Market Timing
Technische & kwantitatieve analyse
13 december 2013 GLOBAAL TECHNISCH MARKTBEELD Onderliggende assets
Colofon Deze ,,Bulls, Bears & Shares” is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse.
2e ST
1e ST
koers
1e W
2e W
AEX INDEX DAX INDEX DJ STOXX 600 INDEX DOW JONES INDEX S&P 500 INDEX NASDAQ COMPOSITE NIKKEI-225 INDEX
TRENDS KT LT + + + + + + +
400 9225 325 N.A. N.A. 5100 18000
W/V% 2 wk -4.77 -3.95 -4.60 -2.22 -1.76 -1.15 -1.82
W/V% 4wk -4.32 -1.45 -3.78 -0.52 -0.36 0.65 3.13
360 8600 295 14800 1745 3900 14000
367 8750 305 15300 1775 3985 14800
377.82 9017.00 310.24 15739.43 1775.50 3998.40 15341.82
385 9070 317 16400 1808 4250 16000
EUR/USD BUND FUTURE
+ -
+ +
1.3150 138.4
1.3400 139.5
1.3747 140.10
1.3900 141.5
1.4000 144
1.55 -1.09
1.40 -1.13
GOUDPRIJS ZILVER BRENT CRUDE NYMEX CRUDE
+
+ -
1100 18.2 100 85
1200 19.2 103 92
1225.00 19.47 108.67 97.50
1270 20.5 112 99
1350 22 117 110
-4.46 -1.32 -1.99 5.63
-7.60 -6.39 2.70 3.99
Samenvatting
“De S&P 500 vertoont symmetrische verhoudingen in prijs en tijd, waardoor het tijdvenster voor een onverwachte draai naar beneden is geopend. De vlag op de Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier top kan elk moment worden geplaatst, ondanks het feit dat de beursstatistieken voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig voor de tijdspanne november t/m januari de beste van het jaar zijn.” moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of (citaten uit de samenvatting van de Bulls, Bears & Shares 29 november 2013) instrumenten. Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen.
De winst/verlies-percentages in de afgelopen twee weken spreken voor zich. Terwijl de langetermijn trends in bovenvermelde beursindices positief worden beoordeeld op basis van kwantitatieve criteria die niet voorspellen, maar slechts registreren, zijn er genoeg aanwijzingen om af te wijken van de consensus. De consensus is positief gestemd ten aanzien van aandelenbezit. The Financial Times toonde in de afgelopen verslagperiode het risico van teveel optimisme en wat dat potentieel betekent voor het eerste kwartaal van 2014. Omdat ‘iedereen’ erg positief is ten aanzien van aandelen in 2014, staat deze Bulls, Bears & Shares in het teken van risicobesef en risicosignalering. De eerstvolgende editie zal op vrijdag 10 januari 2014 worden gepubliceerd.
Deze ‘Bulls, Bears & Shares’ is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
Algemeen “Meestal knapt een financiële zeepbel pas als de laatste ‘bear’ capituleert” (citaat Bulls, Bears & Shares 29 november 2013). Een gerespecteerd technisch analist (Tom McClellan, USA) gooide twee weken geleden in de handdoek in de ring en zei: “I plan to ride the bubble for a while…and will hope to be able to succeed in reading the right signs”. Het was een alarmerend signaal. Nog een citaat van twee weken geleden: “De ervaring leert dat de uiteindelijke ontspanning niet zelden ‘abrupt’ geschiedt en vaak (tijdelijk) pijn aanricht”.
De aanduiding ‘abrupt’ krijgt een bijzondere lading vanwege een videoverslag in de afgelopen twee weken op de publieke website www.ft.com waarin het percentage pessimistische beleggers blijkt te zijn gedaald naar het laagste niveau sinds 1987.
In 1987 verloor de Dow Jones Industrials Average binnen een tijdbestek van twee maanden (tijdelijk) ca. 40% van de beurswaarde. Het ‘adviser sentiment’ begin december overstijgt de piek in het optimisme van 2011. De blauwe lijn in de grafiek geeft het koersresultaat weer van de S&P 500 index met een vertragingsfactor van drie maanden. De S&P 500 index leverde in drie maanden tijd -20% in.
2
De technische analyse baseert haar voorspellingen op basis van een studie van historisch marktgedrag, omdat de geschiedenis repeterende koerspatronen en cyclische bewegingen registreert. De vooruitzichten voor de komende drie maanden zijn op basis van de door The Financial Times besproken sentimentsindicatoren allesbehalve rooskleurig. Hoewel veel deskundigen “this time is different” in de mond nemen, zegt de technische theorie: “this time is the same”.
Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/Broadening_top Wikipedia vermeldt over het verbredingspatroon: “It’s formation usually has bearish implications” en karakteriseert een marktconditie “out of control”. Een interessante constatering voor iedereen die denkt dat de Federal Reserve controle heeft over het wel of niet doorzetten van de positieve trend op Wall Street. Tot slot vermeldt wikipedia “the participation is from general public in the later stage”. Het is daarom nog interessanter om in De Financiële Telegraaf op 7 december jl. te lezen dat de particuliere belegger het weer ziet zitten.
