NIEUWS & FAMILIE ONDERNEMEN 1 E R

samen op koers samen op koers

1

E

NR

TE

U DR K

E

V

NIEUWS

GE

JAARGANG 21 maart 2016

RSI

ONDERNEMEN

& FAMILIE Bedrijfsopvolging met een investeerder: partner of wolf in schaapskleren? Echtscheiding Het familiestatuut

Accountancy

Belastingadvies

Corporate finance

HR services

Juridisch advies

www.crop.nl

5

10

12

14

INHOUD 3 EMOTIES EN HET FAMILIEBEDRIJF 4 EIGENDOMSSTRUCTUREN 5 BEDRIJFSOPVOLGING 8 BEDRIJFSWAARDERING & FINANCIERING 10 ESTATE PLANNING 11 BEDRIJFSOPVOLGINGSREGELING VOOR FAMILIEBEDRIJVEN 12 ECHTSCHEIDING 14 FAMILIESTATUUT 15 VRIJGESTELDE BELEGGINGSINSTELLING 16 FINANCIËLE PLANNING & PENSIOEN 18 NIEUWSBERICHTEN

samen op koers

2

U bent ondernemer. U houdt zich het liefst bezig met bedrijfsvoering. Maar: ondernemen is niet alleen bezig zijn met uw bedrijf. Of het nu gaat om een familiebedrijf of niet, iedere ondernemer heeft te maken met de interactie en dynamiek tussen zijn of haar bedrijf en de familie. CROP is gespecialiseerd in het adviseren van ondernemers, die naast hun bedrijf te maken hebben met aanverwante familiezaken. Ondernemen is de reis van uw leven. Met CROP staat u er niet alleen voor!

FAMILIEBEDRIJVEN ZIJN MIN OF MEER DE RUGGENGRAAT VAN DE NEDERLANDSE ECONOMIE. WIST U DAT MEER DAN DE HELFT (55%) VAN DE BEDRIJVEN IN NEDERLAND EEN FAMILIEBEDRIJF IS? HIERMEE ZIJN ZIJ VERANTWOORDELIJK VOOR EEN GROOT DEEL VAN DE WERKGELEGENHEID. De geschiedenis van sommige familiebedrijven strekt zich soms uit over vele generaties en daarmee ook vele eeuwen. Tot de overname in 2013 was het oudste Nederlandse familiebedrijf touwslager G. van der Lee uit Oudewater, opgericht in 1545. Sindsdien is het stokje overgenomen door Koninklijke Tichelaar Makkum (1572). Met meer dan 450 jaar zijn dat indrukwekkende getallen, maar dat staat nog in de schaduw van het oudste familiebedrijf ter wereld. Naar eigen zegge bestaat het Familiehotel Hoshi Ryokan in Japan al sinds het jaar 718!

LOYALITEIT Familieleden zijn met elkaar verbonden door diepe emotionele banden en dat heeft zijn weerslag in de cultuur van de onderneming. Over het algemeen wordt een grote waarde gehecht aan loyaliteit, de zorg voor familieleden en het in stand houden van een evenwicht binnen de familie. Eén van de belangrijkste verschillen tussen familiebedrijven en andere bedrijven is, dat de leiding gemiddeld 22 jaar in handen is van dezelfde persoon, tegenover 7 jaar bij niet-familiebedrijven. Bij AEX genoteerde bedrijven is de gemiddelde zittingsduur van de directie slechts 3,5 jaar. Het is dan ook niet voor niets dat een   

directeur van een familiebedrijf zich identificeert met zijn bedrijf. Dit wordt ook wel psychologisch eigendom genoemd. CONFLICTEN Het zijn niet alleen familiebedrijven die te maken hebben met emoties rondom bedrijfsvoering. Elk bedrijf waar mensen werken heeft te maken met emoties. Het verschil is echter, dat bij een 'gewoon' bedrijf de werknemers geen onderlinge familiebanden hebben. Familierelaties kunnen onder druk komen te staan op het moment dat je niet alleen familie, maar ook collega's bent. En daarmee kunnen familiebanden gecompliceerd zijn. Conflicten zijn dan ook snel geboren in het familiebedrijf. De emotionele band tussen familieleden en de combinatie van individuele en zakelijke belangen kunnen op gespannen voet met elkaar komen te staan. Bijvoorbeeld door verschillende ambities, maar ook simpelweg door een 'botsing van karakters'. Binnen de familiale sfeer worden broers en zussen (in principe) gelijkwaardig behandeld. In een familiebedrijf worden de onderlinge verschillen echter sterk uitvergroot en kan een competitiedrang of machtsstrijd ontstaan. In zulke gevallen is er weinig voor nodig om de lont te doen ontsteken. Deze situatie komt vooral voor wanneer er keuzes gemaakt moeten worden bij de bedrijfsoverdracht en bij de selectie van een opvolger. OPVOLGING Als opvolger binnen de familie hebt u wellicht vragen over de situatie die zal ontstaan voorafgaand aan, en op het moment van de bedrijfsopvolging. CROP biedt structurele oplossingen die een goede toekomstige samenwerking borgen. Denk hierbij aan structureel familieoverleg en het opstellen van een familieprotocol. Daarnaast bieden wij ook conflictmanagement aan in de vorm van mediation-trajecten en individuele- of teamcoaching.

WAT MAAKT FAMILIEBEDRIJVEN ZO KRACHTIG? - De betrokkenheid bij het bedrijf; - Familiebedrijven zijn veel meer gericht op de lange termijn; - Er heerst een stabiele cultuur; - Er kunnen snel besluiten worden genomen.

JAARGANG 21, NUMMER 13

EIGENDOMSSTRUCTUREN IN EEN (FAMILIE)BEDRIJF IS DE EIGENDOMSSTRUCTUUR VAN WEZENLIJK BELANG OM DE CONTINUÏTEIT VAN HET BEDRIJF VOOR DE TOEKOMST TE WAARBORGEN. HIERBIJ SPELEN KERNBEGRIPPEN ALS ZEGGENSCHAP, BESTUURSOPVOLGING EN FAMILIEBELANGEN EEN GROTE ROL.

