Landschap. Nationaal Park Zuid-Kennemerland Winnaars Lowland Photo Contest. Wandelen langs de Hoyoux Vogels kijken in Blaasveldbroek

Landschap Jaargang 5 - nummer 4 - 2015 Driemaandelijks tijdschrift van Landschap vzw. Verschijnt in februari, mei, augustus en november. Erkenning P 913043

Wandelen langs de Hoyoux Vogels kijken in Blaasveldbroek

Nationaal Park Zuid-Kennemerland Winnaars Lowland Photo Contest

COLOFON Landschap is het driemaandelijkse tijdschrift voor leden van Landschap vzw.

VORMGEVING www.ariekerrels.be

Het schaambos van Schauvliege (door Jan Loos)

REDACTie Jan Loos

Oplage 6 200 ex.

Coverfoto IJsvogel - www.nicovankappel.com De lidmaatschapsbijdrage van Landschap vzw bedraagt 22 euro per jaar voor het hele gezin. Het abonnement op Landschap is inbegrepen. Lid worden kan door overschrijving van 22 euro op rekening BE70 0688 9316 6125 (BIC = GKCC BEBB) met vermelding ‘nieuw lid via Landschap’.

Wild van natuur

Verantwoordelijke uitgever Jan Loos p/a Landschap vzw Doornstraat 29 BE-3370 Boutersem +32(0)495-32 53 30 [email protected] www.landschapvzw.be www.facebook.com/landschapvzw

ondernemingsnummer 0837.482.657

COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaandelijke toestemming.

Eigenlijk verdient ze het niet, maar Vlaams minister voor Leefmilieu Joke Schauvliege schreeuwt nu éénmaal om aandacht. Net nu ik op het punt sta om een uitgebreide verontschuldiging te schrijven voor de achterstand in het verschijnen van LANDSCHAP, slaagt Joke er in om met breaking news in de pers te komen. Uitgerekend vanochtend heeft de Vlaamse regering beslist om het bos naast de firma Essers in Limburg – je weet wel, dat symbooldossier waar het ook in het vorige voorwoord van collega Aagje al over ging – te kappen en onder een laagje beton te storten. Aanleiding om de verontschuldigingen voor deze veel te late LANDSCHAP kort maar niettemin zeer gemeend te houden, en beterschap te beloven door nu echt wel de inhaalbeweging in te zetten. Over naar Schauvliege. Eerste punt van ergernis: niet gehinderd door enige kennis van het dossier, wekt de minister de indruk dat natuur maakbaar en verplaatsbaar is. Je kapt een bos op de ene plaats, en je vervangt het door een even groot bos op een andere plaats. Mathematisch lijkt de boel dan in orde, maar is het ook echt OK? Sorry boompjesplanters, maar aangeplante bossen zijn doorgaans saai en weinig gevarieerd – alle bomen zijn exact even oud – en bovenal getuigen ze van een enorme pretentie: de mens die geen geduld heeft en die daarom zélf wel zal beslissen waar welke boom thuishoort. Nee, van de waarde van een aangeplant bos ga je mij niet overtuigen. In het beste geval krijg je iets dat als ‘groen’ kan bestempeld worden, maar natuur krijg je de eerste 50 jaar zeker niet. Laat het perceel dan beter 5 of desnoods 20 jaar braak liggen en creëer voorwaarden voor bosvorming, maar laat a.u.b. de natuur beslissen wat waar zal groeien. Heb geduld, beperk je tot bestrijding van exoten, en laat de natuurlijke successie zijn werk doen. Véél natuurlijker en véél goedkoper. Mooi meegenomen is dat je dan elders ook geen hectaren boomkwekerij ondersteunt die maar al te vaak worden aangelegd midden in kwetsbare natuurgebieden. Tweede punt van ergernis: de milieubeweging gaat in deze niet vrijuit. Misschien moet de na-

tuurbeweging zich maar eens afvragen of ze met haar sympathieke boomplantacties – vaak in hoofdzaak bedoeld om het eigen draagvlak te vergroten – niet zélf medeplichtig is aan de dwaze perceptie van de goegemeente dat natuur perfect maakbaar, verplaatsbaar en reproduceerbaar is. Wordt het ook niet eens tijd dat we aan de mensen durven uitleggen dat bos niet altijd en overal de hoogst haalbare vorm van natuur is, en dat – in afwezigheid van bevers, wisenten en taurossen – een kettingzaag soms meer natuur kan creëren dan een klas schoolkinderen met vers plantgoed? Geen pleidooi dus voor het gebiedsvreemde naaldbos op de buurpercelen van Essers, maar wél een pleidooi voor de open ruimte en de potentiële echte natuur die onder dat naaldbos verborgen zit. Of het nu om een potentieel van heide of inheems loofbos gaat, in geen tijd haal je die echte natuur er weer onderuit door – hoe paradoxaal ook – net als Schauvliege te gaan kappen in de dennen, maar dan wel het betonnen vloertje van Essers achterwege te laten. Als Schauvliege in dit dossier wegkomt met de aankondiging dat ze voor nieuw schaambos gaat zorgen op een andere plek, als de publieke opinie dit zomaar pikt en de hectaren potentiële natuur vergeet die onder het beton verdwijnen, dan is dat voor een stuk óók omdat die publieke opinie al decennia lang in slaap wordt gewiegd met boomplantacties die doorgaans geen vierkante meter echte natuur voortbrengen, maar waar overheid én milieubeweging maar al te graag aan meedoen omdat het zo sympathiek overkomt. Echte natuur is helaas niet plantbaar. Stadsrandbossen en parken zijn maakbaar, maar echte natuur is dat niet. In het nieuwe schaambos van Joke Schauvliege zal de echte natuur dan ook ver te zoeken zijn. Mag ik tot slot nog een derde ergernis ventileren? Essers, dat is uitgerekend het bedrijf dat van Toerisme Limburg 125 000 euro kreeg om 200 vrachtwagens de weg op te sturen met op de achterkant de slogan ‘Volg mij naar fietsparadijs Limburg’.  Volg je zo’n vrachtwagen, kom je in een betonnen woestijn terecht. What a Joke!

IN DIT NUMMER | maart 2016 Foto’s: Hugo Willocx (brandhout en blauwborst), Nico van Kappel (Zuid-Kennemerland en moeraswespenorchis)

4

Moerassen van de Rupel Ooit was het Blaasveldbroek een uitgestrekt getijdegebied langs de Rupel. Overstromen is er helaas niet meer bij sinds de Rupel werd ingedijkt, maar het Blaasveldbroek loopt wel over van biodiversiteit…

16 Waar wisenten thuis zijn Alleen de rookpluimen van de industrie van IJmuiden aan de noordelijke horizon en de skyline van Zandvoort aan Zee in het uiterste zuiden verraden dat er wel degelijk een einde komt aan de schijnbaar eindeloze afwisseling van stuivende duintoppen en natte duinvalleien in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Allerlei schepsels groot en klein bevolken de duinen en landgoederen: van de kleinste sprinkhaan tot het grootste landzoogdier van Europa…

30 Wandelen in de Condroz Een snelstromende bergrivier, een riant kasteel met prachtige tuinen, 17de eeuwse spitstechnologie, prachtige vierkantshoeves, kalkgraslanden vol zeldzame bloemen, of spetterende vogelwaarnemingen? Aan jou de keuze; de vallei van de Hoyoux heeft het immers allemaal!

40 Winnaars Lowland Photo Contest 2015 Het opzet van de eerste Lowland-fotowedstrijd was even eenvoudig als ambitieus: dit zou dé toonaangevende natuurfotocompetitie voor alle Vlaamse en Nederlandse natuurfotografen worden. En of dat gelukt is! Met trots stellen we de 10 categoriewinnaars van de editie 2015 voor!

52 Naar buiten! De winter loopt ten einde, het voorjaar komt er aan! Landschap vzw heeft een hele reeks activiteiten voor je klaar!

4

Uit de hoogte Foto: Yves Adams

Blaasveldbroek

LANDSCHAP

5

6

VLAANDEREN tekst Jan Loos foto’s Yves Adams Lars Soerink Bert Willaert Hugo Willocx kaart ANB

Op ontdekking in het Rupelmoeras!

Blaasveldbroek Met zijn 33 hectare vijvers en oude turfputten te midden van een paar honderd hectare moerasbossen en aansluitende waterrijke natuurgebieden is het Blaasveldbroek een droom voor watervogels. Hoewel door en door nat, is het gebied toch perfect toegankelijk voor wandelaars. Vele kilometers wandelpaden op verhoogde dijkjes brengen je tot in de verste hoeken van deze kletsnatte wildernis.

Het Blaasveldbroek moet je zoeken in de driehoek Blaasveld-Heindonk-Heffen tussen Willebroek en Mechelen, in de provincie Antwerpen. Hoewel behoorlijk ver van de zee gelegen, ligt het grootste deel van dit gebied slechts 2 à 3 meter boven zeeniveau.

Schorren van de Rupel Eeuwenlang was de Rupel de levensader voor de wijde omgeving. Tot voor 1100 lag hier een haast ontoegankelijk ‘verdronken land’ dat geregeld door het hoogtij op de Rupel werd overstroomd. Het terrein was een uitgestrekt schor, doorweven door geulen. Op de begroeide schorre hoopten plantenresten zich op, maar die werden regelmatig ook weer afgedekt met een laagje sediment. Doorheen de eeuwen ontstonden zo dikke turflagen. In de alluviale vlakte van de Rupel trad her en der ook duinvorming op.

