ondernemend Agro Magazine #01 2014 van accon ■ avm adviseurs en accountants
Interview
Het bedrijf doorgeven aan een nieuwe generatie. accon n avm pensioenadvies
Denk op tijd na over uw pensioen. Uitgelicht
Jonge melkveehouders ontwikkelen visie op de toekomst.
Continuïteit in het familiebedrijf.
2 Ondernemend 2014 - 1
Column Lubbert van Dellen
Agro uitzonderingen in geding?
De comeback van het familiebedrijf.
Kijkend naar mijn agenda en de hoeveelheid telefoontjes vanuit het ministerie van Economische Zaken is vast te stellen dat uitzonderingen voor de agrarische sector in Nederland in het geding zijn. Ik denk daarbij specifiek aan: 1. landbouwvrijstelling en grond, 2. vrijstelling overdrachtsbelasting en grond en 3. landbouwregeling BTW. Of afschaffing van deze uitzonderingen ook voor u een nadeel is, valt te betwijfelen. Er zijn namelijk wel degelijk oplossingen. In het MKB wordt veel gebruik gemaakt van samenwerkingsverbanden bij overdracht en verkoop. Dit is geen toeval, maar een noodzakelijk gevolg als je niet kunt beschikken over de uitzonderingen zoals in de agrarische sector. In dit magazine leest u verschillende voorbeelden van dergelijke samenwerkingsverbanden. Bijkomend voordeel is namelijk niet alleen de eerder genoemde items. Ze voegen namelijk op meer fiscale en vooral financiering items het nodige toe. Het jaar 2014 is internationaal bestempeld als het jaar van het familiebedrijf. Juist omdat dergelijke bedrijven mondiaal dit soort samenwerkingsverbanden benutten en er daardoor krachtiger voor staan. Mooi om te zien dat we in Nederland die oproep goed kunnen gebruiken om ons te weren tegen toekomstige beleidsveranderingen.
Lubbert van Dellen
Het familiebedrijf staat volop in de belangstelling, hoewel het eigenlijk nooit is weggeweest, zeker niet in de agrarische sector. Omdat banken moeilijker financieren en het rendement van bedrijven onder druk staat, is er meer waardering voor familiebedrijven met eigen financieringsbronnnen en een stabiele, bevlogen stijl van ondernemen. Toon Wagemans Directeur Accountancy Er is een verschuiving gaande van gezinsbedrijven naar familiebedrijven doordat agrarische bedrijven een steeds grotere kapitaalbehoefte hebben. Bij familiebedrijven zijn meerdere gezinsleden en zelfs andere familieleden betrokken. Niet alle familieleden hoeven dan actief te zijn in het bedrijf. Een of enkele familieleden kunnen er werkzaam zijn, terwijl de anderen direct betrokken zijn door kapitaal te verstrekken. Het familiebedrijf gaat gepaard met het lange termijndoel, het laten voortbestaan van het bedrijf ten behoeve van volgende generaties. Omdat het familiebedrijf als ondernemingsvorm volop in de belangstelling staat, heeft de Verenigde Naties 2014 uitgroepen tot internationaal jaar voor het agrarisch familiebedrijf.
Rol van ondernemer verandert De ontwikkeling van gezinsbedrijf naar familiebedrijf heeft tot gevolg dat uw rol van ondernemer verandert. Uw bent niet langer uitvoerder, maar vooral manager en beheerder van uw bedrijf. U mag daarom in deze situatie een andere rol van uw adviseur-accountant verwachten. Steeds vaker zal hij of zij meedenken op bedrijfsniveau om u te adviseren over de koers van uw bedrijf. De kunst is om de vernieuwingen als ondernemer in goede banen te leiden. U kunt een beroep doen op uw accon ■ avm adviseur-accountant om u bij te staan, of het nu gaat om financiering, organisatie, bestuur of marketing. Uw familiebedrijf verdient alle aandacht.
Ondernemend 2014 - 1 3
Het bedrijf doorgeven aan de volgende generatie.