STAK Het kan de intentie zijn om de waarde van de aandelen in het bedrijf al wel gedeeltelijk over te dragen aan de bedrijfsopvolgers, vaak de kinderen, maar hen nog niet alle zeggenschap te geven. In een familiestructuur wordt daarom veel gewerkt met een Stichting Administratiekantoor (STAK), waarbij de zeggenschap over de aandelen in andere handen is dan de economische eigendom. Via een STAK kan de oorspronkelijke eigenaar de zeggenschap over de aandelen in de structuur (tijdelijk) behouden, terwijl het economische eigendom van de aandelen geheel of gedeeltelijk kan worden overgedragen aan de kinderen.

UBO Daarnaast kan het de wens zijn om een structuur te hebben die de privacy van aandeelhouders waarborgt. De vraag is of dit nog tot de mogelijkheden behoort na invoering van het zogenaamde UBO-register, uiterlijk 26 juni 2017. Een UBO is een natuurlijke persoon die de uiteindelijke eigenaar is van of zeggenschap heeft over een juridische entiteit. Bij vennootschappen gaat het – kort gezegd – om meer dan 25 procent van de aandelen of de zeggenschap. In het UBO-register worden onder andere de 'uiteindelijk belanghebbenden' (ultimate beneficial owners, UBO's) vastgelegd.

In veel gevallen is het van belang om de opvolging in het bestuur goed te regelen, voor het geval de bestuurder/eigenaar iets overkomt. Het komt immers geregeld voor dat de nabestaanden van de ondernemer niet moeten of mogen worden belast met de opvolging in het bestuur van het bedrijf. Ook dit is goed vast te leggen al naar gelang de wensen van betrokkenen met behulp van een STAK en de daarbij behorende overeenkomsten en voorwaarden.

Door het UBO-register kan de anonimiteit van bepaalde structuren niet meer worden gewaarborgd, omdat het register tegen betaling en registratie openbaar wordt. Om de anonimiteit van aandeelhouders ook in de toekomst te kunnen waarborgen, kan worden gekeken naar een aantal uitzonderingen, die niet in het UBO-register worden benoemd. Denk bijvoorbeeld aan oplossingen om vermogen uit een vennootschap te halen en onder te brengen in een fonds voor een gemene rekening. Een dergelijk fonds valt (zoals het er nu naar uitziet) niet onder de UBO regelgeving.

4

BEDRIJFSOPVOLGING

De verkoop van de onderneming al dan niet in combinatie met bedrijfsopvolging binnen de familie is een van de belangrijkste gebeurtenissen van een ondernemer, waarbij emotie en ratio bij elkaar komen. De adviseurs van CROP begeleiden ondernemers in de keuzes die gemaakt moeten worden in het hele proces, van waardering van het bedrijf tot en met de uiteindelijke opvolging of overname.

  

JAARGANG 21, NUMMER 15

BEDRIJFSOPVOLGING MET EEN INVESTEERDER:

PARTNER OF WOLF IN SCHAAPSKLEREN?

U HEEFT EEN MOOI, GOEDLOPEND FAMILIEBEDRIJF EN DENKT EROVER DIT OVER TE DRAGEN. HIERBIJ HECHT U VEEL WAARDE AAN CONTINUÏTEIT IN UW DIENSTVERLENING AAN KLANTEN EN WERKGELEGENHEID VOOR UW MEDEWERKERS, WAARMEE U EEN HECHTE BAND HEEFT.

Uit ervaring weten we dat deze continuïteit een probleem kan worden als ondernemers deze bedrijfsopvolging niet goed voorbereiden en regelen. Het gaat vaak mis, wanneer het nieuwe management niet of nauwelijks begeleid wordt, er een gebrek aan financieringsmogelijkheden is en/of de ondernemer op een te hoge leeftijd afscheid neemt. Bedrijfsovername van een familiebedrijf is een complex geheel. Los van de emotionele aspecten spelen ook materiële overwegingen een rol. In veel gevallen houdt de oud-eigenaar een financieel belang in de onderneming. Werknemers maar ook klanten en leveranciers ervaren dit als positief. De praktijk leert ons echter ook, dat de financiële betrokkenheid van de oud-eigenaar spanningen kan oproepen. In sommige gevallen leidt het zelfs tot een patstelling, wanneer partijen onvoldoende vertrouwen hebben in elkaars competenties of intenties. De opvolger vanuit of buiten de familie is niet bij machte om zo’n impasse te doorbreken, omdat hij de volledige bedrijfsovername vaak niet kan bekostigen. De oudeigenaar zit eveneens gevangen. Hij heeft immers nog een flink financieel belang in de onderneming. PRE EXIT Een ander onderwerp dat steeds meer ondernemers bezig houdt, is het privé vermogen. In de fiscale aangiftes staat een mooi

6

DE 7 BELANGRIJKSTE EMOTIES DIE EEN BELANGRIJKE ROL SPELEN BIJ HET UITSTELLEN VAN HET OPVOLGINGSPROCES:* - Angst voor de eigen sterfelijkheid - Tegenzin om afstand te doen van controle en macht - De gedachte afstand te moeten doen van het bedrijf kan door de eigenaar worden ervaren als een verlies van identiteit - Ondernemers zijn eerder doeners dan planners - Het niet kunnen kiezen tussen kinderen - Angst om na de pensionering in een zwart gat te vallen - Jaloezie en rivaliteit *Bron: I.Lansberg, The succession conspiracy

vermogen genoteerd voor de onderneming. Maar als ondernemer merkt u daar privé nog niet zo veel van. Voor deze ondernemers kan een zogenaamde ‘pre exit’ met een investeringsfonds een mooie tussenstap zijn.

