Opleveren van installaties in nieuwe woningen

Eindrapport

Opleveren van installaties in nieuwe woningen

R. Kroese F. Meijer A. Straub H. Visscher 15 december 2009

Eindrapport Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van: Uneto VNI

Auteurs: R. Kroese, F. Meijer, A. Straub, H. Visscher

15 december 2009 Onderzoeksinstituut OTB Technische Universiteit Delft Jaffalaan 9, 2628 BX Delft Tel. (015) 278 30 05 Fax (015) 278 44 22 E-mail [email protected] http://www.otb.tudelft.nl  Copyright 2009 by Onderzoeksinstituut OTB No part of this report may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means, without written permission from the copyright holder.

Inhoudsopgave Samenvatting, conclusies en aanbevelingen...................................................... 3 1 1.1 1.2 1.3 1.4

Inleiding en achtergronden............................................................... 7 De problematiek .................................................................................................7 Doel en vraagstelling..........................................................................................7 Aanpak .................................................................................................................8 Opbouw van het rapport...................................................................................9

2 2.1 2.2

Kwaliteit en risico’s van installaties .................................................10 Inleiding .............................................................................................................10 ‘Risicoanalyse veiligheid gas- en elektra-installaties in de woning’ (PRC Bouwcentrum, januari 2003) ................................................................10 Aanpak, resultaten en conclusies....................................................................10 Analyse ...............................................................................................................13 ‘Eindrapportage Veiligheid gas en elektra’ (PRC/ ABF Research, september 2007)................................................................................................14 Aanpak, resultaten en conclusies....................................................................14 Analyse ...............................................................................................................18 Recenter onderzoek en publicaties ................................................................18 Conclusies..........................................................................................................21

2.2.1 2.2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.4 2.5 3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.5 3.6 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.7.1 4.7.2

Kwaliteitsborging van installaties ................................................... 23 Inleiding .............................................................................................................23 Van nutsbedrijven tot marktpartijen..............................................................23 Erkennings- en certificatieregelingen.............................................................24 Sterkin ................................................................................................................24 SEI ......................................................................................................................25 KOMO Instal....................................................................................................26 SCIOS regeling..................................................................................................27 Vergelijking........................................................................................................27 Voorbeelden van algemene leveringsvoorwaarden .....................................29 Algemene Leveringsvoorwaarden Installerende Bedrijven (ALIB ’07) Uneto-VNI ................................................................................................29 Algemene Voorwaarden voor Installatiewerk voor Consumenten (AVIC)................................................................................................................29 De UAV-TI: Uniforme Administratieve Voorwaarden – Technische Installatiewerken (1992),.............................................................30 Kwaliteitszorg door consumentenorganisaties en adviesbureaus..............30 Conclusies..........................................................................................................30 Bestaande methodieken voor keuringen en uitvoering in de praktijk ............................................................................................ 32 Gasinstallaties....................................................................................................32 Waterinstallaties ................................................................................................32 Elektrotechnische installaties..........................................................................33 Verwarmingsinstallaties ...................................................................................33 Luchtbehandelingsinstallaties..........................................................................34 Rioleringsinstallaties .........................................................................................35 Keuringen bij oplevering in de praktijk.........................................................35 Installatiebedrijven............................................................................................36 Bouwkundig aannemers...................................................................................37 1

4.8

Conclusies ......................................................................................................... 38

5

Kwaliteitscontrole van installaties in enkele omringende Europese landen ............................................................................. 40 België ................................................................................................................. 40 In hoofdlijnen................................................................................................... 40 Elektrische installatie....................................................................................... 40 Gasinstallatie..................................................................................................... 41 (drink)Waterinstallatie ..................................................................................... 42 Engeland ........................................................................................................... 43 In hoofdlijnen................................................................................................... 43 Elektrische installatie....................................................................................... 44 Gasinstallatie..................................................................................................... 44 (drink)Waterinstallatie ..................................................................................... 45 Duitsland........................................................................................................... 46 Hoofdlijnen....................................................................................................... 46 Elektrische installatie....................................................................................... 46 Gasinstallatie..................................................................................................... 47 (drink)Waterinstallatie ..................................................................................... 48 Conclusies ......................................................................................................... 48

5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.4 6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.3

Nieuwe structuur voor het opleveren van installaties .................... 49 Inleiding............................................................................................................. 49 Uitgangspunten voor de procedure............................................................... 49 Procedure .......................................................................................................... 50 Toelichting en voorwaarden voor uitwerking en implementatie van de procedure ..................................................................................................... 50 Standaard beproevingen.................................................................................. 52

7 7.1 7.2 7.3 7.4

Draagvlakverkenning ...................................................................... 55 Inleiding............................................................................................................. 55 Expertmeeting .................................................................................................. 55 Internet enquête ............................................................................................... 57 Conclusies ......................................................................................................... 59

8

Conclusies en aanbevelingen.......................................................... 60

Geraadpleegde bronnen ................................................................................... 65 Bijlage A Deelnemers expertmeeting en andere partijen betrokken in draagvlakmeting ............................................................................. 67 Bijlage B uitslagen internet enquête .............................................................. 68 Bijlage C Algemene Leveringsvoorwaarden Installerende Bedrijven (ALIB ’07) UNETO-VNI, relevante artikelen................................ 75 Bijlage D UAV-TI §8a..................................................................................... 77 Bijlage E Voorbeelden van controle formulieren uit het buitenland ............. 78 Bijlage F Certificeren en erkennen................................................................. 84 Bijlage G Beproevingen en voorbeeldtabellen................................................ 89

2

Onderzoeksinstituut OTB

Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

Aanleiding Deugdelijk aangebrachte en goed functionerende woninginstallaties zijn van groot belang voor de veiligheid en gezondheid van bewoners. Tevens draagt het voor een belangrijk deel bij aan het wooncomfort. Door de verhoogde eisen voor de energieprestaties neemt de druk op de deugdelijkheid en het functioneren van de installaties aanmerkelijk toe. De energiebesparingambities voor woningen in de komende jaren zullen dit nog versterken. Er is een breed gedragen gevoel bij actoren in de bouwpraktijk dat de kwaliteit van installaties en aansluitingen in de huidige bouwpraktijk niet voldoende is. De afgelopen jaren lijken de problemen tengevolge van niet goed werkende installaties en aansluitingen toe te nemen. Eerder uitgevoerd onderzoek naar de veiligheid en gezondheid van woningen biedt over het algemeen weinig inzicht in de kwaliteit van recentelijk gebouwde woningen. Er zijn echter wel recente onderzoeken op kleine schaal en veel signalen uit de praktijk die er op duiden dat de problemen toenemen. Na het wegvallen begin jaren ’90 van controles door gemeenten en nutsbedrijven en het vervallen van de Vestigingswet, is de kwaliteitscontrole op installaties en installateurs door de overheid vrijwel verdwenen. In het licht van de aanbevelingen van de Commissie Dekker (‘Publiek wat moet – Privaat wat kan’) is het niet aannemelijk dat overheden hier weer een grotere rol in zullen spelen. Voor een deel is dit publiekrechtelijke stelsel vervangen door privaatrechtelijke regelingen in de vorm van zelfcontrole door de installatiebranche. De erkenningsregelingen Sterkin en SEI en de certificatieregeling KOMO Instal moeten ervoor zorgen dat installateurs vakbekwaam zijn en kwalitatief goed werk afleveren. Al deze regelingen zijn echter niet gericht op het borgen van de kwaliteit bij oplevering. Een oplevering van het werk van de installateur, waarbij feitelijke beproevingen volgens standaard methodieken worden uitgevoerd en gerapporteerd, kan een belangrijke bijdrage leveren aan de kwaliteit van de installaties. In de huidige praktijk vindt een dergelijke wijze van oplevering echter vaak niet plaats. In de voor dit onderzoek onderzochte landen België, Engeland en Duitsland blijkt kwaliteitscontrole op (nieuwe) installaties wel geregeld. In alle drie landen moet bij oplevering door middel van certificaten worden aangetoond dat de installatie is aangelegd door een erkende installateur. In Engeland wordt een woning gedurende de bouw op vaststaande momenten gecontroleerd, bij een positief resultaat en na melding aan BWT volgt een opleveringscertificaat dat de woning inclusief installaties voldoet aan de regelgeving. In Duitsland fungeren nutsbedrijven als handhavers van de regels. Maar een terugkeer naar voorbeeld van deze landen, waarbij allerlei verplichtingen gelden, lijkt in Nederland na juist een periode van minder regelgeving en marktwerking, niet aan de orde. Structuur voor opleveringskeuring Ten behoeve van dit onderzoekproject is een structuur geschetst die ervoor moet zorgen dat het vanzelfsprekend wordt dat bij alle nieuwbouwwoningen de installaties wel worden opgeleverd.

3

De redenering is als volgt: Als een installateur zijn werk oplevert aan de opdrachtgever (de hoofdaannemer/projectontwikkelaar/eigenaar) op basis van beproevingen volgens gestandaardiseerde methoden, dan wordt daarmee de aansprakelijkheid grotendeels verlegd van de installateur naar de opdrachtgever. Het ‘opleveren’ wil zeggen dat de installateur op afdoende wijze aan de opdrachtgever aantoont dat zijn werk voldoet aan eraan ten grondslag liggende eisen. Mochten er later toch problemen worden ervaren met de onderdelen van installaties die in de oplevering zijn opgenomen, dan ligt de bewijslast bij de opdrachtgever om aan te tonen dat dit terug te voeren is op nalatigheid van de installateur. Een specifieke verwijzing naar de betekenis van de oplevering van installaties voor de aansprakelijkheid in het Burgerlijk Wetboek1 kan deze structuur versterken. Vervolgens is het zinvol om een uniforme, transparante, werkwijze voor de opleving van installaties vast te leggen. Deze kan bestaan uit de volgende elementen: 1. 2. 3. 4. 5.

6.

7.

Installateur en opdrachtgever leggen in het contract vast welke onderdelen van de installaties worden opgeleverd. Het niveau van eisen wordt bepaald door de vraagspecificatie van de opdrachtgever, met inbegrip van de eisen van het Bouwbesluit. De installateur legt de resultaten van de beproevingen vast in een (elektronisch) document, genoemd beproevingsrapport installaties nieuwe woningen. Het beproevingsrapport wordt beschikbaar gesteld aan de opdrachtgever (bijvoorbeeld via internet). De installateur zorgt voor een gebruikershandleiding en onderhoudsinstructies van de installaties (met bijbehorend naslagwerk) en stelt deze beschikbaar aan de opdrachtgever en aan de eigenaar of gebruiker van de installatie(s) niet zijnde de eigenaar van de installatie(s). De installateur legt de beproevingsresultaten met betrekking tot de eisen van het Bouwbesluit (het publiekrechtelijk deel) vast in een openbaar (elektronisch) dossier. Tot het beproeven wordt ook het inregelen van de installaties voor verwarming en ventilatie (en overige gebouwgebonden producten) gerekend.

Draagvlak Er is een algemeen beeld ontstaan dat alle marktpartijen (consumentenorganisaties, bouw- en ontwikkelpartijen) het zeer wenselijk achten dat de installaties van een nieuwe woning worden opgeleverd, dat deze oplevering volgens een bepaalde standaard procedure wordt uitgevoerd en dat de resultaten van deze oplevering worden overlegd naar betrokken partijen. Men ziet de problemen met de kwaliteit van installaties toenemen. Hierdoor kunnen zowel onveiligheid en gezondheidsrisico’s toenemen, als de ontevredenheid van bewoners over het comfort. Dit wordt als een acuut probleem ervaren waaraan iets moet gebeuren. Meer regelgeving en toezicht door de overheid acht geen van de partijen een realistisch scenario. De voorgestelde structuur van oplevering, gekoppeld aan aansprakelijkheid en een uniforme transparante werkwijze en registratie van de resultaten krijgt weinig commentaar. Men kan zich vinden in de voorgestelde structuur. Echter, er lijkt ook een wantrouwen of cynisme Oplevering volgens artikel 758, Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek: 1. Indien de aannemer te kennen heeft gegeven dat het werk klaar is om te worden opgeleverd en de opdrachtgever het werk niet binnen een redelijke termijn keurt en al dan niet onder voorbehoud aanvaardt dan wel onder aanwijzing van de gebreken weigert, wordt de opdrachtgever geacht het werk stilzwijgend te hebben aanvaard. Na de aanvaarding wordt het werk als opgeleverd beschouwd. 2. Na oplevering is het werk voor risico van de opdrachtgever. Derhalve blijft hij de prijs verschuldigd, ongeacht tenietgaan of achteruitgang van het werk door een oorzaak die niet aan de aannemer kan worden toegerekend. 3. De aannemer is ontslagen van de aansprakelijkheid voor gebreken die de opdrachtgever op het tijdstip van oplevering redelijkerwijs had moeten ontdekken. 1

4


te bestaan dat zoiets werkelijk een verschil gaat maken in de praktijk. Mensen die er in de praktijk mee te maken hebben geven aan dat de belangrijkste reden voor het niet opleveren van installaties is dat opdrachtgevers er niet om vragen. Uiteindelijk kosten de beproevingen en het opstellen van een rapport tijd en geld en dit kan er voor zorgen dat opleveren toch achterwege blijft. Regelmatig wordt genoemd dat alleen een wettelijke basis voor de procedure er voor kan zorgen dat opleveringen in alle gevallen en volgens een uniforme wijze zal plaatsvinden. Naar een brede toepassing van opleveringen De noodzaak van het opleveren van installaties van nieuwe woningen wordt door velen onderschreven en de in bovenstaande omschreven structuur wordt hiertoe geschikt geacht. Er blijft echter twijfel bestaan of deze werkwijze dan ook in alle gevallen zal worden toegepast. Een brede toepassing van de beschreven oplevering kan op de volgende manieren worden ingestoken: Faciliteren, stimuleren en promotie • De overheid stimuleert samen met Uneto-VNI de facilitering van de infrastructuur (uniforme werkwijze, openbare database met opleveringsdossiers) voor het opleveren van installaties volgens de beschreven structuur. • Brancheorganisaties stimuleren dat opleveringen een vanzelfsprekende plek krijgen in aanbestedingsprocedures (bijvoorbeeld door duidelijke bepalingen in de Stabu-bestekssystematiek ‘Voor het werk geldende voorwaarden’). • De overheid zet samen met brancheorganisaties een campagne op om woningeigenaren en opdrachtgevers te wijzen op hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van hun woningen (de zorgplicht). • Brancheorganisaties benadrukken de verantwoordelijkheid van de installateur voor zowel het installatieontwerp als de uitvoering en mogelijk onderhoud en beheer. • Uneto-VNI kan in het gestelde verband wellicht gezamenlijk optrekken met Bouwend Nederland. • Het verdient aanbeveling te onderzoeken of verzekeraars hun premies kunnen reduceren, als er aantoonbaar betrouwbare opleveringsrapporten zijn. Mogelijk zijn de financiële risico’s en schadegevallen te beperkt om een significant verschil te maken. Kennisoverdracht • Brancheorganisaties stimuleren onder hun leden het verkrijgen van de noodzakelijke kennis over de oplevering van installaties. • Brancheorganisaties stimuleren het maken van het installatieontwerp in samenhang met het bouwkundig ontwerp met voorwaarden voor beproeving en inregeling van de installaties. Regelgeving • Om de systematiek op zo groot mogelijke schaal te doen toepassen kan de optie van een wettelijke verplichting voor het hebben van een opleveringsrapport worden overwogen. Als vervolg van het rapport van de Commissie Dekker (“Privaat wat kan, publiek wat moet”) worden in experimenten verschillende vormen van verantwoordelijkheidsverdeling en de toepassing van zelfcontrole in de bouwvergunningsprocedure verkend. Om te kunnen voldoen aan de steeds hogere energieprestatie-eisen wordt het vaststellen van de feitelijke prestaties van een opgeleverde woning essentieel. Veilige en deugde5

•

6

lijke installaties horen hier ook bij. Het is raadzaam om ter afsluiting van de bouwvergunningsprocedures een vorm van een opleveringscontrole verplicht te stellen. Vele andere landen kennen dit ook. Dit maakt de oplevering van installaties voor alle projecten vanzelfsprekend. Onderzocht moet worden of onafhankelijk toezicht op de zelfcontrole van bedrijven moet worden ingevuld. Te denken valt aan steekproefsgewijze controle van opgeleverde installaties door een derde partij, indien een installateur niet gecertificeerd is voor de uitvoering van de betreffende installatie.


1

Inleiding en achtergronden

1.1

De problematiek

UNETO-VNI vindt de huidige situatie waarin slechts in beperkte mate controles op de kwaliteit van (gebouwgebonden) installaties in woningen worden uitgevoerd onbevredigend. Het vermoeden bestaat dat, door het ontbreken van een keuring voor oplevering, eventuele gebreken niet tijdig aan het licht komen. Dit verhoogt het risico voor de gebruikers op onveilige installaties.2 Als brancheorganisatie voor installatiebedrijven, wil Uneto-VNI de mogelijkheden verkennen voor effectieve en efficiënte kwaliteitzorg van installaties. In dit kader wordt het zinvol geacht om een situatie te creëren waarbij het vanzelfsprekend wordt dat bij alle nieuwbouwwoningen een keuring van de installaties wordt uitgevoerd. Dit idee sluit aan bij de aanbevelingen van de Commissie Fundamentele Verkenning Bouw in “Privaat wat kan, publiek wat moet” (Commissie Dekker, mei 2008), over de mogelijkheden voor een verdere deregulering van de bouwregelgeving. Strekking van de aanbevelingen van de commissie is dat de rol van de gemeenten bij plantoetsing en inspecties op de bouw in het kader van de bouwvergunning geminimaliseerd zullen worden, maar dat hiervoor in de plaats wel een alternatief wordt verwacht van de private partijen in de bouw. In dit perspectief zou een keuring, uitgevoerd door de branche zelf, een goede bijdrage kunnen leveren, zo is de gedachte. In dit rapport wordt een onderzoek naar de noodzaak, het nut en de contouren van de inhoud van een keuring van installaties van nieuwbouwwoningen verkend en beschreven. Het onderzoek richt zich niet op het installatieontwerp en de keuringen tijdens het uitvoeringsproces, maar op het keuren (of beproeven) van de installaties gereed voor oplevering. In het rapport wordt naast keuring ook de term beproeving gebruikt. Met beide wordt hetzelfde bedoeld. Zie verder hoofdstuk 6. 1.2

Doel en vraagstelling

Primair doel van het onderzoek is het ontwikkelen van een visie op de noodzaak, vorm en inhoud van een vanzelfsprekende keuring van de installaties bij alle nieuwbouwwoningen. Momenteel bestaat er geen structuur waarin feitelijk keuringen van installaties bij bestaande woningen en bij nieuw opgeleverde woningen systematisch worden uitgevoerd. De gemeenten, die hierin formeel een taak hebben3, voeren deze niet uit. In het licht van de aanbevelingen van de Commissie Dekker is het niet aannemelijk dat gemeenten dit in de toekomst wel zullen gaan doen.

2 Installaties zijn hier gedefinieerd als installaties vanaf de meters in de meterkast. Nutsaansluitingen tot aan de meters in de meterkast vallen onder verantwoordelijkheid van de nutsbedrijven.

3

Woningwet artikel 100: Burgemeester en wethouders dragen zorg voor de bestuursrechtelijke handhaving van het bepaalde bij of krachtens de hoofdstukken I tot en met IV.

7

De installatiebranche kent vormen van gecertificeerde zelfcontrole. De huidige betekenis daarvan wordt door de brancheorganisatie betwijfeld, omdat de opdrachtgever er in de praktijk niet naar vraagt en de installateur er geen belang bij heeft deze ongevraagd uit te voeren. De hypothese van het onderzoek is dat, indien er een passende structuur wordt opgezet, het vanzelfsprekender wordt dat een oplevering wordt uitgevoerd. Datgene wat in het opleveringsrapport is opgenomen wordt geacht zo te zijn tenzij tegenbewijs door de eigenaar wordt aangedragen. De installaties waar het om gaat zijn: • • • • • •

Gasinstallaties Waterinstallaties Elektrotechnische installaties Verwarmingsinstallaties Luchtbehandelingsinstallaties Rioleringsinstallaties

Dit rapport gaat niet in op specifieke technische specificaties van bovenstaande installaties. Uitgangspunt zijn in principe de ‘standaard’ woninggebonden installaties. Uiteraard zal moeten worden gezocht naar een vorm van oplevering die zowel effectief is als ook efficiënt: een hoge mate van zekerheid over de veiligheid en deugdelijkheid van de installaties, met daarbij een risico gestuurde keuring, gekoppeld aan andere inspecties om overheadkosten te reduceren. De volgende vragen worden in het rapport beantwoord: 1. Wat is er bekend over de huidige omvang van gebreken en risico’s van nutsaansluitingen en installaties in woningen? 2. In hoeverre kan een oplevering bij nieuwbouw gebreken en risico’s reduceren? 3. In hoeverre worden in een aantal andere Europese landen opleveringsinspecties van installaties uitgevoerd? Hoe wordt dit afgedwongen (bijvoorbeeld: onderdeel van de vergunningsprocedure, door aansprakelijkheid e.d. of door de beroepsorganisaties)? 4. Hoe kan een oplevering van installaties een vanzelfsprekende afsluiting van het bouwproces worden (bijvoorbeeld door een ordening waarbij een opleveringsinspectie aannemers vrijwaart van eventuele aansprakelijkheid van gebreken van de installaties en waarvan de resultaten in een openbare database worden vastgelegd)? 5. Uit welke onderdelen en methoden bestaat een effectieve en efficiënte vorm van oplevering? 6. Zijn de bestaande vormen van geüniformeerde (gecertificeerde) beproevingsmethodieken ook voor het hier beoogde doel geschikt? 7. Welke voor- en nadelen zien stakeholders (inclusief de overheid / politiek) in een vanzelfsprekende oplevering? 8. Welke aanbevelingen kunnen worden gedaan voor een verdere operationalisering van de voorgestelde opleveringprocedure? 1.3

Aanpak

Het onderzoek bestond uit de volgende onderdelen: a. Secundaire analyse van eerder verrichte onderzoeken en beschikbare andere bronnen over (gebrekkige) kwaliteit en risico’s. Hoe goed onderbouwd is het 8


b. c. d.

e.

inzicht in de feitelijke kwaliteit van installaties in de bestaande woningvoorraad en bij nieuw opgeleverde woningen? Wat weten we feitelijk over de kwaliteit en risico’s van installaties in woningen? Analyse van bestaande keuringsmethodieken. Waaruit bestaat de feitelijke keuring van nutsaansluitingen en installaties in woningen? Gesprekken met deskundigen. Hoe worden momenteel opleverkeuringen in de praktijk uitgevoerd? Internationale vergelijking. In hoeverre bestaan er in een aantal WestEuropese landen verplichte opleveringskeuringen in relatie tot de bouwvergunning? Draagvlakverkenning over de gewenste procedure voor beproevingen van installaties en over de gewenste standaard beproevingen. Hiertoe zijn interviews gehouden met verschillende belanghebbenden en heeft er een expertmeeting plaatsgevonden. Tenslotte is er een internetenquête onder installateurs, ontwikkelaars, bouwbedrijven en corporaties uitgezet.

De begeleidingscommissie van het onderzoek was als volgt samengesteld: • • • • • • • • • 1.4

Peter van Veen Jaap Hogeling Jan Blijenburg Jan Kok Jan Timmermans Bram Lucas Paul Beemster Koos van der Span Harm van den Oever

Ministerie van VROM ISSO/KBI Installatiebedrijf Tibo-Veen B.V. Installatiebedrijf Gebr. Kok B.V. Installatiebedrijf Kwekel B.V. Era Contour B.V. Heddes Bouw B.V. lid Kwaliteitscommissie UNETO-VNI UNETO-VNI

Opbouw van het rapport

In hoofdstuk 2 volgt een overzicht van eerdere onderzoeken naar de problematiek van de kwaliteit van installaties. Deze onderzoeken zijn samengevat en geanalyseerd op de onderzoeksmethodieken en of ze inzicht geven in de huidige kwaliteit en risico’s voor de gezondheid en veiligheid van de gebruikers van installaties. Hoofdstuk 3 gaat in op kwaliteitsborging van installaties. Er wordt ondermeer ingegaan op hoe in het verleden de kwaliteitsborging van installaties geregeld was. Ook komen de verschillende certificeringsregelingen voor installateurs aan bod. Hoofdstuk 4 geeft een overzicht van bestaande inspectiemethodieken en verslagen van gesprekken met enkele installateurs en bouwkundig aannemers over de praktijk. Hoofdstuk 5 geeft weer op welke wijze in enkele omringende Europese landen keuringen voor oplevering worden georganiseerd. Hoofdstuk 6 gaat in op de vraag hoe de gewenste nieuwe structuur voor opleveringen eruit ziet en welke beproevingen standaard uitgevoerd zouden moeten worden. Hoofdstuk 7 beschrijft de draagvlakverkenning voor een nieuwe structuur. Hoofdstuk 8 bevat conclusies en aanbevelingen.

9

2

Kwaliteit en risico’s van installaties

2.1

Inleiding

In het recente verleden heeft het Ministerie van VROM opdracht gegeven tot het onderzoeken van de veiligheid van installaties van woningen, omdat er na het wegvallen van de controles door de nutsbedrijven twijfels waren over de controle- en toezichtfunctie op de veiligheid van gas- en elektra-aansluitingen en installaties. Bovendien was er de aanname dat er buiten het gekwalificeerde circuit in toenemende mate met te weinig kennis aan gas- en elektriciteitsinstallaties wordt gewerkt (bijvoorbeeld door doe-het-zelvers). Er bestond zodoende vrees voor toenemende onveiligheid van installaties. De risico’s van koolmonoxidevergiftiging, brand, elektrocutie en explosies zouden geleidelijk kunnen toenemen. Deze aanleidingen vormde in 2002 reden voor het ministerie van VROM om PRC Bouwcentrum een onderzoek te laten uitvoeren naar de risico’s van gas- en elektra-installaties in woningen. Verder is in september 2007 het rapport ‘Eindrapportage veiligheid gas en elektra’ gepubliceerd. Dit is in opdracht van het ministerie van VROM opgesteld door PRC en ABF Research en is mede gebaseerd op een onderzoek van ingenieurs- en adviesbureaus Tauw B.V., waar door middel van inspecties de feitelijke kwaliteit van installaties in 1165 woningen is onderzocht. In dit hoofdstuk worden de twee rapporten samengevat en geanalyseerd op gehanteerde onderzoeksmethoden en de mate waarin ze van waarde zijn voor dit onderzoek. Daarna wordt ingegaan op andere, meer recente onderzoeken en rapportages op het gebied van de veiligheid van installaties. 2.2

‘Risicoanalyse veiligheid gas- en elektra-installaties in de woning’ (PRC Bouwcentrum, januari 2003)

In dit rapport, opgesteld door PRC Bouwcentrum in opdracht van het Ministerie van VROM, is onderzoek weergegeven naar de risico’s verbonden aan de aanleg en het gebruik van installaties. Hieronder volgt een samenvatting van dat onderzoek, waarna een analyse volgt. 2.2.1

Aanpak, resultaten en conclusies

Het onderzoek definieert risico als een functie van de kans op een ongeluk en de schadelijke effecten ervan. Het risico op ongelukken met installaties is gedefinieerd als: “het mogelijk ongeval (verwonding, dood) door CO vergiftiging, brand, elektrocutie of explosies, als gevolg van het onjuist functioneren van de installatie door bijvoorbeeld ondeskundig werken aan de installatie (door doe-het-zelvers of nieterkende installateurs), of als gevolg van een veroudering en te weinig onderhoud van de installaties.” Deze definitie houdt een beperking in van de oorzaken van ongevallen. Het gaat niet om ongevallen als gevolg van bijvoorbeeld een verkeerd gebruik van toestellen in de woning. Ook gaat het niet om uitsluitend materiële schade.

10


Om inzicht te krijgen in de huidige risico’s verbonden aan de aanleg en het gebruik van installaties is door de onderzoekers gebruik gemaakt van statistisch materiaal met betrekking tot de volgende onderdelen van de ‘risicoketen’: •

• •

bronnen (de gevaren, de oorzaken van onveiligheid): typering ongevallen, kwaliteit van de installaties en het proces (mate van controle, mate van deskundigheid uitvoering installatie activiteiten); voorbeelden hiervan zijn: ontbreken aardlekschakelaar, te weinig elektriciteitsgroepen, onvoldoende ventilatie, wegvallen gasdruk, verkeerd aangesloten gasafvoerkanalen; blootstellingprocessen (bijvoorbeeld: brand, vrijkomen gas, werken aan de installatie, onvolledige verbranding in gastoestellen, kortsluiting); optreden schadelijke effecten (bijvoorbeeld verwonding, CO-vergiftiging, elektrische schok).

Voor het onderzoek is het volgende statische materiaal gebruikt: • • •

doodsoorzakenstatistiek van het CBS 1996-2000; ziekenhuisopnamen (Landelijke Medische Registratie) 1991-2000 van Prismant; Letsel Informatie Systeem (LIS) 1991-2000, Stichting Consument en Veiligheid.

De doodsoorzakenstatistiek van het CBS is niet specifiek genoeg om installatiegerelateerde doodsoorzaken te onderscheiden, anders dan ‘blootstelling overige en niet gespecificeerde elektrische stroom’ en ‘onopzettelijke vergiftiging overige gassen dampen’. In alle gevallen is onduidelijk wat de achterliggende oorzaken zijn. Wellicht zou uit de CBS-cijfers kunnen worden afgeleid dat er jaarlijks 3 à 7 doden als gevolg van koolmonoxidevergiftiging vallen, en 1 à 2 doden als gevolg van blootstelling aan elektrische stroom. De LMR-statistiek over ziekenhuisopnamen is in ieder geval landelijk dekkend, en zou dus een compleet beeld moeten opleveren van het aantal opnamen behorend bij een bepaalde opgegeven diagnose of ongevaltoedracht in en rondom de woning. De diagnose ‘koolmonoxidevergiftiging’ zal deels te maken hebben met gasinstallatiegerelateerde ongelukken, hoewel de opgegeven ongevalstoedrachten daar niet specifiek in zijn. Jaarlijks zijn er 70 - 110 opnamen in het ziekenhuis waarbij koolmonoxidevergiftiging wordt vastgesteld. Mogelijk betreffen de ongevalstoedrachten ‘Onopzettelijke intoxicatie door koolmonoxide uit niet verder geëxpliciteerde bron’ en ‘Onopzettelijke intoxicatie door koolmonoxide niet nader omschreven’ ongelukken als gevolg van onvoldoende ventilatie e.d. Dit zijn er jaarlijks dus ongeveer 35 à 45. Het aantal doden is niet bekend. Weliswaar geeft de LMR aan hoeveel mensen er in het ziekenhuis overlijden (in geval van koolmonoxidevergiftiging bedroeg dit 1 à 4), maar van de rest die naar huis gaat of wordt doorwezen kan natuurlijk ook een deel uiteindelijk overlijden als gevolg van het ongeval. Voor wat betreft elektrainstallatie-gerelateerde ongelukken bieden alleen de ongevalstoedrachten ‘Ongeval door elektrische bedrading in huishoudelijk apparaat’ en ‘overige gevallen met elektrische stroom’ enige houvast. Jaarlijks worden 2 à 9 personen opgenomen waarbij die ongevalstoedracht wordt genoteerd. Voor zowel de koolmonoxidevergiftigingongevallen als de elektraongevallen is er geen tendens te zien dat het vanaf 1991 stijgt. Het Letsel Informatie Systeem (dat gegevens registreert van slachtoffers die behandeld worden op de spoedeisende hulpafdelingen) levert een goed inzicht in wat er allemaal aan ongelukken en ongelukjes in en rondom het huis plaatsvindt bij gasaanleg, 11

elektriciteitsaanleg en in relatie tot warm waterapparatuur. Meestal betreffen het ongelukken als gevolg van een ongelukkige samenloop van omstandigheden, of menselijk falen. Jaarlijks gebeuren er ca. 24-32 privéongevallen met een gasinstallatie en ca. 5 met een elektra-installatie waarvoor het slachtoffer op een spoedeisende hulpafdeling behandeld wordt. De aantallen ongevallen met installaties zijn dermate gering dat een trendanalyse statistisch gezien niet uitvoerbaar is. Het onderzoek concludeert het volgende: Er kan - op grond van het beschikbare statistische materiaal - geen tendens waarnomen worden dat het aantal ongevallen op landelijk niveau toeneemt. Wel is het mogelijk dat er met name in de grote steden meer gasongevallen plaatsvinden. Het aantal meldingen van koolmonoxidevergiftiging bij de Brandweer Haaglanden neemt sinds 1999 toe. Juist in de oude buurten van de grote steden komen nog veel verouderde (open) geisers en vervuilde verbrandingstoestellen voor, alsmede slecht functionerende verbrandingsafvoeren via kanalen en pijpen in etagewoningen en afgesloten ventilatieopeningen. In het algemeen wordt onderkend dat er een trend is dat bewoners de laatste jaren ventilatietoevoeropeningen en afvoerkanalen dichtstoppen (ter voorkoming van tocht en warmteverlies). Dit in combinatie met open gastoestellen zou ook landelijk een bron kunnen zijn van meer gasongelukken. Over de kwaliteit van de installaties worden in het rapport de volgende conclusies getrokken: •

• •

Uit de ‘Landelijke Steekproef’, uitgevoerd in opdracht van EnergieNed (landelijk onderzoek naar de kwaliteit van installaties) blijkt dat de installaties in 1995 niet onveiliger zijn geworden ten opzichte van 1973/74. De installaties blijken over het algemeen zelfs minder gebreken te vertonen. Dit hangt voor een deel samen met veiliger toestellen, zoals gesloten geisers. De resultaten van de Kwalitatieve Woningregistratie 1999/2001, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van VROM, laten zien dat de installaties in het algemeen in goede staat verkeren (op grond van een visuele inspectie). De tijdens het onderzoek geïnterviewde installateurs menen dat de installaties bij seriematige nieuwbouwwoningen (VINEX-wijken) nog al eens slordig worden aangelegd (goedkopere materialen, te weinig bebeugeling, geen afgesoldeerde verbindingen). Bij ca. 1 op de 100 nieuwbouwwoningen zou een installatie gebreken vertonen, die vaak niet opgemerkt worden, bijv. omdat de gasinstallatie niet afgeperst wordt. Een geïnterviewde Haagse gasinstallateur meent dat het aantal gevaarlijke situaties met gasinstallaties in zijn stad groeiend is, maar komt jaarlijks slechts twee maal per jaar een bijna-ongeluk tegen. Meestal gebeurt er geen ongeluk omdat de bewoner het gaslek ruikt en op tijd maatregelen neemt. Ook een geïnterviewde Reeuwijkse gasinstallateur meent dat in 99% van bijna ongeluk situaties er voortijdig maatregelen kunnen worden genomen.