Sinds 1823 heeft de familie Westerhuis een boerderij in Noord-Groningen, dichtbij de Waddenzee. Het was van oorsprong een gemengd bedrijf dat in 1971 volledig gespecialiseerd werd in akkerbouw. Siemon Schutter accon n avm adviseur Het familiebedrijf in stand houden is binnen de familie Westerhuis een belangrijk item. Men is trots op het bedrijf en elke generatie heeft zich er voor ingezet het voort te zetten en te versterken. Pieter Klaas Westerhuis vindt ook dat het familiebedrijf in dit geval de beste ondernemingsvorm is. “Het is de enige manier om een bedrijf dat door de dure grond zo kapitaalsintensief is, over te nemen”, legt Westerhuis uit. Gelukkig dient de opvolger, de zevende generatie inmiddels, zich aan in de vorm van zoon Pieter. Hij is 18 jaar en zou op termijn in het bedrijf kunnen stappen. “Bij een bedrijfsovername zijn twee zaken belangrijk: het bedrijf moet voldoende renderen en de financiering dient zodanig
te zijn dat de overnamesom als extra financiering opgenomen kan worden”, zegt accountmanager Siemon Schutter. “Daarnaast moet er voldoende geld zijn voor een goede pensioenvoorziening. Om daar naar toe te werken kun je scenario’s opstellen, passend bij de fase waarin de onderneming en ondernemer zich bevinden.” Een belangrijke voorwaarde voor een gezonde overname is dat het bedrijf voldoende rendabel is. Dat is op dit moment zeker het geval dankzij de combinatie van goede technische resultaten op het bedrijf en goede opbrengstprijzen. “Het bedrijf is 150 hectare groot en in combinatie met de gewassen die een hoog saldo geven, is het inkomen voldoende,”
Van links naar rechts: Pieter Westerhuis, Karen Hansems, Pieter Klaas Westerhuis, Hanneke Westerhuis en Potko Westerhuis.
licht Westerhuis toe. “Ik vind het belangrijk dat mijn zoon het bedrijf kan overnemen. Ik zie het zo: ik mag het bedrijf een generatie lang gebruiken om het daarna door te geven aan de volgende generatie.”
'Ik vind het belangrijk dat mijn zoon het bedrijf kan overnemen'
4 Ondernemend 2014 - 1
Denk op tijd na over uw pensioen. Marianne van Tilburg accon n avm adviseur Agrarisch ondernemers verkeren vaak in de bijzondere omstandigheid dat de middelen voor het pensioen vastliggen in grond, terwijl collega-ondernemers vaak kunnen beschikken over een verzekerd pensioen dat direct beschikbaar komt. “Wij adviseren agrarisch ondernemers daarom op tijd na te denken en te overleggen met hun adviseur-accountant over hun oudedagsvoorziening”, zegt Marianne van Tilburg. “Meestal kan grond niet direct worden verkocht om geld vrij te maken voor het pensioen omdat er een opvolger is die het bedrijf wil voortzetten. Heb je dan eigen middelen voor een pensioen of een inkomen uit een eigen (ander) bedrijf? Een optie kan zijn in maatschap te gaan met de opvolger en zo inkomsten genereren.
Maar wat nou als het bedrijfsinkomen te laag is? Verschillende vragen in verschillende situaties waar geen pasklaar antwoord op is;
pensioen is daarom maatwerk! Bespreek dit op tijd met uw accon ■ avm adviseur zodat u niet voor een verrassing komt te staan.
accon n avm pensioenadvies accon ■ avm beschikt over gespecialiseerde pensioenadviseurs. Samen met uw accountmanager geven zij u graag deskundig advies, aangepast aan uw situatie en wensen. U kunt hiervoor een email sturen aan
[email protected] of stel uw vraag aan uw adviseur.
DE STELLING:
Door de voortschrijdende schaalvergroting is er geen toekomst meer voor familiebedrijven. Patrick Janssen, Branchetrekker Intensief “Er is wel degelijk toekomst voor familiebedrijven in de intensieve veehouderij. Wel is er een verschuiving gaande van het traditionele man-vrouw-bedrijf naar het moderne familiebedrijf met personeel en een organiserende ondernemer. De grotere bedrijven gaan daarin voorop.”
Toon Wagemans, Branchetrekker Tuinbouw “We staan op het keerpunt van gezinsbedrijf naar familiebedrijf. Het moderne familiebedrijf heeft juist wél toekomst. Een familiebedrijf heeft met actief en passief vermogen en met al dan niet mee-ondernemende familieleden juist een sterke basis, waarbij passie, gedrevenheid en flexibiliteit kernwaarden zijn. Ik noem dat de stille kracht het familiebedrijf dat de focus heeft op continuïteit.”
