CONSULT (20 MIN.) GRATIS

beschermen tegen de gezondheidszorg. De kwaliteit van de zorg moet omhoog, en daarbij is een instituut als IQ Healthcare hard nodig.’ Emile Lohman, voorzitter van de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud stipte de ironie aan dat ‘uitgerekend Nijmegen de thuishaven is van dit internationaal gerenommeerde kwaliteitsinstituut. Het recente verleden van ons UMC heeft laten zien dat we intern toch niet altijd genoeg gebruik hebben gemaakt van de expertise van dit instituut’, refereerde hij aan de hartchirurgiecrisis. ‘We hebben de handschoen echter opgepakt en zijn aan de beterende hand.’ Waarop hij stelde dat iedereen in de gezondheidszorg, van werkvloer tot Raad van Bestuur, zich voortdurende de vraag moet stellen: “Is wat we leveren wel state of the art?”. ‘Om hierop een antwoord te krijgen moeten we wetenschappelijk kunnen toetsen wat we doen. Een instituut als IQ Heathcare is daarbij onmisbaar.’ Richard Grol, wetenschappelijk directeur van IQ Heathcare, onderstreepte de noodzaak tot verbetering van de kwaliteit van zorg met enkele cijfers. ‘Dertig tot veertig procent van de patiënten krijgt niet de juiste zorg, bij 20 procent van de patiënt verloopt de diagnostiek niet goed, innovaties worden niet toegepast of zijn niet blijvend.’ Hij legde uit dat IQ Healthcare er is voor de patiënt, voor de zorgverlener, voor de wetenschapper, voor de verzekeraar en voor de overheid. De uitdaging voor IQ Healthcare vatte Grol samen door te verwijzen

Voor de persoonlijke aanpak

Minister Ab Klink zette vervolgens uiteen hoe IQ Healthcare past binnen de huidige veranderingen in de Nederlandse gezondheidszorg. Hierbij schetste hij uitgebreid de achtergronden van de stelselherziening. ‘Om de zorg betaalbaar te houden zijn innovaties nodig die leiden tot een doelmatige zorg. Dit vereist een omgeving die uitnodigt tot creativiteit en innoveren. Concurrentie en vrije prijzen dragen bij aan zo’n omgeving. Innovaties zijn ook nodig om de toenemende schaarste aan zorgverleners het hoofd te bieden. Daarnaast verandert de aard van de zorg. Als gevolg van de vergrijzing neemt het aantal chronisch zieken, veelal ouderen, toe. De zorg voor hen wordt idealiter zo dicht mogelijk bij huis geleverd. Georganiseerd in netwerken waarin de patiënt centraal staat. Dat betekent dat de diverse echelons meer moeten samenwerken, iets waarbij een goede informatievoorziening en uitwisseling van gegevens tussen de diverse zorgverleners onontbeerlijk zijn. Ook is het nodig dat er zorgstandaarden worden ontwikkeld met transparante kwaliteitseisen waaraan de zorg bij chronische aandoeningen moet voldoen. IQ Healthcare is een cruciale speler op dit terrein. Ik ben ervan overtuigd dat IQ Healthcare een belangrijke bijdrage zal gaan leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van de Nederlandse gezondheidszorg.’ Waarna hij met een druk op de knop het promotiefilmpje startte dat de officiële start van IQ Healthcare markeerde. Aansluitend hierop vroeg Richard Smith, voormalig editor van het British Medical Journal, zich af in hoeverre het streven naar een hogere kwaliteit in de gezondheidszorg te vergelijken is met het streven van ‘social movements’ als de beweging die opkwam tegen de slavernij, de milieubeweging of anti-rookbeweging. Net als deze bewegingen lijkt ook de ‘quality movement’ immers soms te vechten tegen de bierkaai, meende Smith. Hij stelde dat er op tactisch vlak nog wel wat te leren valt van de social movements. ‘Blijf onvermoeibaar hameren op wat er nog niet deugt, onderbouw dit met wetenschappelijke feiten, mobiliseer zo veel mogelijk betrokkenen en gooi er af en toe wat emotie tegenaan’, luidde kort samengevat zijn advies.  n

www.WLOLoopbaanadvies.nl - zelf bewust richting geven aan je loopbaan -

FRANSESTRAAT 12 6524 JA NIJMEGEN

Mr. Michaëla B.M. Kaaij, gecertificeerd NMI mediator Mr. Drs. H.A.M. Schouten TEL : (024) 324 59 37

Loopbaanadvies, Outplacement, Coaching en Reïntegratie. Bel voor meer informatie of een kennismakingsgesprek 026–8450786.

Strafrecht, mediation, echtscheiding, alimentatie, omgangsregeling en andere familiezaken, huur, arbeid en ontslag, uitkering, consument en incasso.

Lid Noloc / Register Consultant CMI-C

Werkwijzer Zorg heeft de meest uiteenlopende functies bij de beste werkgevers in de gezondheidszorg in de regio Nijmegen e.o. Wij zijn op zoek naar kandidaten met verschillende opleidingsniveaus.

Nijmegen Verzorgingshulpen niveau 2 Verzorgenden niveau 3 (IG) Verpleegkundigen niveau 4 Verpleegkundigen niveau 5 (HBO-V) Wijchen

Sprok “Feesten aan de Waal” eUnieke zaal aan het water met balkon, terras en strand eSchitterende zaal op de dijk met prachtig terras onder de platanen

Verzorgenden niveau 3 (IG)

eVoor promoties, personeelsfeesten, presentaties en vegaderingen

Geïnteresseerd? Kom je dan inschrijven op een van onze vestigingen! Wijchen Spoorstraat 39 024-6421903 [email protected]

eLeuke logementen voor uw gasten van ver eSlechts 5 autominuten van centrum Nijmegen

Nijmegen Van Welderenstraat 1 024-3226600 [email protected]

Sprok “Feesten aan de Waal” Waaldijk 9, 6681KJ Lent/Bemmel 024-3243703 [email protected] www.sprok.nl

Kijk voor alle banen op www.werkwijzerbv.nl 4

i n t er v ie w r a dbode 1 4 - 2 0 0 8

het moment In deze rubriek vertellen medewerkers over een bijzondere ervaring tijdens hun werk in het UMC St Radboud. Een ongewoon en persoonlijk verhaal. Dit keer een verhaal van Ton van Nispen van de gipskamer.

Tweede ik

Foto: Paul van Laere

Saïda Baktit (rechts): ‘Het wordt steeds drukker op het Suikerfeest.’

Suikerfeest: uitbundig einde van Ramadan in Radboud Het Suikerfeest, het einde van de Ramadan, wordt in het UMC St Radboud ieder jaar gevierd. Dit keer op 2 oktober. Zorgconsulent allochtone patiënten Saïda Baktit over deze traditie: ‘Het is een geweldig feest en een prachtige gelegenheid voor alle medewerkers, dus ook niet-moslims, om een Suikerfeest mee te maken. Hier kunnen verschillende culturen elkaar ontmoeten.’

H é l è n e v a n B eek

Tweehonderd mensen in het bedrijfsrestaurant. Niet om de dagelijkse lunch te gebruiken maar voor het Suikerfeest dat het einde van de Ramadan, de verplichte vastenmaand voor moslims, feestelijk markeert. Het is een niet meer weg te denken traditie in het UMC St Radboud. De Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat (DGVP) organiseerde het Suikerfeest zeven jaar geleden voor het eerst. ‘De ontkerkelijking in de samenleving neemt toe. Maar er bestaat geen enkele twijfel over het feit of we in ons katholieke ziekenhuis wel Kerstmis, Pasen of Pinksteren moeten vieren’, licht Rob Groot Antink, waarnemend hoofd van de DGVP het initiatief toe. ‘Ondertussen komen er steeds meer gekleurde medemensen in Nederland, ook in het Radboudziekenhuis. De meerderheid daarvan is moslim. Voor hen gebeurde er helemaal niets. Zo ontstond het idee om het Suikerfeest in het ziekenhuis te vieren.’ Inmiddels is het feest zeer populair onder moslim­ patiënten en hun familie, moslimmedewerkers en iedereen die dat maar wil. Want Saïda Baktit, zorgconsulent allochtone patiënten, die intensief is betrokken bij het organiseren van het Suikerfeest gaat alle afdelingen af om patiënten en medewerkers persoonlijk uit te nodigen. ‘Dat wekt vertrouwen. Patiënten, maar ook medewerkers, zelfs niet-moslims, voelen zich dan echt welkom. Verpleegkundigen doen moeite om patiënten die bed moeten houden met bed en al mee te nemen. Er is sowieso altijd een verpleegkundige ingeroosterd bij het feest. Het is een mooi moment waar verschillende culturen elkaar ontmoeten. Heel bijzonder voor een ziekenhuis.’ Baktit regelt ook de imam die een gebed reciteert, de muziek, de henna, kinderen van een islamitische school die een gedicht komen opzeggen en de cadeautjes. ‘Het Facilitair Bedrijf verzorgt het eten, een compleet volgens islamitische voorschriften bereid buffet en de (alcoholvrije) drank. Geweldig’, zegt Groot Antink. ‘Heel leuk is dat ze voor het Suikerfeest bij voorkeur allochtone medewerkers inroosteren, die ook nog moslim zijn.’

Meer aandacht voor moslims Anderhalf tot drie procent van alle patiënten die in het UMC St Radboud zijn opgenomen, is moslim. Groot Antink daarover: ‘ Niets vergeleken met academische ziekenhuizen in het Westen van het land. In Amsterdam, Utrecht of Rotterdam is al ongeveer 35 procent van de patiënten van allochtone komaf, van wie de meerderheid moslim is.’

Maar het aantal allochtone patiënten groeit snel. Reden voor het UMC St Radboud om op meer religieuze terreinen dan alleen het christelijke actief te zijn. Uniek is de functie van de zorgconsulente Saïda Baktit. Haar hulp wordt regelmatig ingeroepen bij vaak complexe of ernstige medische situaties. Eveneens werd ze betrokken bij de bouw en/of inrichting van de islamitische gebedsruimte en de ruimte voor de rituele wassingen. De DGVP werkt thans samen met verschillende imams, een Surinaamse, Egyptische, Iraakse en een Marokkaanse. Het ziekenhuis biedt islamitische patiënten ook een halal-menu aan: eten zonder varkensvlees, met vlees dat ritueel is geslacht, en eten zonder alcoholische toevoegingen. Gelukkig is er in het ziekenhuis nu ook steeds meer aandacht voor de vastenmaand Ramadan, stelt Baktit, zelf moslima van Marokkaanse komaf. ‘Het is voor moslims namelijk een heel bijzondere maand. Ook voor mij. Een maand waarin je de ziel zuivert, en God bedankt voor alles. Je bezint je over wat je hebt gedaan en wat beter kan.’ Tijdens de Ramadan willen patiënten vaak niet eten of drinken, terwijl vasten om gezondheidsredenen eigenlijk niet kan. Baktit: ‘Veel moslims weten niet dat ze wel mogen eten en drinken als ze ziek zijn. Vasten mag het ziekteproces nooit vertragen of verergeren. In de Koran, in Surat Al-Baqarag, vers 185, staat dat zieken, ouderen, zwangere vrouwen, kleine kinderen en vrouwen die menstrueren, niet hoeven te vasten. Alleen weten nogal wat moslims dat niet, omdat ze oud zijn, of ongeletterd.’ Ook komt het voor dat zieke moslims dit wel weten maar toch per se willen vasten, stelt Baktit. ‘ Uit schuldgevoel of schaamte. Ze zijn bang om buitengesloten te worden. Ik geef hulpverleners, artsen en verpleegkundigen dan tips hoe ze kunnen bereiken dat moslimpatiënten toch hun eten en hun medicijnen innemen, zonder dat ze zich schuldig voelen. Bijvoorbeeld heel simpel door het gordijntje rond het bed dicht te doen.’ En Saïda Baktit wijst moslimpatiënten, voor wie het echt heel moeilijk is om niet te vasten, er op dat ze het later kunnen inhalen. ‘ Ze kunnen ook het geld dat een maaltijd kost, aan een arm iemand geven. Daarmee kan ik patiënten wel overtuigen.’  n Zie voor het Suikerfeest van vorig jaar het filmpje bij de digitale Radbode: ingang Medewerker/ Radbode/Digitale Radbode/ pagina 5.

Suikerfeest in het bedrijfsrestaurant van UMC St Radboud op 2 oktober van 19.00 tot 21.00 uur. Welkomstwoord door Saïda Baktit, zorgconsulent allochtone patiënten. Koranrecitatie door imam Mohammed Djamil Sardar. Live muziek. Voor kinderen zijn er cadeautjes en ter afsluiting is er een buffet.