Wat houdt dit in het kort in? De ondernemer verkoopt een deelbelang in zijn bedrijf aan een investeringsfonds. Dit kan zowel een meerderheids- als minderheidsbelang zijn. Met deze verkoop stelt hij een deel van zijn zakelijke en privévermogen veilig. Terwijl hij nog wel met een been in het bedrijf staat. Met een professionele medeaandeelhouder is het makkelijker om volgende stappen te zetten. Bijvoorbeeld het formeren van een managementteam dat mede onder de verantwoordelijkheid van de investeerder valt. Dit managementteam kan bestaan uit de kinderen van de oud-eigenaar en key-medewerkers van de onderneming. Ook kan samen met het investeringsfonds gezocht worden naar een geschikte MBI-kandidaat (management buy in). Deze dient financieel mee te investeren en brengt kennis en ervaring ‘van buiten’ mee, wat goed kan uitwerken op een onderneming. GROEIPLANNEN Steeds vaker zien wij dat ondernemers terug willen naar dat wat ze het leukst vinden en waar ze goed in zijn. Bijvoorbeeld focus op commercie, techniek of productontwikkeling. Samen met de investeerder worden de groeiplannen geconcretiseerd. Door bij bedrijfsopvolging een investeringsfonds te betrekken kan de verkoper een groter deel van zijn aandelenbelang te gelde maken. U moet zich hierbij wel realiseren dat participatiemaatschappijen verschillende werkwijzen hanteren en over het algemeen het doel hebben om binnen 5 tot 7 jaar een exit te maken. Hier zijn verschillende scenario’s mogelijk. Wij zien de kinderen, MBO-er (management buy-out) en/of de MBI-er na enkele jaren het investeringsfonds uitkopen. Ook zien we voorbeelden van hoe ze samen met de investeerder een exit maken. EEN WOLF IN SCHAAPSKLEREN? Is private equity in dit soort vraagstukken nu een partner of een wolf in schaapskleren? Een mooie discussie aan de ondernemerstafel. De meningen zijn verdeeld. Belangrijk is dat ú als ondernemer de agenda bepaalt en daar een passende partij bij zoekt. Er zijn in Nederland honderden investeringsfondsen in allerlei vormen en maten. De lage rentestand en de volatiele beurs maken dat veel vermogen is gevloeid richting investeringsfondsen. Natuurlijk zitten hier ook minder goede partijen tussen, maar vaak zijn het professionele clubs van ondernemers, die hun kapitaal en kennis graag inzetten voor andere ondernemers. Natuurlijk met als doel om rendement te maken, maar wel op een verantwoorde en professionele manier. Samen met u als ondernemer. De kunst is om de investeerder aan boord te halen, die het best past bij u en bij het bedrijf. Dat is met een paar honderd investeringsfondsen nog best een uitdaging. De adviseurs van CROP corporate finance willen u daar graag bij helpen.

  

MEER WETEN? Op donderdag 14 april a.s. geeft Kees van Rossum, CROP corporate finance een webinar over ‘Bedrijfsoverdracht met behulp van een investeerder’. Wilt u weten wat de voordelen en valkuilen zijn bij overdracht aan een investeringsmaatschappij? Meldt u dan snel aan! www.crop.nl/webinar-overdracht-investeringsmaatschappij

JAARGANG 21, NUMMER 17

BEDRIJFSWAARDERING

U HEBT PLANNEN OM UW ONDERNEMING TE VERKOPEN OF U WILT HAAR ONDERBRENGEN IN EEN BESLOTEN VENNOOTSCHAP. MISSCHIEN STAAT U OP HET PUNT ANDERE EIGENAREN UIT TE KOPEN OF WILT U DE WAARDE VAN UW ONDERNEMING AFSTEMMEN MET DE BELASTINGDIENST IN HET KADER VAN EEN FAMILIEOPVOLGING. OF WELLICHT WILT U EEN ANDERE ONDERNEMING AANKOPEN… Wat voor plannen u ook heeft, wanneer u wilt weten wat de waarde van de onderneming is, is het van belang dat u inzicht heeft in de waardebepalende factoren van de onderneming en dat deze zorgvuldig worden toegepast.   WAARDERINGSMETHODEN In de praktijk worden veel verschillende waarderingsmethoden gehanteerd. Centraal bij de waardebepaling staan de

8

verwachte toekomstige geldstromen van een onderneming en het bijbehorende risicoprofiel van deze onderneming. Een waardebepaling van een onderneming is een complex geheel, waarin diverse variabelen een rol spelen. Dit vereist een gedegen kennis om dergelijke exercitie te kunnen uitvoeren. Verzeker u ervan, dat u te maken heeft met een Register Valuator die geregistreerd is bij het Nederlands Instituut voor Register Valuators (NIRV). Een Register Valuator die is aangesloten bij het NIRV heeft de kennis, expertise en opleiding om complexe waarderingsvraagstukken uit te voeren. Het lidmaatschap van het NIRV biedt de noodzakelijke kwaliteitswaarborg, niet alleen ten aanzien van de vakkennis, maar ook waar het gaat om hun maatschappelijke en vaktechnische normen. Voor dit laatste zijn gedrags- en beroepsregels door het NIRV opgesteld.

IK WIL EEN BEDRIJFSOVERDRACHT FINANCIEREN

WAT DOET DE BANK? BIJ EEN OVERNAME VAN EEN BEDRIJF IS VAAK SPRAKE VAN GOODWILL. EN VOOR TRADITIONELE BANKEN IS JUIST DAT LASTIG TE FINANCIEREN. TOCH ZIJN ER MOGELIJKHEDEN OM DIT GEFINANCIERD TE KRIJGEN. Het lastige is dat er meestal een relatief forse financiering moet worden verstrekt aan een koop-holding. En afgezien van de goodwill, zitten in die koopholding geen andere ‘cash-genererende activa’, zoals machines en voorraad. Hiermee zou je de rente en aflossing op de overnamelening kunnen betalen en daar kan de bank haar dekking aan ontlenen. Vanwege het relatief zwakke vermogen en tekort aan zekerheden in een koopholding is zo’n overnamefinanciering voor de bank dan ook per definitie een groter risico dan een lening voor een bedrijfspand, werkkapitaal of machine. Een bank wil daarom de financiering van de overname zo veel mogelijk ‘onderin’ structureren. Dat wil zeggen, dat er eerst wordt gekeken of de werkmaatschappij extra gefinancierd kan worden en of hiermee een deel van de overnamesom kan worden opgebracht. Hier zit de kredietverstrekker namelijk dicht op de activa die cash generen en kan de bank ook zekerheden bedingen. STAATSGARANTIE Het resterende financieringsbedrag wordt aan de koopholding verstrekt. Meestal kent zo’n lening een looptijd van maximaal 5 à 6 jaar. Doordat de goodwillfinanciering in de koopholding geen ‘harde’ zekerheid kent voor de bank, is het gebruikelijk dat de bank haar positie in de koopholding afdekt door middel van een Staatsgegarandeerd krediet. Hierbij gaat de Staat garant staan voor een gedeelte van de kredietverlening aan de holding. De aanvraag hiervan loopt gewoon via de betreffende bankinstelling.