Harm Jan Schipper, Branchetrekker Akkerbouw “De stelling is te scherp geformuleerd. Er zijn bedrijven die heel hard groeien en waarbij meerdere kinderen het bedrijf overnemen die zaken doen met grote investeerders. Dit is een kleine minderheid. In de akkerbouw is de toekomst vooral aan de familiebedrijven die goed kunnen schakelen doordat ze de eigen arbeid flexibel kunnen inzetten en overwegend risicomijdend ondernemen.”
Jacoline Hamming en Ep Hartman, Branchetrekkers Melkveehouderij “Schaalvergroting blijft ook in de toekomst mogelijk voor familiebedrijven. Vanzelfsprekend is het echter niet. Het is belangrijk om keuzes vooraf te maken: hoe richten we ons bedrijf in qua automatisering, taakverdeling, en arbeidefficiëntie? Wij verwachten een professionalisering van de familiebedrijven.”
Ondernemend 2014 - 1 5
Jonge melkveehouders ontwikkelen visie op hun toekomst.
Als de bedrijfsovername pas ter sprake komt als het moment van overdracht op de nieuwe generatie is aangebroken, is er weinig gelegenheid om zich een goed beeld te vormen van het ondernemerschap. Daarom nodigde accon n avm Lochem jonge melkveehouders uit om drie avonden te besteden aan de bedrijfsovername en met name de rol van de jonge veehouder daarbij. De avonden waren een succes. Het enthousiasme steeg en de bereidheid om naar elkaar te luisteren en van elkaar te leren was groot.
John Hilhorst accon n avm adviseur “De deelnemers hadden heel verschillende achtergronden, waardoor ik veel van hen heb geleerd”, zegt Arjan Weijers uit Giesbeek, die plannen heeft om met zijn broer een melkveebedrijf over te nemen. “Wat ik er vooral aan had was een eigen visie ontwikkelen op mijn toekomst als melkveehouder.” De avonden bestonden uit een deel theorie die belangrijk is voor de melkveehouder als ondernemer, zoals bijvoorbeeld kosten van gebouwen, bedrijfsgrootte, personeel en mestwetgeving. Wat zijn ontwikkelingen in globaal perspectief? Te denken valt aan onder andere rente, zuivel, voermarkten. Hoe kijk je als toekomstig veehouder tegen deze onderwerpen aan? De organisatoren van de avonden, accountmanagers John Hilhorst en Evert Hekman presenteerden de theorie die ze ook wel ‘droge stof’ noemden.
Daarna gingen de deelnemers aan de slag met hun eigen plannen en voorkeuren. Ook werd er gesproken over de vraag met wie je ondernemer wordt, alleen, met je broer of zus. Sommigen waren geen bedrijfsopvolger en wilden wel als zodanig in beeld komen bij bijvoorbeeld een oom. Ook daar werd aandacht aan besteed. De groep nam gezamenlijk een jaarrekening door om een beeld te krijgen van de kosten en opbrengsten van een melkveebedrijf. Op de laatste avond mochten ze hun eigen bedrijf presenteren. Sommigen waren zo enthousiast dat ze met een complete begroting kwamen. Het doel van de avonden was kandidaatopvolgers te stimuleren op een vroeg moment na te denken over het eigen bedrijf, zodat ze betere keuzes kunnen maken als de overname daadwerkelijk aan de orde komt. Want een goed voorbereide, kritische, zelfbewuste ondernemer heeft meer kans op succes. En daar zijn de ondernemers en ook accon n avm bij gebaat!
Ook een jonge ondernemer? En wil je je verdiepen in de belangrijkste kanten van een bedrijfsovername? Kennis, ambitie en behoefte aan een plan? Stuur dan een email met je gegevens naar
[email protected] We nemen contact met je op.
6 Ondernemend 2014 - 1
Alternatief financieren binnen het familiebedrijf.
Het belangrijkste productiemiddel ‘grond’ is duur, waardoor investeringen en bedrijfsovername moeilijk zijn vanwege de grote kapitaalsbehoefte. Daarom noemen we enkele financie-
Samenwerking goed voor familiebedrijven Teeuwen.
ringsmogelijkheden.
