Jaarverslag 2014 Commissie van Toezicht 1) Inrichting P.I. Veenhuizen, locatie Norgerhaven te Veenhuizen. De Commissie van Toezicht voorzitter dhr. dr. K.J.J. Waldeck
justitieel geneeskundige n.p.
leden dhr. mr. W.M. Bierens dhr. mr. R.B. Maring dhr. A.J. Veldman dhr. J.P. Sluiter mevr. mr. N.R. Boonstra dhr. mr. F. Sieders mevr. A. Westerhof
advocaat unitmanager IND directeur Niveau-1 Opleidingen directeur Nationaal Gevangenismuseum rechter rechter beleidsmedewerker gemeente Groningen
secretariaat Mevrouw S. Obbes, juridisch medewerker binnen de Rechtbank Noord Nederland, locatie Assen, was als secretaris aan de Commissie verbonden. werkgroepen De Commissie van Toezicht kende een drietal commissies, te weten een (medische) commissie zorg, een commissie Gedeco en een commissie huisregels. ledenwerving In het verslagjaar zijn geen wijzigingen met betrekking tot de samenstelling geweest. De leden van de Commissie van Toezicht raadpleegden regelmatig de website en de Nieuwsbrief van het Kenniscentrum. Over diverse onderwerpen is overleg geweest met de coördinator van dit centrum, die op 20 november ook een reguliere vergadering van de Commissie van Toezicht bijwoonde. Hoewel er tot twee keer toe een datum is gepland voor een opleiding is dit beide keren in verband met verhindering van de kant van de cursusleiders niet doorgegaan. Om die reden zijn in het verslagjaar geen opleidingen gevolgd. Diverse commissieleden hebben wel diverse landelijke bijeenkomsten voor (voorzitters van) Commissie van Toezicht bezocht.
1
2) Algemeen: Er werd sinds de definitieve sluiting van de locatie Bankenbosch maandelijks overleg gepleegd met de plaatsvervangend directeuren van alleen de locatie Norgerhaven. Daarnaast werd tezamen met de Commissie van Toezicht van de locatie Esserheem periodiek overleg gepleegd met de vestigingsdirecteur. Ook de Commissie van Toezicht ontving de in de inrichting verspreide Nieuwsbrieven. De agenda werd opgesteld door de Commissie. De directie bracht haar punten van aandacht meestal tijdens het overleg. Maandelijks ter discussie terugkerende onderwerpen in de vergadering van de Commissie waren: - het verslag van de maandcommissarissen - het verslag van de beklagcommissie - het overzicht van de opgelegde straffen en maatregelen - de mededelingen van de directie - de aandachtspuntenlijst Eind 2013 liet de Commissie van Toezicht een notitie Functioneren van de Commissie van Toezicht het levenslicht zien. De geformuleerde doelstellingen, waaronder de uitbreiding van frequentie en duur van het geplande maandcommissariaat, konden in 2014 voor het overgrote deel geëffectueerd worden. Het lukte (nog) niet de directie te bewegen tijdig hun mededelingen voor de commissievergadering bij de secretaris in te dienen. Ook de met de directie overeengekomen public relations van de commissie in de inrichting kon (nog) niet gerealiseerd worden. Tezamen met de Commissie van Toezicht van de locatie Esserheem werd het concept Toetsingscriteria voor commissies van toezicht bij het gevangeniswezen van de RSJ uitvoerig becommentarieerd. Uit de definitieve tekst bleek, dat diverse suggesties onzerzijds door de RSJ werden overgenomen. De correspondentie met de RSJ was uiterst correct verlopen, hetgeen we bij het departement helaas regelmatig moeten ontberen. In de loop van het jaar werd duidelijk dat de locatie Norgerhaven in de belangstelling stond van de Noorse overheid om Noorse gedetineerden te herbergen. Met Kerstmis zou over die komst op het departement een definitief besluit vallen, hetgeen uiteindelijk pas in begin 2015 plaatsvond. Indien de beide parlementen van Noorwegen en Nederland in de loop van 2015 met een verdrag daaromtrent akkoord gaan, zal Norgerhaven per 1 september van dat jaar in zijn geheel worden overgedragen aan de Noorse overheid. De taken van de Commissie van Toezicht zullen alsdan beëindigd worden. Op initiatief van de voorzitter van de Commissie van Toezicht heeft op 30 januari een delegatie van de Vereniging voor Veiligheid, Respect en Solidariteit – een organisatie voor slachtoffers, nabestaanden en direct betrokkenen van ernstige misdrijven – een bezoek gebracht aan Norgerhaven, dat aan beide zijden zeer veel indruk heeft gemaakt.
