InDetail
Van bouwplaats tot Bouwepleats
“Hé buurvrouw, is de koffie al klaar!” Eyckenstein is echt een huis, geen museum
Magazine van het Restauratiefonds
JAARGANG 3 / NR 5 / 2012
2
VOORWOORD
het restauratiefonds Al 25 jaar een begrip in de monumentenwereld: met verstand van financieren en hart voor monumenten. Zodat we er allemaal van kunnen genieten.
Aandacht voor erfgoed
De aankomende tijd is er veel aandacht voor erfgoed. In de zomerperiode staan de meeste monumenten er dan ook prachtig bij; heerlijk in het zonnetje, omringd door alles wat in bloei staat. Wat zijn ze fotogeniek en heerlijk om langs te wandelen of te fietsen! We kunnen het niet voorspellen, maar hopen dat 16 juni een mooie warme dag wordt. Op deze dag wordt de erfgoedfair ‘Wonen in Historie’ gehouden. Tijdens deze sfeervolle fair op het terrein van Paleis het Loo staat alles in het teken van het wonen in een historisch pand. Maak een wandeling langs alle kraampjes of geef u op voor een van de lezingen, thematische rondleidingen, workshops of een speeddate. Het Restauratiefonds is natuurlijk van de partij, dus kom langs bij onze stand of plan een speeddate met onze specialist. Nog meer aandacht voor erfgoed tijdens de Open Monumentendag. Een evenement dat al weer meer dan 25 jaar bestaat en elk jaar meer mensen trekt. Het zet iedereen weer even aan het denken; wat is Nederland toch mooi. En wat is het toch fijn dat er goed op onze monumenten gepast wordt. Het thema van dit jaar is: ‘Groen van Toen’; met extra aandacht voor monumentale tuinen.
Nationaal Restauratiefonds Westerdorpsstraat 68 Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken T 033 253 94 39 F 033 253 95 98
[email protected] www.restauratiefonds.nl
Redactie
Boudewijn Drechsler, Amersfoort Erna Oosterveen, Zwolle Paul van Vliet, Utrecht Jan Smit, Zwolle Marieke Bosma, Nationaal Restauratiefonds
Fotografie
Vincent van den Hoven, Voorschoten Ron Greve, Zwolle Ingrid de Roode, Tuk
Ontwerp
Intens Reclame en Marketing, Amersfoort
Drukkerij
Koninklijke Van Gorcum, Assen InDetail is een periodieke uitgave van Nationaal Restauratiefonds. Het magazine wordt kosteloos verspreid en verschijnt twee keer per jaar.
Wat ons betreft, verdient het erfgoed van Nederland deze aandacht. Zien wij u ook bij een van de (groene) monumenten die we rijk zijn? Van de redactie Wilt u naast het magazine ook onze digitale nieuwsbrief ontvangen? Dan kunt u deze aanvragen via www.restauratiefonds.nl/indetail.
Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het Restauratiefonds? Meld u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail ISSN 1574-9339
inhoud
“Hier werd vroeger kaas en boter gemaakt”
“Ik ben best trots op deze plek”
“We hebben een probleem, kan je dat oplossen?”
Wonen in een monumentale
Portret van een jubilerende
Ed en Sam restaureerden ‘het Kasteeltje’
boerderij met het mooiste
buurt gelegen in het
van Alkmaar: hun mooiste moment was
18e eeuwse Harlinger tegelwerk.
Hilversumse Bloemenkwartier.
het ‘uitpakmoment’.
lees meer op PAGINA 6
lees meer op PAGINA 12
lees meer op PAGINA 24
3
Verder in dit nummer nieuws van het restauratiefonds
4
interview met een eigenaar - Van bouwplaats tot Bouwepleats
6
berichten
10
uw straat op de kaart - de Ericabuurt in Hilversum
12
tips
16
bankzaken - richard de jong
17
openbaar monument - Landgoed Eyckenstein: neo-Palladiaanse pracht
18
monumenten zijn leuk!
22
voor en na restauratie - ‘het kasteeltje’ van alkmaar
24
kijk op monumenten.nl
27
de vraag - Nationaal Restauratiefonds betaalt mijn subsidie uit, moet ik rekening houden met wijzigingen?
28
de specialist - redres: Monumenten als joie de vivre
30
nieuw leven voor het monument - koepelkerk biedt podium culturele evenementen
34
4
nieuws van het restauratiefonds
Het belang van een goede opstal- en CAR-verzekering Veel monumenteigenaren beseffen niet hoe belangrijk een goede opstal-
van 35% voor de eerste twee jaar.
en/of CAR-verzekering is. Vijf jaar geleden bleek al uit eigen onderzoek van
De samenwerking start op 15 juni 2012.
het Restauratiefonds dat veel monumenten niet goed verzekerd zijn, met alle risico’s van dien. Sindsdien hebben we veel aandacht aan dit onderwerp besteed om onze lezers goed te informeren over verzekeren en om onnodige risico’s te voorkomen.
Vanaf deze datum kunnen Restauratiefondsklanten gebruik maken van dit voordeel.
Waarom deze samenwerking? Voor het Restauratiefonds is het van belang dat u uw monument goed heeft verzekerd. Dit komt het behoud van het pand ten goede. Bovendien
Een goede verzekering is belangrijk
Voordeel voor klanten van
worden de financiële risico’s goed afgedekt.
voor het in stand houden van uw
het Restauratiefonds
Donatus wil haar verzekeringsexpertise graag
monument. Een opstalverzekering
Bent u klant van het Restauratiefonds?
inzetten in de markt voor monumenten;
is een verzekering die dekking biedt
Dan ontvangt u korting op de opstal- en
de samenwerking met het Restauratiefonds
tegen schade door brand, bliksem of
CAR- verzekering van Donatus. Voor klanten
draagt daaraan bij. De samenwerking met
storm. Met een CAR-verzekering bent
die gaan restaureren geldt een korting van
Donatus levert het Restauratiefonds geen
u verzekerd voor schade tijdens de res-
7,5% op de CAR-verzekering. Voor de
financieel voordeel op. Bovendien is de afspraak
tauratie. Maakt u gebruik van één van
opstalverzekering geldt een instapkorting
met Donatus niet exclusief.
onze (laagrentende) hypotheken dan zijn beide verzekeringen verplicht.
Veel vragen Wij krijgen nog steeds veel vragen van monumenteigenaren over het verzekeren van hun monument. Vragen als: zijn er specifieke zaken waaraan ik moet denken bij de opstalverzekering van mijn monument? Hoe weet ik of mijn herbouwwaarde goed berekend is? Wat houdt een CAR-verzekering in? En wanneer is het verstandig zelf de CAR-
wat moet u doen? Lees op onze website de speciale pagina over verzekeringen. Bent u goed verzekerd? Dan hoeft u geen actie te ondernemen. Wilt u gebruik maken van het aanbod van Donatus? Vermeld dan uw Restauratiefonds-klantnummer bij uw aanvraag bij Donatus en de korting wordt automatisch verwerkt in uw offerte. Op onze website www.restauratiefonds.nl/verzekeren vindt u meer informatie over dit onderwerp. n
verzekering af te sluiten? Deze vragen komen regelmatig voorbij. U vindt de antwoorden op deze vragen (en meer) op onze website. Ook krijgen wij regelmatig de vraag of wij een verzekeraar kennen die thuis is in de monumentenwereld. Op die vraag heeft het Restauratiefonds nu een antwoord. We hebben gesprekken gevoerd met Donatus, een verzekeraar zonder winstoogmerk, die zich volledig richt op het verzekeren van monumenten. Daardoor sluit de kennis, de ervaring en het productaanbod van Donatus goed aan bij de specifieke behoefte van monumenteigenaren. De adviseurs van de afdeling Monumenten bij Donatus
5
In februari was het zover, de verstrekking van de allereerste offerte voor een Restauratiefondsplus-hypotheek aan Stichting Burgerweeshuis Zierikzee. Deze lening is speciaal bedoeld voor grootschalige restauraties van rijksmonumenten, die niet zijn
Rik de Groot - Herwijnen
aangemerkt als woonhuismonument.
Eerste offerte Restauratiefondsplus-hypotheek verstrekt aan Burgerweeshuis in Zierikzee Het Burgerweeshuis staat aan de Poststraat 45
Het herenhuis dat tussen 1425 en 1740
Deze werkzaamheden, recht boven de
in Zierikzee. Deze voormalige patriciërswoning
gebouwd is, doet nu dienst als museum.
regentenkamer, vereisen dat het interieur zeer
uit 1862 werd gekocht door de stad Zierikzee
De achtergelegen tuin met gemetselde tuin-
zorgvuldig wordt beschermd. Daarnaast is er
om als Burgerweeshuis dienst te doen.
muur werd omgevormd tot een beeldentuin.
een probleem met de vervormde buitenmuur.
Niet alleen het exterieur is prachtig 18e eeuws,
Het museum heeft een vaste collectie van
Al met al een omvangrijk restauratieproject.
ook het interieur van het gebouw is van
tin, keramiek en klein-antiek. In de zomer-
Het Restauratiefonds is blij hieraan te kunnen
grote waarde. Wie de drempel van het
maanden worden er exposities gehouden
bijdragen met het verstrekken van een
Burgerweeshuis in Zierikzee overgaat, valt
van verschillende Nederlandse beeldhouwers.
