natuurlijk verbonden!
de totstandkoming van het Grasweggebied in Hellevoetsluis
inhoud voorwoord
5
1 Start van het initiatief
7
2 Een basis voor de toekomst
13
3 De uitvoering
23
plattegrond van het gebied
29
informatie en adressen
30
3
referentiegebied
voorwoord
Een groep inwoners van de Grasweg in Hellevoetsluis heeft een bijzondere prestatie geleverd. Zij wisten de aanleg van een geheel nieuw natuurgebied in hun naaste woonomgeving voor elkaar te brengen. Daarbij werkten de bewoners nauw samen met diverse maatschappelijke partijen. Behalve deskundigheid spreekt uit hun verhaal grote bevlogenheid en enthousiasme. De bewoners bewandelden een mix van de formele en informele weg om hun doel te bereiken, met een flinke dosis creativiteit. Het initiatief verdient extra bewondering in een tijd waarin overheidsfinanciering van groenprojecten niet altijd meer vanzelfsprekend is. Het project van de Stichting Natuurlijk Grasweggebied verdient alle aandacht en kan anderen mogelijk inspireren tot vergelijkbare initiatieven. Ik wens de bewoners veel succes met het genieten én beheren van ‘hun’ natuurgebied: het Grasweggebied. Ewald van Vliet Portefeuillehouder Milieu en Groen van de stadsregio Rotterdam
5
1
Start van het initiatief ‘Als je natuur wilt ontwikkelen, moet je goed samenwerken met de overheid. Zorg dat je een groep mensen om je heen hebt, want het kost ontzettend veel tijd. Ook is het noodzakelijk dat je de bestaande natuur in het gebied goed kent.’ Aan het woord is Sandy van den Ban, secretaris van de Stichting Natuurlijk Grasweggebied (SNG). De initiatiefnemers van de stichting, bewoners van de Grasweg in Hellevoetsluis, kregen het binnen vijf jaar voor elkaar om met steun van diverse partijen een akker van 7 hectare in te richten als een gevarieerd natuurgebied.
verbinding van natuurgebieden Door de intensieve bebouwing is in Nederland de natuur in de tweede helft van de vorige eeuw op veel plaatsen versnipperd geraakt, waardoor veel op zichzelf staande groengebiedjes ontstonden. Dit beperkt de leefruimte van dieren en vermindert de soortenrijkdom. In de jaren negentig namen overheden het probleem van de versnippering serieus ter hand. In het groenstructuurplan uit 1999 beloofde de gemeente Hellevoetsluis de natuurgebieden in de omgeving te vergroten of ze te verbinden. Tussen twee bossen op korte afstand van elkaar, het Kooisteebos en Graswegbos, zou een groene verbinding komen. De grond was in gebruik als een akker. De gemeente liet een onderzoek doen naar de invulling en kosten van de groene zone. In 2005 kwam een rapport uit van Landschapsbeheer Zuid-Holland met drie varianten voor
7
de inrichting. Maar omdat de gemeente geen geld had, werd voorlopig afgezien van de aanleg. Wel liet de gemeente een vierde variant onderzoeken, waarbij bouw van woningen in het gebied de financiering van de zone mogelijk moest maken. Het gebied bevond zich in de nabijheid van het bedrijventerrein Kickersbloem, dat op verzoek van de omwonenden met een bomenrij aan het zicht was onttrokken. ideale plek De omwonenden volgden de plannen van de gemeente al langer. Ze spraken elkaar hierover, meestal buiten ‘tijdens het uitlaten van de hond’. Sandy van den Ban: ‘We waren op de hoogte van de ontwikkeling om bestaande natuurzones met elkaar te verbinden. Dan zeiden we: het zou toch leuk zijn als je niet alleen één strook, maar van de hele akker een nieuw natuurgebied kon maken. Het zou hiervoor de ideale plek zijn.’ Het Grasweggebied is omringd door mooie polders met een hoge natuurwaarde. Ook loopt er een bekend fietspad langs naar Rotterdam, de vroegere “trambaan”. Een 100 procent groene invulling had de voorkeur van de bewoners. Met de aanleg zou bovendien een verbinding ontstaan met de provinciale Ecologische Hoofdstructuur, waar ook het Haringvliet en het Voornes duin deel van uitmaken.