5

Een aantal jaren geleden kreeg ik een patiënt met een haloframe, een frame dat om het hoofd zit om ervoor te zorgen dat het bovenste gedeelte van de wervelkolom niet beweegt. Af en toe moet je daar de schroeven van controleren. De man had botkanker en niet lang meer te leven. Overigens wist ik dat niet toen de patiënt bij me kwam. Maar terwijl ik bezig was raakten we aan de praat. En het leek alsof we elkaar al jaren kenden. Zonder dat we het in de gaten hadden ging ons gesprek steeds dieper. We spraken over leven en dood. Het ging allemaal vanzelf en het voelde erg vertrouwd. We dachten precies hetzelfde. We praat-

‘Het was niet een kwestie van klikken, we waren soul mates’ ten over de natuur, de stilte, over de gewone dingen van het leven, maar ook over reïncarnatie waar we allebei in geloofden. Het was alsof ik recht tegenover mezelf stond, een tweede ik. We gebruikten dezelfde woorden. Het was niet een kwestie van klikken, we waren soul mates. Zijn vrouw was erbij en liet ons begaan. Toen ik klaar was gaven we elkaar de hand en zeiden beiden: “Goed dat we elkaar nog hebben ontmoet in dit leven.” De volgende dag is hij overleden. Een paar dagen later kwam zijn vrouw het frame terugbrengen. Zij zei dat haar man onze ontmoeting heel bijzonder had gevonden. Voor mij gold hetzelfde. Dit maak je maar één keer mee. Ik voelde me aan hem verwant, en ik weet zeker dat hij dat omgekeerd ook zo ervaarde. Het paste in mijn leven en het leek alsof deze ontmoeting nodig was. Dat hij was overleden raakte mij niet in de zin dat ik er verdrietig om was. Deze man was er helemaal klaar voor. Het was een intense ervaring, een contact dat me in mijn diepste wezen heeft geraakt. Dat vergeet ik nooit meer. Nelleke Dinnissen

i n bedrijf

Foto: Jan van Teeffelen

Sofa’s in de wijk

Hommage aan de ouderen Geriatrie vierde afgelopen vrijdag het 20-jarig bestaan van de afdeling. Als hommage aan de oudste inwoners van de stad Nijmegen bood Geriatrie de Gemeente twee nestorbanken aan. Banken die vooral in wijken moeten staan en dienen als een sociale plaats waar ouderen elkaar kunnen ontmoeten. Marcel Olde Rikkert, hoogleraar Geriatrie, wist van het bestaan van deze banken, een idee en ontwerp van cabaretière Karin Bruers die vrijdag ook voor Geriatrie in de Lindenberg een optreden gaf. Olde Rikkert vond de banken een fantastisch idee en nam het over. ‘Gejat’, bekent hij ronduit en bood de Gemeente samen met Bruers alvast twee miniatuurbanken aan. Banken die uiteindelijk worden gemaakt van beton en afgewerkt met mozaiek. Medewerkers van de afdeling Geriatrie schoten onder leiding van fotograaf Frank Muller tijdens hun dagje uit foto’s van Nijmeegse nestors. Deze foto’s worden verwerkt in de banken. Bruers zei bij het aanbieden van de banken, ze getest te hebben op vandaalgevoeligheid. ‘Met geen mogelijkheid krijg je deze banken in het kanaal gekieperd.’ Ze merkte ook op dat de banken vooral in wijken moeten staan en niet in de binnenstad. En dat je er vooral veel bij elkaar moet plaatsen, want één bank trekt hangjongeren aan. Tijdens de benefietavond, bedoeld om geld op te halen voor meer nestorbanken, verschenen zoals het Marcel Olde Rikkert, hoogleraar Geriatrie, past ook ouderen ten tonele. Leuke gesprekken, waarbij vooral de oudjes geen blad voor hun mond namen en de lachers op hun hand kregen. Een van hen was mevrouw Fleerkamp, die al jaren patiënt is van Olde Rikkert en vaker voor studenten en leerlingen optreedt om in levende lijve te laten zien welke gebreken de oude dag met zich meebrengt. Haar advies aan de artsen was vooral: goed luisteren. ‘Dat doen ze niet altijd, maar u wel hoor’, zei ze geruststellend tegen Olde Rikkert. Ook Hannie van Leeuwen (82) van het CDA, Nederlands oudste parlementariër ooit, wist met rake opmerkingen de zaal aan zich te binden. Aan haar werd het eerste exemplaar van het nieuwe Geriatrieboek overhandigd. De gespreksleider die opmerkte dat ze het boek wellicht niet helemaal had gelezen, zat er helemaal naast. Ze had het boek van A tot Z gelezen en wist zich goed van repliek te dienen. Ze merkte op dat ze zichzelf toch ook al een ‘klein beetje’ tot de doelgroep rekende, waarna ze een hele reeks eigen kwalen opnoemde. Kortom: een geanimeerde avond met veel creatief talent. ND

Grootmoeders tijd

Pure smaak Van 22 tot en met 28 september wordt voor de tweede keer de Week van de Smaak georganiseerd: een natio­ naal evenement met honderden lokale activiteiten waarin pure smaak centraal staat. Dit keer doet ook het UMC St Radboud mee. Dat betekent dat zowel medewerkers als patiënten die week tijdens hun maaltijd kunnen genieten van biologische en streekproducten. ‘Natuurlijk weten we dat veel mensen die het druk hebben tegenwoordig kant-en-klaarmaaltijden kopen, maar tegelijk zien we een groeiende belangstelling voor puur eten, daar willen we in de Week van de Smaak op inspringen’, aldus teamleider Voeding Centrale patiëntenkeuken Marian Migchelbrink. Vandaar dat in de maaltijden van het Restofant en het

restaurant in de Prekliniek ambachtelijke streekproducten, seizoensproducten en biologische voeding de hoofdrol spelen in de Week van de Smaak. Patiënten krijgen 23 september een boekje cadeau over biologische voeding en ook zij zullen die dag met deze voedingsmiddelen kennis kunnen maken. ‘Omdat in september de pompoenen weer volop aangevoerd worden, beginnen ze met pompoensoep’, vertelt Migchelbrink. ‘Daarna volgt een jachtschotel bereid met Groesbeekse wijn, hete bliksem met appels uit de Betuwe en het nagerecht is hangop met bosbessen uit de Ooijpolder, zo zijn seizoensgebonden streekproducten gekoppeld aan biologisch.’ De bedoeling is dat iedereen zo kennis maakt met puur eten, en met de smaak van groenten die voor onze grootouders nog heel normaal was, maar die wij inmiddels vergeten zijn. Het is de bedoeling ook na de Week van de Smaak het biologische aanbod voort te zetten. ‘Dat zal waarschijnlijk iets duurder zijn. Maar wij denken dat onze klant erg op kwaliteit let en voor eerlijke, smaakvolle voeding best iets extra’s overheeft.’ MM

Mega party

UMC St Radboudfeest

Alumnidag

Gevarieerd aanbod van masterclasses Op vrijdag 3 oktober is de jaarlijkse alumnidag van het UMC St Radboud. Voor de derde keer worden dan de Radboud Masterclasses voor Alumni gehouden. Dit jaar verzorgt schrijver en medicus Ivan Wolffers de openingslecture. Er is weer een gevarieerd aanbod van interactieve masterclasses, onder meer over de geschiedenis van de geneeskunde, het virtuele ziekenhuis, het inspanningsonderzoek tijdens de Vierdaagse en over de verhouding tussen het medisch beroepsgeheim en strafbare feiten. Dagvoorzitter is prof.dr. Frans Corstens, alumnus en decaan/vice-voorzitter Raad van Bestuur. Het programma begint om 12.00 uur. ’s Avonds is er een buffet voor de alumni. De alumnidag duurt tot 20.00 uur. Belangstellenden kunnen zich aanmelden. Voor het volledige programma, de online-gastenlijst en informatie over aanmelden, zie www.umcn.nl, ingang Student of Professional, klikken op Alumni. Of neem contact met Marjolijn Klomp, [email protected], tel. 024-3617050. In de ochtend kunnen de alumni op eigen initiatief de expositie Oud Raboud bezoeken in het Bouwinformatiecentrum. Speciaal voor de alumnidag is deze expo verlengd tot en met 3 oktober.  GM

Vernieuwde poli Oogheelkunde

‘Aantrekkelijker voor patiënten en medewerkers’

Op vrijdag 3 oktober van 21.00 tot 1.00 uur is uitgaanscentrum De Linde in Groesbeek the place to be! Medewerkers van het Radboud kunnen dan met vrienden genieten van een avondje swingen tijdens de MEGA Party 2008. In tegenstelling tot voorgaande jaren is het dit jaar een echt UMC St Radboudevenement. En dat is te danken aan de jarenlange inzet van Edward van Kempen die werkzaam is bij Transport. ‘Ik houd me al ruim tien jaar bezig met het organiseren van het Radboudfeest. Collega Peter Schreven vroeg me destijds of ik hem wilde helpen en dat vond ik wel leuk. Toen Peter er vijf jaar geleden mee stopte ben ik alleen verder gegaan.’ In de laatste jaren was Van Kempen dus de trekker van de mega party in De Linde. Dit jaar gaat het anders: ‘Het feest wordt nu Radboudbreed gedragen, waardoor niet één persoon verantwoordelijk is voor de  organisatie. Nu regelt de één dit en de ander dat. Belangrijk is ook dat het Radboud financieel garant staat voor de party en dat scheelt mij een hoop stress en tijd. Misschien kan dit feest in de toekomst uitgroeien tot een echt mega-evenement, wellicht op een andere locatie met nog grotere artiesten’, zo wenst Van Kempen. De avond op 3 oktober biedt live optredens, waaronder de band Late Again in de Nachtwacht en DJ Francesco draait in Studio 24 de lekkerste plaatjes van de jaren ’70 tot het heden. Speciale gast op de party is Gordon. Dus vragen we aan Edward: wordt dat lachen, gieren, brullen of....gillend naar huis?! ‘Ik verwacht dat het weer een schitterende avond wordt, zoals elk jaar het geval is. Met goede DJ’s, een leuke Top40-band, waarvan de zanger en gitarist Mischa Janssen, werkzaam bij de afdeling Goederen van de productgroep Logistiek & Services van het Servicebedrijf, en natuurlijk die knettergekke Gordon, die er vast een superfeest van weet te maken. Dus ik ga voor lachend, gierend en brullend naar huis.’ Entreekaarten à 15 euro (inclusief twee consumpties) zijn verkrijgbaar bij de meldkamer van de hoofdingang en van Neurologie. Maximaal vier kaarten per medewerker. JvdL

6

De vernieuwde polikliniek Oogheelkunde is op 19 september officieel geopend. Eerder is die al in gebruik genomen voor patiënten. De poli beschikt nu over vijf ruime wachtruimtes, sfeervol aangekleed met fotobehang en voorzien van leestafels. ‘De uistraling is nu veel rustiger en patiëntvriendelijker’, aldus Jeroen Klevering, chef de policlinique. Er zijn meer vernieuwingen. Patiënten kunnen de rij bij de balie omzeilen, door zich elektronisch aan te melden voor het spreekuur. Met hun patiëntenkaart lezen ze op een scherm af bij welke arts ze een afspraak hebben en in welke wachtruimte ze kunnen plaatsnemen. Melden bij de balie blijft echter mogelijk. Daarnaast is er een pilot met beeldschermen die de uitlooptijd van een bepaald spreekuur laten zien.

Foto: Frank Muller

‘De verbouwing is onderdeel van het plan om de wachttijden te verkorten’, zegt Klevering. ‘Moeten patiënten wel langer wachten, dan moet de ambiance aangenaam zijn. Daarnaast gebeurt het patiëntgebonden onderzoek nu ook op de poli, terwijl dit voorheen op een andere verdieping gebeurde. Veel aanvullende onderzoeken waar patiënten vroeger een nieuwe afspraak voor kregen, kunnen nu direct plaatsvinden. Zo wordt het aantal bezoeken verkort. Ook de verpleegpost is verbouwd, om betere patiëntenvoorlichting en directe planning van oogoperaties mogelijk te maken.’ Ook coassistenten gaan er op vooruit. Ze beschikken nu over een eigen ruimte met acht computers. En er zijn twee onderzoekkamers voor ze, voorzien van basisapparatuur voor oogheelkundig onderzoek. Ondanks alle verbeteringen is de poli in oppervlakte niet vergroot. Klevering: ‘Wel hebben we een aantal ruimtes vrijgemaakt. Zo is een deel van het patiëntenarchief elders opgeslagen. Ook zijn de ontwikkelkamers voor fotografie er niet meer, omdat dit nu digitaal gebeurt. Door kritisch te kijken hebben we ruimte gecreëerd om de poli aantrekkelijker te maken voor patiënten en medewerkers.’  GM

r P a t i ë n t e n z org a dbode 1 4 - 2 0 0 8

Zonder ons is het moeilijk opereren Als je ’s ochtends op de onderverdieping loopt is het een komen en gaan van transportkarren, soms hele rijen aluminiumkarren achter zich aantrekkend. Het rammelt en maakt een hoop lawaai. Maar wat zit er in? Radbode reed mee met het transport tussen Centrale Sterilisatie en de OK Orthopedie en zag welke route instrumenten afleggen en vooral door welke handen ze gaan. Om het echt te zien klik op filmpje bij digitale Radbode..

