LEEFBAAR LOON Loonniveau in internationale handelsketens
2
Werken om van te leven: in de westerse wereld is dat vanzelfsprekend. U wilt dat uw medewerkers genoeg verdienen om van te leven. Die ambitie heeft u ook voor de medewerkers van uw toeleveranciers in opkomende markten of ontwikkelingslanden. Toch ligt in deze landen het loonniveau nog vaak onder het bestaansminimum voor de werknemer en zijn gezin. Hoe kunt ú bijdragen aan het verbeteren van deze situatie?
Leefbaar loon Loonniveau in internationale handelsketens Leefbaar loon: wat is dat? Een leefbaar loon is een loon, dat voldoende is om te voorzien in de basisbehoeften van de werknemer en zijn gezin. Basisbehoeften zijn bijvoorbeeld voedsel, kleding, huisvesting, en andere kosten, voor onder meer school en medische hulp. Daaraan wordt vaak nog wat extra’s toegevoegd voor onvoorziene uitgaven. In het geval van agrarische sectoren in ontwikkelingslanden is de term leefbaar loon meestal niet van toepassing. Zelfstandige boeren zijn niet in loondienst, maar verantwoordelijk voor hun eigen inkomen. De definitie van een leefbaar inkomen is zeer vergelijkbaar met die van een leefbaar loon. Leefbaar inkomen komt echter anders tot stand: het is vaak het resultaat van productiviteitsverbetering, schaalvergroting en kwaliteitsverbetering. Agnes werkt op een bloemenkweke-
Een universeel mensenrecht
rij in Tanzania. Ze verdient iets meer
Leefbaar loon is een universeel mensenrecht. Het is opgenomen in onder meer
dan 31 euro per maand. Dat is net
de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) en in verschillende
voldoende om haar huis – zonder
verklaringen van de International Labour Organisation (ILO).
elektriciteit en stromend water – te
Van bedrijven wordt verwacht, dat ook zij een verantwoordelijkheid nemen in het
betalen. Haar zes kinderen geeft ze
respecteren van internationaal erkende mensenrechten. Zo stellen de in VN-
alleen maïs te eten. Ze gaan niet
verband opgestelde Guiding Principles on Business and Human Rights (2011) dat
allemaal naar school, daar is geen
bedrijven internationaal erkende mensenrechten moeten respecteren in de landen
geld voor.
waarin zij actief zijn. Die verantwoordelijkheid hebben zij ook in hun keten. Leef-
Bron: www.ethicaltrade.org/
baar loon is hiermee een onderdeel van MVO en ketenverantwoordelijkheid.
in-action/people/agnes-story. Is een landelijk of regionaal bepaald minimum loon niet voldoende? Door de overheid vastgestelde minimumlonen in opkomende markten en ontwikkelingslanden zijn vaak veel lager dan een leefbaar loon. Soms zijn minimumlonen in theorie hoog genoeg, maar worden deze in de praktijk niet toegepast en afge-
3
dwongen. Om toch een bestaansminimum te verdienen, moeten werknemers dan
Het minimum loon in de elektro-
veel overuren maken, waarbij ze hun fysieke en mentale gezondheid op het spel
nicasector in Tamil Nadu, India is
zetten.
2 euro per dag voor ongeschoolde werknemers en 2,30 euro voor geschoolde arbeiders. Ter vergelij-
Een leefbaar loon berekenen Voedsel 50%
king: de Asia Floor Wage Alliance
3000 calorieën
berekende voor India een leefbaar
Basisbehoeften
loon van 112 euro per maand, onge-
Andere kosten 50% Gezin
x2
Kernelementen
Reserve voor onvoorziene uitgaven
x 105 or 110%
Additioneel
Grootte gezin Aantal werknemers per huishouden
Voorwaarden
Normale werkweek (max. 48 hours)
U kunt een leefbaar loon berekenen op de volgende manier: 1. In ontwikkelingslanden wordt ongeveer 50% van het inkomen uitgegeven aan voedsel en 50% aan andere kosten (volgens de Wet van Engel). Dit percentage kan per land/regio iets verschillen. De kosten voor de voedselcomponent zijn vast te stellen op basis van de lokale kosten van een dieet van 3.000 calorieën. 2. X 2 voor de 50% andere kosten, onder meer huisvesting, medische zorg, et cetera. 3. X 2 voor een gezin van vier personen, met twee fulltime werknemers. 4. X 105 of 110% als reserve voor onvoorziene uitgaven.
een 48-urige werkweek. Bron: labour.nic.in/wagecell/Wages/ TamilNaduWages.pdf
Variabel
Aantal calorieën Netto loon
veer 5 euro per dag op basis van
4
Variabele elementen in deze berekening, zijn het aantal calorieën dat een werk nemer nodig heeft, de grootte van de familie en het aantal werknemers per familie. Dit kan per land en/of regio verschillen. Wanneer bedrijven hun werknemers direct voorzien in bijvoorbeeld huisvesting, maaltijden of medische zorg, dan kan dat worden meegenomen in de berekening van een leefbaar loon. Verschillende niet-gouvernementele organisaties (ngo’s), internationale en lokale vakbonden en arbeidsonderzoeksinstituten hebben al leefbaar loon berekeningen uitgevoerd die u kunt raadplegen. Voor de textiel- en kledingsector bestaat de Wage Ladder van de Fair Wear Foundation, die verschillende loonbenchmarks toont per land. Tip: Staar u niet blind op het getal en de rekenmethode, maar kijkt u vooral naar welke stappen u concreet kunt zetten in de richting van een leefbaar loon. Prijs ik mijn bedrijf uit de markt? Natuurlijk wilt u dat werknemers van uw toeleveranciers genoeg verdienen om van te leven. Maar u wilt ook dat uw bedrijf concurrerend en winstgevend blijft. Toch kunnen stijgende loonkosten worden gecompenseerd door andere voordelen, zoals: zz
Het aantrekken en behouden van (geschoolde) werknemers, zodat opleidingsen inwerkkosten omlaag gaan.