Hooi en turf Het landschap veranderde sterk toen tussen 1100 en 1300 de rivier werd ingedijkt. In dit indijkingsproces hebben de hertogen van Brabant een belangrijke rol gespeeld. Na het indijken van de Rupel kon haar vroegere over-

stromingsgebied in cultuur worden gebracht. Op de verlande schorren ontstonden hooilanden en vloeibeemden. In de late Middeleeuwen werd het grootste deel van het Broek gebruikt als vloeiweide. Zodra de indijking een feit was, kon ook de in de ondergrond aanwezige turf ontgonnen worden als brandstof. Daardoor ontstonden de vijvers die zo kenmerkend zijn voor het gebied. De zogenaamde Putten van Lacourt en de Vekeputten zijn sporen van relatief grootschalige veenwinning. Later werden de vijvers ook gebruikt voor het roten van vlas. Een aantal vijvers in het Broek zijn ontstaan na een dijkbreuk van de Rupel en dus niet door mensenhanden gegraven. Op de kabinetskaart van Graaf de Ferraris uit 1770 kan worden afgelezen dat toen vrijwel het hele gebied in gebruik was als grasland, met ook enkele akkers op de zandruggen. Op de Ferrariskaart staan ook enkele bosjes ingetekend. Een relict van het oudere bos vind je terug in het kasteelpark Lacourt, aan de rand van het Broek. Hier groeit de dikste tamme kastanje van het land, 300 jaar oud en met een stamomtrek van ongeveer 8 meter.

LANDSCHAP

Aalscholver Foto: Hugo Willocx

7

8

LANDSCHAP

Luciferbomen

Asbest-probleem

Het grootste deel van het Broek bleef echter hooiland. Tot rond 1920 ongeveer 35 hectare van het Blaasveldbroek werd aangekocht door luciferfabriek ‘Union Allumettière’; die beboste zijn nieuwe eigendom met populieren. Talrijke kleine eigenaars volgden het voorbeeld en begonnen eveneens populieren te planten op de voormalige hooilanden, als appeltje voor de dorst; 30 jaar later zouden ze immers gouden zaken doen met de houtverkoop… Tussen 1920 en 1960 veranderde het open landschap van het Broek in een uitgestrekt populierenbos.

Watersportbaan

Het zou niet de laatste keer zijn dat er commotie was rondom het Blaasveldbroek. Decennialang was het in deze streek gebruikelijk om grondophogingen en aanvullingen te doen met afval van de diverse asbestverwerkende bedrijven in de regio. Om het Broek te ontsluiten voor vissers en recreanten werden ook de wandel- en fietspaden en de oevers van verschillende vijvers met dit potentieel kankerverwekkende materiaal aangelegd of opgehoogd. Tot 1970 werd naar schatting 12 000 m³ asbestafval aangevoerd om in totaal 2,5 km paden en dijken te ‘verbeteren’.

Een volgende drastische verandering deed zich voor vanaf 1969, toen ongeveer 260 hectare ‘broekgrond’ in Blaasveld, Heffen, Heindonk en Willebroek door de Belgische Staat werd onteigend met het oog op zandwinning, bedoeld om de verlaten kleiputten van de Rupelstreek te dempen. Dat voornemen lokte zoveel protest uit dat het oorspronkelijke plan werd gewijzigd. Uiteindelijk zouden de afgravingen beperkt blijven tot het noordelijk deel, waar op de plek van de ontzanding een olympische watersportbaan met een lengte van 2300 meter verscheen. Een groot deel van het Blaasveldbroek werd op het nippertje gespaard.

Toen het besef kwam dat asbest een ernstige bedreiging is voor de volksgezondheid, was het Broek een tijdlang als ‘zwarte vlek’ in het nieuws. Sinds 1996 is het terrein gesaneerd door de Openbare Vlaamse AfvalstoffenMaatschappij OVAM. Ongeveer 25 ha blijft afgesloten voor het publiek. Nadat alle asbestafval met aarde was afgedekt, zorgde de aanleg van 3 stuwen voor een permanent verhoogde waterstand in het te saneren gebied. Als de asbestvezel vochtig is, blijft die ter plekke en komt die zeker niet in de lucht terecht.

Gewone padden in de paartijd Foto: Bert Willaert

Vrouwtje kuifeend Foto: Hugo Willocx

De meeste dieren en planten in het Blaasveldbroek zijn dol op water.

9

10

LANDSCHAP

Groene oase Vandaag is het opnieuw goed toeven in het Blaasveldbroek. Het uiterst gevarieerde natuurgebied wordt beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. De verschillende biotopen die in het Broek voorkomen, houden rechtstreeks verband met de aanwezige bodems: droge graslanden en eiken-beukenbossen op de drogere zandrug, natte graslanden, wilgen- en elzenbroekbossen in het valleigedeelte, met de vijvers op de plaatsen waar de veenlaag het dikst is.

lang werd de alluviale vlakte van de Rupel gevuld door meegevoerde sedimenten bij de op- en neergaande beweging van de Rupelzee. De voormalige Rupelvlakte is dan ook rijk aan fossielen, vooral uit de ijstijden. De beenderen van mammoeten en andere uitgestorven dieren kan je bezichtigen in het onthaalcentrum aan het Scheyvaertshof. Aan de rand van het Broek werd omstreeks 1870 een voorhistorisch paaldorp ontdekt, het bewijs van zeer vroege menselijke aanwezigheid.

Moerasflora Het redelijk gave kasteeldomein Blaasveld of het zogenaamde ‘Park van Lacourt’ in de zuidwestelijke hoek is een belangrijk stuk erfgoed. Op de plaats van het oorspronkelijke kasteel staat een villa uit het midden van de 20ste eeuw.

Blaasveld-mammoet Het Blaasveldbroek draagt ook sporen uit een veel verder verleden. Eeuwen-

Het Blaasveldbroek herbergt een rijke flora. In de vijvers groeit veel gele plomp en in de sloten zijn onder meer waterviolier, blaasjeskruid en slangenwortel te vinden. Op de natte gronden treffen we typische soorten als dotterbloem, gele lis, riet, wilde hop, waterwilg en zwarte els. De oppervlakte populierenplantages wordt stelselmatig verminderd zodat typische vegetaties

IJsvogel Foto: Hugo Willocx

Koppeltje krakeenden Foto: Hugo Willocx

Rietmoeras Foto: Yves Adams

11

12

Dodaars

van moerasbossen en natte hooilanden meer kansen krijgen.

Foto: Hugo Willocx

Dotterbloemgrasland Foto: Lars Soerink

Op de drogere gronden, omgeving Vossenberg, komen gemengde loofhoutbossen tot ontwikkeling.

Eenden en langnekken Het Broek kent een grote variatie aan vogels. Naast roofvogels als buizerd, torenvalk en sperwer komen ook verschillende spechten, bosuil en ijsvogel voor. Tijdens de lente en de zomer laten onder andere wielewaal, nachtegaal en blauwborst van zich horen. In en rond het water zie je gewone fuut, meerkoet, waterhoen en talloze eendensoorten. Wilde eend, krakeend, slobeend, kuifeend, tafeleend en bergeend

zie je het hele jaar door, terwijl wintertaling, smient, pijlstaart en brilduiker tijdens de trek en in de winter in het gebied verblijven. Ook aalscholvers, nijlganzen, grauwe ganzen en Canadese ganzen zijn nooit ver weg. De grote zilverreiger is een vaste gast en de blauwe reiger heeft zelfs een kleine broedkolonie in één van de moerasbossen. In een dergelijk nat natuurgebied voelen ook gewone pad, bruine en groene kikker en diverse salamandersoorten zich thuis. Hetzelfde geldt voor een hele reeks waterjuffers, libellen en tal van vissen.

Op verkenning! In het natuurgebied zijn 4 bewegwijzerde wandelroutes uitgezet. Het Vekielpad (3,9 km) en het Watersportpad (3,9 km) vertrekken op de parkeerplaats langs de Broekstraat in Blaasveld. Het Kleinbroekpad (3,6 km) en het Vierwielenpad (4 km) starten op de parking van de watersportbaan Hazewinkel langs de Beenhouwersstraat in Heindonk. Alle wandelingen doen het centraal gelegen domein Scheyvaerts aan, waar sanitaire voorzieningen, picknicktafels, een blokhut (op aanvraag te gebruiken bij slecht weer) en een speelweide ter beschikking zijn. Hier staat ook de boswachterswoning.

Otter- en bevereiland Met twee speelzones vormt het Broek een ideale speelplek voor kinderen, zeker met de nieuwe troef van het otter- en bevereiland op het domein Scheyvaerts! Een idyllisch plekje waar de speelse otter en de bouwlustige bever zich helemaal thuis zouden voelen. Het eiland is een oase van rust en gezelligheid. De lange picknicktafels nodigen uit tot heerlijk tafelen in volle natuur. Kinderen kunnen er zich uitleven op de zandspeelberg, water uit de grond pompen en takken zoeken om de beverdam te verstevigen. In het onthaalcentrum, dat op zondagnamiddag voor iedereen toegankelijk is, kom je meer te weten over de otter en de bever. Voorlopig zijn er nog geen otters in het Blaasveldbroek, maar er is wel al een eerste bever gespot! Die leeft net als de otter al geruime tijd in het Broek De Naeyer aan de overkant van de watersportbaan Hazewinkel en de Stuyvenbergbaan; de kolonisatie van het Blaasveldbroek is nog slechts een kwestie van tijd! L

LANDSCHAP

13

14

LANDSCHAP

Op stap! Blaasveldbroek Start • Parking van watersportbaan Hazewinkel, Beenhouwersstraat 28 in BE-2830 Heindonk, deelgemeente van Willebroek. • Parkeerplaats langs de Broekstraat in BE-2830 Blaasveld, deelgemeente van Willebroek. Het Blaasveldbroek is gelegen tussen de A12 en de E19, twee parallelle snelwegen die Brussel met Antwerpen verbinden. Beide startplaatsen zijn te bereiken vanaf de N16 die de afrit 6 (Willebroek-Zuid) op de A12 Brussel-Antwerpen verbindt met de afrit 9 (Mechelen-Noord) op de E19 BrusselAntwerpen. Kaart of GPS volgen!

tot 31 oktober. Groepen kunnen er het ganse jaar terecht op afspraak. Op feestdagen is het onthaalcentrum gesloten. Contact: +32(0)479-67 94 78.