Zomaar binnenstappen bij de afdeling Centrale Sterilisatie is er niet bij. In de vuile ruimte moeten medewerkers mutsjes, OK-pakken én een mondkapje op. ‘Dit is om de medewerkers te beschermen’, vertelt teamleider Ron Vredebregt. ‘Instrumenten komen vuil binnen. Er zitten bloed- en soms weefselresten aan die we in deze ruimte afspoelen.’ Het is hectisch in de spoelkeuken. Waar de ene medewerker druk bezig is met afspoelen, scant de andere medewerkers alle mandjes waar de instrumenten in liggen en ondertussen maken anderen op een aparte plek elektrische apparaten en snoeren schoon. De instrumenten gaan de wasmachine in en komen er aan de andere kant uit. ‘Dit is de schone ruimte, waar medewerkers controleren of de instrumenten goed schoon zijn, of ze heel zijn en qua functie nog voldoen’, vertelt Vredebregt. ‘We sorteren de sets per ingreep en controleren aan de hand van protocollen of alles klopt. Iedere ingreep heeft zijn eigen instrumenten, maar ook ieder specialisme heeft zijn eigen wijze van presenteren. Voor Urologie gaan de instrumenten anders in het “netje” dan voor bijvoorbeeld Gynaecologie. Het is

precisiewerk, want er hangt veel van af. Als een chirurg een instrument niet heeft of het is kapot kan dat hele nare gevolgen hebben voor de patiënt én voor de specialist. Er worden hoge eisen gesteld aan operatie- en sterilisatieassistenten, want operaties moeten veilig plaatsvinden.’

inktvlek uit binnen het UMC St Radboud en verzamelen we binnenkort informatie van álle kinderen met aangeboren afwijkingen en kindertumoren die we eventueel later willen onderzoeken’, vertelt Roeleveld. Inmiddels is er al een promovendus bezig met een groot onderzoek naar hypospadie. Knoers: ‘Zij kan werken met zo’n zeshonderd verzamelde monsters plus ingevulde vragenlijsten en hoopt daarmee te ontdekken welke genen een rol spelen bij deze aandoening en wat de interactie is met omgevingsfactoren. Uit dit soort onderzoek is ooit als resultaat gekomen dat foliumzuur een rol speelt bij het ontstaan van een open ruggetje, en er bestaat altijd een kans dat we hier ook zo’n verband ontdekken.’

Uniek in Nederland

Medewerkers krijgen dan ook een opleiding van anderhalf jaar. Ze lopen tevens stage op OK’s om te kunnen zien waar instrumenten voor worden gebruikt. Alle instrumenten en zelfs de karren gaan in de sterilisator die 134 graden wordt om vervolgens weer de weg naar de OK’s af te leggen. Vredebregt heeft veel contact met de OK’s. ‘Soms hebben ze een extra set nodig, omdat een tweede zelfde operatie is gepland. Maar soms ontbreekt er ook iets. De communicatie en samenwerking tussen de OK’s en de Centrale Sterilisatie is dus erg belangrijk.’ Voor filmpje: intranet/Radbode/artikel: Zonder ons is het moeilijk opereren pag. 7.  ND

Foto: Frank Muller

Goud voor onderzoekers Wat ooit begon als een verzameling van materiaal van een beperkte groep patiënten met aangeboren afwijkingen heeft zich inmiddels als een inktvlek uitgebreid over het ziekenhuis. Nu worden monsters genomen van vele patiën­ten met aangeboren aandoeningen en hun ouders. Inmiddels beschikt de AGORA-biobank over maar liefst vijfduizend monsters. Letterlijk staan de letters van AGORA voor: Aetiologisch onderzoek naar Genetische- en Omgevings-Risicofactoren voor Aandoeningen bij kinderen. ‘Maar Agora is ook de Griekse naam voor de marktplaats waar iedereen samenkomt, dat leek ons een mooi symbool voor een UMC-brede dataverzameling’, vertelt epidemioloog Nel Roeleveld.

Roeleveld en Knoers weten dat ze goud in handen hebben met de vijfduizend monsters die in de biobank zitten. Knoers: ‘Deze gecombineerde verzameling van genetisch en epidemiologisch materiaal is uniek in Nederland.’ Maar dit alles zou niet mogelijk zijn zonder medewerkers op de werkvloer die hun kostbare tijd geven om patiëntjes en hun ouders om medewerking te vragen, bloedmonsters af te nemen en vragenlijsten uit te delen. Roeleveld: ‘Op iedere afdeling zit wel iemand die dit voor ons doet. ’  MM

Gedegen onderzoek Verzamelen van monsters begon eind 2004 op initiatief van Roeleveld, hoogleraar klinische genetica Nine Knoers en hoogleraar kinderurologie Wout Feitz. Zij deden toen onderzoek naar hypospadie – een aangeboren afwijking aan de plasbuis bij jongetjes – en wilden graag meer weten over de genetische component van deze aandoening. ‘Alle technieken om dit genetisch te onderzoeken waren er, maar je hebt honderden patiënten en ouders nodig om goed onderzoek te doen’, legt Knoers uit. ‘We besloten toen om van alle patiëntjes met hypospadie en erfelijke nierafwijkingen genetisch materiaal te verzamelen om later gedegen onderzoek te kunnen doen. Omdat deze afwijkingen waarschijnlijk niet alleen genetisch bepaald worden, maar ook omgevingsfactoren belangrijk zijn, worden vragenlijsten over omgevings- en zwangerschapsfactoren door de ouders van deze kinderen ingevuld.’ ‘Ondertussen breidt AGORA zich als een

Op de foto vlnr: Wout Feitz, Loes van de Zanden, Nel Roeleveld, Nine Koers en Kirsten Renkema.

Foto: Frank Muller

Aanpassing borstkankerscreening Via het landelijk bevolkingsonderzoek op borstkanker komen jaarlijks duizenden vrouwen in het ziekenhuis voor nader onderzoek. Invoeren van een voorselectie buiten het ziekenhuis kan dit aantal mogelijk met 40 procent verminderen, zonder gevallen van borstkanker te missen. Volgend jaar start een grote, door ZonMw gefinancierde, studie die moet uitwijzen of dit alternatief haalbaar is. Jaarlijks krijgen meer dan 13.000 vrouwen de diagnose “borstkanker” te horen. Bij een deel van hen is de ziekte vroegtijdig aan het licht gekomen dankzij deelname aan de borstkankerscreening die sinds 1989 landelijk wordt aangeboden aan vrouwen tussen de 50 en 75 jaar. Een nog groter deel van alle gevallen van borstkanker is via de borstkankerscreening op te sporen als meer gescreende vrouwen voor nader onderzoek zouden worden doorverwezen, heeft onderzoek uitgewezen. ‘Nu is het verwijscijfer 1,5 procent, het laagste ter wereld’, vertelt dr. Mireille Broeders, zowel verbonden aan het Landelijk Referentiecentrum voor Bevolkingsonderzoek op Borstkanker (LRCB) als de afdeling Epidemiologie,

Biostatistiek en HTA van het UMC St Radboud. ‘Zou het verwijscijfer, door de criteria voor verwijzing aan te passen, stijgen naar 2 procent dan zouden er per jaar 54 extra gevallen van borstkanker vroegtijdig worden ontdekt in de screening, hebben we berekend. Daar staat tegenover dat zich dan jaarlijks niet ruim 13.000 maar zo’n 18.000 vrouwen in het ziekenhuis zullen melden voor nader onderzoek naar aanleiding van de screening. Dat verhoogt zowel de werkdruk van alle betrokken zorgverleners, de kosten van de gezondheidszorg, als het aantal vrouwen dat – achteraf gezien ten onrechte – een tijdlang ongerust is geweest vanwege het feit dat zij wellicht borstkanker zouden hebben.’ Een mogelijke uitweg is het aanpassen van het screenings- en diagnostiektraject. Broeders: ‘Een deel van de vrouwen komt nu in het ziekenhuis voor aanvullende diagnostiek omdat de uitslag van het screeningsonderzoek onduidelijk is. Aanvullende diagnostiek in de vorm van echo-onderzoek of een tweede borstfoto is in veel gevallen dan voldoende om te zien of sprake was

7

van loos alarm of dat er toch echt iets aan de hand lijkt te zijn. Wat we nu gaan onderzoeken is of het mogelijk – dat wil zeggen zonder gevallen van borstkanker te missen - en kosten-effectief is om in die gevallen het echoonderzoek of de extra foto niet in het ziekenhuis uit te voeren maar binnen de voorzieningen van het bevolkingsonderzoek. Bijvoorbeeld in een medisch diagnostisch centrum waarmee de lokale screeningsorganisatie afspraken maakt, of bij de screeningsorganisatie zelf. Aan de hand van gegevens uit het verleden hebben we uitgerekend dat zo’n 60 procent van alle huidige verwijzingen in aanmerking komt voor zo’n nader onderzoek. Bij 60 procent daarvan, dat is dus ongeveer 40 procent van het totaal aantal doorverwezen vrouwen, zal dit onderzoek voldoende zijn om borstkanker uit te sluiten. De alternatieve aanpak met zo’n voorselectie betekent dus dat de ziekenhuizen 40 procent minder borstkankerdiagnostiek hoeven te verrichten. Hetgeen de werkdruk vermindert en de wachtlijsten verkort.’  MD

repor t a ge

Samen ten strijde tegen kinderk Kinderen bij wie de diagnose ‘kanker’ wordt gesteld, staat meestal een langdurige behandeling te wachten. Niet alleen in het UMC St Radboud, maar vaak ook in een algemeen ziekenhuis. Het is daarom cruciaal dat alle betrokkenen intensief met elkaar samenwerken. In het UMC én daarbuiten. F e m ke v a n de n B erg

Op de dagbehandeling van de polikliniek voor kinderen en jeugdigen (0-18 jaar) hapt de tienjarige Noah ontspannen in een cracker met rookvlees. Noah lijdt aan leukemie en is sinds september 2007 in behandeling bij het Radboud. Hij krijgt vandaag cytostatica (medicijnen die de kankercellen remmen of doden) toegediend en wacht op het infuus. Zenuwachtig is de ‘veteraan’ allerminst: ‘Ik kom hier nu al een jaar lang minstens één keer per week. Ik ben wel wat gewend’, verklaart hij. ‘Maar het aanprikken van het infuus vind ik nog steeds vervelend.’ Hij stroopt zijn shirt op om zijn port-a-cath te laten zien, een klein rond kastje dat onder zijn huid is aangebracht. Het bestaat uit twee delen: een injectiekamer die van boven wordt afgesloten door een siliconen membraan en een dunne lijn die wordt ingebracht in een grote ader. ‘Met behulp van een injectienaald kunnen eenvoudig door de huid heen medicijnen worden gegeven, die via de injectiekamer in de bloedbaan komen. De patiënten zijn zo gemakkelijk te prikken en er is geen vaatwandirritatie’, licht kinderverpleegkundige Annemiek Te Dorsthorst het gebruik toe. Via het kastje wordt Noah straks een uur aangesloten op het infuus voor het toedienen van de cytostatica. Daarna wordt de port-a-cath gespoeld met een heparine-oplossing om te voorkomen dat het systeem verstopt raakt. En dan moet Noah een tijdje wachten om te kijken of er een allergische reactie optreedt. ‘Het kan gebeuren dat patiënten na verloop van tijd antistoffen opbouwen tegen de cytostatica en bijvoorbeeld ineens benauwd worden’, aldus Te Dorsthorst.

Pijnpaspoort Noah is ongeveer halverwege de totale behandeling en maakt het tamelijk goed. ‘Hij eet uitstekend, zijn haar

Via een porth-a-cath onder de huid zijn gemakkelijk medicijnen in te spuiten. groeit weer en het slikken van tabletten gaat prima’, vertelt zijn moeder Paola de Borst. ‘Hoeft hij tenminste niet meer dag en nacht een sondeslangetje in zijn neus voor het toedienen van medicatie. Dat vond hij vervelend. Bovendien kreeg hij er steeds vragen over. En Noah had niet altijd zin om die te beantwoorden.’ Noah knikt en smikkelt rustig verder. Te Dorsthorst heeft drie kwartier eerder al ‘toverzalf’ op zijn borstkas gesmeerd om het aanprikken van het infuus nu te vergemakkelij-

Dr. Jacqueline Groot-Loonen (links) en Olga van Bergen. ‘Voor patiënten met een slechte prognose is de behandeling intensiever geworden.’

8

ken. ‘Noah, laten we samen tot drie tellen. Daarna prik ik’, waarschuwt zij. ‘Oké’, zegt Noah. Te Dorsthorst weet precies hoe ze Noah moet voorbereiden op het aanprikken. ‘Sommige kinderen willen blazen, anderen tellen’, vertelt ze. ‘In hun pijnpaspoort

‘Eigenlijk willen ze maar één ding weten: wordt mijn kind beter?’

kunnen ze opschrijven hoe ze het willen hebben. Zo’n pijnpaspoort vergemakkelijkt de communicatie met de diverse zorgverleners.’ Niet onbelangrijk, want kinderen met kanker zien vaak een hele stoet behandelaars voorbijtrekken in het UMC en het algemene ziekenhuis: oncologen, radiotherapeuten, chirurgen, orthopeden, nucleair geneeskundigen, fysiotherapeuten verpleegkundigen, pedagogische medewerkers, mondhygiënisten, maatschappelijke werkers, psychologen, verpleegassistenten. Dan is het vervelend om steeds te moeten uitleggen hoe je het liefst wordt geprikt of wie je erbij wilt hebben als de narcose wordt toegediend. Het pijnpaspoort voorkomt dit. Als het infuus is bevestigd, pakt Te Dorsthorst een grote doos met kralen. Noah mag één kraal uitzoeken per handeling (bloedprikken, aanprikken port-a-cath,

r a dbode 1 4 - 2 0 0 8

derkanker Daarna gaat het naar huis en kan het bij het eigen ziekenhuis terecht voor kleinere behandelingen. Bijvoorbeeld om bloedwaarden te laten controleren, een sonde in te brengen of bij koorts. Afhankelijk van de expertise die dat ziekenhuis heeft, wordt bekeken of het kind ter plaatse kan worden geholpen of dat het naar Nijmegen gaat. Om de samenwerking tussen de diverse zorgverleners en ziekenhuizen goed te laten verlopen, is er onderling contact via telefoon, brief en webconsulting.’