2
3) Activiteiten in het kader van de adviestaak In maart 2014 zijn er nieuwe huisregels verstrekt ten behoeve van de P.I. Veenhuizen, locaties Norgerhaven en Esserheem. Deze huisregels zijn door twee leden van op- en of aanmerkingen voorzien. Deze wijzigingen zijn door de juridisch medewerker overgenomen en goedgekeurd door het management team van de P.I. Veenhuizen. Voor de zomer kregen de Commissies van Toezicht van de locaties van Esserheem en Norgerhaven de gelegenheid alvorens een definitief besluit zou worden genomen het nieuwe Gedeco-reglement te becommentariëren, hetgeen in een uitvoerige gezamenlijke reactie van beide commissies eind augustus gebeurde. Aan het eind van het verslagjaar was het nog niet duidelijk of de directies de gemaakte opmerkingen en suggesties in een definitief reglement hadden meegenomen. Gedetineerden kunnen in de afzondering niet zelf de temperatuur op hun cel regelen. Er werd geklaagd over de te lage en/of hoge temperatuur in de afzondering. De Commissie van Toezicht heeft hier navraag naar gedaan waarbij de directie heeft aangegeven dat gedetineerden matrassen voor de roosters op de cellen leggen. Hierdoor werd het te warm of bleef het te koud. De directie heeft toegezegd, dat wekelijks door de technische dienst toezicht zal worden gehouden en dat eventuele mankementen direct zullen worden verholpen. Op initiatief van de voorzitter van de Commissie van Toezicht van de locatie Esserheem hebben hij en een tweetal leden van onze commissie zich als doel gesteld een notitie op te stellen, die voorziet in het zo mogelijk volledig terugdringen van het gebruik van de afzonderingscel als (straf)maatregel. Hiertoe is ook contact gelegd met de Universiteit van Groningen, die in 2015 in twee literatuurstudies de gevolgen van afzondering en de alternatieven voor afzondering als sanctiemiddel in kaart zullen brengen. Op de afdeling voor (levens)langgegestraften (afdeling K) met vijf levenslanggestraften is een Pilot Methode Vroegsignalering (van gedragsveranderingen) gestart. De voorzitter van de Commissie van Toezicht nam deel aan de externe begeleidingscommissie van deze bijzondere afdeling. Deze commissie zal ook deze pilot monitoren en daar waar nodig de directie van advies voorzien. Afgesproken wordt dat de Commissie van Toezicht periodiek een afschrift krijgt van eventuele incidenten gedurende de pilot. Op de vergadering van augustus 2014 is een toelichting gegeven op deze Pilot.
4) Activiteiten in het kader van de toezichthoudende taak De Commissie heeft middels maandelijks verkregen overzichten van de opgelegde disciplinaire straffen en maatregelen toezicht gehouden op de wijze waarop deze straffen en maatregelen ten uitvoer werden gelegd. Daarnaast heeft de Commissie toezicht gehouden op de wijze van bejegening. Het blijft onbevredigend dat een onjuiste bejegening niet klachtwaardig is.
3
Na afloop van het maandcommissariaat bezoeken de maandcommissarissen de afzonderingscellen om zich daar op de hoogte te laten brengen van de gemoedstoestand en het welzijn van de aldaar verblijvende gedetineerden. Over het algemeen waren de gedetineerden tevreden over de verzorging en bejegening. Een enkele klacht werd door de beklagcommissie beoordeeld. In dit verslagjaar had de Commissie Gedeco uit de Commissie van Toezicht ook enkele malen contact met de Gedeco over het reilen en zeilen in de inrichting. Deze gesprekken werden door zowel de Gedeco, de directie als de Commissie als zeer waardevol gezien. Een lid van de Commissie van Toezicht heeft in juli 2014 een gesprek gehad met de Gedeco. Naast algemene opmerkingen kwam uit het gesprek naar voren dat er onvrede was onder de gedetineerden over het nieuw ingevoerde dagprogramma (DBT, zie elders). De directie gaf aan deze onvrede met de Gedeco te bespreken. Een vertegenwoordiging van de Commissie zorg had ook periodiek constructief overleg met het hoofd medische zorg en de medewerkers van de medische dienst. Meerdere keren dit jaar zijn door de Commissie huisregels deze regels van de inrichting qua inhoud en formulering tegen het licht gehouden. Hun bevindingen werden ter vergadering van de Commissie van Toezicht