COMMITMENT Van de huidige eigenaar verwacht de bank meestal ook een financiële inbreng. Bijvoorbeeld door een deel van de overnamesom achtergesteld terug te lenen of op een andere wijze in het bedrijf te laten. De koper zal zijn inbreng in cash moeten doen. De hoogte van het bedrag en mate waarin zijn maatwerk en afhankelijk van allerlei variabelen. Als koper van een bedrijf moet u er verder rekening mee houden dat een bankier vraagt om privé commitment, zoals een maximale inbreng van privé vermogen en in de meeste gevallen ook de afgifte van een persoonlijke borg. OVERNAMEGOLF In de wetenschap dat er in de aankomende jaren vele duizenden MKB-bedrijven van eigenaar zullen wisselen en een bedrijfsoverdracht hét moment is om eventueel van huisbankier te switchen, zouden de banken wel gek zijn om niet naar de financiering van bedrijfsovernames te kijken. Besef wel dat de financiering van een bedrijfsoverdracht voor de bank meer risico’s met zich meebrengt dan een krediet voor een bedrijfspand, machine of werkkapitaal. De Nederlandse grootbanken zijn absoluut “in” om dit type financieringen te verstrekken, mits de huidige eigenaar mee wil blijven doen in financiële zin en de nieuwe eigenaar kan inbrengen. Bovendien heeft de bank een aantal goede mogelijkheden om haar kredietrisico’s te beperken, zoals het aanvragen van een Staatsgarantie. CROP corporate finance is goed thuis in deze materie en bespreekt graag met u de wijze waarop uw overname kan worden gefinancierd.

Nederlandse ondernemers hebben een voorkeur voor opvolging door de kinderen, maar velen overwegen ook een verkoop aan derden.

ONDERNEMERSCAPACITEITEN De grote vraag die een bankier zich stelt bij de financiering van een bedrijfsovername, is of hij het de nieuwe eigenaar ziet doen. In de praktijk zien wij nog wel eens dat de huidige eigenaar van een bedrijf – met de beste bedoelingen – het initiatief neemt om de financieringsaanvraag te bespreken met de bank(en) en pas later zijn dochter, zoon of de nieuwe directeur introduceert. In de wetenschap dat de bank bij het beoordelen van een overnamefinanciering vooral ook kijkt naar de ondernemerscapaciteiten van de bedrijfsopvolger, is het de kunst voor de huidige eigenaar om tijdig ‘los te laten’ en toch betrokkenheid te blijven tonen. Geef uw opvolger dus het vertrouwen, maar ook de verantwoordelijkheid om zelf plannen te maken, adviseurs in te schakelen en met de banken te gaan praten over de financiering.

  

JAARGANG 21, NUMMER 1

9

ESTATE PLANNING DOOR MIDDEL VAN ESTATE PLANNING KAN DE ONDERNEMER OF DE VERMOGENDE PARTICULIER ZIJN OF HAAR (ONDERNEMINGS)VERMOGEN OP VERSCHILLENDE MANIEREN AAN DE ERFGENAMEN OVERDRAGEN. DOOR OVERDRACHT VAN VERMOGEN GEDURENDE HET LEVEN KUNNEN FLINKE BELASTINGBESPARINGEN WORDEN BEREIKT, DIE KUNNEN OPLOPEN TOT 20% VAN DE WAARDE VAN HET VERMOGEN. Voor schenkingen gelden de volgende tarieven in 2016, na toepassing van de vrijstellingen: Waarde schenking/ erfenis

Partner/ kinderen

Kleinkinderen

Overige erfgenamen

€ 0 - € 121.902

10%

18%

30%

Meer dan € 121.903

20%

36%

40%

Door jaarlijkse kleinere schenkingen te doen, kan gebruik worden gemaakt van vrijstellingen en opstaptarieven, waardoor belastingbesparingen kunnen worden gerealiseerd. De wet heeft daarnaast de mogelijkheid geschapen om ondernemingsvermogen onder aantrekkelijke voorwaarden

10

te schenken (of na te laten) onder de zogenaamde bedrijfsopvolgingsregeling (de BOR). Kort gezegd houdt deze regeling in dat, indien sprake is van een materiële onderneming, de aandelen of het vermogen onder bepaalde voorwaarden voor een groot deel vrij van belasting kunnen worden overgedragen. De schenking van vermogen tijdens leven (met de ‘warme hand’) wordt - begrijpelijk - door erfgenamen als prettiger ervaren dan de overdracht na overlijden, maar dat is ook voor de erflaters vaak het geval. Het schenken van vermogen kan desgewenst gepaard gaan met behoud van zeggenschap over het vermogen. Hiervoor kan bijvoorbeeld een familiefonds worden opgericht, waarbij de erflater de zeggenschap behoudt over het familievermogen. De keuzes voor verdeling van het vermogen in de toekomst kan worden vastgelegd in een aantal documenten, zoals de huwelijkse voorwaarden, het familiestatuut en een testament. Het huwelijksgoederenregime kan een grote impact hebben op de uiteindelijke verdeling en de verschuldigde belasting bij overlijden van een van de partners. Het is vaak wenselijk om de huwelijkse voorwaarden in combinatie met een testament goed in te richten.

BOR: BEDRIJFSOPVOLGINGSREGELING

VOOR FAMILIEBEDRIJVEN U KUNT ALS ONDERNEMER OF OPVOLGER VAN EEN FAMILIEBEDRIJF RUIM 36% AAN BELASTINGUITSTEL EN -BESPARING REALISEREN. ZOWEL BIJ ERVEN EN SCHENKEN VAN EEN ONDERNEMING KAN ER NAMELIJK GEBRUIK WORDEN GEMAAKT VAN DE BEDRIJFSOPVOLGINGSREGELING. De opvolger kan bij erven of het geschonken krijgen van een onderneming (of aandelen in een onderneming) een beroep doen op de bedrijfsopvolgingsregeling, ook wel ‘BOR’. De waarde van de onderneming tot € 1.060.298 is onder voorwaarden volledig vrijgesteld. Daarboven is een vrijstelling van toepassing van 83%. Boven de € 1.060.298 is dus 17% van de waarde belast voor de schenk- of erfbelasting. Bij overdracht van ondernemingsvermogen, zoals de aandelen in het familiebedrijf, kunnen hiermee belastingbesparingen tot 40% (!) van de waarde van de aandelen worden gerealiseerd. Daarnaast biedt de BOR mogelijkheden om de heffing van inkomstenbelasting uit te stellen. VOORWAARDEN Om de faciliteiten van de BOR te krijgen, moet sprake zijn van ondernemingsvermogen. Er mag dus geen sprake zijn van beleggingsvermogen. Bij vastgoed-bv's kan er nog wel eens een discussie met de Belastingdienst ontstaan.