Openbaar vervoer • Trein tot NMBS-station Mechelen, Boom of Willebroek; raadpleeg www.belgianrail.be. • De Lijn bus 287 (Mechelen - Heindonk - Willebroek - Boom), van NMBS-station Mechelen of NMBS-station Boom tot halte Heindonk Hazewinkel (= startplaats watersportbaan Hazewinkel) of halte Blaasveld Fonteinstraat (vlakbij startplaats Broekstraat Blaasveld). Dienstregeling op www.delijn.be.

Afstanden Start bij watersportbaan Hazewinkel Heindonk: • Kleinbroekpad – 3,6 km – oranje kruis • Vierwielenpad – 4 km – gele cirkel Start op parkeerplaats Broekstraat Blaasveld: • Vekielpad – 3,9 km – blauwe rechthoek • Watersportpad – 3,9 km – rode ruit

Toegankelijkheid Stevige stapschoenen aanbevolen. Laarzen kunnen handig zijn in periodes met veel regen. Alle wandelingen zijn geschikt voor kinderwagens met grote wielen. Honden welkom, aan de leiband.

Personen met een handicap Het Vierwielenpad (4 km) is semi-verhard en geschikt voor bezoekers in een rolstoel.

Onthaal Onthaalcentrum ‘Het Broek’ op het domein Scheyvaerts (zie kaart) is open op zondag van 14u tot 17u, althans van 1 april

Topografische kaart NGI 23/3N, te koop op www.ngi.be of via www.altiplanobooks.be.

MEER INFO www.natuurenbos.be/blaasveldbroek

15

16

NEDERLAND tekst foto’s kaart

Jan Loos Nationaal Park Nico van Kappel Nationaal Park

Nationaal Park

Zuid-Kennemerland Het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, 3 800 hectare groot, strekt zich uit ten zuiden van het Noordzeekanaal tussen IJmuiden, Zandvoort en Haarlem in Noord-Holland, op maar een boogscheut van Amsterdam. Je kan hier uitwaaien op het eindeloze strand of via een netwerk van fiets- en wandelpaden de uitgestrekte duinen, duinrandbossen en historische landgoederen verkennen. Onderweg kan je een stop maken bij één van de vele spectaculaire uitkijkpunten, vogelkijkhutten of picknicktafels, of wegdromen op de oever van een rustig duinmeer. Damherten, reeën, Schotse hooglandrunderen, konikpaarden, Shetlandpony’s en zelfs wisenten kunnen je pad kruisen!

De belangrijkste terreineigenaars en -beheerders in het Nationaal Park zijn PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Samen beheren ze een natuurgebied van Europese allure, want grote delen van het Nationaal Park behoren tot het NATURA 2000 netwerk. De gave zeereepduinen en de binnenduinen met duingraslanden, duinbosjes en duinmeren zijn een biotoop dat op Europese schaal zeldzaam is en moet gekoesterd worden.

hun grachtenpanden, maar legden ze ook luxueuze buitenverblijven met prachtige tuinen aan in de bosrijke binnenduinen. Als je deze karakteristieke landgoederen en buitenplaatsen met o.a. een oranjerie, heemtuin, boomgaarden, slangenmuur en beeldentuin bezoekt, proef je meteen de sfeer van het buitenleven in de Gouden Eeuw. We grasduinen even van noord naar zuid doorheen de belangrijkste deelgebieden en ‘must visits’ van het Nationaal Park. De kaart is onze gids.

Rijk verleden Overal zijn sporen van het verleden te vinden. Hier en daar is nog te merken dat het gebied een voormalig waterwingebied is. Uit de Tweede Wereldoorlog zijn bunkers, wegen en tankgrachten bewaard gebleven. Verder vind je hier de indrukwekkende Eerebegraafplaats Bloemendaal met graven van honderden verzetsstrijders. Winter in de duinen

In de 17de eeuw pronkten rijke Amsterdamse kooplieden niet alleen met

Heerenduinen De Heerenduinen liggen in de noordoostelijke hoek van het Nationaal Park. Ze bestaan uit oude duineikenbossen, een zeldzaam biotoop. Zuid-Kennemerland is trots op dit pronkjuweel met zijn grillig gevormde stammen en takken. Op de open zandige plekken kan je zandhagedissen vinden. In dit gebied grazen Shetlandpony’s en Schotse hooglanders.

LANDSCHAP

17

18

Midden-Herenduin

Kennemerstrand

Het voormalige landgoed Midden-Herenduin bevat nog taxusbomen en enkele fijnsparren als restanten van de menselijke invloed in die tijd. Het open duin wordt nu begraasd door pony’s en Schotse hooglanders. In de zomer kleurt het Midden-Herenduin paarsblauw van het slangenkruid of geel van het Jacobskruiskruid. De tankgracht aan de rand van het bos stamt uit de Tweede Wereldoorlog. De bunkers uit die tijd doen nu dienst als slaapplaats en winterverblijf voor vleermuizen. De dodaars broedt in het gebied en ook de ijsvogel heeft hier een vaste stek.

Het Kennemerstrand is een relatief nieuw natuurgebied van ongeveer 50 ha langs de kust bij IJmuiden. Een halve eeuw geleden was het nog een deel van de Noordzee. Dat veranderde na verlenging van de Zuidpier. Zeezand zette zich af in de oksel van de pier en er ontstond een kilometers breed strand. Het duinlandschap in wording was een sensatie. Ter bescherming van de kustlijn modelleerden bulldozers een nieuwe duinenrij langs de hoogwaterlijn. Na de ‘inpoldering’ stond de natuur op de afgesnoerde strandvlakte niet stil. Er volgde een explosieve plantengroei, vooral van wilgen en duindoorns. Zeldzame planten van duinvalleien dreigden overwoekerd te worden door het oprukkend struweel. Vrijwilligers groepeerden zich onder de naam ‘Vrienden van het Kennemerstrand’ om het noodzakelijke beheer in het gebied uit te voeren. Vandaag bloeien er zeldzame orchideeën, duingentiaan en parnassia. Sprinkhaanzanger en baardmannetje broeden hier geregeld. Door het zuivere kwelwater dat uit de ondergrond opborrelt, is de duinvallei een habitat voor de rugstreeppad en de kleine watersalamander.

Duin en Kruidberg De imposante kastanje- en beukenlanen verhalen de historie van Duin en Kruidberg. Ooit werd het voormalige landgoed bewoond door rijke kooplui. Nu heeft de natuur er grotendeels weer bezit van genomen. Zo overwinteren er vleermuizen in de ijskelder en staan de bomenlanen en bermen in het voorjaar vol bloeiende stinzenplanten. Shetlandpony’s en Schotse Hooglanders zorgen voor de begrazing. In de natte valleien is geplagd, waardoor er vrij zeldzame planten als parnassia, duingentiaan en duizendguldenkruid voorkomen. Als je vanaf de ingang het gemarkeerde wandelpad volgt, kan je bij het Kennemerstrand uitkomen.

Kennemerduinen De Kennemerduinen vormen het grootste en meest centrale deel het Natio-

LANDSCHAP

naal Park. De variatie in het landschap is er groot, wat zich vertaalt in een rijke flora en fauna. Toch is ook de mensenhand zichtbaar: de duinmeren ‘t Wed, het Vogelmeer, het Spartelmeer en de Oosterplas zijn gegraven plassen. Op de duintoppen komen aangeplante Corsicaanse en Oostenrijkse dennen voor. Door goed beheer is de dynamiek terug. De wind heeft weer zand in beweging gebracht en het duin stuift opnieuw zoals vroeger. Nu de waterwinning gestopt is, keren vochtminnende planten als parnassia, duizendguldenkruid en diverse orchideeën terug. Wat zoogdieren betreft, komen er in de Kennemerduinen behalve vossen, reeën, damherten en konijnen verschillende soorten vleermuizen en marterachtigen voor. Zelfs de zeldzame boommarter wordt hier regelmatig gezien. Daarnaast ook ruim 100 soorten vogels, talloze insecten en amfibieën.

Eerebegraafplaats De Eerebegraafplaats neemt een speciale plaats in binnen het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Als je door de poort loopt, zie je de vlag, de klokkentoren en 373 graven in een weids duinlandschap. Op deze plek zijn in de Tweede Wereldoorlog meer dan hon-

derd verzetsmensen door de Duitse bezetter gefusilleerd. Vele anderen vonden de dood op andere plaatsen in het Noord-Hollandse duingebied.

Brouwerskolkpark Steken we de Zeeweg over, dan vinden we aan de rand van Overveen het Brouwerskolkpark, genoemd naar de Brouwerskolk. Hieruit werd in 17de eeuw zuiver water gehaald voor het brouwen van Haarlems bier. Via de Brouwersvaart ging het water naar de stad. Toen linnenblekers zich aan de duinrand vestigden, ontstond een felle strijd tussen de brouwers, die zuiver water nodig hadden, en de blekers, die veel vervuiling veroorzaakten. Uiteindelijk moesten de blekerijen verdwijnen. Het huidige Brouwerskolkpark werd samen met de Brouwerskolkweg aangelegd vanaf 1935.