8
‘In 2005 gingen we met een aantal mensen van de Grasweg aan de slag. We startten een onderzoek naar een goede invulling voor het hele gebied. Daarnaast besloten we een stichting op te richten, want we realiseerden ons dat we dan serieuzer zouden worden genomen.’ De bewoners opereerden direct als ‘stichting in oprichting’. Een van de bewoners én voorzitter
van de stichting, Dennis Ras, schakelde een bevriende notaris in om de formaliteiten te regelen Sandy: ‘We vergaderden aan huis. Voor koffie, thee, printen en kopieën legden we allemaal wat geld in. Met ons plan ontstond een vijfde variant waarin een groter natuurgebied zou ontstaan met moeras, bos, struiken, water en gras. Wij boden aan om het gebied in te richten én te beheren, ook al wisten we nog niet hoe we dit moesten financieren. Dit voorstel dienden we in november 2006 schriftelijk in bij de gemeente Hellevoetsluis’. Dennis Ras: ‘We vroegen spreektijd aan bij fractievergaderingen van alle partijen. Meestal konden we aan het begin onze plannen presenteren’. Het voorstel werd positief ontvangen door de raad en de steun is gebleven. Sandy van den Ban en Roel Pleune
Op 17 december 2006 bezochten de bewoners wethouder Joosten op het gemeentehuis. Sandy van den Ban: ‘Hij was enthousiast, wilde het plan meenemen in de besluitvorming en bood aan om het plan te helpen professionaliseren.’ De stichting mocht hiervoor op kosten van de gemeente adviseur Landschapsbeheer Zuid-Holland inschakelen. uitgewerkt ontwerp Samen met de bewoners werkte Marcel Schildwacht van Landschapsbeheer Zuid-Holland aan het voorstel. In maart 2007 was het rapport gereed. Het bevat een uitgewerkt ontwerp met bos, water, moeras, recreatieve voorzieningen, ecologische maatregelen en een begroting. Evenals een inplantingslijst voor bomen en struiken en een overzicht van inheemse planten en dieren. Sandy: ‘Door het meewerken aan dit voorstel, weet ik nu ook ontzettend veel planten- en dierennamen. Verder is dankzij een ecologiecursus mijn kennis sterk toegenomen.’ De bewoners dienden hun rapport voor de ecologische invulling en beheer van het Grasweggebied in april in bij de wethouder. Tot hun grote vreugde was de gemeente bereid het hele gebied, 7 hectare groot, beschikbaar te stellen. De grond was op dat moment nog verpacht aan een boer. Noodzakelijk was een wijziging in een wettelijke bestemming als ‘natuurgebied’, een N-functie. Daarbij wilde de gemeente eigenaar blijven, om toch grip te houden op toekomstige ontwikkelingen. Voor de inrichting, die in totaal 441.000 euro kostte, moesten andere partijen worden gevonden.
Marlies van Santen, beleidsmedewerker van de gemeente Hellevoetsluis
‘
‘Veel geleerd van dit project’
‘Ik vond het heel leuk en leerzaam om in dit project met bewoners samen te werken. Ik heb gemerkt dat er een cultuurverschil is. Je werkt anders als je dit voor je beroep doet dan als bewoner, uit passie voor je directe omgeving. De gemeente wil alles vooraf regelen en op papier vastleggen, de bewoners hebben meer zoiets van: we gaan het gewoon doen.’ ‘De uiteindelijke inrichting van het gebied ligt dicht bij wat de gemeente in gedachten had. De stichting heeft bovendien veel extra aandacht voor het project weten te krijgen. De bewoners hebben veel mensen en organisaties bij dit project betrokken. Ik vind het knap dat het ze gelukt is om de inrichting en het beheer van het Grasweggebied goed te regelen. Het is een prachtig natuurgebied geworden, een aanwinst voor Hellevoetsluis.’
