Je bent jong en je wilt wat

“Je bent jong en je wilt wat.” Naema Tahir: “Ik zoende niet terug al had ik duidelijk meer ervaring dan hij, mijn rol was die van maagd”.

Iv♀nne Venema Studentnummer: 470663. Studente master Theologie en religiewetenschappen, specialisatie christendom en islam Department of Culture Studies Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit van Tilburg

Goirle, juni 2012. Eerste referent: Dr. J.M.M.G.F. Van Wiele Tweede referent: Prof. Dr. H.L. Beck

De ondertitel komt uit het boek Kostbaar bezit van Naema Tahir, uitgegeven in 2006 door Prometheus te Amsterdam. De tekst zelf staat op de omslag van het boek. In dit boek beschrijft Tahir drie verhalen over drie vrouwen uit de Pakistaanse stad Lahore maar alle drie verbonden met Nederland. Eén van de verhalen gaat over een jonge moslima, een studente medicijnen, die gaat trouwen. De jonge vrouw speelt de rol van maagd omdat ze al enkele seksuele relaties heeft gehad. Ze doet dit om haar man en familie tevreden te stellen.1 “Je bent jong en je wilt wat” was ooit de slogan van radio Veronica en daarmee wilde het radiostation zich richten op de jongeren. Destijds werd de uitdrukking geassocieerd met de meer rebelse jongeren die deden wat ze zelf wilden. Tegenwoordig wordt deze uitdrukking gebruikt voor vele zaken die zich vooral op jongeren richten. Voorbeelden zijn onderzoek naar activiteiten speciaal voor jongeren in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), activiteiten in het kader van huisvesting voor jongeren en activiteiten in het kader van ondernemerschap voor jongeren. Op google.nl zijn links te vinden die verwijzen naar deze onderzoeken omdat ze deze uitdrukking gebruiken. 2 In het kader van deze scriptie worden deze titel en ondertitel gebruikt om aan te geven dat de islamitische jongeren steeds moeten voldoen aan twee werelden. Aan de ene kant willen ze bij hun eigen islamitische geloofgemeenschap blijven horen aan de andere kant willen ze juist voldoen aan de normen en waarden van de westerse gemeenschap. De afbeeldingen op de titelpagina komen van het internet. De afbeelding van het handje van Fatima komt van de website http://www.fotosearch.com/photos-images/hand-fatima.html. De foto van de tulp komt van de website http://zoom.nl/foto/full/1112162/natuur/rode-tulp.html en draagt de titel “Rode Tulp”.3 Volgens Wikipedia is het handje van Fatima in het volksgeloof een beschermend handvormig amulet dat populariteit geniet in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het Handje van Fatima verwijst naar de dochter van Mohammed, Fatima Zahra. Volgens Wikipedia noemen sommige christenen de amulet de Hand van Maria en wordt de amulet in de Joodse traditie de Hand van Mirjam genoemd. 4 De tulp wordt gezien als een typisch Nederlandse bloem, maar de oorsprong ervan ligt waarschijnlijk in het Verre Oosten. Vanuit Turkije kwam in de tweede helft van de 16e eeuw de tulp in de Nederlanden terecht.5 Deze twee afbeeldingen symboliseren de twee tot op zeker hoogte verschillende culturen waarin moslimjongeren in Nederland op de dag van vandaag moeten leven. 1

Volgens Naema Tahir. 2006. Kostbaar bezit. Amsterdam: Prometheus. Op omslag, pp. 133, 140.

2

Even zoeken op internet met de zoekmachine Google.nl levert vele hints op met “Je bent jong en je wilt wat” in de titel. Het gaat dan om bijvoorbeeld titels van onderzoeken over zaken zoals huisvesting voor jongeren. 3

De afbeelding van de “Rode Tulp” is gevonden via de link http://www.google.nl/search?q=afbeelding+tulp&hl=nl&prmd=imvns&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=YOPH TsfRII2j-gah7Og6&ved=0CC4QsAQ&biw=1024&bih=571. 4

http://nl.wikipedia.org/wiki/Handje_van_Fatima.

5

Volgens http://www.voorbeginners.info/bloemen/tulpen.htm.

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD..................................................................................................................................................5 1. INLEIDING.....................................................................................................................................................6 1.1. Vraagstelling........................................................................................................................................6 1.2. Methode...............................................................................................................................................10 1.3. Opzet ....................................................................................................................................................11 2. VISIE IN ISLAM OP SEKSUALITEIT, IN HET BIJZONDER OP MAAGDELIJKHEID ............12 2.1. Inleiding...............................................................................................................................................12 2.2. Maagdelijkheid ..................................................................................................................................14 2.3. Omgaan met maagdelijkheid als moslim in de westerse samenleving.........................15 2.4. Maagdenvlies.....................................................................................................................................18 2.5. Vrouwenbesnijdenis .......................................................................................................................19 2.6. Eergerelateerd geweld....................................................................................................................22 3. FATWA’S EN INTERNETCOMMUNICATIE OVER MAAGDELIJKHEID ...................................26 3.1. De betekenis en het belang van fatwa’s en communicatie via het internet.................26 3.2. Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie met betrekking tot maagdelijkheid......28 3.2.1. Fatwa’s en adviezen met betrekking tot seksuele relaties vóór het huwelijk................28 3.2.2. Internetcommunicatie over acceptatie van niet-maagdelijke jongens en meisjes.......31 3.2.3. Adviezen op internet met betrekking tot seksuele opvoeding ..........................................32 3.3. Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie met betrekking tot maagdenvlieshersteloperaties ............................................................................................................34 3.4. Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie met betrekking tot vrouwenbesnijdenis ........................................................................................................................................................................35 3.5. Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie met betrekking tot eergerelateerd geweld ..........................................................................................................................................................37 3

4. CONCLUSIES ............................................................................................................................................39 SUMMARY.......................................................................................................................................................44 BIBLIOGRAFIE ..............................................................................................................................................46 Internetbronnen ........................................................................................................................................46 Literatuurlijst .............................................................................................................................................47

4

VOORWOORD Uit interesse begon ik jaren geleden aan de studie christendom en islam. Vooral de positie van de vrouw, en die van meisjes, hebben mijn belangstelling. Zo heb ik tijdens mijn eerste studie voedingslessen aan Turkse meisjes gegeven. Later heb ik in Tsjaad en Niger met groepen gewerkt, soms gemengd maar vaak ook vrouwengroepen. In het overwegend islamitische Tsjaad werd er vaak met de katholieke missie samengewerkt. Religie was dagelijks aanwezig. Tijdens mijn verblijf daar kreeg ik ook met zogenaamde “vrouwenzaken” te maken, zoals ongetrouwde meisjes die een kind kregen. Als de vader een schaap slachtte voor dit kind was dat een teken dat hij het kind erkende. Andere voorbeelden zijn een uitnodiging door een vrouw voor het huwelijk van haar man met haar “co-epouse” (dat wil zeggen een vrouw die eveneens echtgenote van haar man is) en kledingvoorschriften die deels ook voor mij golden. Inmiddels al weer lang in Nederland blijven islam en christendom mij interesseren. Met deze scriptie heb ik geprobeerd om na te gaan hoe islamitische jongeren in onze westerse maatschappij met maagdelijkheid omgaan. Interessant blijft om na te gaan hoe christelijke jongeren in onze maatschappij daarmee omgaan en of er een verschil tussen de beide groepen bestaat. Maar deze vergelijking tussen de christelijke en islamitische jongeren behoort niet tot het onderwerp van deze scriptie. De zoektocht over het internet om informatie over het onderwerp van mijn scriptie te krijgen was soms lang en moeizaam. Maar ook interessant, zo worden er veel vragen op internet gesteld over allerlei zaken die met seksualiteit te maken hebben. Het schrijven ging met stukjes en beetjes en met vele adviezen en ondersteuning van mijn eerste referent Dr. J. Van Wiele. Hierbij wil ik hem dan ook hartelijk danken voor al zijn moeite en raadgevingen. Eveneens een woord van dank voor Prof. H. Beck, mijn tweede referent. En tot slot Guus, Emile, Yonna, Ciske en Sil hartelijk dank voor alle keren dat jullie mij lieten werken aan deze scriptie. Goirle, juni 2012. Iv♀nne

5

1. INLEIDING 1.1.

Vraagstelling

Deze scriptie is geschreven ter afronding van mijn masteropleiding christendom en islam aan de universiteit van Tilburg. In deze thesis heb ik gekozen voor de volgende vraagstelling: “Hoe is de omgang van islamitische jongeren met maagdelijkheid in onze westerse maatschappij zoals die zich manifesteert op islamitische internetsites?” De Dikke van Dale geeft geen eenduidige omschrijving van wat een jongere is. Volgens de gedrukte Dikke van Dale is een jongere iemand van jeugdige leeftijd, iemand van circa 15 tot (begin) 20 jaar.6 Daarentegen is volgens de online van Dale is een jongere een persoon tussen circa 16 en 30 jaar. In deze scriptie wordt gekozen voor de uiterste leeftijdsgrenzen: een jongere is een persoon tussen circa 15 en 30 jaar oud. Het begrip maagdelijkheid komt in hoofdstuk 2 uitgebreid aan de orde. Een reden om voor dit onderwerp te kiezen is dat er in onze huidige westerse maatschappij veel wordt gesproken over de seksualisering van de maatschappij. Seksualisering kan omschreven worden als een overmaat aan stereotype, seksueel getinte uitingen in de media. Dit toont zich bijvoorbeeld in allerlei reclamebeelden en videoclips. Deze seksualisering zou mogelijk negatieve effecten op jongeren kunnen hebben. 7 In het artikel: “Verwarring door seksuele kermis” komt een negatief effect naar voren. Er wordt aangegeven dat jongeren door druk van de omgeving hun grenzen overschrijden. Ze voelen zich daar niet prettig bij maar willen niet, zoals ze zelf zeggen, truttig overkomen. 8 In 2005 bleek uit het onderzoek ‘Seks onder je 25 e’ dat ongeveer een derde van de schoolgaande jeugd ervaring heeft met geslachtsgemeenschap. Dit is een kwart meer dan in 1995 toen ook een onderzoek werd uitgevoerd. In 2005 heeft de helft van de scholieren ervaring met geslachtsgemeenschap als ze 17,3 jaar oud zijn. In 1995 was dat nog 17,7 jaar. De tijd tussen de eerste zoen en de eerste geslachtsgemeenschap is ook korter geworden. Dit was 2,5 jaar in 1995 en 2,3 jaar in 2005. Uit het onderzoek blijkt ook dat 18% van de meisjes wel eens tot seks werden gedwongen. 9 Volgens Hans Boutellier 6

In: Van Dale. 2008. Dikke van Dale. Groot woordenboek van de Nederlandse taal. Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie b.v. 7

Vgl. H. de Graaf et al. 2009. Seksualisering: aandacht voor etniciteit. Een onderzoek naar verbanden met opvattingen en gedrag van jongeren. Utrecht/Den Haag: Rutgers Nisso Groep/E-Quality. Projectnummer: SGI046. Pagina 3. 8

Vgl. artikel: Verwarring door seksuele kermis. In: De Pers. Geschreven door Myrthe Hilkens en gepubliceerd op 20 juni 2007. 9

Vgl. H. de Graaf et al. 2005. Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005. Rutgers Nisso Groep: RGN-studies, nummer 7. Delft: Uitgeverij Eburon, pp. 35, 200.

6

genereert iedere cultuur zijn eigen vormen om seksuele activiteiten te reguleren. Deze regulering kan aan veranderingen onderhevig zijn. Zo heeft men tegenwoordig op jongere leeftijd seks, met meer partners en in gevarieerdere vormen dan oudere generaties. De laatste decennia heeft er als het ware een revolutie voltrokken. Seks om de seks is een legitieme optie zonder dat men zich moet laten leiden door traditionele opvattingen. Deze traditionele opvattingen bestaan nog wel maar men is niet verplicht zich er aan te houden. Hij spreekt in dit geval over de zogenaamde “plastic sexuality”, seksualiteit die op geen enkele wijze gebonden is aan reproductie.10 Er zijn meerdere onderzoeken naar het verschijnsel seksualisering van de maatschappij gedaan.11 In het onderzoek “Seksualisering: aandacht voor etniciteit” is ondermeer de invloed van de media en mediabeelden, van ouders en van vrienden op seksueel gedrag en opvattingen onderzocht. Uit het onderzoek blijkt dat jongens de beelden meer als realistisch en relevant zien dan meisjes. Ongeveer dertig procent van de jongens vindt dat je veel van seks kunt leren door naar porno te kijken tegenover acht procent van de meisjes. Maar meisjes identificeren zich vaker met mediabeelden dan jongens. Autochtone meisjes die dit doen hebben een lager gevoel van eigenwaarde. Jongens en meisjes van Turkse en Marokkaanse afkomst die zich vergelijken met de mediabeelden geven aan meer gevoelens van angst en depressie te hebben.12 Margriet Homma en Jeffrey Hogeboom geven eveneens aan dat juist meisjes gevoelig zijn voor rolmodellen in opwindende videoclips.13 Belangrijk zou kunnen zijn om na te gaan wat het effect is van het feit dat jongens het idee hebben dat ze veel van seks kunnen leren door naar porno te kijken, aangezien porno voor een groot deel het karakter heeft

10

Vgl. J.C.J. Boutellier. Augustus 2000. De pornografische context van zedendelicten. Een beschouwing over de huidige seksuele moraal. In: Justitiële Verkenningen 600. Jeugd en seksueel misbruik. Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum Justitie. Gouda: Quint. Jaargang 26, nr. 6, pp. 10, 11. 11

Voorbeelden van onderzoeken zijn: H. de Graaf et al. 2008. Seksualisering: Reden tot zorg? Een verkennend onderzoek onder jongeren.1 november 2008. Utrecht: Rutgers Nisso Groep/ Nederlands Jeugdinstituut/Movisie. Projectnummer: SGI044., H.Felten et al. Maart 2009. Seksualisering: “Je denkt dat het normaal is…” Onderzoek naar beleving van jongeren .Utrecht: Movisie. Projectnummer: P1957. En H. de Graaf et al. Maart 2009. Seksualisering: aandacht voor etniciteit. Een onderzoek naar verbanden met opvattingen en gedrag van jongeren. Utrecht/Den Haag: Rutgers Nisso Groep/E-Quality. Projectnummer: SGI046. 12

Vgl. H. de Graaf et al. Maart 2009. Seksualisering: aandacht voor etniciteit. Een onderzoek naar verbanden met opvattingen en gedrag van jongeren. Utrecht/Den Haag: Rutgers Nisso Groep/E-Quality. Projectnummer: SGI046, pp. 31, 32, 33. 13

Volgens M. Homma en J. Hogeboom. Mei 2008. Seks op tv. Lust of last? Scriptieonderzoek over de invloed van seks op televisie op jongeren. Zwolle: Christelijke Hogeschool Windesheim. Maatschappelijk Werk en Dienstverlening, p. 7.

7

van vernedering en onderschikking van vrouwen. Dit zou voor een aantal mannen seksueel geweld kunnen legitimeren of stimuleren.14 15 In de tweede kamer is ook gesproken over de seksualisering van de maatschappij en het seksuele gedrag van jongeren. In 2007 heeft toenmalig minister van jeugd en gezin de heer André Rouvoet antwoorden gegeven op Kamervragen over seksueel gedrag van jongeren. Hij heeft aangegeven voorstander te zijn van een preventieve aanpak van grensoverschrijdend seksueel gedrag. Het gaat om seksuele vorming. Verschillende organisaties, zoals de Rutgers Nisso Groep16, Soa Aids Nederland en Movisie17 ontwikkelen lespakketten seksuele vorming. GGD’en18 besteden aandacht aan deze onderwerpen op scholen.19 Onderwijs zou een grotere rol moeten krijgen bij de seksuele vorming van jongeren20. Ronald Plasterk, voormalig minister van onderwijs pleitte voor lessen seksualiteit op scholen om jongeren weerbaarder te maken 14

Vgl. J.C.J. Boutellier. Augustus 2000. De pornografische context van zedendelicten. Een beschouwing over de huidige seksuele moraal. In: Justitiële Verkenningen 600. Jeugd en seksueel misbruik. Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum Justitie. Gouda: Quint. Jaargang 26, nr. 6, pp. 20, 21. 15

Interessant zou zijn om na te gaan of het stimuleren of legitimeren van seksueel geweld ook voor praktijken van loverboys geldt. Uit het hierna volgende citaat van een loverboy (in dit geval van Turkse afkomst) blijkt wel dat hij zelf een duidelijk seksistische opvatting over meisjes heeft. “Als loverboy pik je de meisjes die je moet hebben er meteen uit. Ze hebben een hoerige uitstraling. Korte rokjes, stringetje, tieten laten zien en sjansen. Het zijn meisjes die van seks houden, er zelfs verslaafd aan zijn. Als ze een kerel leuk vinden mag hij er bovenop. Ze vinden harde seks lekker.(…..) De meeste loverboys zijn van Marokkaanse of Turkse afkomst. Dat komt omdat de meisjes bij ons echt aan hun trekken komen. Wij buitenlanders verwennen onze vrouwen met goede, keiharde seks.” In: A. van Dijke en L. Terpstra. 2005. Loverboys: feiten en cijfers. Een quickscan. Amsterdam: Uitgeverij SWP. pp. 47, 48. 16

Rutgers Nisso Groep en World Population Foundation WPF vormen sinds 1 januari 2011 Rutgers WPF. Rutgers WPF zet zich in voor goede seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Voor ieder mens, ongeacht geslacht, (culturele) achtergrond of seksuele voorkeur. Op: www.rutgersnissogroep.nl. 17

Volgens www.movisie.nl is MOVISIE hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. Ze bieden toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg en sociale veiligheid. 18

Volgens de website www.ggd.nl hebben de ruim 400 Nederlandse gemeenten de wettelijke taak om de gezondheid van burgers te bevorderen en te beschermen tegen ziekten en calamiteiten. Deze taak is neergelegd bij de GGD. De “GGD” zelf staat voor Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst. De GGD’en vormen een landelijk dekkend netwerk. 19

Volgens Antwoorden op Kamervragen van Sterk en De Vries over seksueel gedrag van jongeren. 11 september 2007. Kamerstuk. Voorheen op www.minvws.nl/kamerstukken. Tegenwoordig te vinden op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2007/09/11/antwoorden-op-kamervragen-vansterk-en-de-vries-over-seksueel-gedrag-van-jongeren.html. 20

Vgl. T. Gualthérie van Wezel en A. Kiene. Scholen krijgen rol tegen porno. En: Porno terwijl ze thuis niks leren. Volgens onderzoekers moet seksuele vorming niet meer over condooms maar over respect gaan. Beide artikelen zijn gepubliceerd in De Volkskrant op 3 april 2009.