Gezin Behalve de zorgverleners, moeten ook familieleden steeds goed worden geïnformeerd. Van Bergen: ‘Maar ouders zijn in de eerste periode zo overdonderd door het nieuws dat hun kind kanker heeft, dat zij vrijwel geen informatie kunnen opnemen. Eigenlijk willen ze maar één ding weten: wordt mijn kind beter? Helaas hebben we op die vraag geen eenduidig antwoord. Gelukkig geneest tegenwoordig ongeveer 75 procent van de kinderen, maar vooraf is nooit te voorspellen wie. Wél kunnen we de ouders veel vertellen over de behande-

‘Ongeveer 75 procent van de kinderen geneest’

Foto’s: Flip Franssen

cytostatica, verwijderen van de lijn, zelf eten) voor zijn ketting. ‘Ik heb thuis wel 220 kralen’, zegt hij trots. ‘Dan kan iedereen zien hoeveel het ziekenhuis met mij gedaan heeft.’

Behandeling Net als de meeste kinderen bij wie de verdenking van kanker bestaat, is Noah bij het UMC terechtgekomen na een doorverwijzing door een kinderarts uit een algemeen ziekenhuis. ‘De meest voorkomende vorm van kinderkanker is leukemie’ vertelt kinderoncoloog dr. Jacqueline Groot-Loonen. ‘Maar ook hersentumoren komen voor en kanker in bijvoorbeeld de spieren, botten, weke delen, nieren. Voor de behandeling ervan zijn kinderen uit Gelderland, Noord-Brabant en een groot gedeelte van Limburg op dit ziekenhuis aangewezen. Jaarlijks behandelen wij ongeveer 115 jonge patiënten; circa negentig daarvan worden medebehandeld in een algemeen ziekenhuis. Is eenmaal duidelijk dat een kind een kwaadaardige tumor heeft, dan onderzoeken wij of er uitzaaiingen zijn. Afhankelijk van de ziekte en het stadium waarin de ziekte verkeert, wordt vervolgens de behandeling vastgesteld. We werken aan de hand van internationale protocollen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de bestrijding van kanker. Dit leidt ertoe dat er regelmatig wordt overgegaan op nieuwe behandelprotocollen. Voor patiënten met een slechte prognose is de behandeling intensiever geworden. Zo begonnen wij in 1999 met stamceltransplantatie. Daarbij roeien we het zieke beenmerg van de patiënt uit. Nieuw beenmerg van een donor moet ervoor zorgen dat de patiënt weer goede bloedcellen aanmaakt. Verder wordt er veel onderzoek gedaan naar de kenmerken van een tumor. Door deze exact te identificeren, kunnen we medicatie ontwikkelen die alleen de kwaadaardige cellen aanpakt en de gezonde cellen niet schaadt. Ook de relatief nieuwe immuuntherapie focust daarop.’ Een behandeling start meestal met chemotherapie. Verpleegkundig consulent Olga van Bergen: ‘Een kind wordt dan een tijdje opgenomen in ons ziekenhuis.

ling, de mogelijke complicaties ervan en hoe daarmee om te gaan. Is de eerste opname eenmaal achter de rug, dan zien we gezinnen regelmatig terug in de kliniek. Of hier op de dagbehandeling, waar kinderen komen voor kortdurende behandelingen. Daarnaast fungeren wij – verpleegkundigen, pedagogisch medewerkers en verpleegassistenten van de dagbehandeling – als vraagbaak en ondersteunen we de familieleden. We kunnen bijvoorbeeld extra hulp inzetten in de thuissituatie of leuke vakanties en dagen voor het gezin regelen. Want de ervaring leert dat het hele gezin ontwricht wordt door een ziek kind. Iedereen worstelt met z’n eigen vragen en angsten.’

De kracht van schakels Symposium kinderoncologie Op 25 september organiseert de kinderkliniek van het UMC St Radboud samen met het Integraal Kankercentrum Oost (IKO) het symposium ‘De kracht van schakels’ in de senaatszaal van de universiteit. Het symposium is bedoeld voor verpleegkundigen, pedagogisch medewerkers en fysiotherapeuten; er komen onderwerpen aan de orde die met name voor hen relevant zijn. Zo worden de deelnemers gedurende de dag op de hoogte gebracht van de nieuwste inzichten op het gebied van kinderoncologie rondom de thema’s hygiëne/infectie en isolatie, coping (omgaan met stress door ouders en kind) en de zin van bewegen. De dag wordt begonnen met een aantal plenaire sessies, ’s middags staan er workshops op het programma. Tessa de Leur, adviseur deskundigheidsbevordering & relatiebeheer bij het IKO: ‘Op het eind van de dag hebben de deelnemers kennis opgedaan en vaardigheden die ze direct kunnen toepassen op de eigen werkvloer. Bovendien hebben ze kunnen bijpraten met collega’s van andere disciplines en instellingen. En uitgewisseld hoe ze bepaalde zaken aanpakken. Dat komt de onderlinge samenwerking ten goede. En daarmee natuurlijk ook de behandeling van de patiënten.’ Meer informatie: http://www.ikcnet.nl/agenda/index.php?id=6358®io=IKO.

Smurfenpak Om kinderen minder angstig te maken, zetten de pedagogisch medewerkers vaak Beer de Ziekenhuisbeer in. Deze vertelt kinderen bij iedere behandeling precies wat hen te wachten staat. Zoals vandaag de vijfjarige Iwan Blom, die samen met zijn moeder Miranda en zijn knuffel Dumpie de komst van pedagogisch medewerker Trudy Glaap afwacht. Iwan lijdt aan acute lymfatische leukemie en komt voor een beenmergpunctie. Deze gebeurt onder narcose. Beer zal hem daarop voorbereiden. ‘Je kent Beer wel, hè?’, zegt Glaap als ze Beer tegenover Iwan op zijn bed zet. ‘Ja’, knikt het jongetje verlegen. ‘Wat had de beer hier ook alweer op zijn borst? Juist! Een kastje. Net als jij. Met een slangetje eraan. Kijk, nu trekken we Beer zijn hemd uit.’ Iwan voelt de bui al hangen en begint te sniffen. Glaap wrijft hem over zijn onderbeen en vervolgt: ‘We doen Beer een slaapjasje aan. Want straks gaat hij naar de slaapdokter. Jij hebt ook een slaapjasje. Met dolfijnen erop, toch?’ Iwan knikt en staart naar zijn pyjama. ‘En mama krijgt dit smurfenpak aan’, toont Glaap de operatiekleding. ‘Dat had je al een paar keer gezien’. ‘Ja’, fluistert Iwan. ‘Als Beer dan bij de slaapdokter is, krijgt hij een kapje op zijn mond. Dan moet hij héél diep zuchten. En dan valt hij in slaap. Net als jij straks. En als je wakker wordt, is mama weer bij jou. Je gaat uitslapen en dan boterhammetjes eten. Wat wil je erop? Pindakaas? Chocopasta? Worst?’ ‘Ja, lekker. Worst’, zegt Iwan met een beverig lachje. Beer lijkt hem al iets te hebben gerustgesteld. n

Pedagogisch medewerkers zetten Beer de Ziekenhuisbeer in om angst weg te nemen.

9

o n der z oek

Op uw plaatsen, klaar, af !

Gijs van Elswijk: ‘Het voordeel van TMS is dat je dit gemakkelijk en veilig bij mensen kunt doen.’

Wie op scherp staat om op commando een beweging te maken, reageert sneller dan iemand die hierop niet is voorbereid. Dat is niet alleen een kwestie van aandacht en beter opletten op het startsignaal, het is ook een kwestie van fysiologische veranderingen in de betreffende zenuwbanen, concludeert neurowetenschapper Gijs van Elswijk. M a r t e n D ooper

De formule 1-coureurs staan gespannen aan de start en houden hun blik aandachtig gericht op het startlicht, de voeten op de pedalen. Dan flitst het licht op groen, de motoren brullen en weg zijn ze. Wie immers op dat moment het snelste reageert, heeft de meeste kans de koppositie in te kunnen nemen. ‘Uit de experimentele psychologie is al geruime tijd bekend dat allerlei psychische factoren als aandacht en planning de reactietijd van een mens kunnen beïnvloeden’, vertelt Van Elswijk. ‘Als je weet dat het moment van handelen eraan zit te komen, reageer je sneller als dat moment daadwerkelijk is aangebroken, dan wanneer je onverwacht moet reageren. Die versnelde reactie is deels te verklaren door de verscherpte aandacht. Als je bijvoorbeeld weet dat het stoplicht over een paar seconden op groen springt, houd je het licht scherper in de gaten dan wanneer je niet precies weet wanneer het op groen springt. Daarnaast was er al tijden een vermoeden dat de kortere reactietijd ook voortkomt uit tijdelijke fysiologische veranderingen in de zenuwbanen die betrokken zijn bij het uitvoeren van een dergelijke handeling.’

Hersenweefsel prikkelen Het wetenschappelijk onderzoeken van dit vermoeden vormde het onderwerp van het promotieonderzoek waarop Van Elswijk op 24 september

10

Foto: Erik van ’t Hullenaar

promoveert. Hierbij maakte hij gebruik van een relatief jonge techniek, de transcraniële magnetische stimulatie, kortweg TMS. ‘TMS berust op het natuurkundige principe dat een wisselend magneetveld een elektrische stoom opwekt’, legt Van Elswijk uit. ‘In dit geval gebruik je een spoel waardoor een pulserende elektrische stoom loopt. Dit wekt rondom de spoel een magneetveld van wisselende sterkte op. Zet je die spoel bij iemand op het hoofd, dat wekt dit wisselende magnetische veld in het hersenweefsel op zijn beurt een elektrisch stroompje op. Je kunt met TMS zodoende zeer gericht een stukje hersenweefsel prikkelen. Iets vergelijkbaars als wat bij proefdieren wel wordt gedaan door op een bepaalde plaats in de hersenen een elektrode te implanteren. Het voordeel van TMS is dat je met deze techniek ook gemakkelijk en veilig experimenten bij mensen kunt uitvoeren. Bovendien kun je met de spoel precies die plaats prikkelen die je voor je onderzoek nodig hebt.’

Op scherp staan Voor zijn onderzoek maakte Van Elswijk gebruik van een proefopstelling die wel wat wegheeft van de situatie waarin de formule 1-coureurs zich bevinden. ‘Proefpersonen kregen een computerscherm te zien waarop van links naar rechts een visje bewoog. Op bepaalde plaatsen op het scherm kon het visje door een monstertje worden opgegeten. De proefpersoon kon dat voorkomen door met een vingerbeweging het visje in veiligheid te brengen. De aansturing van zo’n vingerbeweging verloopt biologisch gezien ogenschijnlijk heel eenvoudig. In de hersenen krijgt het gebiedje in de motorische hersenschors dat de vingerbeweging aanstuurt een prikkel. Deze prikkel loopt via een uitloper van een hersencel door tot in het ruggenmerg. Daar gaat de prikkel over op een andere zenuwcel die rechtstreeks uitkomt op de spier die de vinger beweegt. Als je nu met TMS een korte prikkel geeft aan het betreffende gebiedje in de hersenschors, beweegt de vinger zonder dat de proefpersoon daar invloed op heeft. Tijdens onze experimenten gaven we de proefpersoon op verschillende momenten tijdens de beweging van het visje over het scherm zo’n prikkel. Tegelijk maten we, met een andere techniek, de sterkte van de spiersamentrekking in de vinger, die het gevolg is van zo’n magneetprikkel. Wat bleek? Hoe dichter het visje bij de plaats op

r a dbode 1 4 - 2 0 0 8 het scherm kwam waar het monstertje kon opduiken, des sterker trok de vingerspier samen als gevolg van de – in alle gevallen even sterke - TMS-prikkel. Let wel, de proefpersonen bewogen dus niet zelf hun vinger, zij deden dat doordat ze een TMS-prikkel kregen. We verklaren deze bevinding door te stellen dat tijdens het voorbereiden op een activiteit de prikkelgeleiding in de betrokken zenuwbanen zodanig verandert dat de prikkel, als hij eenmaal gegeven wordt, zich sneller en efficiënter langs de betreffende zenuwbaan naar het doelorgaan verplaatst. Het “op scherp staan” is dus niet

alleen een kwestie van meer aandacht en beter opletten op het startsignaal, het is tevens een fysiologisch proces dat ervoor zorgt dat de zenuwprikkel die ontstaat na het startsignaal efficiënter verwerkt wordt en dus sneller tot resultaat leidt. Tegelijkertijd, zo konden we uit andere proeven opmaken, komt er echter een mechanisme in actie dat ertoe leidt dat de spier niet te vroeg kan worden aangespannen. Inderdaad vergelijkbaar met de formule 1-coureur aan de start: het gas al wat ingetrapt om snel weg te komen, maar de voet nog op de koppeling om een valse start te voorkomen.’ n

prijzen en benoemingen Diny Kerkman De Raad van bestuur heeft Diny Kerkman benoemd tot bestuurscoördinator.

Æmiel Kerckhoffs

De concurrentie vóór

Æmiel Kerckhoffs gaat leiding geven aan een nieuw Bureau Vennootschaps- en Bedrijfsjuridische Zaken. Kerckhoffs gaat ook de Raad van Toezicht assisteren. De functie secretaris van de Raad van Bestuur komt te vervallen.

De samenwerking tussen UMC St Radboud en het IJslandse gentechnologiebedrijf deCODE Genetics heeft opnieuw vruchten afgeworpen. Ditmaal op het gebied van aanleg voor blaaskanker, de bijzondere interesse van de Nijmeegse kankerepidemiologen prof.dr. Bart Kiemeney en dr. Katja Aben.