9
Marcel Schildwacht, regiocoördinator De Eilanden Landschapsbeheer Zuid-Holland
‘Een groep die warmte uitstraalt’
‘Meestal komt de burgerparticipatie pas op gang nadát de gemeente of natuurorganisatie al een plan presenteert. Bewoners hebben dan het gevoel niet veel meer te kunnen inbrengen. Wij werken in natuurprojecten altijd nauw samen met opdrachtgevers en bewoners, waardoor er bij burgers meer draagvlak is. Het is heel bijzonder dat bewoners een doelstelling van de gemeente, een ecologische verbinding, zelf hebben opgepakt. Dat de gemeente de grond beschikbaar stelt is vrij uniek.’ ‘Ik heb heel plezierig samengewerkt met de bewoners. Het is een bijzonder enthousiaste groep, met mensen met verschillende kwaliteiten. Ze dachten goed mee en pakten adviezen op. Het is ook een groep die warmte uitstraalt. Als ik nog wel eens in de buurt ben, is er altijd tijd voor een praatje of word ik binnen gevraagd voor de koffie.’ Landschapsbeheer Zuid-Holland richt zich op het behoud, beheer en ontwikkeling van een ecologisch cultuurlandschap in Zuid-Holland. 10
een goede start Mede-initiatiefneemster Carola Ras: ‘Je moet volhardend zijn en niet bang zijn om fouten te maken. Je moet ook om hulp durven vragen bij organisaties, want je kunt zelf niet alles weten. Met elkaar vind je wel een oplossing.’ ‘Weet waar je aan begint’, zegt voorzitter Dennis Ras. ‘Maak een goed plan. Creëer een goede taakverdeling. En benut de momenten in het proces waarop het moet gebeuren. Zorg dat alles betaald kan worden.’
Dennis Ras
Sandy van den Ban: ‘Zo´n project als dit kost ontzettend veel tijd. Je leert er enorm veel van. Hoe je iets opschrijft of een goede mail verstuurt. En dat het meestal nodig is om een mail na te bellen. Of al die termen, zoals rode lijst soorten of Nfunctie. Je leert snel. We hebben de afgelopen jaren goed en intensief onderling samengewerkt, ook al kan er in de loop van tijd wel eens wat wrevel ontstaan. Niet iedereen kon er even veel tijd aan besteden. Na een tijdje deed een kleinere groep de meeste taken, maar zo gaat dat. Gelukkig bracht iedereen een eigen deskundigheid mee. Ik kon mijn ervaring met groene organisaties inbrengen, anderen hadden meer juridische of financiële kennis. We hebben veel gehad aan het boek ‘Organiseer je eigen natuur van het KNNV. Met tips als ‘Weet wat je motieven en je doelgroepen zijn’. Maar ook kregen we door dit boek meer inzicht in het proces.’
oude situatie
een stichting oprichten Dennis Ras: ‘Het heeft grote voordelen om een stichting op te richten. Je wordt door partijen gezien als een volwaardige gesprekspartner. Je kunt risico’s afdekken en je bent traceerbaar. Ook biedt de stichtingsvorm continuïteit. Als iemand verhuist, moet een bestuursfunctie opnieuw worden vervuld.’ Verder kunnen bedrijven en maatschappelijke organisaties ons gemakkelijker ondersteunen, financiële bijdragen aan een stichting met “anbi-status” (Algemeen Nut Beogende Instellingen) zijn fiscaal aftrekbaar.’
11
2
Een basis voor de toekomst Een nieuwe mijlpaal vond plaats op 19 maart 2007: de Stichting Natuurlijk Grasweggebied was een feit. Maar op de jonge stichting lag een grote uitdaging te wachten: wie moest de inrichting en het beheer van de ecologische verbinding betalen? De bewoners besloten het Waterschap Hollandse Delta te benaderen voor het onderdeel water. ‘In november 2006 spraken we bij het waterschap over medewerking. Het waterschap reageerde meteen positief.’ Jeroen Willemsen van het Waterschap Hollandse Delta: ‘De gemeente wilde de grond gratis ter beschikking stellen. Daarop boden wij aan om de kosten van het graafwerk voor onze rekening te nemen.’ Het waterschap stelde wel als voorwaarde dat het watergedeelte in het plan een grotere rol moest spelen. Het contact met het waterschap bleek voor de bewoners in meer opzichten waardevol. ‘Van Jeroen Willemsen kregen we praktische handleidingen, bijvoorbeeld over de kosten van een natuurvriendelijke oever of een omheining.’ (zie informatie achterin)
13
Jeroen Willemsen, beleidsmedewerker planvorming Waterschap Hollandse Delta ‘Een strategisch belangrijk project’
14
‘Ik bewonder de bewoners om hun vasthoudendheid. Het was bijzonder om te zien hoe ze overal subsidie vandaan wisten te halen. Ik dacht soms: hoe krijg je het voor elkaar? Het is vrij gebruikelijk dat inwoners vragen om ondersteuning bij het aanleggen van flauwe oevers. Vaak gaat het dan om een vlakbij gelegen sloot of aan de rand van een voortuin. Wij maken dan de afweging: wat is de winst voor het waterschap? Bij het Grasweggebied was snel duidelijk dat dit strategisch gezien een goed project voor ons was. Een groot gebied, dat bovendien in een afwateringsgebied lag waarin wij op zoek waren naar waterberging. Een gelukkig toeval. Ook zou de inrichting bijdragen aan de waterkwaliteit. Natuurlijke oeverbegroeiing met riet en biezen zuivert overtollige voedingsstoffen, zoals stikstof, uit het water.’ ‘We hebben het ontwerp in overleg met de bewoners geoptimaliseerd. Ook hebben we de directie gevoerd over de uitvoering van de werkzaamheden. Verder zullen we een sloot in het gebied blijven onderhouden (uitbaggeren) om waterdoorstroming te garanderen.’