8

tegen slechte invloeden van de maatschappij21. Hij kwam met dit voorstel nadat in onderzoeken zaken als “breezerseks”, dat wil zeggen seks hebben in ruil voor een breezertje, naar voren kwamen. Volgens van Abdulwahid van Bommel22 biedt de school wel de biologische kennis over seksualiteit maar doet de school weinig om de kinderen te ondersteunen tegen de uitwassen op het gebied van seks in de moderne samenleving.23 Aan de andere kant gaan er stemmen op die spreken over vertrutting van de maatschappij en over moraalridders van nu die willen ingrijpen in de zogenaamde seksualisering van de maatschappij.24 25 Bij islamitische jongeren kan daarbij het probleem spelen van een (strenge) islamitische opvoeding thuis en meer vrijere waarden en normen buitenshuis. Er bestaan verschillende islamitische internetsites waar jongeren proberen antwoorden te krijgen op hun vragen over seksualiteit, door vragen te stellen aan een imaam of aan elkaar.26 De focus van deze scriptie zal liggen op de problematiek van de maagdelijkheid bij islamitische jongeren. Er is voor dit onderwerp gekozen, omdat maagdelijkheidproblematiek een veel besproken thema is binnen de islam. Meisjes krijgen veelal te maken met eisen, verwachtingen en eventuele problemen die te maken hebben met maagdelijkheid. In de Nederlandse media komen zo nu en dan problemen naar voren die verband houden met maagdelijkheid van islamitische meisjes.27 Eveneens houdt de politiek zich met deze onderwerpen bezig.28 In zaken

21

Volgens Nos.nl. 3 april 2009. Jongeren weerbaar maken tegen seksualisering. Op www.nos.nl/nosjournaal.

22

Abdulwahid van Bommel is een Nederlander die zich tot de islam heeft bekeerd. Hij is imaam en auteur. Vgl. http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_bekeerlingen_tot_de_islam. Hij was in 1972 oprichter van de Turkse organisatie Stichting Islamitisch Centrum Nederland. Tevens is hij voorzitter geweest van de Federatie Moslim Orgaqnisaties in Nederland. Vgl. J. Slomp. 2000. Islam in Nederland. In: J. Waardenburg. (red.) Islam, norm, ideaal en werkelijkheid. e Houten: Fibula/Unieboek bv. 5 herziene en aangevulde druk, pp. 345, 348. 23

Vgl. A. van Bommel. 2003. Islam, liefde en seksualiteit. Uitgave in de reeks: Islam in discussie. Amsterdam: Bulaaq, p. 101. 24

Vgl. C. Wouters. 16 februari 2008. Plasterk ziet seksuele spoken (opinie). In: Trouw. de Verdieping.

25

In het artikel: “Minister, blijf af van seks” geeft N. Oral aan dat het gedrag van nu een gevolg is van de emancipatiegolf uit de jaren zestig. In: De Volkskrant. Opinie. 6 april 2009. 26

Voorbeelden van dergelijke internetsites zijn: www.fatwa-online.com; www.islamonline.net; www.maroc.nl; www.forum.nl; www.moslima.nl. 27

Een voorbeeld is: 2 augustus 2007. Maagdenvlies in trek bij moslima’s. In: Metro.

28

Een voorbeeld is: A. Klink. 7 maart 2008. Antwoorden op Kamervragen van Arib over de discussie omtrent het maagdenvlies (2070808700). Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/03/07/antwoorden-op-kamervragen-vanarib-over-de-discussie-omtrent-het-maagdenvlies.html.

9

die met maagdelijkheid, vrouwenbesnijdenis en uithuwelijking te maken hebben ziet de politiek ook een taak bij de scholen. Volgens politici kunnen juist scholen dergelijke zaken signaleren.29 1.2.

Methode

Om antwoord te kunnen geven op deze vraagstelling zijn meerdere websites onderzocht op fatwa’s over het desbetreffende onderwerp. Hierbij zijn de websites die Herman Beck en Gerard Wiegers in hun boek “Moslims in een westerse samenleving” hebben gebruikt als uitgangspunt genomen30. Een aantal van deze sites bleek niet meer online te zijn. Op andere sites werd verwezen naar weer andere websites. Tevens is door gebruik te maken van google.nl gezocht naar websites over het onderwerp maagdelijkheid en islamitische jongeren. Bij de bibliografie is een lijst met geraadpleegde websites opgenomen. Het is goed op te merken dat deze lijst niet uitputtend is. Daarnaast werden diverse studies over het onderwerp geraadpleegd31. De studies geven aan hoe islamitische meisjes en jonge vrouwen omgaan met maagdelijkheid en de daarmee samenhangende problematiek. Deze studies zullen worden gebruikt om de informatie die op de islamitische websites werd gevonden beter te kunnen duiden. Om diezelfde reden zijn er krantenartikelen 32 en websites van diverse ministeries 33 geraadpleegd over verschillende aspecten van het onderwerp maagdelijkheidproblematiek, doch dit gebeurde niet exhaustief. De studie is opgevat als een kwalitatieve inhoudsanalyse. Volgens Fred Wester is inhoudsanalyse een vorm van sociaalwetenschappelijk onderzoek waarin gebruik wordt gemaakt van specifiek onderzoeksmateriaal namelijk communicatieproducten. Inhoudsanalyse kan zeer breed worden ingezet, bijvoorbeeld bij gesprekken, toespraken, preken, tv29

Bijvoorbeeld scholen zouden problemen die met eergerelateerd geweld te maken hebben moeten kunnen signaleren, omdat leerlingen signalen uitzenden zoals verzuim, concentratieverlies of juist hyperactief gedrag. Volgens het krantenartikel: 20 november 2008. Juist school kan eerwraak signaleren. In: De Volkskrant. 30

H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, p. 258. 31

Voorbeelden van onderzoeken zijn: L. Ingelbrecht et al. 2002. Zeg het aan niemand dat ik verliefd ben… Een verkennend onderzoek naar relaties en seksualiteitsbeleving bij islamitische meisjes en jonge vrouwen in Vlaanderen. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Op www.flw.ugent.be/cie/ingpersaey/; F. Demant. Maart 2005. ‘Islam is inspanning’ De beleving van de islam en de sekseverhoudingen bij Marokkaanse jongeren in Nederland. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. 32

Voorbeelden van krantenartikelen zijn: 2 augustus 2007. Maagdenvlies in trek bij moslima’s. In: Metro., 20 november 2008. Juist school kan eerwraak signaleren. In: De Volkskrant. 33

Websites van ondermeer de ministeries van OCW (= Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen), van VWS (= Volksgezondheid, Welzijn en Sport), VROM (=Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) en Justitie zijn geraadpleegd.

10

uitzendingen, tijdschriften en boeken.34 In deze studie beperk ik de kwalitatieve inhoudsanalyse tot websites. Redenen om websites te onderzoeken zijn dat men via het internet gemakkelijk een aantal geleerden over dezelfde kwestie kan raadplegen. En fatwa’s die via het internet worden verspreid zijn over de hele wereld te zien.35 Er wordt onderzocht wat er op diverse websites over de verschillende aspecten van maagdelijkheid te vinden is. Dit wordt ondersteund door gebruik te maken van literatuurstudie. Door het bestuderen van literatuur kan men inzicht krijgen over welke informatie al over het onderwerp bestaat.36 1.3.

Opzet

In deze scriptie wordt in hoofdstuk 2 het onderwerp seksualiteit en in het bijzonder maagdelijkheid concreet aan de orde gesteld. Er wordt beschreven wat er binnen de islam over seksualiteit en in het bijzonder maagdelijkheid wordt aangegeven. Maagdelijkheid, omgaan met maagdelijkheid als moslim in de westerse samenleving, maagdenvlies, vrouwenbesnijdenis en eergerelateerd geweld komen achtereenvolgens aan de orde. Hoofdstuk 3 vormt het zwaartepunt van dit onderzoek en hierin wordt aangegeven wat het belang van fatwa’s is met betrekking tot het onderwerp maagdelijkheidproblematiek en wat men daarover in deze fatwa’s kan terugvinden. Tot slot worden in het laatste hoofdstuk de resultaten van deze studie teruggekoppeld aan de vraagstelling en in het licht daarvan verder geïnterpreteerd.

34

Het materiaal van kwalitatieve inhoudsanalyse verwijst naar betekenissen die betrokkenen er aan geven, het centrale onderwerp van kwalitatief onderzoek. Inhoudsanalyse is een interpretatieve werkwijze: de reconstructie van de betekenisstructuur in het materiaal staat centraal. Volgens F. Wester.1995. Strategieën voor kwalitatief onderzoek. Bussum: Dick Coutinho. Derde druk. pp. 107, 108. 35

Vgl. H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, p. 34. 36

Vgl. I. Maso en A. Smaling. 1998. Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Amsterdam: Uitgeverij Boom, p. 19.

11

2. VISIE IN ISLAM OP SEKSUALITEIT, IN HET BIJZONDER OP MAAGDELIJKHEID 2.1.

Inleiding

De online van Dale omschrijft seksualiteit als alles wat geslachtsverkeer betreft. 37 In veel samenlevingen is seksualiteit doordrenkt van een religieuze betekenis. Het wordt geassocieerd met bepaalde religieuze concepten.38 Binnen religies is een relatief consistente structuur van regels en praktijken met betrekking tot seksuele relaties ontstaan. Binnen de islam hebben die regels en praktijken anders uitgepakt voor vrouwen dan voor mannen. Binnen bepaalde vormen van de islamitische cultuur kunnen deze praktijken worden gebruikt om de sociale ongelijkheid tussen de seksen op te baseren, hoewel het grotendeels andere factoren zijn dan religie die de sociale ongelijkheid tussen mannen en vrouwen bepalen. Deze sociale ongelijkheden beïnvloeden echter op hun beurt ook weer de religieuze opvattingen.39 Binnen de islam bestaan meerdere stromingen. Binnen de islam wordt het seksuele lichaam en seksueel genot belangrijk gevonden. Wel wordt beheersing van seksuele driften als belangrijk gezien. Om deze driften te controleren wordt geprobeerd ze in de juiste richting te kanaliseren. Dat betekent dat seksuele relaties over het algemeen worden ondergebracht in het huwelijk tussen een man en een vrouw.40 Volgens de vier grote soennitische rechtsscholen41 van de islam kunnen vrouwen met één man gehuwd zijn, maar mannen met maximaal vier vrouwen. De man moet ze wel alle vier rechtvaardig kunnen behandelen. Daarnaast is volgens het

37

Volgens de online van Dale op: www.vandale.nl/vandale/zoekservice....

38

Vgl. M. Eliade. 2005. Sexuality: An Overview [First Edition]. Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 12. 2nd ed. Detroit: Macmillam Reference USA, pp. 8239-8241.15 vols. Gale Virtual reference Library. Gale, p. 8239. 39

Vgl. W. Jansen. 2003. Religie, seksualiteit en vrouwen. Een vergelijking tussen christendom en islam. In: Tongeren P. van. en G. Steunebrink (red.) Vreemde Verwanten? Overeenkomsten en verschillen tussen islam en christendom. Nijmegen: Valkhof Pers, pp. 100, 101. 40

Vgl. W. Jansen. 2003. Religie, seksualiteit en vrouwen. Een vergelijking tussen christendom en islam. In: Tongeren P. van. en G. Steunebrink (red.) Vreemde Verwanten? Overeenkomsten en verschillen tussen islam en christendom. Nijmegen: Valkhof Pers, pp. 101, 104, 106. 41

In de loop van de geschiedenis zijn in de soennitische islam vier rechtsscholen als even gezaghebbend erkend: de hanafitische, de malikitische, de shafi’itische en hanbalitische rechtsschool. Alle vier zijn ze in Nederland te vinden. De hanafitische rechtsschool vanwege moslims met een Turkse achtergrond, de malikitische rechtsschool vanwege moslims met een Marokkaanse achtergrond, de shafi’itische rechtsschool vanwege moslims met een Indonesisiche of Egyptische achtergrond en de hanbalitische rechtsschool vanwege moslims die de wahhabitische stroming binnen de islam aanhangen. Vgl. H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, pp. 32, 33.

12

klassieke islamitische recht geslachtsgemeenschap ook geoorloofd tussen een man en zijn slavinnen.42 De islamitische geleerde al-Ghazali (1085-1111)43 gaf destijds al aan dat het belangrijk is dat de mannen hun vrouw seksueel bevredigen. Voortbouwend daarop heeft een rechtsschool als de Malikitische bepaald dat een vrouw het recht heeft om van haar man te scheiden als hij haar niet kan bevredigen bijvoorbeeld omdat hij impotent is of lange tijd in de gevangenis zit.44 Er is dan ook geen mogelijkheid op voortplanting. Infra paragraaf 2.2. staat dat het krijgen van kinderen en in het bijzonder het krijgen van zonen van belang is voor de status van de vrouw. 45 Sinds de laatste decennia is er een sterke opleving van puritanisme binnen de islam. Hedendaagse puriteinse moslimgeleerden hebben het helemaal niet over seksueel genot.46 Abdulwahid van Bommel geeft aan dat aan religie een seksueel opvoedkundige rol wordt toegekend. De morele opvattingen die binnen de islam het seksuele leven regelen, hebben te maken met mens-God verhoudingen, familieverbanden en eer en algemeen aanvaarde seksuele gebruiken van de groep. 47 In de islam wordt het gezin als hoeksteen van de samenleving gezien, net zoals in het christendom. Islamitische schrijvers onderscheiden een aantal hoofdfuncties van het gezin. Als eerste beantwoordt het gezin aan de reproductiefunctie. De mens is een vertegenwoordiger van God op aarde. Zijn voortbestaan moet worden gegarandeerd binnen een stabiele en gereguleerde structuur van het gezin. Vervolgens beantwoordt het gezin aan de sociaalpsychologische functie, want de mens is van nature een sociaal wezen. Eveneens heeft het gezin een socialisatiefunctie want normen en waarden worden overgebracht binnen het gezin. Daarbij behoren ook de normen en waarden die de

42

Vgl. Ruud Peters. 2000. Het recht – recente ontwikkelingen. In: J. Waardenburg. (red.) 2000. Islam, norm, ideaal en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5 e herziene en aangevulde druk., pp. 252, 253. 43

De islamitische geleerde Mohammed al-Ghazali heeft meerdere belangrijke islamitische werken geschreven. Hij probeerde een verbinding te leggen tussen de vroomheid van de brede massa en de verinnerlijking van de islam zoals die door de mystici werd nagestreefd. Vgl. J.T.P.de Bruijn. 2000. Vroomheid en mystiek. In: J. Waardenburg. e (red.) Islam, norm, ideaal en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5 herziene en aangevulde druk, p. 164. 44

Vgl. W. Jansen. 2003. Religie, seksualiteit en vrouwen. Een vergelijking tussen christendom en islam. In: Tongeren P. van. en G. Steunebrink (red.) Vreemde Verwanten? Overeenkomsten en verschillen tussen islam en christendom. Nijmegen: Valkhof Pers, p. 110. 45

Vgl. Jaques Waardenburg. 2000. Appendix 2. Over moslimvrouwen. In: J. Waardenburg. (red.) Islam, norm, ideaal e en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5 herziene en aangevulde druk, p. 421. 46

Vgl. M. Buitelaar. 2006. Islam en het dagelijks leven. Religie en cultuur onder Marokkanen. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas, p. 194. 47

Vgl. A. van Bommel. Z.j. Islam en Ethiek in de Gezondheidszorg. Den Haag: Stichting Uitgeverij Oase, p. 43.

13

seksuele relaties en daarmee samenhangend de bescherming van eer regelen. 48 In de westerse samenleving hebben moslims moeite met de vrije omgang tussen de seksen en met de heteroseksuele contacten voor het huwelijk. Van jongens en van meisjes wordt verwacht dat zij kuisheid betrachten. Maagdelijkheid wordt als bewijs van hun kuisheid gezien.49 Hier zal later verder op worden ingegaan. 2.2.

Maagdelijkheid

Maagdelijkheid is de conditie van mannen en vrouwen die nog geen seksuele gemeenschap hebben gehad. Deels is dit biologisch bepaald, omdat kinderen nog geen seksuele potentie hebben, en deels kan dit vrijwillig worden nagestreefd dan wel verplicht worden opgelegd tot het huwelijk. Daarmee wordt maagdelijkheid, dat wil zeggen het maagd zijn, een sociaal bepaald feit. Het maagd zijn van een ongetrouwd meisje heeft daardoor een sterke sociale waarde, het staak vaak symbool voor de hele groep waartoe het meisje behoort. Mocht het ongetrouwde meisje het verbod op seksuele relaties overtreden dan wordt ze door de hele groep waartoe ze behoort, gestraft. Deze regel geldt binnen meerdere maatschappijen en geloven, ook voor de islam.50 In de islam geldt dat zowel man als vrouw maagd behoren te blijven tot aan de huwelijksnacht. Toch bestaat daar volgens van Bommel geen geldige basis voor, niet binnen de bronnen van de islam en niet in het voorbeeld van de profeet. Wel bestaat er een uitspraak van de profeet waarin hij zegt: “Had maar een maagd genomen, die had alleen jou gekend en jij had met haar gespeeld en zij met jou.” Volgens van Bommel zou deze uitspraak als een aanbeveling gezien moeten worden voor man en vrouw om als maagd het huwelijk in te gaan, omdat het volgens hem te verwachten is dat de band tussen iemand met wie je voor het eerst de liefde bedrijft sterker zou kunnen zijn dan met iemand die al de liefde van een andere man of vrouw heeft geproefd. Desondanks is de profeet zelf vrijwel uitsluitend met weduwen of gescheiden vrouwen getrouwd. Alleen Aïsja was nog maagd. Dat was zo bijzonder dat haar vader de bijnaam “vader van de maagd” kreeg.51

48

Vgl. W.A.R. Shadid en P.S. van Koningsveld. 2008. Islam in Nederland en België. Religieuze institutionalisering in twee landen met een gemeenschappelijke voorgeschiedenis. Leuven: Peeters, pp. 188, 189. 49

Vgl. H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, pp. 112, 113, 114. 50

Vgl. H. Drijvers. 2005. Virginity. Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 14. 2nd ed. Detroit: Macmillam Reference USA., pp. 9606-9609.15 vols. Gale Virtual reference Library. Gale, pp. 9606, 9607. 51

Vgl. A. van Bommel. 2003. Islam, liefde en seksualiteit. Uitgave in de reeks: Islam in discussie. Amsterdam: Bulaaq, pp. 88, 89.

