Leer kan veel duurzamer

Quickscan MVO in de leersector, december 2013

Leer kan veel duurzamer Is een Nederlandse tassenverkoper verantwoordelijk voor dierenleed in een Braziliaans slachthuis? Voor ontbossing in de Amazone? Kinderarbeid? Uitbuiting? Watervervuiling? Klimaatverandering? Welke MVO-onderwerpen spelen allemaal en waarom is de sector nog niet duurzaam? In deze quickscan leest u hoe verantwoord ondernemen steeds meer aandacht krijgt in de leersector en wat dat betekent voor bedrijven.

De teloorgang van de Nederlandse looisector Nederland telt in 2013 nauwelijks looierijen, maar dat was ooit heel anders. In de 19e eeuw werd vooral in Noord-Brabant volop leer geproduceerd. Het landschap bevatte veel stroompjes, de lonen waren laag en veeteelt en schoennijverheid werden dichtbij bedreven. Industrialisatie bij de productie van leer begon rond 1900 en vanaf het midden van de 19e eeuw werden schoenen een massaproduct. Na looien met eikeschors kwam begin 20ste eeuw het looien met chroom op.

Figuur 1. Bron: Fotoarchiefdienst

De leersector zorgde voor veel vervuiling: afvalwater werd rechtstreeks geloosd op het oppervlaktewater, veelal na bezinking in zinkputten en op vloeivelden. In de jaren zeventig van de 20ste eeuw volgden strenge regels op het gebied van arbeid en milieu, maar ook groeiende concurrentie van lagelonenlanden. Looierijen begonnen in rap tempo te verdwijnen uit Nederland. Samen met de productie werden ook milieuproblemen en gevaarlijke arbeidsomstandigheden verplaatst naar opkomende economieën.

De huidige internationele markt voor leer en lederwaren De leermarkt is een gemondialiseerde markt waarin een aantal landen door de gehele keten grote spelers zijn, maar ook met landen die bij vooral in één ketenstap groot zijn. Zo horen Pakistan, Sudan en Australië bij de grootste koeienhuidenproducenten, maar komen ze niet voor in de top-10 van leermakers (zie tabel 1). In de sector vinden dan ook veel transportbewegingen plaats tussen landen.

“Iemand gaat ooit de kosten dragen van de milieuvervuiling die wij toedoen.” - Herman Hulshof

1

Over het Onderzoek MVO Nederland schetst op basis van desk research en meer dan twintig gesprekken en meetings de status van duurzaamheid in de leer sector. Meer informatie over het onderzoek: Marjolein van Gendt [email protected].

“Vroeger was rivier de Donge gekleurd van het afval van de looierijen dat hier geloosd werd.” – Gijs van Selm, Waterstromen

“Je kunt aan de kleur van de rivier in Bangladesh zien wat de trendkleur is” - Ingrid Weijer, Macintosh

“In Italië kleurden 30 jaar terug de rivieren de modekleuren, nu zwemmen er vissen. Er wordt nog steeds gelooid” - Marcel Leent, Oukro.


Nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Koeienhuidenproducenten China*** India*** Brazilië*** Amerika (VS)*** Pakistan Argentinië Rusland Mexico*** Sudan Australië

Koeienleerproducenten China*** Italië India*** Brazilië*** Rusland Argentinië Amerika (VS)*** Zuid-Korea Mexico*** Turkije

Schoenenproducenten China*** Mexico*** Italië Brazilië*** India*** Indonesië Vietnam Spanje Amerika (VS)*** Turkije

Tabel 1. Top-10 landen in 2010 bij de productie van respectievelijk koeienhuiden, koeienleer en schoenen. Dikgedrukte landen komen één keer in de table voor, schuingedrukte twee keer en die voorzien van *** drie keer. Bron: eigen analyse van data uit FAO World Statistical Compendium for raw hides and skins, leather and leather footwear 1993-2012.

Handelsbeperkingen hebben vanwege de vele import- en exportbewegingen veel invloed op de sector en bepalen de beschikbaarheid van grondstoffen als huiden, leer en lerenwaren. Beperkingen die landen opleggen zijn bijvoorbeeld in de vorm van invoertarieven of hele strenge milieu eisen. Voor Chinese en Vietnamese leren schoenen heeft de EU tussen 2006 en 2011 bijvoorbeeld antidumping maatregelen genomen. In Europa is er door Grafiek 1 Handelsbalans Nederland verminderde slacht en veeteelt gebrek aan huiden. Ongelooide huiden en Handelsbeperkingen maken het nog moeilijker om € 200.000,00 vellen aan huiden te komen. € 100.000,00

Nederland is voor lederwaren zoals tassen en schoenen een netto-importeur aan waarde, maar een netto-exporteur van leer en ongelooide huiden en vellen (bron: CBS). Zie grafiek 1. Nederland herexporteert volgens het CBI 45-50% van de leren kleding.

