makers plaatsen Wat houdt het concept makersplaatsen in en
hoe past het bij de bibliotheek van de toekomst?
makers plaatsen
Inhoudsopgave
1.
Inleiding 3
De makersbeweging 4 2.1 Het ontstaan 4 2.2 Toename beweging 4 2.3 Overeenkomstige ontwikkelingen 4 2.
Makersplaatsen 5 3.1 Vormen en overeenkomsten 5 3.2 Voorwaarden 5 3.3 Beoordelingscriteria voor licentieaanvragen 5 3.4 Overige voorwaarden om te slagen 6 3.5 Eigenschappen samengevat 6 3.
Makersplaatsen en de bibliotheek van de toekomst 7 4.1 Makersplaatsen in bibliotheken: onderwerp van discussie 7 4.2 Veranderende rol bibliotheek 7 4.3 Argumenten voor en tegen 7 4.4 Evenwichtige strategische keuze 8 4.5 Conclusie 8 4.
Makersplaatsen: de ingrediënten 9 5.1 Inventaris 9 5.2 Personeel 9 5.3 Kosten 9 5.4 Doelgroep 9 5.
Bijlage 1: Voorbeelden van makersplaatsen 10 Bijlage 2: Burgerparticipatie 13 Bijlage 3: Functiegegevens labmanager bij ProtoSpace 2.0 14
Colofon De publicatie Makersplaatsen is een initiatief van het deelproject ‘The Makers Library ’, onderdeel van het BNB-project ‘Taal & Media voor individuele klanten van de bibliotheek ’. Tekst: Jorrit Bijl / Projectleiding: Jeroen van Beijnen en Angeliek van der Zanden / Redactie: Daniella van Laarhoven / Ontwerp: Gloed. Voor vragen neem contact op met: Jeroen van Beijnen, via
[email protected] of tel: 013 46 56 135 of Angeliek van der Zanden, via
[email protected] of tel: 013 46 56 110.
2
makers plaatsen
1. Inleiding The Makers Library is onderdeel van het project “Taal en
Het document geeft inzicht in wat een makersplaats in ruime zin
Netwerkbibliotheek in 2013 startte. Het biedt handvatten
bibliotheeksector aan bod. Een vraag die zeer actueel is binnen de
Media voor de klanten van de bibliotheek”, dat de Brabantse
zou kunnen zijn. Ook komt de vraag of het concept rijmt met de
voor bibliotheken en samenwerkingspartners om het concept
bibliotheeksector en volop tot discussies leidt.
het brede concept makersplaatsen vertaald naar een concrete
Behalve een toelichting op het concept makersplaatsen, komen
samenwerking met drie bibliotheken.
initiatieven aan de orde. Daarbij wordt specifiek gekeken naar een
Dit document is voortgekomen uit de vraag van de projectgroep
gebruikt en welke apparatuur nodig is. Ook komt het financiële
inventariseren en samen te vatten. Zo vertalen we informatie
de orde. Eventuele extra criteria die tijdens het proces aan bod
makersplaatsen te verkennen. In de tweede helft van 2013 wordt
in dit document ook een aantal voorbeelden van dergelijke
invulling voor bibliotheken; The Makers Library. Dit gebeurt in
aantal aspecten; voor welke doeleinden worden makersplaatsen
om de opgehaalde en op Yammer verzamelde informatie te
plaatje, de benodigde expertise en de overdraagbaarheid aan
naar kennis, die we uiteraard weer delen met de projectgroep,
komen, voegen we toe aan de lijst.
geïnteresseerde bibliotheken en/of andere partners.
3
2. De makersbeweging 2.1 Het ontstaan
communities (groepen mensen die
De makersbeweging begon als kleinschalige ontwikkeling
samenwerken op het gebied van
vanuit de hackerswereld, maar neemt vandaag de dag
één bepaald onderwerp)
steeds grotere vormen aan.
als belangrijkste factor. Ongeacht het
Het betreft een subcultuur die gerelateerd is aan het
onderwerp hebben
traditionele vakmanschap (craftmanship)
deze mensen een
en technologische engineering. De initiatiefnemers en
ruimte nodig om
bovendien geen grote
ideeën te delen en
samen te werken,
deelnemers zijn
hun activiteiten te
multinationals,
ontplooien.
maar ‘gewone’, ‘individuele’
Chris Anderson: “Waar vroeger
mensen. Volgens
fabrieken en industriële vormgevers
Stevy Levy, auteur
tekeningen maakten waarop patenten werden
van het boek
aangevraagd en die vervolgens door grote bedrijven werden
Hackers en schrijver
geproduceerd, kan de consument tegenwoordig vanaf zijn
voor het blad Wired, is de
laptop tekeningen maken, online zetten en deze in kleine of
makersbeweging gebaseerd op
grote oplage laten produceren. Een verandering die volgens Chris
de filosofie van de hackerscommunity
Anderson eerder was te zien bij de detailhandel en uitgeverswereld.
waarin het delen, transparantie, decentralisatie en
“Ondernemers en uitvinders in spe zijn niet langer overgeleverd aan
het verbeteren van de machine en de wereld centraal staan (Schiller,
de genade van grote bedrijven om hun ideeën in een product om te
2012) . 1
zetten” (Anderson, 2012)4.