14

In een traditionele, gesloten moslimse samenleving bestaat er een sterke scheiding tussen de wereld van mannen en die van de vrouwen. Vaak heeft de mannenwereld voorrang op de vrouwenwereld. De positie van de vrouw wijzigt zich sterk tijdens haar leven. Meisjes worden doorgaans lager gewaardeerd dan volwassen vrouwen. Regels voor meisjes zijn doorgaans strenger dan die voor jongens. Behoud van maagdelijkheid tot aan het huwelijk is voor haar en haar familie van groot belang voor het behoud van de eer van de familie. Tevens is het belangrijk voor eigen status als toekomstig echtgenote. Besnijdenis van de vrouw wordt door de islam niet voorgeschreven maar komt wel in sommige moslimse streken voor. Veelal wordt het huwelijk door de betreffende families gearrangeerd; de sociale status van de bruid en bruidegom moeten idealiter in evenwicht zijn. Het sociaal aanzien van de vrouw stijgt met het aantal zonen dat zij krijgt. Daartegenover staat dat kinderloosheid leidt tot ernstig statusverlies. Als grootmoeder van één of meer jongens neemt ze een dominante positie in de familie in. Ze kan dan ook een belangrijke rol spelen in het verkeer tussen families.52 2.3.

Omgaan met maagdelijkheid als moslim in de westerse samenleving

Moslims in Nederland zijn geen homogene groep, zij belijden en beleven de islam op verschillende manieren. Velen van hen blijken geseculariseerd te zijn en voor hen behoort religie tot de privésfeer van hun leven. De wijze waarop de moslim aan zijn geloof gestalte geeft binnen een dergelijke geseculariseerde context is doorgaans nauw verbonden met de visie van de moslim op zedelijk gedrag en waarden en normen. Er zijn moslims die er vanuit gaan dat waarden en normen mede bepaald worden door de sociaalhistorische context waarin de moslim leeft. Dit komt overeen met de westerse geseculariseerde visie. Daardoor ervaren zij over het algemeen weinig spanningen tussen de waarden en de normen van de islam die zij belijden en de waarden en normen van de westerse geseculariseerde samenleving waarin zij leven. Andere moslims zijn ervan overtuigd dat de waarden en normen van de islam een vast en onveranderlijk gegeven zijn en verankerd liggen in de Koran en soenna, het voor de moslims normatieve voorbeeld van de profeet Mohammed. Deze moslims worstelen wel met de vraag hoe ze in een westerse samenleving een leven kunnen leiden dat in overeenstemming is met de veronderstellingen van de islamitische wet.53 Zoals hierboven staat aangegeven zijn moslims in Nederland geen homogene groep. Moslimse jongeren gaan ook niet allemaal op dezelfde manier met maagdelijkheid om. Er zijn Marokkaanse meisjes die zich willen beschermen tegen de lusten van de (volgens sommige meisjes zwakkere) mannen. Dit argument van bescherming en veiligheid is belangrijk voor de meisjes in het accepteren van het feit dat zij als meisjes minder mogen dan de jongens. Voor 52

Vgl. Jaques Waardenburg. 2000. Appendix 2. Over moslimvrouwen. In: J. Waardenburg. (red.) Islam, norm, ideaal e en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5 herziene en aangevulde druk, pp. 420, 421. 53

Vgl. H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, pp. 10, 11.

15

deze Marokkaanse meisjes is het dragen van een hoofddoek een logische keuze is omdat het bescherming voor de vrouw biedt. 54 Maar daarnaast zijn er ook Marokkaanse meisjes die moeite hebben met de strenge regels die volgens hen in Nederland strenger zijn dan in Marokko. Ze geven aan dat in de tijd dat ze naar Nederland kwamen de jongeren in Marokko veel meer vrijheden hadden dan zij nu. Jongens en meisjes trokken met elkaar op en gingen samen naar de bioscoop en schoolfeestjes.55 56 Volgens Hilde Bakker hebben Turkse meisjes te lijden onder de scherpe controle voor het huwelijk omdat maagdelijkheid zeer belangrijk is. Ze mogen geen vriendjes hebben en worden nooit alleen gelaten.57 Lien Ingelbrecht en anderen geven aan dat meeste meisjes zich houden aan de maagdelijkheidsnorm omwille van de reputatie van de ouders, en omdat de meisjes vinden dat hun eigenwaarde verloren gaat wanneer ze deze regel doorbreken. 58 Evenzo laat Anke Manschot in haar artikel zien dat Marokkaanse jongens de meisjes de schuld geven van hun ontmaagding. De meisjes voelen zich daarna zeer schuldig, zeker wanneer zij in de steek gelaten worden door hun vriendjes. Niet zelden leidt dit tot eetproblemen, depressies en eenzaamheid. Ze kunnen bij niemand uit hun eigen cultuur terecht.59 54

Vgl. F. Demant. Maart 2005. ‘Islam is inspanning’ De beleving van de islam en de sekseverhoudingen bij Marokkaanse jongeren in Nederland. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut., p. 56. 55

Vgl. H. Dashorst en M. v.d. Werf. 1995. Tussen Djellaba en Disco. Marokkaanse meisjes aan het woord. Haarlem: Stichting Kleur in ’t Werk, p. 67. 56

Daartegenover zouden er volgens een onderzoek van Martha van Endt-Meijling in Nederland Marokkaanse gezinnen zijn waar vaders wil niet langer wet is. Zijn rol als kostwinner blijft bestaan maar vrouwen gaan steeds meer domineren in taken die eerder tot de rol van de vaders behoorden. Dit zou vooral dochters meer bewegingsvrijheid opleveren. Vgl. M. van Endt-Meijling. 2003. Met Nieuwe Ogen. Werkboek voor de ontwikkeling van een transculturele attitude. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Tweede herziene druk, p. 35. Van Endt-Meijling citeert in dit werkboek (op pagina 35) de onderzoeker Trees Pels: “[…] meer dan voorheen meisjes met hoofddoekjes op straat ziet. Sommigen associëren dat met onderdrukking, maar dat is niet zo. Voor veel meisjes is het daardoor juist makkelijker om de straat op te gaan, een opleiding te volgen en een baan te zoeken. Ze laten zien dat ze geëmancipeerd zijn, maar ook een goed islamiet.” Zie hiervoor Trees Pels in Dwarkasing A. Marokkaanse moeder geeft dochter steeds meer ruimte. 20 maart 1998. In: Maatschappijleer Examen VWO. 16 mei 2000. Opgave 1 Multiculturele samenleving. Op: http://www.eindexamens.leidenuniv.nl/nieuwesite/assets/files/VWO//Maatschappijwetenschappen/2000/I/Maatschapp ijleer%20(Oude%20stijl)/maatschappijleer%202000%20I_opgaven.pdf. 57

Vgl. H. Bakker. November 2003. Eerwraak in Nederland. Een quickscan van de stand van zaken. Utrecht: Transact, p. 8. 58

Vgl. L. Ingelbrecht et al. 2002. Zeg het aan niemand dat ik verliefd ben… Een verkennend onderzoek naar relaties en seksualiteitsbeleving bij islamitische meisjes en jonge vrouwen in Vlaanderen. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Op www.flw.ugent.be/cie/ingpersaey/, p. 7. 59

Volgens A. Manschot. November 2001. Het drama van de verplichte maagdelijkheid. In: Opzij. Citaat uit het artikel: “Marokkaanse meisjes geloven de jongens op hun woord dat zij de enige ware zijn. Dan zegt zo’n jongen: ach probeer het nou eens. Jij gaat hiervan genieten. Je komt in de zevende hemel. Maar de praktijk is dat de jongen tegen zijn vriendjes vertelt dat hij haar gepakt heeft. Dat ze dus een slecht meisje is. Marokkaanse jongens geven

16

Informanten in het onderzoek van Ingelbrecht en anderen geven aan dat zowel jongens als meisjes maagd moeten blijven tot het huwelijk. Maar ze zeggen ook dat jongens zich daar niet aan houden, omdat er geen enkel fysiek bewijs is bij hen en dat ze dus ook niet gecontroleerd kunnen worden. Jongens zouden daarom veel vrijer worden opgevoed. Daarnaast zouden jongens scheef worden aangekeken als ze geen seksuele contacten zouden hebben. Anderen zouden kunnen denken dat er iets mis is met die jongens.60 In de studie “Islam is inspanning” is onderzocht hoe Marokkaanse jongeren zich als moslim en als man of vrouw een weg zoeken in de Nederlandse samenleving. In dat onderzoek geven jongeren aan dat de dubbele moraal een voorbeeld is van de Marokkaanse traditie. Volgens de islam moeten zowel jongens als meisjes maagd blijven voor het huwelijk. Het blijkt echter voor jongens geen probleem te zijn als ze hun maagdelijkheid kwijtraken, terwijl dat voor meisjes een grote schande betekent.61 Van Bommel geeft eveneens aan dat de dubbele moraal ten opzichte van seksueel gedrag van mannen en vrouwen in tradities voorkomt die niets meer met de oorspronkelijke bedoeling van de islam te maken hebben. Volgens hem geldt datzelfde voor het benadrukken van de voorwaarde van maagdelijkheid van het huwbare meisje en het huwelijksdoel van het verwekken van zoons. Volgens hem zijn vrouwenbesnijdenis en het tonen van een bebloed laken na de huwelijksnacht uitgesproken on-islamitische gebruiken.62 In 2005 heeft de Universiteit Maastricht een internetstudie uitgevoerd over islam en seksualiteit. In dat onderzoek komt eveneens naar voren dat er verschillende normen bestaan voor jongens en voor meisjes. De meerderheid van de jongeren vindt dat de maagdelijkheidsnorm voor meisjes en jongens moet gelden. Maar in praktijk gaan de meeste jongeren er vanuit dat een jongen seksuele ervaring heeft opgedaan. Voor een deel van de jongeren wordt seks voor het huwelijk wel acceptabel als men trouwplannen heeft. 63 Er bestaan echter verschillende meningen. Uit het onderzoek ‘Seks onder je 25e’ blijkt dat 29 procent van de islamitische jongens en 45 procent van de islamitische meisjes seks bij trouwplannen niet goedkeurt.64 65 meisjes altijd de schuld van hun ontmaagding.(….) meisjes vinden zichzelf ook een slet. Zeker als hij haar daarna in de steek laat.” 60

Vgl. L. Ingelbrecht et al. 2002. Zeg het aan niemand dat ik verliefd ben… Een verkennend onderzoek naar relaties en seksualiteitsbeleving bij islamitische meisjes en jonge vrouwen in Vlaanderen. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Op www.flw.ugent.be/cie/ingpersaey/, p. 6. 61

Vgl. F. Demant. Maart 2005. ‘Islam is inspanning’ De beleving van de islam en de sekseverhoudingen bij Marokkaanse jongeren in Nederland. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut, pp. 5, 55. 62

Vgl. A. van Bommel. Z.j. Islam en Ethiek in de Gezondheidszorg. Den Haag: Stichting Uitgeverij Oase, p. 42.

63

Vgl. R. Azough et al. 2007. Jongeren, seks en islam. Een verkenning onder jongeren van Marokkaanse en Turkse afkomst. Soa Aids Nederland, pp. 8, 9, 16, 17. 64

Vgl. H. de Graaf et al. 2005. Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005. Rutgers Nisso Groep: RNG-studies, nummer 7. Delft: Uitgeverij Eburon, p. 30.

17

2.4.

Maagdenvlies

Vanwege het grote belang van maagdelijkheid voor moslimse meisjes worden in Nederland hulpverleners in de gezondheidszorg geconfronteerd met vragen over maagdenvlieshersteloperaties en de zogenaamde maagdenvliespil. 66 Gynaecoloog Ineke van Seumeren geeft aan dat bij een hymenreconstructie, zo wordt een maagdenvlieshersteloperatie genoemd, de randjes van de restanten van het maagdenvlies een beetje strakker worden getrokken. Volgens van Seumeren kan als alternatief voor een hymnenreconstructie een maagdenvliespil worden aangeboden. Dit is een vaginale zetpil die een half uur na het inbrengen een slijmerige rode afscheiding veroorzaakt. Het is rode gelatine die vloeibaar wordt bij lichaamstemperatuur.67 Jonge vrouwen doen deze verzoeken om toch te kunnen bloeden bij hun “ontmaagding”.68 Het Universitair Medisch Centrum Utrecht zegt dat ze per jaar zo’n 20 verzoeken van Marokkaanse en Turkse meisjes krijgt om het maagdenvlies te herstellen, waarvan ongeveer de helft wordt ingewilligd.69 Een artikel in Metro stelt dat jaarlijks honderden moslimmeisjes hun maagdenvlies laten herstellen voor het huwelijk. Voor veel van deze meisjes hangt maagdelijkheid samen met het intact zijn van het maagdenvlies. Een maagdenvlieshersteloperatie is echter omstreden. Er zijn gynaecologen die weigeren om de ingreep uit te voeren omdat zo de mythe rond het maagdenvlies in stand wordt gehouden. Ongeveer 40% van de vrouwen bloedt niet tijdens de eerste geslachtsgemeenschap en het

65

e’

Volgens het onderzoek ‘Seks onder je 25 (H. de Graaf et al. 2005, p. 30) vertonen christelijke jongeren overeenkomsten met islamitische jongeren. Zo blijkt 44 procent van de christelijke jongens en 32 procent van de christelijke meisjes seks bij trouwplannen niet goed te vinden. Volgens van Lambalgen. (December 2007. Verder dan zoenen ga ik niet. In: Opzij. Amsterdam: Uitgeverij Weekbladpers Tijdschriften) zijn er in Nederland jonge vrouwen die maagd willen blijven tot het huwelijk. Dit kan om religieuze maar ook om niet religieuze redenen zijn. Ze hebben bijvoorbeeld nog niet de juiste partner gevonden of zijn er nog niet aan toe. Christelijke jongeren, meisjes en jongens, zien seks als iets heiligs dat bewaard moet worden voor het huwelijk. Op de website of op papier van de christelijke organisatie Ware Liefde Wacht kunnen ze daarvoor een gelofte tekenen. 66

Het thema maagdenvliescorrecties is op de politieke agenda beland, er zijn Kamervragen over gesteld zoals blijkt uit: A. Klink. 7 maart 2008. Antwoorden op Kamervragen van Arib over de discussie omtrent het maagdenvlies (2070808700). Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2008/03/07/antwoorden-op-kamervragen-van-arib-over-de-discussie-omtrent-hetmaagdenvlies.html. 67

Volgens Rinze Benedictus. Oktober 2007. Nummer 2. Waar of niet waar? Gynaecoloog Ineke van Seumeren: “Nergens in de Koran staat dat vrouwen moeten bloeden”. In: Uniek. Uitgave van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. pp. 24, 25. 68

Vgl. A. Klink. 7 maart 2008. Antwoorden op Kamervragen van Arib over de discussie omtrent het maagdenvlies (2070808700). Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2008/03/07/antwoorden-op-kamervragen-van-arib-over-de-discussie-omtrent-hetmaagdenvlies.html. 69

Volgens Nieuws.nl. 26 september 2007. Pil voor herstel maagdenvlies moslima’s. Op: http://binnenland.nieuws.nl.

18

vlies is geen vlies maar een randje weefsel. Tevens zouden ze dan meewerken aan de dubbele moraal wat betreft maagdelijkheid voor jongens en meisjes. Een citaat uit het artikel in Metro: “Y.: Ik was negentien en tot over mijn oren verliefd op een jongen van school. Hij was ook islamitisch en toen hij hoorde van mijn vriendinnen dat ik hem leuk vond raakten we aan de praat. Mijn vriendinnen waarschuwden mij nog dat ik moest uitkijken omdat hij bekend stond als een player, maar ik was te verliefd om te luisteren. Bovendien zei hij tegen me dat ik de ware was. Precies drie maanden nadat ik met hem omging is het gebeurd. Hij zwoor bij me te blijven, maar toen ik hem de volgende dag belde maakte hij het uit.” Op dat moment besefte Yasmina dat ze nooit als maagd het huwelijk in zou gaan. “Ik voelde me verschrikkelijk. Ontmaagding voor het huwelijk is één van de grootste zondes binnen de islam. Mijn moeder vertelde mij vroeger altijd dat meisjes die hun maagdenvlies weggeven nooit zullen trouwen. Ik wilde dolgraag trouwen en hield uit angst mijn mond.” Drie jaar later, als Yasmina op het punt staat te trouwen begint de paniek opnieuw. “Ik begon als een blok op te zien tegen de huwelijksnacht. Mijn verloofde maakte er geen geheim van dat hij het erg belangrijk vond dat ik nog maagd was. Ik was dan ook doodsbang wat hij zou doen als ik niet bloedde. Waarschijnlijk zou hij meteen weer van mij scheidden (sic). Met toeval stuitte ik op het internet op een kliniek die maagdenvlies hersteloperaties aanbood. Op dat moment leek het mij de perfecte oplossing. Een paar dagen geleden ben ik geopereerd en volgende week ga ik trouwen. Ik weet wel dat ik het verleden niet kan uitwissen, maar de hersteloperatie heeft mij in ieder geval weer maagd gemaakt.”70

Van Bommel vermeldt dat in veel culturen eeuwenlang werd verwacht dat de vrouw als maagd de huwelijksnacht in zou gaan, maar dat dit in de realiteit vaak niet het geval is geweest. Hier speelt de problematiek mee van het bepalen of een meisje nog maagd is of niet. Een problematiek die mede wordt veroorzaakt door de anatomie van het maagdenvlies71, waarbij het verlies van maagdelijkheid lang niet altijd gepaard gaat met uiterlijk waarneembare tekenen zoals het bloeden na de eerste geslachtsdaad.72 2.5.

Vrouwenbesnijdenis

Het behouden van verplichte maagdelijkheid kan in sommige gevallen leiden tot vrouwenbesnijdenis. 73 Ook in Nederland komt dit voor. Voormalig staatssecretaris van 70

2 augustus 2007. Maagdenvlies in trek bij moslima’s. In: Metro.

