30-06-2015
Samenwerkende academische netwerken ouderenzorg (SANO) UNO-UMCG feliciteert UNC-ZH
Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie?
UNO-VUmc Universitair Netwerk Ouderenzorg
UNC-ZH Universitair Netwerk Care Sector – Zuid Holland
Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoogleraar ouderengeneeskunde en dementie Afdeling huisartsgeneeskunde
UNO-UMCG Universitair netwerk Ouderenzorg- UMCG
UKON Universitair Kenniscentrum Ouderenzorg Nijmegen UMC St Radboud AWO-ZL Academische Werkplaats Ouderenzorg Zuid-Limburg
UMCG UNC-ZH symposium 30-06-2015
1
• Antipsychotica
30-06-2015
2
Inhoud Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
– Gebruik, werking – Waarom schrijven we het eigenlijk voor? – Afbouwen in theorie en praktijk
• Ja
• Zijn er alternatieven?
• Nee
• Uitdagingen voor betere zorg
• Weet niet?
– Nederlands onderzoek – Implementatie
• Handreiking verantwoord antipsychotica gebruik • Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica? • Conclusie 30-06-2015
3
30-06-2015
4
Inleiding: enkele persberichten •
‘3 op de 4 ouderen in het verpleeghuis
•
Inspectie onderzoekt onrechtmatig drogeren
•
‘Chemische vastbinden/ Druppelkamikaze’
•
Dementen sterven door antipsychotica (MC
•
Gebruik antipsychotica is lelijke geneeskunde
•
Verpleeghuisarts heeft onvoldoende kennis
•
Wet zorg en dwang in voorbereiding (2016?)
•
Motie Renske Leijten (2014)
•
Debat in Tweede kamer (30 juni 2015)
Trends in psychofarmaca gebruik periode 2003-2011
gebruikt sufmakende medicatie’ (2003)
ouderen in verpleeghuizen !’
Psychofarmaca gelijk (60%) Antipsychotica gedaald (38% - 29%) Gebruik anxiolytica gestegen
juni 2011):560 tot 770 doden per jaar
(Bert Keizer)
(Martin Kat, juni 2011)
1
30-06-2015
Verantwoord Antipsychotica gebruik in de praktijk
Antipsychotica gebruik
Grote spreiding psychofarmaca gebruik Patientfactoren
Antipsychotica gebruik (%)
PG afdeling VPH (n=58)
Afdeling met hoge ervaren werkdruk Los-zand team Matig functionerend afdelingshoofd Omgangsadviezen wisselend opgevolgd
Meerzorg VZH (n=13)
Omgevingsfactoren
100
Belasting verzorgend personeel
90
80
Antipsychotica gebruik (%)
PG afdeling VPH (n=58) Meerzorg VZH (n=13)
100
90
80
70
70
60
60
50
50
KAN HET OOK MINDER?
40
40
30
Betrokken team Goede psycholoog Gezamenlijk gedragen zorgvisie Wekelijks overleg psycholoog-team-arts
20
10
0
30
20
10
0
Werking antipsychotica Werkzaamheid en bijwerkingen Indicatie
Bijwerkingen
• Antipsychotica: ernstige
• Sufheid
• 100 mensen behandeld met antipsychotica/ neppil
• Moeizaam lopen, slikken
• 50 baat bij neppil
• Versnelde achteruitgang
• 20 extra baat bij antipsychoticum (dus totaal 70)
fysieke agressie, psychose
geheugen
• 10-12 bijwerkingen
• Risico op beroerte • Risico op longontsteking
• DUS: 8-10 op de 100 hebben baat zonder bijwerkingen
• Risico op overlijden (ter discussie) ?? MAAR: Ernstige gedragsproblemen zijn meer bepalend voor kwaliteit van leven dan psychofarmaca zelf
Risico op overlijden haloperidol Medicamenteuze alternatieven? • Cohort studies wel, confounding by indication
Soort
Stofnaam
Merknaam
Werkzaamheid
Bijwerkingen
• RCT niet
Antipsychotica
Haloperidol Risperidon Olanzapine quetiapine
Haldol Risperdal Zyprexa Seroquel
+++ +++ ++ -
+++ ++(+) ++(+) ++
Anxiolytica
oxazepam
Seresta
+
++
Antidepressiva
Citalopram nortriptyline
Cipramil Nortrilen
+ +
+ ++
Antiepileptica
Carbamazepine Valproaat
Tegretol Depakine
+ -
++ ++
Cholinesteraseremmers
Rivastgmine Galantamine
Exelon Reminyl
+ (Lewy Body) +/-
+/+
NMDA antagonist
Memantine
Ebixa
-
+
30-06-2015
Hulshof T, Zuidema SU, Ostelo R, Luijendijk HJ, JAMDA 2015
11
2
30-06-2015
Probleemgedrag anders behandelen
Psychosociale interventies • Bewegen • Zintuigactivering:
• Ziekte (dementie, delier) • Lichamelijke factoren, (pijn!)