Restauratiefondsplus-hypotheek.
van de ene verbazing in de andere. De met
En zo af en toe voltrekt zich in de regenten-
goudleer beklede regentenkamer met zijn
kamer een huwelijk, als de groep genodigden
Meer weten over de Restauratiefondsplus-
fraai beschilderde plafond, vormt het onbe-
niet te groot is.
hypotheek? www.restauratiefonds.nl n
twiste hoogtepunt. De kamer is ook wel eens getypeerd als “zijnde mooier dan gelijk welke
Er is volop werk aan de winkel. Als eerste
kamer die er in Parijs te vinden is”.
moet het dak in orde worden gebracht.
Ontdek het Restauratiefonds
op de sociale media De eerste stappen zijn gezet: het Restauratiefonds is actief aanwezig
Dat doen we op kanalen die we al een beetje kennen:
op de sociale media! Een online ontmoetingsplaats waar wij niet willen
Twitter, Facebook, LinkedIn en YouTube. Door zo rechtstreeks
ontbreken. Voor elke monumenteigenaar of professional die op zoek
mogelijk contact en interactie met u te hebben, kunnen wij
is naar informatie en financiering voor restauratie. We melden wat we
onze diensten en producten zo goed mogelijk laten aansluiten
doen en wat we weten. Gedoseerd en enthousiast. We gaan op zoek
bij uw behoefte. En daar hebben we allemaal wat aan. n
naar uw vragen en proberen ze te beantwoorden. Met de kennis die we hebben. Het jaar 2012 gaan we benutten om ervaring op te doen.
Verstand van financieren, hart voor monumenten.
Vindt u het leuk om ons te volgen? U bent van harte welkom! www.twitter.com/@restauratiefnds www.facebook.com/restauratiefonds (geeft u ons een Like?) www.youtube.com (zoeken op Restauratiefonds) stuur uw eigen filmpje in!
[email protected]
6
interview met een eigenaar
Van bouwplaats tot Bouwepleats:
“Deze boerderij heeft zijn eigen impact en daarin kun je geen compromis maken”
Alles moest worden aangepakt, maar één ding kunnen Hijltje en Melanie van Abbema achterwege laten: behangen. De muren van hun monumentale boerderij Bouwepleats zijn namelijk bekleed met het mooiste 18e eeuwse Harlinger tegelwerk, uniek in zijn soort en gaafheid. Net zo opmerkelijk is het verhaal van de hoeve, dat maar liefst achthonderd jaar teruggaat.
We vinden Hijltje buiten, terwijl hij met een hogedrukspuit de
Hijltje en Melanie hebben al eerder oude huizen opgeknapt, tot in
voegen van het stalgedeelte schoonspuit. Zijn vrouw Melanie
Zuid-Frankrijk aan toe. Deze karakteristieke kop-hals-rompboerderij,
is er vandaag niet bij, maar Hijltje is niet alleen. Er wordt door
een rijksmonument, moet echter hun klapstuk worden. “We wilden
de mannen van de restauratie-aannemer hard gewerkt aan
het dit keer op grotere schaal doen. Zelf ben ik Fries en ook nog
Bouwepleats, gelegen in het buurtschap Bouwekleaster,
boerenzoon. Dus toen we deze boerderij eind november 2009 te koop
vlakbij Drogeham in Friesland. Hijltje is meer dan tevreden.
zagen staan, wisten we het direct. Maar we wisten ook dat we, al dan
“Een restauratie-aannemer hier uit de buurt. Ik heb het nog
niet verborgen, problemen zouden tegenkomen.” En die waren er…
nooit zo goed meegemaakt. Ze weten alles van Friese gebouwen.”
7
“We wilden eerst het monument restaureren alvorens er een nieuwe keuken en badkamer in te zetten”
In elke InDetail lopen we met een trotse eigenaar door zijn of haar monument en kijken we vooruit naar, of terug op de restauratie. Dit keer vertellen Hijltje en Melanie over hun boerderij.
Geen compromis
gebrand, zo heftig was het geweest.” Omdat het grootste deel van de
Al in de zomer van 2010, terwijl de restauratie nog moest beginnen,
boerderij, de romp, niet met pannen maar met riet bedekt is, had dit
trokken Hijltje en Melanie in de sterk vervallen boerderij. Maar voordat
slecht kunnen aflopen.
de echte werkzaamheden van start konden gaan, zouden alle voorbereidingen nog wel een jaar in beslag nemen. Daarbij hoorde ook
Er bleek uiteindelijk veel te weinig brandwerend materiaal te zijn
de financiering van de restauratie met een laagrentende lening van het
gebruikt. De brandweer keurde beide schoorstenen af. Dus de firma
Restauratiefonds. “Eerst dus de papieren wereld: de vergunningen, de
kwam terug om het werk alsnog goed uit te voeren. “Maar na het
goedkeuringen, de plannen en de bestekken. We hebben ondertussen
‘herstel’ keurde de expert van de verzekering de schoorstenen alsnog af.
wel goed nagedacht en doen het helemaal zoals wij het willen.”
Gelukkig was Hijltje goed verzekerd, maar het blijkt maar weer dat vakmanschap niet alleen duurzaam is, maar ook van levensbelang.
En er wordt niets afgeraffeld. Sterker nog: Melanie en Hijltje pakken het heel serieus aan. Het gebouw staat daarbij voorop. “We willen
Een andere grote en onvoorziene tegenvaller in het restauratieproces
eerst het monument restaureren, alvorens er bijvoorbeeld een nieuwe
was de fundering. Deze bleek te bestaan uit losse kloostermoppen en
keuken en badkamer in te zetten. Dat is behelpen, maar dat verdient dit
was zo slecht dat ze rondom met beton moest worden ingepakt om
gebouw. Het heeft zijn eigen impact en daarin kun je geen compromis
verdere verzakking tegen te gaan. Hijltje laat een deel zien dat nog
maken.” Dat is best opmerkelijk voor particulieren zoals Hijltje en
open ligt. Een halve meter onder de moderne bakstenen, dragen de
Melanie. Mensen zorgen immers graag allereerst voor comfort.
brede rode stenen, deels verkruimeld en slordig gestapeld, de muren.
Voor de restauratie is een aparte adviseur ingeschakeld. “Wij hebben veel aan hem gehad. Ook bij de onderhandelingen met de aannemer. Hij weet wat redelijk is en hoeveel tijd en geld iets mag kosten.” Vorig jaar september zijn de restauratiewerkzaamheden van start gegaan en over enkele weken moet het klaar zijn. Dan kan er een architect aan de slag, met het monument als uitgangspunt. Inmiddels is het dak (deels riet, deels pannen) vernieuwd, zijn alle muurankers en enkele balken vervangen en ook de goten zijn weer zoals het hoort bij een rietendak: van koper. “Zinken goten worden door het zuur van het riet namelijk te snel aangetast.”
Brand Dat je niet zomaar iemand aan je monument moet laten sleutelen, wisten Hijltje en Melanie al wel. Vandaar de keuze voor een gerenommeerd en ervaren aannemer. Maar toch ging het bijna mis. Goed mis. Voor de specialistische restauratie van de schoorstenen werd een aparte firma ingeschakeld. Vakmensen, dachten Hijltje en Melanie. Toch sloegen al tijdens de eerste keer stoken bij een van de schoorstenen de vlammen uit het dak. De brandwerende lagen rond de pijp waren niet voldoende bestand tegen de hitte. “Het vuur was wel anderhalve meter hoog en had zelfs een gat in het zink van de schoorsteen
8 Moppen
De oude fundering van de huidige boerderij bestaat dus hoogstwaar-
Die oude kloostermoppen zijn wel een tastbare link naar het verleden
schijnlijk uit de moppen van het gesloopte klooster. “De fundering
van Bouwepleats in Bouwekleaster. De naam van het gehucht zegt
van het klooster zelf ligt hier ook nog in de grond achter de tuin op
het al, als je tenminste een beetje Fries verstaat. Bouwekleaster, of
het kerkhof en een perceel ernaast.” De boerderij Bouwepleats (pleats
Bouweklooster, verwijst naar een Norbertijns nonnenklooster dat hier
betekent boerderij) maakte ooit, met de twee andere boerderijen aan
lang geleden in 1249 werd gesticht door Bouwe Harkema, een vrome
weerszijden, deel uit van het kloostercomplex. Het zorgde voor voedsel
en rijke landheer. Hoewel de officiële naam van het klooster Sepulchrum
en ondersteuning bij de ontginning van het woeste veengebied,
Sanctae Maria (het Graf van de Heilige Maria) was, werd het al gauw
waarbij het klooster ook een grote rol speelde.
naar de stichter, Bouweklooster, genoemd. Ruim drie eeuwen later, rond 1580, toen tijdens de Hervorming de rooms-katholieke kerk verboden werd, werden alle bezittingen door de overheid geconfisqueerd en verdwenen de nonnen. Het klooster raakte in verval en in 1806 werden de laatste resten gesloopt. Het kerkhof bleef wel bestaan. “In de monumentenbeschrijving van de boerderij staat nog dat er op het erf een zandstenen sarcofaag stond uit de 13e eeuw die als bloembak werd gebruikt. Die hebben vorige bewoners meegenomen, maar hoort er eigenlijk nog wel bij. Wellicht kunnen we in de toekomst iets regelen met hen.”