71

Supra paragraaf 2.4. Het maagdenvlies is geen vlies maar een randje weefsel en 40% van de vrouwen bloedt niet tijdens de eerste geslachtsgemeenschap. 72


Redenen voor het uitvoeren van vrouwenbesnijdenis zijn: psycho-seksuele redenen: behoud van maagdelijkheid, vruchtbaarheid van de vrouw verhogen en seksueel genot van de man na het huwelijk verhogen; socio-culturele redenen: als onderdeel van een initiatieritueel van een meisje dat vrouw wordt; hygiënische en esthetische redenen: uitwendige en vrouwelijke genitaliën worden als lelijk en vies beschouwd; socio-economische redenen: voorwaarde voor een huwelijk en om religieuze redenen: het wordt in verschillende religies toegepast als zijnde voorgeschreven of aanbevolen door het geloof. Vgl. L. Bogaert. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in

19

Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Jet Bussemaker, schrijft in haar weblog dat er in 2006 onderzoek naar gedaan is en dat het kan gaan om zo’n 50 gevallen per jaar.74 Marokko en Turkije horen niet bij de zogenaamde risicolanden. Meisjesbesnijdenis of vrouwelijke genitale verminking is een ingreep aan de uitwendige geslachtsorganen van de vrouw. De Wereldgezondheidsorganisatie definieert vier typen.75 Alle vormen van meisjesbesnijdenis zijn in Nederland verboden. 76 Het betreft ernstige en onherstelbare vormen van lichamelijk letsel, met daarbij grote kans op lichamelijke en psychische problemen voor het meisje. 77 Het is een schending van vrouwen- en kinderrechten. 78 Het onderwerp is ook op de Nederlandse politieke agenda beland. Jet Bussemaker, voormalig staatssecretaris van VWS, kwam met het voorstel om een medisch certificaat in te voeren ter voorkoming van meisjesbesnijdenis.79 80 Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent, p. 3. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm. 74

Volgens J. Bussemaker. 1 april 2008. Waardigheid en respect. Weblog bericht op www.minvws.nl. In oktober 2011 was dit weblog niet terug te vinden. 75

De 4 typen vrouwenbesnijdenis die de Wereldgezondheidsorganisatie definieert zijn: clitoridectomie waarbij de clitoris en/of de voorhuid daarvan geheel of gedeeltelijk wordt verwijderd; excisie waarbij de clitoris en de kleine schaamlippen geheel of gedeeltelijk worden verwijderd, eventueel met verwijdering van de grote schaamlippen; infibulatie: het vernauwen van de vaginale opening, dit gebeurt door het wegsnijden en aan elkaar hechten van de kleine schaamlippen en/of grote schaamlippen, eventueel met verwijdering van de clitoris; niet geclassificeerd: dat zijn alle andere schadelijke handelingen aan de geslachtsorganen voor niet-medische redenen, zoals prikken, wegbranden, piercing en kerven. Vgl. J. Bussemaker et al. 29 mei 2009. Begeleidend schrijven. Horend bij Voortgangsrapportage “Beschermd en weerbaar”. Kamerstuk. Op: www.minvws.nl/kamerstukken, p. 9. Of op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2009/05/29/voortgangsrapportage-beschermden-weerbaar.html. 76

Vgl. J. Bussemaker et al. 29 mei 2009. Begeleidend schrijven. Horend bij Voortgangsrapportage “Beschermd en weerbaar”. Kamerstuk. Op: www.minvws.nl/kamerstukken, pp. 3, 16. Of op: http://www.rijksoverheid.nl/documentenen-publicaties/kamerstukken/2009/05/29/voortgangsrapportage-beschermd-en-weerbaar.html. 77

Volgens J. Bussemaker en E.M.H. Hirsch Ballin. 25 november 2009. Meisjesbesnijdenis strafbaar en schadelijk. Begeleidende brief. Pagina 1. Voorheen op www.minvws.nl/kamerstukken. Tegenwoordig op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2009/11/27/meisjesbesnijdenis-strafbaar-enschadelijk.html. 78

Vgl. J. Bussemaker. 29 juli 2008. Antwoorden op Kamervragen van het Kamerlid Agema over het gedogen van een lichte vorm van meisjesbesnijdenis. Kamerstuk. Voorheen op www.minvws.nl/kamerstukken. Tegenwoordig op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/07/29/antwoorden-op-kamervragen-vanhet-kamerlid-agema-over-het-gedogen-van-een-lichte-vorm-van-meisjesbesnijdenis.html. 79

Deze verklaring tegen meisjesbesnijdenis kunnen ouders op vrijwillige basis ondertekenen. Daarmee verklaren zij dat hun dochter niet zal worden besneden tijdens hun verblijf in het buitenland. De verklaring is bedoeld voor in Nederland wonende ouders van meisjes uit risicolanden. Met deze verklaring kunnen de ouders in het land van herkomst aantonen dat meisjesbesnijdenis in Nederland en in het buitenland verboden is. Het was de bedoeling om

20

Vrouwenbesnijdenis is een zaak van alle tijden en komt ook vandaag de dag nog voor in verschillende delen van de wereld. Het bestond al lang voor de komst van de profeet Mohammed. Er bestaat geen enkel bewijs waaruit blijkt dat echtgenoten of dochters van Mohammed besneden zouden zijn. Volgens Linda Bogaert zijn alle islamitische rechtsscholen het erover eens dat zware vormen van vrouwenbesnijdenis81 door de islam verboden zijn. In de Koran handelt niets rechtstreeks over vrouwenbesnijdenis. Bogaert geeft aan dat twee hadiths die worden aangehaald als legitimatie voor vrouwenbesnijdenis als zwak worden bestempeld.82 Een derde hadith zou wel authentiek zijn maar wordt volgens Bogaert verkeerd uitgelegd.83 Dat geeft aan dat er evenmin in de soenna duidelijke wettelijk aanvaardbare gronden te vinden zijn voor het legitimeren van een minimale vorm84 van vrouwenbesnijdenis.85 Volgens Bogaert is deze verklaring halverwege 2010 in te voeren. In: J. Bussemaker. et al. 29 mei 2009. Voortgangsrapportage “Beschermd en weerbaar”. Kamerstuk. Pagina 16. Op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2009/05/29/voortgangsrapportage-beschermd-en-weerbaar.html. En in Begeleidend schrijven. Horend bij Voortgangsrapportage “Beschermd en weerbaar”. Pagina 6. Op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2009/05/29/begeleidend-schrijven.html. Eveneens in: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 25 november 2009. Vrijwillige verklaring moet meisjesbesnijdenis tegengaan. Op: http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2009/11/25/vrijwillige-verklaring-moetmeisjesbesnijdenis-tegengaan.html. 80

Huidig staatssecretaris Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner heeft in maart 2011 de verklaring tegen meisjesbesnijdenis geïntroduceerd. Het document is in het Nederlands en zes andere talen beschikbaar. In: Rijksoverheid. 8 maart 2011. Veldhuijzen van Zanten introduceert verklaring tegen meisjesbesnijdenis. Op: http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/03/08/veldhuijzen-van-zanten-introduceert-verklaring-tegenmeisjesbesnijdenis.html. En in: GGD. 8 maart 2011. Verklaring tegen meisjesbesnijdenis positief ontvangen. Op: http://www.ggd.nl/actueel/nieuws/2011/3/8/verklaring-tegen-meisjesbesnijdenis-positief-ontva/. 81

Een voorbeeld van een zware vorm van vrouwenbesnijdenis is infibulatie (zie voetnoot 68). Vgl. L. Bogaert. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent, p. 3. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm. 82

Een hadith kan bijvoorbeeld zwak zijn doordat de authenticiteit ervan betwist wordt, er maar één aanbrenger is of doordat er een schakel in de meldingsketen ontbreekt, met andere woorden de hadith wordt door iemand gemeld die van een latere generatie dan de profeet Mohammed is maar de schakel naar de profeet of zijn gezellen ontbreekt. Op pagina’s 2, 3. Volgens L. Bogaert. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm. 83

Volgens Bogaert wordt de hadith verkeerd uitgelegd omdat er sprake zou zijn van een bijzondere Arabische meervoudsvorm en zou het niet de twee besneden organen betekenen. Voor verdere details wordt verwezen naar de publicatie waarin ze dit beschrijft: L. Bogaert. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent, pp. 6, 7. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm. 84

De meest minimalistische vorm van vrouwenbesnijdenis is het verwijderen van een zeer klein stukje voorhuid van de clitoris. Vgl. L. Bogaert. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Pagina 3. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm.

21

vanuit het perspectief van het verbod op het toebrengen van verminkingen, vrouwenbesnijdenis vanuit de islam verboden. De ingreep gaat namelijk gepaard met lichamelijk, psychisch, emotioneel en seksueel letsel. Een belangrijk principe uit de soenna is: “Breng uzelf en anderen geen letsel toe” (Malik’s Muwatta).86 Of dit juist is of niet is in deze scriptie niet onderzocht maar infra in paragraaf 3.4. worden fatwa’s aangehaald die vrouwenbesnijdenis als aanbevelingswaardig zien. 2.6.

Eergerelateerd geweld

De verplichting dat in het bijzonder meisjes en vrouwen zich eervol moeten gedragen, kan in gevallen waarin dat niet het geval is leiden tot eergerelateerd geweld en in extreme gevallen tot eerwraak. Volgens Clementine van Eck is eerwraak het doden om de bezoedelde eer te zuiveren.87 De eer waar het om gaat is namus of ird88. Zowel mannen als vrouwen hebben namus. Voor vrouwen en meisjes betekent dat kuisheid en voor mannen betekent dat het hebben van kuise vrouwelijke familieleden. Voor een meisje betekent dit dat ze tot aan de huwelijksnacht maagd behoort te zijn en daarna seksueel trouw aan haar man. Namus kan ook aangetast worden door roddel alleen. Een meisje behoort zich daarom te houden aan de gedragsregels van de namus. Namus wordt gezien als het allerheiligste van de familie. Het is een absoluut begrip. In principe heeft iedereen bij geboorte namus. Men moet er voor zorg dragen de namus niet te verliezen. Wanneer men de eer verliest of bezoedelt moet men de eer redden of zuiveren. Een zaak komt tot eerwraak wanneer een vrouw of meisje in opspraak komt. Haar eerstverantwoordelijke wordt daar op aangekeken. Voor een ongetrouwd meisje is dat haar vader en daarna andere mannelijke familieleden. Eerwraken zijn een uiterste oplossing. Ze vinden niet automatisch plaats als de eer is aangetast. Vaak bleek er meer aan de hand dan alleen namusverlies. Soms hield dit verband met şeref. Şeref of sjaraf 89 is ook eer maar in de zin van aanzien en prestige. Ook zaken als economisch succes, afkomst en 85

Vgl. L. Bogaert. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent, pp. 6, 7. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm. 86

Vgl. L. Bogaert. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent, p. 9. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm. 87

Het woord eerwraak wordt door anderen gebruikt voor allerlei vormen van eergerelateerd geweld. H. Bakker geeft in Eerwraak in Nederland. Een quickscan van de stand van zaken (November 2003. Utrecht: Transact, p. 3.) aan dat eerwraak eergerelateerd geweld is en dat het in het uiterste geval gaat om het doden van een persoon. Andere vormen van geweld zijn verstoting uit de familie, gedwongen uithuwelijking, soms met de dader van verkrachting en terugsturen naar het land van herkomst. 88

In het Turks namus genoemd (in: C. van Eck. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland) en in het Arabisch ird (in: A. van Bommel. 2003. Islam, liefde en seksualiteit). 89

In het Turks şeref genoemd (in: C. van Eck. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland) en in het Arabisch sjaraf (in: A. van Bommel. 2003. Islam, liefde en seksualiteit).

22

religiositeit leveren şeref op.90 Het verschil tussen beide vormen van eer is dat je şeref kunt verdienen en namus dat je het kunt verliezen.91 Een man heeft şeref als hij zijn mannentaken goed vervult. Een vrouw kan şeref hebben als zij haar vrouwentaken, zoals huishouden doen, kinderen opvoeden, goed voor je man zorgen en geen overspel plegen, goed vervult. Şeref maakt een man kwetsbaar in zijn namus; hij is verantwoordelijk voor zijn vrouw en dochters. Aan de andere kant is şeref noodzakelijk om zijn vrouw en dochters tegen mannen van buiten de familie te kunnen beschermen. Hij behoort niet alles van zijn vrouw en dochters goed te vinden, anders is hij in de ogen van andere mannen geen echte man. Ook vrouwen vinden het positief als een man jaloers is, want dat betekent dat hij om haar geeft. De man moet zijn vrouw en dochters beschermen en controleren. Om dat te kunnen doen heeft een man şeref nodig. Hoe meer şeref hij heeft hoe minder bang hij hoeft te zijn voor verlies van namus. Vrouw en kinderen behoren eerbied te tonen aan hun man en vader. Dit is een belangrijk aspect van şeref. Ook zonen behoren gehoorzaam te zijn aan hun vader.92 Het leven in een cultuur waar namus zo belangrijk is brengt een aantal implicaties met zich mee zoals dat idealiter de mannen- en vrouwenwereld van elkaar gescheiden zijn en het grote belang van maagdelijkheid. Het belang van namus wordt in de opvoeding al geleerd. Een meisje moet zich eervol gedragen en een jongen moet verantwoordelijkheid dragen voor de namus van vrouwelijke familieleden. Er staat een extreme sanctie op het verlies van namus namelijk eerwraak.93 De regel is dat de veroorzaker van het namusverlies wordt gedood, vrouw en man kunnen slachtoffer worden. Voor de man geldt dat hij wordt gedood door familie van het meisje of vrouw wier eer hij schond. Voor de vrouw geldt dat zij wordt gedood door haar eigen familieleden.94 “Het kost Murat Kara (40) dertien jaar om toe te geven dat hij zeven kogels in zijn jongste zusje heeft gejaagd. Dat was hem opgedragen door zijn moeder en ooms, nadat zijn zusje ervandoor was gegaan met haar vriend. Voordat hij het meisje vermoordt in de Koerdische stad Diyarbakir,

90

Vgl. C. van Eck. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, pp. 13, 14, 24, 25, 31. 91


Vgl. C. van Eck. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, pp. 25, 27, 28, 29. 93

Vgl. C. van Eck. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, pp. 34, 36, 37. 94

Vgl. C. van Eck. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, p.49.

23

weigeren de buren met hem te praten en krijgt hij van de imam te horen dat hij God 95 ongehoorzaamt als hij zijn zus laat leven. Dus wordt hij een moordenaar. Eer hersteld.”

Eerwraak komt in het hele mediterrane gebied voor, bij christenen en moslims. 96 Door het verlies van de familie-eer ervaren de mensen een groot gezichtsverlies wat ook in Nederland tot mensonterende acties kan leiden. Het recht in eigen hand nemen bij schending van de eer is in de islam absoluut verboden volgens van Bommel. 97 Hoe vaak eergerelateerd geweld in Nederland voorkomt is niet te zeggen98, omdat deze vorm van geweld niet altijd als zodanig apart geregistreerd wordt. Eveneens is het moeilijk om eerwraak te herkennen, bijvoorbeeld als een vrouw van een balkon valt kan dat een ongeluk zijn maar het kan ook met eerwraak te maken hebben. Meisjes die in Nederland zijn opgegroeid, hebben vaak problemen met hun ouders omtrent vriendjes en maagdelijkheid. 99 Ze kunnen daarvoor aankloppen bij opvanghuizen.100 101 Sommige meisjes worden zwanger en worden daarom verstoten door de 95

R. Fisk. 13 september 2010. Afgeslacht in naam van de eer. Onthoofd, verbrand, gestenigd. In: De pers. Op: htpp://www.depers.nl/buitenland/508809/Afgeslacht-in-naam-van-de-eer.html 96

Volgens Amnesty International worden wereldwijd jaarlijks 5000 vrouwen gedood. Om verschillende redenen is de eer bezoedeld. Vrouwen hebben overspel gepleegd of worden er van verdacht, “ze hebben zich laten verkrachten”, het zijn ongehuwde moeders, ze weigeren een gearrangeerd huwelijk, vragen een echtscheiding, hebben een maaltijd niet tijdig opgediend of zijn ongehoorzaam aan hun man. In: A. Van Vossole en N. Dheedene. 10 november 2009. Feminicide. Op: http://www.aivl.be. 97

Vgl. A. van Bommel. 2003. Islam, liefde en seksualiteit. Uitgave in de reeks: Islam in discussie. Amsterdam: Bulaaq, pp. 86, 258. 98

In Turkije komt eerwraak oorspronkelijk van het platteland. Door de migratie in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw komt het nu ook in West-Europa, waaronder Nederland, voor. Bij Turken lijkt eerwraak zich te beperken tot voormalige plattelandsbewoners. Turkse stedelingen met een hogere opleiding zien eerwraak meestal niet als middel om de eer te redden. De namusregels worden in Nederland soms strenger dan in het land van herkomst, omdat ze het leven in Nederland als een bedreiging voor hun eigen cultuur zien. Vgl. C. van Eck. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, pp. 14, 47. 99

Volgens politici zouden scholen problemen die met eergerelateerd geweld te maken hebben moeten kunnen signaleren. Leerlingen zenden signalen uit zoals verzuim, concentratieverlies of juist hyperactief gedrag. In krantenartikel van 20 november 2008. Juist school kan eerwraak signaleren. In: De Volkskrant. 100

In oktober 2009 komt in het nieuws dat twee opvanghuizen voor eerwraak vol zitten. Een derde van de vrouwen wordt doorverwezen naar reguliere opvang. De opvanghuizen vragen om meer opvangplekken. Volgens het ministerie van VWS (Volkshuisvesting, Welzijn en Sport) is dit een proefproject en wordt in 2010 besloten of er nieuwe opvanghuizen voor slachtoffers van eerwraak bij moeten komen. In de krantenartikelen: 21 oktober 2009. Eerwraakhuizen zitten vol. In: Trouw. De verdieping. En 21 oktober 2009. Eerwraakhuizen overvol. In: De Telegraaf. 101

De commissie de Jong (André) ofwel de commissie ‘Stelsel Vrouwenopvang’ geeft in het “Advies van de Commissie ‘Stelsel Vrouwenopvang’ ‘Opvang 2.0’ Naar een toekomstbestendig opvangstel” aan dat twee instellingen opvangplekken bieden voor jonge vrouwen / minderjarige meisjes die slachtoffer zijn van eergerelateerd geweld. Dit gaat door tot 2012 (op p. 15). Op: http://www.opvang.nl/files/Avies_commissie_stelsel_VO1.pdf. Staatssecretaris van VWS Marlies Veldhuijzen van Zanten geeft aan dat ze werkt plannen om de vrouwenopvang te verbeteren. Volgens

24

familie. Ze moeten uit de buurt van de familie blijven. Doen ze dat niet dan wordt gedreigd met moord. Volgens Hilde Bakker is het grootste deel van de meisjes en vrouwen dat lijdt onder eergerelateerd geweld in hun vruchtbare levensfase, tussen 16 en 33 jaar, ongetrouwd en thuiswonend. Jongens kunnen ook slachtoffer worden van eergerelateerd geweld. Vrouwen die het slachtoffer worden van eergerelateerd geweld komen uit verschillende landen waaronder Turkije en Marokko. Ook zijn er enkele keren Nederlandse vrouwen slachtoffer van eergerelateerd geweld. In de gevallen waarin dat speelde was één vrouw getrouwd met een Turk en één met een Marokkaan.102 103

M.L.L.E. Veldhuijzen van Zanten-Hyllner. 8 april 2011. Betreft Stand-van-zaken brief Maatschappelijke Opvang / Vrouwenopvang. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2011/04/08/kamerbrief-svz-maatschappelijke-opvang-en-vrouwenopvang.html. 102

Vgl. H. Bakker. November 2003. Eerwraak in Nederland. Een quickscan van de stand van zaken. Utrecht: Transact, pp. 7, 8, 9. 103

Het thema eerwraak wordt ook binnen de politiek besproken. Voorbeelden daarvan zijn: Tweede Kamer der Staten-Generaal. Vergaderjaar 2009-2010. Vragen van het lid Arib (PvdA) aan de minister en de staatssecretaris van Justitie en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over het verdwijnen van een slachtoffer van eerwraak terwijl deze zaak bij de autoriteiten bekend is. (2009Z18956) Ingezonden 15 oktober 2009; Tweede Kamer der Staten-Generaal. Vergaderjaar 2009-2010. Vragen van het lid Sterk (CDA) aan de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken over een meisje uit Den Haag dat na een gedwongen huwelijk en de daaropvolgende problemen spoorloos verdwenen is. (2009Z19003) Ingezonden 15 oktober 2009.