Landgoed Duinlust Landgoed Duinlust is een klein pareltje in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Het landgoed was vroeger in het bezit van de familie Borski. Veel gebouwen op het landgoed zijn Rijksmonument en hebben allemaal hun eigen verhaal en verleden. In het gebied Middenduin, achter het landgoed, is het hydraulisch systeem te vinden dat in de 19de eeuw de lift in het landhuis deed werken. Een bijzondere constructie voor die tijd!

Wisenten

19

20

LANDSCHAP

Jong duin

21

22

De biodiversiteit van het Nationaal Park is overweldigend, maar ook de geschiedenis is bijzonder boeiend.

Het landhuis is tegenwoordig een horecagelegenheid. Je kunt er wat drinken of lunchen, en in de zomer op het mooie terras zitten. Ook het park rondom het landhuis is een wandeling waard. In het voorjaar bloeien er veel stinzenplanten en in de zomer zijn de bloemrijke graslanden een lust voor het oog.

eeuw afgegraven om de grachten van Amsterdam en Haarlem te dempen. Veel oude herenhuizen zijn op dit zand gefundeerd. Het zand werd destijds per boot via de Zanderijvaart afgevoerd naar de stad. Rond 1948 werden de afgravingen gestaakt en is dit stuk land in gebruik genomen voor de bollenteelt.

Middenduin

De Zanderij was bollenland tot 1992, maar is nu bloemrijk grasland dankzij bewuste verschraling. Mede door de verhoogde waterstand zijn er tegenwoordig bijzondere planten te vinden zoals parnassia, moeraswespenorchis en ratelaar. Ook de ijsvogel is teruggekeerd als broedvogel. Achter het wildrooster grazen Schotse hooglanders.

Middenduin is een afwisselend gebied met bos, open duin, steile boshellingen en cultuurlandschap. Het gebied kent een rijke cultuurhistorie en is mede daarom een interessant wandelgebied. Het uitkijkpunt De Kamperberg, bijvoorbeeld, werd in 1803 gebruikt door het Napoleontische leger. Daarnaast bevindt zich in het gebied een ijskelder waar vroeger stukken ijs werden opgeslagen voor de bewoners van Landgoed Duinlust. Vandaag is de ijskelder een vleermuisreservaat. Anti-tankwal Slanke duingentiaan

In vroegere tijden zijn de duinen van Middenduin bedwongen met aanplantingen van Corsicaanse den. Een deel van het zand van de Zanderij is midden de 19de

In Middenduin vind je gemaaide gazons om te picknicken en kinderen kunnen er spelen.

Elswout Eén van de fraaiste en meest waterrijke buitenplaatsen langs de binnenduinrand van het Nationaal Park Zuid-Kennemer-

LANDSCHAP

land is Elswout. De Haarlemse lakenkoopman Carel Molijn stichtte het landgoed in 1634. Dit 85 hectare grote Rijksmonument herbergt 100 tot 200 jaar oude bomen, een droom voor holenbroeders. Tijdens elke modegril onderging de tuin een gedaanteverandering. Aanvankelijk had het landgoed de Franse landschapsstijl, maar sinds de achttiende eeuw is het ingericht als Engels landschapspark. In het voorjaar bloeien hier uitbundig veel stinzenplanten. Je vindt hier ook statige bomenlanen met indrukwekkende zichtassen. Veel van de oude gebouwen op het landgoed zijn prachtig gerestaureerd. De in neorenaissancestijl opgetrokken oranjerie op het landgoed is tegenwoordig een horecagelegenheid. De restauratie van ‘Het Grote Huis’ is de kroon op het herstelwerk.

Koningshof Op de grens van de jonge duinen en een vroegere strandvlakte ligt landgoed Koningshof. In het reliëfrijke duin krijg je na elke heuvel of bocht weer een ander uitzicht. Het imposante landhuis met parkweide en parkbos heeft een betoverend karakter, mede door de grote beuken en eiken. De natuur heeft hier opnieuw alle ruimte gekregen. In het verleden zijn in Koningshof veel Corsicaanse dennen aangeplant, maar een flink deel daarvan is door dunningen alweer verdwenen. Zo werd het een gevarieerd duinbos met een natuurlijker ondergroei. Grazende Shetlandpony’s helpen hier de dynamiek bewaren.

Kraansvlak Het grootste deelgebied ten zuiden van de Zeeweg is het Kraansvlak, een open duingebied tussen Zandvoort, Bloemendaal

23

24

aan Zee en Overveen. Het Wurmenveld en de Noordduinen sluiten er naadloos op aan. Zeedorpers hebben eeuwenlang invloed gehad op dit landschap. Overal vind je sporen van landbouw en veeteelt: voormalige akkertjes waar ‘duinpiepers’ (aardappelen) verbouwd werden en stukjes grasland waar geiten graasden. Bijzondere plantensoorten van het zeedorpenlandschap zijn oorsilene, duinaveruit en wondklaver. Onder de vogels zijn tapuit, roodborsttapuit en paapje de kenmerkende soorten. Op zomerse dagen heb je kans om zandhagedissen te zien. Het Wurmenveld en de Noordduinen zijn het hele jaar door toegankelijk, ook buiten wegen en paden.

gels. De wisent wordt ook wel Europese bizon genoemd en is één van de Big Five van Europa. Tot minstens 2017 loopt een pilootproject dat onderzoek doet naar de inzetbaarheid van wisenten als grote grazers in de Nederlandse natuur. In LANDSCHAP jaargang 2013 nummers 1 en 2 verschenen uitgebreide artikels over wisenten en over die van het Kraansvlak in het bijzonder. Het laatste nieuws over dit project lees je op www.wisenten.nl.

Wisenten spotten Vanaf het Wisentuitkijkpunt heb je uitzicht op het grootste duinmeer in het Kraansvlak, dat op warme zomerdagen druk bezocht wordt door de wisenten. Vanaf het bezoekerscentrum is de route naar het uitkijkpunt bewegwijzerd.

Bizons in de duinen In een uitgerasterd deel van het Kraansvlak, zo’n 300 ha, grazen sinds 2007 wisenten. Hier gelden speciale toegangsre-

Een andere manier om de wisenten te zien te krijgen, is het Wisentenpad, een bewegwijzerde wandelroute door het wi-

LANDSCHAP

sentenraster, gemarkeerd met gele paaltjes. De route is gesloten van 1 maart tot en met 31 augustus, maar daarbuiten is ze vrij toegankelijk. Je loopt dan door het leefgebied van de wisenten en hebt kans – maar geen zekerheid – om ze te zien. Je dient je wel aan de aangeduide route te houden en mag er dus niet van afwijken.

of meer aaneengesloten natuur. De drie natuurbruggen luisteren naar de namen Zandpoort, Duinpoort en Zeepoort. Dankzij de bruggen krijgen planten en dieren, zoals ree, wezel, hazelworm, zandhagedis, rugstreeppad, duinroos en allerlei vlindersoorten een groter aaneengesloten leefgebied en meer mogelijkheden om zich voort te planten en te verspreiden.

Natuurbruggen Het Nationaal Park Zuid Kennemerland sluit bijna naadloos aan op de natuur van de Amsterdamse Waterleidingduinen, maar wordt ervan gescheiden door de Zandvoortselaan. Binnen het Nationaal Park zorgen de Zeeweg en de spoorlijn van Zandvoort naar Haarlem dan weer voor versnippering. Om alle deelgebieden van het Nationaal Park beter met elkaar te verbinden en de aansluiting met de Amsterdamse Waterleidingduinen te maken, zijn drie ecoducten voorzien. Zo ontstaat een geheel van meer dan 7  000 hectare min

Natuurbrug Zeepoort zal de gebieden ten noorden en ten zuiden van de Zeeweg met elkaar verbinden. Natuurbrug Duinpoort verbindt de unieke duingebieden rond de spoorlijn. Natuurbrug Zandpoort, tenslotte, verbindt sinds 2013 het Nationaal Park Zuid-Kennemerland met de Amsterdamse Waterleidingduinen. Deze natuurbrug over de Zandvoortselaan is er niet alleen voor wilde fauna en flora, maar ook voor wandelaars, fietsers en ruiters. Was de natuurbrug in december 2013 nog een kale zandvlakte, in 2014 werden er al bedreigde

Damhert Parnassia in vochtige duinpanne Detail van moeraswespenorchis

25

26

Rode Lijstsoorten zoals de kleine parelmoervlinder, duinparelmoervlinder, bruin blauwtje en de blauwvleugelsprinkhaan gezien. De grootste verrassing onder de brugbezoekers is de zeldzame harkwesp. Typische duinplanten zoals duinviooltje, kromhals, kruipend stalkruid en rolklaver waren er als de kippen bij om de natuurbrug te koloniseren. Ook vossen en konijnen worden al regelmatig gespot.

Damherten Een heikel punt in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland is het voorkomen van een flinke populatie damherten. Of het damhert nu wel of niet inheems is in de Lage Landen, is een lastige vraag. Zeker is dat het dier bij ons voorkwam in de prehistorie, maar na de laatste ijstijd had de soort zich zuidelijker en oostelijker teruggetrokken. Tweeduizend jaar ge-

leden zeulden de Romeinen echter met damherten door heel Europa en zorgden overal voor herintroducties… Net als in de Amsterdamse Waterleidingduinen worden de damherten in het Nationaal Park sinds kort ‘beheerd’ (lees: bejaagd) met het argument dat de populatie anders zou blijven groeien of pas zou stagneren op een niveau waarbij er veel wintersterfte zou optreden. Overpopulatie zou volgens de beheerders leiden tot overbegrazing van bepaalde duinvegetaties, een rem zetten op de bosverjonging in de duinbossen en risico’s op vraatschade (landbouw, tuinen) en aanrijdingen in de randzones verhogen. Bedoeling van de beheerders is het aantal damherten in het Nationaal Park reduceren naar ongeveer 200 dieren.