11

  

Een andere voorwaarde is dat bij erven de onderneming minimaal 1 jaar bij de erflater in bezit moet zijn. Vervolgens moeten de opvolger/ erfgenaam de onderneming minimaal 5 jaar voortzetten. LET OP!

In de praktijk is het dus van belang, dat ook de beoogd opvolger binnen het familiebedrijf de aandelen erft. Dit kan bijvoorbeeld door het in het testament opnemen van een legaat.

Dat ligt anders bij schenken. De schenker moet de onderneming reeds 5 jaar in bezit hebben en de begiftigde moet de onderneming minimaal 5 jaar voortzetten. Daarnaast dient de begiftigde voor de doorschuiving van de inkomstenbelastingclaim minimaal 36 maanden in dienst te zijn bij de onderneming. Wordt achteraf niet aan deze voorwaarden voldaan, dan wordt de vrijstelling alsnog teruggedraaid. TIP

 e vrijstelling in de Successiewet kan worden toegepast bij D het schenken of erven van een onderneming. Wellicht is het voor het familiebedrijf mogelijk en tevens interessant om de onderneming tijdens leven te schenken. Dit kan veel belasting schelen.

JAARGANG 21, NUMMER 111

ECHTSCHEIDING EEN ECHTSCHEIDING IS EEN VAN DE MEEST VERVELENDE GEBEURTENISSEN IN EEN MENSENLEVEN, MAAR IN SOMMIGE GEVALLEN HELAAS ONVERMIJDELIJK. VOOR EEN ONDERNEMER EN ZIJN OF HAAR PARTNER HEEFT DAT EXTRA HAKEN EN OGEN. DAAR KOMEN NAMELIJK NOG BIJZONDERE FINANCIËLE VRAAGSTUKKEN AAN DE ORDE, DIE ONDER ANDERE HET AFWIKKELEN VAN DE ZAKELIJKE KANT COMPLEX KUNNEN MAKEN: 1. H  oe kan de partner- en kinderalimentatie worden vastgesteld? Welke inkomsten moeten worden meegenomen? En welke vermogensbestanddelen? 2. Hoe zit het met de eigendom van de aandelen of het bedrijf? Heeft de ex-partner recht op een deel van de waarde van het bedrijf, of zelfs recht op de aandelen? 3. Is de continuïteit van de onderneming gewaarborgd? Een ondernemer wil uiteraard voorkomen dat de een groot deel van de waarde van het bedrijf moet worden uitbetaald als gevolg van de echtscheiding als daarmee de continuïteit van het bedrijf in gevaar komt. Wat zijn de rechten van de ondernemer? 4. H  oe zit het met het pensioen? Welke rechten heeft de ex-partner als er pensioen is opgebouwd? En wat zijn de rechten en plichten van de ondernemer? 5. W  at te doen met de woning? Hoe zit het bijvoorbeeld met de hypotheekrenteaftrek van de partner die in het huis blijft wonen? En van degene die een ander huis gaat bewonen? CROP heeft de kennis en ervaring om ondernemers te adviseren over deze vraagstukken en hen te begeleiden in het proces. Hierbij is het ons doel om de ondernemer te ontzorgen en gedurende het proces zoveel mogelijk rekening te houden met de belangen van alle betrokkenen. CROP onderhoudt al jaren een nauw samenwerkingsverband met ervaren procesadvocaten en mediators, die zijn gespecialiseerd in echtscheidingen met huwelijks voorwaarden, verrekenbedingen, alimentatiezaken en omgangsregelingen. ECHTSCHEIDING: DE START VAN EEN 'NIEUW' ARTIKEL… Als ondernemer bent u gewend zaken onder controle te hebben. Wanneer zich problemen in de privésfeer voordoen, lukt dat helaas niet altijd. Vooral als een echtscheiding onvermijdelijk is, wordt alles onzeker. Een goede advocaat/mediator kan u begeleiden bij het afwikkelen van de echtscheiding zonder de emotionele belangen van beide partijen uit het oog te verliezen. U kunt met uw partner kiezen voor mediation. U gaat dan samen met de

12

Ik ben ondernemer en ga scheiden. Is de continuïteit van mijn onderneming gewaarborgd?

advocaat-scheidingsmediator om de tafel zitten, om goede afspraken te maken over de afwikkeling van uw relatie. De – onafhankelijke- rol van de advocaat-scheidingsmediator is dan vooral het behartigen van de belangen van beide partijen, zorg dragen voor de juridische afwikkeling in de vorm van het opstellen van een echtscheidingsconvenant en het begeleiden van de echtscheidingsprocedure bij de rechtbank. Soms is mediation geen oplossing. Bijvoorbeeld wanneer de communicatie stroef verloopt en u het moeilijk vindt samen tot een oplossing te komen. Of als er sprake is van ingewikkelde juridische vraagstukken. Dan kunt u ieder een eigen advocaat inschakelen. En ook dat hoeft niet te resulteren in een “vechtscheiding”. Goede dienstverlening voor ondernemers en hun echtgenoten vraagt in ieder geval om een multidisciplinaire benadering. Het doel hiervan is dat u samen met het team van deskundigen met een oplossingsgerichte aanpak, de echtscheiding tot een goed einde brengt. Zo kunt u weer beginnen aan een nieuw hoofdstuk in uw leven. MR. MARIEKE HEINER, ADVOCAAT &MEDIATOR www.heineradvocaat.nl

‘Ik ben een gedreven professional, die ernaar streeft om ondoorzichtige materie zo inzichtelijk mogelijk te maken. Mijn benadering is persoonlijk en mijn werkwijze is efficiënt en oplossingsgericht. Ik kan u bijstaan om de zakelijke kant van de scheiding zo geruisloos mogelijk te laten verlopen.’

Marieke Heiner is sinds 1989 werkzaam als advocaat en is lid van de NOVA, lid van de vereniging voor Familierecht advocaten (vFAS), register mediator bij het Mfn en sinds 2009 Collaborative Divorce ( overlegscheiding) advocaat. Zij voldoet aan de hoge kwaliteitseisen van de diverse beroepsorganisaties. Als ervaren advocaat-scheidingsmediator is Marieke gespecialiseerd in echtscheidingen met huwelijkse voorwaarden, verrekenbedingen, alimentatiezaken en omgangsregelingen. Door de samenwerking met onder andere CROP registeraccountants en CROP belastingadviseurs is er sprake van een extra waarborg voor de kwaliteiten van deze dienstverlening.