25

3. FATWA’S EN INTERNETCOMMUNICATIE OVER MAAGDELIJKHEID 3.1.

De betekenis en het belang van fatwa’s en communicatie via het internet

Herman Beck en Gerard Wiegers omschrijven een fatwa als een religieus advies in de vorm van een formeel antwoord gegeven door een religieus specialist op een aan hem gestelde vraag.104 Elke imaam of gebedsvoorganger kan religieuze adviezen geven aan de leden van zijn gemeenschap. De invloed van de adviezen verschilt per imaam. Heeft hij een grote reputatie dan zal aan zijn preken en fatwa’s een zekere invloed worden toegeschreven.105 Er kwam een grote golf van fatwa’s op gang nadat veel islamieten zich na de Tweede Wereldoorlog in West-Europa hadden gevestigd. Hierdoor kwam er een nieuwe vorm van islamitische jurisprudentie, de zogenoemde ‘Religieuze Jurisprudentie van Minderheden’106 op gang. Deze jurisprudentie had als doel het herinterpreteren van Islamitische principes in een seculiere sociale, culturele en politieke context.107 Op grond van fatwa’s kan gereconstrueerd worden welke onderwerpen in een bepaalde sociaalhistorische context van bijzondere betekenis zijn voor moslims. In de huidige tijd spelen media als radio, televisie en internet een belangrijke rol voor moslims voor het stellen van vragen en het verkrijgen van antwoorden. Veel moslims, vooral jongeren, geven daarbij de voorkeur aan het gebruik van internet. De antwoorden kunnen in de vorm van een fatwa gegeven zijn. Het advies dat aan een moslimse vragensteller in het westen wordt gegeven kan verschillen van een antwoord op diezelfde vraag aan een moslim in een islamitisch land. Dit komt omdat in het advies rekening moet worden

104


Vgl. P.S. van Koningsveld en M. Tahtah. 1998. Leven als moslim in Europa. De Fatwa’s van Khalil El-Moumni Imam van de Nasr-moskee in Rotterdam. C.I.E.-Cahier Nr. 5. Inaugurele rede. Gent: Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.). Pagina 9. 106

P.S. van Koningsveld noemt dit ‘Religious Jurisprudence of Minorities’. Hij heeft het dan over Figh al-Aqalliyyât. Vgl. P.S. van Koningsveld. 2006. The Significance of Fatwas for Muslims in Europe Some Suggestions for Future Research. In: L.J. v.d. Brom et al. (red.) 2006. Nederlands Theologisch Tijdschrift. Zoetermeer. Uitgegeven door docenten der Theologische Faculteiten van universiteiten van Groningen, Utrecht, Amsterdam, Leiden, Vrije Universiteit van Amsterdam en Protestantse Godgeleerdheid te Brussel. NTT 60/3, p. 208. Op www.ntt-online.nl. Figh al-Aqalliyyât is het religieus recht voor minderheden. Vgl. H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, p. 239. 107

Vgl. P.S. v. Koningveld. 2006. The Significance of Fatwas for Muslims in Europe Some Suggestions for Future Research. In: L.J. v.d. Brom et al. (red.) 2006. Nederlands Theologisch Tijdschrift. Zoetermeer. Uitgegeven door docenten der Theologische Faculteiten van universiteiten van Groningen, Utrecht, Amsterdam, Leiden, Vrije Universiteit van Amsterdam en Protestantse Godgeleerdheid te Brussel. NTT 60/3, p. 208. Op www.ntt-online.nl.

26

gehouden met de sociaalhistorische context waarin de vragensteller zich bevindt. 108 Een religieus specialist die bevoegd is om een fatwa te geven, is verplicht op een aan hem gestelde vraag te antwoorden. In beginsel baseert hij zijn antwoord op koran, de soenna, de overige bronnen van de islamitische wetgeving en eventuele jurisprudentie die over het desbetreffende onderwerp bestaat. Een religieus specialist moet een integer persoon zijn en hij moet onafhankelijk van een overheidsinstantie zijn. Verder moet hij rekening houden met de behoeften van de vragensteller en de sociaalhistorische context.109 Fatwa’s die via het internet verstrekt worden zijn over de hele wereld te raadplegen. De reikwijdte van de adviezen is dan nauwelijks meer te overzien. In westerse samenlevingen lijken rechtsscholen aan gezag te hebben ingeboet terwijl aan de andere kant een wildgroei aan zelfverklaarde experts op het gebied van islamitische wetgeving lijkt te hebben plaatsgevonden. Het is maar de vraag of al deze zelfverklaarde experts voldoende intellectuele, technische en methodische vermogens hebben om als fatwaverstrekker te kunnen werken. Het is dus maar de vraag of deze personen zich houden aan de eisen110 waaraan een fatwa moet voldoen.111 Naast het vragen stellen aan cyberimaams maken islamitische jongeren ook gebruik van internet om met elkaar van gedachten te wisselen over een veelheid aan onderwerpen waaronder ook over seksualiteit en maagdelijkheid. Jongeren maken bijvoorbeeld gebruik van internetsites als maroc.nl. Op forums gebruiken deelnemers een nickname 112 om zo de anonimiteit te waarborgen. Hierdoor werd het mogelijk om onderwerpen te bespreken die voorheen taboe waren. Eveneens konden jongens en meisjes in anonimiteit met elkaar kennismaken zonder dat ze zich druk hoefden te maken over sociale controle.113

108



Supra in paragraaf 3.1. Een fatwa moet in beginsel gebaseerd zijn op de koran, de soenna, de overige bronnen van de islamitische wetgeving en de eventuele jurisprudentie die over het desbetreffende onderwerp bestaat. Ook moet er rekening worden gehouden met de sociaalhistorische context en de behoeften van de vragensteller. Vgl. H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, p. 34. 111


Het gebruik van nicknames gebeurt op www.maroc.nl maar ook op andere sites zoals op www.islaam.nl en op www.pim-fortuyn.nl. 113

Vgl. Angkor & MO_NL. 2001. MAROC.NL. Digitaal lief en leed van Marokkaanse jongeren. Stichting Maroc.NL. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact, p. 7.

27

3.2.

Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie met betrekking tot maagdelijkheid

Over maagdelijkheid en aanverwante onderwerpen worden meerdere vragen gesteld aan cyberimaams. Ook zijn deze thema’s het onderwerp van chatten op het internet. Het gaat dan om zaken als relaties voor het huwelijk, het accepteren van een toekomstige partner die geen maagd meer is en het eventuele gebruik van een maagdenvliespil of het herstellen van het maagdenvlies. Ook over de onderwerpen seksuele opvoeding en seksuele voorlichting aan kinderen zijn adviezen op internet te vinden. 3.2.1. Fatwa’s en adviezen met betrekking tot seksuele relaties vóór het huwelijk Zoals hierboven vermeld is, worden er aan cyberimaams vragen gesteld over relaties vóór het huwelijk. Een vraag op www.fatwa-online.com waarbij het antwoord, gegeven door Shaykh Ibn ‘Uthaymeen, luidt als volgt: “Question: What is the view of the religion concerning [pre-marital] relations? Response: If the questioner means by "before marriage," before consummation of the marriage but after the contract, there is no harm in such relations since she is his wife by virtue of the contract, even though they have not decorously consummate (sic) the marriage. However, if it is before the marriage, such as during the period of engagement or otherwise, such contact is forbidden and impermissible. It is not allowed for a man to enjoy a non related woman's company, either by speech, look or private company. It is confirmed that the Prophet (sal-Allaahu `alayhe wa sallam) said: (A man cannot be alone with a woman except in the presence of [one of her] mahram. And a woman cannot travel except with a mahram). In sum, if that contact or association is after the marriage contract, there is no harm in it. If it is before the marriage ceremony, even if it is after proposal and acceptance, it is not allowed. Such behavior is forbidden for him since the woman is a non-relative and non-wife until they conclude the marriage contract. Shaykh Ibn 'Uthaymeen Fataawa al-Mar.ah” (sic)

Volgens Shaykh Ibn ‘Uthaymeen zijn relaties voor het huwelijkscontract verboden. Ook tijdens de periode waarin man en vrouw verloofd zijn geldt dat. 114 Shaykh Ibn Uthaymeen (1926 – 2001)115, geboren in Saoedi-Arabië, was een belangrijke islamitische geleerde in de tweede helft van de twintigste eeuw. Hij had veel studenten in en buiten Saoedi-Arabië. Zijn fatwa’s waren gebaseerd op de koran en soenna.116 114

Uit: Shaykh Ibn Uthaymeen. Z.j. Fataawa online.com/fataawa/marriage/interview/9991018_17.htm.

al-Mar.ah.(sic)

Te

vinden

op

http://www.fatwa-

115

Volgens een beschrijving in wikipedia is hij geboren in 1926, volgens fatwa-online.com in 1925. De islamitische geboorte- en sterfdag komen wel overeen. Op: http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_ibn_al_Uthaymeen en op: http://www.fatwa-online.com/scholarsbiographies/15thcentury/ibnuthaymeen.htm. 116

Volgens een beschrijving van Shaykh http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_ibn_al_Uthaymeen.

28

Ibn

Uthaymeen

in

Wikipedia.

Op:

Een ander advies komt van Abdul-Lateef Abdullah, een Amerikaanse ex-protestant die zich tot de islam heeft bekeerd.117 In het advies, dat nu niet meer op islamonline.net/servlet is terug te vinden, werd aangegeven dat Allah altijd genade toont. Als je zelf duidelijk berouw voelt over je daden, zoals relaties voor het huwelijk, dan zal Allah vergevingsgezind zijn.118 “Question: I am 26 years old, and I feel that I am in a dire state…Let me get right to it. I did something I swore to myself as a Muslim I would never do, I had pre-marital sex, once with a nonMuslim girl, and once with a Muslim girl, now I am very regretful and feel very disobedient, unclean and sinful. Although I have deeply apologized to the two individuals and asked for their forgiveness, I cannot forgive myself for such lewd, crude and disgusting acts. [………] I have become very hard on myself for the littlest things, and what I’m saying, doing, feeling, etc. I am weak mentally, emotionally, spiritually. I am not myself. I am feeling very scared of Allah, I see Him as the Punisher and not the Forgiver. I can’t forgive myself. I was once very careful but carefree at the same time I don’t feel free from this and many more burdens…” “Answer:[…..] I will start with the famous Hadith Qudsi, that puts everything in place. Allah said very simply “My mercy Prevails over My Wrath” {“Say: O My slaves who have transgressed against themselves! Despair not of the Mercy of Allah, verily Allah forgives all sins. Truly, He is Oft-Forgiving, Most merciful”} (Zumar 39:35) […..] So you must put the word of Allah above your feelings of desperation. The doubt in your mind that prevents you from repenting is the whisperings of shaytan, because he knows that Allah is the most forgiving and loves sincere repentance. The worst thing you can possibly do is to stop repenting.[…..]”119

Volgens Beck en Wiegers kan het karakter van de website IslamOnline.net als ‘conservatief reformistisch’ worden gezien. De website verstrekt fatwa’s in het Engels en het Arabisch. Het merendeel van de geleerden die de fatwa’s formuleert is verbonden aan de Azhar Universiteit in Cairo. De website besteedt veel aandacht aan kwesties die door moslims als minderheid in de westerse wereld worden gesteld.120 Naast vragen aan imaams zijn er ook artikelen op websites te vinden waarin adviezen worden gegeven. Altaf Husain is een sociaal werker uit de USA, gespecialiseerd in problematiek van moslimimmigranten en vluchtelingen in de USA. Hij is staflid van Compass, een nationaal trainingsprogramma van de Muslim Students Association (MSA) van de Verenigde Staten en Canada.121 Hij geeft aan dat sommige jongeren seksuele relaties voor het huwelijk eerder als 117

Volgens de website: www.islamicity.com/mosque/myjourney/Abdullateef_Abdullah.htm.

118

Raadgever Abdul-Lateef Abdullah geeft in question and answer details een advies op de vraag “Alone in the Fight Against Myself”. Z.j. Op islamonline.net/servlet/Satellite?cid=1121851794972&pagename=IslamO… 119

Citaat uit het advies van Abdul-Lateef Abdullah in question and answer details op de vraag “Alone in the Fight Against Myself”. Z.j. Op islamonline.net/servlet/Satellite?cid=1121851794972&pagename=IslamO… 120


Volgens een beschrijving van Altaf Husain op www.msanational.org/compass/index.php?page=people.

29

norm dan als uitzondering zien. Hij stelt dat de islam deze relaties voor het huwelijk verbiedt. Seksuele relaties zijn alleen toegestaan als er een contract, met daarin de rechten en plichten van de partners, tussen man en vrouw is getekend. Is er geen contract dan kan een van beide partners de ander van de een op andere dag in de steek laten.122 “[……] Depending on your upbringing, who your friends are, and your exposure to television shows and movies, you might have been socialized to believe that premarital relationships are glamorous, filled with romantic overtures, and a natural expression of a man’s attraction towards a woman. In fact, some young Muslims are so convinced that premarital relationships are the norm rather than the exception that, when told “dating is haram (forbidden),” they respond by saying, “Why is Islam so backward? Why can’t we just get with times and realize that today, premarital relationships are ok because not everyone is thinking about sex all the time.” […….] In the context of social relations, Allah Most High has ordered men and women who wish to establish an intimate and physical relationship to do so by signing a contract, to bind each of them to certain rights and responsibilities toward the other. The marital relationships is characterized therefore as a “solemn covenant,” (An-Nisaa’ 4:21). Contrast a “solemn covenant,“ to having no contract and no contract whatsoever. In a premarital relationship there is no contract. There might be commitment but it is not stipulated by any conditions: both the man and the woman can walk away from the relationship without any fear of breaching a contract, because there is none. You must know how painful it is for young people to ‘break up’ or ‘break off’ or ‘get dumped’, and how painful it is for them to be ‘in love’ with a boy one day only to find him with another girl the next. In most tragic cases, young women have lost their virginity to young men who spoke so passionately about love and future marriage, but then one day stopped calling, or fell instantly out 123 of love.”

Altaf Husain geeft aan dat gestreefd moet worden naar het niet hebben van relaties voor het huwelijk. Ook uitgaan met elkaar keurt hij af. Daarbij verwijst hij naar een hadith van de Profeet Mohammed: “Wanneer een man alleen is met een vrouw, dan zal de duivel de derde tussen hen in zijn.”124 “ [….] Some of us say, well, what I mean by dating is that a friend and I just go out to eat, or to go to the movies or go shopping. And yet, a relevant hadith of the Prophet Muhammad (peace and blessings be upon him) reminds us that “Whenever a man is alone with a woman, Satan will be 125 the third among them” (Ahmad).” 122

th

Volgens Altaf Husain. 9 November 2006. Premarital Relationships www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1162385898879&page... 123

th

Citaat uit: Altaf Husain. 9 November 2006. Premarital Relationships www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1162385898879&page... 124

–

Why

–

Why

Not?

Op:

Not?

Op:

th

Volgens Altaf Husain. 26 February 2006. Abstain Now, Enjoy Life Later. How Islam Closes the Door on Dating and Premarital Relations. Op: www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1158321445433&page... 125

th

Citaat uit: Altaf Husain. 26 February 2006. Abstain Now, Enjoy Life Later. How Islam Closes the Door on Dating and Premarital Relations. Op: www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1158321445433&page...

30

Op www.moslima.nl schrijft Karim Kec dat alleen binnen een islamitisch huwelijk seksuele gemeenschap is toegestaan. Wel moet volgens hem het huwelijk gebaseerd zijn op liefde, respect en barmhartigheid. “Zoals een kledingstuk onze naaktheid beschermt, zo stellen man en vrouw, door de verbintenis van het huwelijk aan te gaan elkaars kuisheid veilig. “Het kledingstuk is de gratie, de schoonheid, de verfraaiing, van het lichaam; op dezelfde manier is de vrouw dat voor haar man en de man voor haar. Kortom zowel de man als de vrouw moeten beide hun best doen om zoveel mogelijk aan elkaars wensen te voldoen, dit omdat het huwelijk binnen de islam de enige toegestane manier is voor een man en de vrouw om seksuele gemeenschap te hebben, en daardoor de deur naar Zinah gesloten te houden. Het huwelijk binnen de islam moet gebaseerd zijn op de door Allah gestelde eisen, namelijk: liefde, respect en barmhartigheid. Liefde is islam en islam brengt liefde, hierin is absoluut geen plaats voor dwang en misbruik binnen het huwelijk. “En dit is onder Zijn tekenen, dat Hij uit uw midden echtgenoten voor u schiep, opdat gij er rust in moogt vinden, en Hij heeft liefde [mawadda] en tederheid onder u geplaatst. Daarin zijn zeker tekenen voor een volk, dat nadenkt.” [Koran 30:21] Het woord ‘al-Mawadda', aldus de islamitische geleerden verwijst op de hoogste graad der liefde. Als moslim zijnde zijn we verplicht om onze partner in het huwelijk te behandelen en te beminnen met deze hoogste graad der liefde! Allah weet het 126 beter.

Op de site moslima.nl is een apart gedeelte gewijd aan personen die zich tot de islam hebben bekeerd. Zij geven bijvoorbeeld aan waarom zij zich hebben bekeerd, welke problemen zij hebben gehad voor of tijdens het proces van bekering en welke problemen ze eventueel ondervinden na hun bekering. Karim Kec is zelf ook een Nederlander die zich bekeerd heeft tot de islam. Hij heeft vele artikelen geschreven die met de islam en met het christendom te maken hebben.127 3.2.2. Internetcommunicatie over acceptatie van niet-maagdelijke jongens en meisjes Naast het raadplegen van cyberimaams wordt er door jongeren op internet veel onderling gecommuniceerd. Er worden vragen gesteld, meningen uitgewisseld en adviezen gegeven. Eind jaren negentig van de vorige eeuw richtte een aantal Marokkaanse studenten op internet de voorloper van maroc.nl op, om zo in het Nederlands met elkaar te kunnen chatten. Met de oprichting van www.maroc.nl kwam er een goede ondersteuning voor de chatbox. De website en de chatbox zijn inmiddels uitgegroeid tot de grootste webcommunity van Marokkanen in Nederland. Er ontstaan levendige discussies. Het meest besproken onderwerp is liefde. In 2001 is er een boek verschenen van berichten op maroc.nl. De onderstaande citaten komen uit dat

126

Uit: Karim Kec. Z.j. Kan een man een vrouw tot seks dwingen binnen het huwelijk, en welke rechten heeft de vrouw in de islam m.b.t. intimiteit (seks)? Op: www.moslima.nl/familie/dwingenvanman.html. 127

Volgens de sites http://www.answering-christianity.com/karim/index.html christianity.com/karim/no_marital_rape.htm.