besproken en vervolgens ter kennis van de directie gebracht. Op 15 januari 2014 is binnen Norgerhaven een reintegratiecentrum (RIC) geopend. Het reintegratiecentrum is opgezet om gedetineerden in staat te stellen hun eigen verantwoordelijkheid te nemen voor het regelen van zaken die nodig zijn na detentie. Het gaat hierbij om de vijf leefgebieden: legitimatie, inkomen/werk, gezondheid, huisvesting en schulden. Een voorbeeld is het inschrijven voor een woning, het zoeken naar vacatures en het afnemen van de reflector of competentietest. Zowel gedetineerden, als medewerkers Maatschappelijke Dienstverlening (MMD-ers) als Penitentiaire Inrichtings Werkers (PIW-ers) kunnen aangeven dat behoefte is aan een bezoek aan het centrum. Het reintegratiecentrum is gevestigd in de bibliotheek. Met behulp van een vaste medewerker van het reintegratiecentrum kan de gedetineerde via een whitelist en in de nabije toekomst via internet zijn zaken regelen en/of zich bezighouden met andere praktische zaken ten behoeve van zijn reintegratie, zoals het maken van een CV of een goede sollicitatiebrief. Het is een gedetineerde niet toegestaan om zelf over het internet te surfen. Een medewerker van het reintegratiecentrum heeft op de vergadering in januari 2014 een nadere toelichting op het functioneren van het centrum gegeven. Op de vergadering in februari 2014 is in het bijzijn van het hoofd medische dienst gesproken over het medische klachtenoverzicht. Het aantal en de inhoud van de medische klachten is niet verontrustend. Gevraagd werd aan het overzicht de datum van binnenkomst en de wijze van afhandeling toe te voegen. Op de vergadering in november 2014 is nogmaals het hoofd medische zorg uitgenodigd om een toelichting te geven op het medische klachtenoverzicht. Dit overzicht riep verder geen vragen op en gaf geen aanleiding tot het geven van adviezen. Op de vergadering in augustus 2014 is het onderwerp voedselallergie aan de orde geweest naar aanleiding van een klacht bij de maandcommissaris.
4
De directie heeft de Commissie van Toezicht verzekerd dat bij de intake gevraagd wordt naar allergieën waaronder een voedselallergie. Deze gegeven worden vervolgens, met toestemming van klager, aan de afdeling en de keuken doorgegeven. In november 2014 is mede als gevolg van de voorgenomen overdracht van de locatie Norgerhaven aan de Noorse overheid op verzoek van de gedetineerden van de afdeling (levens)langgestraften een aantal gesprekken geweest met een vertegenwoordiging van de Commissie van Toezicht over het reilen en zeilen en de toekomst van deze afdeling. 5) Activiteiten in het kader van de bemiddelingstaak De leden van de Commissie waren beurtelings in groepen van twee maandcommissaris. De maandcommissarissen bezochten de beide inrichtingen met tussenpozen van twee weken keer per maand. Binnen de inrichting werd bekend gemaakt wanneer de maandcommissaris beschikbaar was voor consultatie. Gedetineerden konden zich dan vooraf meestal schriftelijk opgeven. De maandcommissaris bood een luisterend oor, bemiddelde tussen de gedetineerde en de directie of verwees naar de klachtenprocedure. De maandcommissaris was ook enkele malen ad hoc beschikbaar om een bemiddelende rol te vervullen. De maandcommissarissen hebben een verscheidenheid aan onderwerpen besproken: • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Medicijnverstrekking (interne)postbezorging plaatsing afzondering overplaatsing bejegening bezoek disciplinaire straf/oplegging rapport sport medische dienst winkel vermissing goederen na overplaatsing rekening-courant arbeid invoer/uitvoer dagprogramma promoveren en/of degraderen Shared Service Centre telefonie Klachten waarin eventueel bemiddeld kan worden door de maandcommissaris werden door de secretaris, indien nodig in samenspraak met de voorzitter van de beklagcommissie, doorgestuurd naar de maandcommissaris. De maandcommissaris bemiddelde ook in deze klachten. In een achttal klachten leidde dit tot intrekken van de klacht. Leidde deze bemiddeling voor de klager niet tot het gewenste resultaat dan werd de klacht alsnog op een beklagzitting behandeld of buiten een zitting enkelvoudig afgedaan.