  

JAARGANG 21, NUMMER 113

HET FAMILIESTATUUT FAMILIEBEDRIJVEN DRAAIEN OVER HET ALGEMEEN OP JARENLANGE TRADITIES EN ONGESCHREVEN REGELS. AFSPRAKEN DIE GEMAAKT ZIJN TUSSEN FAMILIELEDEN, MAAR NERGENS ZIJN VASTGELEGD. BIJ VERANDERINGEN, ZOALS OPVOLGING NAAR EEN VOLGENDE GENERATIE, KAN DIT LEIDEN TOT ONDUIDELIJKHEID EN AANLEIDING ZIJN OM DE GEZAMENLIJKE VISIE EN SPELREGELS VAST TE LEGGEN IN EEN ZOGENAAMD FAMILIESTAAT. WAT IS EEN FAMILIESTATUUT? In een familiestatuut worden de afspraken vastgelegd tussen de familieleden die betrokken zijn bij een bedrijf en schept duidelijkheid over hun onderlinge relatie en hun relatie met het bedrijf en het vermogen. Zo kunnen de volgende onderwerpen onderdeel zijn van een familiestatuut: - waarden en visie op het vermogen; - dividendpolitiek, beloning familieleden; - vermogensbeheer; - conflictregels en -procedures; - financiële doelstellingen/strategie van de familie; - rol van niet-familieleden; - financiële vorming en educatie van familieleden; - communicatie; - machtsverdeling en bevoegdheden ten aanzien van het vermogen.

14

In het familiestatuut wordt verder vastgelegd hoe bindend de regels en afspraken zijn. Het kunnen bijvoorbeeld alleen richtlijnen zijn, maar ook kan vastgelegd worden, dat bij het niet nakomen van afspraken of het overtreden van de regels sancties opgelegd worden. Familieleden ondertekenen het document. Het is vervolgens de basis voor andere juridische documenten zoals statuten en testamenten die waar nodig als gevolg van hetgeen in het familiestatuut is vastgelegd, moeten worden aangepast. Een familiestatuut zelf hoeft geen notarieel document te zijn, de statuten en testamenten uiteraard wel. WAAROM EEN FAMILIESTATUUT? Een familiestatuut is vooral bedoeld om duidelijkheid te scheppen over de visie en de spelregels binnen het bedrijf en in te spelen op veranderingen binnen het bedrijf. Deze veranderingen kunnen zijn opvolging naar een toekomstige generatie, maar ook een goede voorbereiding op onverwachte gebeurtenissen, zoals overlijden of arbeidsongeschiktheid, maar ook een bod op het bedrijf of groei, krimp of investeringsmogelijkheden. Het familiestatuut creëert derhalve duidelijkheid bij de huidige en toekomstige generatie over het familiebedrijf en het familievermogen en wordt de continuïteit van de onderneming gewaarborgd. Een familiestatuut is overigens geen statisch document, maar periodiek dient te worden beoordeeld of de uitgangspunten nog juist zijn en waar nodig aangepast te worden aan gewijzigde inzichten of omstandigheden.

VRIJGESTELDE BELEGGINGSINSTELLING WAT TE DOEN MET UW VRIJ BESTEEDBAAR VERMOGEN? IN BOX 3 OF IN DE BV? EEN ALTERNATIEF IS OM HET VERMOGEN IN EEN VRIJGESTELDE BELEGGINGSINSTELLING (VBI) ONDER TE BRENGEN. EEN VBI IS VRIJGESTELD VAN VENNOOTSCHAPSBELASTING EN DIVIDENDBELASTING EN KAN TEVENS EEN AANTREKKELIJK ALTERNATIEF ZIJN OM (EEN DEEL VAN HET) VERMOGEN GEDURENDE HET LEVEN OVER TE DRAGEN AAN ERFGENAMEN. De VBI is subjectief vrijgesteld van vennootschapsbelasting. In vergelijking met de belastingheffing in een ‘normale’ BV wordt dus 20% tot 25% vennootschapsbelasting bespaard. Alleen de daadwerkelijke uitkeringen en vervreemdingsvoordelen worden tegen 25% inkomstenbelasting belast in box 2. Een forfaitair rendement van 4% berekend over het vermogen van de VBI is jaarlijks belast met 25% aanmerkelijk belang heffing. Je betaalt dus 1% van het vermogen van de VBI als belasting. Vanaf 1 januari 2017 gaat het forfaitaire rendement omhoog van 4% naar 5,5%. De belastingheffing, zijnde 25% van het forfaitaire rendement van 5,5%, gaat daarmee ook omhoog.

  

Voor zover dit rendement niet wordt uitgekeerd, verhoogt dit de verkrijgingsprijs van de VBI zodat later, bij een eventuele vervreemding, niet nogmaals aanmerkelijkbelangheffing hoeft te worden betaald over het deel van het VBI-vermogen dat al als forfaitair rendement in de heffing is betrokken. Een VBI dient aan een aantal voorwaarden te voldoen. Zo dienen er ten minste twee aandeelhouders te zijn en mag de VBI bijvoorbeeld geen onroerend goed bezitten. In het kader van anonimisering van vermogen kan ook gebruik worden gemaakt van een VBI. De status van VBI kan zowel bij een NV als bij een zogenaamd ‘open fonds voor gemene rekening’ worden verkregen. Het voordeel van een fonds voor gemene rekening ten opzichte van een NV is de mogelijkheid om vermogen in het fonds te anonimiseren.

Bent u benieuwd naar de mogelijkheden? Vraag ernaar bij uw adviseur.

JAARGANG 21, NUMMER 115

FINANCIËLE PLANNING BENT U OOK BENIEUWD NAAR UW FINANCIËLE PLAATJE OP UW PENSIOENDATUM? HEEFT U IN DE TOEKOMST EEN NETTO BESTEEDBAAR INKOMEN NODIG VAN EUR 2.500 PER MAAND? OF EUR 10.000 PER MAAND? Een ondernemer heeft zijn pensioen veelal niet zo goed geregeld als een reguliere werknemer. Desondanks wil een ondernemer op enig moment ook graag weten waar hij aan toe is in de toekomst. Met behulp van het Financiële Planningsprogramma van CROP krijgt u een helder inzicht in uw vermogen en uw besteedbaar inkomen vanaf een bepaalde gebeurtenis in de toekomst. Hiermee kan worden bepaald welk vermogen u nodig heeft om die EUR 2.500 per maand netto over te houden. Of toch die EUR 10.000..