31

en

http://www.answering-

boek. Op de chatbox heeft iedereen een nickname, deze namen zijn in het boek blijven bestaan.128 Op Maroc.nl zijn vragen gesteld over het feit of jongeren een niet-maagdelijk meisje en een niet maagdelijke jongen zouden accepteren. Daaruit bleek een duidelijk verschil voor jongens en meisjes. Een citaat uit het boek: “Maagd 19 december 2000, 21:48 1. Poll Question: Accepteer jij een niet-maagdelijk meisje? Alleen heren reageren a.u.b. Dames , voor de uitslag , klik op view results! Votes: 152 Ja: (19) 12,5% Nee: (133) 87,5% Maagd 19 december, 21:48 2. Poll Question: Accepteer jij een niet-maagdelijke jongen? Alleen dames reageren a.u.b. Heren, voor de uitslag , klik op view results! Votes: 71 Ja: (46) 64,8% Nee: (25) 35,2%”129

3.2.3. Adviezen op internet met betrekking tot seksuele opvoeding Op internet kan men adviezen vinden over het al dan niet geven van seksuele opvoeding aan kinderen. Sahar Kassaimah is schrijver en journalist in de Verenigde Staten. Hij was redacteur van het kwartaalblad American Muslim magazine en hoofdredacteur van het American Muslim Kids magazine.130 Hij schrijft op Islamonline.net dat veel ouders vermijden om met hun kinderen over seks te praten. Misschien dat de ouders denken dat het ongepast is om tegenover kinderen het woord seks te gebruiken. Maar hij stelt dat kinderen ook seksuele opvoeding moeten krijgen. Wanneer gezinnen in een niet-islamitische omgeving wonen is seksuele opvoeding helemaal van belang. Kinderen moeten seksuele opvoeding volgens de regels van de islam krijgen. Deze regels kunnen anders zijn dan de regels van de niet-islamitische omgeving waarin ze leven. “[....] Our children need to learn about sex just as they need to learn about anything else in their lives. [… ] Sex is an important topic that we should discuss with our young people to make sure 128

Vgl. Angkor & MO_NL. 2001. MAROC.NL. Digitaal lief en leed van Marokkaanse jongeren. Stichting Maroc.NL. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact, pp. 7, 8, 9. 129

Angkor & MO_NL. 2001. MAROC.NL. Digitaal lief en leed van Marokkaanse jongeren. Stichting Maroc.NL. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact, p. 50. 130

Een zoektocht op internet over het American Muslim magazine en het American Muslim Kids magazine leverde geen informatie op. Het is me niet duidelijk geworden of de tijdschriften nog bestaan. Wel wordt hij genoemd als schrijver bij Southern California InFocus. Volgens de website www.infocusnews.net is California InFocus de grootste Amerikaanse moslimkrant in California. De krant komt maandelijks uit.

32

that they do not become misinformed or confused in their future lives. If we live in a non-Islamic community where people have perspectives different than the Islamic perspectives, the need for our children to get the right sex education is even greater.[….]”131

Het is belangrijk dat de kinderen leren dat een seksuele relatie binnen het huwelijk thuishoort. Kassaimah geeft aan dat er geen speciale leeftijd is voor seksuele voorlichting. Ouders kunnen daar al op jonge leeftijd mee beginnen en de informatie steeds verder uitbreiden. Als jonge kinderen vragen waar kinderen vandaan komen kan geantwoord worden met “getrouwde stellen krijgen kinderen”. Als de kinderen ouder zijn kan het antwoord meer uitgebreid worden. Antwoorden als “we kopen kinderen op de markt” zijn niet aan te raden. Hij vindt het belangrijk om duidelijk te maken dat seks een normaal onderdeel van het leven is en dat het start na de huwelijkssluiting. “[…] Our children need to learn that the more they have Faith the more they can control their desires and needs. We should also explain to them that sex is a normal part of people’s life and that it starts after marriage as a blessing from Allah. […]”132

Dr. Shadid Athar is hoofdredacteur van de website islam-usa.com. 133 Meerdere boeken en artikelen van hem zijn op de website verschenen. Hij is redacteur van Islamic Medicine en heeft daarin ook een artikel over seksuele opvoeding geschreven. Dit artikel is op de website islamusa.com te vinden. Hij geeft aan dat seksuele opvoeding een gevoelig maar belangrijk aspect van het hele leerproces is. Volgens hem krijgen kinderen op school seculiere seksuele voorlichtingslessen. Hij pleit voor islamitische seksuele opvoeding die bij voorkeur thuis en anders op de ‘Sunday Islamic School’ zou moeten worden gegeven. Vaders en moeders zouden hun kinderen moeten helpen met de keuze van hun partner volgens islamitische praktijken en criteria. De vader heeft volgens hem een speciale rol.134 “[…] The father has a special role, mentioned by Prophet Muhammed “one who is given by God, a child, should give it a beautiful name, should give him or her education, and training and when he or she attains puberty, she should see to it that he or she is married. If the father does not

131

Sahar Kassaimah. May 13. 2008. Teaching Our Children Sex Education. Family, Moms & Dads. Op: www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1209357528525&page. Citaat komt uit deze tekst. 132

Sahar Kassaimah. May 13. 2008. Teaching Our Children Sex Education. Family. Moms & Dads. Op: www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1209357528525&page. Citaat komt uit die tekst. 133

Op de home-pagina van de website islam-usa.com staat dat de site onder anderen online boeken en artikelen van Dr. Shadid Athar betreft. 134

Shadid Athar. Sex Education For Muslim Youths And Their Parents. In: Shadid Athar ed. Z.j. Islamic Medicine. Op: http://www.islam-usa.com/index.php?option=com_content&view=article&id=284:sex-education-for-muslimyouths-and-their-parents&catid=52:islamic-medicine&Itemid=251.

33

arrange their marriage after puberty, and the boy or girl is involved in sin, the responsibility of that 135 sin will lie with the father […]”

3.3.

Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie maagdenvlieshersteloperaties

met

betrekking

tot

Diana Zlomislic, wonend in Toronto, Canada, is verslaggeefster bij www.thestar.com een website met onder anderen nieuwsartikelen, zakennieuws en nieuws over sport en entertainment.136 Zij schrijft op IslamOnline.net/servlet/ een advies over de zogenoemde ‘Virigin Makers’.137 In haar advies gaat ze in op een plastisch chirurg die maagdenvlieshersteloperaties uitvoert. Volgens de chirurg zijn het niet alleen moslims die verzoeken om een maagdenvlieshersteloperatie. “They were Coptic Christian, Hindu, Jewish, Muslim. The majority were educated, from upperstatus families. In spite of their exposure to Western ways, they still had this need to follow their family’s culture. They said they would not force their daughters to do this, but they were caught 138 with one foot in the old world and one foot in the new.”

Over maagdenvlieshersteloperaties schrijft Diana Zlomislic op IslamOnline.net dat de waarheid altijd uitkomt. Dit kan zijn door eerdere partners of door zichzelf schuldig te voelen over het “grote geheim”. Hiermee citeert ze een sekstherapeut Dr. Faizal Sahukhan, een IndischCanadese man die in Canada is opgegroeid en is opgevoed door traditionele moslimouders. Hij werkt nu met mensen in het kader van de maagdelijkheidsproblematiek en interculturele relaties139. Deze man geeft aan dat er een alternatieve, holistische manier is om maagdelijkheid terug te claimen. Die manier gaat uit van een psychologisch proces in plaats van een lichamelijk proces, namelijk dat je duidelijk aan je echtgenoot aangeeft dat je alleen met hem zult blijven.

135

Citaat uit: Shadid Athar. Sex Education For Muslim Youths And Their Parents. In: Shadid Athar ed. Z.j. Islamic Medicine. Op: http://www.islam-usa.com/index.php?option=com_content&view=article&id=284:sex-education-formuslim-youths-and-their-parents&catid=52:islamic-medicine&Itemid=251. 136

Op de website www.thestar.com staat vermeld dat Diana Zlomislic sinds 2007 redacteur is bij The Saturday Star, de grootste krant van Canada. Er wordt niet vermeld of ze zelf een bepaald geloof heeft. 137

Het aangehaalde artikel, The Virgin Makers, van Diana Zlomislic, is in september 2011 niet meer terug te vinden op internet. 138

Volgens Diana Zlomislic. 15 juli 2008. The Virgin Makers. Voorheen op: http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1216030541437&page... Het citaat komt uit dit artikel. 139

Volgens Diana Zlomislic. 15 juli 2008. The Virgin Makers. Voorheen op: http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1216030541437&page... En volgens de website van Dr. Sahukan: http://www.multiculturalromance.com/.

34

En dat man en vrouw beiden benadrukken dat het verleden het verleden blijft maar dat ze in het nu voor elkaar kiezen.140 3.4.

Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie besnijdenis

met

betrekking tot vrouwen-

Een zoektocht op internet over vrouwenbesnijdenis binnen de Islam levert een divers beeld op. Op www.maroc.nl staat de tekst: “Fatwa tegen vrouwenbesnijdenis”141, maar op www.nujij.nl142 begint een bericht juist met de tekst “Islam raadt vrouwenbesnijdenis aan”.143 Deze tekst komt van een zekere Sebastiaan van de website www.sebisme.nl. 144 Een verdere zoektocht op internet levert geen informatie op over deze Sebastiaan145, het is niet duidelijk wie hij is. Hij is geen islamgeleerde. 146 Volgens www.sebisme.nl, geschreven door Sebastiaan, komt vrouwenbesnijdenis niet expliciet in de Koran voor, maar maakt de Ahadith, die bestaat uit afzonderlijke hadiths, meerdere malen melding van vrouwenbesnijdenis. Eén van de hadiths die wordt aangehaald is een vertelling van Muslim: “[…] Wanneer een man zit tussen de vier delen (armen en benen van zijn vrouw) en de twee besneden delen elkaar raken, dan is ‘ghusl’ (de

140

Volgens Diana Zlomislic. 15 juli 2008. The Virgin Makers. http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1216030541437&page...

Voorheen

op:

141

Maroc.Nl. 23 januari 2010. Fatwa tegen vrouwenbesnijdenis. Op: http://www.maroc.nl/forums/buitenland/291696fatwa-tegen-vrouwenbesnijdenis.html. 142

Op de website www.nuij.nl zijn allerlei uiteenlopende nieuwsberichten te lezen, bijvoorbeeld over politiek, economie, gezondheid, wetenschap en muziek. Lezers kunnen daar reacties op ieder bericht geven. 143

Islam raadt vrouwenbesnijdenis aan. Op: http://www.nujij.nl/islam-raadt-vrouwenbesnijdenis-aan.9735622.lynkx.

144

Op 30 juni 2011 had het bericht “Islam raadt vrouwenbesnijdenis aan” op de website www.nujij.nl 241 reacties opgeleverd. Om die reden ben ik verder gaan zoeken op www.sebisme.nl en heb ik de website ook gebruikt. 145

Citaat van de website: http://www.sebisme.nl/over_seb/ “Mijn naam is Sebastiaan. Op deze website zal ik stap voor stap proberen om mijn ideologie te ontdekken en in woorden uit te drukken. Mijn interesse gaat daarbij vooral uit naar het levensbeschouwelijke grensvlak tussen filosofie, religie en wetenschap, inclusief de mogelijke politieke en sociologische implicaties. Vanwege het persoonlijke, subjectieve karakter van deze opvattingen, valt het geheel van ideeën niet onder te brengen in een al bestaande stroming of overtuiging: vandaar dat ik hiervoor de term ‘Sebisme’ heb geïntroduceerd. Naast artikelen zal ik ook zo nu en dan korte verhalen en columns schrijven om een bepaald gevoel of een mening te delen. Lezers van deze website worden uitgenodigd om te reageren via het reactieformulier onder ieder artikel en verhaal.” 146

Via het reactieformulier op http://www.sebisme.nl heb ik contactgezocht met Sebastiaan. Uit zijn antwoord begreep ik dat zijn achternaam Zuiderduin is en dat hij op persoonlijke titel (als privépersoon) schrijft en dat hij geen islamdeskundige is.

35

grote rituele wassing) verplicht. [….]147 De hadith die Sebastiaan hier aanhaalt, komt van de website www.islam-qa.com.148 De meeste fatwa’s geven aan dat vrouwenbesnijdenis, mits op de juiste manier uitgevoerd, wenselijk is. Sommige stromingen binnen de islam, zoals de Sjafi’ieten en de Hanbalieten stellen het verplicht.149 “[…]Is female circumcision sunnah or a bad practice? […] Circumcising females is sunnah; is neither a bad practice or harmful, if it is done within moderation. When extreme forms of female circumcision are carried out, harm may result. Fataawa al-Lajnah al-Daa’imah, 5/120.”150 “[…] I would like to know more about female circumcision in Islam.[..]is it optional or obligatory, and – if it is obligatory – whether there is a certain way to do it [….] Ibn Qudamah (may Allah have mercy on him) said, in his book al-Mughni: “Circumcision is obligatory for men, and it is an honour for women, but not obligatory for them. This is the opinion of many scholars. […] Circumcision of the female consists of the removal of a part of the clitoris, which is situated above the opening of the urethra. The Sunnah is not to remove all of it, but only a part. (al-Mawsu’ah al151 Fiqhiyyah 19/28)” “[…] That it is obligatory for both males and females. That is the view of Shaafa’is and Hanbalis, and is the view favoured by al-Qaadi Abu Bakr ibn al-‘Arabi among the Maalikis (may Allaah have 152 mercy on them all). […]”

Bestaande fatwa’s op www.islam-qa.com geven dus aan dat vrouwenbesnijdenis wenselijk dan wel verplicht is. Echter www.maroc.nl komt met een fatwa tegen vrouwenbesnijdenis.

147

De hadith die Sebastiaan hier aanhaalt komt uit: Shayk Muhammad Salih Al-Munajjid. Z.j. Circumcision of girls and some doctors’ criticism thereof – 60314. Islam question and answer. Op: http://www.islamqa.com/en/ref/islamqa/60314. 148

Volgens Sebastiaan. 10 september http://www.sebisme.nl/vrouwenbesnijdenis-in-de-islam.

2010.

Vrouwenbesnijdenis

in

Islam.

Op:

149

Vgl. Shayk Muhammad Salih Al-Munajjid. Z.j. Circumcision of girls and some doctors’ criticism thereof – 60314. Islam question and answer. Op: http://www.islam-qa.com/en/ref/islamqa/60314. 150

Citaat uit: Shayk Muhammad Salih Al-Munajjid. Z.j. Ruling on female circumcision – 1188. Op: http://www.islamqa.com/en/ref/islamqa/1188. 151

Citaat van Shayk Muhammed Salih Al-Munajjid. Z.j. Circumcision for women is not obligatory – 427. Islam question and answer. Op: http://www.islam-qa.com/en/ref/islamqa/427. 152

Citaat uit: Shayk Muhammad Salih Al-Munajjid. Z.j. Circumcision of girls and some doctors’ criticism thereof – 60314. Islam question and answer. Op: http://www.islam-qa.com/en/ref/islamqa/60314.

36

“[…] In grote delen van West-Afrika, wordt het besnijden voorgesteld als een religieuze verplichting voor Moslimvrouwen(sic), waardoor velen geloven dat ze onrein zijn en dat hun gebeden niet verhoord zullen worden als ze niet besneden zijn. “Zijn er teksten in de Koran die duidelijk die zaak eisen? Ze bestaan niet,” zei Cheikh Ouid Zen, de secretaris-generaal van het Forum voor Islamitisch Denken in Mauritanië over de fatwa, die werd ondertekend door 34 imaams en geleerden. “Integendeel, de Islam is duidelijk tegen elke actie die negatieve effecten op de gezondheid heeft.” voegde hij eraan toe. De fatwa, of religieuze uitspraak, werd op 12 januari [2010] ondertekend, maar werd pas deze week op grote schaal bekend […]”153

3.5.

Fatwa’s, adviezen en internetcommunicatie met betrekking tot eergerelateerd geweld

Een zoektocht op islamitische websites naar fatwa’s die betrekking hebben op eergerelateerd geweld leverden in eerste instantie een aantal sites op die voor mij ontoegankelijk waren. De site www.islamonline.net was in het Arabisch geschreven, een taal die ik niet beheers, en ik had geen toestemming om de site www.islamonline.net/fatwaapplication/english te gebruiken.154 Op een aantal andere sites155 waren forums geplaatst waar deelnemers kunnen discussiëren over het onderwerp eergerelateerd geweld. Op http://islaam.os-websolutions.nl schreven meerdere forumleden dat eerwraak niets met de islam te maken heeft en dat het al in het oude testament voorkomt. Volgens een ander forumlid is het een regionaal verschijnsel en kwam eerwraak ook al in het oude Rome voor. “Murat: […] Eerwraak heeft niets met de Islam te maken. Het komt uit het oude testament.[…]” “Rahil Amin: [..] Ik zie de relatie tussen niet tussen Islam en eerwraak….ik kom oorspronkelijk uit Suriname en ik weet dat er ook onder met name de Hindoestaanse (sic) gemeenschap eerwraak voorkomt. Ik ken enkele gevallen van eerwraak waarvan de mensen geen Moslims (sic) waren. […]” “Ruud: […] Eerwraak is een gewoonterechtelijk fenomeen waarbij een familie of stam de verloren gegane zedelijke eer kan herstellen door het plegen van een moord op de veroorzaker van het eerverlies. Het gaat uitsluitend om verlies van zedelijke eer en wel na een fysieke aantasting daarvan. Het besluit om eerwraak te plegen valt alleen als er geen andere oplossing is, zoals bijvoorbeeld een huwelijk. Een man kan in principe niet op eigen houtje besluiten eerwraak te 153

Maroc.NL. 23 januari 2010. Fatwa tegen vrouwenbesnijdenis. Op: http://www.maroc.nl/forums/buitenland/291696fatwa-tegen-vrouwenbesnijdenis.html. 154

Voor het gebruik van de website www.islamonline.net/fatwaapplication/english had ik geen toestemming. De website gaf het volgende aan:” You don't have permission to access /fatwaapplication/english/ on this server”. Het is me niet duidelijk waarom dat is. Eerder, bij het schrijven van andere delen van deze scriptie, had ik nog wel toegang tot de website. In de scriptie is dus wel gebruik gemaakt van deze site. 155

Voorbeelden van sites waar op een forum over eerwraak wordt gediscussieerd zijn: http://www.islaam.nl/iforum/; http:/www.islaam.os-websolutions.nl/iforum/; http://www.pim-fortuyn.nl.; http://www.maroc.nl/forums/ en http://www.matchselector.com/Forum/. Deze laatstgenoemde site is een discussieweb waar men kan discussiëren over tal van onderwerpen, zoals over een wetenschappelijk vraagstuk, een beleggingsstrategie en actuele gebeurtenissen.