Mate van (on)deskundigheid bij het installeren Al in 1985 was er sprake van een “niet te keren trend van doe-het-zelven”. Uit de enquête van de Consumentenbond in dat jaar blijkt dat rond 40% van de ondervraagde 178 personen al het installatiewerk bij een verbouwing van hun woning zelf had gedaan. Men achtte zich zelf in staat dit werk uit te voeren op grond van hun eigen ervaring of doordat men samenwerkte met iemand die er ervaring mee had. Aan elektra en water wordt meer zelf geklust dan aan gas. Er is onvoldoende cijfermateriaal voorhanden om te concluderen dat het doe-het-zelven de laatste jaren toe- of afneemt. Voor wat betreft doe-het-zelven zijn er alleen cijfers over de verkoop van 12


doe-het-zelf materialen over de jaren 2000-1e kwartaal 2002. Die laten geen duidelijke trend zien in de verkoop van installatiematerialen via de bouwmarkten. Er is wel een duidelijke trend waarneembaar bij de verwarmings- en ventilatieapparaten en toebehoren. Van deze productgroep werden in zowel 2001 als in 2002 meer artikelen verkocht. Of dit ook betekent dat particulieren steeds meer zelf geisers en CV installaties monteren in de woning, kan echter nog niet worden geconcludeerd. Deze artikelen kunnen immers ook door de bijklussende vaklui worden gekocht en/of worden gemonteerd. Door de geïnterviewde installateurs worden wel vraagtekens gezet bij wat particulieren allemaal kopen via bouwmarkten en zelf installeren. Zij komen ook genoeg onvakkundig geïnstalleerde installaties tegen, maar dit is niet iets van de laatste jaren. Dat gebeurde altijd al. Er zijn geen gegevens voorhanden om te concluderen dat er steeds meer gebeunhaasd wordt, dat er steeds meer door niet-erkende installateurs gewerkt wordt of dat de vakbekwaamheid van installateurs terugloopt. Wel bestaat in het algemeen de indruk dat er met name bij seriematige woningbouw nogal eens met goedkopere materialen en minder vakkundig personeel gewerkt wordt. Mate van controle/inspectie Eind ’80-er jaren bestond er een relatief intensief controlebeleid door nutsbedrijven, hoewel dit per bedrijf verschilde. Sinds de netbeheerders hun controletaak midden ’90-er jaren verminderden hebben gemeenten deze taak niet overgenomen. Momenteel is er sprake van een situatie dat de werkzaamheden van installateurs niet of nauwelijks door netbeheerders gecontroleerd worden. Bij nieuwbouw wordt dus niet gecontroleerd, en ook bij een nieuwe verbruiker (na verhuizing) inspecteren de netbeheerders niet meer. Inspectie past niet meer in het huidige beleid van de netbeheerders. De meeste bedrijven hebben hun inspectiediensten afgestoten. 2.2.2

Analyse

Het meest recente jaar van het statisch materiaal dat voor het onderzoek gebruikt is, is 2000. Inmiddels zijn er actuelere cijfers beschikbaar. Tussen 2000 en nu zijn er veel open toestellen vervangen, als onderdeel van grootschalige renovatieprojecten van woningcorporaties. Over de periode 2001 tot 2006 is bijvoorbeeld het percentage geisers afgenomen van 26,8% naar 19,5%4. Dit zou kunnen betekenen dat het risico op koolmonoxidevergiftiging is afgenomen en dat er daardoor ook een tendens is naar minder slachtoffers. Wel blijkt er op sites als www.marktplaats.nl een levendige handel te zijn in gebruikte geisers5. Via dit circuit worden oude, mogelijk onveilige gastoestellen, herplaatst, vaak door klussers en doe-het-zelvers die niet beschikken over de juiste meetapparatuur om het toestel op de juiste gasdruk af te stellen en/of een rookgasmeting kunnen verrichten om de kwaliteit van de verbranding te controleren. Ook zijn deze niet op de hoogte van de gasvoorschriften m.b.t. plaatsing, ruimte ventilatie en rookgasafvoer. Over nieuwbouwwoningen zeggen de voor het onderzoek geïnterviewde installateurs dat de installaties bij seriematige nieuwbouwwoningen (VINEX-wijken) nogal eens slordig worden aangelegd (goedkopere materialen, te weinig bebeugeling, geen afgesoldeerde verbindingen). Bij ca. 1 op de 100 nieuwbouwwoningen zou een installatie

4 5

bron: brief minister van WWI aan Tweede Kamer, d.d. 22-12-2008 bron: Fred Vos, Uneto-VNI

13

gebreken vertonen, die vaak niet opgemerkt worden, bijvoorbeeld omdat de gasinstallatie niet afgeperst wordt. Verder heeft het onderzoek alleen betrekking op gas- en elektra-installaties. Deze installaties leveren de meest directe risico’s op letsel. De risico’s van andere huisinstallaties als (balans)ventilatiesystemen zijn niet onderzocht. In nieuwbouwwoningen worden deze systemen tegenwoordig vaak toegepast. Een verkeerd geïnstalleerd en gebruikt systeem is in principe niet (levens)gevaarlijk, maar kan wel gezondheidsklachten veroorzaken. 2.3

‘Eindrapportage Veiligheid gas en elektra’ (PRC/ ABF Research, september 2007)

In september 2007 is het onderzoek afgerond naar de veiligheid van gas- en elektrainstallaties dat PRC en ABF Research hebben uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van VROM. Dit onderzoek had als doel inzicht te bieden in de centrale vraag: “In hoeverre en in welke mate voldoen gas- en elektrische installaties in de Nederlandse woningvoorraad aan de voorschiften met betrekking tot veiligheid (Bouwbesluit 2003)”. Het onderzoek was onderdeel van het Actieprogramma Gezondheid en Milieu, dat in 2002 is gestart in een samenwerking tussen de ministeries van VROM en VWS. Centraal binnen de onderzoeksvraag staat het begrip ‘veiligheid’, wat rechtstreeks wordt gekoppeld aan de voorschriften in het Bouwbesluit 2003. Of deze koppeling terecht kan worden gelegd en of dit voldoende onderscheidend is, is tevens onderwerp van onderzoek. Daarnaast is onderzocht of er specifieke verklarende factoren zijn voor het al dan niet ‘veilig’ zijn van de installaties. Uit de centrale vraag zijn de navolgende vragen afgeleid die in de rapportage worden beantwoord: 1) Op welke wijze kan de veiligheid van de gas- en elektra-installaties in de Nederlandse woningvoorraad worden bepaald? 2) Hoe verhouden de verschillende deelvoorraden zich ten opzichte van elkaar waar het gaat om het al dan niet voldoen aan de diverse eisen vanuit het Bouwbesluit? 3) Welke factoren beïnvloeden het al dan niet voldoen aan de voorschriften met betrekking tot de veiligheid? En op welke wijze kan daar op worden ingespeeld? 2.3.1

Aanpak, resultaten en conclusies

Voor het onderzoek zijn in 2005 door ingenieurs- en adviesbureau Tauw B.V. gegevens verzameld bij woningen en/of woongebouwen verspreid over het land. Dit resulteerde in een steekproef van 1165 opnamen met een onderverdeling over diverse beheervormen (sociale huur, particuliere huur, koop) en bouwperioden (voor 1945, na 1945). Op basis van deze steekproef wordt in het onderzoek ingegaan op het al dan niet veilig zijn van de installaties. Op basis van de resultaten van het veldwerkonderzoek is door ABF Research en PRC een onderzoeksbestand samengesteld en zijn nadere analyses uitgevoerd naar het vóórkomen van strijdigheden met de bouwregelgeving in de voorraad. De navolgende werkzaamheden en analyses zijn verricht: 1. Opbouw van een onderzoeksbestand op basis van de meetgegevens zoals die bij de 1165 woningen verzameld zijn.

14


2. Een inhoudelijke analyse van deze gegevens zodat uitspraken gedaan kunnen worden over omvang, frequentie en achtergronden van mogelijke strijdigheden en de mate van veiligheid bij gas en elektra installaties. De grootste probleempunten van woninginstallaties volgens het onderzoek zijn: • • • • •

de op grond van NEN 1010 verplichte meterkastkaart (een groepenverklaring); het ontbreken van de juiste aansluiting van wasmachines in natte ruimten; het ontbreken van een gasmeetpunt in de gasinstallatie; het (visueel) niet in orde zijn van de aarding; overbelasting van de elektrische installatie is daardoor mogelijk.

De woningen en kamerverhuurpanden waarin de opnamen zijn verricht voldoen op diverse punten niet aan de voorschriften op het gebied van de installaties uit het Bouwbesluit 2003 – voor zover toetsbaar op basis van de opnamelijst. De vraag hierbij is echter in hoeverre nu ook sprake is van onveilige installaties. Als gekeken wordt naar het type strijdigheden dat overwegend voorkomt in de betreffende woningen dan voldoen de woningen weliswaar niet aan het Bouwbesluit 2003, maar lijkt er tegelijkertijd geen sprake te zijn van acuut onveilige situaties. Dit wordt bevestigd door de inspecteurs die de woningen hebben bezocht: de instructie was dat gevaarlijke situaties direct gemeld moesten worden aan de bewoners. Dit blijkt slechts een enkele keer aan de orde te zijn geweest. Ook de geraadpleegde experts en eerder onderzoek geven aan dat het niet voldoen aan de voorschriften niet direct wil zeggen dat de woningen onveilig zijn. Uitsluitend toetsen aan de bouwvoorschriften geeft in principe een eendimensionaal beeld: er wordt wel of er wordt niet voldaan aan het voorschrift. Echter de ene strijdigheid ten opzichte van de regelgeving geeft niet of nauwelijks vermindering van de veiligheid, terwijl een andere strijdigheid daar wel degelijk invloed op kan hebben. Om tot een genuanceerder beeld te komen dan alleen te melden dat geen enkele woninginstallatie op alle punten aan de regelgeving voldoet, is in deze analyse een verdiepingsslag gemaakt. Hiervoor is het begrip effectklasse geïntroduceerd, om de mate van effect van een bepaalde strijdigheid met de regelgeving op de veiligheid van de woninginstallatie beter te duiden. De effectklasse is een maat voor het mogelijk op te lopen fysieke letsel als gevolg van blootstelling aan de consequenties van het falen van de woninggebonden installaties. Uitgangspunt is hierbij de mogelijke calamiteit, waarbij niet wordt uitgegaan van de kans dat een bepaalde calamiteit optreedt maar van het negatieve effect dat op kán treden gegeven het feit dat de calamiteit optreedt én een persoon hier aan wordt blootgesteld. Het gaat hierbij niet om het maximaal denkbare effect maar het effect waarvan het optreden het meest waarschijnlijk is: het maatgevende negatieve effect. Bij kortsluiting is het bijvoorbeeld denkbaar dat in maximale zin brand zal ontstaan met vele slachtoffers als gevolg. Echter, gezien de aard van de strijdigheid zal het onder spanning komen staan van apparaten en dergelijke met een elektrische schok voor de bewoner het maatgevende effect zijn. De effectklassen zijn in het onderzoek als volgt gedefinieerd: 0) De verstoring/calamiteit leidt niet tot enig persoonlijk letsel.

15

1) De mogelijke calamiteit leidt tot pijn of gering letsel bij één of meerdere personen. Denk hierbij aan hoofdpijn en dergelijke als gevolg van bijvoorbeeld een beperkte afname van de binnenluchtkwaliteit (te weinig ventilatie). 2) Zwaar(der) letsel bij één of meerdere personen. Denk hierbij aan één of meerdere licht gewonden, bijvoorbeeld als gevolg van een schok door onvoldoende aarding van een elektrisch apparaat of onvoldoende zuurstof (te hoog CO2 gehalte). 3) Zwaar letsel met (indirect) mogelijk de dood als gevolg. Denk hierbij bijvoorbeeld aan elektrocutie. 4) Meerdere (directe) dodelijke slachtoffers. Denk hierbij aan brand als gevolg van een gaslek of koolmonoxidevergiftiging. Op basis van deze definities is aan ieder aspect uit de opnamelijst een effectklasse toegekend indien een negatief antwoord tot een strijdigheid met het Bouwbesluit 2003 leidt. Het maximum van alle effectklassen leidt voor iedere woninginstallatie tot een maximale effectklasse waarmee weergegeven wordt hoe risicovol de woninginstallaties in potentie zijn. Benadrukt wordt dat hier sprake is van een effectmeting en geen risicometing. Bij het laatste speelt de kans (op een voorval) een belangrijke rol. Aangezien deze niet bekend is dan wel zeer klein is, is het feitelijke risico niet te bepalen. De resultaten van de uitgevoerde analyses geven wel inzicht in dat deel van de woningvoorraad waar eventuele calamiteiten kunnen voorkomen. Wat betreft de verdeling van deze effectklassen binnen de woningvoorraad geldt dat: • bij 1% van de Nederlandse woningvoorraad (70.000 woningen) niet of nauwelijks strijdigheden zijn aangetroffen: zij vallen in effectklasse 0. • bij minder dan 1% (circa 30.000 woningen) strijdigheden aanwezig zijn vallend in effectklasse 1. • bij 63% van de Nederlandse woningvoorraad (ruim 4,3 miljoen woningen) strijdigheden aanwezig zijn vallend in effectklasse 2. • bij 24% (1,6 miljoen woningen) ernstigere strijdigheden aanwezig zijn, vallend in effectklasse 3. • bij 12% (bijna 800.000 woningen) strijdigheden voorkomen vallend in effectklasse 4. Per effectklasse zijn de meest voorkomende punten: • Effectklasse 1: Mogelijke overbelasting elektrische installatie. • Effectklasse 2: Geen trekschakelaar op wasmachine, aarding niet op orde. • Effectklasse 3: Onveilige situatie in de meterkast, beveiliging van de gastoestellen (op zolder). • Effectklasse 4: Afvoer van verbrandingslucht (in de keuken). Deze cijfers geven overigens een beeld van het maximale aantal woningen in een bepaalde effectklasse. Vooral het feit dat indien een bepaald aspect in de woning niet controleerbaar bleek maar dit alsnog als strijdigheid is opgenomen, leidt tot een overschatting van het aantal strijdigheden. Verder is gebleken uit een statistische toets op een aantal hypothesen, waarin verband gelegd wordt tussen risicoprofiel en achtergrondkenmerken, dat in feite alleen de particuliere huursector een significant hoger risicoprofiel laat zien dan gemiddeld. De overige verbanden (tussen risicoprofiel en bewustzijn, onderhoudsgedrag, grote gezinnen, etc.) bleken statistisch niet significant aangetoond te kunnen worden. Daarbij speelt de beperkte steekproefomvang van dit onderzoek een belangrijke rol, met name het feit dat voor een groot aantal van de opgenomen woningen geen ach16


tergrondkenmerken beschikbaar zijn, zodat een toets op samenhangen niet uitgevoerd kan worden. Uit de analyses is een ‘primaire risicovoorraad’ van ca. 800.000 woningen naar voren gekomen. In de installaties van deze woningen is sprake van een of meer strijdigheden met de bouwregelgeving met een mogelijke calamiteit in effectklasse 4. De oorzaken van dit verhoogde risicoprofiel zijn terug te voeren op gevonden strijdigheden aan verbrandingstoestellen en afvoerloze geisers. Dit type toestellen leidt bij onvoldoende onderhoud, onvoldoende verbrandingslucht en onoordeelkundig gebruik tot een verhoogd risico op koolmonoxide vergiftiging: de belangrijkste doodsoorzaak bezien vanuit woninggebonden installaties. Ondanks het feit dat een groot deel van de analyses leidt tot statistisch nietsignificante verschillen is er duidelijk een trend waarneembaar in de resultaten. Er is een verband tussen de eigendomssituatie en de veiligheid van de woningen. Zoals in andere onderzoeken naar de technische staat van woningen naar voren komt, is ook hier sprake van de slechtste situatie in de particuliere huursector. De ouderdom van de woningen blijkt, zoals al voorspeld door de deelnemers aan een tijdens het onderzoek gehouden expertmeeting, geen duidelijk invloed op de veiligheid te hebben. Dit heeft mede te maken met enerzijds de lange (en onderhoudsvrije) levensduur van leidingwerk en bedrading en anderzijds met het feit dat defecte toestellen snel worden vervangen (geen warm water, geen warmte). Als gekeken wordt naar de “risicowoning” zoals deze wordt omschreven in de brief aan de Tweede Kamer over de bouwregelgeving Modernisering bouwregelgeving van 23 mei 2005 valt op dat de resultaten van dit onderzoek de omschrijving bevestigen: “het blijkt dat vooroorlogse particuliere huurwoningen relatief meer installatietechnische gebreken vertonen dan andere woningen.” Uit het onderzoek blijkt verder dat bij de vooroorlogse particuliere huurwoningen vooral in meer stedelijke gebieden de kans groter is dan gemiddeld om strijdigheden met een effectklasse 4 aan te treffen. Bij de naoorlogse particuliere huur blijkt dit vooral het geval te zijn bij de niet in stedelijke gebieden gelegen woningen. Voor wat betreft de koopsector, maar ook de sociale huursector, zijn er voldoende aanwijzingen om te veronderstellen dat de kans op treffen van een woninginstallatie met een strijdigheid in effectklasse 4 juist buiten de stedelijke gebieden groter is dan in de rest van Nederland. Uit het onderzoek blijkt dat het hierbij vooral gaat om de dorpse of minder verstedelijkte gebieden. Tevens blijkt dat woningen met een strijdigheid in effectklasse 4 meer dan gemiddeld in het noorden van het land te vinden zijn. Dit zou te maken kunnen hebben met de samenstelling van de voorraad, omdat in het Noorden respectievelijk in niet stedelijke milieus waarschijnlijk meer woningen staan die een bad-/keukengeiser hebben. Het onderzoek doet de volgende aanbevelingen: Gezien de omvang van de problematiek lijkt het zinvol om activiteiten gericht op de veiligheid van woningen te richten op: •

•

Het gebruik van de woninggebonden installaties in zijn algemeenheid. Uit onderzoek, eerdere onderzoeken en de expertmeeting blijkt dat gebruik en onderhoud (wellicht ‘veiligheidsbewustzijn’) van invloed zijn op de veiligheid van woningen; Particuliere verhuurders en dan vooral ook de kamerverhuurders;

17

Binnen deze groepen zou de aandacht zich moeten richten op het tegen gaan van strijdigheden binnen effectklasse 4. Het zou dan vooral gaan om: •

• 2.3.2

Een toename van de bewustwording dat installaties ook onderhouden moeten worden. Dit betreft dan in ieder geval maatregelen ter voorkoming van strijdigheden aan de afvoer en het zorgen voor voldoende toevoer van verbrandingslucht; Het vervangen van afvoerloze geisers en andere open verbrandingstoestellen. Analyse

De steekproef van 1165 opnamen is verricht in bestaande woningbouw, die onderverdeeld zijn in diverse beheervormen (sociale huur, particuliere huur, koop) en die qua bouwjaar zijn onderverdeeld in woningen van voor 1945 en woningen van na 1945. Er is niet specifiek gekeken naar installaties in nieuwbouwwoningen. In die zin zijn op basis van dit onderzoek geen harde uitspraken te doen over een eventuele afname van de kwaliteit van (nieuwbouw)installaties van na het begin van de jaren ‘90, toen de controle op installaties niet meer automatisch door de nutsbedrijven werd uitgevoerd. Wel komt naar voren dat de voor dit onderzoek geïnterviewde installateurs twijfels hebben bij de kwaliteit van installaties in seriematige woningbouw. Verder heeft ook dit onderzoek alleen de gas- en elektra-installaties als onderwerp en worden er geen uitspraken over gedaan over de ander installatiesoorten die onderwerp zijn van het onderhavige onderzoek. 2.4

Recenter onderzoek en publicaties

Naast bovenstaande onderzoeken van PRC en ABF Research zijn er door het ministerie van VROM diverse recente onderzoeken gepubliceerd naar de kwaliteit van installaties in nieuwbouwwoningen. Eindrapportage Woonkwaliteit Binnenmilieu in Nieuwbouwwoningen6 Voor het rapport “Eindrapportage Woonkwaliteit Binnenmilieu in Nieuwbouwwoningen” (november 2007) dat Adviesbureau Nieman B.V. heeft opgesteld in opdracht van de VROM-inspectie Oost zijn 154 woningen in 78 projecten geïnspecteerd op de kwaliteit van het binnenmilieu. Ook zijn de gerealiseerde voorzieningen vergeleken met de ontwerp voorzieningen. Hoewel het rapport vooral gericht is op de kwaliteit van het binnenmilieu van nieuwbouwwoningen, worden op het gebied van de kwaliteit van de installaties de volgende conclusies getrokken: Ventilatievoorzieningen Uit metingen blijkt dat bij circa 20% van de woningen de vereiste toevoercapaciteit niet wordt gerealiseerd. Bij circa 50% van de woningen wordt niet voldaan aan de vereiste afvoercapaciteit. Veiligheid elektra- en gasvoorzieningen De veiligheid van de elektra- en gasvoorzieningen van de beoordeelde woningen voldoet aan de eisen, met uitzondering van één woning, waar een te hoge elektrische weerstand van de aarding is gemeten. Gebruikersinstructie ventilatiesysteem

6

http://www.vrom.nl/get.asp?file=docs/publicaties/7559.pdf&dn7559&b=vrom

18


In 48% van de beoordeelde projecten (27 projecten) is een gebruikersinstructie van het ventilatiesysteem aanwezig. Uit de beoordeling blijkt dat 25% (7 van de 27 projecten) van de gebruikersinstructies niet compleet is. Dit betekent dat aspecten als het functioneren van, het gebruik van en het onderhoud aan het ventilatiesysteem niet zijn beschreven. Installatiegeluid binnen de woning Het kwaliteitscijfer 3 (zie NEN 1070 ‘Geluidwering in woningen’), wat overeen zou komen met de huidige bouwpraktijk, wordt in 90% van de gemeten ruimten niet gehaald. Het betreft hier 42 van de 49 projecten waar gemeten is. In 90% van de gemeten woningen veroorzaakt de eigen mechanische ventilatie in een verblijfsgebied dus meer geluid dan redelijk genoemd kan worden. Drinkwaterkwaliteit In vrijwel alle nieuwbouwwoningen is er sprake van een onvoldoende kwaliteit van het drinkwater als gevolg van verhoogde concentraties zware metalen en de aanwezigheid van microbiële verontreiniging. Er is geen sprake van acute gezondheidsrisico’s. Brief aan de Tweede Kamer In een mede op bovenstaand rapport en andere onderzoeken7 gebaseerde brief aan de Tweede Kamer van 2 januari 2008 schrijft de minister van Wonen, Wijken en Integratie het volgende over de uitkomsten van deze onderzoeken naar recent gebouwde nieuwbouwwoningen het volgende: 1. In 35% van de onderzochte bouwvergunningdossiers ontbreken één of meer binnenmilieu gerelateerde berekeningen waaruit moet blijken dat aan de voorschriften is voldaan. Hoewel er soms sprake is van een kleine afwijking, is van de aanwezige berekeningen slechts 20% geheel correct uitgevoerd. Bovendien wordt bij veel van de projecten gebouwd in afwijking van berekeningen en dus in afwijking van de verleende vergunning. 2. De vereiste ventilatiecapaciteit in nieuwbouwwoningen en met name in ruimten als keuken, toilet en badkamer wordt, afhankelijk van de aanwezigheid van mechanische- of gebalanceerde ventilatie in die ruimten, in 30 tot 65% niet gehaald. De ventilatievoorzieningen zijn bovendien in een te grote mate niet goed ingeregeld of verkeerd aangebracht. 3. In 90% van de onderzochte nieuwbouwwoningen is een overschrijding gemeten van een acceptabel geluidsniveau van mechanische ventilatievoorzieningen. Dit kan als gevolg hebben dat bewoners de ventilatie-installatie niet gebruiken of in een te lage stand zetten, met een ongezonde binnenluchtkwaliteit als gevolg. 4. In 29% van de gemeten woningen voldoet de geluidswering van de gevel niet aan de eis. 5. Ongeveer 30% van de nieuwbouwwoningen zijn kritisch wat betreft temperatuuroverschrijding (te warm) in de woning in zomersituaties. 6. 25% van de nieuwbouwwoningen voldoet niet aan de voorgeschreven energieprestatiecoëfficiënt.

7

De gezondheidskundige kwaliteit van de Nederlandse woningvoorraad is in beeld gebracht door meting van een relevant aantal chemische, biologische en fysische agentia in 1240 a-select gekozen bestaande woningen in een drietal jaarklassen en eigendomscategorieën. Er is onderzoek gedaan naar klachten die gerelateerd kunnen worden aan de kwaliteit van het binnenmilieu bij recent gereedgekomen woningen met een lage energieprestatiecoëfficiënt (epc) in de wijk Vathorst in Amersfoort. Er is in 154 nieuwbouwwoningen onderzoek gedaan naar de naleving van een aantal wettelijke verplichtingen m.b.t. gezondheid in woningen en de energieprestatiecoëfficiënt (epc). Onderzocht is of de gerealiseerde kwaliteit daarvan tenminste voldoet aan de minimumeisen van het Bouwbesluit. Ten slotte is met het oog op de discussies over de veiligheid van gas- en elektravoorzieningen, in 1200 woningen onderzoek gedaan naar de veiligheid van ondermeer open verbrandingstoestellen, waaronder geisers

19

7. De naleving door het bedrijfsleven en de handhaving door gemeenten van de in het Bouwbesluit vastgelegde kwaliteitseisen voor o.a. ventilatie en energieprestatie laat dikwijls te wensen over. Door deze gebreken en onjuistheden in de uitvoering, blijkt uiteindelijk de woning op veel van de onderzochte aspecten niet aan de eisen van het Bouwbesluit te voldoen. 8. In het onderzoek in Vathorst8 blijken relatief veel gezondheidsklachten een relatie te hebben met aspecten die een oorzaak vinden in het ontwerp, de installatie en inregeling van gebalanceerde ventilatiesystemen met warmte terug wininstallatie.’ Indien de voor het onderzoek van Nieman onderzochte woningen representatief zijn voor alle recent opgeleverde woningen dan is de conclusie gerechtvaardigd dat er in een substantieel deel van de nieuwbouwwoningen problemen kunnen optreden met niet goed werkende ventilatiesystemen, mede als gevolg van onjuistheden in de uitvoering. Stichting Consument en Veiligheid Recente cijfers van Stichting Consument en Veiligheid (over de jaren 2001-2005) laten over de gevaren van koolmonoxidevergiftiging het volgende beeld zien: ‘Jaarlijks 12 doden door koolmonoxidevergiftiging9 Het grote aantal doden en gewonden door een koolmonoxidevergiftiging is zorgwekkend. Door verkeerde installaties, slecht onderhoud en onvoldoende ventilatie overlijden jaarlijks 12 mensen aan koolmonoxidevergiftiging. Daarnaast zijn in de periode 2001-2005 jaarlijks 170 mensen in een ziekenhuis opgenomen na een vergiftiging door koolmonoxide en enkele honderden behandeld op een Spoedeisende Hulpafdeling (SEH) van een ziekenhuis. Van de op een SEH behandelde letsels is bijna de helft van de slachtoffers in de leeftijdsgroep 25-44 jaar. De belangrijkste oorzaken van een koolmonoxidevergiftiging zijn: • • •

Een verkeerd geïnstalleerd of defect gastoestel (kachel, cv- of combiketel). Een verkeerde installatie van kachels en open haarden en een slechte afvoer Verkeerde stookgewoonten.