water Volgens het aangepaste plan wordt in totaal 2 hectare ingericht als opslaggebied voor overtollig regenwater uit Hellevoetsluis. Dit regenwater kan via sloten het gebied in stromen. Het waterschap bood aan om geleidelijk aflopende, natuurvriendelijke oevers te graven. Er ontstaan meer rustgebieden voor vogels op groene eilandjes, wel is toegang voor recreanten beperkt. Bovendien konden in de watergangen visputten worden gegraven: dieper gelegen delen waar vissen in de modder, zonder hinder van vorst kunnen overwinteren. De waterberging, in totaal 10.000 m³ groot, heft het tekort in het peilgebied van het waterschap volledig op.
onderhoud Een terugkerend onderwerp in gesprekken is het natuuronderhoud. Sandy: ‘We moesten continuïteit bieden, zei de gemeente.’ Daarvoor was samenwerking met organisaties noodzakelijk. Een stichting met bewoners biedt op de langere termijn minder zekerheid dan een gevestigde natuurorganisatie, was de redenering. De bewoners benaderden Staatsbosbeheer omdat het nabijgelegen Kooisteebos ook tot hun beheersgebied behoort.
roerdomp
FOTO: DITTA DEN HOOGLANDER
‘Om een gebied te beheren, moet Staatsbosbeheer de grond in eigendom hebben. Dat was een onmogelijke eis, omdat de gemeente de grond niet wilde verkopen’, vertelt Sandy. Toen viel het oog op Zuid-Hollands Landschap. De bewoners gingen in 2007 het gesprek aan. De gesprekken hadden succes: de natuurorganisatie was bereid het beheer op zich te nemen. Op 22 juni 2007 stelde het Zuid-Hollands Landschap de steunbetuiging op. Voorwaarde was dat het Zuid-Hollands Landschap de gemeentegrond in erfpacht kreeg. Daarnaast vroeg de organisatie om een actieve inzet van de bewoners bij het onderhoud, zoals maaien en wilgenknotten. Geen probleem, vonden de bewoners. Sandy: ‘Ik zit al jarenlang in een ‘knotploeg’.’
15
Hans Visser, regiobeheerder Zuid-Hollands Landschap
‘Bewoners zijn goed ingevoerd’
‘Ik wilde zo snel mogelijk duidelijkheid krijgen of het voorstel van de stichting haalbaar was. Dat hing van diverse zaken af. De stichting wist subsidie voor de inrichting te regelen. Wij konden subsidie krijgen voor het beheer. We kregen de grond langdurig ‘om niet’ in erfpacht van de gemeente. En zeer belangrijk was dat de stichting samen met ons wilde beheren. Toen was er een stevige basis.’ Wie straks gaat maaien of gaat opruimen is nog niet duidelijk. ‘De taken moeten nog verdeeld worden’, vertelt Hans Visser. Maar hij heeft er alle vertrouwen in. ‘We hebben een uitstekend contact met de bewoners. Het zijn enthousiaste mensen, onze organisaties kunnen elkaar versterken. Het is bijzonder om samen met een andere stichting het natuurbeheer van een gebied te verzorgen. Het heeft mij verbaasd dat de bewoners zo goed waren ingevoerd.’ ‘Het project is uniek, omdat vrijwel alle geplande natuurgebieden in Nederland al zijn ingetekend. Hier is heel spontaan een nieuw stukje natuur toegevoegd. Het is een prachtig resultaat.’ 16
extra middelen De bewoners schreven hun initiatief in voor allerlei wedstrijden. Ze wonnen de eerste prijs van de Natuur en Erfgoedprijs van het tijdschrift Buitenleven van de ANWB. Met het geldbedrag schaften ze een onderhoudsbootje, zwaluwwal en informatieborden aan. Ze ontvingen subsidie voor een AEDapparaat om hartmassage te geven en cursussen voor vrijwilligers. Bij de Landelijke Opschoondag voor de natuur in 2009 ontvingen ze van de gemeente grijpstokken om zwerfvuil te verwijderen.