37

plegen; het is een kwestie van de hele familie of de stam. De term ‘eerwraak’ is in 1978 bedacht door de Leidse turkoloog Ane Nauta, als pendant van bloedwraak. In tegenstelling van wat in het westen vaak gedacht wordt, is eerwraak geen typisch islamitisch, maar een regionaal verschijnsel. Eerwraak komt voor in Turkije, Egypte, Jordanië, Irak, Iran, Syrië, Israel, het Saoedisch Schiereiland, Pakistan en Afghanistan. […] Eerwraak kwam ook in het oude Rome voor. De familieoudste had het recht seksueel actieve ongetrouwde dochters of overspelige vrouwen te vermoorden. […]”156

De redactie buitenland van Trouw geeft aan dat islamitische geleerden op de Fatwa Bank van de internetsite IslamOnline.net benadrukken dat eerwraak niets met islam te maken heeft. De islam wil juist het leven beschermen en staat geen enkele overtreding daarvan toe.157 In 2008 is de website www.watiseer.nl gelanceerd met als doel om eer en eerwraak bespreekbaar te maken.158 Op deze website komen bijvoorbeeld bekende Nederlanders aan het woord die zich uitspreken tegen eerwraak en eergerelateerd geweld.159 “ Allochtone BN-ers spreken zich uit tegen eerwraak. Wat is eer voor jou? En hoe kunnen we geweld uit naam van eer een halt toe roepen? In traditionele eerculturen is geschonden eer een bron van geweld en repressie. Bekende en onbekende Nederlanders steken hun nek uit en spreken zich uit in nieuwe filmpjes op deze website. Onder hen De Meiden van Halal, Gülden Ilmaz (AT5), politica Naïma Azough en de jongens van SHIELDS. Watiseer.nl maakt onderdeel uit van Shields, een voorlichtingsproject van 160 MOVISIE waarbij jongens uit eerculturen de discussie aangaan met hun achterban.”

156

Citaten zijn afkomstig van forumleden op de website http://islaam.oswebsolutions.nl/iforum/forum_posts.asp?TID=6702&PN=1&title=eerw... In september 2011 kon ik de website niet meer terugvinden. In 2006 zijn dezelfde citaten ook geplaatst op: http://www.islaam.nl/iforum/forum_posts.asp?TID=6702&PN=1&title=eerwraak. Deze citaten zijn daar nog te lezen. 157

Volgens een artikel in Trouw. Redactie buitenland. 29 november 2003. Eerwraak en de islam.

158

Volgens de website: http://allochtonen.web-log.nl/allochtonen/eerwraak/.

159

Op http://www.watiseer.nl/eCache/DEF/1/18/025.html. Er is geen jaartal vermeld.

160

Citaat uit: http://www.watiseer.nl/eCache/DEF/1/18/025.html. Er is geen jaartal vermeld.

38

4. CONCLUSIES In deze scriptie zijn waarden en normen ten aanzien van seksualiteit, in het bijzonder de maagdelijkheidsproblematiek, vanuit islamitisch perspectief beschreven. Een zoektocht langs internetsites geeft aan dat dit onderwerp leeft bij moslims en zeker ook bij jonge moslims en moslima’s. Vragen worden gesteld en antwoorden gegeven. Daarnaast is dit thema onderwerp van meerdere onderzoeken. Diverse studies en literatuur over dit onderwerp zijn ook online te raadplegen. De volgende vraagstelling is in deze scriptie onder de loep genomen: “Hoe is de omgang van islamitische jongeren met maagdelijkheid in onze westerse maatschappij zoals die zich manifesteert op islamitische internetsites?” Het gebruik van vele forums op internet geeft wel aan dat het onderwerp leeft en dat moslims gebruik maken van internet om zich van informatie te voorzien. Op de sites worden vele vragen gesteld aan islamitische geleerden. Interessant is om te zien dat meerdere malen de antwoorden en de informatie op de internetsites overeenkomen met de resultaten van uitgevoerde onderzoeken en bestaande literatuur. De voornaamste gegevens worden hieronder aangegeven. Herman Beck en Gerard Wiegers en anderen geven aan dat in de westerse samenleving moslims moeite hebben met de vrije omgang tussen seksen en met heteroseksuele contacten voor het huwelijk. Van jongens en meisjes wordt verwacht dat ze zich kuis gedragen. Maagdelijkheid is het bewijs daarvan.161 De regels zijn doorgaans voor de meisjes strenger dan voor de jongens en het behoud van haar maagdelijkheid is van groot belang voor haar eer en die van haar familie.162 In meerdere onderzoeken komt naar voren dat er sprake is van een dubbele moraal. Voor jongens blijkt het over het algemeen geen probleem te zijn als ze hun maagdelijkheid kwijtraken voor meisjes is dat wel een groot probleem.163 Ineke Mouthaan en Milleke de Neef onderschrijven ook dat de maagdelijkheidsnorm in de praktijk in het bijzonder voor meisjes geldt. Zij voegen daar aan toe dat de eis van maagdelijkheid vooral geldt in samenlevingen waarin de groepsverbondenheid sterker is dan in de huidige westerse

161

Vergelijk supra o.a. pagina 14.

162

Vergelijk supra o.a. pagina’s 14, 15.

163

Dit komt o.a. in de volgende onderzoeken naar voren: L. Ingelbrecht et al. 2002. Zeg het aan niemand dat ik verliefd ben… Een verkennend onderzoek naar relaties en seksualiteitsbeleving bij islamitische meisjes en jonge vrouwen in Vlaanderen. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Op www.flw.ugent.be/cie/ingpersaey/; F. Demant. Maart 2005. ‘Islam is inspanning’ De beleving van de islam en de sekseverhoudingen bij Marokkaanse jongeren in Nederland. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut; R. Azough et al. 2007. Jongeren, seks en islam. Een verkenning onder jongeren van Marokkaanse en Turkse afkomst. Soa Aids Nederland. (Vergelijk supra pagina’s 15, 16, 17.)

39

samenleving. In meer collectivistische 164 samenlevingen is de koppeling tussen seksualiteit, voortplanting en huwelijk sterker dan in het individualistische165 Nederland. In Nederland is de koppeling tussen seksualiteit, voortplanting en huwelijk doorbroken. Seks voor het huwelijk is geaccepteerd.166 Op www.fatwa-online schrijft Shayhk Ibn ‘Uthaymeen’ dat relaties voor het huwelijk verboden zijn.167 Op www.islamonline.net/servlet wordt aangegeven dat Allah vergevingsgezind zal zijn als je berouw van je daden toont. Dat geldt ook voor seksuele relaties voor het huwelijk.168 Op www.moslima.nl schrijft Karim Kec dat seksuele relaties alleen binnen een islamitisch huwelijk zijn toegestaan. 169 De dubbele moraal komt ook op www.maroc.nl naar voren. Meisjes accepteren veel eerder een niet-maagdelijke jongen dan jongens een niet-maagdelijk meisje.170 Op de verschillende geraadpleegde internetsites komt in feite steeds hetzelfde advies naar voren, namelijk het is niet toegestaan om seksuele relaties te hebben voor een geldig islamitisch huwelijk is gesloten. Ook in de geraadpleegde literatuur en onderzoeken komt dat

164

Een collectivistische samenleving is een samenleving waarin individuen vanaf hun geboorte zijn opgenomen in sterke hechte groepen, die hun levenslang geborgenheid bieden in ruil voor onvoorwaardelijke loyaliteit. In: I. Mouthaan en M. de Neef. 2003. Reactie [op casus 6: de schaduwzijde van het geluk – over partnerkeuze en maagdelijkheid.] In: R. Ramsaran en B. Spaans. (red.) Wankele waarden. Levenskwesties van moslims belicht voor professionals. Utrecht: Forum, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling. P. 129. Mouthaan en de Neef maken hierbij gebruik van de dimensie individualisme en collectivisme opgesteld door Hofstede. Zie hiervoor: G. Hofstede en G.J. Hofstede. 2008. Allemaal andersdenkenden Omgaan met cultuurverschillen. Amsterdam/Antwerpen: uitgeverij Contact. Geheel vernieuwde editie, vijfentwintigste druk, p. 87. 165

Een samenleving is individualistisch als de onderlinge banden tussen de individuen los zijn: iedereen wordt geacht uitsluitend te zorgen voor zichzelf en voor zijn of haar naaste familie. In: I. Mouthaan en M. de Neef. 2003. Reactie [op casus 6: de schaduwzijde van het geluk – over partnerkeuze en maagdelijkheid.] In: R. Ramsaran en B. Spaans. (red.) Wankele waarden. Levenskwesties van moslims belicht voor professionals. Utrecht: Forum, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling. Op pagina 129. Mouthaan en de Neef maken hierbij gebruik van de dimensie individualisme en collectivisme opgesteld door Hofstede. Zie hiervoor: G. Hofstede en G.J. Hofstede. 2008. Allemaal andersdenkenden Omgaan met cultuurverschillen. Amsterdam/Antwerpen: uitgeverij Contact. Geheel vernieuwde editie, vijfentwintigste druk, p. 87. 166

Vgl. I. Mouthaan en M. de Neef. 2003. Reactie [op casus 6: de schaduwzijde van het geluk – over partnerkeuze en maagdelijkheid.] In: R. Ramsaran en B. Spaans. (red.) Wankele waarden. Levenskwesties van moslims belicht voor professionals. Utrecht: Forum, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling. Op pagina 129. 167

Vergelijk supra pagina 28.

168


169


170

Vergelijk supra pagina’s 31, 32.

40

naar voren. Bovendien voelen meisjes zich strenger in de gaten gehouden dan jongens, soms ook strenger dan in het land van herkomst het geval zou zijn.171 Voor veel meisjes hangt maagdelijkheid samen met het intact zijn van het maagdenvlies. Vanwege het grote belang daarvan komen er bij de Nederlandse gezondheidszorg verzoeken binnen voor hersteloperaties van het maagdenvlies. 172 Diana Zlomislic onderstreept op de website www.islamonline.net dat de waarheid, zoals het ondergaan van een maagdenvlieshersteloperatie, altijd uitkomt. Zlomislic citeert daarmee Dr. Faizal Sahukhan die aangeeft dat man en vrouw voor een holistische manier van maagdelijkheid moeten kiezen, namelijk benadrukken dat ze het verleden achter zich laten en nu echt voor elkaar kiezen.173 De verplichting voor het behouden van de maagdelijkheid leidt in sommige gevallen tot vrouwenbesnijdenis. Volgens alle islamitische rechtsscholen zijn zware vormen van vrouwenbesnijdenis verboden. Volgens Linda Bogaert zijn er evenmin duidelijke wettelijke aanvaardbare gronden in de islam te vinden voor het legitimeren van minimale vormen van vrouwenbesnijdenis. 174 Een zoektocht op internet over vrouwenbesnijdenis levert een divers beeld op. Fatwa’s op www.islam-qa.com geven aan dat vrouwenbesnijdenis, mits op de juiste manier uitgevoerd, wenselijk is.175 Sommige stromingen binnen de islam, zoals Sjafi’ieten en Hanbalieten stellen het zelfs verplicht. 176 Op www.nujij.nl brengt een zekere Sebastiaan islamitische teksten aan die vrouwenbesnijdenis aanraden.177 In tegenstelling tot de fatwa’s op www.islam-qa.com komt www.maroc.nl echter met een fatwa tegen vrouwenbesnijdenis.178 In het bijzonder meisjes en vrouwen zijn verplicht zich eervol te gedragen. Gebeurt dat niet dan kan dat leiden tot eergerelateerd geweld en in sommige extreme gevallen tot eerwraak. Eerwraak is het doden om de bezoedelde eer te zuiveren. Hoe vaak eergerelateerd geweld in 171


172


173


174


175

Fatwa’s zijn te vinden op: Shayk Muhammad Salih Al-Munajjid. Z.j. Ruling on female circumcision – 1188. Op: http://www.islam-qa.com/en/ref/islamqa/1188; Shayk Muhammed Salih Al-Munajjid. Z.j. Circumcision for women is not obligatory – 427. Islam question and answer. Op: http://www.islam-qa.com/en/ref/islamqa/427; Shayk Muhammad Salih Al-Munajjid. Z.j. Circumcision of girls and some doctors’ criticism thereof – 60314. Islam question and answer. Op: http://www.islam-qa.com/en/ref/islamqa/60314. (Vergelijk supra pagina 36.) 176


177


178


41

Nederland voorkomt is moeilijk te zeggen.179 Meisjes die in Nederland zijn opgegroeid, hebben vaak problemen met hun ouders omtrent vriendjes en maagdelijkheid. In het geval van zwangerschap worden meisjes soms verstoten door de familie.180 Bij problemen kunnen meisjes eventueel aankloppen bij opvanghuizen in Nederland.181 Een zoektocht op internet leverde een aantal sites op waar deelnemers kunnen discussiëren op een forum. Meerdere forumleden schreven op http://islaam.os-websolutions.nl dat eerwraak niets met islam te maken heeft en dat het al in het oude testament voorkomt.182 Volgens een artikel in Trouw heeft eerwraak niets met islam te maken, omdat de islam juist het leven wil beschermen. 183 De website www.watiseer.nl wil eer en eerwraak bespreekbaar maken. Op de website spreken bekende Nederlanders zich uit tegen eerwraak.184 Wat gevonden is op internet komt ook hier overeen met wat in onderzoek en literatuur naar voren komt. Volgens Amnesty International komt eerwraak in het hele Mediterrane gebied voor, bij christenen en moslims. 185 En volgens Abdulwahid van Bommel is het in de islam absoluut verboden om het recht in eigen hand te nemen in geval van schending van de eer.186 Afrondend kan op basis van dit beperkte onderzoek gesteld worden dat ook in de westerse samenleving maagdelijkheid voor moslims een belangrijke rol speelt. Dit geldt in het bijzonder voor meisjes. Voor jongens geldt dat in theorie ook maar in de praktijk gaat men er vanuit dat jongens toch wel enige seksuele ervaring hebben opgedaan alvorens in het huwelijk te treden. Verder blijkt dat sommige meisjes moeite hebben met de strenge normen die voor hen gelden. Soms lijken die strenger dan in het land van herkomst het geval zou zijn geweest.187 Daarnaast hebben ze te maken met de normen en waarden van de westerse samenleving waarin ze leven en die kunnen verschillen met de normen en waarden die ze van thuis uit hebben meegekregen. Dit kan leiden tot problemen zoals in gevallen van eergerelateerd geweld. Daarnaast blijken meisjes ook op de hoogte van mogelijkheden die er bestaan in gevallen van problemen met maagdelijkheid. Zo komen er bijvoorbeeld vragen binnen bij de Nederlandse 179


180


181


182


183


184


185


186


187

Daartegenover lijken sommige Marokkaanse meisjes in Nederland juist meer bewegingsvrijheid krijgen. Vergelijk supra pagina 16.

42

gezondheidszorg over mogelijkheden voor maagdenvliescorrecties. 188 Vrouwen en meisjes kunnen terecht bij bepaalde opvanghuizen wanneer er sprake is van eerwraak of dreiging daarvoor bestaat.189 Eveneens bestaan er meerdere sites waar vragen gesteld kunnen worden en gediscussieerd kan worden over zaken die met seksualiteit te maken hebben. Tot slot is het goed om nog eens aan te geven dat moslims geen homogene groep vormen. Een deel van hen ondervindt weinig spanningen tussen de normen en waarden van de islam en die van de westerse samenleving waarin zij leven.190 Een ander deel ondervindt wel problemen, zoals in deze studie reeds is vermeld.191 Gezien de variëteit van meningen omtrent de maagdelijkheidsproblematiek bij islamitische meisjes in het westen lijkt het me zinvol als er bijkomend onderzoek gedaan zou kunnen worden om een beter inzicht te krijgen in de verscheidenheid van deze groep. Zo blijkt uit de geraadpleegde literatuur dat het merendeel van de meisjes problemen lijkt te krijgen qua bewegingsvrijheid, maagdelijkheid en eerbaarheid. Maar om welk percentage gaat het? En welk percentage van de meisjes krijgt juist meer bewegingsvrijheid dan voorheen? Zou dit percentage groter kunnen worden over een aantal jaren? En hoe zou kunnen worden gestimuleerd dat dit percentage groter wordt?

188

Herman Beck en Gerard Wiegers geven ook een voorbeeld van een moslimmeisje dat op de hoogte is van de morele standaard van de islam op het gebied van seksualiteit maar dat ook op de hoogte is van medisch-technische mogelijkheden in Nederland. Ze richt zich in een Nederlands tienermagazine tot een Nederlandse instantie om vragen te stellen over maagdenvliescorrecties. Hiermee geeft ze eveneens aan dat ze vermoedt dat de reactie van islamitische zijde negatief zal zijn en dat ze zich daarom richt tot een niet-moslimse persoon of instantie. Vgl. H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, pp.112, 113, 114. 189


190

Supra paragraaf 2.3. Moslims die er vanuit gaan dat waarden en normen mede bepaald worden door de sociaalhistorische context waarin zij leven ondervinden doorgaans weinig spanningen met de normen en waarden van de westerse samenleving. Dit komt omdat hun visie overeen komt met de westerse visie. In: H. Beck en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, pp. 10, 11. 191


43

SUMMARY The question this thesis seeks to answer is “How do young Muslims deal with virginity in our western society such as this is manifest on Islamic internet sites?” To deal with this question information on various internet sites was gathered in order to know what the ideas of young Muslims are concerning this subject. In addition, various studies on this subject have been used. Browsing numerous forums on internet sites made clear that it is a subject many young Muslims are interested in. Muslims have difficulties with the free contacts between young men and women before they are married following the Islamic rules. For them it is important to keep their virginity until marriage, especially for girls. Losing virginity can cause a big problem for a girl and her family. Cyberimams receive many questions concerning virginity. Different websites give similar advice: sexual relationships are only allowed in a legal Islamic marriage. Officially, both boys and girls should be virgins until their marriage but normally the rules for girls are stricter than for boys. In the studies which where used, the same advice was given. For girls virginity means that their hymen is still intact. For boys it is important too that the girls they want to marry are virgins. Because of the importance of the hymen, some girls are asking for a reconstruction of it or for a special ‘hymnenpill’. These questions lead to discussions in the Dutch healthcare system. Some gynaecologists do not want to perform such operations, as it will keep the double moral standard intact. Another problem they face is that 40% of the women do not have a hymen; there is only a small piece of web. Advice that was given on the website www.IslamOnline states that it is important to tell the truth, because eventually the “secret” will be discovered. The obligation of virginity leads to circumcision of girls in some cases. Severe forms of circumcision of girls are prohibited according to all Islamic schools of law. However, gathering information about this subject on various internet sites shows different points of view. Fatwa’s192 on www.islam-qa.com note that circumcision of girls is desirable when it is done in the appropriate way, which means if it is done within moderation, thus excluding extreme forms. For some movements of Islam, like the Shaafa’is and Hanbalis, circumcision of girls should be obligatory. However, contrary to what is said on these sites, the www.maroc.nl site publishes a fatwa against female circumcision. The studies consulted note that circumcision of girls has existed at all times. In these studies, no fatwa in favour of circumcision of girls was found. 192

A fatwa is a religious advice given in the form of an official answer by a religious specialist to a question asked to him. Vgl. H. Beck and G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, p. 11. (On www.en.wikipedia.org/ a fatwa is described as: a fatwa in Islamic faith is a religious opinion concerning Islamic law issued by an Islamic scholar.)