€€ -100.000,00 € -200.000,00 € -300.000,00

Leder Lederwaren n.a.g.; zadelen tuigmakerswerk Reisartikelen, handtassen en dergelijke artikelen Schoeisel

Waarom duurzaam? Overheden, consumenten, zakelijke klanten en NGO’s spelen een belangrijke rol in het aanjagen van duurzaamheid. Er zijn ook ondernemers die uit intrinsieke motivitatie duurzaam ondernemen. Consumenten Ongeveer 30% van 520 Nederlandse respondenten ziet zich als duurzame consument en meer dan de helft van de respondenten denkt dat milieuproblemen en slechte arbeidsomstandigheden vaak voorkomen bij de productie van kleding die in Nederland te koop is (bron: Duurzaamheidkompas). In een wereldwijd onderzoek gaf 90% van de mensen aan bereid te zijn bedrijven te boycotten die hun verantwoordelijkheden niet serieus nemen (bron: Global CSR Study). Voor 90% van de consumenten is duurzaamheid momenteel geen overweging bij de aankoop van nieuwe kleding, maar volgens 51% is dat omdat ze onvoldoende informatie hebben (bron: Duurzaamheidkompas). C&A heeft in 2010 onderzocht wat de impact is van de verkoop van bio-katoen. Daaruit bleek dat 61% van de respondenten vindt dat C&A zich positief onderscheidt van concurrenten door het verkopen van bio-katoen en dat mensen die weten wat bio-katoen is ook vaak bio-katoen kopen (59%). “Duurzaamheid kan een vlucht gaan nemen binnen de schoenenindustrie. Vooral nu grote spelers als PUMA en Nike op het thema inspelen.” - Christiaan Maats, Oat Shoes

2


Eisen van zakelijke klanten Ook retailers stellen steeds meer eisen op het gebied van duurzaamheid. Nike is hier al langer mee bezig en ook PUMA zet grote stappen. Nike heeft bijvoorbeeld leerafval (scraps) geïdentificeerd als op een na grootste afvalstroom in de waardeketen. Dit komt, zegt Nike “in part because leather comes in the irregular shape of a cow, not in a uniform-edged roll like fabric”. Nike stond aan de wieg van de Leather Working Group en heeft zich als doel gesteld om alleen producten zonder APEOs/NPEs te verkopen. Om dat te bereiken werkt Overheid Nike samen met leveranciers. PUMA heeft in 2011 een complete Environmental Profit & Loss Account gepresenteerd, waaruit bleek dat leer een grote milieu-impact heeft, zowel bij de veeteelt als bij de looierijen. PUMA vroeg zich daardoor in juni 2012 hardop af of het schoenen niet beter zonder leer kan produceren.

NGOs

•Auto-industrie •Meubelbranche •Schoenenindustrie: Nike, PUMA •Accessoires: Hermès, GUCCI

Consument Retailers

Overheidsregels Bepaalde eisen van retailers zijn ingegeven door overheidsregulering, zoals de EU Directive on End of Life Vehicles. De EU heeft regels opgelegd aan de automobielindustrie met het doel afval te minimaliseren en de mogelijkheid tot recycling te maximaliseren. Een van de verboden stoffen is Chroom VI. Vandaar dat ‘wet white’-gelooid (bijv. met aldehyde) leer door Europese automerken veel gevraagd wordt. “De milieubelasting van het looien wordt steeds meer door regelgeving in ontwikkelde landen bemoeilijkt. Ook opkomende markten als India en China stellen in toenemende mate hogere eisen, vooral op het gebied van waterzuivering.” – Hans Both, leerexpert Wouter Verster omschrijft de verschillende krachten op de sector: “Afnemers in de autoindustrie, maar ook grote spelers in de meubelbranche en schoenenindustrie zullen steeds meer eisen stellen over de gehele waardeketen. Hetzelfde geldt voor de eisen van consumenten. Ook overheden zullen steeds hogere eisen stellen aan fabrikanten voor wat betreft hun eco-voetafdruk en hergebruik.” Druk van NGO’s Aandacht bij NGOs voor de leer sector is er vooral als het gaat om dierenwelzijn (PETA), ontbossing en impact op lokale gemeenschappen (Greenpeace), gebruik van chemicaliën (Greenpeace en Human Rights Watch) en kinderarbeid (Hivos, SOMO).