Daarnaast is samenwerking een belangrijk element van de
makersmovement (Mijnsbergen, 2013; Raisinggeeks, 2013)2 3
2.3 Overeenkomstige ontwikkelingen
Ontwikkelingen of bewegingen die grote gelijkenissen vertonen met 2.2 Toename beweging
de makersbeweging zijn burgerparticipatie en de do-it-ourselves
volgens Chris Anderson, schrijver van het boek “Makers The new
afhankelijkheden van overheden en grote instellingen centraal.
Dat de makersbeweging steeds grotere vormen aanneemt is
ontwikkeling. Ook hierbij staat het verkleinen van lange ketens en
industrial revolution”, toe te schrijven aan diverse ontwikkelingen.
Burgers nemen zelf weer het heft in handen.
Naast de technologische vooruitgang en het feit dat elektronisch
Deze initiatieven zijn talrijk en zeer divers. In tegenstelling tot de
recessie een belangrijke oorzaak. Daardoor zijn mensen eerder
technologie, maar ook op maatschappelijke zaken.
fabriceren op kleine schaal goedkoper wordt, is de economische
makersbeweging concentreren de initiatieven zich niet alleen op
geneigd spullen te repareren of te hergebruiken in plaats van
(zie bijlage 2 voor een nadere uitleg van het begrip burgerparticipatie).
opnieuw aan te schaffen. Toch ziet Anderson het ontstaan van 1. http://acrl.ala.org/techconnect/?p=2282 2. http://www.bibliotheekblad.nl/rubrieken/artikel/1000003643 3. http://www.raisinggeeks.com/blog/maker-movement/ 4. Multinationals met één pc’tje. De Nieuwe Industriële Revolutie: De Makerbeweging Chris Anderson, 26-09-2012
4
dergelijke stringente voorwaarden ontbreken. Enerzijds valt het te
verklaren omdat de kennis omtrent het opstarten en beheren van een FabLab altijd in ontwikkeling is. Anderzijds geldt dat de unieke
condities binnen een specifieke lokale context bepalen hoe een FabLab moet worden opgezet10.
3.3. Beoordelingscriteria voor licentieaanvragen
In de Benelux bestaat een Stichting FabLab. Deze stichting heeft
zich als doel gesteld het concept te introduceren, propageren en verspreiden. De stichting is daarnaast de eigenaar van de merknaam ‘FabLab’ binnen de Benelux.
3. Makersplaatsen 3.1 Vormen en overeenkomsten Makersplaatsen,
hackersruimten
Het concept FabLab is oorspronkelijk bedacht door directeur van
het CBA (Centre of Bits and Atoms) aan het MIT, Neil Gershenfeld. en
FabLabs
Hij besefte dat het met een aantal eenvoudige machines (3d printer,
(Fabrication
vinyl-snijder) mogelijk was om vrijwel alles te maken. Vanuit die
laboratories) worden vaak in één adem genoemd. Alle drie zijn
gedachtegang begon Gershenfeld de cursus ‘How to make almost
in meer of mindere mate te relateren aan de makersbeweging.
anything’. Een FabLab wordt op de website van FabLabtruck
Definities en voorwaarden waar FabLabs of makersplaatsen aan
dan ook omschreven als een “werkplaats die ingericht is met
moeten voldoen verschillen, maar komen in sommige gevallen
computergestuurde gereedschappen, waarmee men eenvoudig
ook weer overeen. In dit document concentreren we ons op de
een prototype of een enkel exemplaar van een product kan maken.
overeenkomsten.
Belangrijk is dat het lab vrij en toegankelijk is11.
Een makersplaats of FabLab kan dan worden gedefinieerd als een
Een licentieaanvraag voor een FabLab wordt door de stichting
locatie waar mensen met een gedeelde interesse rondom een bepaald
getoetst aan de hand van vier internationale beoordelingscriteria,
onderwerp (veelal rondom technologie, digitale zaken en wetenschap,
namelijk:
maar dit is niet noodzakelijk) elkaar kunnen ontmoeten, socialiseren
1. Het laboratorium en de daarbij behorende gereedschappen
en samenwerken (Bagley, 20125; Bagley, 20136; Hamilton, 20127;
moeten vrij toegankelijk zijn voor publiek.
Torrone, 20118, ELI9).
2. Het FabLab ondersteunt de FabLab charter (http://fab.cba.mit.
edu/about/charter/) Ook moet deze charter worden gepubliceerd in
Begrippen als samenwerken, leren, produceren en gemeenschappen
zowel de FabLab als op de website.
FabLabs. Het zijn dan simpelweg de fysieke ruimtes waarin deze
machines en processen (zie de lijst http://fab.cba.mit.edu/about/
(communities) houden direct verband met makersplaatsen en
3.
activiteiten plaatsvinden.