44

Especially girls have to behave in a decent and respectful way. If they do not follow this rule, it can cause problems of honour related violence. In extreme cases, girls or boys are killed in order to restore the honour of the family. In The Netherlands, girls frequently have problems with their parents about boyfriends and virginity. If necessary, they can go to one of the relief centres for these girls. Sites on internet show forums where participants can take part in discussions. Many of them wrote that honour related violence has nothing to do with Islam. It already existed in the Old Testimony. On another site, prominent Dutch people take a stand against honour related violence. Finally, based on this limited research, it is possible to say that for Muslims in the western society virginity plays an important role. Officially, this holds good for both boys and girls, but in practice, rules are stricter for girls than for boys. Sometimes young Muslims experience problems because of the difference in norms and values of their families and the western society in which they live. Some of the girls know the possibilities, like correction of the hymen, which exist in The Netherlands. To conclude, it is important to note that Muslims are not a homogeneous group. Where some do not experience problems such as described above, others do experience them. Because Muslim girls are not a homogenous group, I think it would be interesting to carry out a research which aims at giving an overview of the situation of the Muslim girls living in western societies. - Which percentage of Muslim girls experiences problems with their freedom of action? - Which percentage of Muslim girls experiences virginity related problems? - Which percentage of Muslim girls experiences more freedom of action than before in their countries of origin? - How could the percentage of Muslim girls which experiences more freedom of action be increased?

45

BIBLIOGRAFIE Internetbronnen http://allochtonen.web-log.nl/allochtonen/eerwraak/ http://binnenland.nieuws.nl http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_ibn_al_Uthaymeen http://islaam.os-websolutions.nl/iforum http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_bekeerlingen_tot_de_islam http://nl.wikipedia.org/wiki/Handje_van_Fatima http://zoom.nl/foto/full/1112162/natuur/rode-tulp.html www.aivl.be www.answering-christianity.com/karim/ www.fatwa-online.com www.flwi.ugent.be/cie/bogaert21htm www.fotosearch.com/photos-images/hand-fatima.html. www.ggd.nl www.infocusnews.net/ www.islaam.nl/iforum/ www.islamicity.com/mosque/myjourney/Abdullateef_Abdullah.htm www.islamonline.net/servlet www.islam-qa.com/en/ref/islamqa www.islam-usa.com www.maroc.nl www.minvws.nl www.multiculturalromance.com/ www.moslima.nl www.movisie.nl www.msanational.org/compass/index.php?page=people. www.nujij.nl www.nos.nl/nosjournaal www.ntt-online.nl. www.opvang.nl/files/Avies_commissie_stelsel_VO1.pdf www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/ www.rijksoverheid.nl/nieuws/ www.rutgersnissogroep.nl www.sebisme.nl www.thestar.com www.vandale.nl/vandale/zoekservice... www.voorbeginners.info/bloemen/tulpen.htm www.watiseer.nl/

46

Literatuurlijst Abdullah A.L. Z.j. Alone in the Fight Against Myself. Question and answer details. Op: www.islamonline.net/servlet/Satellite?cid=1121851794972&pagename=IslamO… Angkor & MO_NL. 2001. MAROC.NL. Digitaal lief en leed van Marokkaanse jongeren. Stichting Maroc.NL. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact. Al-Munajjid Shaykh Muhammed Salih. Z.j. Circumcision for women is not obligatory – 427. Islam question and answer. Op: www.islam-qa.com/en/ref/islamqa/427. Al-Munajjid Shayk Muhammad Salih Z.j. Circumcision of girls and some doctors’ criticism thereof – 60314. Islam question and answer. Op: www.islam-qa.com/en/ref/islamqa. Al-Munajjid Shayk Muhammad Salih Z.j. Ruling on female circumcision – 1188. Op: www.islamqa.com/en/ref/islamqa. Athar S. Sex Education For Muslim Youths And Their Parents. In: Shadid Athar ed. Islamic Medicine. Z.j. Op: www.islam-usa.com/index.php?option=com_content&view=article&id=284:sex-education-formuslim-youths-and-their-parents&catid=52:islamic-medicine&Itemid=251. Azough R. et al. 2007. Jongeren, seks en islam. Een verkenning onder jongeren van Marokkaanse en Turkse afkomst. Soa Aids Nederland. Bakker H. November 2003. Eerwraak in Nederland. Een quickscan van de stand van zaken. Utrecht: Transact. Beck H. en G. Wiegers. 2008. Moslims in een westerse samenleving. Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema. Benedictus R. Oktober 2007. Nummer 2. Waar of niet waar? Gynaecoloog Ineke van Seumeren: “Nergens in de Koran staat dat vrouwen moeten bloeden”. In: Uniek. Uitgave van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Bogaert L. 2005. Korannotities. Vrouwenbesnijdenis. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Op: www.flw.ugent.be/cie/bogaert21htm. Bommel A. van. Z.j. Islam en Ethiek in de Gezondheidszorg. Den Haag: Stichting Uitgeverij Oase.

47

Bommel A. van. 2003. Islam, liefde en seksualiteit. Uitgave in de reeks: Islam in discussie. Amsterdam: Bulaaq. Boutellier J.C.J. Augustus 2000. De pornografische context van zedendelicten. Een beschouwing over de huidige seksuele moraal. In: Justitiële Verkenningen 600. Jeugd en seksueel misbruik. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum Justitie. Gouda: Quint. Jaargang 26, nr. 6, pp. 9 - 24. Bruijn J.T.P.de. 2000. Vroomheid en mystiek. In: J. Waardenburg. (red.) Islam, norm, ideaal en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5e herziene en aangevulde druk, pp. 161 - 171. Buitelaar M. 2006. Islam en het dagelijks leven. Religie en cultuur onder Marokkanen. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas. Bussemaker J. 29 juli 2008. Antwoorden op Kamervragen van het Kamerlid Agema over het gedogen van een lichte vorm van meisjesbesnijdenis. Kamerstuk. Op: www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/07/29/antwoorden-opkamervragen-van-het-kamerlid-agema-over-het-gedogen-van-een-lichte-vorm-vanmeisjesbesnijdenis.html. Bussemaker J. et al. 29 mei 2009. Begeleidend schrijven. Horend bij Voortgangsrapportage “Beschermd en weerbaar”. Kamerstuk. Op: www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2009/05/29/begeleidend-schrijven.html. Bussemaker J. et al. 29 mei 2009. Voortgangsrapportage “Beschermd en weerbaar”. Kamerstuk. Op: www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2009/05/29/voortgangsrapportage-beschermd-en-weerbaar.html. Bussemaker J. 1 april 2008. Waardigheid en respect. Weblog bericht op www.minvws.nl. Bussemaker J. en E.M.H. Hirsch Ballin. 25 november 2009. Meisjesbesnijdenis strafbaar en schadelijk. Begeleidende brief. Op: www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2009/11/27/meisjesbesnijdenis-strafbaar-en-schadelijk.html. Commissie de Jong (André) ofwel Commissie ‘Stelsel Vrouwenopvang’. Z.j. Advies van de Commissie ‘Stelsel Vrouwenopvang’ ‘Opvang 2.0’ Naar een toekomstbestendig opvangstelsel. Op: www.opvang.nl/files/Avies_commissie_stelsel_VO1.pdf. Dashorst H. en M. v.d. Werf. 1995. Tussen Djellaba en Disco. Marokkaanse meisjes aan het woord. Haarlem: Stichting Kleur in ’t Werk. Demant F. Maart 2005. ‘Islam is inspanning’ De beleving van de islam en de sekseverhoudingen bij Marokkaanse jongeren in Nederland. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. 48

Dijke A. van en L. Terpstra. 2005. Loverboys: feiten en cijfers. Een quickscan. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Drijvers H. 2005. Virginity. Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 14. 2nd edition. Detroit: Macmillam Reference USA, pp. 9606- 9609. 15 vols. Gale Virtual reference Library. Gale. Eck C. van. 2004. Door bloed gezuiverd. Eerwraak bij Turken in Nederland. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker. 21 oktober 2009. Eerwraakhuizen overvol. In: De Telegraaf. 21 oktober 2009. Eerwraakhuizen zitten vol. In: Trouw. De verdieping. Eliade M. 2005. Sexuality: An Overview [First Edition]. Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. Vol. 12. 2nd ed. Detroit: Macmillam Reference USA, pp. 8239-8241.15 vols. Gale Virtual reference Library. Gale. Endt-Meijling M. van. 2003. Met Nieuwe Ogen. Werkboek voor de ontwikkeling van een transculturele attitude. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Tweede herziene druk. Felten H. et al. Maart 2009. Seksualisering: “Je denkt dat het normaal is…” Onderzoek naar beleving van jongeren. Utrecht: Movisie. Projectnummer: P1957. Fisk R. 13 september 2010. Afgeslacht in naam van de eer. Onthoofd, verbrand, gestenigd. In: De pers. GGD. 8 maart 2011. Verklaring tegen meisjesbesnijdenis positief ontvangen. www.ggd.nl/actueel/nieuws/2011/3/8/verklaring-tegen-meisjesbesnijdenis-positief-ontva/.

Op:

Graaf H. de. et al. 2005. Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005. Rutgers Nisso Groep: RNG-studies, nummer 7. Delft: Uitgeverij Eburon. Graaf H. de. et al. 2008. Seksualisering: Reden tot zorg? Een verkennend onderzoek onder jongeren. 1 november 2008. Utrecht: Rutgers Nisso Groep/ Nederlands Jeugdinstituut/Movisie. Projectnummer: SGI044. Graaf H. de. et al. Maart 2009. Seksualisering: aandacht voor etniciteit. Een onderzoek naar verbanden met opvattingen en gedrag van jongeren. Utrecht/Den Haag: Rutgers Nisso Groep/E-Quality. Projectnummer: SGI046. Gualthérie van Wezel T. en A. Kiene. 3 april 2009. Scholen krijgen rol tegen porno. In: De Volkskrant. 49

Gualthérie van Wezel T. en A. Kiene. 3 april 2009. Porno terwijl ze thuis niks leren. Volgens onderzoekers moet seksuele vorming niet meer over condooms maar over respect gaan. In: De Volkskrant. Hilkens M. 20 juni 2007. Verwarring door seksuele kermis. In: De Pers. Homma M. en J. Hogeboom. Mei 2008. Seks op tv. Lust of last? Scriptieonderzoek over de invloed van seks op televisie op jongeren. Zwolle: Christelijke Hogeschool Windesheim. Maatschappelijk Werk en Dienstverlening. Husain A. 9th November 2006. Premarital Relationships – Why www.islamonline.net./servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1162385898879&page...

Not?

Op:

Husain A. 26th February 2006. Abstain Now, Enjoy Life Later. How Islam Closes the Door on Dating and Premarital Relations. Op: www.islamonline.net/ servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1158321445433&page... Ingelbrecht L. et al. 2002. Zeg het aan niemand dat ik verliefd ben… Een verkennend onderzoek naar relaties en seksualiteitsbeleving bij islamitische meisjes en jonge vrouwen in Vlaanderen. Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.), onderzoeksgroep van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Gent. Op: www.flw.ugent.be/cie/ingpersaey/. Islam raadt vrouwenbesnijdenis aan. Op: http://www.nujij.nl/islam-raadt-vrouwenbesnijdenisaan.9735622.lynkx. Jansen W. 2003. Religie, seksualiteit en vrouwen. Een vergelijking tussen christendom en islam. In: Tongeren P. van. en G. Steunebrink (red.) Vreemde Verwanten? Overeenkomsten en verschillen tussen islam en christendom. Nijmegen: Valkhof Pers, pp. 100 - 121. 20 november 2008. Juist school kan eerwraak signaleren. In: De Volkskrant. Kassaimah S. May 13. 2008. Teaching Our Children Sex Education. Family. Moms & Dads. Op: www.islamonline.net/servlet. Kec K. Kan een man een vrouw tot seks dwingen binnen het huwelijk, en welke rechten heeft de vrouw in de islam m.b.t. intimiteit (seks)? Op: www.moslima.nl/familie/dwingenvanman.html. Klink A. 7 maart 2008. Antwoorden op Kamervragen van Arib over de discussie omtrent het maagdenvlies (2070808700). Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op: www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2008/03/07/antwoorden-opkamervragen-van-arib-over-de-discussie-omtrent-het-maagdenvlies.html.

50

Koningveld P. S. van. 2006. The Significance of Fatwas for Muslims in Europe Some Suggestions for Future Research. In: L.J. v.d. Brom et al. (red.) 2006. Nederlands Theologisch Tijdschrift. Zoetermeer. Uitgegeven door docenten der Theologische Faculteiten van universiteiten van Groningen, Utrecht, Amsterdam, Leiden, Vrije Universiteit van Amsterdam en Protestantse Godgeleerdheid te Brussel. NTT 60/3, pp. 208 - 221. Op: www.ntt-online.nl. Koningsveld P. S. van en M. Tahtah. 1998. Leven als moslim in Europa. De Fatwa’s van Khalil El-Moumni Imam van de Nasr-moskee in Rotterdam. C.I.E.-Cahier Nr. 5. Inaugurele rede. Gent: Centrum voor Islam in Europa (C.I.E.). Lambalgen J. v. December 2007. Verder dan zoenen ga ik niet. In: Opzij. Amsterdam: Uitgeverij Weekbladpers Tijdschriften. 2 augustus 2007. Maagdenvlies in trek bij moslima’s. In: Metro. Manschot. A. November 2001. Het drama van de verplichte maagdelijkheid. In: Opzij. Amsterdam: Uitgeverij Weekbladpers Tijdschriften. Maroc.NL. 23 januari 2010. Fatwa tegen vrouwenbesnijdenis. http://www.maroc.nl/forums/buitenland/291696-fatwa-tegen-vrouwenbesnijdenis.html

Op:

Maso I. en A. Smaling. 1998. Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Amsterdam: Uitgeverij Boom. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 11 september 2007. Antwoorden op Kamervragen van Sterk en De Vries over seksueel gedrag van jongeren. Kamerstuk. Op: www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2007/09/11/antwoorden-opkamervragen-van-sterk-en-de-vries-over-seksueel-gedrag-van-jongeren.html. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 25 november 2009. Vrijwillige verklaring moet meisjesbesnijdenis tegengaan. Op: www.rijksoverheid.nl/nieuws/2009/11/25/vrijwilligeverklaring-moet-meisjesbesnijdenis-tegengaan.html. Nieuws.nl. 26 september http://binnenland.nieuws.nl.

2007.

Pil

voor

herstel

maagdenvlies

moslima’s.

Op:

Mouthaan I. en M. de Neef. 2003. Reactie [op casus 6: de schaduwzijde van het geluk – over partnerkeuze en maagdelijkheid.] In: R. Ramsaran en B. Spaans. (red.) Wankele waarden. Levenskwesties van moslims belicht voor professionals. Utrecht: Forum, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling, pp. 129 - 135. Nos.nl. 3 april 2009. www.nos.nl/nosjournaal.

Jongeren

weerbaar 51

maken

tegen

seksualisering.

Op:

Oral N. 6 april 2009. Minister, blijf af van seks. In: De Volkskrant. Opinie. Peters R. 2000. Het recht – recente ontwikkelingen. In: J. Waardenburg. (red.) Islam, norm, ideaal en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5e herziene en aangevulde druk, pp. 248 260. Redactie buitenland. 29 november 2003. Eerwraak en de islam. In: Trouw. Rijksoverheid. 8 maart 2011. Veldhuijzen van Zanten introduceert verklaring tegen meisjesbesnijdenis. Op: http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/03/08/veldhuijzen-van-zantenintroduceert-verklaring-tegen-meisjesbesnijdenis.html. Sebastiaan. 10 september 2010. Vrouwenbesnijdenis http://www.sebisme.nl/vrouwenbesnijdenis-in-de-islam.

in

Islam.

Op:

Shadid W.A.R. en P.S. van Koningsveld.2008. Islam in Nederland en België. Religieuze institutionalisering in twee landen met een gemeenschappelijke voorgeschiedenis. Leuven: Peeters, pp. 187 - 227. Slomp J. 2000. Islam in Nederland. In: J. Waardenburg. (red.) Islam, norm, ideaal en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5e herziene en aangevulde druk, pp. 329 - 357. Tahir N. 2006. Kostbaar Bezit. Amsterdam: Prometheus. April 2008. Trends in seksualiteit in Nederland. Wat weten we anno 2008? Utrecht: RutgersNissogroep Kenniscentrum seksualiteit. ‘Uthaymeen Shayk Ibn. Z.j. Fataawa al-Mar.ah. online.com/fataawa/marriage/interview/9991018_17.htm.

Op:

http://www.fatwa-

Van Vossole A. en N. Dheedene. 10 november 2009. Feminicide. Op: http://www.aivl.be. Veldhuijzen van Zanten-Hyllner M.L.L.E. 8 april 2011. Betreft Stand-van-zaken brief Maatschappelijke Opvang / Vrouwenopvang. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op: www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2011/04/08/kamerbrief-svzmaatschappelijke-opvang-en-vrouwenopvang.html. Waardenburg J. 2000. Appendix 2. Over moslimvrouwen. In: Waardenburg J. (red.) Islam, norm, ideaal en werkelijkheid. Houten: Fibula/Unieboek bv. 5e herziene en aangevulde druk, pp. 416 - 423. Wester F. 1995. Strategieën voor kwalitatief onderzoek. Bussum: Dick Coutinho. Derde druk. 52

Wouters. C. 16 februari 2008. Plasterk ziet seksuele spoken (opinie). In: Trouw. de Verdieping. Zlomislic D. 15 juli 2008. The Virgin Makers. www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1216030541437&page...

53

Op:

Je bent jong en je wilt wat

Recommend Documents