“De kop-halsrompboerderijen worden wel de kathedralen van Friesland genoemd” De oude middeleeuwse voorgangers van de boerderij bestaan niet meer, maar het oudste stuk van de huidige boerderij dateert vrijwel zeker uit 1760. “De rest van de boerderij was indertijd waarschijnlijk in hout opgetrokken en later in 1806 vervangen door steen. In 1938 is de boel wederom ingrijpend verbouwd en is de stal opnieuw opgetrokken en verhoogd. De indeling bleef verder hetzelfde.”
Culturele moord De met riet bedekte romp is een imposant onderdeel van de boerderij. Binnen lijken de torenhoge gebinten wel woudreuzen in een donker bos. “De kop-hals-rompboerderijen worden niet voor niets de kathedralen van Friesland genoemd. Hier kon de boer naast zijn koeien ook al zijn hooi kwijt. Zo hoefde hij in de winter niet naar buiten, de kou in, om de beesten te voeren.” En wat die winter betreft: het kost heel wat energie om Bouwepleats behaaglijk warm te krijgen, zo hebben Hijltje en Melanie inmiddels aan den lijve ondervonden. Er wordt daarom gedacht aan duurzame energievoorzieningen, zoals een warmtewisselaar op de buitenlucht en mogelijk een groot reservoir voor warmteopslag in de oude inpandige waterput. De cv zal verder worden gestookt op hout. “Daar is genoeg van hier in de buurt. Het is anders onbetaalbaar om een boerderij als deze warm te stoken.” Helemaal met enkel glas en niet-geïsoleerde muren. Want isoleren is ook geen optie: het woongedeelte van de boerderij is namelijk geheel bedekt met prachtige originele Harlinger tegels uit de periode tussen 1760 en 1807. Nagenoeg puntgaaf. Het woongedeelte beslaat de zogenaamde hals en kop van de boerderij, inclusief de keuken die nog deels in de romp is gesitueerd. Vooral de voorkamer (de kop) en de eetkamer (de hals) zijn ronduit
9 indrukwekkend. Ze zijn van boven tot onder bedekt met blauwwitte
Bassin
tegeltjes, gedetailleerd beschilderd met bloemmotieven. Daarnaast
En niet alleen de tegels zijn uniek. De voorkamer is eveneens verrijkt
zijn er ook zogenaamde tegeltableaus met paarden, katten, honden,
met een originele bedstedenwand met pronkkast in Louis XV-stijl
vogels en abstracte figuren, zoals de zogenaamde Friese sterren.
(1760-1780). Ook de schouw is in deze weelderige stijl gesneden.
Aangenomen wordt, dat de tegels indertijd beschilderd zijn door de
In de schouw is een schilderij vervat dat een bijbels tafereel voorstelt:
Harlinger tegelwerkschilder Henk Beekman.
het verraad van Jezus door Petrus. “Opmerkelijk overigens voor een protestants huis: gij zult immers geen gesneden beeld maken. Mogelijk is het geschilderd door een rondtrekkende kunstenaar, die boerderij voor boerderij en huis voor huis deze stukken maakte”, vermoedt Hijltje. Hij wijst vervolgens naar de bedstede. “Die was verzakt en heb ik eigenhandig met een autokrik opgekrikt en vervolgens heb ik de balk eronder vervangen. Toen vond ik hier een stuk van de Leeuwarder Courant uit 1828!” Onder de bedstee bevindt zich een kelder met geglazuurde estriken. Deze is bereikbaar via de gang. In de vloer is een soort bassin of verlaging. “Niemand weet waar dat voor is geweest. Was het een pekelbad of een overloop bij hoog water? Als iemand het weet, hoor ik het graag. Zeg dat maar tegen de lezers.”
Tips van Hijltje en Melanie • Schakel goede bedrijven in. Dat is een zorg minder. Het lijkt duurder, maar het betaalt zich terug.
Van de voor- en de eetkamer komen we via de oude, lage deuren in de keuken en dus de romp. Daar bevindt zich ook de oude molkenkemer, of melkkamer. “Hier werd vroeger kaas en boter gemaakt.” Hijltje wijst op het venster. Er zitten tralies voor.
• Gaandeweg het proces kun je je overgeleverd voelen aan de aannemer, want er zijn altijd -soms ingrijpende- tegenvallers. Dan kan het makkelijk uit de hand lopen. Ga daarom alleen akkoord met meerwerk als daarvoor een nieuwe offerte wordt gemaakt.
“Er zat geen glas in, zodat het hier koel bleef. Tegen het bederf van
• Zorg voor een goede verzekering en vergelijk de prijzen.
een kelder zitten. We hopen op meer mooie estriken en wellicht nog
• Controleer de gemeente. Wat zij zien als vernieuwing en waarvoor zij een omgevingsvergunning eisen, valt niet zelden gewoon onder het onderhoud. Soms gaat dat om vele euro’s aan leges die je niet hoeft te betalen.
boerderij nog veel brokken natuursteen van het klooster opgeslagen
de melk.” Er is inmiddels glas voor de tralies gezet. De melkkamer moet namelijk een werkkamer worden. “Ik ben nog wel benieuwd wat hieronder zit.” Hijltje stampt op de planken vloer. “Hier moet nog natuursteen van het klooster. Het verhaal gaat dat ergens bij de zijn, maar we hebben tot nu toe nog niets gevonden. Hijltje laat enkele grijze stukken steen zien. “Opgegraven in de tuin door een vorige bewoner en bewaard.” In de schijnbaar oneindige romp is er nog een vertrek: de oude dorskamer waar ooit het zaaigoed werd gedorst. Deze is al door eerdere bewoners verbouwd tot een woonvertrek. Hier staan nu meubels
Hier en daar zijn er in de loop der tijd wel enkele beschadigingen
opgeslagen. Straks zal dit vertrek en een deel van de stal ook worden
ontstaan, onder andere door de aanleg van radiatoren voor de cv.
aangepakt. “We willen hier vakantieappartementen gaan bouwen en
“Dat is toch culturele moord!” Gelukkig zijn de tableaus onbescha-
verhuren. Zo willen we in de onkosten van de boerderij voorzien.”
digd gebleven. Hijltje en Melanie hebben nu vloerverwarming en de ontbrekende of beschadigde tegels hebben zij bijna allemaal kunnen
De boerderij en de prachtige omgeving lenen zich ongetwijfeld goed
vervangen. “We hebben contact gekregen met een specialist op het
voor een vakantie. De weelderige tuin is er in ieder geval al klaar
gebied van Fries aardewerk. Hij heeft een ruime voorraad waaruit we
voor. De wilde randen met fruitbomen en inheemse plantensoorten
kunnen putten. Als hij het niet heeft of weet, heeft of weet niemand
omsluiten een strak patroon van buxushagen, dat doet denken aan de
het.” En het luistert nauw: per tijdsperiode en maker zijn er subtiele
kloostertuin van de Utrechtse dom. Een hommage aan het klooster
verschillen in kleur, dessin en fijnheid van beschildering. Dus is het
dat hier ooit lag. Hoewel die tijden nu lang vervlogen zijn, wordt er
zaak om tegeltjes uit dezelfde periode te vinden. “Het monument
hard gewerkt aan een nieuwe toekomst voor Bouwepleats. Geen twijfel
verdient het. Er is geen boerderij die nog zo’n complete betegeling
mogelijk of Hijltje en Melanie verrijken de lange geschiedenis van deze
heeft als deze.”
oude boerderij met hun eigen verhaal. n
10
berichten
Op zoek naar advies over herbestemming?
bestemming te bedenken en daar geïnteresseerden voor te vinden. En als het lukt, moet het plan ook nog financieel haalbaar zijn. Aan de andere kant is er met goede wil en creativiteit vaak meer mogelijk dan op het eerste gezicht lijkt.
Het vinden van een passende, nieuwe bestemming voor oudere ge-
Monumentenwachten zetten zich graag in voor monumenten die een
bouwen is meestal niet eenvoudig. Uit inventarisaties en onderzoeken
nieuwe bestemming nodig hebben. Zij kunnen een nuttige bijdrage
komt steeds nadrukkelijker naar voren dat in Nederland veel panden
leveren aan het maken van een verstandige afweging. Meestal kan
leeg staan. Voor een deel gaat het om monumentale objecten
de Monumentenwacht ook een eerste indicatie van de kosten geven.
waarvoor geen passende bestemming meer is. Het bekendste
Daarnaast kunnen zij meedenken en adviseren over mogelijke nieuwe
voorbeeld zijn kerkgebouwen die, als gevolg van ‘teruglopende
bestemmingen.
bezoekersaantallen’, hun functie verliezen. Maar ook veel industriële en overheidsgebouwen worden afgestoten zonder dat zich een koper
Interesse? Neem contact op met de Monumentenwacht (033) 479 0770.
meldt. Aan één kant valt het vaak niet mee een goede, nieuwe
Zij vertellen u graag wat ze voor u kunnen betekenen. n
Staatssecretaris Zijlstra wil Brim-subsidieregeling vernieuwen
onderdeel van de Brim-regeling) blijven ongewijzigd. De val van het kabinet-Rutte lijkt geen consequenties te hebben voor de vernieuwing van de Brim-subsidieregeling. Volgens de planning zijn de voorstellen van staatssecretaris Zijlstra op 23 mei in de Tweede Kamer
De subsidieregeling voor het in stand
blijft de komende jaren ongeveer gelijk op
besproken. De uitkomst daarvan kon helaas
houden van rijksmonumenten -het Brim-
circa 48,5 miljoen euro per jaar.
niet meer worden opgenomen in deze InDetail.
van rijksmonumenten te stimuleren
De wijzigingen hebben alleen betrekking op de
Dus kijk voor de meest actuele informatie op
hun bezit goed te onderhouden. Alle
Brim-subsidies. De Voorwaarden en Kenmerken
de website van de Rijksdienst voor het Cultureel
eigenaren van rijksmonumenten, behalve
van de Restauratiefonds-hypotheek (ook een
Erfgoed: www.cultureelerfgoed.nl n
is in 2006 geïntroduceerd om eigenaren
eigenaren van woonhuismonumenten, kunnen een Brim-subsidie aanvragen.