Stichting Consument en Veiligheid adviseert elke eigenaar van een woning een onderhoudscontract voor de cv-combiketel en geiser af te sluiten bij een erkend installatiebedrijf. Om een koolmonoxidevergiftiging tijdig te kunnen ontdekken, zijn speciale koolmonoxidemelders in de handel. Deze zijn te verkrijgen bij elke bouwmarkt.’ Op de website van Consument en Veiligheid10 staan andere, maar vergelijkbare cijfers over de jaren 2002-2006: ‘Per jaar worden gemiddeld enkele honderden personen behandeld op een SEHafdeling na onopzettelijke vergiftiging door koolmonoxide. Ongeveer 43% van deze slachtoffers wordt na SEH-behandeling opgenomen in een ziekenhuis. In 92% van de koolmonoxidevergiftigingen gaat het om een privéongeval, de overige 8% zijn arbeidsongevallen. Onder de slachtoffers zijn even veel mannen als vrouwen. Iets meer dan de helft van de slachtoffers valt in de leeftijdsgroep 25-44 jaar; elf procent is tussen de nul en vijf jaar. Van 43 procent van de ongevallen is bekend dat ze plaatsvonden in een woonhuis. Van de overige ongevallen is de locatie vaak niet bekend. In het geval van koolmonoxidevergiftigingen is het vanwege een onvoldoende be8

http://www.vrom.nl/get.asp?file=docs/publicaties/w1032.pdf&dn=w1032&b=vrom http://www.artsenapotheker.nl/i88501 10http://www.veiligheid.nl/csi/veiligheid.nsf/wwwVwContent/lkoolmonoxidevergiftigingen.htm?opendocument&context=C EBBCB4B5F9C533BC12573910041772E 9

20


trouwbaarheid van de schatting niet mogelijk landelijke aantallen te vermelden. Per jaar worden gemiddeld 150 mensen in een ziekenhuis opgenomen na onopzettelijke vergiftiging door koolmonoxide als gevolg van een privé-, arbeids- of sportongeval. Onder de slachtoffers zijn iets meer mannen (58%, 88) dan vrouwen (42%, 64). Bijna de helft van de slachtoffers (46%, 70) is 25-54 jaar, een kwart (38) is jonger dan 15 jaar. De meeste koolmonoxidevergiftigingen die in een ziekenhuisopname resulteren gebeuren in of om huis (75%, 113). Gemiddeld overlijden jaarlijks 10 personen als gevolg van onopzettelijke vergiftiging door koolmonoxide (privé-, sport- en bedrijfsongevallen). NB: Koolmonoxide is niet afzonderlijk te selecteren, de selectie is ‘gas voor huishoudelijk gebruik –koolmonoxide – stikstofoxiden – traangas - uitlaatgas van motorvoertuig - zwaveldioxide’. Omdat hier gesproken wordt over gemiddelden is er geen trend te ontdekken. Vathorst In 2007 heeft de GGD Eemland in opdracht van de gemeente Amersfoort een onderzoek uitgevoerd naar de relatie tussen gezondheidsklachten en het type ventilatiesysteem in de wijk Vathorst. Uit dit onderzoek bleek dat er een relatie is tussen het binnenmilieu en gezondheidsklachten van de bewoners. Het meest uitgesproken is de relatie bij woningen waarin systemen met gebalanceerde ventilatie zijn geïnstalleerd. De klachten die bewoners hebben zijn voor een deel toe te schrijven aan de mechanische luchttoevoer. Een factor die ook meespeelt is de staat van onderhoud en de manier waarop de systemen gebruikt worden. De klachten varieerden van oog-, neusen luchtwegenproblemen tot overmatige vermoeidheid, slaapproblemen en hoofdpijn. Naar aanleiding van dit onderzoek hebben de betreffende woningcorporaties en een deel van de eigenaar-bewoners maatregelen getroffen om het balansventilatiesysteem in hun woning te verbeteren. De systemen zijn schoongemaakt en opnieuw ingeregeld, de geluidsisolatie is verbeterd en de bewoners zijn ingelicht over het correcte gebruik en onderhoud van hun balansventilatiesysteem. In 2009 is een vervolgonderzoek uitgevoerd in Vathorst om de effecten van deze verbetermaatregelen te meten. De maatregelen in woningen met balansventilatie hebben geleid tot verbetering van het geluidniveau, vermindering van de geluidhinder, betere verdeling van de luchtstromen en toename van het percentage woningen met voldoende capaciteit voor luchtafvoer. Er zijn echter nog veel woningen met een nodeloos en storend hoog geluidniveau, onvoldoende ventilatiecapaciteit en een te hoge CO2-concentratie. Veel bewoners gebruiken te vaak de laagste ventilatiestand. Het percentage woningen met bewoners met gezondheidsklachten is niet afgenomen. Het percentage bewoners dat ontevreden is over de balansventilatie in hun woning is groter dan het percentage tevredenen. Maar de bewoners geven zelf aan dat hun tevredenheid is toegenomen. 2.5

Conclusies

De rapporten uit 2002 van PRC Bouwcentrum en 2007 van PRC/ABF Research geven over de risico’s en kwaliteit van installaties van nieuwbouwwoningen weinig aanknopingspunten. De rapporten gaan vooral in op risico’s en veiligheid van installaties van bestaande woningen. Wel komt naar voren dat de voor deze onderzoeken geïnterviewde installateurs twijfels hebben bij de kwaliteit van installaties in seriematige woningbouw. Onderzoek van Adviesbureau Nieman, in opdracht van de VROM Inspectie, laat zien dat er bij de door hun onderzochte nieuwbouwprojecten nogal wat schort aan de kwaliteit van installaties. Er zijn bij de onderzochte woningen vooral problemen 21

met niet goed werkende ventilatiesystemen, mede als gevolg van onjuistheden in de uitvoering. Onderzoek van de stichting Consument en Veiligheid gaat vooral in op ongelukken met koolmonoxide vergiftiging, veroorzaakt door open verbrandingstoestellen. Dit type wordt op dit moment meer en meer vervangen door dichte toestellen of CV systemen. Onderzoek naar balansventilatiesystemen in de Amersfoortse wijk Vathorst heeft aangetoond dat naast verkeerd gebruik ook de aanleg het onderhoud en de capaciteit van de mechanische ventilatie voor problemen zorgen. Ook de verbeteringen aan de systemen leveren niet de verwachte daling van het aantal bewoners met gezondheidsklachten. Tijdens de expertmeeting (zie hoofdstuk 7) bleek dat bij 15% van de woninginstallaties klachten binnen komen bij bijvoorbeeld Woningborg. Deze cijfers laten nog niet de kopers zien die wel problemen hebben, maar dit rechtstreeks laten verhelpen door de aannemer of het installatiebedrijf. Veel klachten van gebruikers worden vaak wel verholpen, maar de echte problemen laten zich moeilijk oplossen. Bovendien worden er veel verborgen gebreken vermoed. Overigens zijn de lijstjes met klachtenregistraties vrij constant over de afgelopen tien jaar. Dit beeld wordt door de overige aanwezigen bij de expertmeeting onderstreept. Er bestaat wel het vermoeden dat de problemen zeer recentelijk toenemen.

22


3

Kwaliteitsborging van installaties

3.1

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt uiteengezet hoe en door wie opleverinspecties van woninginstallaties in het verleden werden verricht. Tevens wordt ingegaan op de certificeringsen erkenningsregelingen die opdrachtgevers zekerheid moeten geven over de kwaliteit van het installatiewerk. In bijlage F is een algemene beschouwing over vormen van certificatie en erkenning opgenomen. 3.2

Van nutsbedrijven tot marktpartijen

Tot het begin van de jaren ’90 controleerden de nutsbedrijven de gas- en elektrainstallaties in woningen voordat de levering van gas en elektriciteit kon beginnen. Bij nieuwbouw gebeurde dit praktisch altijd en bij verhuizingen deed 57% van de nutsbedrijven dit. Op deze manier (uitgaande van een gemiddelde bewoningsduur) leidde dit tot een controlefrequentie van eens per 7 jaar. Soms werden ook installaties gecontroleerd per wijk als daartoe aanleiding bestond. Er bestond een adequaat werkend systeem waarin EnergieNed (samenwerkingsverband van netbeheerders) en de erkende installateurs en waarborginstallateurs een belangrijke rol vervulden. De vakbekwaamheid van de installateurs werd mede bevorderd door de eisen in de Vestigingswet. Het afgelopen decennium hebben zich twee ontwikkelingen voorgedaan: •

•

Sinds de in begin jaren ’90 in gang gezette liberalisering van de energiesector hebben de netbeheerders hun inspectieapparaat fors afgebouwd. De controletaak is niet overgenomen door gemeenten die hier formeel (volgens de Woningwet) wel verantwoordelijk voor zijn. De netbeheerders stellen hun huidige betrokkenheid bij het beheer van het systeem van erkende installateurs en gecertificeerde installateurs ter discussie, en sinds 1996 zijn de eisen voor vakbekwaamheid voor gastechnische installateurs uit de Vestigingswet verdwenen.

Sinds 18 juli 2007 is de Vestigingswet helemaal ingetrokken. Volgens de overheid had de wet geen toegevoegde waarde meer. De Vestigingswet bevatte op dat moment nog slechts eisen in een beperkt aantal sectoren (bouwbedrijf, installatiebedrijf, vervoermiddelenbedrijf en levensmiddelenbedrijf). Deze eisen hadden alleen nog betrekking op de kennis over weten regelgeving op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. De Vestigingswet stelde deze kenniseisen daarbij alleen aan de ondernemer bij de start van de onderneming. Daarmee biedt deze geen waarborg voor het latere gedrag van de ondernemer en de werknemers. De volledige intrekking van de Vestigingswet stond al sinds 1999 op stapel11. Afschaffing van de wet betekende dat startende bedrijven zich makkelijker kunnen vestigen. De gedachte was dat bedrijven zich toch al aan andere wetten als Wet Milieubeheer, de ARBO-wet, de Warenwet en het Bouwbesluit moesten houden. Diplo11

http://www.ez.nl/Actueel/Pers_en_nieuwsberichten/Nieuwsberichten_2007/Mei_2007/Vestigingswet_wordt_ingetrokken

23

ma’s die bewijzen dat het bedrijf voldoende kennis heeft op het gebied van veiligheid, gezondheidsbescherming en milieu waren dus overbodig12. Door het wegvallen van de wet zou naar verwachting meer ruimte ontstaan voor ondernemerschap, concurrentie en werkgelegenheid. De intrekking van de wet heeft naar alle waarschijnlijkheid wel geleid tot een makkelijke toegang tot de markt. De kwaliteit van deze ondernemers kan te wensen overlaten, aangezien deze niet gehinderd worden door eisen op het gebied van vakbekwaamheid en outillage. 3.3

Erkennings- en certificatieregelingen

De erkennings- en certificatieregelingen zijn er om de wederzijdse belangen van de installateur en de opdrachtgever te dienen. De opdrachtgever wil weten wat de erkende en/of gecertificeerde installateur kan leveren maar wil ook de zekerheid dat de installateur de afgesproken kwaliteit levert. De volgende erkennings- en certificatieregelingen worden voor de installatiebranche onderscheiden: Sterkin, SEI, KOMO Instal en SCIOS. 3.3.1

Sterkin

Sterkin (STichting ERkenningen In Nederland) is in 2005 opgericht door EnergieNed en Gastec N.V. (inmiddels opgegaan in KIWA). In het Bestuur van Sterkin participeren op dit moment Energiezaak, VEWIN en KIWA. Het doel was de erkenningsregelingen voor elektrotechnische en gastechnische installateurs, die voorheen in beheer waren bij EnergieNed, in een onafhankelijke stichting voort te zetten. De redenen voor de oprichting waren de veranderingen in de energiesector en de gewijzigde wetgeving. De gemeentelijke energiebedrijven hadden zich ontwikkeld tot landelijke energiebedrijven en waren sinds begin jaren ’90 niet langer wettelijk verantwoordelijk voor wat zich achter de meter afspeelde. De belangrijkste taak van de Stichting Sterkin is het ten uitvoer brengen van de erkenningsregelingen voor de gastechnische, watertechnische, elektrotechnische en sfeerverwarmingsinstallateur. Er bestaat voor elke discipline een erkenningsregeling: • • • •

REG voor de gastechnische installateur, REW voor de watertechnische installateur, REI voor de elektrotechnische installateur en RES voor de sfeerverwarmingsinstallateur.

Het kenmerk van deze erkenningsregelingen is de opname in een register. Indien een installateur een aanvraag indient om in het register opgenomen te worden als erkend installateur dan dient deze te beschikken over voldoende aantoonbaar vakmanschap en geschikte meetmiddelen. Na controle en goedkeuring van vakmanschap en het gebruik van geschikte meetmiddelen wordt de installateur opgenomen in dit register. Daarna mag de installateur zich op de Nederlandse markt presenteren als een erkend Sterkin installateur. Na het verwerven van een opdracht worden op basis van vakmanschap gekeurde materialen geselecteerd. Deze worden bij de aanleg toegepast. Met behulp van meetmiddelen wordt de installatie beproefd. Daarna meldt de installateur zijn nieuwbouwinstallaties via de Sterkin webapplicatie aan. Daarop ontvangt de installateur per mail een conformiteitsverklaring. De installateur kan deze conformiteitsverklaring na on12

24

http://www.bizz.nl/1721-exit-vestigingswet.html


dertekening aan de klant verstrekken. Het aantonen van de kwaliteit van de geleverde installatie is de verantwoordelijkheid van de erkende installateur. Steekproefsgewijs wordt door Sterkin gecontroleerd of de aangelegde installaties voldoen aan de normen. Het aanmelden van een gereedgekomen installatie kost echter geld. Daarnaast betekent het aanmelden dat er mogelijkerwijs gebreken kunnen worden geconstateerd, met als gevolg dat er faalkosten optreden. Het lijkt daarom niet erg waarschijnlijk dat bij Sterkin aangesloten bedrijven vaak van deze optie gebruik zullen maken. 3.3.2

SEI

De Stichting Erkenning Installatiebedrijven (SEI) is in 2001, op verzoek van VEWIN, door de brancheorganisatie voor installatiebedrijven, Uneto-VNI, opgericht. In het SEI-bestuur zitten vertegenwoordigers van VEWIN, Uneto-VNI en EnergieNed. De SEI is verantwoordelijk voor uitvoering van de Erkenningsregelingen voor Installatiebedrijven, onder te verdelen in de volgende vakdisciplines: • • • • • • •

Gastechnische installaties, Elektrotechnische laagspanningsinstallaties, Watertechnische installaties, Verwarmingsinstallaties, Luchtbehandelingsinstallaties, Rioleringsinstallaties en Warmtepompinstallaties.

Deze vakdisciplines zijn ondergebracht in de Erkenningsregeling voor Installateurs of kortweg de EVI 2004. Hierin staat per vakdiscipline informatie over de outillagelijst en het overzicht van de bewijsstukken van vakbekwaamheid (diploma’s, getuigschriften en ontheffingen) die de technische beheerder in bezit moeten hebben Een installatiebedrijf dat in aanmerking wil komen voor een SEI-erkenning moet tenminste één vakbekwaam persoon fulltime in dienst hebben. Deze man of vrouw – de eigenaar of een medewerker – moet minimaal één relevant vakdiploma in bezit hebben voor één van de vakdisciplines. De lijst met relevante vakdiploma’s is per discipline terug te vinden in de EVI 2004. Naast de vakbekwaamheid dient het installatiebedrijf te beschikken over een uitrusting die nodig is om het installatiewerk naar behoren uit te voeren en op te leveren. Het gaat om meetinstrumenten om installaties op lekdichtheid te testen en de aanwezigheid van de vereiste normen en publicaties om installaties zo te ontwerpen dat voldaan wordt aan de eisen ten aanzien van veiligheid en duurzaamheid. Naast deze regeling beheert de SEI ook het register van de Regeling voor de Erkenning van Watertechnische Installateurs of kortweg de REW 2002. Deze regeling werd voorheen uitgevoerd door de VEWIN, de brancheorganisatie van drinkwaterbedrijven in Nederland. De SEI geeft de Waterbladen uit waarmee de erkende watertechnische installateur zijn kennis up-to-date moet houden. Het gaat daarbij vaak om actuele informatie over bijvoorbeeld terugstroombeveiliging of legionellapreventie. Op termijn zullen alle 18 vakdisciplines die Uneto-VNI onderscheidt een eigen erkenningsregeling hebben. Omdat de SEI-erkenning geen steekproefsgewijze controles op het werk van erkende installateurs uitvoert, is het ‘erkend’ zijn op zich geen waarborg voor het correct en

25

veilig uitvoeren van installatiewerk. Bovendien hoeft er om erkend te worden maar één persoon binnen het bedrijf aan te kunnen tonen dat deze vakbekwaam is. 3.3.3

KOMO Instal

De basis voor het KOMO Instal procescertificaat is de Nationale Beoordelingsrichtlijn BRL 6000. Dit is een bij wet geregeld stelsel van erkende kwaliteitssystemen. “De kwalificatie Nationale BRL houdt in dat de bepalingen van de BRL zorgvuldig zijn getoetst aan de relevante eisen van het Bouwbesluit. Dit onverlet andere relevante wettelijke eisen en overige kwaliteitseisen die in de BRL zijn vastgelegd.”13 Certificering volgens BRL 6000 garandeert de kwaliteit van de in woningen of utiliteitsgebouwen aangelegde installaties. Doordat de inhoud van BRL 6000 vooral gebaseerd is op de installatie-eisen van het Bouwbesluit, biedt BRL 6000 de mogelijkheid tot publiekrechtelijke erkenning. In de flyer14 van KBI over BRL 6000 staat dat “Gemeenten kunnen besluiten bepaalde delen van het Bouwbesluit niet of minder actief te handhaven op het moment dat de installaties zijn aangelegd door een BRL 6000 gecertificeerd bedrijf”. BRL6000 is een zogenaamde koepelregeling. Het algemene deel BRL6000-00 bevat de eisen die altijd voor het ontwerpen, installeren en beheren van een installatie gelden, ongeacht de soort installatie. Daarnaast kunnen organisaties kiezen voor certificatie voor één of meer Bijzondere Delen, ondergebracht in vijf clusters: 1. 2. 3. 4. 5.

Elektriciteit en verlichting, Gas, Water en Waterafvoer, Klimaatinstallaties, Energieomzetting en Onderhoud en beheer van installaties

Bijzondere delen zijn bijvoorbeeld Elektrotechnische installaties van individuele woningen, Gasinstallaties en gasverbrandingstoestellen < 130 kW van individuele woningen, Lage-temperatuur-verwarmingsinstallaties van woningen en woongebouwen of Individuele (combi-) warmtepompen van woningen. De Bijzondere Delen schrijven voor over welke meet en beproevingsmiddelen het bedrijf moet beschikken. Voor één of meerdere deelactiviteiten kunnen organisaties zich binnen een bijzonder deel certificeren voor ontwerpen en/of installeren en/of beheren. Deze drie groepen van activiteiten leiden tot verschillende ‘producten’. Het product van ontwerpen bestaat uit documenten, het product van installeren bestaat uit de installatie. Het product van beheren is echter minder eenduidig. Dit is het gevolg van de diversiteit aan activiteiten die tot beheren worden gerekend, zoals controle, inspectie, onderhoud, uitvoeren risicoanalyse en opstellen beheersplan. Vaak is het product beheren niet tastbaar, maar meestal is er wel een document zoals een inspectierapport of een beheersplan. Een contract met een certificatie-instelling wordt voor minimaal drie jaar afgesloten. Regelmatig wordt gecontroleerd of een certificaathouder aan de eisen blijft voldoen. Een jaar na verlening van het certificaat en vervolgens telkens na verloop van een jaar vindt een vervolgonderzoek plaats, een audit. Ook bij de jaarlijkse audits wordt onderscheid gemaakt tussen een organisatiegericht en een projectgericht onderzoek. Het aantal te controleren projecten varieert weer tussen minimaal twee en maximaal

13 14

26

Notitie vrijwaring van aansprakelijkheid door certificatie (kbi.nl) http://www.kbi.nl/fileadmin/user_kbi/BRL6000/KBI_flyer_BRL6000.pdf


zes. Per deelregeling kunnen specifieke aandachtspunten voor de audits geformuleerd zijn. 3.3.4

SCIOS regeling15

Stichting Certificatie Inspectie en Onderhoud Stookinstallaties (SCIOS) beheert een kwaliteitssysteem op het specifieke werkterrein van professionele stookinstallaties. De stichting heeft hiervoor het SCIOS-certificatiesysteem in het leven geroepen. Bezitters van een SCIOS-certificaat voeren onderhouds- en inspectiewerkzaamheden uit, zodanig dat aan de door de wetgever geëiste kwaliteit met betrekking tot rendement, veiligheid en milieubelasting wordt voldaan. Om de kwaliteit van inspecties en onderhoud zeker te stellen is er een systeem voor kwaliteitsborging ontwikkeld dat steunt op twee pijlers. Allereerst een goede documentatie van aanpak en deskundige werkwijze bij inspectie en onderhoud, uitgewerkt voor de verschillende stookinstallaties naar de geldende specifieke omstandigheden. En daarbij een sluitend toezicht op de kwaliteit van de geleverde werkzaamheden. Certificatieregeling Met het basisdocument ‘certificatieregeling voor het uitvoeren van onderhoud en inspecties aan stookinstallaties’ is - als gevolg van een branchebreed initiatief - een fundament gelegd voor een kwaliteitssysteem op het specifieke werkterrein van professionele stookinstallaties (totaal opgesteld vermogen > 100 kW). Dit document bevat onder andere een gedetailleerde handleiding voor zodanige onderhouds- en inspectiewerkzaamheden dat aan de door de wetgever geëiste kwaliteit kan worden voldaan. Vanwege verwantschappen tussen bepaalde toestelcategorieën zijn deze gegroepeerd in een zestal scopes (specifieke werkgebieden): atmosferische verwarmingsketels en luchtverhitters, ventilatorbranders op warmwaterketels en luchtverhitters, stoom- en heetwaterketels, verbrandingsmotoren en gasturbines, bijzondere industriële installaties en NOx-metingen. De volgende instellingen zijn bevoegd om het SCIOS-certificaat uit te reiken: KIWA Gas Technology, Lloyd's Register Quality Assurance Ltd. KIWA N.V. Bureau Veritas Certification B.V. en Kema Quality B.V. In 2008 waren volgens SCIOS 152 bedrijven gecertificeerd. Aan de SCIOS certificatie zijn kosten verbonden. 3.3.5

Vergelijking

In de begeleidingscommissie werd opgemerkt dat een belangrijk verschil tussen SEI en Sterkin is dat SEI een bedrijf als geheel erkend en dat Sterkin een erkenning op naam is: indien bijvoorbeeld een SEI erkend bedrijf een andere directeur krijgt met dezelfde kwalificaties als de vertrekkende directeur, dan blijft de SEI-erkenning van kracht. De regelingen geven hier geen uitsluitsel over, maar bij zowel SEI als Sterkin wordt gecontroleerd of in ieder geval één persoon binnen het installatiebedrijf in bezit is van de noodzakelijke vakbekwaamheid. In die zin is er geen verschil tussen beide regelingen. Om het kwaliteitsniveau van de ingeschrevene te bewaken, worden door Sterkin controles op nieuwe installaties uitgevoerd. Hiervoor moet de ingeschrevene een vergoeding betalen, die gerelateerd is aan de omvang van de steekproef. Vanwege deze vergoeding en het feit dat controles problemen aan het licht kunnen brengen die her-

15

http://www.scios.nl/pagina.asp?id=75

27

steld moeten worden en dus kosten met zich meebrengen, is het niet erg waarschijnlijk dat installatiebedrijven vaak van deze mogelijkheid gebruik maken. Een KOMO-Instal gecertificeerde installateur wordt steekproefsgewijs gecontroleerd door de betreffende certificatie-instelling. Deze controle betreft zowel de interne bedrijfsvoering als het werk en maakt deel uit van de certificatieregeling. Gecertificeerd worden voor KOMO Instal brengt echter een behoorlijke administratieve last met zich mee en dus kosten. Vanuit de kleinere bedrijven komen geluiden dat de (jaarlijkse) kosten voor de KOMO Instal certificatie te hoog zijn. Dat maakt certificatie voor deze bedrijven minder interessant. Aan ondernemers die een installatiebedrijf willen opstarten, wordt geen eis gesteld wat betreft aanmelding bij een erkenning- of certificatieregeling. Aanmelding bij een van deze regelingen gebeurt op basis van vrijwilligheid. Stand van zaken in de markt Voor dit onderzoek is bij SEI, Sterkin en KOMO Instal navraag gedaan hoeveel bedrijven erkend en/of gecertificeerd zijn. Volgens KBI bedraagt het totaal aantal in de installatiebranche werkzame bedrijven ca. 6000. Tijdens het laatste overleg met de begeleidingscommissie werd vermeld dat de Kamer van Koophandel spreekt van ca. 10.000 installateurs. Sterkin heeft bij navraag laten weten deze gegevens niet te willen leveren. Er zijn in totaal 5.306 erkenningen door SEI afgegeven voor een of meer disciplines. Zie tabel 3.1. Tabel 3.1 Aantal door SEI afgegeven erkenningen, per installatiediscipline (peildatum 11-05-09) EVI gas

EVI elektro

EVI water

EVI cv

1735

1747

1631

711

EVI lucht behandeling 204

EVI EVI riool WP

REW

Erkenningen totaal

32

2759

5306

12

Er zijn circa 800 bedrijven met één of meer certificaties voor Bijzondere Delen volgens KOMO Instal16 (ca 13% van totale branche). Vanwege het grote aantal middelgrote en grote installatiebedrijven werkt ca 50% van de werknemers in de installatiebranche bij een KOMO Instal gecertificeerd bedrijf. Zie tabel 3.2. Tabel 3.2 Aantal bedrijven in bezit van Bijzondere Delen KOMO Instal (peildatum 29-05-09) Bijzonder 1 2 3 4 5 6 7 8 Deel Aantal 509 548 391 391 355 172 375 344 bedrijven De bijzondere delen waar het om gaat zijn: 1. Elektrotechnische installaties van woningen 2. Middelgrote elektrotechnische installaties (tot en met 80A), anders dan individuele woningen 3. Grote elektrotechnische installaties (>3x 80A), anders dan individuele woningen

16

28

Bron: KBI


4. Gasinstallaties en gasverbrandingstoestellen <130 kW van individuele woningen 5. Middelgrote gasinstallaties (tot en met 16G) en gasverbrandingstoestellen van bouwwerken, anders dan individuele woningen 6. Grote gasinstallaties (>G16) en gasverbrandingstoestellen van bouwwerken, anders dan individuele woningen 7. Leidingwaterinstallaties van individuele woningen 8. Leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen Voor dit rapport zijn er gegevens ontvangen van bovenstaande acht Bijzondere Delen. Daarnaast zijn er nog tien andere Bijzondere Delen. Deze zijn: Tijdelijke drinkwaterinstallaties, Ventilatievoorzieningen van woningen, Lage-temperatuurverwarmingsinstallaties van woningen en woongebouwen, Individuele warmtepompboilers van woningen, Individuele(combi-) warmtepompen van woningen, Zonneboilers van individuele woningen, gasinstallaties en gashaarden, Onderhoud en beheer van gasverbrandingstoestellen <130kW, Rioleringsinstallaties van bouwwerken en Klein collectief warmtepompsystemen van woningen. 3.4

Voorbeelden van algemene leveringsvoorwaarden

3.4.1

Algemene Leveringsvoorwaarden Installerende Bedrijven (ALIB ’07) Uneto-VNI

Installatiebedrijven verklaren soms de voorwaarden van de ALIB 2007 van toepassing op hun werkzaamheden. In de ALIB 2007 is met betrekking tot beproeving, oplevering en aansprakelijkheid een aantal zaken geregeld. In deze voorwaarden spreekt men wel van toetsing van de installatie en het vastleggen van de resultaten, maar alleen als dat met de klant is overeengekomen. Het is niet bekend hoe vaak dit wordt overeengekomen en of de beproeving ook daadwerkelijk wordt uigevoerd, zoals is overeengekomen. De relevante artikelen van de ALIB ’07 zijn terug te vinden in bijlage C. 3.4.2

Algemene Voorwaarden voor Installatiewerk voor Consumenten (AVIC)17

Deze algemene voorwaarden (verplicht voor alle leden van Uneto-VNI) zijn van toepassing op tussen een consument en een installateur overeengekomen werk met betrekking tot een installatie, met uitzondering van onderhoud en service verricht binnen het kader van een onderhoud/service-abonnement. Artikel 12 van de voorwaarden gaat in op opleveren, maar zegt niets over beproevingen of andere vormen van het testen van een gereedgekomen installatie. Onvolkomenheden worden via een garantieregeling hersteld. Artikel 18 (‘Garantie door de installateur’) zegt hierover: ‘1. De installateur garandeert dat eventuele gebreken in het werk die binnen 18 maanden na de oplevering aan de dag treden kosteloos worden verholpen. 2. Tevens garandeert de installateur gedurende een termijn van 3 jaar na de oplevering dat de specificaties ten aanzien van capaciteit en temperaturen, zoals vermeld in het aanbod, worden gehaald. 3. De garantietermijnen zoals genoemd in de leden 1 en 2 gelden tenzij de installateur en de consument een langere garantietermijn overeenkomen.’ 17

http://www.uneto-vni.nl/Applications/getObject.asp?FromDB=1&Obj=40015364.pdf

29

Uitzonderingen hierop betreffen ondermeer onjuist gebruik van de installatie door de consument en het niet laten uitvoeren van onderhoud. 3.4.3

De UAV-TI: Uniforme Administratieve Voorwaarden – Technische Installatiewerken (1992),

In de UAV-TI staan standaardvoorwaarden die vaak van toepassing verklaard worden op contracten in de bouw. In artikel §8a (zie voor volledige tekst bijlage D) is vastgelegd hoe beproefd en gerapporteerd moet worden. Na opneming en goedkeuring kan het werk opgeleverd worden. Volgens UAV-TI § 12 is de aannemer na oplevering niet meer aansprakelijk voor gebreken, tenzij een service- of onderhoudscontract is afgesloten. Uitzonderingen hierop hebben te maken met het constateren van verborgen gebreken. Na vijf jaar vervalt ook deze aansprakelijkheid. Ook volgens deze voorwaarden wordt alleen beproefd, indien dit met de opdrachtgever is overeengekomen. De vraag is hoe vaak dit wordt overeengekomen en hoe vaak beproevingen dus feitelijk plaatsvinden. 3.5

Kwaliteitszorg door consumentenorganisaties en adviesbureaus

Naast de installatiebranche zijn er diverse consumentenorganisaties, adviesbureaus en belangenverenigingen voor huizenkopers die kunnen adviseren bij het opleveren van een woning. Er bestaan opleverinspectie methodieken, al gaan deze niet erg diep in op de specifieke kenmerken van installaties. De werking van installaties wordt getest. Een scan van de keuringsdiensten van organisaties als CBB leert dat de keuring meestal een visuele totaalcontrole van de woning betreft, waarbij installaties worden meegenomen. De keuring wordt bijvoorbeeld afgenomen aan de hand van een afvinklijst. Een volledige keuring van een nieuwe installatie zou de opleverkeuring van Vereniging Eigen Huis te duur voor de consument maken. De consument kan de waarde van deze keuringen niet op waarde schatten. Hoe vaak deze keuringen door de consument worden aangevraagd is niet bekend. Het GIW stelt wel prestatie-eisen aan installaties, maar er wordt pas geïnspecteerd als er zaken niet in orde zijn. 3.6

Conclusies

Na het wegvallen begin jaren ’90 van controles door nutsbedrijven en het vervallen van de Vestigingswet, is het toezicht op de kwaliteit van op installaties en installateurs door de overheid voor een deel vervangen door vormen van zelfcontrole door de installatiebranche. Erkennings- en certificatieregelingen moeten ervoor zorgen dat installateurs vakbekwaam zijn en kwalitatief goed werk afleveren. Bovendien worden aan de KOMO Instal gecertificeerde installatiebedrijven allerlei eisen gesteld met betrekking tot integraal kwaliteits- en procesbeheer. Kwaliteitscontrole blijft ook een taak van de opdrachtgever. Uit de begeleidingscommissie komen geluiden dat er vanuit de markt maar zeer beperkt vraag is naar erkennings- of certificatieregelingen. Hoofdaannemers zoeken niet speciaal naar een SEI, Sterkin of KOMO Instal installateur. Consumenten kunnen voor opleverkeuringen terecht bij consumentenorganisaties voor huizenkopers en bij (technische) adviesbureaus. Deze kunnen bouwkundige opleveringskeuringen uitvoeren, waarbij installaties alleen visueel worden getest op een goede werking. Hoe vaak huizenkopers dit soort keuringen laat uitvoeren is niet bekend. Hierbij moet worden opgemerkt dat consumenten vaak de waarde van een 30


keuring van installaties niet goed kunnen inschatten. Daarom is men vaak niet bereid hiervoor (extra) te betalen.

