Opbrengstgericht werken in 4D Data, duiden, doelen, doen
INHOUD Opbrengstgericht werken in 4D ................................................................................... 1 Opbrengstgericht werken op de (speciale) basisschool .............................................. 5 Opbrengstgericht werken in het voortgezet onderwijs ................................................ 7 Opbrengstgericht werken in het (voortgezet) speciaal onderwijs ............................... 7 Opbrengstgericht werken met jonge kinderen ........................................................... 7 De 4DPlanner: het instrument voor datagestuurd en opbrengstgericht werken... 10
Opbrengstgericht werken in 4D Data, duiden, doelen, doen De invoering van passend onderwijs is in 2014 een feit. Dit vraagt van scholen om hun onderwijsaanbod te expliciteren en gedifferentieerd onderwijs te geven. Ouders en de Onderwijsinspectie vragen daarnaast aan scholen om de leeropbrengsten inzichtelijk te maken en waar mogelijk of noodzakelijk te verhogen. De invoering van de referentieniveaus en de wens om het onderwijsniveau op een hoger plan te brengen, is de volgende uitdaging voor scholen. Tegelijkertijd moet onderwijzen behapbaar blijven voor de leraar voor de klas. De oplossing is te vinden in een andere benadering van het onderwijs. Een benadering waarbij opbrengsten centraal staan, óók binnen passend onderwijs. De CED-Groep ontwikkelde daarvoor Opbrengstgericht werken in 4D. Deze aanpak biedt scholen handvatten om in één samenhangend traject datagestuurd, opbrengstgericht en passend onderwijs op school- of bestuursniveau te organiseren.
Opbrengstgericht werken in 4D Hoe ga je te werk? Allereerst is van belang het gedrag van leerlingen én leerkrachten in kaart te brengen. Vervolgens stelt de school zich − aan de
1
hand van de resultaten en passend bij de visie − een
gericht aan de verbetering van de prestaties van de
concreet doel. Wat wil de school bereiken en bereikt
professionals voor de groep en de kinderen in de
de school dit doel ook werkelijk? Een cyclische en
groep. Directie en management zijn nauw
systematische aanpak is dus nodig. Een aanpak die
betrokken bij de invoering. Op basis van feitelijke
doorwerkt op alle niveaus en start op bovenschools
informatie (data) leren wij u scherpe analyses
of schoolniveau.
maken (duiden). Vanuit de analyse stellen we doelen. Daarna gaan we met het schoolteam aan de slag
Data, duiden, doelen, doen
(doen) om – op basis van feiten en heldere doelen –
De integrale 4D-aanpak bestaat uit vier dimensies:
een aantoonbare verbeterslag te bewerkstelligen.
data, duiden, doelen en doen. Teams, directieleden en besturen werken datagestuurd en opbrengst-
2
Differentiëren in drieën
• Leraren leren onderwijsbehoeften van leerlingen
Opbrengstgericht werken in 4D maakt lesgeven
en onderwijsdoelen met elkaar verbinden.
behapbaar. De groep wordt namelijk ingedeeld in
Kortweg: denken vanuit doelen.
drie arrangementen: het basisarrangement, het intensieve arrangement en het verdiepte arrangement. Het basisarrangement moet zo zijn ingericht dat het grootste deel van de leerlingen
• De 4D-aanpak zorgt ervoor dat het héle team zich inzet voor het ontwikkelen van effectief, opbrengstgericht passend onderwijs. • Gedrag van leerlingen wordt gezien als feedback
ermee uit de voeten kan. Talentvolle leerlingen
op het gedrag van de leraar. Hij heeft immers de
krijgen een verdiept arrangement met bijvoorbeeld
meeste invloed op de leerresultaten.
minder instructie en meer zelfstandig werken.