zz
Een efficiëntere productie: productieproces, automatisering, energie- en waterbesparende maatregelen, beter human resource management, et cetera.
zz
Een hogere consumentenprijs, eventueel onderbouwd met een duurzaamheidslabel en duurzame marketing.
zz
Kostenbesparing elders in de keten.
5
Naast financiële voordelen heeft het invoeren van een leefbaar loon ook kwalitatieve voordelen: zz
Toeleveranciers die een leefbaar loon (willen) betalen, zijn vaak goed georganiseerde bedrijven.
zz
Gezonde en gelukkige werknemers zijn productiever.
zz
Goede reputatie en minder risico op negatieve mediaaandacht voor slechte arbeidsomstandigheden.
zz
Stabiele en lange-termijn relaties met belangrijke toeleveranciers.
Wat kan ik doen? Het realiseren van leefbaar loon in uw keten is niet eenvoudig. Maar er zijn wel degelijk stappen die u kunt zetten. In vijf stappen kunt u toewerken naar leefbaar loon. Dit proces-schema kunt u ook gebruiken om te werken aan het respecteren van mensenrechten en sociale criteria van MVO in het algemeen.
Formuleer beleid ten aanzien van lonen in de keten
Integreer klachtenmechanismen in stakeholder management
Meet verandering en rapporteer daarover
Onderzoek hoe het bedrijf invloed heeft op lonen. Houd hierbij rekening met de capaciteiten van de toeleverancier en met het eigen inkoopbeleid
Integreer waarden, beleid en bevindingen in uw bedrijfsvoering en supply chain management
Bij iedere stap zijn er de bekende ‘beren op de weg’. In gesprekken met bedrijven, keteninitiatieven, en ngo’s hebben wij de meest voorkomende obstakels, die u tegenkomt op de weg naar leefbaar loon, in kaart gebracht. Oplossingen voor deze obstakels, de steun die u daarbij wellicht van andere partijen nodig hebt en de acties die andere partijen daarvoor zouden moeten nemen zijn uitgewerkt in de Obstakel-Solution-Support tabel. Deze vindt u op: www.berenschot.nl/livingwage. Bij iedere stap kunt u de hulp van andere partijen goed gebruiken. Wij adviseren u dan ook om het thema leefbaar loon niet alleen op te pakken. Keteninitiatieven in
6
verschillende sectoren werken aan het realiseren van leefbaar loon. Zij beschikken over de kennis en kunde om de vijf stappen in het leefbaar loon proces te begeleiden. Ook zijn audit- en controlesystemen vaak onderdeel van deze keteninitiatieven. Daarnaast is samenwerking met andere bedrijven, die inkopen bij dezelfde toeleverancier van groot belang. Keteninitiatief*
Sector
Website
Business for Social Compliance Initiative
niet sector-gebonden
www.bsci-intl.org
Ethical Trading Initiative
niet sector-gebonden
www.ethicaltrade.org
Fair Labor Association
niet sector-gebonden
www.fairlabor.org
Fairtrade
verschillende voedingsproducten, bloemen, goud, katoen, sportballen
www.fairtrade.net
Fair Wear Foundation
kleding
www.fairwear.org
Roundtable on Sustainable Palm Oil
palmolie
www.rspo.org
Social Accountability International (SA8000)
niet sector-gebonden
www.sa-intl.org
Utz Certified
koffie, thee, cacao,
www.utzcertified.org
Werkgroep Duurzame Natuursteen
natuursteen
www.duurzamenatuursteen.nl
*Niet ieder keteninitiatief heeft leefbaar loon als voorwaarde in zijn gedragscode staan. Sommige initiatieven hebben leefbaar loon als te behalen resultaat benoemd.
Waar vind ik meer informatie? In opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken deed Berenschot een onderzoek naar de manier waarop bedrijven kunnen bijdragen aan het realiseren van een leefbaar loon in internationale handelsketens. Het onderzoeksrapport vindt u op: www.berenschot.nl/livingwage.
Hier vindt u meer informatie over leefbaar loon en lonen in het algemeen: www.asiafloorwage.org. www.ethicaltrade.org/in-action/issues/living%20wage www.fair-wage.com www.fairwear.org/563/wage-ladder www.wageindicator.org Deze brochure is tot stand gekomen met dank aan de Directie Duurzame Economische Ontwikkeling van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
7
Berenschot Groep B.V. Europalaan 40 3526 KS Utrecht T +31 (0)30 291 69 16 E
[email protected] www.berenschot.nl
Berenschot is een onafhankelijk organisatieadviesbureau met 500 medewerkers in de Benelux. Al ruim 70 jaar lang verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten. Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies. Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidisciplinaire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken. Berenschot is aangesloten bij E-I Consulting Group, een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus. Daarnaast is Berenschot lid van de Raad voor OrganisatieAdviesbureaus (ROA) en hanteert de ROA-gedragscode.