31

4

Bestaande methodieken voor keuringen en uitvoering in de praktijk

De installatiebranche kent een aantal inspectiemethodieken om de kwaliteit van opgeleverde installaties te beproeven en te keuren. Om dit in kaart te brengen is in onder andere de bibliotheek van Uneto-VNI geïnventariseerd welke methodieken er al bestaan. Deze methodieken zijn per installatiediscipline beschreven. Om na te gaan hoe keuringen voor oplevering in de praktijk plaatsvinden, zijn er interviews gehouden met enkele KOMO Instal gecertificeerde installatiebedrijven en enkele bouwkundig aannemers. 4.1

Gasinstallaties

In de NEN-norm 1078: 2004 (‘Voorziening voor gas met een werkdruk tot en met 500 mbar - Prestatie-eisen – Nieuwbouw’) is opgenomen op welke manieren een gasinstallatie beproefd moet worden. De praktijkrichtlijn NPR 3378 geeft met aanwijzingen en voorbeelden aan hoe kan worden voldaan aan de voorschriften voor aardgasinstallaties volgens NEN 1078. ‘Kleintje Gas’ is een hulpmiddel voor installateurs die zich bezighouden met het ontwerpen, installeren en onderhouden van gasinstallaties met een maximale druk van 25 mbar en een maximale belasting van 130 kW. Naast nieuwbouwsituaties gaat het zakboekje ook in op uitbreidingen en wijzigingen van bestaande gasinstallaties. Deze methoden gaan allemaal in op het beproeven op dichtheid van de gasinstallaties door middel van een drukproef. 4.2

Waterinstallaties

In overeenstemming met het Bouwbesluit, het Waterleidingbesluit en de aansluitvoorwaarden van de waterleidingbedrijven in Nederland moeten drinkwaterinstallaties voldoen aan NEN 1006 Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties (AVWI-2002). De norm is om een aantal redenen algemeen gehouden, onder andere met het oog op de verschillende omstandigheden waaronder de drinkwaterbedrijven het drinkwater leveren en de verschillen in samenstelling daarvan. Om tot een goede harmonisatie in de uitvoering van de drinkwaterinstallatie te komen, wordt in de Waterwerkbladen een nadere uitwerking gegeven van dat wat in de norm in algemene zin wordt gesteld. In de Waterwerkbladen zijn zowel bepalingen als richtlijnen opgenomen. Daarnaast zijn voor bepaalde situaties ook aanwijzingen gegeven voor de uitvoering. Het in de Waterwerkbladen gestelde moet worden beschouwd als standaardvoorwaarden waaraan een drinkwaterinstallatie moet voldoen om in overeenstemming te zijn met NEN 1006. De Waterwerkbladen zijn de interpretaties van Vewin en KIWA van de NEN 1006. In het waterwerkblad WB 1.4 G is vastgelegd aan welke normen een waterleidinginstallatie moet voldoen. In waterwerkblad WB 2.3 is omschreven hoe een persproef uitgevoerd moet worden.

32


ISSO Publicatie 30 ‘Leidingwaterinstallaties in woningen’ behandelt de drinkwaterinstallaties in woningen en gaat in op het water- en energiegebruik en de hieruit voortvloeiende consequenties voor het ontwerp. Aanbevelingen en kwaliteitseisen worden gegeven voor het ontwerp en de uitvoering van tapwaterinstallaties. Met behulp van deze publicatie is de ontwerper in staat tapwaterinstallaties te realiseren welke voldoen aan de door de samenleving gestelde eisen en aan de thans geldende voorschriften en normen ten aanzien van uitvoering, water- en energiegebruik, geluidsoverlast en comfort. 4.3

Elektrotechnische installaties

NEN 1010 (Veiligheidsbepalingen voor laagspanninginstallaties) bevat bepalingen voor het ontwerp en de realisatie van veilige, doelmatige en goed functionerende elektrische installaties. Het Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek geeft weer hoe metingen in elektrische installaties in het kader van de normen NEN 1010 (en NEN 3140) uitgevoerd moeten worden. Het Kleintje Meetmethoden helpt bij het uitvoeren van metingen en geeft antwoorden op praktijkvragen. Het zakboekje kan bijdragen aan de parate meetkennis van een monteur of inspecteur. Kleintje Meetmethoden richt zich zowel op nieuw- als bestaande bouw. Het ‘Kleintje’ behandelt de volgende onderdelen: eisen aan meetapparatuur, (elektriciteit)leer betreffende meetinstrumenten, veiligheidsactiviteiten en de meting. De meetmethoden worden in een algemene opzet beschreven: het doel van de meting, het meetprincipe, de meetinstrumenten en de hulpmiddelen waaraan de meetwaarden moeten voldoen. Uneto-VNI heeft op het gebied van elektra-installaties zelf de volgende inspectiemethodieken ontwikkeld: • inspectierapport voor nieuwe laagspanningsinstallaties; • inspectierapport voor noodverlichtingsinstallatie; • inspectierapport veiligheidsaarding. Het betreft checklisten die gebruikt kunnen worden voor de inspectie van specifieke nieuwe elektrische installaties en ze bieden de mogelijkheid meetwaarden en situatieschetsen op te nemen. 4.4

Verwarmingsinstallaties

ISSO publicatie 50 geeft een pakket van ontwerptechnische kwaliteitseisen voor goed functionerende warmwaterverwarmingsinstallaties in woningen en woongebouwen, volgens de MKK-structuur (Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallatie).18 Het pakket is van toepassing voor verwarmingsinstallaties die op hoge ontwerptemperatuur of op lage ontwerptemperatuur functioneren. Aan de hand van een globaal ontwerpen relatieschema wordt aangegeven waar keuzen moeten worden gemaakt, welke factoren daarbij een rol spelen en hoe deze elkaar beïnvloeden. Tevens wordt in het schema door verwijzing naar specificatiebladen naar specifieke informatie verwezen.

18In

opdracht van de SBR is het Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallaties uitgewerkt. Het MKK is een projectkwaliteitssysteem, afgestemd op het voortbrengingsproces (specificatie, ontwerp, installatie en gebruik) van klimaatinstallaties. Het kan toegepast worden bij zowel nieuwbouw, als bij het vernieuwen, vervangen en aanpassen van installaties in de woningbouw en utiliteitsbouw

33

ISSO publicatie 51 geeft aanvullend de berekeningsmethode voor warmteverliezen voor woningen en woongebouwen. Het Kleintje Centrale Verwarming is een compacte verzameling van de eisen en middelen voor de realisatie van verwarmingsinstallaties in woningen zoals die zijn vastgelegd in ISSO-publicatie 50. Het toepassingsgebied van het Kleintje CV omvat: • • •

Individuele verwarmingsinstallaties; Gasgestookte ketel of stadsverwarming; Nieuwbouw of renovatie.

Het Kleintje CV is bedoeld voor installatiebedrijven die zich bezig houden met advisering over installaties, ontwerp, montage, onderhoud en klachtenbehandeling. In het Kleintje CV wordt per projectfase aangegeven welke wettelijke eisen en kwaliteitseisen van toepassing zijn. Hierbij is aangesloten op de GIW-eisen voor verwarmingsinstallaties in nieuwbouwwoningen. Deze eisen zijn vastgelegd in de GIW/ISSO-publicatie 2007. Om aan de eisen te voldoen worden middelen toegepast die in het Kleintje CV zijn vermeld of uitgewerkt. Middelen kunnen variëren van een rekenmethode tot en met het toepassen van een bepaalde materiaalsoort. In het kleintje wordt uitgegaan van 5 installatieconcepten en de hierop aansluitende installatieschema’s. De concepten worden behandeld in de programmafase en de installatieschema’s in de ontwerpfase. Vanuit het ontwerp wordt terugverwezen naar de betreffende onderdelen in de installatieschema’s. 4.5

Luchtbehandelingsinstallaties

Voor het voortbrengingsproces van ventilatiesystemen, ontwikkeld in de MKKstructuur, zijn ISSO-publicaties 61 en 62 beschikbaar. ISSO publicatie 63 geeft richtlijnen voor het beheer en onderhoud van (mechanische) ventilatiesystemen in de woningbouw. De richtlijnen zijn van toepassing op ventilatiesystemen in de bestaande woningbouw en in nieuwbouwsituaties. Deze publicatie is opgebouwd uit twee delen. Het 1e deel van de publicatie behandelt de beheeren onderhoudsaspecten van ventilatiesystemen in woningen. De bijbehorende kwaliteitseisen en middelen worden in het 2e deel van de publicatie uitgewerkt in de vorm van specificatiebladen. Deel 2 kan door bedrijven gebruikt worden om het kwaliteitssysteem aan te vullen. In publicatie 63 zijn controleprotocollen opgenomen, waarin staat op welke wijze de resultaten van de controles gerapporteerd dienen te worden. Tevens wordt verwezen naar NEN 12599 Ventilatie van gebouwen – Beproevingsprocedures en meetmethoden voor de oplevering van geïnstalleerde ventilatie- en luchtbehandelingsystemen en NEN-EN 14134 Ventilatie van gebouwen – prestatiebeproeving en installatiecontrole van ventilatiesystemen van woningen, 2004. Ook het bepalen van de omvang van de steekproefcontrole is in de publicatie opgenomen. De BRL 6000-10 bevat ook een uitgebreide beschrijving van de eisen aan ventilatievoorzieningen. De BRL 8010: ‘Beoordelen van ventilatievoorzieningen in woningen’ is nieuw (2e helft 2009). Deze is echter (nog) niet geaccrediteerd en valt niet in het wettelijk erkenningsysteem.

34


4.6

Rioleringsinstallaties

NEN 3215 geeft eisen en meetmethoden voor binnenriolering in bouwwerken. De norm is opgenomen in het Bouwbesluit. De NTR 3216 is bedoeld als hulpmiddel voor ontwerp, uitvoering en beheer van binnenriolering in bouwwerken tot aan de perceelgrens. NTR 3216, een gezamenlijke uitgave van NEN en ISSO, vormt onder meer een toelichting op NEN 3215. De uitgave biedt aanvullende informatie over methoden, toe te passen materialen en producten. Ook geeft de NTR 3216 uitleg over hoe NEN 3215 het best kan worden geinterpreteerd. De richtlijnen zijn bedoeld voor afvoersystemen van bouwwerken voor hemelwater en voor vuil water en beslaan onder andere: • • • • •

dimensionering van binnenriolering (o.a. reductie middellijnen door toepassing van waterbesparende toestellen); beveiliging tegen branddoorslag; projecteren van ontlastputten; uitvoering riolering bij voorzetwandsystemen; en ontwerp van riolering in hoogbouw (standleidingen, ont- en beluchting, uitmonding).

Kleintje Riolering is een compacte handleiding om in de hoeveelheid aan voorschriften en uitvoeringsrichtlijnen voor het ontwerp en de aanleg van binnenriolering, snel de weg te vinden. Het boekje is op de eerste plaats bedoeld om de ontwerper en de direct betrokkenen bij de uitvoering, paraat die informatie te bieden, die zij in de praktijk nodig hebben in het overleg met de opdrachtgever, overheidsinstanties en bouwpartners. De consequenties van wijzigingen in het programma van eisen, het ontwerp, de tekeningen en de aanleg, zijn met dit boekje eenvoudig te traceren. De (gedetailleerde) uitwerkingen ervan vinden zo nodig later plaats, eventueel met het gebruik van NTR 3216 ‘Binnenriolering - richtlijnen voor ontwerp en uitvoering’, of het ISSO handboek ‘Het ontwerpen van sanitaire installaties’. Kleintje Riolering is daarom te gebruiken als een aandachtspuntenlijst bij of een controlelijst voor het ontwerp, het leidingplan en de uitvoering van binnenriolering, en is ook te gebruiken door het installatiebedrijf en de certificatie-instelling bij certificering voor het KOMO-INSTAL procescertificaat op basis van de Beoordelingsrichtlijnen BRL 6000-00, BRL 6000-17(A/B) en BRL 6000-17C. De voorschriften in Kleintje Riolering zijn gebaseerd op de NEN 3215 ‘Binnenriolering - Eisen en bepalingsmethode’ (september 2007). 4.7

Keuringen bij oplevering in de praktijk

Om vanuit te installatiebranche te horen hoe keuringen in de praktijk in zijn werk gaan en of bestaande keuringsmethodieken aansluiten bij de dagelijkse praktijk zijn er een aantal vraaggesprekken georganiseerd met drie KOMO Instal gecertificeerde installatiebedrijven, te weten Kwekel B.V. te ‘s Hertogenbosch, Gebr. Kok B.V te Hoogkarspel en Tibo-Veen B.V. te Veen. Verder is er gesproken met de volgende bouwkundig aannemers: ERA Contour B.V. te Zoetermeer, BAM Woningbouw te Bunnik en Heddes Bouw B.V. te Hoorn. De belangrijkste zaken die tijdens de afgeronde gesprekken zijn opgetekend worden hierna weergegeven.

35

4.7.1

Installatiebedrijven

De wijze waarop de geïnterviewde KOMO Instal gecertificeerde bedrijven het opleveringskeuring proces inrichten lijkt erg op elkaar. Op de bouwplaats is een leidinggevend monteur of voorman de eindverantwoordelijke voor de beproevingen en opleveringen en zet een paraaf na goedkeuring. Bij alle drie bedrijven vindt een 100% controle van de installaties plaats. De beproevings- en keuringsmethodieken zijn gebaseerd op methodieken vanuit de vroegere Waarborginstallateur erkenning of afkomstig uit NEN of BRL 6000 normeringen. Kwekel meldt dat de beproeving van rioleringen vanuit KOMO Instal in de praktijk lastig uitvoerbaar is. Het voor de persproef noodzakelijke afdichten van de riolering is bijna niet uit te voeren. Deze ervaring is teruggekoppeld naar KIWA. Het bijhouden van alle aan het procescertificaat gerelateerde eisen kost de bedrijven veel tijd en moeite. De kwaliteit van het installatiewerk en opleveringskeuringen wordt door één van de bedrijven intern extra bewaakt door steekproefsgewijs extra controles te houden op uitgevoerd werk. Maar dit is ook onderdeel van de jaarlijkse KOMO Instal audit. Meet- en beproevingsapparatuur wordt regelmatig gekalibreerd en getest. Cursussen en andere middelen om het kennis niveau van medewerkers op peil te houden maken ook deel uit van de interne kwaliteitsbewaking. De belangrijkste eis waaraan een opleveringkeuring/rapport moet voldoen is dat het een bewijs is dat de opgedragen werkzaamheden naar behoren zijn uitgevoerd en dat de installaties veilig kunnen worden gebruikt. Het is belangrijk dat vanaf het ontwerp tot oplevering alles controleerbaar is en voldoet aan de normen. De kanttekening is dat 80% van het werk controleerbaar is en 20% verborgen blijft. Bij meerwerk wordt afgeweken van tekeningen en vaak worden oplossingen op het werk gezocht en niet getoetst, aldus één van de geïnterviewden. Het is de ervaring van deze installateurs dat hoofdaannemers nooit naar een opleverrapport vragen. Dit komt door onwetendheid met de materie maar ook omdat de hoofdaannemer geen belang heeft bij het vragen naar een keuringsrapport, want dit kan mankementen aan het licht brengen. Herstel hiervan kost natuurlijk geld, dus men wil het niet weten. Commercieel levert een opleveringskeuring niks op. Voor de installateur is wel het interessant omdat het faalkosten vermindert en onkostenbeheersing mogelijk maakt. Installatiebedrijf Gebr. Kok had enkele aanvullende opmerkingen naar aanleiding van het interview en het onderzoek: •

•

36

Gebr. Kok pleiten ervoor altijd een zogenaamde installatievergadering te houden. Een dergelijke vergadering kan ervoor zorgen dat de kans op fouten kleiner wordt. Je ziet de gezichten van collega-bedrijven en opdrachtgever waardoor er makkelijker problemen opgelost worden dan via telefoon- of mailverkeer. Probleempunten kunnen dan direct aangepakt worden zodat herhaaldelijk tekenen verminderd word. Dit wordt gekoppeld aan het maken van voorbeeldwoning voor het hele project. KOMO certificering kan leiden tot onoplettendheid bij opdrachtgevers. Men ziet een logo en denkt dat het wel goed zal komen maar men let niet op de deelgebieden die een installateur wel of niet heeft. Hierdoor hebben opdrachtgevers niet door dat delen van woninginstallaties niet gekeurd worden.


• •

•

4.7.2

KOMO Instal audits worden nu maanden van te voren aangekondigd. Dit mag wat Gebr. Kok betreft ook onaangekondigd. Adviesbureaus zouden eigenlijk ook geauditeerd en verantwoordelijk gesteld moeten worden indien er foute beslissingen worden genomen. Dit omdat vaak blijkt dat de adviseur bij de opdrachtgever het beleid van het bedrijf volgt en dus niet durft in te stemmen als een adviesbureau tegengesproken wordt door de installateur. Gevolg is vaak onnodig dure installaties en fout voorbereidingswerk waar je als installateur telkens tegenaan moet boksen. Bovendien vind Gebr. Kok dat een opdrachtgever alleen een bestek moet maken waarin staat wat ze willen met welke kwaliteit (prestatie-eisen) en niet wat de materialen zijn en hoe je het moet doen. De Vestigingswet, met de daarbij horende vakbekwaamheidpapieren etc., moet terugkeren. Dit is volgens Gebr. Kok de voornaamste reden dat de gemiddelde kwaliteit achteruit gaat. Het overgrote deel van de bouwfouten zijn niet gerelateerd aan “bewust” fouten maken uit oogpunt van winst, maar simpel uit onwetendheid van de installateur zelf. Dit geldt eigenlijk voor alle branches. Je wordt niet gedwongen tot bijscholen en als je niet gecertificeerd bent moeten anderen maar keuren. In een bouwproces werkt dat niet omdat het een jaar duurt voordat de woning klaar is, dus moet een externe partij meerdere malen langskomen en dat gebeurt niet. We moeten dus terug naar verantwoordelijkheid die bij uitvoerder ligt. Mooi voorbeeld is nu het kruisen van (warme) cv-leidingen en waterleidingen. Op bijna elk project, ook van KOMO installateurs, wordt deze fout gemaakt. Omdat het een vrij nieuw onderwerp is weten opdrachtgevers, gemeenten en aannemers er nog niets van af. De meeste adviesbureaus weten nog steeds niet dat het vanaf april 2007 niet meer mag. Nutsbedrijven en gemeenten doen niets. Als er dan ook nog een onwetende installateur op zit hebben opleveringskeuringen, en ook tussentijdse controles volgens Gebr. Kok geen nut. Bouwkundig aannemers

Er is gesproken met Bram Lucas van ERA Contour te Zoetermeer, Peter Gijsen van BAM Woningbouw te Bunnik en Paul Beemster van Heddes Bouw te Hoorn. Problematiek Gijsen ziet nu geen problemen met de opleveringskeuring van de woningen en de kwaliteit van de installaties. Volgens Lucas neemt het aantal klachten de laatste jaren toe. Van het aantal klachten over nieuwbouwwoningen betreft 45% de installaties. Volgens Beemster gaat er in het algemeen heel veel goed, maar: “We hebben tijdens de bouwhausse van enkele jaren geleden gemerkt dat er meer fouten werden gemaakt.” Na 2007 is er echter een toename van het aantal klachten over installaties. Op dit moment zijn circa 35% van de klachten gerelateerd aan installaties. Volgens Lucas hebben de belangrijkste tekortkomingen te maken met geluid (water en ventilatie) en de kans op het ontstaan van de legionellabacterie door verkeerd leidingwerk (er zou een strikte scheiding moeten zijn tussen waterleidingen en cv-leidingen). Ook voor het beproeven van installaties is te weinig aandacht. De klachten zijn terug te leiden tot het ontwerp en tot de zorgvuldigheid in de uitvoering; dit in combinatie met de bouwkundige voorzieningen. Volgens Beemster betreffen gebreken geen zaken als verkeerd aangesloten systemen en gas- en elektra-aansluitingen met hoge risico’s voor veiligheid en gezondheid, maar o.a. aansluitingen van waterleiding, riolering (beugeling van standleidingen); met lekkages tot gevolg.

37

Kwaliteitseisen installatiebedrijven De bouwbedrijven selecteren de installatiebedrijven niet of niet altijd op het hebben van een kwaliteitssysteem. Vaak wordt het installatieontwerp door een adviesbureau gemaakt en kan dit niet altijd op de voorgeschreven wijze worden uitgevoerd of wordt het anders uitgevoerd. ERA wil ook leveranciers bij het installatieontwerp betrekken, want het blijkt dat installatiebedrijven soms niet weten hoe zij materialen moeten toepassen. Kwaliteitseisen Era Contour is voor de GIW-garantie aangesloten bij SWK. Heddes Bouw bij Woningborg. SWK beoordeelt de bedrijven en steekproefsgewijs plannen. Woningborg, waar veel kleine bedrijven bij aangesloten zijn, toetst alle plannen. De installatie-eisen nieuwbouw van GIW 2007 (mede opgesteld door ISSO) zouden aan veel klachten (door te lage of geen eisen in Bouwbesluit) een eind kunnen maken. Het bleek dat het voldoen aan eisen te duur was. De eisen zijn in 2008 omgezet in aanbevelingen. Een belangrijke aanbeveling is de normstelling aan geluid binnen de woning. NB.: Vanaf 1 januari 2010 houdt het GIW als aparte organisatie op te bestaan. De drie organisaties die aangesloten zijn bij het GIW –Stichting Waarborgfonds Koopwoningen (SWK), Bouwfonds Property Development (Bouwfonds) en Woningborg N.V. (Woningborg)- gaan vanaf 1 januari 2010 zelfstandig verder. SWK en Woningborg zullen vanaf 1 januari 2010 een eigen waarborgcertificaat verstrekken19. Opleveringskeuringen Volgens de bouwbedrijven worden rapportages van opleveringskeuringen bijna nooit ongevraagd geleverd. BAM krijgt ze op verzoek wel. Era eist van de installateur een meetrapport van het ventilatiesysteem van elke woning (hoe ingeregeld en gemeten). 4.8

Conclusies

Op basis van de inventarisatie van bestaande inspectiemethodieken en de gesprekken met installateurs en bouwkundig aannemers, is er geen reden om aan te nemen dat deze inspectiemethodieken aangepast moeten worden. Vanuit de praktijk klinken vooralsnog geen geluiden dat deze methodieken niet werkbaar zouden zijn. In de uitvoering gaat het volgens de installateurs vaak fout bij het kruisen van cvleidingen en waterleidingen. Dit vergroot de kans op het ontstaan van de legionellabacterie. Het inregelen van de CV installatie gaat ook vaak mis, met inefficiënt verbruik als gevolg. Tevens produceren ventilatiesystemen vaak een te hoog geluidsniveau. Installatiebedrijven hebben bedenkingen bij de waarde van KOMO Instal omdat ook niet gecertificeerde bedrijven het werk mogen uitvoeren. Wel is het certificaat belangrijk voor de interne kwaliteitscontrole. Het is belangrijk om oplevering te beschouwen als proces en geen momentopname. Niet alles in het werk is controleerbaar, veel dingen blijven verborgen. Aannemers vragen de installateurs nooit naar keuringsrapporten. De geïnterviewde aannemers hechten er echter wel waarde aan, zeker als het gaat om ventilatievoorzieningen. Volgens een van de bouwkundig aannemers hebben de belangrijkste tekortkomingen van installatiewerk te maken met een te hoog geluidsniveau (water en ventilatie) en de 19

38

bron: http://www.giw.nl/


al eerder genoemde kans op besmetting met de legionella bacterie door het gekruist of in nabijheid aanleggen van leidingwerk. Verder worden aansluitingen van waterleiding, riolering (bebeugeling van standleidingen) als probleempunten genoemd, met lekkages tot gevolg. Ook voor het beproeven van installaties is volgens een van hen te weinig aandacht. Aannemers letten bij de keuze van een installatiebedrijf niet of niet altijd op het in bezit zijn van een certificaat of erkenning. De installatie-eisen nieuwbouw van GIW 2007 (mede opgesteld door ISSO) zouden volgens de aannemers aan veel klachten (door te lage of geen eisen in Bouwbesluit) een eind kunnen maken. De eisen zijn in 2008 omgezet in aanbevelingen, waarvan de normstelling aan geluid binnen de woning erg belangrijk is. Overigens worden in het nieuwe Bouwbesluit (2011) de eisen wat betreft geluid van installaties aangescherpt (maximaal 30 dB(A) in plaats van de huidige eis van maximaal 35 dB(A)) Door de installatie- en aannemersbranche worden er vraagtekens gezet bij de expertise van installatieadviesbureaus, die vaak het ontwerp van installaties aanleveren. Deze ontwerpen blijken soms onnodig duur of moeilijk uitvoerbaar of er is een gebrek aan samenhang tussen het bouwkundige en installatietechnische ontwerp. De betrokkenheid van een installatieadviesbureau is ook geen garantie gebleken dat een installatie voldoet aan alle eisen.

39

5

Kwaliteitscontrole van installaties in enkele omringende Europese landen

Om de problematiek in een internationaal perspectief te plaatsten, is geïnventariseerd hoe in België, Engeland en Duitsland kwaliteitscontrole van installaties geregeld wordt. Daarbij gaat het om zaken als: bestaat er in het buitenland een verplichte opleverkeuring, worden deze ook altijd uitgevoerd en wat is de relatie met betrekking tot het afgeven van bouwvergunningen? 5.1

België

5.1.1

In hoofdlijnen

Elektrische installatie Een erkend installateur moet bij nieuwbouw een attest afgeven dat de elektrische installatie volgens de regels is aangelegd. Elke eigenaar van nieuwbouwwoningen moet een elektriciteitsdossier (met daarin ondermeer het keuringsverslag) kunnen overleggen. Vanaf juli 2008 is het wettelijk verplicht een keuringsattest te hebben bij elke verkoop van woningen of appartementen die vóór 1981 gebouwd zijn. Dit attest wordt alleen verstrekt als de elektrische installatie door een erkend expert is gekeurd. (Wettelijke basis: Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties/AREI, in België gerubriceerd onder sociaal recht en arbeidsrecht). Gasinstallatie De netbeheerder mag de gasmeter van een nieuwbouwwoning pas openen na de ontvangst van een conformiteitattest van een erkend gasinstallateur of een erkende controleorganisatie. In Vlaanderen geldt er vanaf 1 juni 2007 een wettelijke onderhoudsplicht voor gastoestellen in bestaande woningen met een vermogen van meer dan 20 kW (conform artikel 8 van de EPBD). Voor Brussel en Wallonië bestaat er momenteel geen onderhoudsplicht. Het periodiek onderhoud in Vlaanderen dient tweejaarlijks te gebeuren door een erkend installateur (of erkend technicus) of de fabrikant van de cv-ketel. (drink)Waterinstallatie De drinkwaterlevering bij nieuwbouw of na renovatie mag pas in dienst worden gesteld wanneer de binneninstallatie werd gekeurd en er een keuringsattest is afgegeven. Deze keuring kan gebeuren door het lokale drinkwaterbedrijf of door een bevoegde keuringsinstantie. (Wettelijke basis: Vlaamse Drinkwaterdecreet). 5.1.2

Elektrische installatie

Nieuwbouw Het AREI (Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties, dat van kracht is sinds 1981) bevat veiligheidseisen voor onderdelen van elektrische installaties (zoals bijv. de aardleiding, lekstroomschakelaar, meterkast en verdeelbord en beveiliging). Voordat de elektriciteit wordt aangesloten moet er een attest worden overlegd van een erkende controleorganisatie dat de aansluitingen geplaatst zijn conform het AREI. Het is overigens niet verplicht bij de aanleg een erkende installateur in te 40


schakelen, maar het eindresultaat moet wel ‘geattesteerd’ worden. Elke eigenaar van een woning moet een elektriciteitsdossier kunnen voorleggen. Dit dossier bevat het keuringsverslag (dat installatie conform AREI gebeurd is) en de leidingen situatieschema’s. Bestaand NB: Volgens de statistieken zijn gebrekkige elektrische installaties verantwoordelijk voor 15 % van alle woningbranden en woningongevallen in België. Voor woningen die voor 1981 gebouwd werden, was er tot voor kort alleen wanneer het vermogen van de installatie werd verzwaard of werd uitgebreid een keuring door een erkend keuringsorganisatie officieel verplicht. De indruk bestaat dat er nogal wat ‘verzwaringen’ en ‘uitbreidingen’ hebben plaatsgevonden zonder dat dit gemeld werd. Na bijna twee jaar uitstel is het vanaf 1 juli 2008 wettelijk verplicht een keuringsattest te overleggen bij elke verkoop van woningen of appartementen die vóór 1981 gebouwd zijn. Dit attest wordt alleen verstrekt als de elektrische installatie door een erkend expert is gekeurd. Dit kan een erkende elektricien of een onafhankelijk keuringsorganisatie zijn. Er wordt gecontroleerd of de elektrische installatie voldoet aan de regels van het AREI. Er gelden voor deze oudere woningen op onderdelen wat soepelere voorwaarden dan voor nieuwbouw. Zo mogen bijvoorbeeld elektrische leidingen en aftakdozen die toentertijd aan de eisen voldeden en ongeaarde stopcontacten gehandhaafd blijven. De installatie wordt wel volledig getoetst, dus inclusief eventuele uitbreidingen en vernieuwingen. Als alles aan de eisen voldoet wordt een controleverslag en (bij vernieuwingen) een gelijkvormigheidattest verstrekt. Eventuele gebreken moeten binnen een jaar verholpen worden, waarna een herkeuring volgt. Een nieuwe controle door een erkend keuringsorganisatie is verplicht om de 25 jaar. Het keuringsattest moet worden overlegd aan de koper en de notaris. Zonder het attest is verkoop onmogelijk. Het keuringsverslag mag overigens zowel positief als negatief zijn. Als het verslag vermeldt dat de elektrische installatie niet voldoet aan de voorschriften van het AREI, mag de woning dus toch verkocht worden. Over het algemeen komen de kosten voor de elektriciteitskeuring (gemiddeld zo’n € 120) ten laste van de verkoper. De eventuele gebreken worden vaak betaald door de koper, tenzij anders wordt opgenomen in de verkoopovereenkomst. Ondanks het feit dat de eisen in België een stuk verder gaan dan in Nederland is er toch nog kritiek op de beperkte reikwijdte van de regeling. Elke woning die voor 1981 is gebouwd en waarvoor nooit een uitbreiding en verzwaring werd aangevraagd en die nog niet veranderd is van eigenaar, hoeft aan geen enkel veiligheidsvoorschrift te voldoen, zo is de redenering. Het is juist in dit woningsegment waar zich volgens de critici de meeste onveilige elektrische installaties zich bevinden. Bronnen www.livios.be, www.immochecker.be, http://jordens.skynetblogs.be, www.habitos.be 5.1.3

Gasinstallatie

Nieuwbouw Volgens de regels mag de netbeheerder de gasmeter pas openen na de ontvangst van een conformiteitattest van een erkend gasinstallateur of een erkende controleorganisatie (kosten minimaal € 125). Dit attest bewijst dat de installatie voldoet aan de re41

gelgeving. De erkende (of in België een gehabiliteerde) installateur krijgt een kwaliteitslabel nadat hij een specifieke opleiding gevolgd heeft en succesvol het examen heeft afgelegd. De erkende installateur wordt regelmatig gecontroleerd en staat er borg voor dat de installatie volledig volgens de normen plaatsvindt. Bestaand De onderhoudsverplichting van een aardgasinstallatie is geregionaliseerd in België, dus verschillend voor Vlaanderen, Brussel of Wallonië. In Vlaanderen geldt er vanaf 1 juni 2007 een wettelijke onderhoudsplicht voor gastoestellen met een vermogen van meer dan 20 kW (conform artikel 8 van de EPBD). Voor Brussel en Wallonië bestaat er momenteel geen onderhoudsplicht. Het periodiek onderhoud in Vlaanderen dient tweejaarlijks te gebeuren door een erkend installateur (of erkend technicus) of de fabrikant van de cv-ketel. De onderhoudsbeurt bestaat uit een grondige reiniging, een verbrandingscontrole en het nazien van de algemene staat van het centrale stooktoestel, het controleren van de verluchting van het stooklokaal en de aanvoer van de verbrandingslucht. Bronnen www.livios.be; http://aardgas.gasinfo.be; www.lne.be 5.1.4