Het risico is daarom niet ondenkbeeldig dat er in het eerste kwartaal van 2014 de meerderheid van beleggers en analisten onaangenaam verrast kunnen worden door een trendbreuk overeenkomstig de trendlijnbreuken in het eerste kwartaal in 2001 en 2008 (zie boven).
3
Op 19 oktober 2013 liet Robert Shiller in een interview met Het Financieele Dagblad weten dat het leeglopen van een zeepbel nooit een snel proces is. “Meestal volgt er op een eerste klap nog een tweede crash en dan een derde”. MSCI World index op maandbasis + RSI op maandbasis
De MSCI World index nadert de top uit 2007, maar toont in de 14-maand’s relatieve sterkte index (RSI) geen negatieve divergentie zoals eind 2007. iShares World (in euro genoteerd Euronext Amsterdam) op maandbasis
De tracker op de wereldaandelenindex (tickersymbool IWRD) op maandbasis vertoont in 2013 wel een negatieve divergentie in de RSI.
4
ASSET ALLOCATE (INSTRUMENTEN / INDICES) 1W STIJGENDE TREND Think iBoxx Gvt Bd UCITS ETF ISHARES E GOV7-10 ISHARES B E AGG ISHARES E GOV3-5 Lyxor ETF iBoxx Liqu LYXOR EURO CORP BD ISHARES E GOV1-3 ISHARES B E CORP ISHARES E CORP BD ISHARES E COV BOND Think iBoxx Corp.Bd UCITS ETF ISHARES N-AMERICA ISHARES CHINA 25 BODEMVORMING
% 0.38 0.35 0.24 0.22 0.21 0.15 0.14 0.10 0.09 0.06 0.00 -1.15 -4.07 %
1W TOPVORMING ISHARES JAPAN ISHARES WORLD ISHARES EUROPE ISHARES EM MARKETS ISHARES BRIC 50 ISHARES PROP EURO
% 0.35 -1.27 -1.29 -1.65 -2.18 -2.23
DALENDE TREND LYXOR ETF CRB SPDR Barclays EM Local Bond ISHARES MARKIT IBOXX USD ISHARES E INF-LINK ETFS PHYSICALGOLD ISHARES US TIPS ISHARES US T 7-10 LYXOR PAN AFRICA ISHARES MSCI LATAM ISHARES PROP GLO ISHARES PROP US ISHARES ASIA PACIF ISHARES PROP ASIA
% 0.18 0.05 -0.23 -0.41 -0.75 -0.76 -0.82 -1.20 -1.90 -2.44 -2.49 -2.75 -3.00
iShares Asia Pacific vanaf medio 2006 op weekbasis
Patroontechnisch lijkt iShares Asia Pacific als gevolg van de daling onder de neklijn van een (H)oofd(S)choudertop op weg naar een koersimplosie. Het recent nieuwe dieptepunt belooft weinig goeds. In het trendfase-overzicht van diverse trackers blijkt een rotatie te zijn ingezet vanuit aandelen richting obligaties (zie kwadranten). .
5
Hoofdsectoren Europa & V.S
STIJGENDE TREND S&P 500 Industrials S&P 500 Financials DJ STOXX Constr&Mat S&P EWI Consumer Staples DJ STOXX Fin.Serv. S&P EWI Consumer Discretionary S&P 500 Materials DJ STOXX Telecom S&P 500 INDEX DJ STOXX Industrial DJ STOXX Trav&Leisur S&P 500 Info Tech DJ STOXX Media DJ STOXX Chemical DJ STOXX Auto&Parts DJ STOXX Insurance S&P 500 HealthCare DJ STOXX 600(P)-Euro S&P 500 Energy DJ STOXX Technology BODEMVORMING
1W % 0.03 -0.11 -0.13 -0.27 -0.36 -0.38 -0.39 -0.49 -0.53 -0.54 -0.61 -0.81 -0.85 -1.00 -1.07 -1.10 -1.23 -1.33 -1.58 -2.07 %
TOPVORMING S&P 500 Telecom Serv DJ STOXX Utility DJ STOXX Oil & Gas S&P 500 Utilities DJ STOXX Bank Index DJ STOXX Food&Bev. DJ STOXX Retail DJ STOXX Health Care DJ STOXX Pers&House DJ STOXX Basic Resr.
1W % -0.49 -0.56 -1.23 -1.24 -1.38 -1.45 -2.08 -2.14 -2.21 -3.13
DALENDE TREND
%
Europese DJ Stoxx 600 index + relatieve sterkte versus Bund future
De daling van de Europese DJ Stoxx 600 aandelenindex uit het (bearish) stijgende wigpatroon duwt deze graadmeter onder het 24-weeks gemiddelde. Daardoor is er sprake van topvorming. In dit verband geeft het trendoverzicht hierboven aan welke sectoren momenteel topvormingskenmerken vertonen en daardoor meer aandacht moeten krijgen uit hoofde van risicobeheer. De relatieve kracht van de Europese aandelen ten opzichte van de Duitse Bund future neemt af en de afgeleide groen/zwarte gemiddelden kruisen elkaar neerwaarts. Vastrentende waarden worden relatief aantrekkelijker.
