inhoud
Voorwoord
02
Wat is radiotherapie?
03
Verloop van uw behandeling
04
Nevenwerkingen
10
Psychologische begeleiding
16
1
Voorwoord
Welkom op de dienst radiotherapie in het Oncologisch Centrum van het AZ Sint-Jan AV te Brugge. Uw arts heeft een reeks bestralingen voorgeschreven als onderdeel van uw behandeling. De noodzaak van deze behandeling kan bij u vele emoties en twijfels oproepen. Om alvast een aantal vragen en onzekerheden op te vangen, meenden wij er goed aan te doen u in dit boekje informatie te verschaffen over een aantal punten. Deze brochure biedt u algemene informatie en geeft een antwoord op een aantal concrete vragen. Wellicht zijn er problemen of vragen die u erg bezighouden en waarover u in deze brochure onvoldoende toelichting vindt. Aarzel dan niet contact op te nemen met de verpleegkundige of uw arts. Zij zullen u graag helpen om de behandeling voor u zo vlot mogelijk te laten verlopen. Heeft u echter opmerkingen of suggesties omtrent deze brochure, aarzel dan niet ze ons kenbaar te maken zodat wij bij een volgende uitgave hiermee rekening kunnen houden.
Versiedatum 1/9/2015
2
Wat is radiotherapie?
Radiotherapie, of ook wel bestralingsbehandeling genoemd, heeft tot doel de deling en de ontwikkeling van cellen af te remmen. Radiotherapie maakt gebruik van de celdodende eigenschappen van ioniserende stralen om deze groei te stoppen. Het is een vorm van behandeling die ofwel alleen, ofwel in combinatie met chirurgie en/of systeemtherapie - zoals chemotherapie of hormonale therapie voorgeschreven wordt. Radiotherapie is een plaatselijke behandeling en heeft daarom alleen effect in het gebied dat bestraald wordt. De behandeling is erop gericht een hoge bestralingsdosis in het tumorvolume te verkrijgen terwijl de bestralingdosis van de gezonde weefsels zo laag mogelijk dient te blijven. Gezonde weefsels kunnen ook reageren maar zullen meestal spontaan herstellen. De volledige bestralingsbehandeling neemt meerdere dagen tot weken in beslag omdat dagelijks een kleine dosis wordt toegediend. De bestralingen vinden plaats iedere werkdag van maandag tot en met vrijdag. Op dagen van technisch onderhoud en feestdagen worden er geen bestralingen uitgevoerd. U wordt hiervan op de hoogte gebracht en deze informatie hangt ook uit in de kleedcabines. Na de bestraling blijft er geen straling achter in uw lichaam. U wordt dus niet radioactief. Ook de lichaamsvochten (bijv. urine, speeksel…) zijn niet radioactief. Er is geen gevaar voor kinderen, familie en vrienden. De bestralingen zijn onzichtbaar, niet te ruiken en volkomen pijnloos. U kunt het zowat vergelijken met het maken van een röntgenfoto.
3
Verloop van uw behandeling
Consultatie Allereerst komt u op de consultatieafdeling terecht bij een arts die gespecialiseerd is in bestralingsbehandeling (radiotherapeut). Samen met u overloopt de arts uw ziektegeschiedenis. Dan wordt de nodige uitleg gegeven over het hoe en waarom van de bestraling. Het is ook deze arts die u tijdens uw behandeling zal volgen. Voorbereiding •
Simulatie
Vooraleer de bestralingssessie start, wordt een referentiepunt voor de bestraling afgetekend met behulp van een simulator (zie foto 1 en 2). Op onze dienst is dit een CT-scan die specifiek voor radiotherapie is ontwikkeld.
Foto 1: computerruimte op de simulatie De arts kan met dit toestel bepalen hoe de behandeling het best wordt uitgevoerd.
Foto 2: simulator
4
Eventueel worden vooraf hulpmiddelen gemaakt om u tijdens de bestraling te positioneren bv. een masker voor bestralingen in het hoofd-halsgebied (zie foto3).
Foto 3 Men vraagt u een bepaalde houding aan te nemen op de simulatietafel. Het is belangrijk dat u tijdens de simulatie stil en ontspannen ligt. Deze tafel is hard en vlak maar dat is noodzakelijk om telkens eenzelfde houding aan te nemen. Als het referentiepunt is vastgesteld, wordt het op de huid aangeduid. Men gebruikt daarvoor een paarse kleurstof (zie foto 4). Bij sommige markeringen wordt ook een tatoeagepunt aangebracht. Deze markeringen moeten gedurende de hele behandeling zichtbaar blijven! Als ze vervagen zal de verpleegkundige ze opnieuw aanbrengen. U mag in geen geval zelf de markeringen bijtekenen. Bij bestraling op het hoofd of op de hals is het noodzakelijk een masker te maken. De bestralingsvelden worden dan op het masker aangetekend. Bij sommige bestralingen dient u meerdere keren op de simulator te komen om de nodige veldaanpassingen af te tekenen bijv. boostbestraling. (dit is bestraling op de plaats waar de oorspronkelijke tumor zat).