(drink)Waterinstallatie

Nieuwbouw & renovatie van bestaande bouw Het Vlaamse Drinkwaterdecreet van mei 2002 verplicht de Vlaamse drinkwaterbedrijven de drinkwaterkwaliteit aan het meest gebruikte tappunt te controleren en bij afwijkingen adviserend op te treden. Hierdoor werden de drinkwaterbedrijven mede verantwoordelijk voor de sanitaire binneninstallaties. Sinds 1 juli 2004 is de keuring van deze binneninstallaties wettelijk verplicht gesteld, niet alleen voor nieuwbouw, maar ook na renovatie- of grote verbouwingswerken. Elke wijziging van de sanitaire binneninstallatie geeft aanleiding tot een verplichte keuring van de installatie. Tijdens de keuring wordt er nagegaan of de installatie voldoet aan het “Technische reglement voor water bestemd voor menselijke consumptie” (SVW), de Technische voorschriften binneninstallatie (BELGUAQUA) en het Waterverkoopreglement (VMW). De drinkwaterlevering bij nieuwbouw of na renovatie mag pas in dienst worden gesteld wanneer de binneninstallatie werd gekeurd en er een keuringsattest is afgegeven. Deze keuring kan gebeuren door het lokale drinkwaterbedrijf of door een bevoegde keuringsinstantie. De Vlaamse overkoepelend organisatie van drinkwaterbedrijven heeft lijsten waarop de door hen aanvaarde keuringsinstanties (alleen voor huishoudelijke keuringen) en de drinkwaterbedrijven staan die keuringen uitvoeren in eigen bevoorradingsgebied. Bronnen www.galmaarden.be; www.svw.be; Samenwerking Vlaams Water vzw 24/12/2008 Tot zover de theorie, hoe het in de praktijk verloopt is onduidelijk. Ten aanzien van de gasinstallaties zijn er hier en daar wel twijfels (zie bijv: www.livios.be, Doe-hetzelvers nemen het niet nauw met reglementering op gasinstallaties - 27/03/2001). In dat bericht wordt gemeld dat volgens controleurs van enkele erkende Vlaamse keuringsorganisaties een groot deel van de gasinstallaties in België één of meerdere lekken vertoond. Dit constateren zij in grofweg de helft van de panden die zij controle42


ren. Vooral bij installaties die zijn geplaatst door doe-het-zelvers worden heel wat wanpraktijken vastgesteld. Volgens die controleurs kan in veel gevallen het noodzakelijke attest via frauduleuze weg toch worden verkregen, waarna de installatie kan worden aangesloten. Volgens de nutsbedrijven loopt het echter niet zo’n vaart en wordt er geen installatie aangesloten die niet in orde is. Al met al pleiten de installateurs ervoor om alle binneninstallaties die niet door een erkend installateur geplaatst zijn, best gecontroleerd worden door een professioneel installateur of een erkende controleorganisatie. 5.2

Engeland

5.2.1

In hoofdlijnen

Bij nieuwbouw wordt een woning tijdens de bouw op verschillende (vaststaande) momenten gecontroleerd. Als het resultaat van die inspecties positief is en is doorgegeven aan BWT volgt er na oplevering een (gratis) opleveringscertificaat dat ‘bewijst’ dat de woning inclusief de installaties voldoet aan de regelgeving. Inzage in dit certificaat wordt trouwens ook steeds meer geëist bij de opvolgende verkoop van de woning. Naast deze algemene eis, worden er specifiek eisen aan het installatiewerk gesteld. Elektrische installatie De elektrische installatie in nieuwbouwwoningen moet voldoen aan de eisen gesteld in de bouwregelgeving (in dit geval part P Design and installation of electrical installations) en moet worden uitgevoerd door erkende en geregistreerde installateurs. Dit geldt ook voor het wat meer complexere installatiewerk in bestaande woningen: het toevoegen van een nieuwe groep, installatieklussen in de keukens, badkamer of buiten de woningen. Deze werkzaamheden moeten òf gemeld worden bij de gemeente (en dan is er een vergunning nodig) òf moet worden uitgevoerd door een erkend installateur. Woningverhuurders zijn in het algemeen niet wettelijk verplicht de elektrische installatie periodiek te controleren (uitzondering: Houses in multiple occupation; maar dat zijn er niet zoveel). Gasinstallatie De Gas safety installation and use regulations (publieke regelgeving) telt veiligheidseisen aan de installatie, het onderhoud en het gebruik van gasinstallaties in (nieuwe en bestaande) woningen en andere gebouwen. Iedere installateur die werk aan de gasinstallatie uitvoert moet geregistreerd zijn bij overkoepelende registratie organisatie (tot dit voorjaar: CORGI). Verhuurders (zowel sociale als particuliere) zijn verplicht het jaarlijkse onderhoud aan de gasinstallatie uit te besteden aan een geregistreerd gas installateur. (drink)Waterinstallatie De Water Supply (Water Fittings) Regulations 1999 (= publieke wetgeving) stelt eisen aan het ontwerp, de installatie en the onderhoud van het loodgieterwerk en drinkwateren sanitaire installaties. Lokale waterbedrijven moeten deze eisen handhaven. Voor de installatie en vervanging van warm water en verwarmingssystemen, badkamers, toiletten en wasvoorzieningen in nieuwe en bestaande woningen geldt een vergelijkbaar Self Certified Scheme als hierboven is beschreven. Er zijn (voor zover bekend) geen wettelijke eisen dat de drinkwaterinstallatie wettelijk gecontroleerd of periodiek geïnspecteerd moet worden. 43

5.2.2


Nieuwbouw en bestaand Al het werk aan de elektrische installatie in Engeland in nieuwbouwwoningen moet voldoen aan de eisen gesteld in de bouwregelgeving (in dit geval part P Design and installation of electrical installations) en moet worden uitgevoerd door erkende (en geregistreerde installateurs). Deze erkende installateurs zijn te vinden op de lijst “Part P SelfCertification Scheme” die ook wel het “Competent Persons Scheme” genoemd wordt. Op die lijst staan elektra installateurs die volledig gekwalificeerd zijn de installatie te ontwerpen, aan te leggen en te controleren. Zij zijn bevoegd om een certificaat te verstrekken dat aan de bouwregelgeving is voldaan. Kleine klussen in bestaande woningen (vervangen van schakelaars, stopcontacten, e.d.) hoeven niet gemeld te worden bij het lokale BWT. Al het andere installatiewerk zoals het toevoegen van een nieuwe groep, installatieklussen in de keukens, badkamer of buiten de woningen, moet òf gemeld worden bij de gemeente (en is er een vergunning nodig) òf moet worden uitgevoerd door een erkend installateur. Als besloten wordt een erkend installateur in te schakelen hoeft de gemeente niet benaderd te worden. De installateur staat er voor garant dat het werk aan de eisen voldoet en verstrekt de eigenaar een ‘self certification certificate’. Het lokale BWT wordt van de wijzigingen op de hoogte gesteld en legt deze vast in haar dossier. Wordt het werk bij de gemeente gemeld dan bestaan er twee mogelijkheden. Er wordt een erkend installateur ingeschakeld die het werk verricht of controleert en een certificaat verstrekt dat het werk voldoet aan de regels. De tweede mogelijkheid is dat er een niet geregistreerde installateur wordt ingeschakeld of het werk zelf wordt uitgevoerd. Daarna zal of het lokale BWT of een erkend installateur controleren of het werk voldoet aan de eisen. Woningverhuurders zijn in het algemeen niet wettelijk verplicht de elektrische installatie periodiek te controleren. Wel zijn ze verplicht er voor te zorgen dat het de elektrische installatie (en eventuele apparaten waarvan het gebruik bij de huur is inbegrepen) veilig te gebruiken is. Alleen in het geval van “Houses in multiple occupation” (HMO; woningen bewoond door meerdere huishoudens20) is de eigenaar verplicht de elektrische installatie tenminste elke 5 jaar te laten controleren en inspecteren door een gekwalificeerd installateur. Bronnen www.bathnes.gov.uk, niceic.org.uk, www.planningportal.gov.uk, www.gas-elec.co.uk/ www.direct.gov.uk; www.privatehousinginformation.co.uk/site/141.asp 5.2.3

Gasinstallatie

“Every year about 30 people die from carbon monoxide (CO) poisoning caused by gas appliances and flues which have not been properly installed or maintained. Many others also suffer ill health” (www.directgov.uk) Nieuwbouw en bestaand

20

De definitie van een HMO is gedetailleerd en complex. Het gaat grofweg om een woning die bewoond wordt door meer dan een huishouden en meer dan twee personen die voorzieningen delen.

44


De bestaande regelgeving (Gas safety installation and use regulations) stelt veiligheidseisen aan de installatie, het onderhoud en het gebruik van gasinstallaties in woningen en andere gebouwen. Er worden eisen gesteld aan de verantwoordelijkheid van de partijen die betrokken zijn bij de installatie en het onderhoud van deze installaties. Het gaat concreet om de volgende eisen: Gasinstallateurs of bedrijven moeten competent zijn en geregistreerd zijn bij de overkoepelende registratie organisatie. Dit is momenteel “CORGI21”; in het voorjaar van 2009 wordt de verantwoordelijkheid voor het registratiesysteem overgenomen door de Capita Group. Iedereen die werk aan de gasinstallatie uitvoert moet geregistreerd staan in het systeem. De registerorganisatie monitort periodiek de vakbekwaamheid en deskundigheid van de geregistreerde installateurs en installatie bedrijven en onderneemt actie wanneer er klachten binnenkomen over hen. Wat de bestaande woningbouw betreft, zijn er wettelijke eisen vastgesteld voor het periodieke onderhoud en de controle van woningen die in het bezit zijn van verhuurders (zowel sociale als particuliere verhuurders): • • •

Woningbeheerders zijn verplicht het onderhoud en de controle van leidingen, afvoerpijpen, installatieonderdelen e.d., uit te besteden aan een geregistreerd gas installateur. Een keer per jaar moet de verhuurder ervoor zorgen dat de veiligheid van de gasinstallatie wordt gecontroleerd. Het controle formulier (vaak een elektronisch formulier) moet de verhuurder tenminste twee jaar bewaren. Binnen 28 dagen nadat de controle is uitgevoerd wordt een kopie van het controle formulier aan de zittende huurder verstrekt.. Aan nieuwe huurders moet het controleformulier overhandigd worden voordat zij de woning betrekken.

Woningverhuurders die zich niet aan deze verplichtingen houden, kunnen strafrechtelijk worden vervolgd. Andere woningeigenaren zijn niet verplicht to een periodieke controle. Wel wordt het hen van alle kanten aanbevolen de installatie jaarlijks te laten controleren. Hieronder een voorbeeld van een controle formulier (www.trustcorgi.com): Bronnen www.hse.gov.uk/aboutus/index.htm; www.trustcorgi.com/obligations/Documents/ www.direct.gov.uk/en/HomeAndCommunity/Planning/ www.gascare.com/housingassociations.shtml www.stockton.gov.uk/citizenservices/32923/privatelandlords/hottopics/lgsr/ 5.2.4


De Water Supply (Water Fittings) Regulations 1999 werden in het leven geroepen om een einde te maken aan de verspilling, het misbruik en overmatig gebruik, verontreiniging en de onjuiste bemetering van (drink)water. Deze publieke wetgeving stelt eisen aan het ontwerp, de installatie en the onderhoud van het loodgieterwerk en drinkwateren sanitaire installatie. De waterbedrijven zijn verantwoordelijk voor het handhaven van de regels in hun bevoorradingsgebied. Voor wat betreft de installatie van warm water en verwarmingssystemen, badkamers, toiletten en wasvoorzieningen in nieuwbouwwoningen is een Self Certified Scheme opgezet, dat vergelijkbaar is met 21

“Confederation for the Registration of Gas Installers”. 45

wat hiervoor is gemeld bij de elektrische- en gasinstallatie. Alleen erkende en bij de desbetreffende overkoepelende organisatie aangesloten loodgieters en installateurs mogen het werk verrichten. Bij grotere veranderingen in bestaande woningen (vervanging of uitbreiding van verwarmingssysteem, boiler, nieuwe badkamer of keuken waarbij nieuwe elektra en waterleidingen worden aangebracht) moet dit of bij BWT worden gemeld of kan er een erkend en geregistreerd installateur worden ingeschakeld. In meer algemene zin controleert het Drinking Water Inspectorate of de drinkwaterbedrijven water levert dat voldoet aan de eisen die gesteld zijn in de Waterkwaliteitsregelgeving. Er zijn geen wettelijke eisen dat de drinkwaterinstallatie wettelijk gecontroleerd of periodiek geïnspecteerd moet worden. Bronnen http://www.dwi.gov.uk/pubs/solder/index.htm www.communities.gov.uk/documents/planningandbuilding/pdf/buildingworkleaflet .pdf 5.3

Duitsland

5.3.1

In hoofdlijnen

Hoewel de Duitse deelstaten in principe zelf verantwoordelijk zijn voor hun eigen bouwregelgeving, zijn er geen tot weinig inhoudelijke verschillen te bespeuren tussen de staten. In elke Duitse deelstaat geldt dat bij oplevering van een woning (gebouw) bewijs moet worden overlegd dat de (elektrische, gas-, verwarming- en water) installaties aan de wettelijk eisen voldoet en aangelegd, aangesloten en gecontroleerd is door erkende installateurs. Kortom: de technische eisen aan de (elektrische, gas-, verwarming- en water) installaties zijn vastgelegd in publiekrechtelijke documenten (de bouwregelgeving van de deelstaat en de Duitse Normen). Voordat de installatie op het openbare netwerk wordt aangesloten moet de (erkende) installateur op een standaardformulier aangeven dat de installatie volgens wettelijke eisen is aangelegd en aangesloten. De nutsbedrijven fungeren in die zin als de uiteindelijke handhavers van de regels. Bij het ingrijpend wijzigingen van de installatie en/of vervanging in de bestaande woningbouw dezelfde eis geldt. Gedurende de bewoning worden inspecties sterk aanbevolen door tal van organisaties maar het is vooralsnog onduidelijk dat ze ergens wettelijk verplicht zijn gesteld 5.3.2


“Jaarlijks sterven er gemiddeld in Duitsland 100 personen als gevolg van ongevallen met elektra. Het schadebedrag dat daardoor ontstaat is enorm hoog” (www.waermepumpe-installation.de/infos/bgva3.html) Nieuwbouw Voordat de meter in een woning wordt aangesloten en de woning in gebruik kan worden genomen, moet de installatie gecontroleerd zijn. In de meeste gevallen hebben de Bondsstaten een standaardformulier waarop de erkende installateur moet invullen dat de installatie aan de eisen voldoet. Dit formulier moet aan het nutsbedrijf worden overlegd (zie voorbeeld op volgende pagina). Bestaande woningen 46


Het beeld t.a.v. bestaande woningen is niet eenduidig. Het lijkt erop dat de plicht om een installatie te onderhouden vooral een indirecte is. Als er zich een incident voordoet wordt gekeken of de oorzaken gelegen is in achterstallig onderhoud. Als dat het geval is, is de verhuurder aansprakelijk. •

www.waermepumpe-installation.de/infos/bgva3.html: Het is een wettelijke plicht om elektrische installatie te controleren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen installaties in roerende en onroerende goederen. Elektrische installaties in onroerende goederen moeten elke vier jaar worden gecontroleerd. In gebouwen met een bijzondere functie (zoals scholen) moet dit elk jaar gebeuren. Bij huurwoningen is de verhuurder verplicht om een controle van de installatie uit te laten voeren. Echter volgens deze bron is de juridische basis voor deze plicht onduidelijk. Wel duidelijk is dat de installatie gecontroleerd moet zijn voordat de meter wordt aangesloten. • www.mr-electric.de/E-Anlagen-Prufung/body_e-anlagen-prufung.html: De wetgever schrijft voort dat gebruikers van elektrische installaties verplicht zijn om regelmatige inspecties uit te voeren. Dat wil zeggen dat ook verhuurders de elektrische installatie in hun huurwoning zouden moeten controleren. De uitslag wordt in een controle rapport vastgelegd • www.dekra.de/2530: Het Duitse verbond van verzekeraars eist vrijwel altijd bewijs dat de elektrische installatie goedgekeurd en veilig bevonden is. Zonder een dergelijk rapport is het mogelijk dat er geen schadeverzekering kan worden afgesloten. • www.e-check.de/docs/e_check/warum.php: Voor de veiligheid van de elektrische installatie en de apparaten is in de eerste plaats de eigenaar verantwoordelijk. Huurders zijn er voor verantwoordelijk om gedurende de huurperiode het gehuurde in de oorspronkelijke toestand te houden. Dit geldt blijkbaar ook voor de installaties, want “wat veel eigenaren en huurders niet weten is dat van 1-10-1997 een nieuwe regeling van kracht is (VDE 0105 Teil 100 „Betrieb von elektrischen Anlagen”) waardoor de keuringsplicht ook voor elektrische installaties ook in woningen geldt. Volgens deze bron “wijzen verschillende oordelen van de rechter daar inmiddels ook op. Als er schade optreedt, dient de eigenaar te bewijzen dat de installatie voordat die schade ontstond in een onberispelijke staat verkeerde”. Verhuurders die de installatie niet controleren riskeren de gezondheid van de huurders. Het Bundesgerichtshof (BGH) heeft vastgesteld dat regelmatige algemene inspecties van elektra installaties in huurwoningen verplicht zijn. Onduidelijk is wat ‘regelmatig’ inhoudt. De verhuurder is weliswaar niet wettelijk verplicht, maar wel op basis van het feit dat er huurcontract moet de zaak veilige worden gehouden. In de bijlagen is een voorbeeldformulier voor de ingebruikname van een elektrische installatie terug te vinden. 5.3.3

Gasinstallatie

Voordat de gasinstallatie in een woning wordt aangesloten op het net moet de installatie gecontroleerd zijn. Ook hier wordt er gebruik gemaakt van een standaardformulier waarop de erkende installateur moet invullen dat de installatie aan de eisen voldoet. Dit formulier moet aan het nutsbedrijf worden overlegd. In de bijlage is een gecombineerd formulier voor de gas- en waterinstallatie terug te vinden

47

5.3.4


Hiervoor geldt het zelfde als bij de voorgaande installaties. In de bijlagen zijn twee voorbeelden hiervan terug te vinden. 5.4

Conclusies

In de drie onderzochte landen België, Engeland en Duitsland blijkt kwaliteitscontrole op (nieuwe) installaties wel geregeld. In Vlaanderen mag een gas-, elektriciteit of waterleidinginstallatie pas in gebruik worden genomen nadat er een conformiteitsverklaring is afgegeven door een erkende installateur. Eigenaren van woningen moeten een elektriciteitsdossier kunnen overleggen. Bovendien bestaat er in Vlaanderen een verplichte onderhoudskeuring voor gasinstallaties in bestaande woningen met een vermogen van meer dan 20 kW. Desondanks zijn er door aanpassingen door doe-het-zelvers wel wat twijfels over de kwaliteit van gasinstallaties. In Engeland wordt een woning gedurende de bouw op vaststaande momenten gecontroleerd, bij een positief resultaat en na melding aan BWT volgt een opleveringscertificaat dat de woning inclusief installaties voldoet aan de regelgeving. Elektrisch installatiewerk moet in nieuwbouwwoningen door een erkende installateur worden aangebracht. Werkzaamheden aan bestaande woningen moeten of worden aangemeld bij de gemeente of door een erkende installateur worden uitgevoerd. Werk aan gasinstallaties moet ook door erkende installateurs worden uitgevoerd. Alleen erkende en geregistreerde bedrijven mogen installatiewerk aan waterinstallaties uitvoeren. Lokale waterbedrijven moeten eisen aan drinkwaterinstallaties handhaven. In Duitsland geldt dat in elke deelstaat bij oplevering van een woning bewijs moet worden overlegd dat de installaties voldoen aan de wettelijke eisen en dat deze zijn aangelegd, aangesloten en gekeurd door erkende installateurs. Nutsbedrijven fungeren als handhavers van de regels. Het is niet bekend of er een wettelijke verplichting bestaat voor onderhoud of inspecties van bestaande installaties. Een terugkeer naar voorbeeld van bovenstaande landen, waarbij allerlei verplichtingen gelden, lijkt in Nederland na een periode van minder regelgeving en meer overlaten aan de markt, niet aan de orde.

48


6

Nieuwe structuur voor het opleveren van installaties

6.1

Inleiding

Over de vorm en inhoud van de oplevering en beproevingen is tijdens het onderzoek veel gesproken met leden van de begeleidingscommissie en daarbuiten. Tijdens het verloop van het onderzoek zijn de ideeën hierover en over uit te voeren beproevingen concreter geworden, wat geresulteerd heeft in een nieuwe procedure voor opleveren. In paragraaf 6.2 wordt deze nieuwe procedure toegelicht. In paragraaf 6.3 volgt een toelichting op de standaardbeproevingen die aan de nieuwe procedure verbonden zijn. 6.2

Uitgangspunten voor de procedure

De procedure voor beproevingen22 van installaties van nieuwe woningen moet het vanzelfsprekend maken dat deze beproevingen door de installateurs van de installaties worden uitgevoerd en dat wordt aangetoond dat installaties voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit en aan de vraagspecificatie van de opdrachtgever. Datgene wat in het beproevingsrapport is opgenomen wordt geacht zo te zijn tenzij tegenbewijs door de eigenaar wordt aangedragen. Dit betekent dat beproeving van alle installaties plaatsvindt. Met andere woorden: het betreft geen steekproeven. De beproevingen zijn niet slechts gericht op de eisen van het Bouwbesluit maar op de vraagspecificatie van de opdrachtgever. Beoordelingsaspecten en -criteria betreffen (per discipline) daarom niet slechts de veiligheid, gezondheid en deugdelijkheid (goed functioneren) van de installaties, maar bijvoorbeeld ook gevraagde minimum ruimtetemperatuur en maximaal installatiegeluidsniveau. De procedure betreft niet het installatieontwerp en de controles die tijdens het uitvoeringsproces door de installateur uitgevoerd zouden moeten worden. Hierbij kan gedacht worden aan het controleren van de dichtheid van later verborgen leidingen. Het spreekt voor zich dat deze controles van belang zijn binnen het kwaliteitsborgingsysteem van de installateur. Tot het beproeven wordt ook het inregelen van de installaties voor verwarming en ventilatie (en overige gebouwgebonden producten) gerekend. De procedure sluit aan bij de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van Technische Installatiewerken 1992 (UAVTI 1992). De UAVTI 1992 omvat de standaardvoorwaarden voor de uitvoering van installatiewerken. Uit de toelichting van de UAVTI blijkt dat de voorwaarden in de meest voorkomende gevallen kunnen worden toegepast, “te weten in een situatie waarin uitsluitend installatiewerk wordt uitgevoerd, de situatie waarin sprake is van onderaanneming van werk en de situatie waarin sprake is van nevenaanneming.” Een belangrijke aanvulling ten opzichte van de UAV 1989 is artikel 8a Beproeving. “Deze beproeving strekt ertoe om vast te stellen of het werk, of een onderdeel ervan, voldoet aan hetgeen is overeenge22 Er is voor gekozen om de term beproeving en beproevingsrapport te gebruiken en niet keuring en keuringsrapport, om aan te sluiten bij de terminologie van de UAVTI. De beproevingen vinden plaats voor de oplevering.

49

komen. Wel is deze beproeving facultatief in die zin, dat zij slechts plaatsvindt indien dat is overeengekomen.” Artikel 8a Beproeving spreekt over een rapport waarin het beproevingsresultaat is opgenomen en over een meetstaat die de meetresultaten en andere relevante gegevens vermeldt. De UAVTI stelt dat de aannemer niet meer aansprakelijk is voor tekortkomingen aan het werk (artikel 11 Aansprakelijkheid van de aannemer na de oplevering), nadat het werk is opgeleverd (artikel 10 Oplevering). Het werk is opgeleverd indien het is of geacht wordt te zijn goedgekeurd (artikel 9 Opneming en goedkeuring). Algemene randvoorwaarden die aan de nieuwe procedure zijn gesteld luiden: • • • • •

6.2.1

eenvoud en transparantie; betrouwbaar; geen nieuwe regelgeving (“Privaat wat kan, publiek wat moet”); geen toename van administratieve lasten voor opdrachtgevers, eigenaars en overheid; geen of geringe toename van administratieve lasten voor installateurs die beproevingen uitvoeren conform de UAVTI en/of de erkend dan wel gecertificeerd zijn voor installatiewerk. Procedure

Bovenstaande overwegingen en verschillende besprekingen in de begeleidingscommissie van het onderzoek hebben geresulteerd in onderstaande procedure: 1. Installateur en opdrachtgever leggen in het contract vast welke onderdelen van de installaties worden opgeleverd. 2. Het niveau van eisen wordt bepaald door de vraagspecificatie van de opdrachtgever, met inbegrip van de eisen van het Bouwbesluit. 3. De installateur legt de resultaten van de beproevingen vast in een (elektronisch) document, genoemd beproevingsrapport installaties nieuwe woningen. 4. Het beproevingsrapport wordt beschikbaar gesteld aan de opdrachtgever (bijvoorbeeld via internet). 5. De installateur zorgt voor een gebruikershandleiding en onderhoudsinstructies van de installaties (met bijbehorend naslagwerk) en stelt deze beschikbaar aan de opdrachtgever en aan de eigenaar of gebruiker van de installatie(s) niet zijnde de eigenaar van de installatie(s). 6. De installateur legt de beproevingsresultaten met betrekking tot de eisen van het Bouwbesluit (het publiekrechtelijk deel) vast in een openbaar (elektronisch) dossier. 7. Tot het beproeven wordt ook het inregelen van de installaties voor verwarming en ventilatie (en overige gebouwgebonden producten) gerekend. 6.2.2

Toelichting en voorwaarden voor uitwerking en implementatie van de procedure

Zelfcontrole en toezicht Het doel is niet om nieuwe of aanvullende erkenning of certificering van bedrijven, processen of personen te ontwikkelen. Kwaliteitsborgingsystemen voor de uitvoering van installatiewerk, waarin erkenning en/of certificering een rol spelen, worden als voorwaardenscheppend gezien om te kunnen voldoen aan de gestelde eisen van het Bouwbesluit en de vraagspecificatie van de opdrachtgever. Bestaande systemen voor kwaliteitsborging kunnen aan de procedure voor beproevingen van installaties in nieuwe woningen worden aangepast. De installateur is en blijft dus zelf verantwoor50


delijk voor de kwaliteitsborging van zijn uitvoeringsproces met inbegrip van de beproeving. Er zijn leden van de begeleidingscommissie die vinden dat een derde onafhankelijke partij moet toezien op de zelfcontroles door de installatiebedrijven. Dit kan in de vorm van de betrokkenheid van een certificatie-instelling zoals bij de Sterkinerkenning en KOMO Instal. Certificering is echter vrijwillig. Ook bieden de systemen niet altijd voldoende kwaliteitsborging. Onderzocht kan worden wat de rol is van onafhankelijke derden binnen en buiten de bestaande kwaliteitsborgingsystemen. Te denken valt aan steekproefsgewijze keuringen van installaties door een derde partij, indien een installateur niet erkend of gecertificeerd is voor de uitvoering van de betreffende installatie. Hierbij moet vermeld worden dat deze optie erg kostbaar is. Beproevingsrapport De installateur moet het resultaat van de beproeving vastleggen in een standaard beproevingsrapport. Bestaande bewezen keuringsmethoden van installaties dienen als basis voor de opzet van het beproevingsrapport. Voorwaarde voor de opzet van een standaard beproevingsrapport is dat deze alle noodzakelijke beproevingen omvat en daarmee een voldoende kwaliteitscontrole waarborgt. Bovendien is het belangrijk dat een beproevingsrapport zodanig is opgesteld dat alleen daadwerkelijk op het werk invullen een aannemelijk resultaat oplevert. Een geautomatiseerde controle op consistentie van de meetwaarden bij data-invoer in een database, die bijvoorbeeld grote afwijkingen ten opzichte van de normering zichtbaar maakt, kan zorgen voor extra kwaliteitsborging. Dit onderzoek omvat de eerste uitwerking van op te nemen standaard beproevingen. Het is denkbaar dat Uneto-VNI een standaard beproevingsrapport verder ontwikkelt en/of de criteria ontwikkelt waaraan een dergelijk rapport moet voldoen. Gebruikershandleiding en mondelinge toelichtingen De overdracht van een goede gebruikershandleiding en onderhoudsinstructies van de installaties met bijbehorend naslagwerk met technische documentatie voor de bewoners, zodat de installaties correct worden gebruikt, is belangrijk. Deze gebruikersinstructies zijn samen te stellen met behulp van de website www.mijnhuisinstallatie.nl. Een mondelinge toelichting van het gebruik van de installaties is tevens erg belangrijk. Bovendien moet deze worden herhaald na een bepaalde gebruiksperiode, bijvoorbeeld bij het begin van de winter bij verwarmingsinstallaties, en voor nieuwe bewoners. Herhalingskeuringen De standaard procedure omvat geen (herhalings)keuringen en opnieuw inregelen, enige tijd na het oplevermoment van bepaalde installaties. Soms kan echter (voldoende) werking van bepaalde installaties niet eerder vastgesteld worden dan na een bepaalde gebruiksperiode en/of tijdens een bepaald jaargetijde. Uiteraard kunnen partijen deze herhalingskeuringen wel overeenkomen. Het betreft hier de eisen van de vraagspecificatie van de opdrachtgever. Bovendien kan een herhalingskeuring van een installatie mogelijk gebreken aan het licht brengen die door normaal dagelijks gebruik van de installatie zijn ontstaan. Het ligt voor de hand om de herhalingskeuringen te koppelen aan de in artikel 11 van de UAVTI genoemde onderhouds- of servicetermijn. De periode van de onderhoudstermijn zou dan op het uitvoeren van de herhalingskeuringen afgestemd moeten worden. Het voorschrijven van een onderhouds- of servicetermijn is niet verplicht. “Indien in het bestek een onderhouds- of servicetermijn is voorgeschreven, 51

gaat deze termijn in onmiddellijk na de dag waarop het werk (....) als opgeleverd wordt beschouwd.” De termijn is vaak drie maanden. “De functie van de onderhoudstermijn is hierin gelegen, dat gebreken die in de onderhoudstermijn aan de dag treden, door de aannemer moeten worden hersteld. Dit met uitzondering van die gebreken waarvoor de opdrachtgever op grond van diens ontwerpverantwoordelijkheid aansprakelijk is.”(De Vries, D.P., 2009, Nut en functie van de onderhoudstermijn, Bouwrecht, nr. 1, pp. 33-34). Problemen die bij het uitvoeren van herhalingskeuringen kunnen optreden zijn het maken van afspraken met bewoners om deze uit te voeren en het beoordelen van de invloed van de bewoner en bewoning op het functioneren van de installaties. Openbaar (elektronisch) dossier Door het vastleggen van de beproevingsresultaten met betrekking tot de eisen van het Bouwbesluit (het publiekrechtelijk deel) in een openbaar dossier kan iedereen (inclusief de gebruiker en de gemeente) inzien of de installaties voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit.. De installateur kan zo aantonen dat de installaties voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit. Mogelijk kunnen deze beproevingsresultaten worden gekoppeld worden aan andere gegevens over woningen bij het kadaster. De inrichting, eigendom en beheer van dit dossier (op internet) kan verder door de overheid en Uneto-VNI worden uitgewerkt. 6.3

Standaard beproevingen

Normering De normering is gegeven door de eisen van het Bouwbesluit, ‘anders’ en de vraagspecificatie van de opdrachtgever. De onder ‘anders’ ingedeelde eisen en aanbevelingen kunnen (deels) zijn opgenomen in de vraagspecificatie of gegeven ontwerpwaarde van de opdrachtgever. Is dit niet het geval, dan volstaat bij beproeving het voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit. De eisen van het Bouwbesluit zijn nog niet allemaal benoemd. Onder ‘anders’ zijn nu de eisen en aanbevelingen uit de GIW/ISSO publicatie ‘ontwerpen montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008’ overgenomen. Mogelijk moeten voor bepaalde installaties ook ‘andere’ eisen worden opgenomen. Uitvoeren van beproevingen Het op het werk beproeven van het correct installatietechnisch functioneren, kan in principe voor elke installatie volgens onderstaand stappenplan verlopen (Bron: Warmtepompproject Uneto-VNI, fase D): • • •

• •

52

Voorbereiding: zijn alle documenten aanwezig die nodig zijn voor oplevering? Visuele controle: aanwezigheid van alle onderdelen. Functionaliteit: functioneert de installatie volgens de vraagspecificatie/ontwerp en de eisen van het Bouwbesluit. Dit kan gedaan worden volgens: 1 beschrijving beproevingsprincipe, 2 meetcondities vaststellen, 3 uitvoering van de meting. Vastlegging resultaten: noteren van gemeten waarden en controle op conformiteit, accorderen door verantwoordelijke controleur. Nazorg: zorg dragen voor kennisoverdracht naar bewoners en het aanleveren van de juiste documentatie.