• Preventief in plaats van curatief handelen vraagt
Leerlingen die juist meer ondersteuning nodig
van de school een andere benadering van leer-
hebben, worden ingedeeld in het intensieve
lingen met een extra ondersteuningsbehoefte.
arrangement. Zij krijgen zo de hulp die zij nodig hebben. De ervaring leert, dat bijna alle leerlingen
De meerwaarde
in een van deze drie arrangementen passen. Dat
Opbrengstgericht werken in 4D is een integrale
maakt het onderwijs overzichtelijk.
aanpak die bestaat uit vier dimensies: data, duiden, doelen en doen. Het doel: verbeteren van de
Wat de 4D-aanpak sterk maakt
prestaties van leerlingen. Deze aanpak passen we
• We denken van ‘algemeen naar specifiek’.
toe op de drie pijlers: het leerstofaanbod (inhoud),
Voor de grootste groep leerlingen voldoet het
de onderwijscyclus (proces) en de professionaliteit
basisarrangement. Pas als uit de leerresultaten
van het team. Samen met de school vullen we deze
blijkt dat er aanpassingen nodig zijn, wordt hier
dimensies in en geven we op maat een integraal
actie op ondernomen.
traject vorm.
• Onderwijsdoelen worden vastgesteld op basis van de gerealiseerde data (leerresultaten). • Leraren leren verschillende onderwijsbehoeften van leerlingen vertalen in een gedifferentieerde, uitvoerbare aanpak.
3
‘Niet de methode, maar het doel is nu uitgangspunt. Elke groep scoort nu significant beter op de Cito-lvs-toetsen.’ Annemiek Dijkhuizen, directeur Combinatie ’70, Rotterdam
Publicaties Er zijn meerdere CED-publicaties verschenen in een serie rond opbrengstgericht werken: • Focus op feiten, datagestuurd en opbrengstgericht werken met het Onderwijscontinuüm CED-Groep®, Struiksma & Rurup, 2009, CED-Groep
• Alles is Data, werken met data in de klas, Goudswaard & Vergunst – Duijnhouwer, 2011, CED-Groep • 1 Stap verder met 1-zorgroute, Gijzen, 2012, CED-Groep • Kleutersprongen, Van de Kamp, 2013, CED-Groep
• Resultaten tellen, opbrengstgericht en datagestuurd werken in de basisschool, Van Hasselt
Bestellen: cedgroep.nl/webwinkel
& Ligtendag, 2011, CED-Groep • Duiden en Doen voor het (V)SO, Struiksma, 2011 (Ontwikkeld in opdracht van de voormalige WEC-raad, nu: projectbureau speciaal onderwijs, afdeling van de PO-raad) • Duiden en Doen voor het SBO, Struiksma, 2012 (ontwikkeld in opdracht van het SBO werkverband) • Duiden en Doen voor het basisonderwijs, Struiksma, 2012, CED-Groep
4
Verwachte publicaties • Werken met arrangementen, Goudzwaard & Gijzen, 2013, CED-Groep • Peuterstappen, op pad naar groep 1, Goudswaard & Vergunst – Duijnhouwer, voorjaar 2013, CED-Groep • Peuterstappen, de lijnen, Mouissie, Gielen & Jonkman e.a., 2013, CED-Groep
Opbrengstgericht werken op de (speciale) basisschool Wanneer een school opbrengstgericht wil gaan werken, starten we met het duiden van de beschikbare data. Wat vertellen de cijfers/gedragingen ons? In de praktijk verdwijnen datalijstjes vaak in de la. In een 4D-traject zijn data juist het uitgangspunt van handelen. Bovendien besteden we veel tijd aan het inbedden van doelgericht werken in het dagelijks handelen. Dit betekent dat de leerkracht én de leerlingen het leerdoel helder voor ogen moeten hebben. Veel scholen starten een opbrengstgericht werken traject met taal en rekenen. Maar ook werken aan gedrag kunnen we opbrengstgericht vormgeven. Het systematisch volgen van leerlingen, bijvoorbeeld met een leerlingvolgsysteem voor gedrag is daarvoor een vereiste. Binnen een 4D-traject staan de competenties van leerkrachten centraal. Die zijn immers de sleutel tot betere leerresultaten van leerlingen. Zaken als pedagogisch en didactisch handelen en het directe instructiemodel maken dan ook een belangrijk deel uit van het traject.