Foto 4: aanduiding van een refentiepunt
5
Een simulatie duurt ongeveer een half uur tot één uur. Soms krijgt u een contrastvloeistof toegediend. Na de simulatie worden in overleg met de verpleegkundige datum en uur van de bestralingsreeks vastgelegd. •
Planning
Dit is het gedeelte van de voorbereiding waarbij u als patiënt niet aanwezig hoeft te zijn op de afdeling. Bij de planning worden met behulp van de computer het type, de energie, het aantal, de richting en de vorm van de bestralingsbundels bepaald en wordt per bundel de bestralingsduur berekend (zie foto 5).
Foto 5
6
Er wordt daarbij gebruik gemaakt van de informatie uit de simulatie en de uitgevoerde scans. Er wordt voor gezorgd dat het tumorvolume zo goed mogelijk bestraald wordt met sparen van de gezonde weefsels. De bestralingsfysicus en de radiotherapeut bepalen zo de voor u optimale bestralingsmethode. De bestralingsparameters worden automatisch doorgestuurd naar het verificatiesysteem van de bestralingstoestellen. Op deze wijze wordt uw behandeling overgemaakt aan het toestel en verder in detail opgevolgd. Bestralingen Wanneer u naar het ziekenhuis komt voor de bestraling hoeft u zich nergens aan te melden. Wij verwachten u op het afgesproken uur in de aangegeven wachtzaal. Als het uw beurt is, spreekt de verpleegkundige u aan. Zij/hij begeleidt u naar een kleedcabine (deur op slot doen). U ontkleedt onder- of bovenlichaam (naargelang de plaats van bestraling). Om redenen van privacy hebben wij het liefst dat u gebruik maakt van een kamerjas die u aangeboden wordt de eerste maal dat u op bestraling komt. Deze kamerjas kan u elke dag na de bestraling in een genummerd kastje opbergen. Gedurende de hele bestraling behoudt u hetzelfde nummer. Na de laatste bestralingsbeurt moet u deze kamerjas terugbezorgen aan de verantwoordelijke van het toestel. Na het omkleden komt men u halen aan de omkleedruimte en brengt men u naar de bestralingsruimte.
7
In de bestralingsruimte neemt u plaats op de bestralingstafel. Dezelfde hulpstukken als bij de simulatie worden gebruikt om u de juiste houding te laten aannemen. De verpleegkundige zal u juist positioneren op basis van de markeringen op uw huid en de lasers in de bestralingsruimte. Door projectie van een lichtbundel wordt de plaats van de stralenbundel gecontroleerd. Dit duurt meestal langer dan de eigenlijke bestraling.(zie foto 6).
Foto 6 De verpleegkundigen verlaten de ruimte vóór de bestraling start. In de aangrenzende bedieningsruimte houden zij u echter steeds in het oog via een televisiecamera en staan met u in contact via een intercom. De bestralingen zijn niet te zien, doen geen pijn, zijn niet te horen en geven geen trillingen of warmte af. U kan wel het toestel in werking horen klikken, horen zoemen. Het is belangrijk dat u tijdens deze korte behandeling (slechts enkele minuten) goed stil en goed ontspannen ligt. U mag natuurlijk normaal ademhalen.
8
De bestralingen worden meestal toegediend vanuit verschillende invalshoeken, dan beweegt het toestel en/of de tafel. Het toestel wordt van buitenaf gestart en stopt automatisch als de juiste dosis is gegeven. Te lang bestralen is onmogelijk! Tijdens uw behandeling worden regelmatig foto’s en/of CT’s genomen om uw positionering na te gaan. De verpleegkundigen zullen steeds trachten u alles uit te leggen. Stel ze al uw vragen, indien nodig zullen zij ook uw arts verwittigen. Bij iedere behandeling, vooraleer de bestralingsbunker binnen te gaan, zal uw naam en voornaam gevraagd worden door de verpleegkundige. Dit gebeurt uit veiligheidsoverwegingen, ook als u al een tijdje en mogelijks al vertrouwd bent met de verpleegkundige. Controle door de arts Tijdens de bestralingsreeks kan u altijd op raadpleging gaan. De arts kijkt of u de bestraling goed verdraagt en u krijgt de gelegenheid vragen te stellen. Na de laatste behandelingssessie gaat u aansluitend op controle bij de bestralingsarts. Deze gaat na hoe u de bestralingsbehandeling verdragen hebt. Hier wordt ook het verder beleid besproken. Uw verwijzende arts en huisarts worden ook schriftelijk op de hoogte gebracht van de bestralingsbehandeling. Het is mogelijk dat u later nog eens op controle moet komen bij de bestralingsarts.