Beproevingsrapport Het beproevingsrapport bestaat uit een tabel per installatietype. Deze tabel fungeert als een checklist, maar omvat indien toepasselijk ook meetgegevens, geaccordeerd door een paraaf van de verantwoordelijke controleur. In bijlage D zijn de beproevingsmethoden per installatietype terug te vinden en voorbeelden van hoe een dergelijke tabel eruit kan zien. Uneto-VNI zou verdere ontwikkeling van deze tabel(len) op zich kunnen nemen. Nu volgt per installatietype een overzicht van welke beproevingen volgens deskundigen en minimaal moeten worden uitgevoerd. Gasinstallaties Beproevingen die minimaal uitgevoerd moeten worden zijn: • •

Sterkteproef; Dichtheidsproef.

Waterinstallatie Beproevingen die minimaal uitgevoerd moeten worden zijn: • •

Persproef; Praktijktest koudwatertemperatuur.

Tijdens een expertmeeting (zie hoofdstuk 7) werd door deskundigen tevens aandacht gevraagd voor beproevingen van hydrofoorinstallaties en van droge blusleidingen. Gewenste beproevingen hydrofoorinstallaties: • Waterdruk; • Continuïteit van de waterdruk (voorkomen waterslag); • Geluid. Gewenste beproeving droge blusleidingen: •

Persproef.

Elektrotechnische installaties Beproevingen die minimaal uitgevoerd moeten worden zijn: • • • • • • • • • •

het ononderbroken zijn van geleiders; isolatieweerstand van de elektrische installatie; bescherming door scheiding van stroomketens, bij toepassing van SELVketens, PELV-ketens of elektrische scheiding; isolatieweerstand van vloeren en wanden; automatische uitschakeling van de voeding; aanvullende bescherming; bepaling van de polariteit; controle op de fasevolgorde; functionele en operationele beproevingen; spanningsverlies.

Tijdens de expertmeeting werd tevens aandacht gevraagd voor beproevingen van rookmelders, brandmeldinstallaties en bliksembeveiligingen. Verwarmingsinstallaties (diverse typen) Na inregelen moet beproefd worden of de verwarmingsinstallatie de vereiste temperaturen per (verblijfsgebied) weet te bereiken. Bij voorkeur vindt deze (na)controle plaats gedurende de herfst of winterperiode. 53

Tijdens de expertmeeting werd tevens aandacht gevraagd voor beproevingen van warmtepompen en koelinstallaties. Bij koelinstallaties gaat het vooral om WTWinstallaties met geïntegreerde koeling. Luchtbehandelingsinstallaties Bij luchtbehandelingsinstallaties moet per ruimte gemeten worden of voldaan wordt aan de vereiste capaciteit. De luchtvolumestroom moet voldoende zijn ten behoeve van ventilatie. Daarnaast moet het installatiegeluid van het ventilatiesysteem gemeten worden. Dit luistert erg nauw, mede vanwege de mogelijke aanwezigheid van achtergrondgeluiden. Rioleringsinstallaties Bij rioleringsinstallaties moet ten minste een persproef worden uitgevoerd om te controleren of de leidingen dicht zijn. Daarnaast moet gecontroleerd worden of de riolering niet te veel geluid produceert.

54


7

Draagvlakverkenning

7.1

Inleiding

Om zicht te krijgen op de huidige praktijk van opleveringen, in hoeverre dit wel of niet plaatsvindt, het nut en de noodzaak van een nieuwe structuur en het mogelijk functioneren van een nieuwe structuur, zijn enkele vragen voorgelegd aan brancheorganisaties en is een expertmeeting georganiseerd. De ideeën zijn tevens via een internet enquête voorgelegd aan medewerkers van installatiebureaus, projectontwikkelaars, bouwers en woningcorporaties die in de praktijk betrokken zijn bij opleveringen. 7.2

Expertmeeting

Om te toetsen of de voorgestelde structuur draagvlak heeft onder belanghebbenden, zijn er vragen (schriftelijk) voorgelegd aan vertegenwoordigers van de volgende instanties: • • • • • • • • •

Aedes (vereniging van woningcorporaties) Neprom (vereniging van projectontwikkelaars) NVB (Nederlandse Vereniging van Bouwondernemers) SWK (Stichting Waarborgfonds Koopwoningen) Woningborg Bouwfonds Vereniging Eigen Huis VvE-Belang Woonbond Kennis en Adviescentrum

Gestelde vragen zijn: 1. Deelt u de mening van Uneto-VNI dat de huidige situatie, waarin slechts in beperkte mate controles op de kwaliteit van installaties in nieuwe woningen worden uitgevoerd, onbevredigend is? 2. Welke problemen doen zich voor bij de kwaliteit van installaties in nieuwe woningen? 3. Zal de voorgestelde procedure leiden tot verbetering van de kwaliteit van installaties in nieuwe woningen? 4. Wat zijn de voor- en nadelen van de procedure? 5. Wat zijn de gewenste aanpassingen? 6. Welke beproevingen moeten standaard worden uitgevoerd? Daarnaast heeft er een expertmeeting plaatsgevonden waarin een voorstel voor een procedure en voor uit te voeren beproevingen is besproken met enkele vertegenwoordigers van deze organisaties en twee bouwkundig aannemers die ook deel uit maken van de begeleidingscommissie. De volgende personen waren bij de expertmeeting aanwezig: Bram Lucas (Era Contour), Arjan Meijer (Heddes Bouw), D.J. Janse (Stichting Waarborgfonds Koopwo55

ningen; SWK), B. van Buuren (Woningborg), Onno van Rijsbergen (Woonbond kennis- en adviescentrum), Ad Straub (Onderzoeksinstituut OTB) en Henk Visscher (Onderzoeksinstituut OTB). Alle aanwezigen zijn er van overtuigd dat er heel veel mis gaat met installaties. Het is een alarmerende situatie waar zeker iets aan gedaan moet worden. De oplossing ligt echter niet voor de hand. Over circa 15% van de woninginstallaties komen klachten23. Deze cijfers laten nog niet de kopers zien die wel problemen hebben maar dit rechtstreeks laten verhelpen door de aannemer of het installatiebedrijf. Veel klachten van gebruikers worden vaak wel verholpen, maar de echte problemen laten zich moeilijk oplossen. Bovendien worden er veel verborgen gebreken vermoed. Overigens zijn de lijstjes met klachtenregistraties vrij constant over de afgelopen tien jaar. Dit beeld wordt door de overigen onderstreept. Er bestaat wel het vermoeden dat de problemen zeer recentelijk toenemen. Met gas- en elektra-aansluitingen gaat volgens de aanwezigen niet veel mis. De risico’s zijn voor alle betrokkenen overduidelijk en daar wordt dan ook naar gehandeld. Problemen zijn vooral te vinden bij waterleidingen, verwarmingsinstallaties en ventilatie-installaties. Een antwoord op de kwaliteitsproblemen die zich in de praktijk voordoen waren de GIW/ISSO regelingen waarin de eindgebruiker centraal staat. De GIW/ISSO regelingen van 2005 en 2007 zijn echter in 2008, onder druk van Bouwend Nederland en Uneto-VNI, verworden tot een advies in plaats van een verplichting (Ontwerp- en montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008). Kritiek was vooral dat het verzorgen van een inregelrapport geld kost. Dat nazorg door slecht functionerende/ingeregelde installaties de installateur ook veel geld kan kosten, is waar, maar dit kan moeilijk als argument worden gebruikt om kleine bedrijven te bewegen om meer te investeren in opleveringsbeproevingen. Er lijkt iets mis te moeten gaan, opdat er echt actie wordt ondernomen. Een voorbeeld hiervan is het geluid van WTW-installaties na de problemen in Vathorst. Overigens ligt hier het initiatief vooral bij de producenten, die hun product willen blijven verkopen. Men verwacht nu aandacht voor het geluid van warmtepompen. Installaties zijn vaak een sluitpost van de begroting. Tijdens de uitvoering vinden bezuinigingen plaats met grote gevolgen voor de kwaliteit. Door lange doorlooptijden tussen initiatief en oplevering nemen de kosten toe terwijl de prijs al vaststaat. In de GIW-regeling staat ook een artikel over het leveren van goed en degelijk werk. Dit wordt in de praktijk vaak niet waargemaakt. Vooral een goede inregeling van de installatie vindt niet plaats. Aan de standaardprocedure zou een inregeling moeten worden toegevoegd en wellicht later bij een herhalingskeuring een naregeling. Om kwaliteit te leveren gaat het vooral om vakmanschap van het installatiebedrijf. Vrijblijvendheid levert niets op, maar een wettelijke regeling ook niet. Wat wel? Grote installatiebedrijven tonen wel goede wil. Het uitvoeren van beproevingen ligt ook contractueel vast. Echter, de monteurs doen het niet of nauwelijks, of steekproefsgewijs van verkeerde woningen. In de bijlage staan de opmerkingen over de wijze van beproeven per installatiesoort die tijdens de expertmeeting aan de orde kwamen. 23

56

Bron: Woningborg


Over de voorgestelde procedure zijn de volgende opmerkingen opgetekend: • • • • •

De installateurs moeten hun eigen installaties beproeven, maar er moet een derde onafhankelijke partij zijn die toeziet op de zelfcontrole. De bestaande certificeringsystemen zijn niet waterdicht, de pakkans is te gering. Het beproevingsrapport is een contractstuk tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. De eindgebruiker hoeft dit niet te ontvangen Gebruiksinstructies zijn belangrijk. Wel nazorg, geen herhalingskeuringen. De betreffende installateur(s) moeten voor bepaalde installaties naast schriftelijke gebruiksinstructies een mondelinge toelichting geven en deze toelichting na een bepaalde gebruiksperiode herhalen, bijvoorbeeld in winterperiode.

Over de (meer)waarde van het vastleggen van de beproevingsresultaten met betrekking tot de eisen van het Bouwbesluit (het publiekrechtelijk deel) in een openbaar (elektronisch) dossier hebben de betrokkenen zich niet uitgelaten Conclusies en aanbevelingen van expertmeeting • De deelnemers aan deze expert meeting vinden de huidige praktijk van de kwaliteit van de installaties alarmerend. Vervolgens is men tamelijk cynisch over wat we kunnen verwachten van een nieuwe structuur. Uiteindelijk zal toch vaak voor een goedkopere situatie worden gekozen met geen of minder uitgebreidere beproevingen. • Bij een nieuwe procedure zal de eerste reactie zijn wat dit gaan kosten en wie dat moet betalen. Installaties goed opleveren kan niet voor hetzelfde geld. Volgens ERA kost een keuring € 500, - per woning • De eindgebruiker moet centraal staan. Hij/zij heeft behoefte aan veilige, gezonde en goed functionerende installaties en moet weten hoe deze te gebruiken zijn. Het beantwoorden van deze vraag is moeilijk op te pakken door de brancheorganisatie Uneto-VNI. Aanbevelingen: • Het beproeven (en inregelen) van de installaties moet contractueel worden vastgelegd. • Het installatieontwerp, met beproeving en inregeling, moet voor de aanbesteding worden gemaakt (in samenhang met het bouwkundig ontwerp) en/of er moeten prestatie-eisen worden gesteld aan installaties. 7.3

Internet enquête

Om de draagvlakverkenning breder aan te pakken is er een internet enquête uitgezet onder installatiebedrijven, ontwikkelaars, bouwbedrijven en (ontwikkelende) corporaties. In deze enquête is gevraagd hoe vaak men betrokken is bij grootschalige woningbouw, hoe vaak hierbij wordt beproefd en opgeleverd, de mening over de nieuw op te zetten structuur en welke opmerkingen men daarbij heeft. De volledige vragenlijst en uitslagen zijn terug te vinden in de bijlage. De respons op de enquête was 19%, of te wel 13 van de 68 van de aangeschreven partijen heeft de enquête ingevuld. Daarvan waren 6 respondenten installatiebedrijven en 7 ontwikkelaars. Opleveringen in de praktijk 57

Deze respondenten geven aan bij gemiddeld 1 tot ongeveer 30 woningbouwprojecten met zo’n 50 tot 1000 woningen per project betrokken te zijn. Opvallend is dat deze respondenten gemiddeld genomen aangeven dat bij een groot deel van de projecten wel een oplevering (met beproeving, inregeling en rapportage) plaatsvindt (65% geeft aan dat in 80% of meer van de projecten wel een oplevering plaats vindt). Op de vraag naar de reden waarom men niet oplevert in de overige projecten antwoordt 61,5% dat de opdrachtgever er niet naar vraagt. Als men wel oplevert is het onderdeel van het beleid (1x genoemd) of onderdeel van het bestek (1x genoemd). Op de vraag of men het belangrijk vindt dat alle woningbouwprojecten worden opgeleverd zegt 77% dit belangrijk tot zeer belangrijk te vinden. De respondenten vinden een oplevering belangrijk tot zeer belangrijk (ruim 84%) voor het zeker stellen van de kwaliteit van het werk van de installateurs. Nieuwe structuur Over de vraag of de voorgestelde structuur ervoor zal zorgen dat beproevingen wel zullen plaatsvinden zijn de meningen verdeeld: 46,2% zegt ‘waarschijnlijk wel’, 38,5% zegt ‘waarschijnlijk niet’. Er is ook gevraagd of men het eens of niet eens is met elke stap van de voorgestelde procedure. Tevens is gevraagd naar opmerkingen per stap. Met het tussen opdrachtgever en installateur contractueel vastleggen van de te beproeven onderdelen is 69% het eens. Tweemaal wordt opgemerkt dat het beter is dit uniform te maken. Met ‘het niveau van de eisen aan installaties wordt bepaald door de vraagspecificatie van de opdrachtgever’ is 53,8% het eens. Maar ook hier zien sommige liever dat dit (wettelijk) is vastgelegd of uniform is. Eén respondent merkt op dat niet iedere opdrachtgever professioneel genoeg hiervoor is. Het vastleggen van de beproevingsresultaten in een (elektronisch) document wordt door ruim 84% onderschreven. Dat dit aan de opdrachtgever beschikbaar moet worden gesteld onderschrijft 77%. Een opmerking hierbij is dat de klant niet altijd de kennis heeft om dit document te kunnen beoordelen. Van de respondenten is ruim 69% het er mee eens dat de installateur een gebruikershandleiding en onderhoudsinstructies verzorgt. Met ‘het vastleggen van de eisen met betrekking tot het Bouwbesluit in een openbaar (elektronisch) dossier’ is 46,2% het eens, 38,5% weet het niet. Een respondent vraag zich af wat het verschil is met de eerdere stap in de procedure, waarbij beproevingsresultaten worden vastgelegd en beschikbaar worden gesteld aan de opdrachtgever. Met ‘tot het beproeven wordt ook het inregelen van de installaties voor verwarming en ventilatie gerekend’ is 76,9% het eens, met een opmerking ‘dat dit wettelijk moet worden vastgelegd, anders doet de een het wel en de ander niet’. Bij de algemene vraag naar de voordelen van de nieuwe procedure worden een betere kwaliteit, betere inregeling en betere documentatie (vastleggen resultaten en handleidingen/uitleg) genoemd. Ook noemt een respondent de afname van faalkosten. Als belangrijkste nadelen worden extra kosten, de toename van administratieve lasten en gebrek aan uniformiteit bij vaststellen van vraagspecificatie genoemd. Enkele aanpassingen die worden genoemd zijn: het uniform maken van de onderdelen die worden beproefd om discussies tussen opdrachtgever en installateur te voorkomen, het inpassen van tussentijdse controles en dat de eindverantwoordelijkheid bij de installateur moet blijven en niet moet worden overgedragen naar de opdrachtgever. Ook tijdens de onderhoudsperiode dient de installateur verantwoordelijk te blijven voor het door hem geleverde product. 58


Alle uitkomsten van de enquête zijn te vinden in bijlage B. 7.4

Conclusies

Uit de draagvlakverkenning is het beeld ontstaan dat de ondervraagden belang hechten aan goede en veilige installaties. De voorgestelde structuur kan daar volgens hen zeker aan bijdragen. Wel hebben ze vraagtekens bij de praktische uitvoerbaarheid. Men verwacht dat de kosten en administratieve lasten zullen toenemen. De kosten kunnen worden ondervangen door deze al op te nemen in het aanbestedingstraject: vakmanschap moet zichtbaar worden in de prijs. Er wordt onder andere ook gepleit voor uniformiteit in de contracten over welke onderdelen beproefd gaan worden, om discussies hierover tussen installateur en opdrachtgever voor te zijn. Een wettelijke basis voor de procedure vindt men ook belangrijk, men is bezorgd dat er installateurs zullen zijn die niet volgens de procedure gaan werken en daardoor de prijs voor het werk kunnen drukken.

59

8

Conclusies en aanbevelingen

In dit hoofdstuk worden de vragen die voor het onderzoek zijn geformuleerd beantwoord. Vervolgens worden ook enkele aanbevelingen gedaan. 1. Wat is er bekend over de huidige omvang van gebreken en risico’s van nutsaansluitingen en installaties in woningen? Feitelijke gegevens over de kwaliteit van aansluitingen en installaties van recentelijk gerealiseerde woningen zijn beperkt. Eerder uitgevoerd onderzoek was vaak beperkt tot gas- en elektriciteitaansluitingen en richtte zich op de gehele bestaande voorraad. De beperkte onderzoeksgegevens die wel beschikbaar waren duiden wel op kwaliteitsgebreken. Ook de voor deze onderzoeken geïnterviewden geven aan dat er toenemende problemen zijn met installaties. De meeste problemen worden waargenomen bij verwarming- en ventilatie-installaties. De grootste gezondheidsrisico’s worden vermoed bij de aanleg van drinkwaterleidingen waardoor het risico voor besmetting met de legionellabacterie toeneemt en ventilatie systemen, waardoor de luchtkwaliteit niet voldoende is. Op basis van de beschikbare onderzoeksgegevens kunnen echter geen uitspraken worden gedaan over de omvang van gebreken en de mate van risico’s bij nieuwe woningen. 2. In hoeverre kan een opleveringsinspectie bij nieuwbouw gebreken en risico’s reduceren? Er is een algemeen beeld ontstaan, dat door alle marktpartijen (consumentenorganisaties, bouw- en ontwikkelpartijen) wordt onderschreven, dat het zeer wenselijk is dat de installaties van een nieuwe woning worden opgeleverd. Deze oplevering zou volgens een standaard procedure moeten worden uitgevoerd en de resultaten van deze oplevering moeten worden overlegd aan de betrokken partijen. Men is er van overtuigd een degelijke oplevering een belangrijke bijdrage levert aan het reduceren van gebreken en risico’s. 3. In hoeverre worden in een aantal andere Europese landen opleveringsinspecties van installaties uitgevoerd? Hoe wordt dit afgedwongen (bijvoorbeeld: onderdeel van de vergunningsprocedure, door aansprakelijkheid e.d. of door de beroepsorganisaties)? In de drie onderzochte landen België, Engeland en Duitsland blijkt kwaliteitscontrole op (nieuwe) installaties wel geregeld. In Vlaanderen mag een gas-, elektrische- of waterleidinginstallatie pas in gebruik worden genomen nadat er een conformiteitsverklaring is afgegeven door een erkende installateur. Eigenaren van woningen moeten een elektriciteitsdossier kunnen overleggen. Bovendien bestaat er in Vlaanderen een verplichte onderhoudskeuring voor gasinstallaties in bestaande woningen met een vermogen van meer dan 20 kW. Desondanks zijn er door aanpassingen door doe-het-zelvers wel wat twijfels over de kwaliteit van gasinstallaties. In Engeland wordt een woning gedurende de bouw op vaststaande momenten gecontroleerd, bij een positief resultaat en na melding aan BWT volgt een opleveringscertificaat dat de woning inclusief installaties voldoet aan de regelgeving. Elektrisch installatiewerk moet in nieuwbouwwoningen door een erkende installateur worden aangebracht. Werkzaamheden aan bestaande woningen moeten of worden aangemeld bij de gemeente of door een erkende installateur worden uitgevoerd. 60


Werk aan gasinstallaties moet ook door erkende installateurs worden uitgevoerd. Alleen erkende en geregistreerde bedrijven mogen installatiewerk aan waterinstallaties uitvoeren. Lokale waterbedrijven moeten eisen aan drinkwaterinstallaties handhaven. In Duitsland geldt dat in elke deelstaat bij oplevering van een woning bewijs moet worden overlegd dat de installaties voldoen aan de wettelijke eisen en dat deze zijn aangelegd, aangesloten en gekeurd door erkende installateurs. Nutsbedrijven fungeren als handhavers van de regels. Het is niet bekend of er een wettelijke verplichting bestaat voor onderhoud of inspecties van bestaande installaties. Een terugkeer naar voorbeeld van bovenstaande landen, waarbij allerlei verplichtingen gelden, lijkt in Nederland na juist een periode van minder regelgeving en marktwerking, niet aan de orde. 4. Hoe kan een oplevering van installaties een vanzelfsprekende afsluiting van het bouwproces worden (bijvoorbeeld door een ordening waarbij een oplevering aannemers vrijwaart van eventuele aansprakelijkheid van gebreken van de installaties en waarvan de resultaten in een openbare database worden vastgelegd)? Bovenstaande overwegingen en verschillende besprekingen in de begeleidingscommissie van het onderzoek hebben geresulteerd in onderstaande structuur: De redenering is als volgt: Als een installateur zijn werk oplevert aan de opdrachtgever (de hoofdaannemer/projectontwikkelaar/eigenaar) op basis van beproevingen volgens gestandaardiseerde methoden, dan wordt daarmee de aansprakelijkheid grotendeels verlegd van de installateur naar de opdrachtnemer. Het ‘opleveren’ wil zeggen dat de installateur op afdoende wijze aan de opdrachtgever aantoont dat zijn werk voldoet aan eraan ten grondslag liggende eisen. Mochten er later toch problemen worden ervaren met de onderdelen van installaties die in de oplevering zijn opgenomen, dan ligt de bewijslast bij de opdrachtgever om aan te tonen dat dit terug te voeren is op nalatigheid van de installateur. Een specifieke verwijzing naar de betekenis van de oplevering van installaties voor de aansprakelijkheid in het Burgerlijk Wetboek24 kan deze structuur versterken. Vervolgens is het zinvol om een uniforme, transparante, werkwijze voor de opleving van installaties vast te leggen. Deze kan bestaan uit de volgende elementen: 1. Installateur en opdrachtgever leggen in het contract vast welke onderdelen van de installaties worden opgeleverd. 2. Het niveau van eisen wordt bepaald door de vraagspecificatie van de opdrachtgever, met inbegrip van de eisen van het Bouwbesluit. 3. De installateur legt de resultaten van de beproevingen vast in een (elektronisch) document, genoemd beproevingsrapport installaties nieuwe woningen. 4. Het beproevingsrapport wordt beschikbaar gesteld aan de opdrachtgever (bijvoorbeeld via internet). 5. De installateur zorgt voor een gebruikershandleiding en onderhoudsinstructies van de installaties (met bijbehorend naslagwerk) en stelt deze beschikbaar aan de opdrachtgever en aan de eigenaar of gebruiker van de installatie(s) niet zijnde de eigenaar van de installatie(s). Oplevering volgens artikel 758, Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek: 1. Indien de aannemer te kennen heeft gegeven dat het werk klaar is om te worden opgeleverd en de opdrachtgever het werk niet binnen een redelijke termijn keurt en al dan niet onder voorbehoud aanvaardt dan wel onder aanwijzing van de gebreken weigert, wordt de opdrachtgever geacht het werk stilzwijgend te hebben aanvaard. Na de aanvaarding wordt het werk als opgeleverd beschouwd. 2. Na oplevering is het werk voor risico van de opdrachtgever. Derhalve blijft hij de prijs verschuldigd, ongeacht tenietgaan of achteruitgang van het werk door een oorzaak die niet aan de aannemer kan worden toegerekend. 3. De aannemer is ontslagen van de aansprakelijkheid voor gebreken die de opdrachtgever op het tijdstip van oplevering redelijkerwijs had moeten ontdekken. 24

61

6. De installateur legt de beproevingsresultaten met betrekking tot de eisen van het Bouwbesluit (het publiekrechtelijk deel) vast in een openbaar (elektronisch) dossier. 7. Tot het beproeven wordt ook het inregelen van de installaties voor verwarming en ventilatie (en overige gebouwgebonden producten) gerekend. 5. Uit welke onderdelen en methoden bestaat een effectieve en efficiënte vorm van oplevering? Ten behoeve van dit project is een overzicht gemaakt van de onderdelen waaruit een oplevering kan bestaan. Daarnaast is aangegeven volgens welke methoden deze oplevering kan worden uitgevoerd. Voor alle onderdelen wordt verwezen naar methoden etc. uit bestaande procedure beschrijvingen en normen. Voor een goede oplevering van alle installaties is een volledige beproeving en rapportage noodzakelijk. Een volgende stap in het operationaliseren van de procedure is om onderdelen en beproevingsmethoden in een overzichtelijke lijst te plaatsen. Mogelijk kan er ook worden onderzocht wat de kosten van een volledige oplevering met beproevingen zijn. Mogelijk is er nog een splitsing te maken in onderdelen die altijd moeten worden beproefd en onderdelen die optioneel zijn. De keuzes worden vastgelegd in een contract tussen installateur en opdrachtgever. 6. Zijn de bestaande vormen van geüniformeerde (gecertificeerde) beproevingsmethodieken ook voor het hier beoogde doel geschikt? Er is geen reden om aan te nemen dat er nieuwe vormen van beproevingsmethodieken moeten worden ontwikkeld om aan beoogd doel te kunnen voldoen. Een beknopte beschrijving, gebaseerd op bestaande methodieken, van beproevingen en een eenvoudige tabel met daarin normen, de vraagspecificatie(s), gemeten waarden, geaccordeerd door verantwoordelijke controleur is voldoende. Uneto-VNI zou verdere ontwikkeling van een opleveringsrapport op zich kunnen nemen. 7. Welke voor- en nadelen zien stakeholders (inclusief de overheid / politiek) in een vanzelfsprekende oplevering? In overleg met de opdrachtgever is bepaald welke instanties en personen voor dit onderzoek zijn geïnterviewd en werden betrokken bij een expertmeeting. Daarnaast hebben ook de leden van de begeleidingscommissie een bijdrage geleverd aan de discussie. Vooral de expertmeeting met vertegenwoordigers van bouwbedrijven, GIWverstrekkers en de Woonbond leverde een eensgezind beeld op. Allen zien signalen en bewijzen dat de kwaliteit van installaties problematisch is en dat dit erger wordt. Betere kwaliteitscontroles worden essentieel geacht, een oplevering is noodzaak. Toch zijn er grote twijfels over hoe dit van de grond kan komen. Een wettelijke verplichting wordt door allen als onhaalbaar gezien. De voorgestelde procedure wordt inhoudelijk wel min of meer onderschreven. De betrokkenen leveren hier echter erg weinig positief of negatief commentaar op. Men is echter wel erg sceptisch over of dit werkelijk tot meer en complete opleveringen zal leiden. In de eerste plaats denkt men dat de primaire kosten die er mee gemoeid zijn belemmerend zullen werken. Men acht het niet waarschijnlijk dat het merendeel van de installatiebedrijven de meerkosten voor hun rekening willen nemen, ook al kunnen ze op termijn besparen (minder faalkosten). Ook twijfelt men of alle installateurs voldoende kennis en kunde hebben om opleveringen volledig uit te kunnen voeren. Tevens denkt men dat opdrachtgevers (aannemers/projectontwikkelaars) niet echt op opleveringen zullen aansturen. 62


Een internetenquête, uitgezet onder installateurs, aannemers en opdrachtgevers bevestigd min of meer dit beeld. De respondenten geven echter aan dat in een groot deel van de projecten waar zij bij betrokken zijn, wel een oplevering plaats vindt. Men is bezorgd over de kwaliteit, hecht veel belang aan goede installaties en de voorgestelde procedure zou een verbetering van de kwaliteit kunnen betekenen. Maar de meerkosten en verhoging van de administratieve lasten worden als een belemmering ervaren. Uniformiteit in de te beproeven installatieonderdelen en een vorm van een wettelijke basis worden door sommigen als voorwaarden genoemd. 8. Welke aanbevelingen kunnen worden gedaan voor een verdere operationalisering van de voorgestelde oplevering? De noodzaak van het opleveren van installaties van nieuwe woningen wordt door velen onderschreven en de in bovenstaande omschreven structuur wordt hiertoe geschikt geacht. Er blijft echter twijfel bestaan of deze werkwijze dan ook in alle gevallen zal worden toegepast. Een brede toepassing van de beschreven oplevering kan op de volgende manieren worden ingestoken: Faciliteren, stimuleren en promotie • De overheid stimuleert samen met Uneto-VNI de facilitering van de infrastructuur (uniforme werkwijze, openbare database met opleveringsdossiers) voor het opleveren van installaties volgens de beschreven structuur. • Brancheorganisaties stimuleren dat opleveringen een vanzelfsprekende plek krijgen in aanbestedingsprocedures (bijvoorbeeld door duidelijke bepalingen in de Stabu-bestekssystematiek ‘Voor het werk geldende voorwaarden’). • De overheid zet samen met brancheorganisaties een campagne op om woningeigenaren en opdrachtgevers te wijzen op hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van hun woningen (de zorgplicht). • Brancheorganisaties benadrukken de verantwoordelijkheid van de installateur voor zowel het installatieontwerp als de uitvoering en mogelijk onderhoud en beheer. • Uneto-VNI kan in het gestelde verband wellicht gezamenlijk optrekken met Bouwend Nederland. • Het verdient aanbeveling te onderzoeken of verzekeraars hun premies kunnen reduceren, als er aantoonbaar betrouwbare opleveringsrapporten zijn. Mogelijk zijn de financiële risico’s en schadegevallen te beperkt om een significant verschil te maken. Kennisoverdracht • Brancheorganisaties stimuleren onder hun leden het verkrijgen van de noodzakelijke kennis over de oplevering van installaties. • Brancheorganisaties stimuleren het maken van het installatieontwerp in samenhang met het bouwkundig ontwerp met voorwaarden voor beproeving en inregeling van de installaties. Regelgeving • Om de systematiek op zo groot mogelijke schaal te doen toepassen kan de optie van een wettelijke verplichting voor het hebben van een opleveringsrapport worden overwogen. Als vervolg van het rapport van de Commissie Dekker (“Privaat wat kan, publiek wat moet”) worden in experimenten verschillende vormen van verantwoordelijkheidsverdeling en de toepassing van 63

•

64

zelfcontrole in de bouwvergunningsprocedure verkend. Om te kunnen voldoen aan de steeds hogere energieprestatie-eisen wordt het vaststellen van de feitelijke prestaties van een opgeleverde woning essentieel. Veilige en deugdelijke installaties horen hier ook bij. Het is raadzaam om ter afsluiting van de bouwvergunningsprocedures een vorm van een opleveringscontrole verplicht te stellen. Vele andere landen kennen dit ook. Dit maakt de oplevering van installaties voor alle projecten vanzelfsprekend. Onderzocht moet worden of onafhankelijk toezicht op de zelfcontrole van bedrijven moet worden ingevuld. Te denken valt aan steekproefsgewijze controle van opgeleverde installaties door een derde partij, indien een installateur niet gecertificeerd is voor de uitvoering van de betreffende installatie.