De FabLabs delen gemeenschappelijke gereedschappen,
fab/inv.html). Ook dient een lijst aanwezig te zijn met open source
software en freeware die men online kan gebruiken (http://academy.
cba.mit.edu/classes/). Op deze manieren kunnen kennis en ideeën
3.2 Voorwaarden
worden gedeeld over de gehele wereld.
Doordat de definities van makersplaatsen of FabLabs variëren, zijn
4. Als FabLab dien je deel te nemen aan een groter FabLab netwerk,
er ook geen eenduidige voorwaarden te noemen waaraan een
zodat je deel uitmaakt van een wereldwijd netwerk waarin kennis
ruimte moet voldoen. Massimo Menichinelli, een specialist op het
wordt gedeeld. Jaarlijks zijn er een aantal meetings die je dient bij
gebied van FabLabs en co-creatie, noemt twee redenen waarom
te wonen.
5. http://www.alatechsource.org/blog/2012/12/what-is-a-makerspace-creativity-in-the-library.html 6. http://www.alatechsource.org/blog/2013/02/jeff-sturges-on-libraries-and-makerspaces.html 7. http://theunquietlibrarian.wordpress.com/2012/06/28/makerspaces-participatory-learning-and-libraries 8. http://blog.makezine.com/2011/03/10/is-it-time-to-rebuild-retool-public-libraries-and-make-techshops/) 9. educause.edu/ELI | ELI 7 Things You Should Know About 10. http://www.openp2pdesign.org/2013/spaces/10-things-to-do-when-starting-a-fablab/ 11. http://fablabtruck.nl/nl/over-de-fablabtruck/watisfablab.html
5
Maurice Specht, Leeszaal Rotterdam West: “De Leeszaal is niet
direct in elke buurt te implementeren. ‘Copy-paste’ is niet mogelijk. Ik snap inmiddels wel beter hoe het werkt en ik kan het proces beter
organiseren, maar dat je dit soort ideeën kan uitrollen in elke wijk is een utopie.”
3.4 Overige voorwaarden om te slagen
Stichting FabLab geeft daarnaast advies omtrent de minimaal
Het is daarom van groot belang dat initiatiefnemers vooraf goed
veiligheidseisen, handleidingen en zaken zoals communicatie
worden geanticipeerd. Zo kan aansluiting worden gezocht bij
aanwezige apparatuur, aanwezigheid van bekwame medewerkers,
de lokale context en stakeholders analyseren zodat daarop kan
en marketing. Behalve deze criteria zijn benodigdheden af te
bestaande initiatieven en bestaande netwerken en voorkom je
leiden uit de verschillende ervaringen die al zijn opgedaan
dat je als initiatiefnemer alles zelf moet organiseren. Marjan
met makersplaatsen/ FabLabs. Zowel Jeroen de Boer (Frysklab),
Middelkoop, organisator van het congres Makers Library, noemt
Maurice Specht (Leeszaal Rotterdam West), als Massimo
juist dit laatste aspect als een belangrijke voorwaarde om te slagen
Menichinelli zijn het er over eens dat er geen algeheel concept is
in het gezamenlijk creëren van kennis. Een voorbeeld hiervan is
voor een FabLab.
te vinden in de samenwerking van de Bibliotheek Utrecht met
Een blauwdruk die
Protospace15.
eenieder eenvoudig kan uitrollen, bestaat
3.5 Eigenschappen samengevat
niet 12 13 14.
Resumerend kunnen we vaststellen dat een makersplaats of FabLab de volgende aspecten omvat. De makersplaats:
• faciliteert een ruimte inclusief benodigde apparatuur (bijv. 3d
printer, scanner).
• produceert (gezamenlijk met gebruikers) informatie, kennis,
diensten en/of producten.
• is er door en voor gebruikers rondom een specifiek thema. • ondersteunt en werkt samen met lokale initiatieven.
• ondersteunt persoonlijke/ professionele ontwikkelingen van
mensen.
• is een ruimte voor kennisdeling en ontmoeting.
12. http://versbeton.nl/2013/01/de-makers-van-rotterdam-2-maurice-specht-over-de-leeszaal-rotterdam-west/ 13. http://jeroendeboer.net/2013/04/04/is-het-bibliolabconcept-voorhanden-mspaces13/ 14. http://www.openp2pdesign.org/2013/spaces/10-things-to-do-when-starting-a-fablab/ 15. http://www.protospace.nl/nieuws
6
4. Makersplaatsen en de bibliotheek van de toekomst 4.1 Makersplaatsen in bibliotheken: onderwerp van discussie
4.3 Argumenten voor en tegen
toekomst van de bibliotheek. Landelijk zien we steeds vaker dat
zijn bij maatschappelijke (lokale) ontwikkelingen en een
van deze initiatieven zie je in Friesland (“Fryske Lab”), Flevoland
zich door betrokkenheid en participatie.
bibliotheek behoort, is onderwerp van discussie. Er zijn voor- en
bibliotheek wordt niet door iedereen onmiddellijk positief
we inzicht in deze discussie.