stichting neemt prijs Buitenleven in ontvangst
FOTO: JEROEN WILLEMSEN
vleermuisbunker Het idee om iets te doen met vleermuizen, heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis. Jeroen Willemsen, beleidsmedewerker van het waterschap, zat tijdens een presentatie van de stichting Natuurlijk Grasweggebied in de raadszaal in Hellevoetsluis op de publieke tribune. ‘Ik was gevraagd om stand-by te zijn voor vragen over water. Voor mij had ik een doosje met een gewonde vleermuis die door een kat was gevangen. Deze had ik zojuist in de buurt opgehaald. In mijn vrije tijd vang ik wel vaker gewonde vleermuizen op en probeer ze dan weer op te knappen. Buiten de raadszaal, na de presentatie, sprak ik met Sandy. Ineens ontstond het idee om ook iets met vleermuizen te doen in het Grasweggebied.’ Er was een buitenkansje: het waterschap had ongebruikte betonnen buizen over die konden dienen als potentieel vleermuisonderkomen.
Over de buizen kwam een grote hoeveelheid grond die over bleef na het graven. Dit zorgt voor een constante binnentemperatuur. Een aannemer leverde een partij stenen om de binnenzijde mee te bekleden. Hierdoor krijgen de beestjes de benodigde grip in hun onderkomen. De organisatie Kids for animals metselde samen met kinderen de stenen in de buizen.
17
Een nieuwe stap vormde het archeologische bodemonderzoek, dat wettelijk verplicht is bij (her)inrichting van landschappen. Het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) deed in december 2008 onderzoek naar de ‘archeologische waarden’ die in bepaalde bodemlagen kunnen voorkomen. Anja van de Meer deed samen met een collega de grondboringen. Ze troffen niets bijzonders aan. ‘Door overstromingen in het gebied zijn lagen weggespoeld waarin je normaal gesproken archeologische overblijfselen kunt vinden.’ Dat was plezierig voor de bewoners, want zij konden dus meteen verder. Een bewoner wist met een metaaldetector munten op te halen, maar deze vondst had geen relatie tot het BOOR-onderzoek. subsidie aanvraag Begin 2009 ontvingen de bewoners een schriftelijke bevestiging van het waterschap met alle afspraken over de bijdrage aan de inrichting. Maar er bleef nog steeds een groot gat in de dekking van de kosten. De bewoners benaderden de Provincie Zuid-Holland. Zij troffen een ambtenaar, Ad Bierman, die direct enthousiast was over het project. Hij gaf de bewoners tips voor een succesvolle subsidie aanvraag. Een belangrijke regel: benoem in de aanvraag de subsidie die van toepassing is.
18
boom in het veen
Ook de motivatie moet aansluiten op het beleid. In juni 2009 kwam het goede bericht. De provincie liet weten dat het Graswegproject subsidie kreeg voor de kosten van de inrichting van in totaal 145.000 euro. ‘Ik zou mensen met initiatieven altijd aanraden om subsidie aan te vragen. Nee heb je, ja kun je krijgen. En als een project niet in een regeling past, is er altijd de mogelijkheid van een incidentele subsidie’, zegt Ad Bierman.
excursies De bewoners hebben in de loop van de jaren allerlei excursies verzorgd bij verschillende gelegenheden. Tijdens de graafwerkzaamheden kwamen er stukken boom en diverse aardlagen in het zicht. De stichting vroeg daarop het BOOR of het samen met hen een excursie wilde organiseren. Het BOOR stemde toe. Anja van de Meer van
het BOOR liet samen met haar collega Dimitri Schiltmans zien hoe je aan de hand van de grondboring uitspraken kunt doen over het verleden van het landschap. Ook was te zien hoe houtresten van eeuwenoude bomen in het veen bewaard blijven. Anja van de Meer: ‘We hebben deze uitleg met veel plezier gegeven. De mensen waren heel geïnteresseerd.’ Er was een grote opkomst, met in totaal zeventig deelnemers.
19
natuuronderzoek In en rond het Grasweggebied zijn diverse diersoorten in kaart gebracht door deskundige vrijwilligers. ‘Al deze onderzoeken zijn nulmetingen. Naar verwachting neemt het aantal soorten na enkele jaren toe’, hoopt Sandy.