9
Nevenwerkingen
Algemeen Vermoeidheid De meeste mensen die bestraald worden, klagen over vermoeidheid. Bij de ene is dit meer uitgesproken dan bij de andere. Dit hangt van verschillende factoren af: het ziek-zijn, de combinatie met chemotherapie, het verwerken van het ziek-zijn en de bestraling zelf. Belangrijk hierbij is om het rustig aan te doen. Regelmatig kleine pauzes inlassen in uw dagdagelijkse bezigheden kunnen zinvol zijn, evenals het doseren van uw inspanningen. Zorg ervoor dat bij regelmatige rustpauzes uw dag-nachtritme niet verstoord wordt. Specifiek Naargelang de regio waar u bestraald wordt, kunnen zich lokaal bijwerkingen voordoen. Sommige mensen hebben veel last van bijwerkingen, anderen merken er weinig van. Bestraling werkt immers alleen in het gebied waar u bestraald wordt. De ernst van de bijwerkingen heeft niets te maken met het resultaat van de behandeling: als er geen bijwerkingen zijn, betekent dit niet dat de radiotherapie geen resultaat heeft. Het is wel noodzakelijk om de behandeling tot de laatste dag te volgen. Als u last heeft van bijwerkingen, aarzel dan niet een verpleegkundige of arts te contacteren.
10
Huidreacties In de loop van de bestralingssessie kan de huid van het bestraalde gebied rood en gevoelig worden. Later kan de huid wat donkerder van kleur worden en kunnen gevoelige plaatsen ontstaan met eventueel blaasjes en open wondjes. Huidreacties treden het sterkst op in huidplooien, bijvoorbeeld de liezen. Huidverzorging tijdens de bestraling Het is best zuiver katoenen en losliggende kledij te dragen op de bestraalde huid. Tijdens de behandeling dient de huid immers beschermd te worden tegen wrijving, druk en producten die irritatie veroorzaken. Tijdens de weekdagen de bestraalde huid enkel afspoelen met lauw water en al deppend afdrogen (niet wrijven). Eventueel hydrateren na de bestraling met een hydraterende crème, liefst niet geparfumeerd. Aanbevolen: Bepanthol, Nivea crème of melk, Flamigel, Dermalex, Lipikar, Lotriderm. Geen lotions omdat deze alcohol bevatten. Uiteraard mag de bestraalde huid tijdens het weekend ook gewassen worden met water om daarna droog gedept te worden. Douchen mag, baden en zwemmen mogen niet. Houd de huidplooien langdurig droog. Om
irritatie • • • • • • •
van
de
bestraalde
huid
te
voorkomen
vermijden
van:
Schurende kledij. deodorant, parfum, aftershave, zalf of poeder, irriterende shampoo. scheren met scheerschuim (elektrisch scheren mag wel) krabben als de huid jeukt kleefpleisters harde wasproducten Direct zonlicht, wind en koude, zowel tijdens als na de behandeling. Tijdens de maanden na een bestraling blijft de huid extra gevoelig voor de zon. Als u in de zon komt, bedekt u het best de bestraalde huid of gebruikt u sterke zonnecrème.
11
•
De onderbuik diarree verschijnselen die lijken op een blaasontsteking
•
De maag of bovenbuik misselijkheid braken
•
Long en slokdarm slikklachten hoest
•
De keel slikklachten heesheid
•
De mondholte droge mond smaakverlies slechte smaak slijmvorming ontstekingen (aften)
•
Het hoofd haaruitval hoofdpijn misselijkheid
•
De borst zwelling huidirritatie ev. slikklachten
12
Wat kunt u doen? U moet niet nuchter zijn voor de bestraling. Neem dagelijks voldoende rust. Zorg voor een gevarieerde en calorierijke voeding en drink voldoende (1,5 à 2 liter per dag). In de wachtzaal is water voorzien waar u gratis gebruik kan van maken Vermijd zware inspanningen. Neem nooit medicatie zonder een dokter te raadplegen.
