DISRUPTIEVE ONTWIKKELINGEN IN HET WONEN
Inleiding tijdens congres Platform 31/OTB ‘Naar nieuwe verhoudingen in het wonen’, Den Haag, 3 november 2015
Hugo Priemus, emeritus hoogleraar TU Delft
1
Onderzoeksinstituut OTB
Continuïteit en disruptie Van oudsher: veel continuïteit in het wonen: huishoudensverdunning, welvaartsgroei, meer mondigheid bewoners. Ook: strategische trends met disruptief effect op het wonen, zoals: digitalisering (incl. internet of things, robotisering, AirBnB).
2
Onderzoeksinstituut OTB
Disrupte ontwikkelingen • Sterk fluctuerende globale migratiestromen (oorlog, natuurrampen, economie, klimaat); blijvend fenomeen, mede door ICT; • toenemende verschillen inkomens en vermogens; incl. winners take all-markten; • mitigatie- en adaptatiebeleid (klimaat, energietransitie); • het “nieuwe wonen”: nieuwe ruimtelijke en temporele relaties wonen, recreatie, werken (incl. logistieke veranderingen door webshoppen); • meer zeggenschap bewoners (zelfs huurders) in wonen, beheren, ontwerpen, bouwen; • onvoorspelbare besluitvorming van overheid m.b.t. bouwen, wonen en financiële markten. Piketti (2014); Brynjolfsson & McAfee (2014). 3
Onderzoeksinstituut OTB
Digitale revolutie zet door General Purpose Technologies (GPT): pervasive, improving over time, able to spawn new innovations. “Digital Technologies: most general purpose at all”. Brynjolfsson & McAfee (2014). Wet van Moore: daling kosten chips: factor 2 per jaar. = “central phenomenon in the computer age”; = “steady drumbeat in the background of the economy”.
4
Onderzoeksinstituut OTB
Doorbraken Twee doorbraken: (1) kunstmatige intelligentie (2) digitale netwerken. IBM-computer Deep Blue won van Kasparov (1997). Mens + computer wint het van schaakcomputer. Voorts: big data, robotisering, meer ‘wealth’ in combinatie met minder ‘labour’ (‘Technology Unemployment’). Unprecedented reallocation of wealth and income. VS 1983-2009: inkomens 80% huishoudens aan onderzijde daalde, gemiddelde BNP steeg. 5
Onderzoeksinstituut OTB
Winners-take-all-markten Er ontstaan steeds meer winners-take-all-markten. (b.v. door vergelijkingssites, Tripadvisor). Economische groei steeds meer geconcentreerd bij Top 10%, Top 1%. Brynjolfsson & McAfee (2014) leveren extra technologische onderbouwing voor economisch betoog van Piketti (2014). Grotere verschillen in grootte en kwaliteit woonruimte. ‘Conspicuous consumption’ van top 10%. Meer dan de helft van huishoudens: sober wonen, zonder risico’s van hypotheken, deels ontzorgd.
6
Onderzoeksinstituut OTB
‘Internet of Things’ 1. Meer ICT-toepassingen bij ontwerp, bouw, beheer van woningen. 2. Digitale revolutie: BIM, 3D-printen. Meer digitale communicatie bewoners onderling, bewoners met woning, met vrienden, leveranciers, matchingssites, informatieplatforms, communicatie tussen objecten. Drie hoofdtrends: ‒ digitalisering van informatie, goederen, diensten; ‒ verbetering van telecommunicatie en transport; ‒ ontwikkeling van netwerken en standaarden.
7
Onderzoeksinstituut OTB
Mitigatie Vooral transitie naar hernieuwbare energiebronnen, met name zonnepanelen, windmolens, geothermie. Herstructurering elektriciteitscentrales, woningen als energie-producenten. Smart grids. Nieuwe positie nutsbedrijven. Daling aardgasproductie. Peak oil. Groene daken. Moestuinen. Local for local. Nieuwe logistieke relaties (incl. reverse logistics) woningwebwinkel. Boxen bij voordeur. Retourstromen: cradleto-cradle, recycling.
8
Onderzoeksinstituut OTB
Adaptatie Is sterk aan locatie gebonden (anders dan mitigatie). Vooral zeespiegelrijzing en onstuimiger doorvoer rivierwater. Verzilting grondwater. Ruimte voor de rivier. Gevolgen van klimaatveranderingen: periodieke hoosbuien, tornado’s. Drastische verhoging waterabsorptie en vѐrgaande herinrichting woonomgeving, inclusief daken.