Belangrijkste voorgestelde wijzigingen in de Brim-subsidieregeling
Sinds de introductie in 2006 is voor 250 miljoen euro aan subsidies verstrekt. Het Brim functioneert echter niet naar volle tevredenheid. De eerste jaren bleef er budget over, maar in 2010 en 2011 is er meer aangevraagd dan aan budget beschikbaar was. In 2011 moest zelfs 80% van de aanvragen worden afgewezen. Dat de toekenning van subsidies werd beslist op basis van loting heeft de kritiek op de regeling verder verhoogd. Om monumenteigenaren meer zekerheid te bieden, heeft staatssecretaris Zijlstra besloten het Brim te vernieuwen. Op 2 april 2012 heeft hij een brief naar de Tweede Kamer gestuurd, waarin hij aangeeft welke wijzigingen hij in 2013 wil invoeren. De wijziging van het Brim is geen bezuinigingsmaatregel; het totale budget
Eigenaren gaan zelf meer betalen
De meeste eigenaren konden de afgelopen jaren subsidie krijgen die gelijk was aan 60% of 65% van de subsidiabele kosten (tot een bepaald maximum). Deze percentages gaan omlaag naar 50%.
De maximale subsidie wordt vastgesteld op basis van de herbouwwaarde
De afgelopen jaren gold voor alle monumenten binnen dezelfde categorie hetzelfde maximum subsidiebedrag. Dit was vooral nadelig voor eigenaren van grote monumenten. Daarom wordt nu voorgesteld het maximum subsidiebedrag voor vrijwel alle categorieën monumenten vast te stellen op 0,5% van de herbouwwaarde. Alleen voor molens blijft het maximale subsidiebedrag 30.000 euro in zes jaar.
Geen loting meer
Het totale budget voor de komende zes jaar komt naar verwachting behoorlijk overeen met de verwachte subsidievraag. De kans dat een aanvraag wordt gehonoreerd, is dus groter. Als het budget toch tekortschiet, krijgen Werelderfgoed en professionele behoudsorganisaties voorrang. Nu er geen loting meer is, krijgen eigenaren ook meer tijd -enkele maanden- om een subsidie aanvraag in te dienen.
Vastgestelde budgetten voor archeologie en groen
Voor het behoud van groene monumenten is het budget 5 miljoen euro per jaar; voor archeologische monumenten 0,8 miljoen euro.
Fiscale wijzigingen in 2012, de gevolgen voor u in 2013 Als eigenaar van een rijksmonument kunt u de kosten voor het onderhoud aan uw pand fiscaal verrekenen met uw inkomen. Begint u met het restaureren van uw rijksmonument in 2012? Let dan op de fiscale wijzigingen die van kracht zijn per 1 januari 2012. Bij het invullen van uw aangifte in 2013 zijn deze wijzigingen van toepassing.
Wat is er veranderd?
11
Symposium
‘Brand in monumenten’ Als de brandweer uitrukt, is de aandacht volledig gericht op het blussen van de brand en het in veiligheid brengen van mensen. Of het brandende pand een monument is, doet er op dat moment niet toe. Toch kan het bewustzijn van de brandweer over monumentale waarden een belangrijke rol spelen bij het behoud van cultureel erfgoed. De afgelopen twee jaar waren er maar liefst 77 branden in (rijks)monumenten. Reden te meer om hierover eens met de brandweer van gedachten te wisselen. Dat gebeurde tijdens twee symposia over brand in monumenten bij de Rijksdienst voor
Tot en met 2011 was er sprake van een drempel (een individueel vastgesteld bedrag), waarboven
het Cultureel Erfgoed. Ervaringsdeskundigen
de onderhoudskosten fiscaal aftrekbaar waren. Deze drempel, plus de standaardaftrekposten
vertelden er hun verhaal. Bijvoorbeeld over
als onroerende zaak belasting (eigenaarsdeel), waterschapslasten, afschrijving en premie
een monumentale boerderij die afbrandde en
opstalverzekering, is komen te vervallen. Vanaf 2012 komen alle onderhoudskosten voor aftrek
de nasleep die dat had. Dat kwam onder andere,
in aanmerking. Echter, van dit bedrag mag u nog maar 80% fiscaal verrekenen.
doordat de eigenaar moeite had met het vinden van een verzekeringsexpert met kennis
Dus: heeft u dit jaar € 100.000 aan fiscaal aftrekbare onderhoudskosten uitgegeven? Dan is
van monumentale panden. Ook werd gesproken
uw fiscale voordeel als volgt: € 100.000 x 80% = € 80.000. Dit bedrag mag u fiscaal verrekenen.
over brandpreventie. Esther Lieben, regionaal
Wat is het voordeel van de regeling?
brandweercommandant Haaglanden, gaf aan hoe belangrijk preventieve voorzieningen zijn
Kleinere onderhoudsbedragen komen nu ook voor fiscale aftrek in aanmerking. Het ‘opsparen’
en dat de brandweer hierover voorlichting
van werkzaamheden is door het wegvallen van de drempel overbodig geworden. Immers, alle
geeft. Over het voorkomen van brand kregen
onderhoudskosten zijn nu voor 80% aftrekbaar.
de bezoekers van het symposium ‘het brand-
Wat is het nadeel van de regeling?
schadewiel’ uitgereikt met daarin vele nuttige en handzame tips.
Voor grote investeringen met veel fiscaal aftrekbare onderhoudskosten is de nieuwe 80%-regeling een nadeel. Natuurlijk vervalt de drempel, maar dit compenseert het verlies
Om te weten welke incidenten zich voordoen
van 100% aftrek naar 80% maar voor een klein gedeelte.
in het erfgoed, is een aantal jaren geleden
Er is een overgangsregeling
de Database Incidenten Cultureel Erfgoed (DICE) online gegaan. Heeft u informatie over
Heeft u voor 1 januari 2012 een contract getekend met een aannemer of had de aannemer
een incident, neemt u dan contact op met de
bijvoorbeeld al materiaal besteld? Dan valt dat contract onder de overgangsregeling. U mag
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
het project tegen de oude regeling verwerken in uw belastingaangifte. Elk contract dat u na 31 december 2011 heeft gesloten, valt niet onder de overgangsregeling.
Rechtspersonen Is de eigenaar van het rijksmonument een rechtspersoon (bijvoorbeeld een B.V.)? Dan verandert er niets: de wijzigingen hebben alleen betrekking op de boxen 1 en 2 van de inkomstenbelasting.
Heeft u nog vragen? De Belastingdienst heeft een aparte afdeling voor rijksmonumenten: Belastingdienst Bureau Monumentenpanden in Amersfoort. Voor meer informatie kunt u bij hen terecht. Belastingdienst Bureau Monumentenpanden is het best ’s ochtends te bereiken via (033) 4505277. n
Kijk voor meer informatie op www.cultureelerfgoed.nl n
12
uw straat op de kaart
Ericabuurt in Hilversum: ouderwets gezellig De allereerste woningwetwoningen van Hilversum staan in de Ericastraat. Ze werden precies honderd jaar geleden opgeleverd. Initiatiefnemers van de bouw waren diamantbewerkers, die in die tijd vanuit Amsterdam naar Hilversum kwamen. Zij richtten een bouwvereniging op om met
Dick pla atst de hek werkjes
subsidie van de overheid goede woningen te kunnen bouwen.
Woningwet
bewoner van dit huis. Wij zijn in de jaren zestig bij
De woonomstandigheden van arbeiders in de steden waren eind
hem in komen wonen. Dit huis kostte toen drieënhalve
negentiende eeuw erbarmelijk. Hele gezinnen woonden in kelder-
gulden per week. Toen hij overleed, kregen wij
tjes; de kindersterfte was door de onhygiënische omstandigheden
gelukkig toestemming om in dit huis te blijven wonen.”
enorm. Ook in Hilversum nam de problematiek toe, onder meer
Mevrouw Kromhout van der Meer vult aan:
door de vestiging van diamantslijperijen. Deze diamantslijpers
“Wij wonen hier heel prettig. Het is hier rustig wonen,
vertrokken uit Amsterdam om fiscale redenen, maar ook om onder
de winkels zijn dichtbij en de snelweg ook. In de loop
de druk van de diamantwerkersbond uit te komen.
der jaren hebben we best veel aan dit huis opgeknapt. We hebben het kunnen maken, zoals we het zelf wilden.