J oke G roe n e v e l d

In 2006 kende de Europese Unie drie miljoen euro subsidie toe aan het project Polygene, een omvangrijk internationaal onderzoek naar de genetische achtergrond van borstkanker en prostaatkanker. De basisspelers in dit project waren deCODE Genetics in IJsland en hoogleraar kankerepidemiologie prof.dr. Bart Kiemeney en zijn collega’s bij het UMC St Radboud. Verder deden twee bioinformaticagroepen uit Aarhus en Oxford mee. Het project leidde in korte tijd tot opzienbarende resultaten, die de ene na de andere publicatie opleverden in het wetenschappelijke topblad van de genetica: Nature Genetics. Resultaten die niet alleen betrekking hadden op prostaat- en borstkanker, maar ook op andere vormen van kanker, waarmee het project inmiddels was

Instituut Waarborging Kwaliteit en Veiligheid

DNA-chips verbanden gezocht tussen de aanleg voor een ziekte of voor een lichaamskenmerk enerzijds en plaatsen op de genetische landkaart, het genoom, anderzijds. Er ontstond een intensieve samenwerking, die ondertussen het Polygene-project ver overstijgt. ‘Deze samenwerking is een klassiek voorbeeld van een win-winsituatie’, aldus Kiemeney, ‘IJsland heeft het benodigde laboratoriumplatform voor de chips, Nijmegen kan via het Integraal Kankercentrum Oost en het Radboud zorgen voor grote groepen patiënten en controles en de klinische know-how. Op die manier helpen we elkaar.’

De Raad van Bestuur heeft voor het IWKV de volgende bestuurders benoemd: prof.dr. Paul Smits, voorzitter. Leden worden prof.dr. Richard Grol, prof.dr. Berry Kremer, prof.dr. Peter Hoogerbrugge, mevr. Marie-Jose Jorna en Jorke de Witte.

Promoties, oraties, afscheidsredes* • Promotie drs. G.A.F. van Elswijk, woensdag 24 september om 13.30 uur. Titel: Corticospinal excitability in human voluntary movement • Promotie drs. S. van Wageningen, woensdag 24 september om 15.30 uur. Titel: Downstream effects of the PML-RaR in Acute Promyelocyitc Leukemia • Promotie T.J. Rosemann, dinsdag 30 september om 10.30 uur. Titel: Patients with osteoarthritis in primary care • Promotie drs. R.J.R.J. Janssen, donderdag 2 oktober om 13.30 uur. Titel: Biogenesis of mitochondrial complex 1 in health and disease * Locatie: Radboud Universiteit, Academiezaal Aula, Comeniuslaan 2

Prioriteit Na de goede resultaten van de studies naar borstkanker en prostaatkanker stelde Kiemeney aan de mensen van deCODE voor om ook voor blaaskanker een

Voor een volledig overzicht en korte inhoud van alle promoties, oraties en afscheidsredes, zie www.umcn.nl, ingang ‘scientist’, doorklikken op ‘science agenda’

aankondiging

Foto: Flip Franssen

Prof.dr. Bart Kiemeney uitgebreid. En op hobbyachtige onderwerpen als haaren huidskleur, die met de toch al verzamelde gegevens ook konden worden onderzocht.

Gouden greep Van wezenlijk belang voor de samenwerking binnen Polygene was de Nijmegen Biomedische Studie, een databestand met gegevens over de gezondheidstoestand en de leefstijl van zo’n tienduizend Nijmegenaren, in combinatie met genetische informatie. Kiemeney hierover: ‘Het is echt een gouden greep geweest dat diverse Radboudafdelingen gezamenlijk destijds dit databestand hebben opgebouwd. Er zijn overal ter wereld biomedische databestanden die gebaseerd zijn op een selectie uit de bevolking, maar het Nijmeegse bestand is één van de weinige, die inzicht geven in een echte doorsnee populatie.’ Dankzij het Polygene-project kwam Kiemeney in contact met het gentechnologiebedrijf deCODE Genetics in Reykjavik. DeCODE heeft de faciliteiten om supersnel zogenaamde genoombrede associatiestudies uit te voeren. In deze studies worden met peperdure

genoombrede associatiestudie te doen. Kiemeney’s belangstelling voor blaaskanker dateert al uit begin jaren negentig, toen hij als postdoc in Baltimore startte met onderzoek naar erfelijkheid van blaaskanker. Zijn eerste promovenda, Katja Aben, liet later zien dat bij blaaskanker inderdaad familiaire aspecten meespelen. Daarna dreigde dit onderzoek min of meer in een impasse te raken. Voor vervolgonderzoek moesten op internationaal niveau partners gemotiveerd en fondsen gemobiliseerd worden. ‘Bij deCODE bijvoorbeeld had blaaskanker geen prioriteit,’ aldus Kiemeney. ‘Gelukkig heb ik hen er uiteindelijk van kunnen overtuigen, dat het wel degelijk een ernstig en grootschalig probleem is. Niet alleen vanwege de hoge patiëntenaantallen, maar ook omdat de ziekte bij dezelfde patiënt zo vaak terugkomt. Uiteindelijk zag deCODE in, dat dit onderzoek noodzakelijk is voor de verdere kennisontwikkeling en ook voor hen nuttig kan zijn. Maar het moest wel snel, want twee andere consortia, geleid door het gerenommeerde M.D. Anderson Cancer Center in Houston en het National Cancer Institute in Bethesda waren sterke concurrenten.’  Vervolg op pagina 13

)FU
PSHBBOUFLPSU
UFO
FJOEF /FEFSMBOE
LBNQU
BM
KBSFO
NFU
FFO
TDISJKOFOE
UFLPSU
BBO
EPOPSPSHBOFO
7FFM
QBUJqOUFO
XBDIUFO
KBSFOMBOH
FO
OJFU
[FMEFO
WFSHFFGT
PQ
FFO
OJFS
IBSU
PG
MFWFS
EJF
IVO
MFWFO
LBO
SFEEFO 0N
IFU
UFLPSU
UFSVH
UF
ESJOHFO
SJFQ
NJOJTUFS
"C
,MJOL
7PMLTHF[POEIFJE
$%"
FFO
DPzSEJOBUJFHSPFQ
JO
IFU
MFWFO
%JF
LXBN
NFU
IFU
JEFF
WPPS
FFO
BDUJFG
SFHJTUSBUJFTZTUFFN
OJFU
MBOHFS
FFO
²OFF
UFO[JK³
NBBS
FFO
²KB
NJUT³
.BBS
OPH
WPPS
IFU
FJOESBQQPSU
WBO
EF
DPzSEJOBUJFHSPFQ
PGGJDJFFM
WFSTDIFFO
LPOEJHEF
NJOJTUFS
,MJOL
BM
BBO
EF
BDUJFWF
EPOPSSFHJTUSBUJF
OJFU
UF
XJMMFO
*T
/FEFSMBOE
XFM
LMBBS
WPPS
POPSUIPEPYF
PQMPTTJOHFO
WPPS
IFU
PSHBBOUFLPSU 4QSFLFST +BO
5FSMPVX
WPPS[JUUFS
DPzSEJOBUJFHSPFQ
0SHBBOEPOBUJF "HOFT
,BOU
GSBDUJFWPPS[JUUFS
41
5XFFEF
,BNFS )FOL
+BO
0SNFM
5XFFEF
,BNFS
XPPSEWPFSEFS
PSHBBOEPOBUJF
$%" (FSU
WBO
%JKL
CFMFJETNFEFXFSLFS
FUIJFL
,/.(

.BBOEBH

TFQUFNCFS
 "BOWBOH

VVS
(SBUJT
LBBSUFO
WFSLSJKHCBBS
BBO
EF
LBTTB
WBO
-69
-PDBUJF
-69
.BSJqOCVSH

/JKNFHFO
3FTFSWFSJOH
LBBSUKFT

-VYJOGP


RAD8113 LUXdebat orgaandonatie.indd 1

11

05-09-2008 11:03:48

Vraagprijs:

Vraagprijs:

E 345.000,- k.k.

Vraagprijs:

E 189.500,- k.k.

Meester van de Bergstraat 2 te Millingen aan de Rijn

Aldenhof 21-58 Nijmegen

Open huis 4 oktober van 10:00 tot 14:00 uur Uitstekend onderh. vrijst. woonhuis m. garage en aangelegde tuin. Ind: entree, toilet en toegang tot kelder, L-vormige woonk. m. open haard, hal, woonk. v.v. div. inbouwapp., bijkeuken, badk. m. dub. wastafel, douche, ligbad, 2e toilet. 1e verd: 4 roy. slpkmrs. Inh. ca.625 m3. Woonopp. ca.195 m2. Perceel:505 m2. Bouwjaar 1949.

Open huis 4 oktober van 10:00 tot 14:00 uur Royale woning met zonnige tuin op het zuidw. en vrijst. berging in rustige, kindvriendelijke woonomgeving. Nabij diverse uitvalwegen, winkelvoorzieningen, bus/trein station. Bouwjaar 1968, cv combi bouwjaar 2004, dubbelglas. Woonopp. 120 m2. Perceel:147 m2. Inh. ca. 350 m3.

Vraagprijs:

E 519.000,- k.k. Caesarstraat 34 te Nijmegen

Riant zonnig Penthouse gelegen op de 4e verdieping met groot dakterras. Ind.: woonkamer en eetkamer, open keuken met inb.app, slaapkamer en een royale ouderslaapkamer met airco, moderne luxe badkamer met vloerverwarming, jacuzzi, vaste wastafelmeubel en douche. Bj. 1995. Opp. 140 m², Inh. ca. 400 m3. Dakterras ca. 85 m2.

Vraagprijs:

E 409.000,- k.k.

Vraagprijs:

E 224.500,- k.k.

Colmarstraat 117 Oosterhout

Leuvensbroek 15-47 Nijmegen

Open huis 4 oktober van 10:00 tot 14:00 uur Deze ruime 2 onder 1 kap woning (170m2) met een fraaie ligging aan het water beschikt over een zeer luxe afwerking. De badkmr beschikt vloerverw, douche en jacuzzi. De rustige ligging is zeer kindvriendelijk, Nijm. & Arnhem op 10 automin. Gel. nabij school, kinderopvang, openbaar vervoer en winkel voorzieningen. Inh. 600m3.

Open huis 4 oktober van 10:00 tot 14:00 uur Goed onderhouden hoekwoning met berging en tuin op het zuiden. Indeling: Bgg: toilet, royale woonk. m. schuifpui, half open keuken v.v. div. inbapp. 1e verd: 2 slaapk., moderne badkamer met ligbad v.v. douche, 2e toilet. 2e verd: zolder m. dakkapel, 3e slaapk. Inhoud: ca.365 m3. Woonopp: ca.110m2. Perceelopp: 196 m2.

Vraagprijs:

E 695.000,- k.k. Lindenlaan 51 te Molenhoek

Vrijst. villa met garage en fraai aangelegde tuin. Ind.: Entree, hal, toilet, luxe woonkeuken, bijkeuken. Woonk. met erker. 1e verd: 4 slaapkamers, luxe badk. met vrijst. ligbad, dub. vw, douche, 3e toilet en vloerverw. Slaapk. met badkamer. 2e Verd: 3 kamers. Bouwjr 1989. Inh. ca.1500 m3. Woonopp. ca.300 m2.

Vraagprijs:

E 399.000,- k.k.

E 319.500,- k.k.

Oude graafseweg 49 Nijmegen

Heerbaan 181, Millingen aan de Rijn

Open huis 4 oktober van 10:00 tot 14:00 uur Zeer luxe app. in het kleinschalige complex ‘Résidence Dennendaal’. Rustig gelegen nabij “Goffertpark”, ziekenhuis, universiteit en diverse uitvalswegen. Woning beschikt over 2 slpkmrs, Siematic keuken, groot balkon, fraaie badkamer met bad en inloopdouche v.v. vloerverw. Bouwjr 2004. Inh ca 375 m³. Woonopp ca 121 m².

Open huis 4 oktober van 10:00 tot 14:00 uur Zeer ruime, onlangs gerenoveerd 3 laags appartement(150m2), gelegen in een prachtige villa op een perceel van 2500 m2 en beschikt over 3 slpkmrs, woonk.50m2, fraaie keuken en een grote serre (23m2). De rustige locatie is zeer geschikt voor natuurliefhebbers, ligt op 15 automin. van het centrum van Nijmegen.

Vlnr. Joost Weiss, Rogier Roovers, Ron Hammega, Sabine Moolenaar, Ginger Blankenaauw.

Fh_di>[dZh_aijhWWj*šFeijXki'',*š,+&'8:D_`c[][d J[b$&(*#)((----

radbode-meeus 080910.indd 1

11-09-2008 11:51:43

assurantiën | pensioenen | hypotheken | financieel advies

Radboud Collectiviteit! Financieel voordeel voor alle (oud-)medewerkers van het UMC St Radboud Akkermans Van Elten Privé Pakket

Internets paren, rente 4,2 5%!

Voordelig, overzichtelijk en perfecte dekking. Kijk in onderstaand schema hoeveel voordeel u kunt behalen.