6
Grondstoffen / edele metalen
STIJGENDE TREND ETFS NATURAL GAS ETFS Energy DJ-AIGSM NY-DJ-AIG Energy Index BODEMVORMING
1W % 5.81 1.86 1.61 %
TOPVORMING NY-DJ-AIG Livestock Index ETFS Soybeans
1W % -0.19 -0.44
DALENDE TREND ETFS Cotton ETFS Coffee NY-DJ-AIG Industrial Metals Index ETFS Industrial Metals DJ-AIGSM NY-DJ-AIG Softs Index ETFS COPPER ETFS Nickel NY-DJ-AIG Commodity Index NY-DJ-AIG Agriculture Sub-Index ETFSPHYSIPLATINUM NY-DJ-AIG Precious Metals Index ETFS PHYSICALGOLD NY-DJ-AIG Grains Index ETFS Grains DJ-AIGSM ETFS PHYSPM BASKET NY-DJ-AIG Petroleum Index ETFS PHYSIC SILVER ETFS Livestock DJ-AIGSM ETFS Corn ETFS Sugar ETFS Soybean Oil ETFS Heating Oil ETFS Gasoline ETFS WHEAT
% 3.38 2.84 2.24 1.60 1.49 1.38 0.91 0.88 -0.07 -0.21 -0.58 -0.75 -0.79 -0.86 -1.07 -1.21 -1.26 -1.32 -1.92 -2.00 -2.45 -3.09 -3.92 -4.18
Natural Gas future vanaf 2013…let op de actuele gele candle (zie ook april jl.)
De beleggingscategorie grondstoffen bevindt zich in een dalende trend. De ontwikkelingen in het termijncontract van Natural Gas onttrekt zich hieraan, maar pas op…de gele candle (zie legenda) wijst op een opwaartse overdrijvingsfase.
7
Vastrentende waarden 10-jaars rente US staatsleningen vanaf 2003
De 10-jaar’s rente in de V.S. loopt nog altijd op binnen het langetermijn deflatoire trendkanaal. Hoelang de stijging van de Amerikaanse kapitaalmarktrente aanhoudt is lastig te voorspellen. Wel lijkt het zinvol om kennis te nemen van de ratio tlt/spy (= tickersymbolen van hieronder vermelde waarden in de koersgrafiek). iShares 20+ year Treasury Bond ETF / SPDR S&P 500 ETF Trust = TLT/SPY
De ratio Amerikaanse bonds/aandelen is beland op de dieptepunten uit 2007. Er is nog geen sprake van een trendomkeer, hoewel op basis van de informatie in deze publicatie kan worden afgeleid dat hiervoor niet veel nodig is (zie grafiek onder). Deze week knippert al het ‘long’-signaal in Think iBoxx Government Bond ETF
8
Valuta US Dollar index vanaf 2011 op weekbasis
De langetermijn verzwakking in de US Dollar index geeft aanleiding om in de komende weken met een meer positieve blik naar de goudprijs te kijken. Edele metalen SPDR Gold Trust ETF vanaf 2008
De laatste ‘sell off’ in de goudprijs levert in de SPDR Gold Trust ETF positieve divergenties op. De trend is dalend, maar het is geen uitgemaakte zaak of nieuwe dieptepunten in aantocht zijn. Mogelijk heeft de verkoopclimax al eerder dit jaar (zie gele candles) plaats gevonden en is er nu hooguit sprake van een terugtest met een dubbele bodem als gevolg (inclusief bijhorende kansen).
9
ALGEMEEN ADVIES Hanteer – indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico’s beter te beheersen! Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules (‘indicatoren’) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de ‘timing’ van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor ‘technische analyse’ KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20-daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van… UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van… LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = ‘moving average’ / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor ‘stochastics’, indicator voor korte termijn kansberekening STO waardering onder 20 illustreert een relatief sterke koersdaling STO waardering boven 80 illustreert een relatief sterke koersstijging DMI = afkorting voor ‘directional movement indicator’, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor ‘average directional movement indicator’, geeft de kracht aan van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX waardering onder 25 wijst potentieel op een zijwaarts gerichte trend ADX waardering boven 25 wijst potentieel op een trendmatige beweging TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun
10
TRAP = mislukte uitbraak PULLBACK – terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. LEGENDA KLEUREN CANDLES GETOONDE GRAFIEKEN Donkergroen - stijgende trend (= koers > 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend (= koers > 120 daags gemiddelde) Rood - dalende trend (= koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Oranje - koersherstel binnen dalende trend (= koers < 120 daags gemiddelde) Blauw (= sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend) Paars (= sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend) Geel (= overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart (= overgangsfase tussen stijgende en dalende trend) Rode lijn
- 120 daags simpel gemiddelde
Blauwe lijn
- 20 daags simpel gemiddelde
Paarse lijn belegging
- relatieve kracht ten opzichte van een andere
Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op.
11