stelt zich kritisch op ten aanzien van dit initiatief. Vragen die hij
Recent zijn makersplaatsen onderwerp van het debat over de
De eerder omschreven rol, waarbij bibliotheken nauw betrokken
bibliotheken een FabLab of makersplaats opstarten. Voorbeelden
faciliterende rol innemen ten opzichte van communities, kenmerkt
en Zeeland. Of dit nieuwe concept wel tot de taken van de
Het onderbrengen van makersplaatsen en FabLabs in de
tegenargumenten te noemen. In onderstaande paragrafen geven
ontvangen. Bibliotheekinnovator Rob Bruijnzeels bijvoorbeeld en de Australische bibliotheekkenner Rundle stellen, zijn onder andere “Waar ligt de unieke verbinding tussen al die initiatieven en
4.2 Veranderende rol bibliotheek
de openbare bibliotheek?”19.
de toekomst, begint volgens organisatoren van het congres
Volgens Rundle heeft de bibliotheek zich de laatste tientallen jaren
bij een verandering van de rolopvatting van de bibliotheek.
gefabriceerd door 3d printing toch voornamelijk containers20.
De vraag of makelaarsplaatsen passen bij de bibliotheek van makersplaatsen, Marjan Middelkoop en Rutger van den Assem,
voornamelijk gericht op content en zijn producten die worden
Bibliotheekvisionair David Lankes verwoordt deze opvatting als
Hoewel containers belangrijk zijn voor het verspreiden van
volgt:
informatie (een boek is namelijk ook een container die informatie
“The mission of librarians is to improve society through facilitating
van belang is en niet de container of de productie van deze
bevat), is het de informatie die voor de bibliotheek volgens Rundle container.
knowledge creation in their communities.”
Bibliotheken manifesteerden zich tot op heden voornamelijk als verzamel- en verdeelplaats om mensen en informatie met elkaar te verbinden. Het doel was mensen te ondersteunen in hun persoonlijke ontwikkeling.
Redenerend vanuit de denkwijze van Lankes zou de bibliotheek het delen en creëren van kennis moeten faciliteren. Bibliotheken faciliteren equipment waarmee mensen hun eigen werk, kunst
of informatie kunnen produceren en deze resultaten met andere leden kunnen delen. Makersplaatsen promoten leren door zaken (samen) te maken en het resultaat of het geleerde vervolgens met
elkaar te delen. Dit kan gebeuren met behulp van 3d printers maar ook op een lager technologisch niveau en tegen geringere kosten16.
Volgens de visie van Jeff Sturges zouden bibliotheken en andere
vergelijkbare instituten, zoals scholen, belangrijke hubs kunnen vormen voor kleinere makersplaatsen in een groter netwerk. Zij
kunnen toegang verschaffen tot apparatuur waar het publiek normaliter geen toegang tot heeft17.
“Libraries should be seen as citadels of knowledge and as citadels of cultural production.” (Sturges, 2012)18.
16. http://www.thedigitalshift.com/2012/10/public-services/the-makings-of-maker-spaces-part-1-space-for-creation-not-just-consumption 17. http://www.alatechsource.org/blog/2013/02/jeff-sturges-on-libraries-and-makerspaces.html 18. http://www.alatechsource.org/blog/2013/02/jeff-sturges-on-libraries-and-makerspaces.html 19. http://www.bibliotheekblad.nl/rubrieken/gastblogs/bericht/1000003683 20. http://hughrundle.net/2013/01/02/mission-creep-a-3d-printer-will-not-save-your-library
7
4.4 Evenwichtige strategische keuze
Volgens de American Library Association (ALA) zouden bibliotheken
Jeroen de Boer, initiatiefnemer van het Fryske Lab, legt op de site
meerdere dimensies moeten overwegen bij het maken van hun
www.1825dagen.nl uit op welke wijze bibliotheken en FabLabs bij
strategische keuzes.
elkaar zouden kunnen passen.
Vragen die bibliotheken zich zouden kunnen stellen zijn:
“Bibliotheken hebben zich altijd gericht op aanbieden van boeken en
1. In welke mate blijven bibliotheken fysiek of worden ze digitaal?
andere media (content), maar beginnen nu stukje bij beetje ook het
2. Ligt de focus op individuele gebruikers of op de gemeenschap?
belang van de omgeving waarbinnen kennis geconsumeerd en gedeeld
3. Hoe bedien je je gebruikers: blijf je een Collection Library of word
wordt (context) in te zien en te benutten. Een FabLab is een context
waarbinnen het maken, verbeelden, spelen en experimenteren wordt
je een Creation Library?
tot nieuwe vormen van samenwerking. Vertaald naar de bibliotheek
ga je lokale media, fysiek en digitaal, collectioneren?