Verzekering

Premie zonder Radboud korting

Premie met Radboud korting

Auto Peugeot 307, 80% no-claimkorting

€ 576,00

€ 417,65

Auto (2e gezinsauto) Renault Twingo, 80% no-claimkort. Inboedel € 75.000,- verzekerde som Woonhuis € 225.000,- verzekerde som

€ 324,50 € 234,75 € 211,50

€ 243,25 € 176,05 € 187,85

Aansprakelijkheid Gezin Rechtsbijstand

€ 53,00 € 195,90

€ 37,00 € 176,20

Doorlopende reis Gezin

€ 81,85

€ 65,00

€ 1.677,50

€ 1.303,00

Totaal per jaar

Onze adviseurs in het UMC St Radboud: Jeanette Millecam en Agneta Nijsse

Direct meer weten?

Uw voordeel per jaar € 374,50!*

Bel onze speciale Radboudlijn: 0481-367077 op werkdagen van 8.30 tot 17.00 uur

* Deze tabel is een rekenvoorbeeld per product, inclusief 7% assurantiebelasting en 10% pakketkorting. Identieke situaties komen zelden voor, dit voorbeeld is een indicatie voor de voordelen van de Radboud Collectiviteit.

Het Radboud Hypotheekarrangement

Kom langs of maak een afspraak:

Een voorbeeld van de totale besparing met het Radboud Hypotheekarrangement bij een gewenst hypotheekbedrag van € 242.000,-. (koopsom € 220.000,-)

U vindt ons in het UMC St Radboud (vlakbij het PIP en FLEXPUNT): kamer 1.04, routenummer 526, 527

Tot 0,3% rentekorting (jaarlijks) 50% korting op de taxatiekosten 25% korting op makelaarscourtage bij aankoop 25% korting op makelaarscourtage bij verkoop Besparing notariskosten (schatting)

€ 726,00

en vrijdag van 9.00 tot 14.00 uur

€ 250,00 € 1.210,00 € 1.210,00 € 600,00

Uw voordeel bij aanvang* € 3.270,00

Openingstijden: maandag van 11.30 tot 17.00 uur

Bereken zelf uw voordeel: Kijk op www.akkermansvanelten.nl gebruikersnaam: radboud

per jaar* € 726,00

* Identieke situaties komen zelden voor, dit voorbeeld is een indicatie voor de voordelen van het Radboud Hypotheekarrangement.

12

wachtwoord:

voordeel

Onze website is ook bereikbaar via het intranet van het UMC St Radboud

r o n der z oek / o n der w ijs a dbode 1 4 - 2 0 0 8

buitenland

De concurrentie vóór

In deze column schrijven studenten over hun bijzondere ervaringen in het buitenland. Dit keer een verhaal van Jorinde Helmich. Zei liep coschappen van maart tot juni 2008 in Rubya, Tanzania.

Vervolg pagina 11 DeCODE en het Radboud maakten goede afspraken over de verdeling van de rechten op de uitkomsten van deze en volgende studies. DeCODE heeft het grootste deel van de kosten van het project op zich genomen. Kiemeney heeft het project geleid.

Intrigerend

Een bundel achterop de fiets Het is woensdagochtend en Willemijn en ik lopen naar de overdracht. Wij zijn altijd als eerste in de overdrachtsruimte, zelfs als we zelf ruim te laat zouden komen. Tijdens het ochtendrapport worden alle patiënten besproken die afgelopen nacht zijn gezien. Daarna volgen de patiënten die zijn overleden en de patiënten die een bloedtransfusie hebben gehad. We horen dat een zwangere vrouw is overleden. Ik ken haar van de afdeling. Ze was erg kortademig, had een hoge ademfrequentie en hartfrequentie en een lage bloeddruk. Ze was klam en haar longen zaten vol met vocht. Niets wat we deden had enig gevolg, en een oorzaak konden we niet vinden. Omdat er een paar weken eerder een bevallen vrouw aan vergelijkbare symptomen is overleden, bespreken we obductie met dr. Diocles, de enige medical doctor in het ziekenhuis. Hij kijkt ons verbaasd aan. Wat heeft dat nou voor nut, ze is toch dood? Proberen uit te leggen dat we daar ook patiënten in de toekomst mee kunnen helpen, heeft geen zin. Het lijkt niet echt iets te zijn wat geaccepteerd is. Een uur later horen we dat de familie heeft verzocht een keizersnede uit te voeren, zodat beide lichamen apart begraven kunnen worden. Op dit moment kijken wij dr. Diocles verbaasd aan. Op zo’n verzoek kun je toch niet ingaan? Als arts wil je toch goed doen en niet schaden? Deze ingreep heeft medisch gezien toch geen enkel nut? Dr. Diocles legt uit dat het in de cultuur van de Haya, de stam in het noordwesten van Tanzania, ongebruikelijk is twee mensen in één graf te begraven. Hij vertelt dat het enige alternatief is, dat de familieleden het thuis op een veel minder hygiënische manier doen. Om die reden besluiten we op het verzoek in te gaan. Met steriele instrumenten en een raar gevoel in onze maag gaan we op weg naar het mortuarium, een nogal afgelegen plek in het ziekenhuis. Anders dan de operatiekamer, waar jaarlijks talloze van dit soort ingrepen worden gedaan. We doen de keizersnede, halen het kind eruit en maken alles netjes dicht. Het kind wikkelen we in doeken en leggen we op de buik van de moeder. Daarna lopen we weg om alles op te ruimen. We praten nog wat na. Als we 15 minuten later het ziekenhuis verlaten, zien we nog net een fiets wegrijden…met achterop een plank met daarop twee bundels, de één een stuk groter dan de andere… Dit is een gebeurtenis die me lang bezig heeft gehouden. Een ingreep die voor mij logisch lijkt, wordt in Tanzania als overbodig en als tijdsverspilling gezien. Maar iets wat ik zelf in eerste instantie totaal nutteloos vind, is in Tanzania totaal geaccepteerd door de culturele lading die eraan zit. Het bleek zelfs wel vaker verzocht te worden! Tegen de dood wordt in Tanzania heel anders aangekeken. Niet alleen gaan mensen sneller dood, maar de dood schijnt hen minder te deren. Niet alleen de artsen, maar ook de directe familieleden. Soms lijkt het bij het dagelijkse leven te horen.

Voor de studie werd gebruik gemaakt van de cijfers en de logistiek uit de kankerregistratie van het IKO. Via de behandelend artsen benaderden Kiemeney en Aben 1300 mensen met blaaskanker. Hun DNA, het DNA van 500 IJslandse patiënten en van vele duizenden controles werd met de DNA-chips gescreend op bijna 400.000 verschillen in één letter van het DNA. De onderzoekers vergeleken de resultaten daarna met erfelijk materiaal van nog eens enkele duizenden blaaskankerpatiënten en controles uit Engeland, Italië, België, Hongarije, Roemenië, Slowakije, Zweden en Spanje. Ook over deze studie kon weer gepubliceerd worden in Nature Genetics. Een opvallend resultaat: tussen patiënten en controles werd een verschil gevonden op chromosoom 8, in hetzelfde gebied, waar de onderzoekers zelf en ook anderen eerder al een link hadden kunnen leggen met prostaat-, borst-, darm- en ovariumkanker. Wat zit er in dit gebied dat tot kanker kan leiden? Kiemeney: ‘Helaas niet zoveel, maar onze nieuwe vondst ligt wel direct naast MYC, een kankergen waarover al het één en ander

bekend is. Dit stukje van chromosoom 8 is nog intrigerender geworden, nu er ook een link met blaaskanker ligt. Kankeronderzoekers overal ter wereld zijn bezig om te achterhalen, via welk mechanisme dit gebiedje gerelateerd is aan het ontstaan van kanker.’ Uit het onderzoek kwam ook een zwakke, maar wel stelselmatige relatie naar voren met het tumorsuppressorgen p63. Dat is een gen dat normaal gesproken voorkómt, dat celdeling ontspoort in kanker. Als dit gen niet goed werkt, kan er dus een tumor ontstaan. ‘Om nu met blaaskanker verder te komen, gaan we eerst proberen of we de uitkomsten kunnen koppelen aan het MYC gen’, zegt Kiemeney. ‘Dat doen we samen met een Deense onderzoeksgroep die gegevens heeft over de genactiviteit van honderden blaastumoren. Daarnaast zou het erg mooi zijn, als we in het genoom iets kunnen vinden, dat blaaskanker met een slechte prognose onderscheidt van blaaskanker met een betere prognose. Dat kan in de toekomst leiden tot een meer op de individuele patiënt toegesneden behandeling. Daarvoor hebben we afspraken kunnen maken met onze twee concurrenten in Houston en Bethesda. Ondanks de grote aantallen patiënten zijn we alle drie te klein om op dit prognostische pad succesvol te kunnen zijn. Internationale samenwerking is voor deze vorm van research een onverbiddelijke voorwaarde voor resultaat.’ n

Onderzoeksparadijs in Texas Drie studenten Geneeskunde zijn onlangs teruggekeerd uit Texas, waar ze hun onderzoeksstage hebben gedaan. Ze werden vanuit de afdeling Geriatrie ‘uitgezonden’ om onder meer onderzoek te doen naar de relatie tussen Alzheimer en fysieke fitheid. ‘Onderzoek is hier heel levendig.’

V.l.n.r. Studenten Renee Steeghs, Sinem Kiliç en Inge Ruiter bij een proefpersoon.

G ijs M u n n ichs

Renee Steeghs, Inge Ruiter en Sinem Kiliç deden hun onderzoeksstage in het Institute for Exercise and Environmental Medicine in Dallas (Texas). Het onderzoek hier heeft allemaal te maken met leefomstandigheden en beweging. De drie Geneeskundestudenten deden studies naar de baroreflexfunctie, naar de relatie tussen Alzheimer en fysieke fitheid en naar de invloed van duursport op de hersenen. ‘Onderzoek is hier niet saai, maar juist heel levendig’, vertelt Kiliç. ‘Zo hebben we oude proefpersonen begeleid bij een looptest. Dan sta je iemand op de loopband aan te moedigen “zet hem op!” Je leeft echt met ze mee.’ ‘Het is gewoon gaaf om in een goed aangeschreven instituut mee te mogen kijken’, zegt Steeghs. Ruiter vult aan: ‘Ze doen er heel baanbrekende studies, onder andere voor ruimtevaartorganisatie NASA. Ze onderzoeken bijvoorbeeld het effect van gewichtsloosheid op je hartspier. Ook doen ze onderzoek naar bergbeklimmers en het leven op hoogte.’

Eerste publicatie Enkele hypotheses zijn dat je met sporten de ziekte van Alzheimer kunt uitstellen of dat duursport goed is voor de hersenen. De studies van de studenten waren echter

13

te klein van opzet om de aannames bevestigd te zien. Het onderzoek van Sinem Kiliç wordt wel opgenomen in een grotere studie en levert haar een eerste publicatie als coauteur op. De contacten met het instituut zijn gelegd via de afdeling Geriatrie van het UMC St Radboud. Geriater Jurgen Claassen stuitte tijdens zijn promotieonderzoek op publicaties van het Texaanse instituut. ‘Ik onderzoek de bloeddruk en hersendoorbloeding bij Alzheimerpatiënten. In Dallas zijn ze hier ook mee bezig.’ Reden dat hij voor tien maanden, met vrouw en kinderen, verkaste naar Amerika. ‘Voor onderzoekers is dit instituut een paradijs’, vertelt hij. ‘Toen ik daar was, wist ik dat het voor onze studenten ook geweldig zou zijn. Het plan is nu om een samenwerkingscontract met het Radboud op te stellen, zodat we nog meer studenten kunnen uitzenden.’ De tijd in Texas was ook aanpoten, aldus de studenten. ‘In drie maanden een onderzoek opzetten, proefpersonen zoeken, een verslag schrijven. Ik ben er trots op dat dit gelukt is’, aldus Ruiter. ‘Maar we genoten ook van onze vrije tijd. Bij ons appartementencomplex zat een zwembad, dat was heerlijk.’ Voor haar en Steeghs was de onderzoeksstage het eindstation van de opleiding. Dit najaar ontvangen beide studenten hun bul. Kiliç is zojuist met haar coschappen gestart. Alle drie kunnen ze de onderzoeksstage in Texas van harte aanbevelen voor hun medestudenten.  n

r a dbode 1 4 - 2 0 0 8

mensen Walther Verhoeven In 2002 kwam drs. Walther Verhoeven als hoofd PR en Voorlichting in dienst van het UMC St Radboud om vorm te geven aan een nieuw, integraal communicatiebeleid. Hij is er als geboren Nijmegenaar van meet af aan trots op geweest, dat hij in een gezichtsbepalende functie een organisatie mocht vertegenwoordigen, die voor de gezondheid van de inwoners van stad en regio zo belangrijk is. ‘Communiceren doen we allemaal’ is het credo waarvan hij het Radboud heeft willen doordringen. Eén van de dingen die hij ons heeft geleerd is, dat een imago niet alleen tot stand komt via de media, maar ook op verjaardagsfeestjes, in sportkantines en tijdens ouderavonden op school. In de Radbode liet hij een keer optekenen dat er binnenshuis ruimte moet zijn voor dialoog, maar dat we ons naar buiten toe eenduidig moeten presenteren. Die dialoog heeft Walther de afgelopen jaren nooit geschuwd en voor de eenduidige presentatie introduceerde hij het prachtige UMC-motto Gedreven door kennis, bewogen door mensen, samen met de korte versie Met mensen kennis. Nu, na meer dan zes jaar, verlaat Walther Verhoeven het UMC St Radboud. Hij gaat zijn grote kennis en ervaring op het gebied van interne en externe communicatie, netwerken, woordvoering en media inzetten als zelfstandig communicatieadviseur. Ter gelegenheid van zijn afscheid biedt de Raad van Bestuur Walther een receptie aan. Wij nodigen u van harte uit om hem persoonlijk de hand te komen schudden op 24 september tussen 16.30 en 18.30 uur in de Beelkamer van Huize Heyendael. Namens de Raad van Bestuur, drs. Emile A.R.J. Lohman, voorzitter.