Jan Alewijn Dijkhuizen laat muizen zien
20
muizen: Op verzoek van de bewoners deed Jan Alewijn Dijkhuizen, assistent regiobeheerder Eilanden Zuid-Hollands Landschap en lid van de Koninklijke Natuurhistorische Vereniging, onderzoek naar de muizensoorten in het gebied. Daarbij werden muizen in vallen gevangen. Drie keer per dag controleerden vrijwilligers de vallen met de levende muizen. Noodzakelijk, want als muizen te lang zonder voedsel zijn, verhongeren ze. De vrijwilligers troffen bosmuizen (alleseters), maar ook één spitsmuis soorten (insecteneters) aan. De huisspitsmuis werd daarbij voor het eerst op Voorne-Putten waargenomen. Jan Alewijn Dijkhuizen: ‘Zeker met meer natte natuur, zoals rietkragen, zal de soortenrijkdom toenemen. We moeten het onderzoek na tien jaar herhalen.’
nachtvlinders: Peter Rooij inventariseerde in 2007 nachtvlinders in het Graswegbos. broedvogels: ‘We werden getipt dat een medewerker van de stichting SOVON Vogelonderzoek op een bepaalde dag, voorjaar 2008, onderzoek naar broedvogels zou doen in Hellevoetsluis. Ik heb hem aangesproken. Hij was bereid om ook in het Graswegbos de vogels in kaart te brengen’, vertelt Sandy van den Ban.
Ad Bierman, projectmedewerker landelijk gebied Provincie Zuid-Holland ‘Het uiterste doen binnen de mogelijkheden’
‘Nadat de stichting mij had gebeld, heb ik diverse keren gesproken met mensen van het Zuid-Hollands Landschap. Daarna heb ik de stichting gevraagd hun vragen te mailen. Ik heb op hun website gekeken en de Algemene Subsidieverordening Zuid-Holland, de Subsidieregeling Landelijk Gebied en het streekplan geraadpleegd. Ook sprak ik met collega’s. De conclusie was dat de stichting voor subsidie in aanmerking kon komen. Ik heb de bewoners gevraagd een officiële subsidieaanvraag op papier in te dienen. Na de ontvangst heb ik de aanvraag met een positief advies voorgelegd aan de gedeputeerde voor Groen, de heer Evertse. Na vier maanden is de beschikking afgegeven, waarbij aan de Stichting Natuurlijk Grasweggebied een provinciale subsidie is toegekend.’ Hij is vol lof over de bewoners. ‘Een groep zeer enthousiaste en betrokken mensen, die mij ook prikkelden om het uiterste te doen binnen de mogelijkheden. Het is leuk om te zien hoeveel werk ze hebben verzet en wat ze ervan hebben gemaakt. Ik ben nog steeds betrokken en kijk regelmatig op de website.’ 21
referentiegebied
3
De uitvoering In juni 2009, midden in het Grasweggebied, zetten vier partijen – gemeente Hellevoetsluis, Waterschap Hollandse Delta, Zuid-Hollands Landschap en Stichting Natuurlijk Grasweggebied – hun handtekening op een grote plankaart van het gebied. Daarmee bezegelden ze hun samenwerking. De bewoners maakten een informatiebord, een papier-maché mascotte van het logo van Stichting Natuurlijk Grasweggebied. Ook verzorgden bewoners een excursie tijdens de feestelijke bijeenkomst. De gemeente regelde uitnodigingen en catering. De bewoners toonden hun gevoel voor public relations: ‘Alle mensen waarmee we te maken hadden gehad, nodigden we uit voor de ondertekening.’ Het Radio 1 programma Vroege Vogels van de VARA besteedde aandacht aan het project. Voor Dennis Ras betekende dit een hele eer. ‘Ik luisterde vroeger al naar dat programma op de radio.’