Geraadpleegde bronnen

Privaat wat kan, publiek wat moet - Commissie Dekker (2008) Risicoanalyse veiligheid gas- en elektra-installaties in de woning – PRC Bouwcentrum (2003) Eindrapportage veiligheid gas en elektra – PRC/ABF Research (2007) F. Duijm, M. Hady, J. van Ginkel & G.H. ten Bolscher, 2007. Gezondheid en ventilatie in woningen in Vathorst; onderzoek naar de relatie tussen gezondheidsklachten, binnenmilieukwaliteit en woningkenmerken. GGD Eemland, Amersfoort. A.J.W. Verkade, F. Duijm, A.M. Merckx, A. Meijer & G.H. ten Bolscher, 2009. Balansventilatie; onderzoek naar de effectiviteit van de genomen verbetermaatregelen en naar de tevredenheid van de bewoners van de wijk Vathorst. GGD MiddenNederland, Zeist Onderzoek Rijen, beoordeling bouwaanvraag en gebouw volgens eisen bouwbesluit – PRC (2008) NTA 8025 – Periodieke beoordeling van de veiligheid van technische installaties en technische voorzieningen in woningen BRL 6000 – Nationale Beoordelingsrichtlijn voor het KOMO Instal procescertificaat voor ‘ontwerpen, installeren en beheren van installaties’ ISSO – GIW Ontwerp en montage adviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen (2008) Juridisch – praktische beschouwing op ‘BouwTransparant’ – Adviesbureau Nieman (2009) Internetbronnen: http://www.komo.nl/a/default.ASP http://www.kbi.nl/ http://www.erkendinstallatiebedrijf.nl/ http://www.sterkin.nl/installateurs.asp

65

66


Bijlage A

Deelnemers expertmeeting en andere partijen betrokken in draagvlakmeting

Deelnemers expertmeeting Beproevingen van installaties in nieuwe woningen, 19 augustus 2009, Onderzoeksinstituut OTB, Delft:

Era Contour: A.J. (Bram) Lucas Heddes Bouw: Arjan Meijer Stichting Waarborgfonds Koopwoningen (SWK): D.J. Janse Woningborg: B. van Buuren Woonbond kennis- en adviescentrum: Onno van Rijsbergen Ad Straub (Onderzoeksinstituut OTB) Henk Visscher (Onderzoeksinstituut OTB)

Andere partijen draagvlakmeting (schriftelijk): Aedes: Maarten Georgius Neprom/NVB: Claudia Bouwens Bouwfonds: M. van Dijk en Jos de Vries Vereniging Eigen Huis: M. (Mattijs) de Jong VvE-Belang

67

Bijlage B

uitslagen internet enquête

aantallen

installateurs

bouwbedrijven

aangeschreven respons

38 6

•

ontwikkelaars

totaal

7

(ontwikkelende) corporaties 8

15*

68

0

0

7

13 (13,1%)

Ook de Neprom is gemaild, de enquête zou worden doorgestuurd naar de stuurgroepleden van het Lenteakkoord

Enquêtevragen: 1. Persoonlijke gegevens respondenten: a. Wat voor soort bedrijf is het? Installatiebedrijf Projectontwikkelaar Bouwbedrijf Woningcorporatie anders, namelijk

43,8 % (n=6) 50 % (n= 6) 0 0 6,2 % (n=1) - vastgoedbelegger

b. Wat is uw functie? Genoemd zijn: Installatiebedrijven: Technisch administrateur Directeur (2x) Technisch bedrijfsleider Onbekend: 2x Ontwikkelaars: Projectleider (5x) Programmamanager Onbekend: 1x 2. a. Bij hoeveel afgeronde woningbouwprojecten bent u (gemiddeld) per jaar betrokken? Zie onderstaande tabel b. Om hoeveel woningen gaat het daarbij in totaal? Gemiddeld per jaar? Zie onderstaande tabel 3. Kunt u een schatting doen van het percentage projecten waarbij een oplevering van de installaties (met beproevingen, inregelen en een rapportage) plaatsvindt? Zie onderstaande tabel

68


branche ontwikkelaar installateur installateur installateur ontwikkelaar ontwikkelaar installateur ontwikkelaar installateur ontwikkelaar installateur ontwikkelaar ontwikkelaar

aantal woningbouwprojecten aantal woningen aantal projecten per jaar met oplevering (in %) weet niet weet niet weet niet weet niet weet niet weet niet weet niet weet niet 90 ± 30 ± 1000 90 0-2 50 20 2 150 50 16 900 100 4 150 100 15 300 20 1 50 15 ca. 30 ca. 1000 80 2 50 80 3 100 weet niet

4. Als er bij de oplevering van het project geen oplevering van de installaties plaatsvindt, waar komt dit dan meestal door? de opdrachtgever vraagt er niet naar 61,5% (n= 8) het is niet in het aanbestedingscontract opge- 7,7 % (n=1) nomen de kosten die ermee gemoeid zijn, zijn te hoog 7,7 % (n=1) de beproevingsmethoden zijn te complex 0 anders, nl…. 23,1 %: (n=3) - Afpersen e.d. gebeurt wel (gas + water) alleen de rapportage schiet er door de werkdruk wel eens bij in. - Alle installaties worden opgeleverd - Inregelen en rapportages zijn onderdeel van het bestek. Beproeven installaties door kwaliteitsmanager 5. Hoe belangrijk vindt u het dat bij alle woningbouwprojecten een oplevering van de installaties plaatsvindt? zeer belangrijk 46,2 % (n=6) behoorlijk belangrijk 30,8 % (n=4) enigszins belangrijk 7,7 % (n= 1) niet belangrijk 15,4 % (n=2) 6. Hoe belangrijk vindt u een oplevering voor het zeker stellen van de kwaliteit van het werk van de installateur? zeer belangrijk 46,2 % (n=6) behoorlijk belangrijk 38,5 % (n=5) enigszins belangrijk 7,7 % (n=1) niet belangrijk 7,7 % (n=1) 7. Denkt u dat de voorgestelde structuur, d.w.z. dat de installatie oplevering de aansprakelijkheid van de installateur naar de opdrachtgever verlegt, ervoor zal zorgen

69

dat beproeving en oplevering bij het merendeel van de bouwprojecten wel zal plaatsvinden? zeker wel 15,4 % (n=2) waarschijnlijk wel 46,2 % (n=6) waarschijnlijk niet 38,5 % (n=5) zeker niet 0 geen mening 0 8. Wilt u hieronder bij elke stap van de procedure aangeven of u het er mee eens bent of niet? Er is ook ruimte gelaten voor eventuele opmerkingen. • De installateur en de opdrachtgever leggen in een contract vast welke onderdelen van de installaties worden beproefd en opgeleverd. Eens 69,2 % (n=9) Niet eens 15,4 % (n=2) Dat weet ik niet 15,4 % (n=2) opmerking - Beter een standaard lijst bijv in Stabu - gebeurt via bestek of technische omschrijving - juist uniform maken (is toch doel van procedure?) - Ook tussentijdse opleveringen • Het niveau van de eisen aan de installaties wordt bepaald door de vraagspecificatie van de opdrachtgever, met inbegrip van de eisen van het Bouwbesluit. Eens 53,8 % (n=7) Niet eens 30,8 % (n=4) Dat weet ik niet 15,4 % (n=2) opmerking - juist uniform maken (is toch doel van procedure?) - Liever wettelijk vastgelegd ( bouwbesluit ) - Niet iedere opdrachtgever is professioneel genoeg •

De installateur legt de resultaten van de beproevingen vast in een (elektronisch) document Eens 84,6 % (n=11) Niet eens 0 Dat weet ik niet 15,4 % (n=2) opmerking - moet wel makkelijk te realiseren zijn •

Het beproevingsrapport wordt beschikbaar gesteld aan de opdrachtgever (bijvoorbeeld via internet). Eens 76,9 % (n=10) Niet eens 0 Dat weet ik niet 23,1 (n=3) opmerking - Makkelijk en snel in te voeren zijn - Opdrachtgever (klant, koper van woning) mist de kennis om een beproevingsrapport te kunnen beoordelen • De installateur zorgt voor een gebruikershandleiding en onderhoudsinstructies van de installaties (met bijbehorend naslagwerk) en stelt deze beschikbaar aan de opdrachtgever en aan de eigenaar of gebruiker van de installatie(s), niet zijnde de opdrachtgever van de installatie Eens 69,2 % (n=9) Niet eens 15,4 % (n=2) Dat weet ik niet 15,4 % (n=2) 70


opmerking

eenmalig aan opdrachtgever, deze verspreidt deze aan de kopers of gebruikers • De installateur legt de beproevingsresultaten met betrekking tot de eisen van het Bouwbesluit (het publiekrechtelijk deel) vast in een openbaar (elektronisch) dossier. Eens 46, 2 % (n=6) Niet eens 15,4% (n=2) Dat weet ik niet 38,5 % (n=5) opmerking - en de eventuele strengere eisen van de opdrachtgever - waarom separaat? (beproevingsresultaten liggen toch al vast bij punt 3?) - Waarom, is e.e.a. niet privaatrechtelijk te regelen? • Tot het beproeven wordt ook het inregelen van de installaties voor verwarming en ventilatie (en overige gebouwgebonden producten) gerekend. Eens 76, 9 % (n=10) Niet eens 0 Dat weet ik niet 23,1 % (n=3) opmerking Wel wettelijke status, anders de een wel en de andere doet het niet

9. Welke voordelen ziet u bij de hier voorgestelde nieuwe procedure? Genoemd zijn:

duidelijke oplevering installaties - formele overdracht installaties Betere installatie Dat er een kleinere kans is dat een installatie niet werkt of niet voldoet na oplevering. Vaak is het niet goed functioneren van installaties niet goed merkbaar bijv voldoende ventilatie. De installateur zal meer aandacht besteden aan een juiste inregeling voor oplevering van installaties en aan een correcte documentatie en uitleg. Duidelijk structuur voor alle partijen laat geen ruimte meer voor excuses voor het niet uitvoeren van het inregelen van de installaties installateurs worden verplicht te beproeven en vast te leggen betere installaties (goed voor opdrachtgevers en installateurs) Kwaliteit van de opgeleverde installatie zal verbeteren. Niet veel, ik ben van mening dat er niet veel zal veranderen. De verantwoordelijkheid voor een deugdelijke installatie zal via contracten bij de desbetreffende installateur blijven liggen. Als rapportages verplicht worden, zullen ze in ieder geval gemaakt worden Nieuwe procedure?? Naar mijn weten is dit al jaren van toepassing!! Toets dat alles goed werkt terwijl dat nu vaak pas na bewoning blijkt. Wij constateren veel gebreken aan de installatie na ingebruikname omdat de oplevering zich met name concentreert op bouwkundige zaken als gevolg van het feit dat een bouwkundig aannemer. waarborgen kwaliteit, minder faalkosten

10. Welke nadelen ziet u bij de hier voorgestelde nieuwe procedure? Genoemd zijn: Bedrijven die niet meedoen, kunnen kosten besparen en dus onder de prijs duiken. Opdrachtgevers die niet verder dan de overdracht van de woningen aan de bewoners kijken, zullen gevoelig zijn voor lagere prijs 71

Bij oplevering is niet alles meer te zien, de kanalen en leidingen zitten in de schachten en vloeren verwerkt en kunnen dan niet meer gecontroleerd worden op lekkages, juiste wijze van beugelen, bochtenwerk etc. De installateur zal proberen zijn verantwoordelijkheid af te schuiven op de opdrachtgever. extra kosten Extra rapportages opstellen zal kostenverhogend werken. Geen nadelen Het risico bestaat dat indien in het voortraject onvoldoende afspraken worden gemaakt, de installateur een afwachtende houding kan gaan aannemen Inregelen en beproeving kosten geld ( best veel ) dus er dient een goede wettelijke basis hiervoor te zijn, en waar ook installateurs op worden afgerekend. Anders zal er oneerlijke concurrentie plaats vinden. Het zijn van KOMO Instal Installateur heeft in mijn ogen hierin geen verbetering ingebracht Kan tot een papieren zaak worden. Het gaat niet om de rapporten maar om het goed werken. niet te ver doorschieten, regeling zoveel mogelijk uniform/universeel maken (opdrachtgevers hebben geen/weinig verstand van installaties, is voor hen (te) moeilijk om te bepalen welke installaties/-onderdelen moeten worden beproefd en op welke wijze, dus zoveel mogelijk voorkauwen) Zie echt geen nadelen. Het geheel is gewoon een MUST!!

11. Kunt u aangeven wat er naar uw idee aangepast zou moeten worden aan de nieuwe procedure? Genoemd zijn: Bij 1ste punt van procedure: om discussies tussen installateur en opdrachtgever te voorkomen, beter vastleggen (standaard/uniform maken, is ook beter i.v.m. vaak onwetendheid bij opdrachtgever m.b.t. installaties) Bij 2de punt: idem, meestal weet opdrachtgever weinig/niets van installatietechniek, dus zoveel mogelijk vastleggen (standaard/uniform maken) Bij 6de punt: ik begrijp het verschil niet met punt 3 De procedure zoals deze nu loopt vind ik gewoon goed. Is het controleren op de naleving van regelgeving niet voor een deel de taak van de overheid? Opzichters controleren wel in de uitvoering op constructieve aspecten, slechts sporadisch op installatietechnische aspecten. Hetzelfde geldt voor de toetsing tijdens de aanvraag voor de bouwvergunning. We betalen er wel legekosten voor, controle laat echter te wensen over. Door de controle nu bij de installateurs te leggen (in de vorm van rapportages), komen de extra kosten uiteindelijk bij de ontwikkelaar (of eigenlijk: eindgebruiker) te liggen. Wellicht kan de hoogte van de legeskosten ter discussie worden gesteld. Tussentijdse controles Verantwoordelijkheid van de installateur moet niet overgedragen worden naar de opdrachtgever. Ook tijdens de onderhoudsperiode dient de installateur volledig verantwoordelijk te blijven voor het door hem geleverde product. Hieronder heeft u ruimte voor andere opmerkingen naar aanleiding van deze enquête: Genoemd zijn: Jammer dat de branche zich zo laat realiseert dat zij verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het eigen werk. En dus ook jammer dat een procedure als deze noodzakelijk is gebleken om de teleurstellende kwaliteit weer op peil te krijgen. Ik neem aan dat dit niet tot meerkosten leid omdat het m.i. makkelijk kan worden betaald door inverdienmogelijkheden omdat minder vaak na oplevering voor 72


reparaties teruggekomen hoeft te worden. Bovendien mag je van een professionele partij toch verwachten dat de installatie die je besteld ook werkt. zoveel mogelijk standaardiseren om onduidelijkheden/ meningsverschillen/discussies te voorkomen, en ook om te voorkomen dat malafide installateurs misbruik zouden kunnen maken van eventuele hiaten, waardoor toch weer klachten zouden kunnen ontstaan.

73

74


Bijlage C

Algemene Leveringsvoorwaarden Installerende Bedrijven (ALIB ’07) UNETOVNI, relevante artikelen

Artikel 3 Verplichtingen van de technisch aannemer 5. De technisch aannemer zal zich naar beste vermogen inspannen om de Werkzaamheden uit te voeren; de reikwijdte van zijn verplichtingen is echter mede afhankelijk van de mate van inbreng en invloed van de klant c.q. van de door of namens de klant ingeschakelde derde(n). 6. De technisch aannemer is verplicht datgene te doen wat naar de aard van de Overeenkomst door de wet, de eisen van redelijkheid en billijkheid of het gebruik wordt gevorderd. 7. De technisch aannemer zorgt er voor, dat hij op de hoogte is van de voor de Werkzaamheden van belang zijnde wettelijke voorschriften en beschikkingen van overheidswege, alsmede van de voorschriften van bijzondere aard, zoals technische of industriële normen. 8. De technisch aannemer is verplicht de Werkzaamheden zodanig te verrichten dat de installatie voldoet aan de uit de Overeenkomst voortvloeiende eisen. De hier bedoelde eisen omvatten eisen die voortvloeien uit het normale gebruik waarvoor de installatie bestemd is, alsmede de eisen die voortvloeien uit het bijzondere gebruik dat van de installatie zal worden gemaakt, doch uitsluitend voor zover die laatste eisen in de Overeenkomst schriftelijk zijn vastgelegd. 9. De technisch aannemer zal de klant desgevraagd op elk redelijk tijdstip informeren over de uitvoering van de Werkzaamheden en deze op een nader overeengekomen tijdstip toegang verlenen tot de plaatsen waar die worden verricht. Indien dat is overeengekomen, toont de technisch aannemer met een keuringsplan, protocol, logboek, rapport of verslag aan, dat zijn Werkzaamheden en resultaten van Werkzaamheden voldoen aan de eisen die voortvloeien uit de Overeenkomst. Artikel 9 Toetsing, aanvaarding en oplevering 1. De klant is bevoegd om via controles, beproevingen of tests te toetsen of de Werkzaamheden en resultaten van Werkzaamheden voldoen aan de eisen die voortvloeien uit de Overeenkomst. 2. Toetsing door of namens de klant geschiedt, na overleg met de technisch aannemer, tenzij iets anders is overeengekomen, voor rekening en risico van de klant. De technisch aannemer zal de klant binnen redelijke grenzen hierbij de noodzakelijke medewerking verlenen. 3. De klant dient bij het uitoefenen van zijn toetsingsbevoegdheid de Werkzaamheden zo weinig mogelijk te verstoren. Hij is verantwoordelijk voor de vertraging en/of kosten die als gevolg daarvan ontstaan en die niet aan de technisch aannemer kunnen worden toegerekend. Schade die door de toetsing aan de installatie ontstaat, komt voor rekening van de klant.

75

4. Zodra de technisch aannemer te kennen heeft gegeven dat de resultaten van de Werkzaamheden gereed zijn voor aanvaarding en de klant deze niet binnen de door de technisch aannemer gestelde termijn keurt en al dan niet onder voorbehoud aanvaardt dan wel onder aanwijzing van de gebreken weigert, worden de resultaten van de Werkzaamheden geacht stilzwijgend te zijn aanvaard. 5. Kleine gebreken die vóór een nog volgende betalingstermijn kunnen worden hersteld, mogen geen reden tot weigering zijn, mits zij de ingebruikneming van de installatie niet in de weg staan. 6. Na de aanvaarding worden de resultaten van de Werkzaamheden als opgeleverd beschouwd. De technisch aannemer is bevoegd de oplevering te verdelen in een aantal deelopleveringen. 7. Worden de resultaten van de Werkzaamheden door de klant (stilzwijgend) aanvaard, dan wordt als het tijdstip van aanvaarding aangemerkt de dag van de in lid 4 bedoelde kennisgeving. 8. Op verzoek van de klant kan de aanvaarding van de resultaten van de Werkzaamheden ook zonder de kennisgeving krachtens lid 4 plaatsvinden. Hiertoe deelt de klant de technisch aannemer schriftelijk mee de Werkzaamheden als aanvaard te beschouwen. De datum van verzending van deze mededeling geldt als het tijdstip van aanvaarding. Artikel 16 Aansprakelijkheid en garantie 1. Na het tijdstip van oplevering is de technisch aannemer niet meer aansprakelijk voor gebreken, tenzij: a) die gebreken aan hem zijn toe te rekenen, en bovendien b) de klant die gebreken voorafgaande aan de oplevering niet heeft opgemerkt, en bovendien c) de klant die gebreken op het tijdstip van oplevering redelijkerwijs niet had moeten ontdekken.

76


Bijlage D

UAV-TI §8a

‘1 Indien is overeengekomen dat het werk of een of meer onderdelen daarvan beproefd zullen worden, vindt beproeving plaats. De beproeving geschiedt door de aannemer in aanwezigheid van de directie en dient om vast te stellen of het werk, of het desbetreffende onderdeel daarvan, op het gebied bestreken door de beproeving, voldoet aan hetgeen is overeenkomen, voor zover dit op het tijdstip van de beproeving mogelijk is. 2. Aannemer en directie stellen in onderling overleg het tijdstip van de beproeving vast. Indien de aannemer en directie niet komen tot gemeenschappelijke vaststelling van het tijdstip van de beproeving, stelt de aannemer dit tijdstip vast en geeft van dit tijdstip ten minste acht dagen tevoren schriftelijk kennis aan de directie. 3. Ten behoeve van de beproeving stelt de aannemer voor zijn rekening het nodige materiaal en het personeel voor de bediening daarvan beschikbaar. De kosten van de voor de beproeving benodigde hoeveelheid water en energie zijn voor rekening van de opdrachtgever. 4. Zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk binnen vijf dagen na de beproeving, stelt de aannemer een rapport op waarin het beproevingsresultaat is opgenomen, alsmede, indien zulks is overeengekomen, een meetstaat die de meetresultaten en andere relevante gegevens vermeldt. Door de ondertekening van dit in tweevoud op te maken rapport door aannemer en directie staan de resultaten van de beproeving vast. Indien de directie tijdens de beproeving niet aanwezig is geweest, staan de resultaten van de beproeving vast door de enkele vermelding daarvan in het rapport. 5. Indien op grond van de beproeving is vastgesteld dat het werk, op het gebied bestreken door de beproeving, niet voldoet aan hetgeen is overeengekomen, zal, nadat de aannemer de nodige verbeteringen heeft aangebracht, de beproeving worden herhaald. Op deze herhaalde beproeving zijn de vorige leden van overeenkomstige toepassing, met dien verstande dat in dit geval de kosten van water en energie, benodigd voor de beproeving, voor rekening van de aannemer zijn. 6. Indien op grond van de beproeving is vastgesteld dat het werk, op het gebied bestreken door de beproeving, voldoet aan hetgeen is overeengekomen en het werk ook overigens is voltooid, vindt opneming van het werk plaats (zoals bedoeld in §9).

77

Bijlage E

Voorbeelden van controle formulieren uit het buitenland

Engeland: Voorbeeld van een controle formulier (www.trustcorgi.com):

78


Duitsland: Voorbeeldformulier ingebruikname elektrische installatie

79

Duitsland: Voorbeeldformulier ingebruikname gasinstallatie

80


81

Duitsland: Voorbeeldformulier ingebruikname waterinstallatie

82


Duitsland: Voorbeeldformulier ingebruikname elektrische installatie

83

Bijlage F

Certificeren en erkennen

Certificatie Certificatie is een methodiek op grond waarvan een door de Raad voor de Accreditatie erkende instantie (de certificerende instelling) kenbaar maakt dat het onderwerp van certificatie voldoet aan de daaraan gestelde eisen (Stichting Bouwkwaliteit, 1997). Uit de definitie van certificatie blijkt een onderscheid tussen productcertificatie, procescertificatie (dienst), persoonscertificatie en kwaliteitssysteemcertificatie. Echter, er komen ook koppelingen voor, bijvoorbeeld tussen producten systeemcertificatie, persoons- en procescertificatie en persoons- en systeemcertificatie. Productcertificatie Een productcertificaat is een document waarin door een onafhankelijk instituut wordt verklaard dat het eindproduct dat met dat certificaat wordt opgeleverd, voldoet aan de technische specificaties zoals opgenomen in het certificaat (Stichting Bouwkwaliteit, 1997). De normen voor productcertificaten staan in beoordelingsrichtlijnen. Voorbeelden van productcertificatie zijn er voor vele bouw- en installatiedelen. Merktekens verbonden aan productcertificatie zijn bijvoorbeeld KOMO-keur, KEMAkeur en keurmerk Goedgekeurd Keurmerkinstituut. In de bouwwereld zijn kwaliteitsverklaringen voor de bouw en Nationale Beoordelingsrichtlijnen (BRL) voor met name bouwproducten van grote betekenis. Er zijn zeven typen erkende kwaliteitsverklaringen voor de bouw. Standaard hebben die kwaliteitsverklaringen de toevoeging KOMO. De typen zijn KOMO-attest, KOMOproductcertificaat, KOMO-attest-met-productcertificaat, KOMO-procescertificaat, KOMO-kwaliteitssysteemcertificaat, KOMO Instal en KOMO Afbouw. Aan erkende kwaliteitsverklaringen op basis van Nationale Beoordelingsrichtlijnen kan de minister een formele publiekrechtelijke status verlenen. Deze publiekrechtelijke status is er dus niet altijd. Procescertificatie Een procescertificaat is in grote lijnen vergelijkbaar met een productcertificaat. Bij een procescertificaat is er in plaats van conformiteit met productspecificaties sprake van conformiteit met processpecificaties (Stichting Bouwkwaliteit, 1997). Volgens Rigter (1997) bestaat een procescertificaat uit een proceskeuring en een controlekeuring van delen van het managementsysteem. Procescertificatie geeft met andere woorden inzicht in de kwaliteit van de dienst voor de consument en het is tevens een instrument voor kwaliteitszorg van de aanbieder. Persooncertificatie Persooncertificatie heeft betrekking op het certificeren van de vakbekwaamheid van personen. De beoordelingsrichtlijn bevat eisen met betrekking tot de opleiding, de ervaring e.d. Voor toetsing worden veelal examens afgenomen. De certificaathouders worden periodiek aan een nieuwe toets onderworpen. Accreditatie van de certificatieinstelling geschiedt volgens NEN EN 45013. Aan de persoonscertificatie kan een titel worden verbonden. Daarnaast kan het bezit van een certificaat recht geven op het gebruik van een beeldmerk voor reclamedoel84


einden. Dit laatste geldt uiteraard ook voor andere vormen van certificatie. Certificaathouders kunnen zich laten inschrijven in een register. De registers zijn openbaar. De consument kan zelf vaststellen of hij of zij met een gecertificeerd persoon te maken heeft door de registers te raadplegen. Kwaliteitssysteemcertificatie Kwaliteitssysteemcertificatie is specifiek gericht op de kwaliteitszorg van de producent. Bij certificering van het kwaliteitssysteem van een bedrijf worden de vastgelegde procedures, werkinstructies, taak- en bevoegdheidsverdelingen, formulieren en checklists beoordeeld op basis van de eisen die daaraan worden gesteld in normen en/of beoordelingsrichtlijnen (Stichting Bouwkwaliteit, 1997). Een voorbeeld is certificering op basis van de (internationale) normering NEN-ISO 9000-serie. Erkenningsregelingen Diverse brancheverenigingen hebben erkenningsregelingen ontwikkeld die gericht zijn op kwaliteitsverbetering. De erkenningsregelingen richten zich op (een deel van) de aangesloten leden, vaak bedrijven en soms op personen. Reden waarom men niet kiest voor kwaliteitssysteemcertificatie (of persoonscertificatie) via het traject van de RvA, zijn vaak de daarmee gemoeide tijd en kosten. Zeker voor kleine bedrijven kan dit een (te) grote belemmering vormen. Belangrijk is dat de eisen voor erkenning eenzijdig, dat wil zeggen door de branches, geformuleerd kunnen worden. Consumentenorganisaties zijn dus geen partij. Een erkenningsregeling kan gebaseerd zijn op een ‘beoordelingsrichtlijn’ en uitgevoerd worden door certificatie-instellingen. In geval van erkenningsregelingen moet een deelnemer aan toelatingseisen voldoen en is er voor klachten van consumenten in veel gevallen een geschillencommissie aangesloten bij de Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (SGC). Betrokken partijen Bij de ontwikkeling, beheer en erkenning van een certificaat zijn een groot aantal partijen betrokken: de initiatiefnemer(s), de certificatie-instelling(en) en de Raad voor de Accreditatie (of een daaronder werkende coördinatiecommissie), externe deskundigen en maatschappelijke organisaties. Het initiatief voor een certificatietraject kan worden genomen door een brancheorganisatie of door een bedrijf. Beoordelingsrichtlijnen en certificatieschema’s vormen de basis voor certificering. De eisen voor het certificaat worden vastgesteld door een commissie van betrokken partijen en deskundigen. Ook consumentenorganisaties hebben hierin zitting. Raad voor de Accreditatie De Raad voor de Accreditatie (voorheen Raad voor de Certificatie) heeft tot doel het bewerkstelligen van de regulering van certificatiesystemen, dit met inachtneming van nationale en internationale afspraken. Hieraan geeft de RvA uitvoering door: • • •

het opstellen van (erkennings)criteria waaraan certificatiesystemen dienen te voldoen; het verlenen van erkenning aan certificatie-instellingen wanneer zij aan die criteria voldoen; het controleren van de instellingen op het naleven van de criteria en het bevorderen van coördinatie tussen de certificatie-instellingen en van harmonisatie van de gehanteerde certificatiesystemen.

De Raad voor Accreditatie heeft betrekking op certificatie in alle branches, dus niet slechts op de bouw. Het bestuur van de RvA wordt gevormd door vertegenwoordi85

gers uit het bedrijfsleven (VNO/NCW en RFG), vertegenwoordigers van instituten (NNI, KDI en TNO), consumentenorganisaties (Consumentenbond), de overheid (zeven ministeries en de VNG) en vertegenwoordigers van de erkende certificerende instellingen. De RvA heeft een geschillenregeling en klachtenrecht. Deze regelingen hebben betrekking op de geaccrediteerde instelling en de RvA. Daarnaast is er een bemiddelingsregeling in geval van geschillen tussen geaccrediteerde instellingen en hun klanten. Onder de RvA functioneren diverse coördinatiecommissies In het kader van het onderzoek zijn twee van de coördinatiecommissies van belang: voor de bouwsector de Stichting Bouwkwaliteit en voor de volkshuisvestingssector de Stichting Primaat. Stichting Bouwkwaliteit De Stichting Bouwkwaliteit (SBK) is de coördinatiecommissie voor de bouwsector. Zij heeft als doel het bevorderen van de integrale kwaliteitszorg in de bouw. Hieraan geeft zij uitvoering door: •

• •

coördinatie van het afgeven van kwaliteitsverklaringen voor producten en diensten in de bouwsector. Hiertoe worden door Colleges van Deskundigen beoordelingsrichtlijnen opgesteld. Het gevolg is dat producten bij de verschillende certificatie-instellingen op dezelfde wijze worden gecertificeerd; tripartite overeenkomst tussen de RvA, de SBK en de ministeries van VROM en EZ over harmonisatie van de voorschriften (Bouwbesluit), normen (NEN’s), beoordelingsrichtlijnen en kwaliteitsverklaringen; actief beheer van collectieve bouwkeurmerken, bijvoorbeeld het KOMO-merk.

Het bestuur van de SBK bestaat uit zes leden en een onafhankelijk voorzitter. In het bestuur zijn vertegenwoordigd de toeleverende bouw (NVTB), de ontwerpende bouw (BNA/ONRI) en de uitvoerende bouw (VNI/UNETO, AVBB). Harmonisatie Commissie Bouw De Harmonisatie Commissie Bouw (HCB) van de Stichting Bouwkwaliteit draagt zorg voor de harmonisatie in de bouwsector. De HCB aanvaardt – na toetsing op het voorgeschreven totstandkomingsproces en het maatschappelijk draagvlak – de Nationale Beoordelingsrichtlijnen, die door het betrokken College van Deskundigen zijn vastgesteld. De Stichting Bouwkwaliteit beheert het collectieve private kwaliteitsmerk KOMO. Via een licentieovereenkomst met de geaccrediteerde certificatie- en attesterings- instellingen mogen deze instellingen het merkteken KOMO verbinden aan een kwaliteitsverklaring afgegeven op een door de HCB aanvaarde Nationale Beoordelingsrichtlijn. Certificatie-instellingen De in artikel 3 van de Woningwet geformuleerde ‘door de minister erkende certificatie-instellingen’ verkrijgen deze erkenning door de Raad voor Accreditatie. De RvA mag accrediteren op basis van de Nederlands aanvaarde Europese norm NEN EN 45010:1998 Algemene eisen voor de beoordeling en de erkenning van instellingen die certificatie/registratie uitvoeren. Certificatie-instellingen met een RvC-accreditatie hebben aangetoond dat ze deskundig en onpartijdig invulling geven aan hun activiteiten rond het certificeren van kwaliteitssystemen, producten c.q. vakbekwaamheid. Deze accreditatie is gebaseerd op de Europese normen EN 45011, EN 45012 of EN 45013.25 25 NEN EN 45011:1998 Algemene eisen voor instellingen die productcertificatiesystemen uitvoeren; NEN EN 45012:1998 Algemene eisen voor instellingen die beoordeling en certificatie/registratie van kwaliteitssystemen uitvoeren; NEN EN

86


De RvA erkent certificatie-instellingen voor bepaalde werkterreinen. Om te worden erkend moet de instelling voldoende expertise in huis te hebben en onafhankelijk opereren van de marktpartijen die het keurmerk aanvragen en voeren (de certificaathouders). De certificatie-instelling moet apart erkend worden voor product, procesen kwaliteitssysteemcertificering en attestering. Bij niet goed functioneren wordt de erkenning door de RvA ingetrokken. Beoordelingsrichtlijnen Beoordelingsrichtlijnen sommen de eisen op waaraan het onderwerp moet voldoen. In een beoordelingsrichtlijn wordt zoveel mogelijk verwezen naar geldende normen. Daarnaast worden eisen gesteld aan het kwaliteitssysteem van de producent en wordt vermeld waaruit het toelatingsonderzoek bestaat (bijvoorbeeld welke tests gedaan moeten worden). Bovendien bepaalt de beoordelingsrichtlijn hoe en hoe vaak gecontroleerd moet worden na het verlenen van het certificaat. Zoals vermeld hebben beoordelingsrichtlijnen in de bouwwereld een meer specifieke betekenis. Daar kan men te maken hebben met Nationale Beoordelingsrichtlijnen en kwaliteitsverklaringen. Een Nationale Beoordelingsrichtlijn (BRL) wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van een certificatie-instelling door een College van Deskundigen. Aangezien de beoordelingsrichtlijn nationale werking krijgt, moeten belanghebbende partijen voldoende gelegenheid krijgen om hun wensen naar voren te brengen. De nieuwe beoordelingsrichtlijn kan worden gehanteerd door elke certificatie-instelling die voor het desbetreffende onderwerp erkend is. Wanneer er voor een bepaald onderwerp een Nationale Beoordelingsrichtlijn bestaat, kan een bedrijf (fabrikant van een product) dat een kwaliteitsverklaring wil, zich wenden tot een van de instellingen die voor dat onderwerp erkend zijn. De Harmonisatie Commissie Bouw (HCB) van de Stichting Bouwkwaliteit stelt twee maal per jaar de lijst van Nationale Beoordelingsrichtlijnen voor de bouw vast. Certificatieschema beheerders KBI is een certificatieschema beheerder die in opdracht/afstemming met marktpartijen certificatie schema’s beheert: dus BRL’s (doet) opstellen en onderhoudt. Dit gebeurt onder toezicht van een Centraal College van Deskundigen (CCvD) waarin alle relevante marktpartijen en disciplines zijn vertegenwoordigd. De CCvD stelt Technische Commissies in die de BRL’s ontwikkelen. Deze certificatieregelingen zijn veelal gebaseerd op het NEN EN 45011. KBI sluit gebruiksovereenkomsten met CI’s die van deze regelingen gebruik willen maken. De CI’s moeten periodiek rapporteren aan het CCvD over de werking van de regeling. KBI maakt voor Bouwregelgeving georiënteerde regelingen gebruik van het KOMOinstal merk. Deze BRL’s worden ook door de HCB aanvaardt waarmee is vastgesteld dat de aansluiting op de regelgeving correct is. KBI streeft er naar haar regelingen onder toezicht van de RvA te brengen. In dat verband is het CCvD van KBI ook erkend door de RvA. Ook houdt de RvA dan toezicht op de door de RvA geaccrediteerde CI’s die deze regelingen uitvoeren.