MVO en leer In 2013 identificeerde Ernst & Young in opdracht van MVO Nederland de internationale MVO-thema’s in de leerproductie. Een selectie van de meest voorkomende thema’s:  Dierenwelzijn  Watervervuiling & waterschaarste  Arbeidsomstandigheden & kinderarbeid  Afval

3


Dierenwelzijn - Veel dieren die eindigen in onze leren producten hebben een miserabel leven gehad. Ze worden veelal in te warme, te kleine ruimtes gehouden en getransporteerd. Ook tijdens hun laatste momenten lijden deze dieren vaak onnodig veel pijn en stress, doordat ze uitglijden, elektroshocks krijgen of onverdoofd worden geslacht. Bij transport tussen India en Bangladesh krijgen koeien peper in de ogen gewreven om maar te blijven lopen tot de veemarkt. Watervervuiling & waterschaarste - Het maken van leer kost veel water. Alleen al het looien van 1 kilogram leer vergt in veel ontwikkelingslanden meer dan 300 liter schoon water. Dat wordt vervolgens verontreinigd geloosd op beekjes en rivieren. Zo komen schadelijke stoffen zoals zware metalen in het drinkwater van mens en dier terecht. Arbeidsomstandigheden & kinderarbeid - Lange werkdagen, gevaarlijke machines, blootstelling aan chemicaliën en dat allemaal voor een schamel loon. Voor volwassenen is dit geen pretje, voor kinderen een hel. In landen als India, Bangladesh en Marokko werken kinderen zo jong als 12 jaar in de leerindustrie. Dat is slecht voor hun gezondheid en hun ontwikkeling. Afval - Een groot deel van gelooid leer wordt in ateliers versneden tot restafval. Veel van dit leer verdwijnt in de afvalbak. Ook leer dat wél in producten terechtkomt, belandt na een leven als schoen of stoel meestal in de vuilverbranding. Zonde, want het kan ook gerecycled worden. Wat vinden bedrijven zelf? Bedrijven in de leersector zelf vinden vooral milieuthema’s belangrijk: watervervuiling, chroomgebruik, afvalverwerking, en energiegebruik. Ook communiceren over duurzaamheid verdient aandacht. Sociale onderwerpen worden bijna niet genoemd. Dat is opvallend, aangezien consumenten het eerste aan kinderarbeid denken als het om duurzaamheid in de mode gaat.

Watervervuiling Chroom Afval Transparantie Energie

Figuur 2. De 5 meest genoemde MVOthema's in de leersector

“Mode: het is niet duurzaam als de omloopsnelheid van spullen korter is dan de mogelijke gebruiksduur. Zeker als er geen recycling is.” - Egbert Dikkers, Smit & Zoon

Aantal landen met kinder/dwangarbeid in de leersector 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Forced labour Child labour

Figuur 3. Bron: US Gov Bureau of International Labor Affairs, List of Goods Produced by Child Labor or Forced Labor, 2013 en Ernst & Young, Sustainability in the Leather Supply Chain 2013

4

Kinderarbeid Dat kinderarbeid ook daadwerkelijk een probleem is in de leersector wordt bevestigd door de Amerikaanse overheid, die jaarlijks een lijst van producten publiceert waarvan signalen bestaan dat ze met kinder- of dwangarbeid geproduceerd worden. Zie Figuur 3 hiernaast.


Onderzoekers versus de leersector Tabel 2 hieronder vergelijkt de meestgenoemde MVO-problemen in gesprekken die MVO Nederland in 2013 heeft gevoerd met ondernemers en experts in de Nederlandse leersector met de uitkomsten van het Ernst & Young onderzoek. Opmerkelijk is dat een aantal belangrijke MVO-onderwerpen door ingewijden nauwelijks wordt genoemd. Watervervuiling wordt algemeen erkend, maar de impact hiervan op de beschikbaarheid van water wordt niet benoemd. Ook dierenwelzijn, kinderarbeid, impact op lokale gemeenschappen, arbeidsomstandigheden en landschaarste worden door de sector zelf nauwelijks als MVO-onderwerpen gezien. Consumentenrechten Consumentenrechten worden zowel door de sector zelf als door Ernst & Young amper benoemd, terwijl limieten aan de residuniveaus van stoffen als chroom VI, formaldehyde, azo dyes, pentachlorophenol (PCP), arsenicum, cadmium, lood en dergeiljke in certificering of standaarden voor leer juist wel prominent terugkomen. Tabel 2. Bron: MVO Nederland interviews en Ernst & Young rapport 'Sustainability in the leather supply chain'