Een groep van zevenentwintig diamantbewerkers besloot, met hulp
En soms deed de woningbouwvereniging een verbeterronde. In de
van een jonge advocaat, in 1910 tot de oprichting van een bouw
jaren tachtig konden we de muren laten isoleren en voorzetramen
vereniging. Doel volgens de bronnen: ‘te proberen aan den dwang
laten plaatsen. Wij hebben dat toen niet laten doen en daar zijn we
van den toenmaligen huiseigenaren te ontkomen.’ Deze Arbeiders-
wel blij om. Bij onze buren is het binnenklimaat toch heel anders.
bouwvereniging Hilversum, kortweg de ABH, werd vervolgens
Wij hebben misschien wat hogere energiekosten, maar wij hebben
initiatiefnemer van de eerste woningwetwoningen in Hilversum.
geen last van vocht in huis.
De bouwvereniging van de diamantarbeiders kon een beroep doen op subsidie, die beschikbaar was gekomen na het inwerking treden
Na al die jaren hoeft de familie niet meer naar een ander huis. “Wat de
van de Woningwet in 1901. In de Woningwet werd geregeld dat
gezelligheid in de straat betreft, ach, die maak je zelf. Nieuwe mensen
woningen aan bepaalde minimale eisen moesten voldoen: er moest
stellen zich niet meer voor, dus het verandert wel hier. Maar we hebben
voldoende licht en ventilatie zijn en stromend water. De eerste
het fijn met onze buren. Wij zijn wat dat betreft een beetje van een
‘arbeiderspaleizen’ van Hilversum werden opgeleverd in mei 1912.
oudere generatie, al willen we ook nog wel met de tijd mee hoor!”
Diamantbewerker
Hekwerkjes
Meneer en mevrouw Kromhout van der Meer kwamen in 1967 in de
Op verzoek van de bewoners in de Ericabuurt heeft woningcorporatie
Ericastraat terecht. Zij woonden in bij een oom van meneer Kromhout
De Alliantie, tegenwoordig eigenaar van de huizen, een grote opknap
van der Meer. “Mijn oom was diamantbewerker: hij was de eerste
ronde gepland. Bewoners wilden graag wat historische elementen
13
“Het is zo gezellig, die voortuintjes met bloemetjes erin” Meneer e w Kromh n o ut Van der Meer
mev rou
al beek (link Mev rouw W
s)
In ‘uw straat op de kaart’ spreken we de bewoners van de eerste woningwetwoningen van Hilversum, ontworpen door Everwijn Verschuyl. Een ouderwets gezellig buurtje.
terug, zoals de hekjes rond de voortuinen en het
dertig jaar dat ik hier woon toch wel minder geworden hoor. En het is
schilderwerk. De Ericastraat is door de woningbouw-
zo gezellig, die voortuintjes met bloemetjes erin. Het toont zo mooi!
vereniging al flink aangepakt. Het schilderwerk is
Als het hekje in mijn voortuin straks klaar is, zet ik er weer allemaal potjes
weer teruggebracht in de oorspronkelijke kleuren:
en bloemetjes in. En dan komen de mensen uit het verzorgingshuis aan
groen en gebroken wit. En rondom de voortuintjes
het eind van de straat met hun rollator hier langs en dan stoppen ze
staan gloednieuwe hekjes. En nu is de Egelantier-
even. Om naar mijn tuintje te kijken en een praatje te maken. Ik zit veel
straat aan de beurt.
in mijn voortuintje en dan heb ik veel aanspraak. Dat vind ik gezellig!”
Dick werkt nu al een paar weken in het buurtje.
Mevrouw Walbeek en haar man wonen al dertig jaar in de Egelantier-
Hij plaatste de hekwerkjes in de Ericastraat.
straat. “We kwamen in die tijd altijd op de braderie in de Gijsbrecht.
En nu werkt hij in de Egelantierstraat.
En dan zeiden we tegen elkaar: ‘Als we daar nu toch eens konden
Hij bekijkt de vorderingen van vanmorgen
wonen...’” En toen kon dat dus opeens. Toen we kwamen kijken,
tevreden. “Helemaal in de oude stijl, hè?
nodigden de buurtjes Ron en Sjaantje ons meteen uit om bij hen te
Dat hebben ze gezien op foto’s van honderd
komen kijken. Konden we zien hoe zij de boel aangepakt hadden.
jaar geleden. Toen waren ze van hout, nu van
We wonen nu dertig jaar naast elkaar, maar de eerste ruzie moet nog
ijzer, maar het ziet er verder helemaal hetzelfde
komen. We hebben achter een doorgang in de schutting gemaakt en
uit.” Dick komt uit de Betuwe. “Prachtig hoor,
we hebben over en weer een sleutel van elkaar. We laten elkaar vrij,
in de Betuwe. Maar ik vind het hier plezierig
maar als er wat is, dan helpen we elkaar. Dat is met veel mensen in de
werken. Het is prutswerk, maar het is ook
buurt. Even zwaaien, even bijpraten op straat. Dit buurtje heeft warmte
dankbaar werk. De mensen zijn er blij mee.
en knussigheid. En met ons huisje ben ik heel blij. Mijn mannetje heeft
Dit is een volksbuurtje, het is gemoedelijk en
alles binnen mooi gemaakt. En nu maakt hij buiten een patio. Ik hoef
gezellig, echt ouderwets. Het is een oud buurtje, overdag zijn er daardoor ook veel mensen thuis.”
hier niet meer weg.” Achter in de tuin komt buurvrouw Sjaantje even kijken hoe het met de werkzaamheden aan de patio staat. Het wordt prachtig. De mannen nemen er een biertje bij, daar zijn ze aan toe.
Voortuintjes
En ze verheugen zich op de mooie zomeravonden die komen gaan.
Mevrouw Walbeek is erg blij met de nieuwe hekjes. “Ik hoop dat mensen nu hun voortuintjes weer wat meer gaan aanpakken. Want dat is in de
Rode dorp De jubilerende buurt is gelegen in het Hilversumse Bloemenkwartier; het buurtje heeft in de loop der tijd verschillende bijnamen gehad. Zo werd er gesproken over ‘het witte buurtje’, vanwege de gepleisterde witte muren. Maar daarbij kon verwarring ontstaan met de witte huizen van Dudok, elders in Hilversum. ‘De huisjes met de luiken’, zo heette het ook in de volksmond lange tijd. Maar de luiken verdwenen in de jaren zeventig. Verder werd er vaak gesproken over ‘het rode dorp’, vanwege de dakpannen. De meeste bewoners waren ambachtslieden, omdat de huisjes toch nog aardig aan de prijs waren. De eerste vijftig woningwetwoningen werden gebouwd aan de Ericastraat, de Egelantierstraat en de Cameliastraat. De woningcorporatie vat deze drie straten tegenwoordig samen onder de noemer ‘Ericabuurt’.
14
Aan het begin van de straat stond een bus en daar kon je ’s ochtends een briefje in doen als er in je huis iets gedaan moest worden. Dat werkte heel gemakkelijk, maar er was ook wel een hoop willekeur. Want voor de een deden ze veel meer dan voor de ander. De bewoners mochten in hun huis ook heel veel zelf doen. Daarbij hielpen we elkaar allemaal. Die kon dit en die kon dat. Daardoor heeft ieder huis zijn eigen binnenkant. Ik vind dat erg leuk. Als de woningcorporatie nu opeens heel veel geld zou hebben, dan zou ik het mooi vinden dat ze de luiken terug zouden brengen. Maar eigenlijk kan dat niet meer. De ramen zijn bij een vernieuwingsslag in de jaren zeventig vergroot. En nu passen er geen luiken meer naast.”
Brandweer Een deel van de huizen in de Egelantierstraat werd jarenlang bewoond door brandweerlieden. Vlak achter hun huizen was de brandweer kazerne. Een van die brandweermannen van toen is meneer Brouwer. Zijn vrouw en hij kwamen in de jaren zeventig in de Egelantierstraat
Vinex-wijkje
wonen. Meneer Brouwer: “Ik was internationaal vrachtwagenchauffeur
Mevrouw Schelfsma woont al sinds 1972 in de Egelantierstraat. “Ik kom
en mijn vrouw was in verwachting van de eerste, en ja, dan is dat
van over het spoor, dat is een wat mindere buurt dan dit. Iedereen
internationaal rijden niks. Dus toen heb ik gesolliciteerd bij de
vond in die tijd deze Bloemenbuurt een geweldige buurt. Maar ik
gemeente Hilversum, bij de reiniging. In die jaren was er in Hilversum
vond zelf Oost, waar ik vandaan kwam, eigenlijk mooier. Als iedereen zo enthousiast is, zet je je er ook wat tegen af als je jong bent. En we kwamen van een flat. Daar had je intensiever met iedereen te maken. Hier in de straat was iedereen wat meer op zichzelf, vond ik. Maar inmiddels vind ik het hier gezellig, na zoveel jaren is het vertrouwd. De huisjes zijn zo gezellig en je hebt alles in de buurt. En als ik er een keer de pest in heb, dan ga ik even door de Gijsbrecht met al die winkeltjes. Je hebt er alles. De hele wijk voelt voor mij
“Ik ben best trots op deze plek”
als één huis. De oude bewoners kennen elkaar allemaal, maar zo langzamerhand worden we toch wel een beetje een Vinexwijkje. De nieuwe mensen die in de buurt komen wonen, kennen we niet meer, die houden zich afzijdiger. Veel mensen werken natuurlijk ook overdag. De brandweerkazerne hier vlak achter bracht vroeger veel reuring in de buurt. In de huizen aan de overkant van de straat woonden veel brandweerlieden en die vlogen allemaal de deur uit als de bel van de kazerne ging. Als lid van het bewonerspanel probeer ik de mening van mensen hier in de buurt te verwoorden richting de woningcorporatie. Wat dat betreft, is er veel veranderd in de afgelopen tientallen jaren. Mensen moeten er aan wen-
Mevrouw Schelfsm
a
nen dat er minder kan dan vroeger. Mijn ex-man werkte vroeger als timmerman bij de woningbouw. De ouderen in onze wijk gingen mee met het personeelsuitje van de woningbouw. Zo liep het allemaal door elkaar. In die tijd kon alles eigenlijk, de mensen werden in die jaren verwend. Het was een kwestie van “Roept u maar!” Uit die tijd dateert het groene flessenglas in de voordeuren.