nu immers hoofdzakelijk draait om transactie (in- en uitlenen van
Rondom deze vier dimensies zouden bibliotheken volgens de
“De bibliotheek is een plek waar daadwerkelijk verandering optreedt
maken. Niet zozeer in of-of, maar wel kijken in welke mate deze bij
4. Word je een portal dat geen eigen mediabronnen meer bezit of
bevorderd. Dit leidt tot nieuwe producten en projecten, maar ook heb je het dan over een andere soort van dienstverlening. Waar het
American Library Association (ALA) strategische keuzes moeten
boeken, vraag en antwoord) kan het straks draaien om transformatie:
elkaar zouden kunnen worden gebracht. De keuze voor de nadruk op
in blikveld en gedachten, die kunnen leiden tot nieuwe verbindingen
een collectie georiënteerde bibliotheek sluit niet onmiddellijk een
tussen mensen, materialen en ideeën. De nieuwe bibliotheek (noem
makerslibrary uit. De strategische keuzes die bibliotheken maken,
het een BiblioLab) kan mensen in staat stellen te leren omgaan met
zijn afhankelijk van lokale ontwikkelingen en brede trends zoals
deze nieuwe ontwikkelingenen laten inzien wat de mogelijkheden
een terugtrekkende overheid, burgerinitiatieven, kleinere subsidies
ervan zijn, uiteindelijk leidend tot concrete projecten en producten.” (De Boer, 2012)21
en een andere rol van de consument (prosument/cocreatie).
4.5 Conclusie
Uiteindelijk ligt de keuze bij de bibliotheek. Wordt de rol van de bibliotheek in de eerste plaats ingevuld als informatiehub, waar
een collectie (informatie/content) wordt gedeeld met leden om hun persoonlijke ontwikkeling te ondersteunen? Of wordt de functie van de bibliotheek ruimer gezien en faciliteert de bibliotheek ook
ruimte om gezamenlijk kennis en producten te creëren, delen en
verbinden, waarbij niet alleen het individu centraal staat maar ook de gemeenschap. De mate waarin en de manier waarop een bibliotheek deze verruiming van haar functie toepast is aan de bibliotheek zelf.
21. http://www.1825dagen.nl/?p=37
8
Opleiding en selectiebeleid gelden dan ook als
belangrijke onderdelen voor het succes van een makersplaats. De
Fab Academy is een lesprogramma vanuit Massachusetss Institute
of Technology in de principes en toepassingen van digitale
5. Makersplaatsen: de ingrediënten
fabricage. Een semesterprogramma dat men aanbiedt via FabLab
5.1 Inventaris
op die uiteindelijk een FabLab kunnen runnen.25
Waag Society. In dit seminar (HBO-niveau) leidt men medewerkers
Welke apparaten worden gebruikt in een makersplaats is
afhankelijk van het type makersplaats. Zo maakt Leeszaal Rotterdam West vrijwel geen gebruik van apparaten. Andere
5.3 Kosten
vinylsnijders en handgereedschappen.
afhankelijk van het type en de omvang van de makersplaats. Op de
Menichinelli adviseert om eerder een lasersnijder en een kleine
te zien. Zo zijn er makersplaatsen die 50.000 dollar investeren in
leert dat de eerstgenoemden het vaakst worden gebruikt. Wel
dat onder de 3.000 euro kon blijven. Daarin zijn andere kosten van
marketingtechnisch toch interessant kan zijn om te investeren in
de ruimte, personeel, scholing, licenties, computerprogramma’s en
De kosten van een makersplaats verschillen enorm. De kosten zijn
FabLabs maken vaak gebruik van 3d printers, lasersnijders, 22
website van Openp2pdesign zijn de enorme verschillen in kosten
milling machine aan te schaffen dan een 3d printer. De ervaring
materialen en/of machines, maar er is ook een FabLab in Utrecht
spreekt de 3d printer over het algemeen meer aan, waardoor het
met een makersplaats nog niet meegenomen. Te denken valt aan
een 3d printer.
communicatie (o.a. website)26.
5.2 Personeel
5.4 Doelgroep
een belangrijk onderdeel van het succes van een makersplaats of
zijn de doelgroepen afhankelijk van het type makersplaats. FabLabs
betreft bijvoorbeeld, voldoende kennis hebben van poëzie.
op individuen die interesse hebben in technologie en bepaalde
Een labmanager die verantwoordelijk is voor een 3d printer moet
(FabLabs) richt zich daarnaast op het onderwijs. Vanwege de
kunnen overbrengen. Daarnaast moet hij/ zij projecten kunnen
een technische opleiding, zien lokale/ regionale overheden een
hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen (zie bijlage 2 voor een
maken voor techniek. Onderwijsinstellingen bieden hiervoor een
23
De houding en kennis van medewerkers van de bibliotheek vormen
Een makerplaats richt zich vaak op een brede groep mensen. Wel
FabLab. Zo moeten deze medewerkers, wanneer het schrijfplaatsen
met 3d printers en vinylsnijders richten zich in de meeste gevallen creativiteit willen ontplooien. Een groot aantal makersplaatsen
enthousiast zijn over het apparaat en zijn kennis van deze machine
grote behoefte binnen onze maatschappij aan mensen met
managen, bekend zijn met 2d- en 3d-ontwerppakketten en op de
makersplaats als een mogelijkheid om mensen enthousiast te
voorbeeld van een vacature voor labmanager) .
mooie ingang.