Petra Kroon Op 1 oktober 2008 is Petra Kroon 25 jaar in dienst van de Schoonmaakafdeling. Destijds is Petra gestart als bandafwashulp in de Centrale Patiëntenkeuken. In 1985 maakte zij de overstap naar de Schoonmaakafdeling. De meeste jaren op de afdeling Hematologie, E00, waar zij nog steeds werkzaam is. Wij bedankten Petra voor haar inzet gedurende deze jaren en wensen haar nog fijne jaren binnen onze afdeling toe. Petra viert haar jubileum met een etentje samen met haar (oud)-collega’s van de Schoonmaak. Gerrit Jan Heeroma, interim hoofd afdeling Schoonmaak

Karin KortVerriet Op 14 september was Karin Kort-Verriet, operationeel medewerker Inkoop, 25 jaar in dienst. Karin begon in 1983 als medewerkster “opname van patiënten” in de centrale hal. Deze acti-

Colofon Radbode is een tweewekelijks personeelsblad van het UMC St Radboud. Oplage: 13.000 Redactie: Nelleke Dinnissen (eindredactie), Jannie Meussen , Gijs Munnichs. Aan dit nummer werkten mee: Hélène van Beek, Femke van den Berg, Marten Dooper, Flip Franssen, Paul van Laere, Janneke van den Linden, Frank Muller, Daan Van Speybroeck en Jan van Teeffelen. E-mail: [email protected], telefoon: 024-3613538 Correspondentie: UMC St Radboud, 528 Pg Communicatie, Postbus 9101, 6500 HB Nijmegen Redactieraad: prof. dr. Rob Bleichrodt, Peter van Dijk, Henk Gerrits, mr. æmiel Kerckhoffs. prof.dr. Louis Kollee, dr. Erik de Laat en Patrick Voskuilen. Vormgeving en lay-out: Puntkomma Creatieve Communicatie Druk: Wegener Nieuwsdrukkerij Gelderland Advertenties: Bureau van Vliet, 023-5714745, e-mail: [email protected] Abonnement: 13,60 euro, informatie Sylvia van Brück-Engelen 024-3615442 De volgende Radbode verschijnt vrijdag 3 oktober.

kleine boodschap

viteiten gingen over naar de afdelingen, waarna Karin data entry typiste werd bij de voedingsadministratie van de Centrale Patiëntenkeuken. Bij de reorganisatie van de voedingsadministratie in 1999 is Karin overgegaan naar de afdeling Inkoop in de functie van administratief medewerker. Daar heeft Karin met veel toewijding en een klantgerichte opstelling tot april 2008 vele model-8-bonnen omgezet in inkooporders. Met de invoering van Oracle per april 2008 is haar takenpakket gewijzigd en zorgt zij achter de schermen voor een soepele afwikkeling van inkoopbehoeften van onze klanten. Wij wensen Karin nog vele plezierige jaren toe in het Radboud. Op verzoek van Karin zullen we haar jubileum vieren met haar inkoopcollega’s. Gerwin Meijer, manager Inkoop

Gratis, niet commerciële, advertenties van medewerkers, vrijwilligers en studenten. Opgave bij het Voorlichtingscentrum in de hal van het ziekenhuis. Postadres: 528 Staf Concerncommunicatie, voorlichtingscentrum. E-mail: [email protected]. Hieronder een klein gedeelte, op intranet (www.umcn.nl) vindt u alle advertenties. Opgave van (UMC)werkadres of (RU) student nummer is vereist. Maximale lengte 20 woorden, goederen mogen niet duurder zijn dan g 700, -.

Gevraagd: Twee mountainbikes, het liefst een (1.70m) dames- en een (1,93m) herenframe, [email protected]. Woonruimte voor Indonesisch echtpaar (gastonderzoekers), vanaf oktober 2008, in Arnhem of Nijmegen, huur maximaal e 700, -. Secretariaat Antropogenetica. T (024) 361 40 17, of [email protected]. Rode rolstoel voorzien van naamplaatje mond -kaak en aangezichtschirurgie. Als u weet waar de rolstoel is graag een telefoontje naar T (024) 361 37 83. Zelfstandige, goedgemutste huishoudelijke hulp, 6 uur per week, e 13,47 bruto. Nabij centrum, bel rond 18.00 uur T (024) 360 89 79.

John Peeters Op 1 september was John Peeters 25 jaar in dienst van het UMC St Radboud. John is begonnen op H35 als Intensive Care verpleegkundige waar hij jarenlang met grote inzet en betrokkenheid heeft gewerkt. In 1997 vervolgde hij zijn loopbaan met  de specialisatie Kinder Intensive Care. Daar heeft hij met veel enthousiasme zijn bijdrage geleverd aan de opbouw van de Kinder Intensive Care. De afgelopen jaren heeft hij zich toegelegd op de innovatie en ondersteuning van de kwaliteitszorg en met name voor de Intensive Care-patiënten. Zijn specifieke aandacht gaat uit naar de verbetering en ontwikkeling van het document beheer. Iedereen die John kent weet dat hij een heel aardige, uiterst bescheiden en hardwerkend persoon is. Nooit klop je vergeefs bij hem aan met een vraag.  Op zijn verzoek heeft hij het jubileum in besloten kring met zijn naaste collega’s gevierd. Ineke Rots, manager zorg cluster CAIO, Jeanette Vreman, kwaliteitsfunctionaris Adviesgroep Proces Verbetering & Innovatie

Aangeboden: Een scooter ZIP, heeft 3600 km gelopen, in prima staat. Moet alleen nog worden geschouwd. Verkoop wegens overcompleet. T 06-15 36 46 42. Malden: vrijstaand appartement, 65m2 , gestoffeerd/gemeubileerd 5 minuten van UMC, e 450,- per maand, inclusief water, elektriciteit, internet, exclusief gas. T 06 - 21 70 76 47, [email protected] . Een( gele) rugzak Cameo II voor e 15,-. T (024) 64 18 06 8, na 18.00 uur. Set van 2 Mont Blanc fiets dakdragers, slechts eenmaal gebruikt e 25,-. T (024) 350 10 58. Raleigh Eagle damesfiets/versnelling Shimano 3x7, dubbel Axa slot, trommelrem voor, verend stuur en zadel. Bijna niet gebruikt wegens gezondheidsklachten, e 450,-. T 06 - 47 14 90 19.

Alle talen meester!

Rob Sijs

Laatste plaatsen in onze najaarscursussen

Na een dienstverband van ruim 17,5 jaar neemt Rob Sijs afscheid van het UMC en van de Polikliniek voor Kinderen & Jeugdigen. Hij doet dat tijdens een bescheiden afscheidsfeestje op dinsdag 30 september a.s. tussen 16.00 - 18.00 uur in de koffiekamer van de polikliniek (route 790). U bent van harte welkom om Rob gedag te komen zeggen. Rob is als kinderverpleegkundige werkzaam geweest op de afdelingen Neonatologie en Kinderchirurgie, en maakte daarna zijn overstap naar de polikliniek Kinderoncologie. Hij is altijd een zeer betrokken kinderverpleegkundige geweest. Helaas hebben persoonlijke omstandigheden er toe geleid dat hij zijn functie moest neerleggen. Iedereen kent Rob als een attente, zorgzame en zachtaardige persoon; we zullen hem dan ook enorm missen op de polikliniek. Lieve Rob: we wensen je een gelukkige toekomst toe. Namens al je collega’s van de Polikliniek voor Kinderen & Jeugdigen, Petra Bot, medisch werkplekmanager en Marjo v.d. Doelen, verpleegkundig werkplekmanager

Vreemde talen • Chinees • Duits • Engels • Frans • Italiaans • Latijn • Nieuwgrieks • Oudgrieks • Russisch • Spaans Voor alle talen verschillende niveaus. Taalbeleid Engels • Speciaal aanbod trainingen Engels voor medewerkers en studenten Nederlands voor anderstaligen • Dag- en avondcursussen NT2: van beginners- tot (ver)gevorderdenniveau En meer • Basiscursus voor docenten NT2 • Workshop Taalbeschouwing NT2 Voor medewerkers van het UMC St Radboud gelden speciale tarieven!

Speciale behandeling

Nieuw: energielabel! BOUWKEURMEESTER KEURT UW WONING

Zeer aantrekkelijke courtagekortingen voor alle leden van de Personeelsvereniging

Een pand kopen of verkopen? Schakel bouwkeurmeester Toon Peters in voor:

UÊ
>˜Žœœ«ÊŽiÕÀˆ˜}i˜ UÊ6iÀŽœœ«ÊŽiÕÀˆ˜}i˜ UÊiiœœ«ÊŽiÕÀˆ˜}i˜ UÊ ʎiÕÀˆ˜}i˜ Meer informatie of een oriënterend gesprek? Bel Toon Peters!

UÊ"«iÛiÀˆ˜}i˜ UʘëiV̈ià UÊÊ ˜iÀ}ˆiÊ*ÀiÃÌ>̈iÊ
`ۈiÃ

Oranjesingel 21 • 6511 NM Nijmegen T (024) 360 69 00 E [email protected] I www.beaufortmakelaars.nl

Met kwaliteitsgarantie ISO 9001:9002 certificering TUV!

Sprokkelveld 52 6596 DM Milsbeek T (0485) 516 775 I www.petersbouwadvies.nl E [email protected]

14

Ùw huis onze Hoofdzaak

opi n ie r a dbode 1 4 - 2 0 0 8

Verstandshuwelijk of passievolle verloving? Er verandert veel in de zorg, daar moet je niet over zeuren. Maar hoe ziet de geneeskunde er als professie uit na alle veranderingen? Schuift de arts op naar de loodgieter die extern getoetst wordt op Kema-keur? Bedrijft de arts straks alleen nog defensieve geneeskunde omdat iedereen hem op de vingers kijkt? Is er nog plaats voor compassie? Een betoog van Marcel Olde Rikkert, hoogleraar Geriatrie.

het betoog We vernieuwen en worden vernieuwd. Niet alleen in het UMC St Radboud, maar op nog veel bredere schaal. Zo staan op dit moment in de gezondheidszorg vele nieuwe waarden en zorgmodellen in de steigers. Wat wordt zoal vernieuwd? Zorg wordt een markt. Het consumentisme wordt gevoed door de top 100 lijsten en kwaliteitsindicatoren, die de consument moeten helpen bij hun productkeuze. De ziektekostenverzekeraar ontpopt zich hierbij tot de feitelijke opdrachtgever die steeds meer bepaalt wat haar klanten in welk zieken-warenhuis kunnen halen. De DBC (de Diagnose Behandeling Combinatie) is het prijskaartje waarmee deze waren worden vergeleken. Dit is op zich niet negatief, maar biedt nieuwe kansen. Tegelijkertijd worden de opleidingen tot medisch specialist vernieuwd. Het opleiden wordt competentiegericht. Beroepsverenigingen moeten transparanter opleiden. Door een groot aantal toetsingsmomenten van artsen in opleiding (aios) in te bouwen, moeten ze aantonen dat ook hier het product (de nieuw opgeleide specialist) de investering waard is. Dit nieuwe opleiden wordt vergezeld van een nieuw systeem van financiering van de opleidingen dat vriendelijker en beter voor de aios zou moeten zijn, maar het niet is. Het leidt er toe dat er driftig (koe)handel wordt bedreven met opleidingsplaatsen In die zin is er met succes een extra markt gerealiseerd, maar vooralsnog ten koste van veel onrust en ontevredenheid bij aios en opleiders. Het opleidingssysteem kraakt door alle vernieuwing in inhoud en regelgeving. Vernieuwing in de CAO sluit de reeks van vrij willekeurige gekozen innovaties af die gemakkelijk uitgebreid kan worden. Er zijn recent nieuwe regels in de CAO opgenomen die op zich terecht vastleggen hoe diensten van artsen in opleiding en niet in opleiding moeten worden gecompenseerd in geld en tijd. Iedere aios moet zijn gewerkte uren registreren en iedere afdeling moet de nieuwe cao-regels vertalen in beleid. Het is nog slechts een beperkte greep. Ik ben niet tegen veranderingen. Sterker nog, ik ben adept van Atul Gawande, die in zijn bestseller ‘Beter’ stelt dat je om te verbeteren niet moet zeuren en juist vroeg moet willen veranderen. Toch is het goed ons af te vragen hoe de geneeskunde er als professie uitziet wanneer de eerste plooien van al deze innovaties zijn gladgestreken. Is er dan nog plaats voor artsen op basis van ‘roeping’, een even ouderwets woord als ‘verloving’? Is de arts nog in staat autonoom grenzen aan de zorg te bepalen? Heeft de geneeskunde nog zoveel vertrouwen van de samenleving, dat zij - als kernwaarde van een professie - op basis van interne opleiding, intervisie en audit in staat is tot zelfregulering? Het gevaar bestaat dat roeping en zelfregulering zullen sneuvelen naarmate CAO-werking, marktwerking en de andere vernieuwingen de praktijk meer gaan bepalen. De arts schuift op naar de loodgieter die extern wordt getoetst door Kema-keur en en die gewoon een job heeft van negen tot vijf. Een leiding gesprongen die loodgieter A net heeft aangelegd? Dan moet u de dienstdoende loodgieter B hebben die momenteel onderweg is naar andere spoedklussen. Marktwerking en CAO-regelingen bepalen de werkzaamheden van deze vakman, die waarschijnlijk ongeveer even lang als hij niet meer met lood giet, een vak heeft en geen professie. Het heet dat we allemaal professionals zijn, maar dan wel professionals die zich keurig moeten laten managen. Professionals zonder professie.