Meneer en mevrouw
Brouwer
15
“Na zoveel jaren is het hier vertrouwd” een zogenaamde ‘plichtsbrandweer’. Dat waren mensen die bij de gemeente werkten en die daarnaast ook nog brandweerman waren. Zij deden dienst in de avonden en in de weekenden, als vervangers van het beroepskorps. Daar ging ik toen bij en dat leverde ons dit huis op, want dat hoorde bij die baan. Aan deze kant van de straat woonde een heel rijtje brandweermannen; pal hierachter was de kazerne.
Ter gelegenheid van het jubileum van de Ericabuurt in Hilversum heeft woningcorporatie De Alliantie een boekje uitgegeven over de geschiedenis van de buurt en haar bewoners. Begin mei was het groot feest in de straat, waarbij het eerste exemplaar van het boekje werd uitgereikt. Het boekje is beschikbaar voor (toekomstige) bewoners van de Ericabuurt.
Sinds 1985 is er een beroepsbrandweer in Hilversum; toen hoefden mensen niet meer in de buurt van de kazerne te wonen. Toen vlogen ze uit.” “Werk en privé liepen in die jaren wel heel erg door elkaar,”
Meneer Brouwer: “Die tuin, daar was ik erg blij mee. Want als ik
zegt mevrouw Brouwer. “We deden alles met de collega’s van de
dienst had in het weekend, dan kon ik verder niet van huis. Dan zat ik
brandweer: kaarten, kamperen, noem maar op. Je moest ook niet
hier te wachten tot de bel ging. Dan was die tuin wel een uitkomst.”
naar alle verjaardagen en bruiloften gaan, want dan werd het allemaal
Mevrouw: “De buurt is wat gezelligheid betreft de laatste jaren wel
wat veel. Maar we hielpen elkaar in de straat waar we konden.
wat achteruit gegaan. Nieuwe mensen ken je niet, de voortuinen
Die beginjaren hier waren geweldig, er was altijd leven in de brouwerij.
worden minder onderhouden. Maar we wonen hier nog steeds goed.
Als er brand was ging in een heel rijtje huizen het alarm af en renden
We hebben een heerlijke tuin en met vijf minuten ben je op de fiets
de mannen naar de kazerne. En er werden een hoop geintjes uitgehaald.
in het dorp! Vorig jaar kwamen de eigenaren van ‘onze’ camping in
Zat ik lekker in de tuin en dan verscheen er opeens iemand in een
Limburg bij ons op bezoek. Die vonden het hier zo mooi! Dan ben ik
hoogwerker boven de tuin. “Hé buurvrouw, is de koffie al klaar!”
best trots op deze plek.” n
16
tips
taur iona al Res 2011 | Nat
De RestauratieWijzer voorziet u graag van
jaar vers lag
Kunt u wel wat ondersteuning gebruiken bij uw restauratie? advies en ondersteuning tijdens de aankoop en restauratie van een rijksmonument. Het
atie fond
nds Restauratiefo Nationaal raat 68 Westerdorpsst elaken 3871 AZ Hoev
s
Restauratiefonds stelt de RestauratieWijzer Postbus 15 elaken 3870 DA Hoev 94 39 T (033) 253 95 95 F (033) 253 l uratiefonds.n info@resta tiefonds.nl www.restaura
ter beschikking aan (potentiele)eigenaren die Wijzer geeft de sleutel tot een succesvolle
Jaarverslag 2011 beschikbaar
restauratie daarom vijf keer gratis weg.
Het financiële jaarverslag van het Restauratiefonds over het jaar 2011
zich graag goed voorbereiden. De Restauratie
is nu beschikbaar. Hierin kunt u onder meer lezen dat ons Revolving
Wat moet u doen:
Fund van ruim 350 miljoen euro, waaruit wij laagrentende leningen
Log in op www.facebook.com Zoek op ‘restauratiewijzer’ en vind onze monumentencoach. Vind het bericht over deze actie en ‘like’ het bericht. Uit alle ‘likes’ loten wij op 1 augustus 2012 de vijf winnaars.
op, want daarmee leveren wij een belangrijke bijdrage aan het
verstrekken, bijna geheel is uitgezet in leningen. Daar zijn we trots instandhouden van monumenten. Mooie succesvolle restauraties, mede mogelijk gemaakt door het Restauratiefonds. Wilt u meer informatie? U kunt het jaarverslag downloaden op www.restauratiefonds.nl.
Benieuwd naar de RestauratieWijzer?
Of contact opnemen met de afdeling Communicatie & Strategie op
Kijk voor meer informatie op www.restauratiewijzer.nl n
telefoonnummer (033) 253 9870 n
Bijzonder waardevol, ook voor het netwerken Bent u ook toe aan een opfriscursus? Geef u op voor een dag die in het teken
Kijk voor de datum in uw provincie op de website van Erfgoed in de Praktijk. Deelname kost 150 euro en is inclusief lunch, een excursie en een jaar lang toegang tot het
staat van: kennis overdragen,
digitaal naslagwerk (cursusmap online).
inspireren en netwerken!
Komt u ook? Meld u dan aan via
Als professional in de erfgoedsector
www.erfgoedindepraktijk.nl.
verwelkomen we u graag op onze Actualiteit & Ontwikkeling netwerkbijeenkomst. Tijdens
Heeft u nog vragen?
deze dag praten we u bij over de landelijke
Telefoon (033) 2539 833
en regionale actualiteiten en ontwikkelingen.
E-mail
[email protected] n
bankzaken
Richard de Jong Het was niet zozeer de liefde voor monumenten als wel het klantgericht bezig zijn dat Richard de Jong (29) tweeënhalf jaar geleden aantrok in een vacature bij het Restauratiefonds.
Van oorsprong is Richard accountant. Zo werd hij drieënhalf jaar geleden via zijn vorige werkgever, Accon AVM, gedetacheerd bij Fondsenbeheer Nederland en maakte hij kennis met het Restauratiefonds. Die organisatie beviel hem wel. “Dus toen er een consulent Beheer bij de Binnendienst gezocht werd, heb ik
In elk nummer van InDetail neemt een medewerk(st)er van Nationaal Restauratiefonds plaats op de bank om te vertellen wat hem of haar bezighoudt, drijft en motiveert.
gereageerd. Ik kende de organisatie en de organisatie kende mij.” En belangrijker: het klikte. Ik wilde iets doen dat er toe deed.”
Duidelijk Per 1 mei 2012 is Richard kredietbeheerder van het Restauratiefonds. In deze functie houdt hij zich bezig met debiteurenbeheer, bijzonder beheer en kredietbeheer. Richard helpt en adviseert onder andere de klanten bij het vaststellen van hun lening, bij het aflossen of bij rangwisselingen. Abracadabra? Niet voor Richard. Niet zelden komen de hulpvragen van de klant voort uit veranderende situaties in het
“Het blijft soms hersenkraken en daar houd ik van”
privéleven. Een scheiding, een ontslag of een overlijden. Dat zijn niet altijd de leukste gebeurtenissen, maar het zijn wel redenen om goed
Zelf vormt Richard met nog drie collega’s de afdeling Beheer.
te kijken naar de financiering en de lening opnieuw te beoordelen.
Verder wordt er nauw samengewerkt met de afdeling Financieringen
Momenten waarop men behoefte heeft aan duidelijk advies. “Ik vind
en Subsidies en met de accountmanagers. “Dit is een open bedrijf en
het mooi om dan te kunnen helpen. En het is juist de veelzijdigheid
je kunt bij iedereen binnenlopen.”
die het interessant maakt. Geen dag en geen vraag is hetzelfde.” Hoewel Richard altijd kan terugvallen op de expertise van zijn collega’s,
“Het is gewoon een kwestie van doen”
heeft hij inmiddels zelf de nodige ervaring in huis. “Het duurde wel even voor ik goed ingewerkt was in alle regelgeving en subsidiestromen, maar het is uiteindelijk gewoon een kwestie van doen: de telefoon opnemen en rustig de tijd nemen om vragen te beantwoorden en eventueel navraag te doen. En het blijft soms hersenkraken, maar daar houd ik juist van.”