5
6) Overige vermeldenswaardige activiteiten/gebeurtenissen Een lid van de Commissie van Toezicht heeft in december 2013 op zich genomen een notitie te schrijven over het misbruik van het beklagrecht ingeval van indienen van een groot aantal klachten door één persoon. Deze notitie is tot stand gekomen naar aanleiding van het door prof. mr. Bleichrodt opgestelde rapport met gelijke naam. De notitie werd in januari 2014 door de commissie besproken met de directie, Met ingang van 1 maart 2014 werd met een beleidsbeslissing ‘Dagprogramma, Beveiliging en Toezicht op maat (DBT) landelijk het dagprogramma en de verlofregels gewijzigd. Gedetineerden startten bij binnenkomst in een basisprogramma en konden bij goed gedrag gepromoveerd worden naar een plusprogramma. De verkregen voorrechten konden ook weer afgenomen worden (degraderen). In de vergadering van maart 2014 werd aan de notitie Toetsingskader promoveren en degraderen gedateerd 20 december 2013 extra aandacht besteed. De directie heeft aangegeven dat deze programmawijziging de gedetineerden zwaar viel. Het nieuwe dagprogramma heeft landelijk veel stof doen opwaaien. In Norgerhaven heeft de Gedeco alle klachten gebundeld en zich laten bijstaan door een advocaat. Bovendien werd de Ombudsman aangeschreven. De Gedeco had over dit initiatief contact met Gedeco’s in alle andere inrichtingen van ons land, Binnen Norgerhaven zullen over deze ingrijpende programmawijziging voortdurend evaluaties plaatsvinden onder het personeel. Het middenkader kreeg met name een enorme uitbreiding van taken. Gedetineerden in het basisprogramma zullen buiten de wettelijk voorgeschreven activiteiten constant op cel zitten. Nadat alle geledingen door het afdelingshoofd als voorzitter van het MDO gehoord waren, gaf deze voorzitter periodiek advies aan de plv. vestigingsdirecteur over het promoveren en degraderen. Bij degradatie zou de plv. vestigingsdirecteur overleggen met de Vrijhedencommissie. Opgemaakte rapportages over gedetineerden zijn voor die gedetineerden dus belangrijker geworden omdat zij gevolgen kunnen hebben voor plaatsing in het basisof plusprogramma en hun verdere detentiebeloop. Als gevolg van het initiatief van de Gedeco werd een flink aantal klaagschriften over de invoering van DBT ingediend. Een groot aantal klachten is zonder zitting van de beklagcommissie schriftelijk afgedaan. Daarnaast heeft een 79-tal gedetineerden een kort geding tegen de Staat aangespannen bij de voorzieningenrechter. Overigens werden ook landelijk groepsklachten ingediend over het nieuw ingevoerde dagprogramma. Opvallend was dat de Klankbordgroep in haar nieuwsbrief van februari 2014 aangaf dat het aantal klachten landelijk gezien afneemt, maar dit niet het geval was in de locaties Norgerhaven en Esserheem in Veenhuizen. Voor dit verschijnsel kon geen duidelijke oorzaak worden gevonden. Twee leden van de Commissie van Toezicht hebben in april 2014 een gesprek gehad met de vertegenwoordigers van de Geestelijke Verzorging in Veenhuizen. Hierbij bleek dat ook de Geestelijke Verzorging de negatieve gevolgen van de invoer van het DBT aan den lijve merkte. Zij spraken hun diepe zorg uit over de afnemende humaniteit van het detentieklimaat.
6
Daarnaast was de Geestelijke Verzorging van oordeel dat meer aandacht zou moeten worden geschonken aan verstandelijk gehandicapten in detentie, levenslanggestraften en de elektronische detentie binnen het DBT. De commissieleden hebben de uitkomsten van het gesprek met de directie besproken. De directie heeft aangegeven dat het DBT niet is uitgerust met een speciaal programma voor verstandelijk gehandicapten, maar dat bij de screening en intern wel degelijk rekening werd gehouden met verstandelijke handicaps alvorens iemand werd gedegradeerd. Levenslanggestraften zouden in de luwte worden gehouden bij het degraderen ene promoveren. Op 23 juni 2014 heeft de P.I. Veenhuizen alsnog een bestemmingswijziging ontvangen van de staatssecretaris, die mede als gevolg van de uitkomst van het genoemde kort geding noodzakelijk was geworden. Deze wijziging werd met terugwerkende kracht vanaf 1 maart 2014 afgegeven. In plaats van een regiem van algehele gemeenschap is Norgerhaven nu gewijzigd in een regiem van beperkte gemeenschap. De voorzitter heeft namens de Commissie van Toezicht bij de RSJ aangegeven dat hij het advies Ontwerpbesluit tot wijziging van de Penitentiaire maatregel en het Besluit extramurale vrijheidsbeneming en sociale zekerheid een belangwekkend advies vond en de RSJ in het verlengde daarvan op ons jaarverslag van 2013 met opmerkingen over dit onderwerp gewezen. De Commissie van Toezicht heeft tezamen met de Commissie van Toezicht van de locatie Esserheem ook gereageerd op de toelichting van DJI op het besluitvormingstraject bezuinigingsmaatregelen sector GW (‘Breukelen-conferentie’). Hierin zijn de zorgen over ongewenste ontwikkelingen, zoals het beperken van de bibliotheekfunctie en de screening op tuberculose duidelijk gemaakt en aangeven dat de commissiebepaalde keuzes enorm betreurt. Op de vergadering van augustus 2014 is een toelichting gegeven door de coach/gedragstrainer binnen de P.I. Veenhuizen over de Pilot Signaleringsplannen. 7) Overzicht beklagzaken De beklagcommissie heeft iedere maand twee zittingen gehouden. De zittingen vonden in de locatie Norgerhaven plaats. De voorzitter van de beklagcommissie deed op iedere vergadering schriftelijk verslag van de op de beklagzittingen behandelde klachten. Klaagschriften werden alle ingeboekt in het elektronische registratiesysteem KLAVER. Dit registratiesysteem leverde voor het verslagjaar het volgende kwantitatieve overzicht in vergelijking met het voorgaande jaar op.