Begeleiding Sociale dienst Ziek zijn brengt wellicht voor u en uw familieleden heel wat zorgen mee. De maatschappelijk werkers die aan de afdeling verbonden zijn, kunnen u helpen bij het aanpakken van de moeilijkheden die met uw ziekte of behandeling gepaard gaan. U kan steeds bij hen terecht voor uw persoonlijke, familiale en ook financiële problemen. Denkt u dat het inschakelen van gezinshulp of thuisverpleging nodig is, dan kunnen zij dit voor u regelen. Dit geldt ook voor de regelingen ten overstaan van de mutualiteit, terugbetaling van prothesen, pruiken, aanvraag van sociale voorzieningen, enz… Elk contact, ook gewoon even praten, kan u aanvragen via de verpleegkundige of geneesheer of rechtstreeks via de nummers: 050 45 20 27 Nele 050 45 20 45 Annelies Zorgexperten Voor bepaalde tumoren zijn er specifieke zorgverpleegkundigen voorzien: Borstverpleegkundigen:
Dioverpleegkundigen: (Maag-, darm, leverziekten) Lotusverpleegkundigen: (Longziekten) Hoofd-halsverpleegkundigen: Prostaatverpleegkundigen:
Hilde Sabbe Gwenny Boyaert Hilde Van Belle Ingrid Claeys Ann Nackaert Ann Fiers Ann Vynck Sabrina Schietaert Caroline Vandenbruaene Luc De Laere Thijs Develter
2861 2863 2757 3077 3367 9951 9952 2056 2488 3152 9788
13
Pychologische begeleiding Kanker en de behandeling ervan is een ingrijpende gebeurtenis, zowel voor u als voor iemand uit uw omgeving (partnes, kinderen, ouders,…). U ondervindt naast lichamelijke belasting ook gevolgen op andere aspecten van uw dagelijkse leven. Uw denk- en gevoelswereld verandert en uw familiale, sociale en professionele relaties worden beïnvloed. In samenwerking met de artsen, verpleegkundigen, poliklinieken, dienst medish-maatschappelijk werk… van de diverse afdelingen willen we de psychosociale noden die kanker teweegbrengt, helpen opvangen en verlichten. Zowel u als andere gezinsleden kunnen een beroep doen op ons, dit zowel tijdens als na de behandeling. Psychologische ondersteuning kan eenmalig of langdurig zijn en kan sporadisch of frequent plaatsvinden. Dit wordt afgestemd op uw noden en verwachtingen. Het psychologisch team is na afspraak iedere werkdag beschikbaar van 8u30 – 17u30. Voor vrijblijvende informatie kunt u steeds contact opnemen met ons secretariaat op het nummer 050 45 24 70.
Diëtiste De diëtiste verstrekt advies bij patiënten met voedingsproblemen. Het gaat hier om patiënten die behandeld worden met radiotherapie en/of chemotherapie thv. het hoofdhalsgebied of thv. maag-darm. Het voedingsadvies gebeurt op basis van een aangepaste voeding, eventueel aangevuld met de noodzakelijke bijvoedingen of eventueel sondevoeding. De meest voorkomende klachten zijn: • kauwproblemen • slikklachten • smaakveranderingen • verminderde eetlust • misselijkheid • spijsverteringsklachten • diarree Een diëtiste is elke dag aanwezig op het Oncologisch Centrum van 8u30-12u30 en van 14u-16u30. Of u kunt haar bereiken via de dokters of het verpleegkundig personeel of via het rechtstreekse nummer 050 45 28 77 of 050 45 28 74. 14
Inlichtingen Soms kunnen er vertragingen optreden door storingen aan het bestralingstoestel. We trachten deze altijd zo snel mogelijk op te lossen. Indien nodig contacteren we de ingenieurs van de toestellen. Wanneer de herstelling te veel tijd in beslag neemt, kunnen afspraken veranderen. Wij vragen om uw telefoon- en/of gsmnummer door te geven aan de verpleging. Gezien het ontbreken van direct contact tussen verpleegkundige bedieningsruimte en wachtzaal C hangt er een camera. Wij kunnen u hiermee zien, u wordt niet gefilmd. Wanneer u gebruik maakt van de betalende parking van het ziekenhuis kunt u een kortingsticket verkrijgen op het secretariaat van de dienst radiotherapie. Dit ticket verleent 10x een korting van 80%. U gaat met beide tickets naar de betaalautomaat op de geriatrie. U steekt eerst het blauwe ticket in de automaat, daarna het witte en het te betalen bedrag verschijnt op de display. Het witte ticket heeft u nodig voor aan de slagbomen, het blauwe ticket houdt u bij voor de volgende dag opnieuw in de betaalautomaat te gebruiken. Op het einde van een behandeling ontvangt u ook een document met de data waarop u in behandeling was. Dit formulier kunt u aan uw mutualiteit bezorgen zodat zij uw vervoerskosten deels kunnen terugbetalen. Het oncologisch centrum maakt deel uit van een samenwerkingsverband tussen verschillende ziekenhuizen waarbij radiotherapie, oncologie, hematologie en palliatieve zorgen nauw samenwerken.
15
16