Hersenkraken Wat de achterliggende reden ook is van een hulpvraag, Richard
En hoe zit het inmiddels met Richards eigen liefde voor monumenten?
ervaart bijna altijd ook het enthousiasme van de eigenaar voor zijn
“Nou ja, ik woon in een nieuwbouwhuis. Maar als ik in Amersfoort
of haar monument. “Zowel de klant als wij; iedereen gaat voor
door de winkelstraat loop, kijk ik nu wel vaker omhoog naar al die
hetzelfde. En dat is speciaal. Samen ga je op zoek naar een creatieve
mooie geveltjes daarboven. Ik ben me bewuster geworden van de
en passende oplossing voor de problemen. En ik sta daarin niet alleen.”
schoonheid van de stad.” n
17
18
openbaar monument onderwerp
Landgoed Eyckenstein is een opvallend en indrukwekkend pand: de kenmerkende pilaren, de timpaan en de koepel op het dak. Dit alles omgeven door een prachtig park en een 182 hectare strekkend bos. Het is niet verwonderlijk dat vele invloedrijke Utrechters hier in de loop der jaren zijn neergestreken.
Landgoed Eyckenstein: neo-Palladiaanse pracht Het is alsof de tijd heeft stilgestaan in Huize Eyckenstein.
haar zoons. Zelf woonde ze op het aangrenzende Sandwijck; een
Er wordt gewoond, geleefd en genoten van de eindeloze ruimte.
Landgoed dat eveneens zo’n 600 hectare besloeg. Pas toen haar zoon
Otto van Boetzelaer, bewoner van het monument, vertelt:
Willem Carel van Boetzelaer niet genoeg ruimte meer had in een
“Mijn broer Lex en ik hebben veel onderzoek gedaan naar
woning in de buurt van Sandwijck voor zijn vijf kinderen, werd het
de geschiedenis van Landgoed Eyckenstein. Op een gegeven
pand weer bewoond. Willem Carel zette de eeuwige verbouwingen
moment vonden we een oude kaart uit 1643 waar alle
aan Eyckenstein voort; hij verlaagde de opkamer en veranderde de
gebouwen in Maartensdijk op staan. Eyckenstein heeft daar
open veranda’s in een serre en een Moorse kamer. “Willem Carel had
al de herkenbare T-vorm. We dachten jarenlang dat de namen
een rondreis gemaakt door de Balkan en vond de Moorse stijl mooi.
op de kaart die van de eerste eigenaars waren. Tot bleek dat
Het is heel bijzonder dat de kamer nog bestaat, want er zijn weinig
de originele kaart destijds was beschadigd en opnieuw is
Moorse kamers bewaard,” zo vertelt Van Boetzelaer. “Mijn overgroot-
getekend. Mét de namen van de latere bewoners erbij.”
vader heeft later de mooie deuren en plafondschilderingen aan laten brengen aan de binnenkant van het huis. Zijn vrouw kwam uit Het
In de steigers
Schuylenburghuis in Den Haag en was gewend aan die mooie stijl.”
In de loop van de geschiedenis heeft Landgoed Eyckenstein een ware transformatie ondergaan. Van herenboerderij begin 1600, tot een
Inkijkje
64-vertrekken-tellend monument heden ten dage. “De familie Eyck
Het is tijd om het park weer in oude glorie te herstellen. Daarom heeft
heeft de huidige stijl aan het huis gegeven,” verklaart Van Boetzelaer.”
Ronald van Immerseel van stichting In Arcadië uitgebreid onderzoek ge-
“In 1777 kocht Adriaan Eyck het Landgoed. Niet veel later werd hij
daan. “Landgoed Eyckenstein is mooi en aan de voorkant heel imposant
burgemeester van Utrecht. Adriaan heeft het huis flink uitgebreid en
met zijn zuilen. Het oogt bijna on-Nederlands. Het huis zelf staat met zijn
een groot deel opnieuw gebouwd. Ook heeft hij de hele vloer laten
gezicht naar de weg; het park ligt meer besloten. Het was bijzonder om
verhogen om het huis meer aanzien te geven. De oude vloer ligt er
zo’n persoonlijk inkijkje te hebben in de geschiedenis van dit park.”
nog onder, dat kun je zien in de kelder.” Adriaans zoon Maurits heeft later de kenmerkende neo-Palladiaanse zuilen en de timpaan toegevoegd. “Na het overlijden van de Landgoedeigenaar, de zoon van Maurits, werd Eyckenstein in 1876 geveild. Zijn weduwe probeerde het Landgoed eerst in kleine stukjes te verkopen, maar verkocht uiteindelijk alles aan Elisabeth Charlotte Both Hendriksen. Zij was de weduwe van baron Van Boetzelaer van Dubbeldam. Sindsdien is het in onze familie.” De aankoop was bedoeld als jachtgebied voor
“Dagelijks wandelen er duizenden mensen in het bos”
19
“In de winter mogen mensen best op de vijver in het park komen schaatsen” In het kader van Open Monumentendag in september nemen we alvast een kijkje op Landgoed Eykenstein te Maartensdijk. Achter het statige huis ligt het bijbehorende bosrijke Landgoed.
20 Tijdens het onderzoek zijn er leuke weetjes boven tafel gekomen.
Eigen stempel
“Achter in het park ligt een vijver met een grillige vorm. Ik dacht:
“Opgroeien hier was fantastisch. Vooral de eindeloze ruimte buiten.
“Waarom zou iemand daar zo’n vijver aanleggen?” Toen vonden we
Ik kon altijd veel vriendjes meenemen en dan hielden we speurtochten
een verslag van Maurits Eyck, waarin hij beschrijft dat hij een witte
in het bos. Mijn moeder organiseerde die, want mijn vader was altijd
zandader had gevonden en het zand liet uitgraven voor de verkoop.
met het Landgoed bezig. Diezelfde klacht krijg ik nu ook,” lacht van
Van de uitgraving hebben ze een vijver gemaakt. Wit zand was
Boetzelaer. “Het beheren van een monument heeft zoveel raakvlakken
kostbaar in die tijd en werd gebruikt als metselzand.”
met de maatschappij. Ik heb contact met het gemeentebestuur, met het Restauratiefonds, het Rijk, met Natuurbehoud en heb rekening
De tand des tijds
te houden met wetgeving vanuit de overheid. Het is een fulltime job,
Het door Springer ontworpen park is na de aanleg flink mishandeld.
zonder de fulltime inkomsten.” Van Boetzelaer woont alweer achttien
In de jaren dertig vond er niet genoeg onderhoud plaats, waardoor
jaar met zijn vrouw Barbara in Huize Eyckenstein. “Iemand moest het
het karakter verloren ging. Ook de Tweede Wereldoorlog heeft het
stokje overnemen. Mijn vader is nog heel gezond, maar hij kan het
Landgoed weinig goed gedaan. Huize Eyckenstein diende als thuisbasis
niet allemaal in zijn eentje redden. Toen mijn zussen uit huis gingen,
voor opeenvolgend Nederlandse, Duitse én Canadese militairen.
kwam er ruimte vrij. Barbara en ik moesten een keus maken.
De loopgraven en de reparaties aan dieselmotoren lieten hun
Voor mij was het een vertrouwde omgeving, voor Barbara niet.
sporen na. Ook in huis waren de gevolgen van de oorlog merkbaar.
Zij is hier niet opgegroeid en moest zich nog thuis gaan voelen.
Van Boetzelaer: “Vlak na de oorlog was er een flinke woningnood.
Daarom wilden we er onze eigen stempel op drukken. Dat kan niet zo
In dit huis woonden toen wel vijf gezinnen. Toen ik hier opgroeide
zeer aan de buitenkant, maar wel aan de binnenkant. De badkamer
was dat nog steeds: naast mijn oma en mijn ouders woonden er nog
en de keuken hebben we naar eigen smaak ingericht.” Ondanks de
“Eyckenstein is echt een huis, geen museum” Het neo-Palladiaans is een vorm van Neoclassicisme. Het Palladianisme is vernoemd naar de Italiaanse renaissance architect Andrea Palladio (1508-1580), die vele paleizen in Venetië ontwierp. De Romeinse bouwkunst, villabouw en eenvoud zijn belangrijke invloeden in deze stroming.
beperkingen van een monument heeft Van Boetzelaer de regels nooit als een belemmering ervaren. “Monumentenzorg is nu realistischer.” Van Boetzelaer voelt zich thuis op het Landgoed. “Het is heerlijk om hier te wonen. Je kunt hier prachtig wandelen. De ellende is dat ik er nooit tijd voor heb. Alleen af en toe op zondagmiddag. Er zijn
twee gezinnen. Ook had de wijkverpleegster nog een kamer. Zelfs nu
altijd dingen te doen op het Landgoed, maar zo lang er voortgang
wonen er nog meerdere gezinnen in dit huis. Mijn vader woont in de
in zit, geeft het voldoening. Je kunt ook niet zomaar werk overlaten
oostvleugel en ik met mijn gezin in het midden. In de westvleugel woont
aan anderen. Er zijn veel wetten om rekening mee te houden.
al veertig jaar de echtgenote van de oude tuinman met haar dochter en
Gelukkig heb ik een goede relatie met de gemeente, die graag
gezin. Het huis staat bij de gemeente ook te boek als twee afzonderlijke
meewerkt. Het is toch in het belang van de gemeenschap om dit
wooneenheden. Tussendeuren verdelen het huis in drieën.”