7
Aantal beklagzaken van Norgerhaven en Groot Bankenbosch en Fleddervoort (Bankenbosch) in 2013;
Inrichting
Doorloop termijnen in dagen Instroom Uitstroom
2014
Norgerhaven 763 Bankenbosch 1
751 15
Beslissingen
0- 11- 31- 41- 51Deels Niet >60 Gegrond Ongegrond Overgedragen Ingetrokken 10 30 40 50 60 gegrond ontvankelijk 28 104 47 60 90 422 246 0 0 0 3 12 1
155 8
8
38 0
96 2
171 4
Afdoening Ingetrokken na na rogatoir bemiddeling verzoek 5 32 0 0
Ter vergelijking is ook het jaaroverzicht van het aantal klachten in 2013 opgenomen. Inrichting 2013
Doorloop termijnen in dagen Instroom Uitstroom
Norgerhaven 735 Bankenbosch 109
766 136
Beslissingen
0- 11- 31- 41- 51Deels Niet >60 Gegrond Ongegrond Overgedragen Ingetrokken 10 30 40 50 60 gegrond ontvankelijk 25 99 79 123 156 284 45 08 20 13 10 14 71 5
212 45
8 -
16 1
278 21
157 54
Afdoening Ingetrokken na na rogatoir bemiddeling verzoek 8 42 3 7
Norgerhaven: Het hoge aantal gegrond verklaarde klachten in 2014 is te verklaren doordat er door bijna alle gedetineerden in Norgerhaven geklaagd is over het DBT. Deze klachten zijn door de beklagcommissie gegrond verklaard. In 2013 zijn er in verhouding tot 2014 veel meer klachten niet ontvankelijk verklaard. Dit is te verklaren doordat er in 2013 een gedetineerde een groot aantal klachten heeft ingediend waarvan het merendeel niet ontvankelijk is verklaard. Bankenbosch: De locatie Bankenbosch werd 12 december 2013 op definitief door het departement gesloten. De getoonde cijfers gaven geen aanleiding tot op- of aanmerkingen, 8) Nawoord De Commissie van Toezicht maakte zich ernstige zorgen over in gang gezette ontwikkelingen met betrekking tot de zorg voor en de bejegening van gedetineerden. Deze zorg en deze bejegening begint niet-humanitaire trekken te vertonen en steekt schril af bij tegenovergestelde ontwikkelingen in andere Europese landen. Dit gebrek aan zorg en bejegening werd ingegeven door financiële taakstellingen aan het ministerie van Veiligheid en Justitie. De Commissie van Toezicht waarschuwt de overheid voor de gevolgen van deze gekozen weg. Noodzakelijke en succesvolle gedragsinterventies binnen detentie zijn nu nog verder weg. Het recidivegevaar zal derhalve niet af- maar ernstig toenemen. De samenleving zal uiteindelijk de rekening van dit beleid met stevige klappen moeten incasseren.
8
Een unieke kans om gedetineerden binnen het gevangeniswezen tot aangepaster gedrag te bewegen wordt weliswaar met woorden beleden, maar allerminst in daden omgezet. Dit beleid heeft wellicht nu een slag gewonnen, maar zal een oorlog verliezen. De tijd zal het leren. De Commissie van Toezicht heeft met haar notitie Functioneren van de Commissie van Toezicht geprobeerd een weg in te slaan, die ons meer vooraf betrekt bij het interne beleid van de inrichting. In het verslagjaar heeft de commissie nog onvoldoende gemerkt dat onze adviezen daaromtrent het verschil kunnen maken.
9