Sybren Zeldenrust Agri Vastgoed Geliberaliseerde pacht Bij geliberaliseerde pacht blijft de overdragende partij eigenaar van de grond en verpacht deze aan de opvolger. De pachtperiode kan korter of langer dan zes jaren zijn. Bij minder dan zes jaren is de pachtprijs vrij te bepalen en bij een langere periode mag de pacht door pachtprijstoetsing niet hoger zijn dan de regionorm. Erfpachtfinanciering Bij erfpachtfinanciering wordt de grond minimaal 26 jaren verpacht, vaak voor een insteek van circa 25% van de vrije agrarische waarde. Daarnaast dient een pachtcanon te worden betaald van 2,25% van de vrije agrarische waarde minus insteek. Na de pacht is er optie tot koop van het land. CV-constructie Bij een CV-constructie (Commanditaire Vennootschap) gaat de overdragende partij als ondernemer een samenwerkingsverband aan met de opvolger. Voordeel hierbij is dat de verkoper fiscaal ondernemer blijft. Hij kan geleidelijk het bedrijf financieel vriendelijk overdragen. Meer weten over alternatieve financieringsvormen? Neem dan contact op met Sybren Zeldenrust van Agri Vastgoed te Leeuwarden, 058-2849173.
Je hoeft als broers niet in één bedrijf te werken om te kunnen samenwerken. Soms is het beter om ieder een eigen bedrijf te hebben en elkaar te versterken door samenwerking. Ruud en Antonie Teeuwen hebben in het Limburgse Grashoek allebei een schitterend, maar heel verschillend tuindersbedrijf.
Toon Wagemans Directeur Accountancy Antonie teelt rode paprika’s op zijn tot in de puntjes verzorgde bedrijf van acht hectare. Zijn broer Ruud heeft onder de naam Klimplant CS een uniek boomteeltbedrijf, dat met klimop begroeide hekwerken produceert die in tuincentra worden verkocht als hagen voor afscheidingen van tuinen onder de naam Kant en Klaar Haag. “We hebben een tijdlang samen het paprikabedrijf van mijn vader voortgezet”, zegt Antonie. “Dat beviel niet zo goed omdat we verschillende opvattingen hebben over het voeren van een bedrijf. In 1999 ben ik daarom met een nieuw bedrijf begonnen aan de andere kant van het dorp.”
Ondernemend 2014 - 1 7
Links Ruud, rechts Antonie.
“Daarna bleef ik op het ouderlijk bedrijf”, vult Ruud aan. “In 2011 kon ik me helemaal toeleggen op de productie van hagen en toen heb ik een bestaand bedrijf naast dat van mijn broer gekocht.” Ondanks dat de aard van hun bedrijven verschillend is, werken de broers samen. Antonie heeft de warmte-kracht-koppeling en het ketelhuis overgenomen toen Ruud zijn tweede bedrijf kocht. Ruud had die niet nodig, omdat zijn kassen onverwarmd zijn. “We hebben dit op zakelijke wijze op papier gezet, inclusief een recht van overpad”, zegt Antonie. Ruud: “We willen de emoties niet mee laten spelen als het om zakelijke afspraken gaat”. Antonie en Ruud maken gebruik van elkaars personeel. Antonie heeft in de
winter extra mensen nodig om de kassen vol te zetten met nieuwe planten. Ruud heeft het dan rustig. In de zomer zijn de rollen omgedraaid en heeft Ruud extra mensen van Antonie. “Op deze manier gaat het prima”, zegt Directeur Accountancy Toon Wagemans. “Zij vullen elkaar aan in faciliteit en personeel, terwijl Ruud en Antonie op hun bedrijf een eigen koers varen. Dit is in beider voordeel.” “We hebben op zaterdag ook nog een clubje van 15 scholieren aan het werk”, zegt Ruud. “Zij werken normaal bij mij en af en toe bij Antonie”. Zo krijgen we allebei het werk klaar en de jongelui hebben elke zaterdag werk en met de nodige afwisseling”.