– Snoezelen
• Manier waarop de cliënt met
– Dieren
de ziekte omgaat
– Clowns
• Manier waarop de omgeving
– muziek
met de ziekte omgaat –
Hulpverleners
–
Medebewoners
–
Mantelzorgers
• Bouwtechnische aspecten
Gedrag patiënt
Verzorger
Zuidema, Int J Geriatr Psychiatry, 2009 De Vugt, Int J Geriatr Psychiatry, 2004
30-06-2015
14
Is afbouwen van antipsychotica mogelijk? WETENSCHAP
Scholing
PRAKTIJK
Medicatie review
Minder antipsychotica
Psychosociale interventies
•
1/3 van alle antipsychotica recepten > 2 jr antipsychotica (Wetzels,2010)
•
Medicatiereview niet of niet-systematisch uitgevoerd.
•
Waarom lukt het soms niet? – ‘Waarom zouden we moeten afbouwen, het gedrag is weg, dankzij de pillen, met stoppen krijg je alle problemen weer terug’ – ‘Leuk hoor de begeleiding van de psycholoog, maar wil je echt iets hebben dat werkt, dan moet je toch bij de dokter zijn. Die schrijft tenminste wat voor’.
Resultaten Nederlands onderzoek Naam
Interventie
Probleemgedrag
Psychofarmaca
Kwaliteit van leven
Doen bij depressie
Zorgprogramma Depressie
Apathie
??
+
GRIP
Zorgprogramma probleemgedrag
Agitatie/agressie
Antipsychotica (4%) Antidepressiva (2%)
Niet gemeten
STA-OP
Analyse pijn en probleemgedrag,
Probleemgedrag en stemming
Geen effect
??
PROPER
Medicatie beoordeling psychofarmaca
volgt
volgt
volgt
DCM
Dementia Care Mapping
Geen effect
Geen effect
Geen effect
– ‘Voor allerlei goed bedoelde adviezen hebben we helemaal geen tijd’
Uitdagingen voor toekomstig onderzoek: Implementeren
Handreikingen antipsychotica gebruik (1) • Expert-based handreiking: • Via Delphi ronde en focusgroepen : Noorwegen, Nederland, Engeland • Adviezen over – Voorschrijven,
GRIP, PROPER, Staop, DCM
– diagnostiek, – zorgbehandelplan, – indicatie (criteria voorschrijven), – monitoren van risico’s en bijwerkingen, – stopadviezen, – lange termijn behandeling
Uit: Jaarverslag UKON
30-06-2015
Zuidema SU, et al, Int Psychogeriatr 2015 [epub] http://dx.doi.org/10.1017/S1041610215000745
18
3
30-06-2015
Handreikingen antipsychotica gebruik (2)
Handreikingen antipsychotica gebruik (3)
• Indicatie:
• Stoppen binnen 12 weken
– Bij psychose met gevaar voor anderen of risico voor patient
– Liever afbouwen
– Agressie, maar alleen in acute situaties
– Alleen acuut stoppen bij
• Vooraf:
• Lage dosis
– Onderzoek lichamelijke en omgevingsfactoren
• Bij acute sedatie (agressie)
– ECG bij verhoogd risico op ritmestoornissen
• Bij ernstige complicaties
• Zorgplan:
• Lange termijn behandeling > 12 weken
– Identificeer doelsymptoom
– Bij 2 mislukte afbouwpogingen + geen alternatieve (non)medicamenteuze interventie beschikbaar of teveel bijw.
– Betrek wett. Vertegenwoordiger bij besluitvorming 30-06-2015
19
30-06-2015
Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
20
Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
• Ja
• Stelling: antipsychotica is een vorm van chemische
• Nee
vrijheidsbeperking en moeten daarom volledig worden
• Weet niet?
uitgebannen – Eens – Oneens
30-06-2015
21
30-06-2015
22
Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica? Ja • Probleemgedrag negatieve invloed op kwaliteit van leven • Werkt bij 7 op de 10 patiënten • Risico’s minder groot dan
Conclusie
Nee
• Antipsychotica (te) vaak en te lang voorgeschreven
• Antipsychotica negatieve invloed
• Werkzaamheid beperkt en veel bijwerkingen
op Kwaliteit van Leven
• Reductie antipsychotica is mogelijk:
• Werkt bij 7 op de 100 zonder
– Scholing
bijwerkingen en meer dan placebo
– Medicatie beoordeling
• Bijwerkingen en risico’s
– Psychosociale interventie
gedacht? • Er lijkt een ondergrens aan streven naar afbouwen • Alternatieven lastig te implementeren door
• Afbouwen kan, met name langdurig gebruik ervan
• Er is veel kennis/ producten beschikbaar • Uitdaging is deze te implementeren!!
• Alternatieven beschikbaar en
• Over 10 jaar nog wel plaats voor antipsychotica, maar beperkt
moeten geïmplementeerd worden
bezuinigingen in de zorg 30-06-2015
23
30-06-2015
24
4
30-06-2015
Vragen?
30-06-2015
25
5