PIPnieuws PersoneelsInformatiePunt Ma: 10.00 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Di: 11.30 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Wo: 10.00 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Do: 11.30 - 14.00 uur en 15.00 - 17.00 uur Vrij: 10.00 - 14.00 uur. T (024) 361 91 66, route en interne post 536 [email protected] : medewerker ➔ pip on line

Actueel In de CAO zijn afspraken gemaakt over het persoonlijk budget voor medewerkers. In oktober krijgt u hierover nog persoonlijk informatie toegestuurd. In de CAO, via PIP on line, kunt u alvast iets over het onderwerp lezen.

Salaris De uitbetaling van het salaris vindt plaats op 24 september.

PIP tip Aan de slag met uw loopbaan? Haal de loopbaanmeter op bij het PIP om thuis rustig te kunnen nagaan of uw functie nog bij u past.

Vacatures Elke dag staan de nieuwe vacatures op internet en hangt de vacatureladder bij PIP. U kunt van onze klantencomputer gebruik maken om vacatures te bekijken en desgewenst een uitdraai vragen aan de baliemedewerkers.

Vacaturetip 08882 Verpleegkundig werkplekmanager bij de Medium Care Kinderafdelingen van het CUKZ. : werken bij het UMC ➔ vacatures dat hij/zij af durft te wijken van de richtlijnen omdat de patiënt dat nodig heeft. De arts die niet alleen defensieve geneeskunde bedrijft, omdat iedereen hem op de vingers kijkt in het glazen ziekenhuis. De dokter die nog die extra inspanning levert om kwart over zes, waar de CAO het recht op een vrije avond geeft, het trouwboekje voor zijn verstandshuwelijk met de zorg. Is er nog een ontsnappingsmogelijkheid? Zeker, maar het hangt af van goede voorbeelden en leiderschap. De nieuwe specialisten moeten, net zoals de verpleegkundige, tegen alle verdrukking rolmodellen kunnen ontdekken die de escape uit Alcatraz voor doen. Artsen die kunnen samenwerken, maar ook autonoom kunnen handelen en weloverwogen de verantwoordelijkheid willen dragen voor ingrijpende beslissingen. Artsen die de discussie willen aangaan over redelijke toepassing van marktregels en CAO-artikelen, zonder ze als verworven recht alleen zaligmakend te beschouwen. Professionals met passie. Immers uit passie wordt compassie geboren. De geneeskunde als professie is echter al lang dood en niet meer te reanimeren. Ik zag het een jaar of vier, vijf geleden aan een aios, die toen ik hem ophaalde voor het startgesprek, zat te studeren in een dik boek. Ik was even aangenaam verrast over deze onverwachte ambitie. Het studieboek bleek echter de nieuwe ziekenhuis CAO. De professie is dood, leve de professional, verloofd met de zorg, maar wel uit passie. Marcel Olde Rikkert Hoofd Afdeling Geriatrie

Betekent dit niet voor de klant dat, wanneer hij echt ziek wordt en patiënt is, geen compassie en toewijding meer kan ‘kopen’? Hij zou de arts wel eens kunnen gaan missen die zoveel verantwoordelijkheidsgevoel heeft,

FLEX Ben je student en op zoek naar een afwisselende bijbaan? Neem contact op met FLEX, het intern uitzendbureau. Voor meer uitleg over inzet in diverse functies kun je ons bellen of mailen. : www.umcn.nl ➔ werken bij het UMC ➔ tijdelijk werk T (024) 361 03 03, [email protected] Route 534, interne post 536 Ma t/m vrij 09.00-16.30 uur

Vrijwilligers Wilt u 1 dagdeel per week gastvrouw of gastheer zijn, eens per maand op zondag bij de kerkdienst actief zijn of iets anders doen? Wij zijn blij met uw aanmelding. Voor meer informatie: Coördinator vrijwilligerswerk, Joke Hoop. T (024) 361 53 28, [email protected]. : werken bij het UMC ➔ vrijwilligerswerk

Cursussen en trainingen Het UMC St Radboud heeft een breed pakket aan cursussen en trainingen. Er zijn nog plaatsen beschikbaar voor: BASS HRM / e-MF / RADAR: 27 oktober Jaargesprekken medewerkers: 12 november Harmony Basis: 28 november en 12 december In februari 2009 start het leertraject Coördineren met Resultaat voor coördinerende medewerkers. Schrijf snel in via de website! Een compleet overzicht vindt u op intranet: : Medewerker ➔ Leren in het Radboud ➔ Opleidingsaanbod ➔Functiegericht

PIPnieuws is van Servicebedrijf, productgroep HRM

15

r a c t u ee l a dbode 1 4 - 2 0 0 8

‘Phishing-mail is niet te voorspellen’ Sinds de zomer is het UMC St Radboud enkele malen verrast door phishing-mail. Medewerkers kregen mail waarbij ze bijvoorbeeld gevraagd is om hun wachtwoord en z-nummer te geven, ‘anders vervalt uw mailaccount binnen zeven dagen’. Toehappen kan flinke gevolgen hebben. Hoe wapent het UMC zich tegen dergelijke mails en wat kan de medewerker zelf doen? G ijs M u n n ichs

Spam, oftewel ongewenste mail, vaak met commer­ciële doeleinden, is ronduit vervelend. Phishing-mail is nog een stapje erger. Via phishing-mail wordt namelijk gepoogd privégevoelige informatie te ontfutselen. Bekend is het voorbeeld waarbij gevist wordt naar iemands bank- of creditcardgegevens, om vervolgens de rekening van die persoon te plunderen. Sinds juni zijn medewerkers van het UMC St Radboud, evenals de Radboud Universiteit, enkele malen verrast door phishing-mail. In augustus hapte een medewerker toe op een phishingmail en verstrekte, zich van geen kwaad bewust, zijn wachtwoord en inlogcode. De bedrieger kreeg zo toegang tot zijn mailaccount. Vervolgens is via dit Radboudadres spam verspreid. Mail afkomstig van een adres met @umcn.nl wordt immers niet direct als spam beschouwd. Even later echter wel. Het gevolg: internetproviders plaatsten het Radboud op een zwarte lijst. Alle mail vanuit het Radboud naar mensen en instanties buiten het UMC werd geblokkeerd. Medewerkers konden enkele uren geen externe mails versturen. ‘We hebben dit gelukkig redelijk snel opgelost’, zegt Michel van Hulzen, medewerker productgroep ICT. ‘Bij phishing-mail gaat er een vaste procedure van start. We achterhalen het mailadres van de afzender. Vervolgens blokkeert onze spamfilter dit adres. Zo kan er geen spam meer worden verspreid via het getroffen account.’ De medewerker zelf had niet door dat zijn

ethiek

account misbruikt werd. Op zijn Outlookscherm was er niets van te zien. De spam die via zijn adres de wereld in werd gestuurd, kreeg hij zelf niet onder ogen. ‘Dat is het verraderlijke. De boosdoener kan ongemerkt zijn gang gaan’, aldus Van Hulzen. ‘Herken je phishing-mail niet tijdig, dan kan dit ernstige gevolgen hebben voor je organisatie. Door je wachtwoord en inlogcode prijs te geven, kan iemand alle gegevens binnen je mailbox inzien. Ook alle nog binnenkomende berichten kunnen dan worden gelezen. Gevoelige informatie kan zo op straat komen te liggen.’

Tien miljoen spam-mails De spamfilter van het UMC St Radboud ondervangt maandelijks miljoenen ongewenste mails, zoals spam en phishing-mail. In juli werden zo een dikke tien miljoen spam-mails onderschept. Een gigantisch aantal, vergeleken met de 1,4 miljoen legale mails die er in die maand verstuurd en ontvangen zijn. ‘Helaas glipt er soms een enkele phishing-mail tussendoor’, aldus Frank van Beckhoven van productgroep ICT. ‘We streven er natuurlijk naar dat dit er geen één is. Onze filter wordt continu geactualiseerd en aangepast. Overal ter wereld kunnen er echter mensen zijn die kwade bedoelingen hebben. Of, en wanneer, medewerkers opnieuw phishing-mail zullen ontvangen, is helaas niet te voorspellen.’ Phishing-mail is vaak opgesteld in gebrekkig Engels of Nederlands, maar ziet er soms ook bedrieglijk echt uit. De boosdoener kan de boel zelfs zo manipuleren dat er als afzender UMC St

Toverwoord ‘waardigheid’

verliezen zij hun waardigheid als zij incontinent worden. Deze opvatting is nauw verbonden met de zelfwaardering, het zelfrespect van mensen. Het is een belangrijk iets om rekening mee te houden in de ethiek. Maar kan het als enige kompas dienen? Ik betwijfel het. Er zou dan langzaam een stemming kunnen ontstaan waarin we elkaar wijsmaken dat waardigheid direct

Waardigheid is een merkwaardig begrip. Wanneer een patiënt zegt ‘dit tast mijn waardigheid aan’, denkt iedereen spontaan: ‘OK, nu wordt iets belangrijks gezegd, hier wordt respect gevraagd’, maar het is dan nog lang niet duidelijk wat iemand bedoelt. Dat hangt samen met iets eigenaardigs rond het woord. Dit is niet nieuw, maar zo oud als de filosofie. Volgens sommigen is menselijke waardigheid iets dat je maar al te zeer kunt verliezen. In deze opvatting hangt menselijke waardigheid samen met menselijke eigenschappen als vrijheid, redelijkheid en decorum. Zodra je die eigenschappen verliest – denk aan een oude demente meneer – verlies je ook je waardigheid. In de beleving van veel mensen

gerelateerd is aan de sluitspier. Volgens anderen is het daarom een begrip dat pas echt actueel wordt als er niets meer van waardigheid direct voelbaar of zichtbaar is. Waardigheid is niet empirisch waarneembaar of vast te stellen. Het is iets dat niemand

16

Radboud staat, terwijl er een ander mailadres onder schuilgaat. Phishing-mail presenteert zich vaak als een mail met een dreigende boodschap, bijvoorbeeld ‘als u niet reageert vervalt uw mailaccount binnen zeven dagen’. Door angst op te roepen, wordt de medewerker bewogen om persoonlijke gegevens te openbaren.

Geef nooit je wachtwoord Om phishing-mail te herkennen, is er het volgende ezelsbruggetje. ‘Als er om je wachtwoord en/of inlogcode wordt gevraagd, weet je dat er iets niet pluis is’, zegt Van Hulzen. ‘Simpelweg omdat medewerkers en/of ondersteunende afdelingen van het UMC St Radboud of de universiteit dit nóóit zullen doen. Net zoals een bank nooit om je pincode of wachtwoord vraagt. Ook de Servicedesk ICT vraagt niet om je wachtwoord. Gebeurt dit wel, dan is er waarschijnlijk sprake van phishing-mail of identiteitsfraude.’ Voor de duidelijkheid: phishing-mail hoeft geen virussen te bevatten. De mails kunnen wel geopend worden, maar eventuele bijlagen niet. ‘Het dringende advies is om deze mail altijd te melden bij de Servicedesk. En gooi de mail niet meteen weg!’, roept Van Beckhoven op. ‘Alleen aan hand van de mail kunnen we het mailadres van de afzender achterhalen om het vervolgens te blokkeren.’ De beste remedie tegen phishing-mail: geef persoonlijke gegevens zoals je wachtwoord nooit weg. ‘Niet via de mail, maar laat je wachtwoord ook niet op een papiertje rondslingeren bij je pc’, aldus Van Beckhoven. ‘De kans is klein dat iemand ermee aan de haal gaat, maar je moet het zekere voor het onzekere nemen. Medewerkers moeten zich meer bewust worden van informatiebeveiliging.’ n Phishing-mail in de mailbox? Meld het, altijd, bij de Servicedesk ICT, tel. 15071. De uitgebreide meldprocedure staat op intranet, onder ICT, Actueel. Eveneens is hier meer (actuele) informatie te vinden.

ooit kan verliezen. Onze waardigheid is intrinsiek met onze menselijkheid verbonden. Zelfs de grootste misdadiger kan wel ver beneden zijn waardigheid handelen, maar nooit zijn menselijke waardigheid verliezen: die waardigheid is een intrinsieke kwaliteit. Weer anderen hoeden zich er voor menselijke waardigheid te koppelen aan de menselijke natuur of aan eigenschappen. Volgens hen is menselijke waardigheid een relationeel begrip. Menselijke waardigheid ontstaat of verdwijnt door de manier waarop wij met elkaar omgaan. Het is de wijze waarop ik met die oude demente meneer omga waardoor zijn waardigheid tevoorschijn geroepen en bevestigd wordt. Hoe nu verder? Misschien is een eerste stap de erkenning dat wie het woord ‘waardigheid’ gebruikt uiterst serieus genomen moet worden. Het gaat om iets dat zo zwaar weegt dat het de bestaansgrond van iemand raakt. Vervolgens zal er nog het nodige denkwerk verricht moeten worden, en moeten mensen echt met elkaar in gesprek… Carlo Leget