24
22. http://www.moqub.com/2013/04/19/the-makers-library-cubiss-strategische-conferentie/ 23. http://www.openp2pdesign.org/2013/spaces/10-things-to-do-when-starting-a-fablab/ 24 http://protospace.nl/sites/default/files/wysiwyg/PSvacature_0.pdf 25. http://fablab.waag.org/content/learning-digital-fabrication 26. http://www.openp2pdesign.org/2011/fabbing/business-models-for-fab-labs/
9
Bijlage 1: Voorbeelden van makersplaatsen Utrecht Protospace
WAT: Protospace biedt ruimte voor onderzoek, educatie en promotie op het gebied van prototyping. Hierbij kijkt men met gebruikers mee in nieuwe dimensies.
APPARATEN: Kleine en grote lasercutter, grote 3d kleurenprinter, kleine 3d printer, vinylsnijder, cameo vinylsnijder, portaalfrees, kleine frees, vacuümvormer.
DIENSTEN: Werkruimtes huren, workshops o.a. 3d printen, frezen, ultimaker en laseren.
PERSONEEL: Professionele dienstverlening met de volgende functies; directeur, labmanager, creative director, communicatie manager en office-manager. Deze functies worden allen bekleed door mensen met minimaal een HBO-opleiding. GEBRUIKERS: 2012: 1850 gebruikers | 2011: 1476 gebruikers.
DOELGROEP: uitvinders, ontwerpers, kunstenaars en onderwijs instellingen (studenten (40%) en ontwerpers (35%) vormen de voornaamste afnemers).
PARTNERS: Hogeschool Utrecht, NOVU, Universiteit Utrecht, Provincie Utrecht, Syntens, Utrecht Inc, Taskforce Innovatie Utrecht. Project is mede mogelijk gemaakt door de EU en Rabobank. KOSTEN: Protospace is een stichting.
OMZET: Inkomsten ruim boven €150.000 (boven begroot). SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Ja, de Bibliotheek Utrecht. WEBSITE: http://www.protospace.nl/
FabLab013
WAT: Het FabLab in Tilburg zet zich in om nieuwe vormen van leren, produceren en verspreiden toegankelijk te maken voor iedereen. Hierbij richt men zich op zelfontplooiing, techniek, productmanagement en bedrijfsvoering. APPARATEN: Laser, 3d printer, plotter snijder, electronica, naaimachine en CNC router.
DIENSTEN: FabLab013 geeft workshops (bijv. “maak je eigen ultimaker”), persoonlijke trainingen/ cursussen en biedt de mogelijkheid om de gemaakte spullen te exposeren en te verkopen via een webshop.
PERSONEEL: 8 personeelsleden;facilitator & catalyst,creatieve consultant,project coördinator, educatie middelbaar/ communicatiemedewerker, mentor/ cursusleider ultimaker specialist, retailmanager, integrations manager basisonderwijs. DOELGROEP: Kennisdelers en mensen die van techniek houden.
PARTNERS: FabLab013 is een club. Een club met een aantal sponsoren, zoals http://lasergraaf.nl, http://www.eleshop.nl/, kowbedaux, http:// knitbitch.org, Ultimaker. Deze partners sponsoren in meer of mindere mate de apparatuur. Je kan tevens lid worden van de vereniging. Het
goedkoopste lidmaatschap is 80 euro (vriendenlidmaatschap), het reguliere lidmaatschap is 260 euro en het meest uitgebreide lidmaatschap is 1200 euro. Daarnaast ontvangt FabLab013 ook giften. KOSTEN: Onbekend m.u.v. lasersnijmachine (€9350,-).
SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Ja, de Bibliotheek Midden-Brabant. WEBSITE: http://fablab013.nl/
Frysklab
WAT: In Friesland maakt men gebruik van een mobiele variant van een FabLab. Daarmee probeert men vaardigheden te stimuleren die nodig zijn voor de toekomst: creativiteit, ondernemerschap, samenwerking en probleemoplossend vermogen.
DIENSTEN: In het Frysklab worden workshops gegeven zoals Makey Makey, Scratch, Little Bits en Drawdio.
DOELGROEP: Basisonderwijs, voortgezet onderwijs, MBO/HBO, bedrijfsleven, overheid, maatschappelijke organisaties. PARTNERS: Gemeente en Van Hall instituut. KOSTEN: Onbekend.
SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Ja, initiatief van Bibliotheek Service Fryslân en de Friese Bibliotheken. WEBSITE: http://www.frysklab.nl/
10
Repair Café
WAT: Het Repair Café zijn ruimtes/ bijeenkomsten waar mensen met een technische achtergrond apparaten/ kleding repareren samen met de eigenaren en/ of geïnteresseerden. Dit alles vindt plaats in een lokale gemeenschap. APPARATEN: Gereedschap en materiaal om uiteenlopende reparaties uit te voeren.
DIENSTEN: Het samen met deskundigen repareren van apparaten. Mensen kunnen ook een kopje koffie drinken. PERSONEEL: Reparatie deskundigen; o.a. elektriciens, naaisters, timmerlieden en fietsenmakers.