Thema

Percentage sectorexperts dat thema noemt

Percentage van tien selectielanden waar dit MVO-risico speelt

Planet

100%

100%

Vervuiling van lucht, bodem, water

87%

100%

Afvalverwerking

47%

90%

Klimaatverandering

33%

60%

Watergebruik / -schaarste

33%

80%

Grondstoffenschaarste

27%

10%

Dierenwelzijn

20%

70%

Ontbossing en biodiversiteit

20%

40%

People

40%

100%

Arbeidsomstandigheden (veiligheid en gezondheid)

27%

80%

Consumentenrechten

20%

0%

Kinderarbeid

13%

100%

Overwerk

13%

40%

Corruptie en omkoping

7%

0%

Impact op lokale gemeenschap

7%

100%

Discriminatie van kleine boeren

0%

30%

Discriminatie van arbeiders

0%

10%

Slavernij en mensenhandel

0%

40%

Vakbondsvrijheid

0%

60%

Landschaarste

0%

70%

Leefbaar loon

0%

50%

Goede voorbeelden in de leersector Uit interviews blijkt dat duurzame initiatieven nog weinig bekend zijn en termen als eco-leer rondzingen, maar niet eenduidig betekenis krijgen. Sommige initiatieven omvatten de hele keten: van veeteelt tot recycling, andere hebben zeer nauwe definities, zoals Gucci’s ‘eco-certified’ tassen. Deze worden gemaakt van leer van koeien afkomstig van boerderijen met Rainforest Alliance-certificering. Bedrijven in de sector blijken vooral definities zoals die van Lanxess en BASF te onderschrijven.

5






Lanxess: Eco-friendly leather should be safe to produce, consume less water and less chemicals, consume less energy, and be biodegradable/recyclable yet still durable and light weight. BASF: Sustainable leather should include the following issues: energy use (carbon footprint), water management – water consumption and effluent treatment - and toxicity, and the presence of harmful substances. For the carbon footprint BASF includes the production of the leather in the tannery, the production of the chemicals and the use of the leather.

Naast deze definities bestaan veel initiatieven die trachten leer te verduurzamen.

TFT Leather and Shoe Group

Bluesign

BLC Ecosure

CPCB Ecomark

Der Blaue Engel Duurzaam Leder

The Swan

Eco2L

LWG Protocol

EU Ecolabel Leather PCRs

IVN Natural Leather

Figuur 4 links toont een kleine selectie van duurzaamheidslabels en -initiatieven in de leersector. De onderwerpen die hierbij geaddresseerd worden, lopen uiteen van veilige arbeidsomstandigheden en een fatsoenlijk salaris tot residuniveaus en eisen aan verpakkingen. Er zijn initiatieven die zich richten op het eindproduct, maar de meeste stellen eisen aan het proces. Daarvoor is traceerbaarheid van producten door de keten en ketensamenwerking nodig. Opmerkelijk is dat de sector zich weinig bewust lijkt van al deze initiatieven.

Figuur 4. Voorbeelden van duurzaamheidsinitiatieven in de leer sector

“Ik ben er dan wel zo eentje die met Eastpak om de tafel gaat en die zegt: zo, en wat doen jullie aan duurzaamheid?” – Hein van Os, Van Os Lederwaren

Hoe duurzaam is de leersector? MVO-initiatieven worden nog niet breed gedragen in de leersector. Het Spaanse merk Dian is bijvoorbeeld het enige merk dat in Nederland schoenen levert met het EU Ecolabel. Initiatieven van bedrijven als AkzoNobel (Responsible Care Award 2012 voor DeMythe®LDD technology), Smit&Zoon (Safetan voor productie van leer dat vrijwel geen vrij formaldehyde bevat en Sustainability & simplicity voor leerproductie met minder water en energie), Hulshof (Piuro, biologisch afbreekbaar leer) en MYOMY (Fairtrade productie van leer) laten zien dat er stappen gezet worden. Leerondernemers en –experts noemen de volgende obstakels voor MVO in de sector:  Een ‘equal playing field’ ontbreekt: Nederland kent meer en strengere regels op het gebied van arbeid en milieu dan andere landen.  Er is geen consensus wat duurzaam leer zou moeten zijn, de visie hierop verschilt per actor. De discussie of chroomgelooid of natuurlijk gelooid leer milieuvriendelijker is, draagt niet bij aan consensusvorming.