Ideaal is het, wanneer u als ondernemer op uw 35e serieus begint met het opbouwen van uw pensioen. Maar start hiermee niet later dan in het 45e levensjaar, anders krijgt u een flink pensioengat!

AFSCHAFFING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER? KAMER VOLGT STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN IN AFSCHAFFING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER, BINNENKORT VOLGT DEFINITIEF VOORSTEL! In een verslag van 15 maart jongstleden is de Staatssecretaris van Financiën ingegaan op de vragen en opmerkingen van de verschillende fracties over de toekomst van het pensioen in eigen beheer. Wiebes sprak hierin duidelijk zijn voorkeur uit voor het afschaffen van het pensioen in eigen beheer in combinatie met de afkoopfaciliteit of spaarvariant (zonder toekomstige opbouw). Tijdens het algemeen overleg op 23 maart 2016 zou de Kamer een definitieve keuze moeten maken waarna een wetsvoorstel en internetconsultatie volgen. In het overleg op 23 maart 2016 lijkt een meerderheid van de Kamer nu het afschaffen in combinatie met de fiscaal aantrekkelijke afkoopmogelijkheid en de spaarvariant (zonder verdere opbouw) te steunen. Wiebes heeft nu toegezegd binnen 2 weken te komen met het definitieve voorstel. 16

AFSCHAFFEN MET AFKOOPFACILITEIT OF SPAARVARIANT BIJ UITFASERING (ZONDER VERDERE TOEKOMSTIGE OPBOUW) Het pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft in combinatie met een in 2017 eenmalige mogelijkheid om fiscaal vriendelijk de pensioenaanspraken in eigen beheer af te kopen. Het in eigen beheer opgebouwde pensioen zou dan eerst afgestempeld kunnen worden naar de fiscale waarde. Vervolgens kan de pensioenvoorziening worden afgekocht voor de fiscale waarde waarbij 70% van deze waarde wordt belast voor de loonbelasting. Wanneer niet wordt gekozen voor deze afkoopmogelijkheid, kan de pensioenvoorziening fiscaal geruisloos worden afgestempeld tot het niveau van de fiscale waarde en vervolgens worden omgezet in oudedagssparen in eigen beheer (OSEB). Totdat de DGA de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, zal de voorziening worden opgerent met het U-rendement. Vervolgens zal het “gespaarde” bedrag gedurende een periode

van 20 jaar worden uitgekeerd. In deze situatie zal er dan vanaf 2017 niet meer opgebouwd kunnen worden.

Verevening Pensioenrechten bij Scheiding van toepassing te verklaren op de OSEB).

Niet alleen DGA’s die nog pensioen opbouwen kunnen gebruik maken van de afkoopfaciliteit. Ook DGA’s waarvan het pensioen in eigen beheer is gestaakt en DGA’s waarvan het pensioen reeds is ingegaan kunnen hiervan gebruik maken. Helaas zal de verschuldigde loonbelasting bij afkoop wel in één keer betaald moeten worden. Er zal geen betalingsregeling komen. Verder kan bij de gefaciliteerde afkoop van het pensioen van een minderheidsaandeelhouder mogelijk sprake zijn van schenkingsaspecten.

FISCALE OUDEDAGSRESERVE Wiebes heeft in het verslag van 15 maart aangegeven dat hij eveneens wil kijken naar de toepassing van de afkoopfaciliteit/ spaarvariant op de fiscale oudedagsreserve. Hiermee zou dan ook voor de IB-ondernemer een vergelijkbare faciliteit komen. Mogelijk volgt hierover meer duidelijkheid in het definitieve voorstel.

POSITIE PARTNER Aandachtspunt bij het afschaffen van het pensioen in eigen beheer is de positie van de (ex)partner. Wiebes geeft uitdrukkelijk aan dat de partner moet meetekenen en dat indien de afkoop van het pensioen in eigen beheer/ omzetting naar OSEB zou leiden tot een benadeling van de partner van de DGA, de partner daarvoor gecompenseerd kan worden bijvoorbeeld door een aanvulling op de huwelijkse voorwaarden. De mogelijkheden en onmogelijkheden hiervan zullen nog wel verder uitgewerkt moeten worden. Tevens geeft Wiebes aan dat hij bereid is om na te gaan of het OSEB onder een regeling moet vallen die rekening houdt met de belangen van de partner van de DGA bij echtscheiding (door de Wet

  

CONCLUSIE De Kamer volgt Wiebes in zijn voorkeur voor het afschaffen van het pensioen in eigen beheer. Binnenkort volgt een definitief voorstel en weten wij meer.

De (pensioen)adviseurs van CROP houden de ontwikkelingen nauwlettend voor u in de gaten en infomeren u hierover graag.

JAARGANG 21, NUMMER 117

1E KWARTAAL 2016

NIEUWSBERICHTEN VERMOGENSBELASTING VERDER ONDER VUUR Er is al geruime tijd discussie over de box 3-heffing op spaargeld en ander vermogen. Met een onlangs verschenen conclusie van Advocaat-Generaal Niessen (A-G) is dit vuur verder opgelaaid. Kort gezegd concludeert de A-G dat de belastingheffing op vermogen in strijd is met het Europese eigendomsrecht. Volgens de A-G leidt de box 3-heffing tot willekeur. Men gaat ervan uit dat iedereen 4% rendement kan behalen op zijn vermogen, maar mensen behalen juist zeer verschillende resultaten terwijl ze wel hetzelfde percentage belasting moeten betalen. Met de kennis van nu kan niet meer worden uitgegaan van een fictief rendement van 4%. Is de opbrengst lager dan wat aan belasting moet worden betaald, dan is volgens de A-G sprake van een oneigenlijke ontneming. Of de Hoge Raad de conclusie van de A-G gaat volgen, is nog verre van zeker. In een eerste reactie heeft het ministerie van Financiën laten weten zich niet te kunnen vinden in deze conclusie. CRISISHEFFING BLIJFT INTACT De Hoge Raad heeft recent in twee zaken een eindoordeel gegeven over de crisisheffing 2013 en 2014. Ondanks dat deze werkgeversheffing wel wat haken en ogen kende, blijft de regeling in stand. De crisisheffing was een heffing die in 2013 en 2014 werd geheven van werkgevers die werknemers in dienst hadden die in het daaraan voorafgaande jaar een loon genoten hoger dan € 150.000. De heffing bedroeg 16% van het deel van het loon boven € 150.000.