9
Onderzoeksinstituut OTB
Het Nieuwe Wonen Wijzigend gebruik woning: niet alleen consumptie, gezinsleven, maar ook: produceren, werken, leren, communiceren met buitenwereld. AirBnB: interessant verdienmodel. Het ‘nieuwe werken’ vergt het ‘nieuwe wonen’ als contramal. Afbakening in tijd en ruimte tussen wonen, werken, recreatie verandert. Recreatiewoning = reguliere woning. Huisvesting statushouders forceert doorbraak (Oranje).
10
Onderzoeksinstituut OTB
Individualisering, ruimtegebruik, van woning naar attribuut Woning per persoon, niet: kamer per persoon. Veel minder ruimte voor spullen (digitalisering). Woninginrichting (eigendom: bewoners) in plaats van woningconstructie: kasten, keukeninrichting, badkamerinrichting, binnenwanden. Woningen worden neutrale dragers, waarin ook huurders veel zeggenschap krijgen. Levensduur neemt toe; nauwelijks afschrijving nodig. Meer woningen per 1000 personen. Huishoudens worden dynamischer, complexer, LAT, meerhuizigheid. Ruimtebeslag wonen groeit door; ruimtebeslag kantoren en retail neemt af. 11
Onderzoeksinstituut OTB
Veranderend systeem woning-autoenergieinfrastructuur Snelle verbetering van stedelijk OV. Elektrische auto; zelfrijdende auto; ‘platooning’. Digitale relatie mens-auto; auto-auto; autoinfrastructuur. Capaciteit infrastructuur neemt spectaculair toe. Nu: auto is in 96% van de tijd geparkeerd. Beter gebruik auto’s: Über, Snapp Car, Greenwheels, Park Fly Rent. Oplaadpalen elektrische fiets, scooter, auto in/bij woning. Voorlopig: taaie strijd om de oplaadpaal. Bron van conflict, misbruik, strijd. 12
Onderzoeksinstituut OTB
Bestaande woningvoorraad Wordt steeds dominanter. Per jaar ½% toename. Weinig sloop. Woningen passen zich niet aan woonattributen aan, maar woonattributen moeten zich voegen in bestaande voorraad. Krachtige miniaturisering van deel woonattributen. Robotisering; langer zelfstandig wonen. Triomf van de traplift (70% NL voorraad = eengezinshuis). Hergebruik kantoren, bedrijfsgebouwen, publiek vastgoed, winkelruimte, verzorgingstehuizen.
13
Onderzoeksinstituut OTB
Zeggenschap Civil Society dankzij eigendomsneutraal beleid Burgers en bewoners beter geïnformeerd , beter opgeleid, mondiger. Zeggenschap in wonen, beheren, renoveren, nieuwbouw. Zeggenschap huurders rukt op naar niveau zeggenschap bewoners-eigenaars. Alle algemene overheidssteun aan het wonen verdwijnt geleidelijk (SER-CSED, 2010; Wonen 4.0): fiscale subsidies, indirecte subsidies, startersleningen, etc. Eigendomsneutraal beleid: bewoners maken keuze, niet overheid. Overheid schept kaders. Verhuurderheffing wordt dus afgeschaft: frustreert sociale-huursector: aantasting gelijk speelveld socialehuur vs commerciële huur en koop door VH en HRA. 14
Onderzoeksinstituut OTB
Kern van het woonbeleid Woontoeslag: inkomensafhankelijk, relatie met huishoudensamenstelling. Van relatie met aktuele huur naar relatie met referentiehuur. Regionale differentiatie (RLI, 2015). Grondwet: huisvesting voor lage-inkomensgroepen betaalbaar. Hypotheekgarantie: onder voorwaarden en focus op huishoudens met bescheiden inkomens. Woningcorporaties: kerntaak gericht op EC-doelgroep; passen geen risicoselectie toe, bevorderen zeggenschap, emancipatie van bewoners, faciliteren matchingssites; Zorgen voor voldoende, betaalbare huisvesting van ECdoelgroep (= 40% van alle huishoudens). 15
Onderzoeksinstituut OTB