5
Spelling in 4D op OBS ‘t Smelleke Yvonne van Eerd, directeur van OBS ’t Smelleke in Valkenswaard, maakte zich zorgen om de spellingresultaten van de leerlingen op haar basisschool: ‘Bij Spelling in 4D staat opbrengst- en handelingsgericht werken centraal. Hoe scoort mijn groep, wat zegt mij dat, welke doelen stel ik om mijn ambitie te bereiken en wat ga ik essentieel veranderen?’ ‘De methodiek gaat uit van drie arrangementen: het basis-, het talent- en het intensief arrangement’, legt Yvonne uit. ‘Deze worden opgenomen in het groepsplan. Hiermee ben je af van al die individuele handelingsplannen. Tijdens een eerste studiedag hebben we kennisgemaakt met de essentiële kenmerken van een spellingles, en geoefend met het maken van zo’n groepsplan. Daarna volgden al snel de eerste klassenconsultaties bij leerkrachten die hun eerste lessen volgens de 4D-aanpak gaven. Dat was wel even wennen, veel leerkrachten vonden dat er niks mis was met hun oorspronkelijke spellinglessen. Maar nu, vijf studiedagen en vele klassenconsultaties verder, zijn alle leerkrachten om. En de meesten zijn razend enthousiast! Maar het belangrijkste effect is dat het werkt. Na een half jaar tonen de Cito-scores aan dat we nu boven het landelijk gemiddelde zitten. Een resultaat dat bij de populatie van onze school past.’
6
Opbrengstgericht werken in het voortgezet onderwijs
Opbrengstgericht werken in het (voortgezet) speciaal onderwijs
In 2011 presenteerde OCW het actieplan Beter
Het (V)SO heeft te maken mat de kwaliteitswet
Presteren. Het ministerie wil toe naar een
(V)SO. In deze wet staan een aantal belangrijke
ambitieuze leercultuur en hogere prestaties van
thema’s beschreven, zoals opbrengstgericht
alle leerlingen. Een manier om dit te bereiken is
werken, het werken met ontwikkelingsperspectief
opbrengstgericht werken. Ook in het voorgezet
gekoppeld aan uitstroombestemmingen/profielen
onderwijs is dit goed mogelijk. We analyseren de
en de veranderende rol van de Commissie van
schoolbrede opbrengsten en gaan werken met
Begeleiding hierbij. Met Opbrengstgericht werken
(genormeerde) toetsen. Vaak zijn er al veel
in 4D bereidt een school zich voor op de eisen die
leerlinggegevens op school beschikbaar. In een
voortkomen uit de kwaliteitswet en dus op het
opbrengstgericht werken-traject duiden we de data,
nieuwe toetsingskader.
zodat er concrete acties uit voortkomen. Om de totale resultaten van een school te verbeteren bij de examens, moet er per sectie een plan worden
Opbrengstgericht werken met jonge kinderen
gemaakt. De sleutel tot verbetering is de docent,
De term opbrengstgericht werken komen we vaak
daarom focussen wij op verbetering van het les-
tegen in basis- en voortgezet onderwijs. Maar ook
geven, de zogenaamde kwaliteitsverbetering
met peuters en kleuters kunnen we opbrengst-
didactiek. Bovendien zorgen we ervoor dat het
gericht werken. Het draait dan om doelgericht
management de ingezette koers zelf kan vast-
kansen creëren en grijpen en omgaan met
houden. Deze werkwijze hebben we in diverse
verschillen. Het cyclische proces van opbrengst-
trajecten toegepast. Meer dan honderd scholen in
gericht werken met peuters en kleuters wordt
Rotterdam, Amsterdam en Utrecht werken er
beschreven in de publicaties Peuterstappen en
inmiddels succesvol mee.
Kleutersprongen. Onderwijsadviseurs van de CED-Groep kunnen pedagogisch medewerkers en leerkrachten ondersteunen bij het vormgeven van opbrengstgericht werken in de praktijk. Vragen die aan bod komen zijn bijvoorbeeld: Wat wil je bereiken? Welke data
7
ga je verzamelen? Hoe vergelijk je de data met de vastgestelde norm? Hoe analyseer je de data op de verschillende elementen van het onderwijsleerproces? Hoe wijs je kinderen van je groep toe aan een arrangement? Hoe kom je tot een groepsplan en tot themaplanningen?