45013:1991 Algemene criteria voor certificatie-instellingen die certificatie van personen uitvoeren. Tevens relevant is de norm NEN EN 45004:1996 Algemene criteria voor het functioneren van verschillende soorten instellingen die keuringen uitvoeren.

87

88


Bijlage G

Beproevingen en voorbeeldtabellen

Per installatiesoort zijn hieronder de bronnen vermeld waar beproevingsmethodieken te vinden zijn. Een tabel om beproevingsresultaten vast te leggen is ook toegevoegd, om aan te geven hoe zoiets er uit zou kunnen zien. Ook wordt beschreven welke beproevingen minimaal moeten plaatsvinden om een veilige en deugdelijke installatie te waarborgen. Er is bij een aantal installatiesoorten aangegeven hoe deze beproevingen uitgevoerd moeten worden. Indien er meerdere bepalingsmethoden voor de beproevingen zijn, dan wordt volstaan met een lijst van publicaties waar deze beproevingen terug te vinden zijn. Gasinstallaties Bronnen: • • • •

NEN 1078 NPR 3378 Kleintje Gas Impuls 01 2008 (uitgave van Intech klimaat en sanitair en OTIB) , gebaseerd op NEN 1078:2004, NPR 3378-1: 2006, NPR 3378-2: 2006 en Kleintje Gas.

Beproevingsrapport Beproeving

Normering BB Anders

Vraagspec. of ontwerpwaarde

Meetwaarden

Voldoet

Documentatie aanwezig?

Paraaf

Sterkteproef Dichtheidsproef voorziening voor gas Dichtheidsproef gasinstallatie

Beproevingen Sterkteproef 1. Bepaal waar de de pomp of compressor aangesloten kan worden met een ½”- of ¾” schroefdraad verbinding (drukmeetnippels waar een slang kan worden opgeschoven zijn niet geschikt voor een hoge druk) 2. Controleer of alle aansluitpunten gasdicht zijn afgedopt en geen toestellen, appendages of afsluiters kunnen worden meebeproefd; 3. Sluit de pomp of compressor aan; 4. Vul de ‘voorziening voor gas’ tot een over druk van 500 kPa (5 bar); 5. Handhaaf deze druk 10 seconden en laat de de druk dan dalen tot nul; 6. Loop de hele ‘voorziening voor gas’ na en controleer of door de drukstoot zichtbare beschadigingen zijn ontstaan; 7. Repareer eventuele beschadigingen en voer de drukproef opnieuw uit; 8. Teken in het opleverkeuringsrapport aan dat de sterkteproef tot een positief resultaat heeft geleid; 9. Voer vervolgens de dichtheidsproef voor de voorziening voor gas uit. Dichtheidsproef 89

1. Sluit de gasperspomp, U-buismanometer of digitale gasdrukmeter aan op de voorziening voor gas. Als een stikstoffles is aangesloten, komt dit op een ander aansluitpunt; 2. Breng de overdruk op 100mbar, of 1 meter waterkolom boven de werkdruk; 3. Sluit de afsluiter tussen de stikstoffles, compressor of pomp en de voorziening voor gas (niet de verbinding tussen het peilglas en de voorziening voor gas); 4. Laat de lucht of stikstof enkele minuten op dezelfde temperatuur komen als de voorziening voor gas (vooral stikstof zal een lagere temperatuur hebben); 5. Stel vast wat de druk precies is in de voorziening voor gas (bijvoorbeeld 123 mbar of 1,23 m waterkolom) 6. Wacht 3 minuten en lees de druk dan weer af. Indien de druk niet gedaald is, is de dichtheidsproef geslaagd. 7. Teken in het opleverkeuringsrapport aan dat de dichtheidsproef tot een positief resultaat heeft geleid. 8. Is de druk wel gedaald, spoor het lek op met een schuimvormend middel en repareer het; 9. Voer de dichtheidsproef opnieuw uit, net zo vaak tot dat alle lekken zijn gedicht. Uitvoering dichtheidsproef van installatie met aangesloten gasmeter en meteropstelling zonder (met) huisdrukregelaar 1. Controleer of alle niet-aangesloten aansluitpunten gasdicht zijn afgedopt; 2. Controleer of de proef zonder zoninstraling kan worden uitgevoerd. Voer de proef anders op een ander moment uit; 3. Open de aansluitkranen, sluit de toestelkranen; 4. Sluit de U-buismanometer, digitale drukmeter of gasperspomp aan op de meetnippel bij de gasmeter; 5. Open de hoofdkraan langzaam tot de druk op ongeveer 15 mbar is; 6. Sluit dan de hoofdkraan en wacht enkele minuten om het koude gas op dezelfde temperatuur te laten komen als de installatie. Als daarna de druk oploopt, laat de hoofdkraan door en is een goede dichtheidsproef niet mogelijk. Blijft de druk gelijk, ga dan verder; 7. Open de hoofdkraan en laat de druk oplopen tot de hoogste mogelijke waarde (bij aardgas ongeveer 25 mbar); 8. Laat het koude gas weer even op temperatuur komen; 9. Sluit de hoofdkraan; 10. Lees de meterstand af; 11. De installatie is gasdicht als in 3 minuten de druk niet meer daalt dan 1 mbar (10mm waterkolom); 12. Teken in het opleverkeuringsrapport aan dat de dichtheidsproef tot een positief resultaat heeft geleid.

90


Waterinstallaties Bronnen: • • • • •

NEN 1006 Waterwerkbladen ISSO publicatie 30: Leidingwaterinstallaties in woningen ISSO publicatie 55: Tapwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsgebouwen KOMO Instal: BRL 6000-7 Ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van individuele woningen en BRL 6000-8 Ontwerpen en installeren van leidingwaterinstallaties van bouwwerken anders dan individuele woningen

Beproevingsrapport Beproeving Persproef Termperatuur water bij afnamepunten

Normering BB Anders (GIW)


Meetwaarden

Voldoet


Paraaf

25 ºC

Beproevingen Uitvoering persproef: zie Waterwerkblad WB 2.3. Praktijktest koudwatertemperatuur (GIW): Indien de temperatuur van het water gedurende meer dan 10 seconden na het openen van de kraan boven de 25 ºC blijft, wordt niet voldaan aan de eisen. Anders In de GIW/ISSO publicatie ‘ontwerpen montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008’ staan verdere eisen en adviezen op het gebied van: • Specificatieblad 3.1: Tapwater algemeen; • Specificatieblad 3.2: Watertemperatuur; • Specificatieblad 3.3: Watercapaciteit (aan het tappunt); • Specificatieblad 3.4: Warmtecapaciteit (voorraad); • Specificatieblad 3.5: Wachttijd; • Specificatieblad 3.6: Warmwaterbereiding; • Specificatieblad 3.7: Documentatie. Tijdens de expertmeeting werd tevens aandacht gevraagd voor beproevingen van hydrofoorinstallaties en van droge blusleidingen. Gewenste beproevingen hydrofoorinstallaties: • Waterdruk • Continuïteit van de waterdruk (voorkomen waterslag) • Geluid Gewenste beproeving droge blusleidingen: • Persproef

91

Elektrotechnische installaties Bronnen: • •

NEN 1010: 2007 + C1:2008 Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek


Normering BB Anders


Meetwaarden

Voldoet


Ononderbroken zijn van geleiders Isolatieweerstand van de elektrische installatie Bescherming door scheiding van stroomketens, bij toepassing van SELV-ketens, PELV-ketens of elektrische scheiding; Isolatieweerstand van vloeren en wanden Automatische uitschakeling van de voeding Aanvullende bescherming Polariteit Fasevolgorde Functionele en operationele beproeving Spanningsverlies

Beproevingen Voor het beproeven van een veilige en juiste werking van een elektrische installatie moeten de volgende metingen en beproevingen worden uitgevoerd waar relevant, en wel bij voorkeur in de gegeven volgorde: a) het ononderbroken zijn van geleiders; b) isolatieweerstand van de elektrische installatie; c) bescherming door scheiding van stroomketens, bij toepassing van SELVketens, PELV-ketens of elektrische scheiding; d) isolatieweerstand van vloeren en wanden; e) automatische uitschakeling van de voeding f) aanvullende bescherming; g) bepaling van de polariteit; h) controle op de fasevolgorde; i) functionele en operationele beproevingen; j) spanningsverlies. Tijdens de voltooiing van de inspectie van een nieuwe installatie moet een eerste rapport worden opgesteld. Deze documentatie moet nadere gegevens bevatten over de omvang van de installatie die in het rapport wordt beschreven, met daarnaast een vastlegging van de controle en de resultaten van metingen en beproevingen. Eventuele defecten of tekortkomingen die bij de inspectie van de installatie aan het licht komen, moeten worden verholpen voordat de installateur verklaart dat de installatie voldoet aan NEN 1010. Het eerste rapport moet bevatten: a) vastlegging van de controles; b) vastlegging van beproefde stroomketens en van beproevingsresultaten. 92


Paraaf

In de vastlegging van nadere gegevens over stroomketens en beproevingsresultaten moet elke stroomketen, met inbegrip van bijbehorend(e) beveiligingstoestel(len), herkenbaar zijn aangegeven en moeten de resultaten van de bijbehorende metingen en beproevingen zijn vastgelegd. De persoon (of personen) die verantwoordelijk is (of zijn) voor de veiligheid, het ontwerp, de bouw en de inspectie van de installatie moet (of moeten) de rapportage waarin de respectievelijke verantwoordelijkheden zijn beschreven, overhandigen aan de opdrachtgever, samen met de hierboven genoemde vastlegging. Rapporten moeten zijn opgesteld en ondertekend of op andere wijze zijn gewaarmerkt door een of meer personen die bovendien de deskundigheid bezitten om inspecties uit te voeren. Anders Tijdens de expertmeeting werd tevens aandacht gevraagd voor beproevingen van rookmelders, brandmeldinstallaties en bliksembeveiligingen.

93

Verwarmingsinstallaties (diverse typen) Voor het beproeven van een veilige en juiste werking van diverse verwarmingsinstallaties en vastlegging van resultaten kunnen de onderstaande publicaties gebruikt worden (wegens de vele vormen van verwarminginstallaties wordt hier volstaan met een opsomming van ISSO en andere publicaties, waar de beproevingen en eisen te vinden zijn): • • • • • • • • • • • • •

NEN 3028: 2004 Eisen voor verbrandingsinstallaties ISSO publicatie 5 ‘Montage en materiaaltechnische kwaliteitseisen voor warmwaterverwarmingsinstallaties’, blz. 29 (verwijzing naar ISSO publicatie 31) ISSO publicatie 14 Zonneboilers, ontwerp, uitvoering en advisering, blz. 61 (zonneboiler) ISSO publicatie 50 Ontwerptechnische kwaliteitseisen voor warmwaterverwarmingsinstallaties in woningen en woongebouwen (herziene versie 2008), specificatieblad: 4.3 – 6 ISSO publicatie 51 Warmteverliesberekeningen voor woningen en woongebouwen (herziene versie 2009) ISSO publicatie 58 Kwaliteitseisen voor luchtverwarmingsinstallaties in woningen, specificatieblad: IV. 4-3, IV. 4-4, IV. 4-5, IV. 4-6 ISSO publicatie 58 Kwaliteitseisen voor luchtverwarmingsinstallaties in woningen: rapportage volgens specificatieblad IV. 8-1 ISSO publicatie 59 Grote zonneboilers- ontwerp, uitvoering en advisering ISSO publicatie 72 Ontwerpen van individuele en klein elektrische warmtepompsystemen, werkblad 4.4a Kleintje centrale verwarming, blz. 194 Notitie: Warmtepompproject Uneto-VNI, fase D, toelichting opleveringsprotocol BRL6000 – 11 ‘Ontwerpen en installeren van lage temperatuur verwarmingsinstallaties van woningen’ 6.6.7: Controle op montagewerkzaamheden en 6.6.8: Controle van de gerealiseerde installatie GIW/ISSO publicatie ontwerpen montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008

Beproevingsrapport Beproeving Verblijfsgebied in de zin van het bouwbesluit dat niet is ingedeeld in verblijfs-, verkeersen/of bergruimte Verblijfsruimten in de zin van het Bouwbesluit, zoals woonkamer, overige kamers en keuken. Verkeersruimten in de zin van het Bouwbesluit, zoals gang, hal, trap en overloop. Zolder in open verbinding met een verkeersruimte, zoals gang, hal, trap en overloop. Toiletruimte

94

Normering BB Anders (GIW) 20 °C


Meetwaarden

Voldoet


Paraaf

15 °C

15 °C

15 °C


Douche en/of badruimte Inpandige bergruimte

22 °C 15 °C

Beproevingen GIW/ISSO publicatie ontwerpen montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008: De verwarmingsinstallatie26 al dan niet gecombineerd met een warmwaterinstallatie van een huis cq. privégedeelte, moet bij gelijktijdig functioneren van alle onder verantwoordelijkheid van de ondernemer geplaatste verwarmingselementen/inblaasroosters – met gesloten ramen en deuren en in gebruik zijn van de minimaal vereiste ventilatievoorzieningen – voldoen aan: A: Voor de ruimten, voor zover daarin door de ondernemer een verwarmingselement/inblaasrooster is aangebracht27, dient de te behalen en te handhaven temperatuur, tot een buitentemperatuur van -10 °C, tenminste te zijn: zie tabel. B: Ruimten, waarbij bevriezing kan optreden van aanwezige waterleidingen en waarin een opstelplaats is voor wasapparatuur, C.V. ketels en sanitair, dienen onder ontwerpcondities vorstvrij (5 °C) te zijn. Een enkele waterleiding in een onverwarmde ruimte moeten tegen vorst beschermd worden (of door de ruimte te verwarmen, of door een zgn. thermolint). De beproevingen moeten bij voorkeur plaatsvinden gedurende de wintermaanden. Dit betekent dat er mogelijk enige tijd na oplevering een (her)beproeving door de installateur moet worden uitgevoerd. Anders In de GIW/ISSO publicatie ‘ontwerpen montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008’ staan verdere eisen en adviezen op het gebied van: • • • • • • • • • • • • •

Specificatieblad 1.2: Warmteverliesberekening; Specificatieblad 1.3: Regeling; Specificatieblad 1.4: Temperatuurniveaus (medium); Specificatieblad 1.5: Warmteafgiftesystemen; Specificatieblad 1.6: Radiatoren; Specificatieblad 1.7: Convectoren; Specificatieblad 1.8: Vloer- en wandverwarming Specificatieblad 1.9: Buizen; Specificatieblad 1.10: Leidingberekeningen; Specificatieblad 1.11: Waterzijdig inregelen; Specificatieblad 1.12: Warmteopwekkingsinstallaties; Specificatieblad 1.13: Warmteopwekkers (gespecificeerd); Specificatieblad 1.14: Documentatie.

26 Leveringen door derden van warmte en/of van warm (tap)water (bijvoorbeeld stadsverwarming) alsmede door derden geleverde en geïnstalleerde verwarmings- en /of warmtapwaterinstallaties (bijvoorbeeld energiebedrijven) vallen niet onder de verantwoordelijkheid van de ondernemer en zijn uitgesloten van GIW garantie en waarborg. 27 Het aanbrengen van een warmte afgiftesysteem in enige ruimte is een zaak tussen partijen, de aanwezigheid van een verwarmingsinstallatie in een huis/privé gedeelte en/of in een gemeenschappelijke ruimte is geen minimum eis op grond van het Bouwbesluit en/of de GIW garantie en waarborg.

95

Tijdens de expertmeeting werd tevens aandacht gevraagd voor beproevingen van warmtepompen en koelinstallaties. Bij koelinstallaties gaat het vooral om WTWinstallaties met geïntegreerde koeling.

96


Luchtbehandelingsinstallaties Bronnen: • • • • • •

ISSO publicatie 61: Kwaliteitseisen ventilatiesystemen woningen ISSO publicatie 62: Kwaliteitseisen voor gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning in woningen ISSO publicatie 63: Beheer en onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen GIW/ISSO publicatie ‘ontwerpen montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008 BRL 6000-10 BRL 8010 Beoordelen van ventilatievoorzieningen in woningen.

Beproevingsrapport Beproeving Luchtvolumestroom Verblijfsgebied Luchtvolumestroom Verblijfsruimte Luchtvolumestroom Verblijfsgebied met kooktoestel <15 kW Luchtvolumestroom Toiletruimte Luchtvolumestroom Badruimte Luchtvolumestroom Gemeenschappelijke verkeersruimte Luchtvolumestroom Meterruimte met gasaansluiting Luchtvolumestroom Liftkooi Luchtvolumestroom Opslagruimte afval Luchtvolumestroom Opstelruimte voor wasautomaat en/of wasdroger Luchtvolumestroom Bergruimte (niet zijnde een trapkast) Luchtlekkages kanalensysteem in dm3/s/m2 A-gewogen installatiegeluidsniveau Verbljsruimte 1 A-gewogen installatiegeluidsniveau Verbljsruimte 2

Normering BB

Vraagspec of ontwerpw

Meetwaarden

Voldoet


Paraaf

0,9 dm3/s per m2 vloeroppervlak met een minimum van 7 dm3/s 0,7 dm3/s per m2 vloeroppervlak met een minimum van 7 dm3/s 0,9 dm3/s per m2 vloeroppervlak met een minimum van 21 dm3/s 7 dm3/s 14 dm3/s 0,7 dm3/s per m2 vloeroppervlak van de gemeenschappelijke verkeersruimten over ten minste de vereiste breedte van de ruimte (1,2 meter) 2 dm3/s per m3 netto inhoud met een minimum van 2 dm3/s 6 dm3/s per m2 vrij vloeroppervlak van de lift Minimaal 100 dm3/s

Ruimte kleiner dan 2,5m2: 7 dm3/s. Ruimte groter dan 2,5 m2: 14 dm3/s ten minste 7 dm3/s

97

A-gewogen installatiegeluidsniveau Verbljsruimte 3 Opgenomen elektrisch vermogen

Beproevingen De volgende aspecten moeten minimaal worden gecontroleerd op aanwezigheid volgens het ontwerp en correcte en veilige installatie: • • • • • • • • • • • •

Roosters en ventielen; Kanalensystemen; Dakkap; Isolatie; Regel- en brandkleppen; Afzuigventilator c.q. wtw-unit; Luchtfilters; Geluidsdempers; Bedieningsschakelaars; Bypass (optioneel); Naverwarming; Vorstbeveiliging.

De volgende aspecten moeten aan de hand van het ontwerp gecontroleerd worden: • • • • • • • • • • • • • • •

De correcte draairichting van de ventilatoren; De snelheids- of standenregeling van de ventilator; De aan/uitknop; Het correct functioneren van standenregeling c.q. centrale regelunit (vraaggestuurde ventilatie); Het correct functioneren van de drukvalmeting over de lucht filters (indien aanwezig); De stromingsrichting door de roosters en ventielen, bij voorkeur zichtbaar te maken door middel van een rook patroon; Positie van ventielen in de ruimte; aansluitingen op en communicatie met andere gebouwinstallaties (indien aanwezig); Opstellingsruimte (bouwkundige uitvoering); Aansluiting condensaatafvoer; Aansluiting luchtkanalen; Thermische isolatie luchtkanalen (luchtaanzuig en luchtaanvoer); Aansluitingen elektra; Plaats aanzuig- en afvoerpunt; Aanwezigheid en toestand (schoon) luchtfilters; Waterpas afgehangen WTW-unit.

De installatie moet gecontroleerd worden op een schone oplevering. Onder een acceptabel schone oplevering wordt verstaan: •

98

Er is geen restmateriaal van de verpakking, bevestigingsmaterialen en tape in en rondom het ventilatiesysteem aanwezig;


• •

Op de bodem van de kanalen en andere onderdelen mag slechts een geringe hoeveelheid stof aanwezig zijn; Restsporen van olie, afkomstig van uit het fabricageproces, mogen in geringe mate optreden.

Luchtvolumestromen De luchtvolumestromen t.g.v. mechanische ventilatie moeten gemeten worden met behulp van een nuldruk compenserende volumestroommeter, conform NEN 1087. Deze volumestroommeter met een gebruiksgebied van 5 tot 300 dm3/s heeft een onnauwkeurigheid van ten hoogste 5% van de uitgelezen waarde bij waarden boven 40 dm3/s en ten hoogste2 dm3/s bij waarden tot 40 dm3/s. Meetcondities: • • •

Het ventilatie- en verwarmingssysteem moet in bedrijf zijn; Luchtfilters moeten schoon zijn; De instelwaarden moeten in het opleveringskeuringsrapport worden genoteerd; • Gedurende de meting mogen geen veranderingen aan het systeem worden aangebracht; • Alle ramen, binnen- en buitendeuren moeten tijdens de meting worden gesloten; • Alle overige ventilatievoorzieningen, zoals zelfregelende roosters, moeten in ontwerpstand worden gezet. De nauwkeurigheid van de totale meetopstelling mag ten hoogste 5% van de te meten luchtvolumestroom bedragen. Deze waarde is inclusief veranderingen in de luchtvolumestroom ten gevolge van de meetapparatuur. Uitvoering van de meting: • • •

Controleer of aan bovengenoemde meetcondities is voldaan; Meet de luchtvolumestroom door alle ventielen in de woning, ten minste in normale schakelstand waarbij de nominale volumestroom gerealiseerd moet worden; Indien nodig: bereken de luchtvolumestroom op basis van de meetwaarden.

Resultaten en rapportage in beproevingsrapport: De resultaten moeten schriftelijk worden vastgelegd, waarbij de volgende onderwerpen zijn opgenomen: • • •

Adres en omschrijving van de woning, met plattegrond; Naam installateur en betreffende medewerker die metingen verricht; Datum en tijd van controlemeting;

Luchtlekkages kanalensysteem Met behulp van een regelbare meetventilator wordt het kanalensysteem op over- of onderdruk gebracht; de open uiteinden (waar normaal gesproken de bevestiging op de wtw- of de afzuigingunit en de ventielen is) worden tijdelijk luchtdicht afgedicht. De statische druk in het kanalensysteem en de luchtvolumestromen door de ventilator worden beide gemeten. De luchtvolumestroom die nodig is om een bepaalde over of onderdruk in het kanalensysteem te handhaven wordt gemeten ter bepaling van de luchtlekkage van het kanalensysteem. 99

Meetcondities: • Alle roosters, ventielen en overige openingen, behalve die voor de aansluiting van de meetventilator op het kanalensysteem, moeten tijdelijk worden afgedicht; • Alle ramen, binnen- en buitendeuren moeten tijdens de meting gesloten zijn; • Het kanalenwerk is (nog) niet voorzien van uitwendige isolatie • Indien een totaal kanaalsysteem wordt beoordeeld, heeft het te meten een oppervlakte van minimaal 10 m2 en maximaal 30 m2; • Het te testen deel wordt gedurende vijf minuten op de toetsingsdruk (= testdruk) gehouden alvorens de lekvolumestroom wordt gemeten. De onnauwkeurigheid in de statische drukmeetopstelling mag ten hoogste +/- 1 Pa bedragen. De onnauwkeurigheid in de metingen van de luchtvolumestroom door de ventilator mag ten hoogste 5% van de te meten luchtvolumestroom bedragen. Deze waarde is inclusief veranderingen in de luchtvolumestroom ten gevolge van de meetapparatuur. Uitvoering van de meting: • • • • • • • •

Controleer of aan bovenstaande meetcondities is voldaan; Sluit de meetapparatuur aan op het kanalensysteem; Breng met behulp van de ventilator het kanalensysteem op een overdruk ten opzichte van de woning; Controleer of aan de tijdelijke afgeplakte openingen nog luchtlekkages optreden; Bepaal het drukverschil tussen het kanalensysteem en de woning; Bepaal de luchtvolumestroom bij een drukverschil van 40 Pa en 200Pa; Teken de meetwaarden in op dubbellogaritmische schaal en verbind deze met een rechte lijn; Lees uit de grafiek de lekvolumestroom bij de toetsingsdruk (400 Pa) af. Uitgaande van een maximaal toegestaan lekverlies volgens klasse B van het kwaliteitshandboek luchtkanalen, mag het lekverlies maximaal 0,44 dm3/s/m2 bij een toetsingsdruk van 400 Pa bedragen.

Resultaten en rapportage In het beproevingsrapport moeten ten minste de volgende onderwerpen zijn opgenomen: • • • • • • • • • •

Adres en omschrijving van de woning, met plattegrond; Naam installateur en betreffende medewerker die metingen verricht; Datum en tijd van controlemeting; Gemeten luchtlekkage kanalensysteem Binnen- en buitentemperatuur; Meteogegevens (windsnelheid en –richting, luchtdruk); Merk en type toegepaste meetapparatuur met kalibratiecertificaat; Opgave van de nauwkeurigheid van de meetwaarden; Ongeregeldheden tijdens de meting, die van invloed kunnen zijn op het resultaat; Paraaf van controleur bij voldoende resultaat.

Installatiegeluid van het ventilatiesysteem Zie NEN 5077 en ISSO 62. 100


Meetcondities: • Het ventilatiesysteem moet in bedrijf zijn; • Luchtfilters moeten schoon zijn; • De instelwaarden moeten worden genoteerd; • Gedurende de meting mogen geen veranderingen aan het systeem worden aangebracht; • Alle ramen, binnen- en buitendeuren moeten tijdens de meting gesloten zijn; • Alle overige ventilatievoorzieningen, zoals zelfregelende roosters, moeten worden gesloten; • Meet het geluidsdrukniveau in de verblijfsruimten met behulp van meetapparatuur die voldoet aan ISO 3741. De onnauwkeurigheid in de bepaling van het installatiegeluid mag ten hoogste +/- 3 dB(A) bedragen. Uitvoering van de meting: • •

Controleer of aan bovengenoemde meetcondities is voldaan Voer de metingen uit conform NEN 5077

Resultaten en rapportage In het opleverkeuringsrapport moeten ten minste de volgende onderwerpen zijn opgenomen: • • • • • • • • •

Adres en omschrijving van de woning, met plattegrond; Naam installateur en betreffende medewerker die metingen verricht; Datum en tijd van controlemeting; Het A-gewogen installatiegeluidsniveau t.g.v. het ventilatiesysteem (maximaal 30 dB(A); Instelstanden, c.q. instelnummers toe- en afzuigventielen per ruimte; Merk en type toegepaste meet apparatuur met kalibratiecertificaat; Opgave van de nauwkeurigheid van de meetwaarden; Ongeregeldheden tijdens de meting, die van invloed kunnen zijn op het resultaat; Paraaf van controleur bij voldoende resultaat.

Opgenomen elektrisch vermogen Het opgenomen elektrisch vermogen kan direct worden gemeten met behulp van een stroommeter (Watt-meter) of indirect door het energieverbruik op de (standaard) elektriciteitsmeter gedurende een vastgestelde tijdsduur te noteren. Meetcondities: • Het ventilatiesysteem moet in bedrijf zijn; • De instelwaarden moeten zijn genoteerd; • Gedurende de meting mogen geen veranderingen aan het systeem worden aangebracht; • Alle ramen, binnen- en buitendeuren moeten tijdens de meting gesloten zijn; • Alle overige ventilatievoorzieningen, zoals zelfregelende roosters, moeten in de ontwerpstand gezet worden. De onnauwkeurigheid in de bepaling van het opgenomen elektrisch vermogen mag voor beide methoden ten hoogste 3% van de meetwaarde bedragen. Uitvoering van de meting: 101

• •

•

Controleer of aan bovengenoemde meetcondities is voldaan; Bij voorkeur wordt een Watt-meter opgenomen tussen het netsnoer van de wtw- of afzuigunit en de wandcontactdoos. Op deze manier kan het totaal opgenomen vermogen (ventilatoren en regelelektronica) direct worden afgelezen; Voer deze meting uit voor de verschillende ventilatiestanden.

Resultaten en rapportage De resultaten moeten schriftelijk gerapporteerd worden, waarbij tenminste de volgende onderwerpen zijn opgenomen: • • • • •

Datum en tijd controlemeting; Het door het ventilatiesysteem opgenomen elektrisch vermogen bij verschillende ventilatiestanden; Merk en type toegepaste meetapparatuur met kalibratiecertificaat; Opgave van de nauwkeurigheid van de meetwaarden; Ongeregeldheden tijdens de meting, die van invloed kunnen zijn op de meting.

Anders In de GIW/ISSO publicatie ‘ontwerpen montageadviezen nieuwbouw, eengezinswoningen en appartementen 2008’ staan verdere eisen en adviezen op het gebied van: • • • • • • • • • • •

102

Specificatieblad 2.2: Thermisch comfort Specificatieblad 2.3: Regelbaarheid; Specificatieblad 2.4: Luchtkwaliteit; Specificatieblad 2.5: Instroom- en afvoeropeningen; Specificatieblad 2.6: Kanaalontwerp/roosters Specificatieblad 2.7: Systeemmogelijkheden; Specificatieblad 2.8: Ventilatiebalans; Specificatieblad 2.9: Afzuig- en warmteterugwin (WTW) unit; Specificatieblad 2.10: Luchtzijdige inregeling; Specificatieblad 2.11: Parkeergarages/stallingsruimten; Specificatieblad 2.12: Documentatie


Rioleringsinstallaties Bronnen: •

NEN 3215: 2007 NL - Binnenriolering - Eisen en bepalingsmethoden • NTR 3216 ‘Binnenriolering - richtlijnen voor ontwerp en uitvoering’ • BRL 6000 -17 • Kleintje Riolering


Normering BB Anders


Meetwaarden

Voldoet


Paraaf

Persproef Geluid

103


1

Onderzoeksinstituut OTB Technische Universiteit Delft Jaffalaan 9, 2628 BX Delft Postbus 5030, 2600 GA Delft Telefoon (015) 278 30 05 Fax (015) 278 44 22 E-mail [email protected] www.otb.tudelft.nl

Opleveren van installaties in nieuwe woningen

Recommend Documents