DOELGROEP: Mensen met een technische achtergrond en mensen met kapotte apparaten of kleding. OVERDRAAGBAAR: Ja, Repair Café helpt graag mee aan de overdraagbaarheid. SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Nee.
WEBSITE: http://www.repaircafe.nl/
Leeszaal Rotterdam West
WAT: De sluiting van de wijkbibliotheek was de aanleiding voor bewoners en ondernemers om Leeszaal Rotterdam West op te richten. Het is een plek waar je mensen uit de buurt ontmoet, boeken kan lenen, informatie kunt opzoeken, kunt studeren of gewoon een krant kunt lezen. APPARATEN: Geen.
DIENSTEN: Leesmogelijkheden, boeken, literaire avonden, filmavonden, voorlichting en debat avond. Ook is Tradeschool 010 gerelateerd aan de Leeszaal.
PERSONEEL: Vrijwilligers. DOELGROEP: Iedereen.
PARTNERS: Vrijwilligers en ondernemers. KOSTEN: Onbekend.
OVERDRAAGBAAR: Volgens de initiatiefnemer is het concept niet één op één overdraagbaar. SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Nee.
WEBSITE: http://www.leeszaalrotterdamwest.nl/
FabLab Truck
WAT: Dit mobiele FabLab heeft alles om mensen kennis te laten maken met het FabLab en de mogelijkheden van digitaal gestuurde machines. Niet zozeer door les te geven, maar doordat mensen direct aan de slag gaan.
APPARATEN: Lasersnijder, portaalfrees, makerbot cupcake, vinylsnijder, Mantis router en ultimaker 3d printer.
DIENSTEN: De FabLab Truck wordt gehuurd door scholen, festivals en bedrijven. De medewerkers geven workshops en assisteren bij het gebruik van de machines. Het doel is het kennismaken met het concept FabLab. PERSONEEL: Kunstenaars en technici.
DOELGROEP: Scholen, bedrijven en evenementen.
PARTNERS: Het is een zelfstandige stichting die zonder subsidie is gestart. De inkomsten worden verkregen uit verhuur. KOSTEN: Bezoekers kunnen zelf materialen meenemen of via de FabLab Truck bestellen. SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Nee. WEBSITE: http://FabLabtruck.nl/
11
Bibliolab
WAT: Een openbare 3d werkplaats waar iedereen de mogelijkheid heeft kennis te maken met het digitaal ontwerpen en het 3d printen. In het Bibliolab staan kennisdelen, ontmoeten, ontwerpen en produceren centraal. APPARATEN: 3D-printer en lasersnijder.
DIENSTEN: Kennisdelen, ontmoeten, ontwerpen en produceren. Workshops 3d printen. Je eigen 3d printer maken. PERSONEEL: Onder andere kunstenaars, studenten en stagiaires. DOELGROEP: Iedereen.
PARTNERS: FabLab, de Openbare Bibliotheek Velo Nova, Flevobike, Gemeente Dronten, CAH Vilentum, Technocentrum Flevoland, Katholieke Pabo
Zwolle, Heutink ICT, Syntens Innovatiecentrum, OMFL, Codens, Ichthus College, Ondernemersvereniging de Driehoek, Westrup Engineering, Rebuild.nu, Chasa Imago. KOSTEN: Onbekend.
OVERDRAAGBAAR: Mogelijk.
SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Ja, Flevomeer Bibliotheek.
WEBSITE: http://www.FabLabflevoland.nl, http://www.flevomeerbibliotheek.nl/
FabLab Amsterdam - FabLab Waag Society
WAT: Een ruimte waarin iedereen ideeën en concepten naar voorwerpen kan vertalen door middel van verschillende machines. APPARATEN: Laser cutter, kleine milling machine, vinyl snijder, embroidery machine, big milling, 3d printer. DIENSTEN: Workshops, produceren, Fab Academy?
PERSONEEL: Onbekend, maar naar alle waarschijnlijkheid experts die allen de seminar op de Fab Academy hebben gevolgd. DOELGROEP: Bedrijven, gemeenschappen, scholen en individuelen.
PARTNERS: De FabLab Amsterdam wordt georganiseerd vanuit de Waag Society. Deze non-profit organisatie zet zich in voor sociale innovatie door creatieve technologie.
OVERDRAAGBAAR: Ja, zie Fab Academy. SAMENWERKING BIBLIOTHEEK: Nee. WEBSITE: http://FabLab.waag.org/
12
Bijlage 2: Burgerparticipatie
De economische malaise en de daaruit voortkomende bezuinigingen maken onder meer dat de overheid zich steeds verder terugtrekt. Tegelijkertijd is de verzorgingsstaat waarin we ons vandaag de dag bevinden over de gehele breedte topzwaar gewordent27.
Ook andere organisaties stoten taken af die voor hen niet meer rendabel zijn. Zo worden een aantal taken (in de toekomst) niet meer
uitgevoerd. Maar met het verdwijnen van deze taken, verdwijnen de behoeften van burgers niet. In een aantal gevallen worden deze ingevuld door burgerinitiatieven.