6


    

Bewustwording ontbreekt bij verscheidene partijen door de gehele keten: ontwerpers, retailers, consumenten – met in hun kielzog de producenten. Bestaande duurzaamheidsinitiatieven zijn onbekend en worden niet gebruikt. Vanuit politiek en maatschappij is er nog weinig druk op de leersector. De productieketen is ondoorzichtig. De sector is behoudend. Men kijkt de MVO-kat uit de boom.

Toekomst Een aantal actoren in de leersector verwachten dat leer schaarser zal worden, en daarom een luxeproduct. Dat kan ruimte geven aan verduurzaming. Proces Procesmatig hebben ondernemers behoefte aan een gezamenlijk doel, zoals het elimineren van Chroom VI uit het looiproces. Ook voor het opzetten van benchmarks en het afbakenen van het begrip duurzaam/eco-leer gaan stemmen op. Daarnaast benadrukken ondernemers en experts de noodzaak om transparant te zijn en goed te communiceren met consumenten. Afval Tijdens het gehele productieproces en ook voor ‘post-consumer’-afval ziet men kansen:  Afvalwater als leverancier van energie (biogas) en grondstoffen (fosfaten, kunstmest, stikstof, wc-papier)  Upcycling van slib tot bijvoorbeeld bioplastic. Chemicaliën Een aantal geïnterviewden zien belang in het opstellen van een chemicaliënlijst voor het leerlooiproces. Energie Er gaan stemmen op een kleine looierij te verduurzamen. Dat kan met simpele ingrepen, zoals een zwartgeverfd dak waarmee men water verwarmt en energie bespaart. Verticale integratie kan transportbewegingen, verpakkingsmateriaalgebruik en voorraden terugbrengen: bijvoorbeeld door een atelier naast een looierij te situeren.

“Het kan wel! Je kunt wél een schoenenlijn maken die verantwoord is.” - Ingrid Weijer, Macintosh

7


Belangrijkste rapporten            

 

CBI, 2010, The Market For Leather Garments in the EU Cone Communications/ Echo, 2013, Global CSR Study Ernst & Young, 2013, Sustainability in the Leather Supply Chain European Commission, 2012, The leather tanning sector: a global industry FAO, 2009, Hides and Skins Market Report FAO, 2013, World Statistical Compendium for raw hides and skins, leather and leather footwear 1993-2012 Greenpeace rapport, 2009, Slaughtering the Amazon Human Rights Watch, 2012, Toxic Tanneries Schuttelaar & Partners, Marketresponse, 2012, Duurzaamheidkompas #8: Duurzame Mode SOMO, 2012, Waar de schoen wringt Stop Kinderarbeid, 2013, Working on the Right Shoes Technische Universiteit Eindhoven, Jurgen Nieuwkoop, 1989, Bedrijfsactiviteiten en bodemverontreiniging in het verleden in NoordBrabant USAID, 2013, Leather Processing – Resource Efficient and Cleaner Production Briefing for Micro & Small Enterprises US Gov Bureau of International Labor Affairs, 2013, List of Goods Produced by Child Labor or Forced Labor

Documentaires  

Vranckx, 2012, Bengaals leer, Canvas 37˚, Manfred Karreman, 2013, Gift auf Unserer Haut, ZDF

Over MVO Nederland MVO Nederland is de nationale netwerkorganisatie voor ondernemers met MVO-ambitie. MVO Nederland inspireert, verbindt en versterkt bedrijven en sectoren om steeds verdergaande stappen te zetten op het gebied van MVO. Met het internationale programma ‘Samen veranderen’ steunt en stimuleert MVO Nederland Nederlandse MKB’ers in 6 economische sectoren om handels- en investeringsrelaties met ontwikkelingslanden te verduurzamen en marktkansen verantwoord te benutten. Kijk voor meer informatie op www.mvonederland.nl.

“We hebben er 300 jaar over gedaan om van de sector een puinhoop te maken; we zullen er toch zeker 30 nodig hebben om het weer netjes te maken” – Nico Roozen, Solidaridad over de cacaosector

8

Leer kan veel duurzamer

Recommend Documents