LANDSCHAP

Konijn tussen ratelaar Waterranonkel in Duin en Kruidberg Zandhagedis

Op verkenning!

Bezoekerscentrum

Door het Nationaal Park lopen tientallen kilometers wandel- en fietspaden. Ze allemaal opsommen zou ons te ver leiden. Er zijn diverse parkeerplaatsen, 25 toegangen en 27 bewegwijzerde routes op 12 verschillende startplaatsen. Best is de recreatiekaart te raadplegen en op basis daarvan je vertrekplaats, route en afstand te kiezen. De bewegwijzerde afstanden variëren van 1 tot 11,5 km; uiteraard kan je routes ook combineren tot langere wandelingen. Op dezelfde kaart staan ook de fietsknooppunten die je toelaten een heerlijke fietstocht uit te stippelen. De toegang tot het Nationaal Park is volledig gratis, maar het parkeren op de grotere hoofdparkings – ook die bij het centraal gelegen bezoekerscentrum – is betalend. Op de parkings bij de kleinere ingangen kan je gratis parkeren.

De meest voor de hand liggende vertrekplaats is het centrale bezoekerscentrum, bij de ingang Koevlak langs de Zeeweg tussen Overveen en Bloemendaal aan Zee. Hier vind je een informatiebalie, een tentoonstelling, een winkel en het Duincafé met een ruim, zonnig terras. In het bezoekerscentrum kan je terecht voor informatie over hoe je fietsend, wandelend of met een geleide excursie het Nationaal Park kunt ontdekken. Voor alle leeftijden zijn er leuke speurtochten door het Nationaal Park te huur. De tentoonstelling geeft een voorproefje van wat er buiten in de natuur allemaal te beleven is. Tegenover het terras ligt een leuke zand- en waterspeeltuin voor de kleinsten. Op 5 minuten lopen liggen zwemwater ‘t Wed en speelterrein Koevlak. In het bezoekerscentrum zijn ook fietsen te huur. L

27

28

Op stap! Nationaal Park Zuid-Kennemerland Start

Onthaal

Bezoekerscentrum De Kennemerduinen, Zeeweg 12, NL-2051 EC Overveen, deelgemeente van Bloemendaal, bij parkeerplaats Koevlak. Het Nationaal Park en het bezoekerscentrum zijn goed bereikbaar vanaf de Westelijke Randweg N208. Bij het verlaten van Haarlem/Overveen via de Zeeweg richting Bloemendaal aan Zee vind je de parking Koevlak een stukje voorbij de rotonde aan de rechterkant. Het bezoekerscentrum is aangeduid met bruine borden.

Bezoekerscentrum De Kennemerduinen, adres zie start, +31(0)23-54 11 123, [email protected], www.npzuidkennemerland.nl. Open van dinsdag tot en met zondag van 10u tot 17u. Gesloten op maandag, maar wel open op Paasmaandag, Pinkstermaandag, op maandagen in juli en augustus en tijdens de Nederlandse schoolvakanties.

Afstanden Bij het bezoekerscentrum starten 3 bewegwijzerde routes: • Groen – 3,5 km • Blauw – 9 km • Geel – 9,5 km Het Nationaal Park heeft nog 11 andere vertrekplaatsen met 24 andere bewegwijzerde routes. Zie de recreatiekaart.

Toegankelijkheid De duinen zijn reliëfrijk en zanderig, maar overal lopen goed bewandelbare paden en wegen. Stevige wandelschoenen volstaan. Honden zijn doorgaans niet toegelaten in de begraasde gebieden. Op grote delen van het strand zijn honden wel toegelaten.

Openbaar vervoer NS-stations Overveen en SantpoortNoord zijn goede startplekken voor een wandeling door het Nationaal Park. Ook NS-station Zandvoort is een mogelijke start- of aankomstplaats voor een zelf uitgestippelde wandeling. Bij SantpoortNoord start een bewegwijzerde NS-wandeltocht door de Kennemerduinen. In de stations zijn fietsen te huur. Het bezoekerscentrum ligt op 15 minuten wandelen van NS-station Overveen. Met de bus: Connexxion lijn 81 tussen NS-station Haarlem en Zandvoort zet je af bij halte ‘De Kennemerduinen’ op de Zeeweg, vlakbij het bezoekerscentrum. Dienstregelingen op www.ns.nl en www.connexxion.nl.

Recreatiekaart Personen met een handicap De talrijke fietspaden en brede wandelpaden zijn toegankelijk voor rolstoelen. Een wombat (strandrolstoel) is te huur bij bezoekerscentrum De Kennemerduinen.

Fiets- en wandelkaart Nationaal Park ZuidKennemerland, te koop in het bezoekerscentrum of downloadbaar op http://www. np-zuidkennemerland.nl/4299/bezoekhet-nationaal-park/fiets-en-wandelkaart

Fietsen

MEER INFO

In het Nationaal Park lopen mooie fietspaden. Aan de hand van de fietsknooppunten op de recreatiekaart kan je een eigen route uitstippelen. Fietsen zijn te huur in het bezoekerscentrum en in de NS-stations.

www.np-zuidkennemerland.nl

29

30

Fagne Wallonne Foto: Andrew George

Vallei van de Hoyoux Een indrukwekkend 17de eeuws kasteel omgeven door prachtige tuinen, 450 hectare bosrijk natuurreservaat, knusse plekjes langs het water en één van de snelst stromende rivieren van België als rode draad. Dat zijn de voornaamste troeven van onze wandeling in de vallei van de Hoyoux. Afspraak in Modave, even ten zuiden van Huy, in het hart van de heuvelende Condroz!

Kasteel van Modave Foto: Yves Adams

LANDSCHAP

31

32

WALLONIË

Op stap in de Luikse Condroz

tekst foto’s kaart

Vallei van de Hoyoux

Jan Loos Yves Adams Hugo Willocx Chantal Deschepper

Snelle rivier In Modave zoekt de Hoyoux zich een weg door een smalle diepe vallei noordwaarts richting Huy, waar ze uitmondt in de Maas. Onderweg wordt de rivier gevoed door een hele reeks zijbeekjes, waaronder de Ruisseau de Pailhe, de Bonne en de Vyle, die in de buurt van onze wandeling de hoofdstroom komen vervoegen. Op dit traject haalt de Hoyoux – met een verval van 9 meter per kilometer – een flinke stroomsnelheid. Van de bron in Verlée tot de monding in de Maas is de Hoyoux maar 28 km lang, maar op die relatief korte afstand neemt ze een duik van 215 meter.

en tijdens de oorlogen van Lodewijk XIV. In 1642 kwam het gebouw in flink gehavende toestand in handen van de Franse graaf de Marchin. Die liet er tussen 1655 en 1673 grote restauratieen verbouwingswerken uitvoeren en drukte daarmee zijn stempel op dit majestueuze complex. Het hoofdgebouw in zuivere Louis XIV-stijl leunt aan tegen een ander kasteel met binnenhof en twee oude donjons in traditionelere stijl. Château de Modave wisselde door de eeuwen heen nog meermaals van eigenaar. In 1941 werd het aangekocht door de Brusselse Intercommunale Watermaatschappij, nu Vivaqua.

Water voor Brussel

Glorieus verleden

Ter hoogte van het kasteel van Modave baat de maatschappij Vivaqua een waterwinning uit, bedoeld om Brussel van drinkwater te voorzien. Al sinds 1909 wordt hier bronwater gewonnen uit ruim 5 kilometer ondergrondse galerijen die zijn aangelegd in de valleiflanken van de Hoyoux. Dagelijks wordt hier tot 80 000 m³ leidingwater geproduceerd, goed voor de bevoorrading van 200 000 mensen. Vivaqua is behalve watermaatschappij ook eigenaar van het kasteel en het omliggende natuurgebied. Het natuurbeheer is toevertrouwd aan natuurvereniging Natagora.

Het kasteel telt ruim 20 zalen, rijkelijk gedecoreerd en gemeubileerd, die voor het publiek toegankelijk zijn. Merkwaardig stucwerk uit de 17de eeuw - met heraldische en mythologische motieven - versiert de plafonds, terwijl de muren getooid zijn met beeldhouwwerk, Brusselse wandtapijten en grote schilderijen. Het meubilair omvat uitzonderlijke stukken uit de 18de en 19de eeuw. De salons zijn weelderig en de tafels schitterend versierd met kristal en vaatwerk.

Kasteel van Modave

Doorkijkje Foto: Yves Adams

Het kasteel van Modave is gebouwd op een uitspringende rots die 57 meter hoog boven de Hoyoux uittorent. Een echt arendsnest! Het oudste deel, restant van een middeleeuwse burcht met slottoren, dateert van de 13de eeuw. Het kasteel werd herhaaldelijk vernield, met name in 1256, in 1483

In de voortuin, omringd door muren en een grote ingangspoort, pronkt een grote fontein. De tuinen vol rozenperken en taxushagen en het Franse park, heraangelegd in de 19de eeuw, verhogen nog de charme van dit elegante buitenhuis.