Bezwaar over terugwerkende kracht Er is destijds veel bezwaar gemaakt tegen de crisisheffing. Een belangrijk bezwaar was de terugwerkende kracht van de maatregel. Zo werd de crisisheffing voor 2013 aangekondigd op 25 mei 2012 terwijl deze wel betrekking had op het loon genoten over héél 2012, dus ook over de periode vóór 25 mei 2012. Dat de crisisheffing - die eenmalig zou zijn - mogelijk toch met een jaar zou worden verlengd naar 2014, werd voor het eerst aangegeven door het kabinet op 1 maart 2013 en uiteindelijk pas op Prinsjesdag 2013 definitief bevestigd. Dat terwijl de crisisheffing 2014 gold voor het genoten loon over héél 2013. Dringende redenen De Hoge Raad oordeelt nu dat de wetgever destijds voldoende specifieke en dringende redenen had om de crisisheffing in te voeren. Nederland kampte toen met ernstige begrotingsproblemen. Als een van de oplossingsmaatregelen heeft de wetgever gekozen voor een eenvoudig, goed uitvoerbare regeling. Daarmee is ook de terugwerkende kracht van de crisisheffing voldoende gerechtvaardigd. Einde proefprocedures? Met dit eindoordeel laat de Hoge Raad de crisisheffing in stand. Dat betekent het mogelijke einde van veel gestarte proefprocedures. Het kan zijn dat in enkele individuele procedures de Hoge Raad nog tot een ander oordeel komt als de crisisheffing voor de procederende werkgever heeft geleid tot een individuele en buitensporige last.

18

AFSCHAFFING DIENSTBETREKKING COMMISSARIS In de Eerste Kamer heeft de staatssecretaris van Financiën aangekondigd de fictieve dienstbetrekking voor commissarissen per 1 mei 2016 te willen laten vervallen. Voor het laten vervallen van deze fictieve dienstbetrekking is een wetswijziging nodig. Vooruitlopend op deze wetswijziging, heeft de staatssecretaris van Financiën op 14 maart jl. in een beleidsbesluit bepaalt dat de praktijk de voorgenomen wijziging al met ingang van 1 mei 2016 kan toepassen. Het gebruik van deze goedkeuring is optioneel en alleen mogelijk als het betrokken lichaam en de commissaris dat allebei willen. Anders blijft de inhoudingsplicht, evenals de verplichting om de inkomensafhankelijke bijdrage voor de Zorgverzekeringswet te betalen, ongewijzigd. Het wegvallen van deze dienstbetrekking heeft dus als gevolg dat u, als u dat nu deed, vanaf 1 mei geen loonbelasting meer hoeft af te dragen over de beloning van uw commissaris.

BOETERENTE AFTREKBAAR BIJ AFLOSSING OF RENTEMIDDELING Door de lage hypotheekrente kiezen steeds meer woningeigenaren ervoor om hun hypotheek open te breken en deze tegen een lagere rente opnieuw vast te zetten. Biedt uw bank hiervoor rentemiddeling aan, dan hoeft u de in rekening gebrachte boeterente niet in één keer te betalen. De boeterente wordt dan 'uitgesmeerd' over de nieuwe rentevaste periode. Met een opslag wordt die boeterente verdisconteerd in de nieuwe lagere hypotheekrente. Recent is duidelijk geworden dat de boeterente bij rentemiddeling aftrekbaar is, mits dit een reële vergoeding betreft voor het renteverlies dat de bank lijdt vanwege het (gedeeltelijk) aflossen, wijzigen of oversluiten van een eigenwoninglening. Andere opslagen die de bank voor de rentemiddeling in rekening brengt zijn niet aftrekbaar, tenzij het totaal van die opslagen verwaarloosbaar is (niet meer dan 0,2%). Denk bijvoorbeeld aan een vergoeding voor het risico van vroegtijdig volledig aflossen van de eigenwoningschuld bij verkoop. Heeft u de afgelopen jaren boeterente door middel van rentemiddeling betaald, heeft u deze niet in aftrek gebracht en is de aanslag inkomstenbelasting inmiddels definitief, neem dan contact met ons op. Mogelijk komt u alsnog in aanmerking voor een ambtshalve vermindering.

Maar let op! Stel dat uw toekomstig bedrijfsopvolger als commissaris in dienst is bij uw onderneming. Wanneer uw onderneming over gaat op de bedrijfsopvolger, dan is onder omstandigheden een vrijstelling in de inkomstenbelasting van toepassing. Een van de voorwaarden is dat de opvolger in dienstbetrekking is bij de onderneming die hij overneemt. Is dit niet het geval, dan is 25% aanmerkelijkbelangheffing verschuldigd. Met het wegvallen van de dienstbetrekking van de commissaris kan het dus zijn dat geen gebruik kan worden gemaakt van deze vrijstelling omdat uw bedrijfsopvolger niet langer in dienst is bij uw onderneming. In voorkomende gevallen kan dit nadeel worden ondervangen door toepassing van de zogenaamde ‘opting-inregeling’. Met deze regeling kan er namelijk vrijwillig voor gekozen worden een arbeidsverhouding als dienstbetrekking voor de loonbelasting aan te merken.

samen op koers samen op koers

 

AMERSFOORT

De Brand 40 Postbus 468 T (033) 463 57 27

 

3823 LL Amersfoort 3800 AL Amersfoort [email protected]

ARNHEM

Mr. E.N. van Kleffensstraat 4 Postbus 1210 T (026) 351 02 28

6842 CV Arnhem 6801 BE Arnhem [email protected] COLOFON

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van CROP registeraccountants en CROP belastingadviseurs

EDE

Rubensstraat 215C T (0318) 648 148

 

6717 VE Ede [email protected]

 

2132 LN Hoofddorp 2130 AE Hoofddorp [email protected]

NIEUWEGEIN

Marconibaan 59 B Postbus 584 T (030) 604 00 35

www.crop.nl

CROP registeraccountants en CROP belastingadviseurs streven steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Niettemin kunnen wij geen aansprakelijkheid ­aanvaarden voor eventueel in deze ­uitgave voorkomende onjuistheden.

HOOFDDORP

Opaallaan 1208 Postbus 245 T (023) 562 62 48

Realisatie: BenedenBoven Marketing en Communicatie Barneveld benedenboven.nl

3439 MR Nieuwegein 3430 AN Nieuwegein [email protected]

[email protected]