'We willen de emoties niet mee laten spelen als het om zakelijke afspraken gaat'
8
Ondernemend 2014 - 1
Vraag aan adviseur Dirk-Yde Sjaarda
Hoe te investeren bij een hoge bedrijfswinst? In de melkveehouderij leidt de hoge melkprijs bij de meeste bedrijven tot goede financiële resultaten. Hierdoor stijgt ook de fiscale druk. De belastingdruk kan verder toenemen door het wegvallen van de afschrijving op het melkquotum in 2015 en de afschrijvingsbeperking op gebouwen. Het investeren in zonnepanelen in combinatie met asbestsanering kan hierdoor interessant voor u zijn. Investeren in bedrijfsvoering Bij iedere investering is het belangrijk dat deze het gewenste rendement zal opleveren. Kijk daarom eerst of er investeringen wenselijk zijn in bijvoorbeeld machines of gebouwen, die passen binnen een verbeterde en efficiënte bedrijfsvoering. Hebt u op dit terrein geen investeringsplannen, dan kan het investeren in zonnepanelen in combinatie met asbestsanering een prima alternatief zijn om de fiscale druk het hoofd te bieden. EIA, MIA\Vamil Kiest u ervoor om uw asbestdak te saneren en gelijktijdig in zonnepanelen te investeren, dan kunt u optimaal gebruik maken van de fiscale regelingen MIA\Vamil en EIA. Bij hoge fiscale winsten kunnen agrarisch ondernemers de investering in zonnepanelen binnen 6 tot 8 jaar terugverdienen. Naast de fiscale regelingen stimuleert de overheid het investeren in duurzame energie in combinatie met asbestsanering ook financieel met de subsidieregeling ‘Asbest eraf, zonnepanelen erop’. De subsidie bedraagt € 3,- per vierkante meter, waarbij er minimaal 400 vierkante meter aan asbestdak gesaneerd moet worden.
Interessant voor u? De rekentool: Van asbest naar zonnepanelen berekent het rendement van de combinatie asbestsanering en zonnepanelen. U krijgt globaal inzicht in hoeveel jaar u uw investering terugverdient, het fiscaal voordeel in het jaar van investeren en in de jaren daarna. U kunt de tool downloaden, scan hiervoor de QR-code met uw smartphone. Een berekening afgestemd op uw specifieke situatie is ook mogelijk, neem hiervoor contact op met uw accon ■ avm adviseur.
Introductie nieuwe huisstijl
Meer Informatie Download de brochure
Bekijk onze dienstverlening
Abonneer op de E-Nieuwsbrieven: www.acconavm.nl/nieuwsbrief
COLOFON COLOFON
InfoBulletin wordt Ondernemend. accon ■ avm gaat in alle opzichten met de tijd mee. Niet alleen richten we onze organisatie in op de eisen die deze tijd stelt en op de snel veranderende behoeften van de markt en van onze klanten, we kijken ook nadrukkelijk naar de manier waarop we ons aan de markt presenteren. Aan onze naam en ons logo verandert niets, maar onze uitingen – de digitale nieuwsbrief, presentatiefilmpje, onze brochure en de InfoBulletins – konden wel een ‘verfje’ gebruiken, vonden wij. Het resultaat heeft u nu in de hand: een fris, eigentijds magazine met een nieuwe naam en een heldere, compacte inhoud, toegespitst op uw behoefte aan praktische (achtergrond) informatie. Wij wensen u veel leesplezier en horen natuurlijk graag uw reactie!
accon ■ avm adviseurs en accountants is dé zelfstandige advies- en accountantsorganisatie in Nederland, met zo’n 45 kantoren verspreid over het land. De organisatie richt zich op ondernemers in het MKB, de agrarische sector, en de zorg- en medische sector. Ondernemers krijgen ruimte voor ondernemen dankzij accountancy, agrarisch en MKB bedrijfsadvies, belasting- en subsidieadvies, strategisch advies, juridisch advies en werkgeversservice. Volg ons op Twitter en LinkedIn en neem een abonnement op de Agro E-nieuwsbrief via www.acconavm.nl/nieuwsbrief voor de actuele informatie. Ondernemend van accon ■ avm verschijnt 2x per jaar in een oplage van 20.000 exemplaren en wordt verzonden naar alle relaties van accon ■ avm.
Ondernemend is met de grootste zorg samengesteld. accon ■ avm kan echter niet aansprakelijk gesteld worden voor schade die ontstaat als gevolg van eventuele drukfouten of voor eventuele schade ten gevolge van het gebruik van gegevens uit deze nieuwsbrief. Hoofdkantoor Meander 725, 6825 ME Arnhem Postbus 5090, 6802 EB Arnhem Telefoon: 026 384 2 384 www.acconavm.nl Concept en realisatie teamtva! reclamebureau, Doetinchem (Eind) redactie: Angelique Herremans