Waterlift In opdracht van graaf de Marchin bouwde de ongeletterde Luikse mecanicien Rennequin Sualem in 1667 een water-

LANDSCHAP

33

34

LANDSCHAP

rad dat het water van de Hoyoux 57 meter hoog kon oppompen om het kasteel en de fonteinen in het park van water te voorzien. Deze ingenieuze ‘waterlift’ stond later model voor de befaamde ‘machine van Marly’, de hydraulische installatie die het water uit de Seine 162 meter hoog opstuwde naar het kasteel van Versailles. De bouw daarvan werd door Lodewijk XIV toevertrouwd aan dezelfde Rennequin Sualem. De waterlift van Modave werkte dankzij een groot rad dat in beweging werd gebracht door het water van de Hoyoux. Het rad zette acht pompen in werking die het water aanjoegen door een leiding die verbonden was met het reservoir van het kasteel, bijna zestig meter hoger. Het rad van Modave raakte in de 18de eeuw verwaarloosd, maar de maquette ervan is nog altijd te bezichtigen in het kasteel. In de 19de eeuw werd in een klein paviljoen aan de voet van het kasteel een

nieuwe machine geïnstalleerd die het water tot in het kasteel en zijn bijgebouwen moest brengen. Ze bestond uit een groot metalen schoepenrad – zes meter diameter en 1,8 meter breed – dat in beweging werd gebracht door de kracht van het water dat van vijf meter hoog naar beneden stortte. Via een aftakkingskanaal werd het water van de Hoyoux tot boven het rad gebracht. Aan het uiteinde van de as van het rad zorgde een stalen schijf met een drijfstang ervoor dat de draaiende beweging werd omgezet in een heen-enweergaande, stuwende beweging. De installatie wordt sinds de jaren ‘60 niet meer gebruikt, maar is door Vivaqua opgeknapt. Dit pronkstuk van hydraulische archeologie kan op verzoek nog steeds in werking worden gezet.

En avant! Van de drie wandelingen die in de fiche naast de kaart worden vermeld, kunnen we je de wandeling ‘Petit Modave’ aanbevelen, bewegwijzerd met

Grote bonte specht Foto: Hugo Willocx

Valleiflank Foto: Yves Adams

Appelvink Foto: Hugo Willocx

35

36

Grote gele kwikstaart Foto: Hugo Willocx

Eekhoorn Foto: Hugo Willocx

een rode ruit. Die voert je langs de ommuurde boomgaard, door loof- en naaldbossen, langs prachtige kalkgraslanden, over heuvels, langs rotspartijen en doorheen de fraaie vallei van de Hoyoux.

sel zoeken op de bodem van de rivier. Helaas is de Hoyoux op deze plaats gekanaliseerd en in een betonnen keurslijf gedwongen, maar elders langs het wandeltraject mag de rivier helemaal zichzelf zijn.

De flora verrast met kleine kaardenbol, tongvaren, glad parelzaad, melige toorts en marjolein. Het gebied is een toevluchtsoord voor de kleine hoefijzerneus, een zeldzame vleermuis. De avifauna is héél gevarieerd, met onder meer goud- en appelvink, glanskop, boomklever, buizerd, wespendief (enkel in het late voorjaar en de zomer!), grote gele kwikstaart en grote bonte specht. Op het waterwinningsdomein zie je steevast waterspreeuwen voed-

In Petit Modave, een gehucht van een handvol huizen, steken we de Hoyoux over ter hoogte van een doorwaadbare plaats. Geen paniek: een betonnen brugje voert je droog naar de overkant. Tijdens de wandeling moet je af en toe goed uitkijken om de rode ruit niet te missen die de afslag naar links of rechts aangeeft. Op het eind van de wandeling volg je noodgedwongen een wat saaiere verkeersarme weg om terug bij het kasteel te geraken. L

LANDSCHAP

37

38

Op stap! Vallei van de Hoyoux Start Château de Modave, Rue du Parc 4 in BE-4577 Modave. Ruime parking. Routebeschrijving: • Via de E411 Brussel-Namen-Luxemburg, uitrit 18 (Marche); vervolgens de N4 richting Marche-en-Famenne, tot aan de kruising met de N97 nabij Emptinne. De N97 richting Luik, via Hamois tot Havelange. Ter hoogte van Havelange vervolgen via de N636 langs Pailhe tot Pont de Bonne. Vanuit Pont de Bonne naar Modave via de N641. • Via de E42 Charleroi-Namen-Luik, afrit 7 (Hannut); richting Huy en vanuit Huy de N641 naar Modave. • Vanaf de N63 (Route du Condroz) tussen Luik en Marche-en-Famenne.

Afstanden Kleine hoefijzerneus Foto: Hugo Willocx

• 3 km - blauw kruisje - ‘Village de Modave’ (volledig verhard) • 6 km - blauwe rechthoek - ‘Pont de Bonne’ (geel op de kaart) • 7,5 km – rode ruit – ‘Petit Modave’ (aanbevolen!) Volgens een meting zou deze wandeling 9 km lang zijn i.p.v. de officiële 7,5 km.

Van 16 november tot 31 maart enkel voor groepen en mits reservatie. Gesloten op maandag, uitgezonderd in zomervakantie en op feestdagen. Toegang tot het kasteel kost 7,50 euro p.p. (audiogids inbegrepen). Korting voor senioren en studenten. Kinderen -12 jaar gratis. • CRIE de Modave (Centre Régional d’ Initiation à l’ Environnement), in de bijgebouwen van het kasteel, adres zie start, +32(0)85-61 36 11, [email protected], www.criedemodave.be • Syndicat d’Initiative de la Vallée du Hoyoux, Vallée du Hoyoux 6B, BE-4577 Modave (Pont de Bonne), +32(0)85 41 29 69, [email protected], www.si-valleeduhoyoux.be

Openbaar vervoer • Trein tot NMBS-station Huy (Hoei); raadpleeg www.belgianrail.be. • Bus: TEC lijn 126a Huy-Havelange van halte Huy Gare tot halte Modave Villa of Modave Café Grand’Route + 10 minuten wandelen tot aan kasteel. Dienstregeling op www.infotec.be.

Toegankelijkheid Stevige stapschoenen aanbevolen. De wandelingen zijn matig geschikt voor kinderwagens met grote wielen. Honden welkom, aan de leiband.

Wandelkaart Marchin-Modave, te koop op www.ngi.be, via www.altiplanobooks.be en bij het Syndicat d’ Initiative, zie onthaal.

Personen met een handicap

Jouw steun voor dit project

Kasteel en park zijn goed toegankelijk voor bezoekers in een rolstoel. Enkel de wandeling ‘Village de Modave’ (3 km) is volledig verhard en geschikt voor rolstoelen.

Giften welkom op rekening BE53 0682 1403 3153 (BIC = GKCCBEBB) van Natagora, met vermelding ‘soutien zone 19 - Condroz’. Voor giften vanaf 40 euro wordt een fiscaal attest afgeleverd.

ONTHAAL • Château de Modave, adres zie start, +32(0)85-41 13 69, [email protected], www.modave-castle.be. Het kasteel is geopend van 1 april tot 15 november, van 10 u tot 18 u.

Ereffe

Roiseu LANDSCHAP

uy

N636

H

Limet

39

64 N 1

you o H

x

Pont de Bonne Ru iss

ux yo

Vyle-et-Tharoul

u ea

Ho 36

de B on

6

Vy le

N

i ss

e

d eau

ne

Ru

Modave

P au de e s is Ru

e ailh

N6

41

Ho

ux yo

N636

P

Pailhe 0

250

500 m

Les Avin

40

Lowland photo contest 2015

LANDSCHAP

w i n n a a r s

Lowland Photo Contest 2015 Qua ambitieniveau mag je de Lowland-fotowedstrijd vergelijken met grote buitenlandse wedstrijden, maar er is één belangrijk verschil: deze wedstrijd focust heel bewust op natuur én natuurfotografen van de Lage Landen. Ruim 8 000 beelden van 657 verschillende natuurfotografen ontvingen we voor de eerste editie van de Lowland Photo Contest, perfect 50/50 verdeeld over Vlaanderen en Nederland. Onze topjury keek zijn ogen uit bij het zien van zoveel moois! De selectie van de 50 finalisten bewijst 2 dingen:

1

Kwaliteit komt bovendrijven: hoewel de ruim 8 000 beelden volstrekt anoniem beoordeeld werden, zitten er behoorlijk wat ‘grote namen’ tussen de finalisten. Dat bewijst niet alleen dat die grote namen terecht grote namen zijn, het zegt ook veel over het uitstekend beoordelingsvermogen van onze Lowland-jury. Wie gelooft in zijn eigen kansen, kan het ver schoppen in deze wedstrijd. Want onder de finalisten en categoriewinnaars zie je ook heel veel nieuwe namen verschijnen. Talentvolle natuurfotografen die plots hun kop boven het maaiveld steken, en die zomaar een plaatsje komen opeisen tussen de gevestigde waarden. Hou ze in het oog, want ze geraakten heus niet toevallig zo ver in deze wedstrijd!

2

Ben jij er niet bij? Niet getreurd! Dit jaar is er weer een Lowland Photo Contest met een hele nieuwe reeks finalisten. Blijf vooral fotograferen. Probeer bijzondere beelden te maken en unieke gebeurtenissen vast te leggen. Afspraak op de prijsuitreiking 2016, zaterdag 10 december om 19u30 in Kinepolis Antwerpen! De volledige aankondiging van de editie 2016 met alle details over de wedstrijd vind je in een volgend nummer van LANDSCHAP.

Pearls on a wing Foto: Paulien Bunskoek

41

42

Lowland photo contest 2015

Henri van Vliet

Lowland Photographer

of the Year 2015!

Tien categorieën telde de Lowland Photo Contest 2015. Dat leverde evenveel verdiende categoriewinnaars op. Onder de 10 categoriewinnaars kon er maar één worden uitgeroepen tot overall winnaar en aan de haal gaan met de prestigieuze titel ‘Lowland Photographer of the Year 2015’, LOWPOTY 2015 voor de vrienden. Die eer viel Henri van Vliet te beurt. Henri won de themacategorie ‘Wildernis in de Lage Landen’ én de wedstrijd.