Opbrengstgerichte startgroepen Sinds september 2012 begeleidt de CED-Groep startgroepen bij het vormgeven van opbrengstgericht werken. Enkele reacties:
‘Door de pilot opbrengstgericht werken ben ik veel gerichter naar kinderen aan het kijken.’ ‘We merken dat we door de training beter naar de ontwikkeling en het gedrag van kinderen kijken, waardoor we de gouden kansen die zich voordoen direct kunnen grijpen.’ ‘We leren ook vooral te kijken naar wat de kinderen al kunnen. Zo merkten we dat kinderen al veel beter dan wij dachten luisteren naar opdrachten die wij ze geven. Daarin gaan we steeds een stapje verder door ze veel complimenten te geven.’
8
Begeleiding en training Bent u geïnteresseerd in training en begeleiding rond opbrengstgericht werken in 4D? De adviseurs van de CED-Groep verzorgen maatwerktrajecten op locatie-, school- of bestuursniveau. Het is ook mogelijk om met de directeuren en intern begeleiders van één schoolbestuur deel te nemen aan de Masterclass Opbrengstgericht werken in 4D. In deze masterclass bieden we alle elementen van opbrengstgericht passend onderwijs en de bijbehorende begrippen integraal aan. Hierdoor wordt de samenhang zichtbaar en leert u de noodzakelijke veranderingen te verbinden tot een geheel. Na afloop van de masterclass heeft u een implementatieplan voor uw school geformuleerd. Daarna kunt u bepalen welke onderdelen u binnen uw school zelf gaat uitvoeren en voor welke onderdelen we u kunnen ondersteunen. Enkele reacties van deelnemers aan de Masterclass Opbrengstgericht werken in 4D:
‘Eindelijk een concept waarin alle ontwikkelingen in het onderwijs ondergebracht kunnen worden.’ ‘Het concept is goed doordacht.’ ‘Als je de onderwijsarrangementen voor je hele school beschrijft, kun je jaren vooruit.’
9
De 4DPlanner: het instrument voor datagestuurd en opbrengstgericht werken
kwaliteit van uw onderwijs. De 4DPlanner ordent overzichtelijk de beschikbare data; de Cito-toetsresultaten. Dit kan naar wens op bovenschools-, school-, groeps- en vakniveau en over verschillende perioden. Deze uitgebreide ordeningen zorgen ervoor dat u de data op een eenvoudige manier kunt duiden.
De 4DPlanner is dé softwarematige oplossing om
U analyseert wat de school met haar onderwijs-
inzicht te krijgen in de kwaliteit van uw onderwijs.
aanbod heeft bereikt en evalueert deze
Het is een analyse- en planningsmodule waarmee u
gerealiseerde standaarden:
leerresultaten van uw leerlingen en de inhoud van
• Wat vertellen de data u over uw onderwijsaanbod?
uw onderwijs aan elkaar koppelt. De 4DPlanner
• Bent u tevreden? Wilt u verbeteringen
ondersteunt u bij datagestuurd en opbrengstgericht
aanbrengen? Wat zijn uw ambities?
werken en is naast ieder digitaal leerlingvolg- en
Met de 4DPlanner legt u vervolgens deze ambities,
administratiesysteem te gebruiken.
doelen, voor de komende periode(n) vast. Er wordt
Werken in 4D
slot concreet aan de slag om deze doelen te
toegewerkt naar nieuwe standaarden. U gaat tot
10
In dit model staan de 4 D’s voor de cyclus ‘data,
bereiken; doen. De volgende stap is het opnieuw
duiden, doelen, doen’. Daarbij zijn de data sturend.
verzamelen en evalueren van data. Hiermee is de
Ze zijn het uitgangspunt voor het verbeteren van de
cirkel rond.