23
24
graafwerk In oktober 2009 ging de aannemer aan de slag. In totaal werd 70.000 m³ grond afgegraven. Het 7 hectare grote gebied oogt in het voorjaar 2010 nog kaal, maar de watergangen, oevers en eilandjes zijn duidelijk zichtbaar. In maart en april zijn bomen en struiken geplant en zijn recreatieve voorzieningen aangelegd. Carola en Sandy hebben zich intensief bemoeid met de indeling. Carola: ‘Die is afgestemd op wat nodig is voor de ecologie en aansluiting op de natuurlijke omgeving, maar ook op wat mooi is om naar te kijken. In het grootste deel kan de
natuur haar gang gaan en is dus niet toegankelijk voor mensen of honden. Van de diverse landschapstypes - grasland, stuikgewas, bos of moeras en water zijn zo groot mogelijke oppervlakten gemaakt. Dit geeft diersoorten een zo groot mogelijk leefgebied.’ Ze schetst het panorama: ‘Er is een vrij zicht over de lage begroeiing, het water en de eilandjes. Enkele watergangen zullen na verloop van tijd dichtgroeien en zo ‘verlanden’. Achter een vogelkijkscherm kun je vogels op de eilandjes rustig bekijken. Verderop in het gebied wordt de begroeiing dichter en hoger. De grote bosstrook met inheemse boomsoorten ontrekt het
bedrijventerrein aan het zicht. Bij de entree is een rolstoeltoegankelijk wandelpad en een bloemenweide. Ook worden informatieborden en enkele parkeerplaatsen aangelegd. Op een afgeschermd gedeelte grazen schapen.’ Tegen de zomer is het gebied klaar voor dierlijk én menselijk bezoek. Het Grasweggebied is dan onherkenbaar veranderd in een groene oase. Dennis: ‘We leveren het gebied netjes op aan het Zuid-Hollands Landschap, met geld voor het beheer. We blijven bedrijven en organisaties benaderen voor ondersteuning.’ natuurwaarde Het Grasweggebied levert de gewenste ecologische verbinding en een recreatiegebied voor wandelaars of fietsers. Hellevoetsluis heeft vanaf de polderzijde een natuurlijker aanzicht. De waterberging voorkomt wateroverlast op andere plaatsen. Voor alle partijen is een win-win situatie ontstaan. Jeroen Willemsen van het Waterschap Hollandse Delta schetst: ‘Voor de gemeente is het gunstig dat andere partijen de inrichting en het beheer van de geplande ecologische verbinding hebben betaald. Voor de provincie en de stadsregio is het initiatief interessant omdat water en moerassen een doelstelling zijn voor de provinciale ecologische verbindingszones. En de bewoners hebben er een gevarieerd natuurgebied bij gekregen. Alle partijen hebben zo relatief goedkoop hun gewenste resultaat bereikt.’
‘Het is super om vanuit niets zoiets voor elkaar te krijgen. Er is ontzettend veel energie in gestoken, maar we hebben ook vaak geluk gehad,’ zegt Dennis. ‘Ik heb door dit project ontzettend veel leuke mensen leren kennen. Mensen die gek zijn van de natuur en een passie hebben om met planten en beestjes bezig te zijn. Heel anders dan de wereld waarin ik als financieel adviseur - dagelijks werk.’ Terugkijkend ervaren de bewoners hun betrokkenheid in de afgelopen jaren als logisch en ‘natuurlijk’. Sandy van den Ban: ‘Ik vond het leuk om mij in te zetten voor de natuur, in het bijzonder omdat die vlakbij huis is. Natuur is niet alleen een zaak van de overheid. Met het Grasweggebied neemt de natuurwaarde van onze omgeving toe, iedereen kan er gebruik van maken. Door het geven van excursies, voorlichting en het onderhoud geven we een blijvende bijdrage.’
25
dieren en planten In het Grasweggebied zullen vanaf het voorjaar van 2010 vele soorten dieren verschijnen. Zoals roofvogels, watervogels, kikkers, salamanders, egels, hermelijnen, muizen, insecten. Misschien ook wel karekieten, rietzangers, buizerds en rugstreeppadden of de zeldzame noordse woelmuis. Er zijn vlakbij het Grasweggebied zeldzame vogels als de roerdomp en het ijsvogeltje gesignaleerd.
De bewoners besteedden de afgelopen jaren veel aandacht aan hun bekendheid. Ze richtten een website in en wisten regelmatig in de publiciteit te komen. Enkele krantenkoppen: ‘Natuur zonder huizen kan’, ‘Grasweg wil zelf voor groenzone zorgen’ en ‘Grasweg wordt natuurgebied’. Ze presenteerden hun project in de gemeenteraad, op de klimaatmarkt in Hellevoetsluis en op een symposium van Landschapsbeheer Nederland.