LANDSCHAP

Winnaar categorie ‘Wildernis in de Lage Landen’ en overall winnaar Henri van Vliet - wilde zwijnen in sneeuwstorm op de Veluwe

Een beeld dat de woestheid van onze natuur laat zien, zoals maar weinig mensen echt kennen. Onder erbarmelijke omstandigheden zoekt een groep wilde zwijnen hun kostje bij elkaar, door de dichte sneeuw vervaagd tot mysterieuze silhouetten, nog maar net herkenbaar. Een beeld dat de jury meteen opviel tussen alle andere goede beelden en dat bleef intrigeren, ook na herhaald en uitgebreid bekijken. Als je naar de foto kijkt, voel je haast de koude.

43

44

Lowland photo contest 2015

LANDSCHAP

De categoriewinnaars De winnaar van de categorie ‘Wildernis in de Lage Landen’ werd dus uitgeroepen tot overall winnaar. Op de volgende pagina’s laten we je meegenieten van de beelden van de 9 andere categoriewinnaars. Stuk voor stuk sterke staaltjes van natuurfotografie in de Lage Landen! Andere dieren

Luc Rooman – bruine kikker met spiegeling In de categorie ‘andere dieren’ waren kikkers en padden ruim vertegenwoordigd. In die massa viel dit beeld meteen op door zijn krachtige eenvoud. Een heel gewone soort op verrassende wijze vastgelegd. Het betreft een onderwateropname van een kikker die net onder het oppervlak zwemt en door dat oppervlak weerspiegeld wordt.

Insecten en kriebelbeesten

Jowan Iven – mug op sleutelbloem Het zijn de sleutelbloemen die om aandacht schreeuwen, maar de fotograaf heeft goed oog gehouden voor het kleine grut dat zo af en toe langskomt. Het avondlicht is prachtig, waarbij het insect op exact de goede plek zit. Om een standpunt dicht bij de grond te kunnen innemen, moest er uit de hand worden gefotografeerd; lekker met de knieën in de zompige moerasgrond!

45

46

Lowland photo contest 2015

LANDSCHAP

Planten en paddenstoelen

Marijn Heuts – winterse zomereik Ook een boom is een plant en opmerkelijk genoeg lopen we daar snel aan voorbij. In de winter toont een boom zijn ware gedaante. De directe omgeving van deze eik is veel te druk om er in andere omstandigheden een mooie foto van te kunnen maken, maar als het hard sneeuwt, blijven alleen de grillige vormen overeind. Zo ontstaat een fabelachtig kunstwerkje.

Abstract, compositie en vormen

Jonathan Lhoir – de herfst meervoudig belicht Een spannende combinatie van kleuren. Herkenbaar herfst, maar toch mysterieus. Een beeld dat je even op je moet laten inwerken en waar je vervolgens naar blijft kijken. Het kleurcontrast en de eenvoud maken de foto. Meervoudige belichting; bij elke foto draaide de fotograaf zijn camera 90 graden.

Vogels

Peter Verwoerd – spreeuwenslaapplaats Elke avond vanaf half juli komen er massa’s spreeuwen slapen in de rietlanden op de grens van Noord- en Zuid-Holland. Op de foto is te zien dat de spreeuwen al in het riet zitten, maar als er een roofvogel aan het jagen is, vliegt de groep plotseling op. De foto bevat een fraaie gelaagde opbouw van riet, via nog stilzittende spreeuwen naar de opvliegende menigte.

47

48

Lowland photo contest 2015

Zoogdieren

Zenno Bloemendal – hermelijn verhuist Hermelijnen zijn klein en schuw. Het vastleggen van deze soort is dan ook geen gemakkelijke opgave. De fotograaf slaagt er niet alleen in het diertje voor de lens te krijgen, maar ook prachtig gedrag – ouder dier neemt jong mee in de bek – te vangen in beeld. In totaal bracht deze hermelijn zes jongen naar een ander nest; een once-in-a-lifetime-experience.

Landschap, weer en natuurverschijnselen

Marie-José van Rijsbergen – Ameland in ochtendstemming Wat een bijzondere structuren in het zand, wat een sfeer. De fotografe was hier duidelijk op de juiste plek op het juiste moment. De verticale uitsnede benadrukt de golfbewegingen in het zand, een krachtige keuze en compositie.

LANDSCHAP

49

50

Lowland photo contest 2015

Mens en natuur

Nancy Carels – vogel onder spanning Elektriciteitsmasten zijn voor de meeste natuurfotografen alleen maar een bron van ergernis. Deze fotografe is er in geslaagd om van iets storends iets magisch te maken, met een vogel in een prachtige pose.

Zwart-wit

Marijn Heuts – berkenblad Een eenvoudig berkenblaadje, maar het trok meteen de aandacht omdat het qua kleur en vorm zo mooi contrasteerde met het bochtige en berijpte gras er onder. Het leek meteen een geschikte kandidaat voor een zwartwit-omzetting, met name omdat de vormen heel sterk waren, maar de kleuren wat minder aansprekend. Een intrigerend beeld. Het is een grote kunst van de fotograaf om in de chaos een zekere rust te creëren.

LANDSCHAP

51

Brochure met beelden van alle finalisten De Lowland-vakjury selecteerde in elk van de 10 categorieën niet alleen een winnaar, maar ook een ‘runner-up’ en 3 ‘highly commendeds’. Landschap vzw bundelde de beelden van de 50 finalisten in een aantrekkelijke brochure. Daarin leggen de fotografen uit hoe hun beelden tot stand kwamen, met de technische gegevens er bij. De volledige brochure - 74 bladzijden puur kijkplezier - kan besteld worden door 5 euro over te maken op rekening BE70 0688 9316 6125 (BIC = GKCCBEBB) van Landschap vzw met vermelding ‘brochure Lowland Photo Contest 2015’. Jouw postadres - zoals het bij jouw bank bekend is - verschijnt automatisch op onze rekeninguittreksels; de portkosten nemen wij voor onze rekening. Vragen: info@ landschapvzw.be

52

De natuur in! Zondag 13 maart

Paaszondag 27 maart

Beversafari langs de Jeker

Dauwtrip Hoge Venen

De Jekervallei in Tongeren is een landschappelijk pareltje én het leefgebied van een beverfamilie. Bevers zullen we overdag niet zien, maar hun knaag- en loopsporen des te meer! Kinderen krijgen na afloop een beverkoek en een beverdiploma. Afspraak: om 14u op de parking in de Oude Blaarstraat (waar die de spoorweg kruist), aan de ingang van natuurgebied De Kevie in BE-3700 Tongeren.

Vorige jaren stonden we op dit hoogste punt van België vanaf 6u30 klaar om een glimp op te vangen van de allerlaatste korhoenders, maar de populatie is er inmiddels zo slecht aan toe dat we geen korhoenders meer durven beloven. We zetten de traditie voort en zijn ook al blij met een prachtige zonsopgang, unieke vergezichten, herten in het veen en een toevallige kiekendief of klapekster. Dit jaar gaan we niet staan verkleumen, maar maken we er een echte ochtendwandeling van, met of zonder veenkippen. Vanuit de Fagne Wallonne volgen we de bronnen van de Rur. We gaan bossen en venen verkennen die we nooit eerder bezochten. We zijn terug zodra het café-restaurant Signal de Botrange zijn deuren opent en hebben een beklimming van de toren geregeld (langs de trap aan de binnenkant!) tot 718 meter hoogte. Hoger bestaat niet in de Benelux. Op naar het allermooiste panorama! Afspraak: om 6u30 (ZOMERUUR!) aan Signal de Botrange, Route (of Rue) de Botrange 133 B in BE-4950 Waimes, langs de N676 van Mont Rigi naar Robertville. Einde rond 10u.

Zondag 20 maart Lente in de Oosthoekduinen

Meer info: [email protected] of +32(0)495-32 53 30. Inschrijven voor activiteiten – waar dat is aangegeven – doe je bij voorkeur per e-mail. Wie niet over internet beschikt, mag bellen naar het nummer hierboven. Kijk regelmatig op: www.landschapvzw.be/activiteiten en www.facebook.com/landschapvzw; vaak worden er nog nieuwe, bijkomende activiteiten gepland. Gewone geleide wandelingen: Gratis voor leden. Niet-leden betalen 2,50 euro per persoon of 5 euro per gezin. Inschrijven niet nodig, tenzij uitdrukkelijk vermeld. Speciale activiteiten: Korting voor leden. Inschrijven is een must.

De Oosthoekduinen in De Panne zijn een gevarieerd duingebied. In voorjaar en zomer doet zich hier een explosie van duinplanten voor en vind je hier zeldzame insecten, maar ook in de winter en de vroege lente is het terrein beslist de moeite waard! Afspraak: om 14u op de parking van bezoekerscentrum De Nachtegaal, Olmendreef 2 in BE-8660 De Panne. De Olmendreef is een zijstraat van de baan De Panne-Adinkerke.

Zaterdag 26 maart Wilde narcissen in de vallei van de Hohnbach Even ten noorden van de Hoge Venen ligt Kelmis, een dorp dat nog de sporen draagt van de vroegere zinknijverheid in deze regio. We gaan op verkenning in de prachtige vallei van de Hohnbach, bekend om haar bossen en weilanden vol wilde narcissen. Onderweg vangen we ook een glimp op van kasteel Eyneburg. Afspraak: om 14u op de parking aan de Casinoweiher (vijver), langs de N3 (Lütticher Strasse) in Kelmis, GPS-coördinaten: 50.712 / 6.011. Einde om 17u.