Standaarden, arrangementen en groepsplannen
middenmoot. De overige arrangementen zijn vervolgens aanpassingen op het basisarrangement,
Bij het werken in 4D wordt in basis uitgegaan van
die nodig zijn om voor alle leerlingen passend
drie standaarden: de 25% best presterende leer-
onderwijs te realiseren. Voor het gevorderde
lingen voldoen aan de gevorderde standaard,
arrangement gaat het om verdieping, voor het
de 75% best presterende leerlingen voldoen aan
intensieve en het zeer intensieve arrangement om
de voldoende standaard) en aan de minimum
intensivering. U beschrijft in de arrangementen alle
standaard voldoet 90% van de leerlingen.
elementen van het onderwijsleerproces; het leer-
Zo ontstaat een verdeling van leerlingen in vier
stofaanbod, de leertijd, het pedagogisch en
secties waar u onderwijsarrangementen voor
didactisch handelen, klassenmanagement en het
maakt. Allereerst stelt u het basisarrangement op
schoolklimaat. U beschrijft het basisarrangement
voor 50% van uw leerlingen, die de middenmoot
en de aanpassingen hierop per leergebied per
vormen. Zij voldoen wel aan de voldoende, maar
leerjaar.
niet aan de gevorderde standaard. Het verdiepte
Tot slot werkt u in drie stappen toe naar een
arrangement stelt u op voor de leerlingen die aan
groepsplan. In stap 1 verdeelt de 4DPlanner de
de gevorderde standaard voldoen (25%). Het
leerlingen automatisch over de verschillende
intensieve arrangement stelt u op voor de 15% leer-
arrangementen op basis van hun gerealiseerde
lingen die wel aan de minimum, maar niet aan de
toetsresultaten. Het is uiteraard mogelijk om de
voldoende standaard voldoen. Ten slotte stelt u het
indeling van individuele leerlingen te wijzigingen.
zeer intensieve arrangement op voor de 10%
In stap 2 wordt het groepsplan automatisch
zwakste leerlingen.
ingevuld met de door u beschreven elementen van
Bij het beschrijven van de onderwijsarrangementen
het onderwijsleerproces. In stap 3 worden, als daar
start u altijd bij het basisarrangement. Dit arrange-
aanleiding voor is, groeps- en schooljaar specifieke
ment is zo samengesteld, dat het voldoet voor de
beschrijvingen toegevoegd aan het groepsplan.
11
Ontwikkelingsperspectieven De 4DPlanner ondersteunt het werken met ontwikkelingsperspectieven heel eenvoudig. Immers, het is duidelijk welk onderwijs een leerling aangeboden heeft gekregen en tot welke uitstroom dit normaal gesproken leidt. Plaatst u deze leerling gedurende zijn schoolloopbaan in een ander arrangement, dan is ook nu vooraf duidelijk wat dit inhoudt en naar welk uitstroomperspectief dit leidt.
De kracht van de 4DPlanner Met de 4DPlanner: • zijn toetsresultaten eenvoudig aan onderwijsinhoud te koppelen • is er een relatie tussen de huidige opbrengsten (standaarden) en de vervolgplanning (ambities) • is het mogelijk om verschillende leergebieden met elkaar te vergelijken, ook over meerdere jaren! • kunnen besturen en scholen de data benutten om sturing te geven aan de kwaliteit van hun onderwijs in de vorm van moderne software
Meer weten? Op www.4dplanner.nl is meer informatie te vinden over de 4DPlanner. De 4DPlanner is een samenwerking tussen CED-Groep en DataCare.
12
Meer informatie? •
Wilt u meer weten over bovengenoemde onderwerpen, of een afspraak maken voor een oriënterend gesprek? Neem contact op via
[email protected] of bel 010 407 1599.
•
Wilt u ons gratis relatiemagazine KlasseApart ontvangen? Mail uw adresgegevens naar
•
Via www.cedgroep.nl/nieuwsbrief kunt u zich inschrijven voor onze digitale nieuwsbrieven.
•
Kijk op www.cedgroep.nl/cursussen voor cursussen, trainingen en workshops en de gratis
[email protected].
cursusbrochure. •
Onze webwinkel heeft effectief, leuk en leerzaam lesmateriaal. Kijk op www.cedgroep.nl/webwinkel.
•
Volg CED-Groep op Twitter: @cedgroep
CED-Groep, afdeling Communicatie Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam Bezoekadres Rotterdam: Dwerggras 30 Bezoekadres Maartensdijk: Tolakkerweg 153 T: + 31 10 4071 599 E:
[email protected]
www.cedgroep.nl Januari 2013