26
FOTO: ROGIER MOS
voorlichting en publiciteit
FOTO: KAREL ADRIAANSE
Maar het liefst ook met zeldzame moeraskoekoeksbloemen of orchideeën. Of deze planten en dieren allemaal verschijnen, is natuurlijk afwachten. Voor (zeldzame) dier- en plantensoorten is in elk geval meer leefruimte. Ook kunnen planten en dieren zich beter naar andere gebieden verplaatsen.
vleeskleurige orchis
In het Grasweggebied is een bosplantsoen aangelegd met populier, diverse wilgensoorten, zwarte els, es en grauwe abeel. Een aantal snelgroeiende soorten, zoals populier of wilg, zullen in de toekomst moeten wijken om ruimte te bieden aan meer duurzame soorten zoals gewone es, meidoorn, hazelaar en kardinaalsmuts. In het gebied horen planten als lisdodde, vogelwikke, ereprijs, kattenstaart en gulden sleutelbloem. 27
onderhoud Voorzitter Dennis Ras: ‘Zuid-Hollands Landschap verleent haar naam aan het initiatief en gaat samen met de stichting het onderhoud doen. Na enkele jaren gaat het vooral om het uitdunnen van het bos, zodat bomen en planten de ruimte houden om te groeien. Schapen begrazen het grasland. Het is een sluitend verhaal.’ Carola Ras: ‘We doen mee aan acties zoals de Landelijke Opschoondag en de natuurwerkdag. We zullen via de plaatselijke krant vrijwilligers oproepen om mee te helpen het gebied schoon te houden. Voor dit soort activiteiten zijn genoeg belangstellenden.’
28
Carola Ras
burgerinitiatief in de gemeente Carola Ras: ‘Om dit soort bewonersinitiatieven te stimuleren, is het belangrijk dat je - als gemeenteambtenaar - zelf een actieve en enthousiaste houding aanneemt. Ga kijken in het gebied, lever je inbreng en vertrouw de mensen die ermee bezig zijn. Een eerlijke, open houding is van groot belang. Zeg tegen de bewoners als dingen niet kunnen, misschien zijn er andere oplossingen. Ook moeten de plannen van burgers in de gemeentelijke organisatie goed worden gecommuniceerd, zodat zowel ambtenaren als bestuurders op de hoogte zijn. Daarbij gaat het niet alleen om feitelijke informatie, maar vooral ook om het doorgeven van het enthousiasme over het project. Bestuurders hebben het enthousiasme van hun ambtenaren nodig, om dit soort groenprojecten te realiseren.’
vleermuisbunker
rustgebied moeras visput
broedeiland
moeras
broedeiland visput uitkijkscherm
i
schapenwei
rustgebied
i
P
bloemenwei wandelpad
plattegrond van het Grasweggebied
29
informatie en adressen • Waterschap Hollandse Delta, Handboek oevers en Waterberging – Handreiking voor ontwerp, inrichting en onderhoud, Ridderkerk 2007
colofon ‘Natuurlijk verbonden’ is ontwikkeld in opdracht van de Stichting Natuurlijk Grasweggebied. De uitgave is mogelijk gemaakt dankzij financiële steun van de stadsregio Rotterdam.
Downloaden via www.wshd.nl onder ‘Direct naar’ kies ‘projecten van het waterschap’, regio > alle > taakveld: watersysteem, zoek > open ‘Beheer van waterberging en natuurvriendelijke oevers’ > downloads in tabblad Kenmerken
• Meer informatie over het Grasweggebied op www.grasweggebied.nl • Organiseer je eigen natuur, Bas van Leeuwen e.a. KNNV Uitgeverij, 2000
tot slot Het Grasweggebied kan nog steeds uw steun gebruiken. Wilt u een bijdrage geven voor de inrichting of het beheer? Giften zijn welkom op rekening 1319.94.727 t.n.v. de Stichting Grasweggebied te Hellevoetsluis.
Hellevoetsluis, april 2010 FOTO: NICO VAN KAPPEL
30
concept en teksten: Stap2, Loes Elshof vormgeving: Mooilogo, Annemiek van de Pol drukker: Nivo, Delfgauw foto’s: Sandy van den Ban; Carola Ras; Mladen Pikulic; Waterschap Hollandse Delta, Jeroen Willemsen; stichting Zuid-Hollands Landschap, Idde Lammers, Nico van Kappel en Ditta den Hooglander-Duister, Rogier Mos; Geert Faasse, Yolanda ten Thije, Karel Adriaanse; Stap2, Loes Elshof
www.grasweggebied.nl
groeten uit het
grasweggebied
meer informatie op www.grasweggebied.nl