Paasmaandag 28 maart Dagtocht naar het verlaten veendorp Reinartzhof In de strenge winter van 1953 was Reinartzhof - een groepje hoeves in het midden van de Hoge Venen - door hevige sneeuwval dagenlang van de buitenwereld afgesloten. Er woonden toen 26 personen. De levensmiddelen begonnen al op te raken, maar gelukkig konden enkele bewoners te voet Schönefeld bereiken en zo de politie van Eupen waarschuwen… Ga je mee op zoek naar het verlaten veendorp?

LANDSCHAP

We maken er een dagwandeling van, ongeveer 14 km met regelmatig pauzes. Je leert één van de meest onbekende maar mooiste delen van de Hoge Venen kennen, inclusief de prachtige valleien van Weser, Eschbach, Steinbach en Getzbach. Onderweg picknicken we op de ruïnes van Reinartzhof. Afspraak: om 11u op de parking van Haus Ternell, Ternell 2/3, BE-4700 Eupen. Bezoekerscentrum en herberg Haus Ternell zijn gelegen langs de N67 tussen Eupen (B), Mützenich (D) en Monschau (D). Einde rond 17u. Picknick meebrengen!

Zondag 3 april Wilde narcissen langs de Jansbach Ten zuiden van de Hoge Venen voltrekt zich rond deze tijd één van de natuurwonderen van de Ardennen. In de smalle valleien van de Holzwarche, de Jansbach en de Olef toveren miljoenen wilde narcissen wekenlang een gele gloed over venen en bergweiden. De valleiflanken zijn één groot paastafereel! We verzamelen in het hoogstgelegen dorp van België en volgen het wondermooie dal van de Jansbach tot aan de ‘narzissenwiesen’. Afspraak: om 12u aan de kerk van BE-4761 Krinkelt-Rocherath, deelgemeente van Büllingen. Einde rond 16u.

Zaterdag 9 april Beversafari Negenoord-Kerkeweerd In Limburg is de Grensmaas niet alleen de administratieve grens tussen Vlaanderen en Nederland, de rivier vormt er samen met de aanpalende grindgaten en oude Maasarmen ook het leefgebied van menige beverfamilie. We trekken met het hele gezin op beversafari. De bever zelf krijgen we overdag niet te zien, maar zijn knaagsporen des te meer! Kinderen krijgen na afloop een beverkoek en een beverdiploma. Wie

dat wenst, kan na afloop terecht in het eetcafé en tegen zonsondergang mee bevers gaan spotten (waarneming niet gegarandeerd). Afspraak: om 14u aan bezoekerscentrum De Wissen, Medaerstraat 42 in BE-3650 Dilsen-Stokkem. Einde wandeling rond 17u. Einde beverspotting rond 21u.

Zondag 10 april Lente in Malesbroek In Geel wordt de brede vallei van de Grote Nete omringd door indrukwekkende landduinen. Droge zandruggen met naaldbossen en heide gaan hier naadloos over in een beekdal met natte ruigtes, rietlanden en moerasbossen. Een prachtige landschapswandeling! Afspraak: om 14u aan taverne Luihoeve, Bredestraat 62, BE-2450 Meerhout. Einde rond 17u.

Zondag 17 april Kanosafari in Kempen~Broek We gaan we een hele dag op kanosafari over de Tungelroyse Beek. We komen onder meer knaag- en loopsporen van bevers tegen. We varen met maximaal 13 deelnemers in 2- en 3-persoons Canadese kano’s, die erg stabiel zijn. Deze activiteit wordt herhaald op de zondagen 8 mei, 12 juni en 2 oktober. Afspraak: om 10u op de carpoolplaats bij afslag Kelpen-Oler op de A2 EindhovenMaastricht. Einde om 17u. Deelname: 30 euro p.p. voor leden, 33 euro voor niet-leden. Inschrijven via [email protected].

Zaterdagen 30 april, 7 en 14 mei Dassen in de Hoge Ardennen Vanaf eind april kan je opnieuw dassen van dichtbij observeren vanuit onze speciale kijkhut op het Plateau des Tailles. Een unieke belevenis! Wie wil deelnemen,

Boswitje Foto: Loes Belovics

Wilde narcissen Foto: Jürgen de Witte

Bergnachtorchis Foto: Bob Luijks

53

54

moet de discipline kunnen opbrengen om urenlang muisstil te zitten. Uitgebreide info op onze website! Afspraak: rond 18u in de buurt van Baraque de Fraiture, vlakbij afrit 50 op de E25 Luik-Neufchâteau. Einde rond 22u30. Deelname: 15 euro p.p. voor leden, 18 euro voor niet-leden. Max. 14 deelnemers. Inschrijven via [email protected]

Zaterdag 7 mei Hoge Venen

Wildernisdropping

Foto: Dominik Ketz

Na de zeer succesvolle wildernisdroppings in 2014 en 2015 zochten en vonden we voor jou opnieuw een woest natuurgebied binnen de grenzen van de Benelux. Net als vorige jaren ligt het in een straal van 250 km rond Antwerpen, maar meer kunnen we er helaas niet over verklappen. Op zaterdag 7 mei rond 6u30 vertrekt ergens in Vlaanderen of Zuid-Nederland een autocar met deze betoverende wildernis als bestemming. De bus stopt bij een aantal grote steden om deelnemers op te pikken. Onze autocar dropt je – samen met meerdere gidsen van Landschap vzw – aan de ene kant van het natuurgebied en haalt je in de late namiddag aan de andere kant weer op. Daartussen zit een fantastische wandeling van maximaal 12 kilometer, met onderweg gelegenheid om te picknicken en volop te genieten. We nemen er een hele dag de tijd voor. Het parcours is niet al te lastig. Laat je ontvoeren! De exacte route van onze autocar leggen we vast in functie van de woonplaatsen van de ingeschreven deelnemers. Deelname: 20 euro p.p. voor leden, 25 euro voor niet-leden. Inschrijven via [email protected]

De Grote Oversteek Foto: Dominik Ketz

Oehoekuikens Foto: Stef van Rijn

Basiscursus natuurfotografie Landschap vzw organiseert vanaf 22 maart basiscursussen natuurfotografie in Mol, Bierbeek, Willebroek, Temse, Brugge en Kortrijk. Ontdek ze op www.landschapvzw.be/activiteiten of bel +32(0)495-32 53 30 voor meer info.

Pinksterzondag 15 mei De Grote Oversteek Op Pinksterzondag 15 mei organiseert Landschap vzw de tweede editie van De Grote Oversteek, een flinke wandeling langs de allermooiste plekjes van de Hoge Venen. Uiteraard met een heel nieuw parcours! Dit keer spreken we af op het eindpunt en pendelen we jou met autocars naar het beginpunt. Details volgen op onze website, maar noteer alvast de datum in je agenda en trek er een volledige dag voor uit (napraten bij een drankje inbegrepen)! Deelname: 5 euro per persoon of 10 euro per gezin (2 volwassenen + kids). Inschrijven via [email protected].

Zaterdag 21 mei Orchideeën op de Sint-Pietersberg Het Belgische deel van de Sint-Pietersberg is beroemd vanwege de vele soorten orchideeën: soldaatje, purperorchis, grote keverorchis, poppenorchis. Landschappelijk is de Sint-Pietersberg een pareltje. Aan de voet van het Waalse deel liggen het Albertkanaal en het prachtige Maasdal. De bloemrijke graslanden en kalkhellingen zijn een lust voor het oog. De hellingen worden begraasd door mergellandschapen. De kalkgraslanden staan ook bekend om hun bijzondere vlinderfauna. Waarnemingen van boswitje en de zeldzame veldparelmoervlinder behoren zeker tot de mogelijkheden. Afspraak: om 10u aan het Maison de la Montagne Saint Pierre, Place du Roi Albert, BE-4600 Lanaye, deelgemeente van Visé. Eind rond 13u. Deelname: 5 euro per persoon of 10 euro per gezin (2 volwassenen + kids). Inschrijven via [email protected].

LANDSCHAP

Zaterdag 21 mei Oehoes in Zuid-Limburg Met telescopen bekijken we jonge oehoes vanop een flinke afstand, zodat we gegarandeerd geen enkele verstoring veroorzaken. De locatie ligt in de ruime regio Maastricht. Naast oehoes zien we ook enkele orchideeën en typische planten, vlinders en vogels van het mergelland.

Afspraak: om 15u. De exacte afspraakplaats wordt enkel meegedeeld aan de ingeschreven deelnemers. Einde rond 18u op een gezellig terras (met ook mogelijkheid om iets te eten). Deelname: 5 euro per persoon of 10 euro per gezin (2 volwassenen + kids). Inschrijven via [email protected].

Noteer alvast in je agenda Slechtvalken in Oudenaarde – zondag 22 mei Orchideeën en vlinders in de Viroinvallei – weekend 4 & 5 juni Weekendje Baai van de Somme – 5 tot 7 augustus Bronstig weekendje Veluwe – 10 & 11 september Lowland Photo Festival – 10 & 11 december in Kinepolis Antwerpen

55

Tour & Taxis, Brussel In samenwerking met

KOM DE LAATSTE NIEUWIGHEDEN ONTDEKKEN VAN MEER DAN 200 FOTOMERKEN. Permanente demonstraties van camera’s, uitrustingen en accessoires van méér dan 200 merken. Kom de nieuwste producten en uw fotografietalent testen op onze verschillende fotoplateaus. Info en voorverkoop op: www.imaging-days.com Prijs aan de kassa: 10 € • Online voorverkoop: 7 €

Exclusief aanbod voor de lezers van Landschap : Toegang aan 6€ met de code Landid16 tijdens de online voorverkoop.