Deze ontwikkeling kent vele namen, maar zowel de civil society, burgerparticipatie, zelfredzaamheid, Do It Yourselves ontwikkeling leggen
allen de nadruk op samenwerken met/ initiatieven vanuit de burgers. De burgerinitiatieven zijn talrijk en lopen inhoudelijk zeer uiteen. Overheden, onderzoekers en media schenken de afgelopen jaren steeds meer aandacht aan deze ontwikkeling.
De Groene Amsterdammer en Tegenlicht besteden complete uitzendingen en publicaties aan deze ontwikkeling. Ook de overheid doet steeds
vaker beroep op de burger in haar beleid. Voor menig ontwikkelingsplan worden burgers gevraagd om mee te denken en praten over de invulling van dat specifieke plan.
Volgens Bert Mulder, lector informatie, technologie & samenleving Haagse Hogeschool en voormalig informatieadviseur Tweede Kamer, is
dit niet zonder reden. In zijn presentatie in Zeewolde schetst hij een scenario waarin we in 2020 al te maken krijgen met een tekort aan
professionals. Dit zijn mensen in de zorg maar ook in andere sectoren. Juist daarom zet de overheid de afgelopen jaren zo enorm in op zelfredzaamheid en burgerparticipatie. Op deze wijze probeert men het toekomstige gat te overbruggen.
Volgens Hooghiemstra is dit gebaseerd op een veranderend beeld van wat een vitale samenleving vereist: voor een toekomstbestendige samenleving moeten we meer bouwen op de kracht van burgers – dat wat mensen zelf kunnen, moeten we ook door henzelf laten doen.
Dat dit niet zo eenvoudig is als Hooghiemstra stelt, blijkt uit het zeer uitgebreide rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid ‘Vertrouwen in burgers’. In het rapport wordt deze complexe samenwerking met burgers en overheden uitgelegd28.
In het verlengde van het WRR onderzoek brengt het PON (kennisinstituut op het sociale en culturele domein) in 2012 en 2013 jaarboeken uit
die verband houden met burgerparticipatie en specifiek voor Noord-Brabant. Zestal inspirerende burgerinitiatieven in Brabant worden hierin omschreven29.
Ook de Leeszaal in Rotterdam is een initiatief dat onder deze noemer valt: burgers die buiten de instituties en procedures toch op eigen initiatief graag in bepaalde (lokale) behoeften willen voorzien.
27. Laar, van L., & Groot de, M. (2012) Do It Ourselves als antwoord. Do It ourselves Lombok werkt zichzelf omhoog. Dit is geen wijk, maar een gevoel. De Groene Amsterdammer 28. http://www.wrr.nl/fileadmin/nl/publicaties/PDF-Rapporten/Vertrouwen_in_burgers.pdf 29. Hooghiemstra, E. (2013). Zo doen we dat in Brabant. PON Jaarboek 2013
13
Bijlage 3: Voorbeeld Functiegegevens labmanager bij ProtoSpace 2.0
ProtoSpace is een laagdrempelig laboratorium voor het vervaardigen van prototypes gebaseerd op het FabLab concept van MIT hoogleraar Neil Gershenfeld.
ProtoSpace is gevestigd in de stad Utrecht. Het richt zich op ontwerpers, uitvinders,
kunstenaars, studenten, onderwijsinstellingen en innovatieve bedrijven in de startfase.
De belangrijkste taak van de labmanager is het ondersteunen van de labgebruikers en het bijstaan van de sr labmanager bij lezingen en andere activiteiten buiten de deur.
Daarnaast zal de labmanager, al of niet zelfstandig, een aantal eigen projecten gestalte geven, onder meer op het gebied van digitale fabricage (3D printers, 3D scanners) en educatie.
De labmanager denkt waar nodig mee bij het vervaardigen van prototypes, organiseert, al of niet zelfstandig, workshops en ondersteunt bij maatwerkevenementen.
Bij ProtoSpace werken de medewerkers bewust en bij voorkeur parttime. Op deze manier kunnen eigen netwerken optimaal worden gebruikt. Daarnaast sluit het goed aan bij de wens van veel medewerkers zelf. Bij de functie van labmanager gaan de gedachten uit naar 3 dagen/week.
Om deze complexe en veelzijdige functie goed te kunnen vervullen zijn de volgende eigenschappen noodzakelijk:
• opleiding op WO of HBO niveau met een technisch-creatieve specialisatie • enige werkervaring
• enthousiasme voor het wereldwijde FabLab concept • bekendheid met 2D en 3D prototyping
• bekendheid met 3D ontwerppakketten
• enige ervaring met elektronica en software • didactische vaardigheden • een dienstbare opstelling • grote flexibiliteit
• het vermogen om zelfstandig te kunnen werken • kennis van de Engelse taal
File: OVKBijl Datum: 06/05/2013 30
30. http://protospace.nl/sites/default/files/wysiwyg/PSvacature_0.pdf
14