Landgoed te bewaren.”
21 Bezoek Van Boetzelaer: “Huize Eyckenstein is voor ons echt een huis. We wonen daar en al onze persoonlijke spullen staan er. Het is geen museum.” Een goede reden waarom het huis gesloten is voor publiek. Het park daarentegen wordt met bijzondere gelegenheden opengesteld. “Met de Open Monumentendag en met de Landgoeddag mogen mensen in het park wandelen.” Ook wordt er tijdens de Open Monumentendag muziek gespeeld in het theehuisje. De Landgoeddag heeft een uitgebreider programma. “De burgemeester opent de dag. Daarna is er een lezing en kunnen mensen picknicken op het veld met een zelf meegebrachte lunch. “s Middags zijn er wandelingen en speurtochten en een keuze uit diverse workshops.” Ondanks dat het park en het huis doorgaans gesloten zijn, genieten mensen toch van de rijke natuur van het Landgoed. Van Boetzelaer: “Dagelijks wandelen hier duizenden mensen in het bos. En in de winter mogen mensen best op de vijver komen schaatsen. Vorig jaar hadden we met de bladblazer een mooie baan gemaakt.” Het bos is een grote trekpleister voor de omgeving. Van Immerseel: “Wist u dat de laagte van Pijnenburg helemaal geen bos zou zijn geweest als Eyck dat niet had ingeplant in de 19e eeuw? In 1820 schrijft Maurits dat hij vanuit het theekoepeltje in de tuin Landhuis Hoornbok op de heide bij Hilversum kon zien liggen. Zo weids was het uitzicht.”
Monumentale moestuin Wie aan de overkant van de weg het bospad inslaat, weet niet waar de
Wilt u het park bezoeken?
Het huis en het park van Landgoed Eyckenstein zijn doorgaans niet geopend voor publiek. De bossen zijn vrij toegankelijk. Het park is opengesteld op de volgende data:
weg hem zal leiden. Tot een grote muur met een grote groene poort opdoemt. Daarachter bevindt zich de moestuin. Die is sinds 2006 weer in gebruik door biologisch tuinder Luuk Schouten. “Ik verbouw hier van alles: rode bietjes, aardappels, prei, snijbonen. Ik ben zes dagen per week
9 juni van 12.00 tot 15.30 - Landgoeddag 8 en 9 september - Open Monumentendag
in de moestuin bezig. Dit is echt mijn passie.” Tegen de historische muur staat sinds kort weer leifruit, net als vroeger. In het afgelopen jaar is er flink gerestaureerd. “De oranjerie is aangepakt en de platte bak heeft een nieuwe glasplaat gekregen. Toch zijn we nog niet klaar, want de oude kassen in de moestuin moeten hoognodig gerestaureerd worden,” zo vertelt Schouten. Geen goedkoop klusje, maar toch vinden Schouten,
Dat monumenten zoals Eyckenstein bezocht kunnen worden met de Open Monumentendag, wordt mede mogelijk gemaakt door sponsoren als Rabo Vastgoedgroep en Nationaal Restauratiefonds, al 26 jaar lang. Hiermee staat het belang van het behoud van monumenten voorop, zodat we daar allemaal van kunnen genieten.
Van Boetzelaer en Van Immerseel dat de kassen niet verloren mogen gaan. Van Immerseel: “Een moestuin zonder kassen is als een lichaam zonder benen. Daarnaast zijn de kassen aangewezen als zeer bijzonder monument.” Dat de moestuin weer in gebruik is genomen, is al bijzonder te noemen. Waar menig moestuin het lot van tennisbaan of parkeer
Toch wordt er van je verwacht dat je het bos goed bijhoudt zodat
gelegenheid wacht, is deze weer volop in gebruik. De tuinder organiseert
bezoekers geen gevaar lopen.” Omdat de subsidie onvoldoende is
zelfs open dagen: “Mensen mogen hier dan komen kijken en fruit of
om het bos en het park te onderhouden, wordt er gebruik gemaakt
groente kopen. We serveren een drankje en zelfgemaakte taart en jam.
van vrijwilligers. “Landschap Erfgoed Utrecht heeft een team dat
Ook op andere dagen is, als de poort open staat, iedereen welkom.
gespecialiseerd is in landgoederen. We hebben de oude details van de
De moestuin is echt mijn favoriete plek. Ik vind het bijzonder: dat verbor-
ontginning weer zichtbaar gemaakt. Destijds was dat een afwisseling
gene, het onverwachte. Het is een groene oase, vooral in dit seizoen.”
van greppel en wal om het water tegen te houden. Met vrijwilligers en subsidie van de provincie Utrecht hebben we de zinksloot voor
Restauratie
een groot deel uitgebaggerd.” Ook zijn er weer wat knuppelbruggen
Toen Van Boetzelaer met zijn gezin in Eyckenstein kwam wonen,
gebouwd, zijn paden teruggesnoeid en is de moestuin voor een groot
werd al snel duidelijk dat het beheren van een monument niet altijd
deel hersteld, net als het huis. “Ik vind het heel belangrijk dat cultureel
even makkelijk is. “De subsidies zijn in de loop der jaren flink gekort.
erfgoed zo origineel mogelijk behouden wordt.” n
22
monumenten zijn leuk!
Wonen in een monumentaal huis 1875-1945, toen en nu Onlangs is het boek Wonen in een monu-
inrichting. Het geeft mensen die in een
woningen kan met dit boek zijn hart ophalen.
mentaal huis gepresenteerd bij de opening
monumentaal pand wonen (of daarvan
Het boek is mede mogelijk gemaakt door
van de gelijknamige tentoonstelling in de
dromen) richtlijnen voor het behoud van
Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting
hal van Stadsarchief Amsterdam. Het rijk
hun historisch interieur. En iedereen die zich
Charema, Pruikenburgfonds, Stichting
geïllustreerde boek is een inspiratiebron voor
interesseert in de geschiedenis van Amsterdam,
Historische Interieurs en de Rijksdienst voor
iedereen die geïnteresseerd is in woning
de Joodse geschiedenis of historische
het Cultureel Erfgoed. n
fototentoonstelling 8 juni t/m 8 september De tentoonstelling ‘Wonen in een monumentaal huis’ is van 8 juni t/m 8 september vrij toegankelijk voor publiek in Stadsarchief Amsterdam, Vijzelstraat 32 1017 HL Amsterdam
Erfgoedfair
‘Wonen in Historie’
Photo Holland - Apeldoorn
Op 16 juni vindt de eerste erfgoedfair ‘Wonen in Historie’ plaats op het terrein van Paleis het Loo.
Kom langs bij het Restauratiefonds
Een uitgelezen kans voor u om kennis te maken met alles wat te maken heeft met monumenten.
op de erfgoedfair ‘Wonen in Historie’
In een gezellige sfeer en de prachtige ambiance van Paleis het Loo wordt u getrakteerd op
en vraag hoe u kans maakt op een
16 juni 2012
talloze kraampjes met nieuwe producten, informatie, lezingen, workshops, rondleidingen en speeddates. Ook het Restauratiefonds zal op deze dag aanwezig zijn. We zien u dan ook graag op 16 juni in Apeldoorn! n
Komt u op 8 en 9 september 2012 ook naar de Open Monumentendag? Het evenement bestaat al meer dan 25 jaar en
monumenten hun deuren voor publiek, ook
trekt elk jaar meer en meer bezoekers: Open
(historische)tuinen kunnen bezocht worden.
Monumentendag! Het landelijke thema van Open Monumentendag 2012 luidt: Groen
Bent u benieuwd naar alle activiteiten
van Toen. In het kader van de Open Monu-
bij u in de buurt? Kijk op
mentendag openen niet alleen gebouwde
www.openmonumentendag.nl/kaart n
paleisconcert in de prachtige ambiance van Paleis het Loo.
23
Jaar van de Historische Buitenplaats Het jaar 2012 is uitgeroepen tot ‘Jaar van de Historische Buitenplaats’. Door het hele jaar heen zijn er speciale evenementen georganiseerd. Hier een kleine greep uit het aanbod.
COLUMN Jeroen Esselmann werkt bij het
Varen over de Vecht 1 maart 2012 t/m 31 december 2012
Restauratiefonds en zorgt met de RestauratieWijzer voor professionele begeleiding, voor en tijdens de restauratie van uw rijksmonument.
Op de Vecht zijn diverse rederijen werkzaam die met klassieke salonbootjes varen langs de schitterende buitenplaatsen aan deze rivier. Ervaren schippers in prachtige boten varen dagelijks en op afspraak in stijl met kleine gezelschappen langs Maarssen, Breukelen, Loenen en Vreeland, met volledig verzorgde catering aan boord.
Zomerconcert op Lauswolt 8 juli 2012
De RestauratieWijzer
maakt stappen Onze klanten maken geregeld grote stappen. In deze tijd is het bijvoorbeeld al een hele stap om over te gaan tot de koop van een nieuw huis, laat staan een
Voor de pauze speelt het Noord Nederlands Orkest (NNO) De Notenkraker van Tsjaikovski.
monument. Meer nog dan voorheen
Daarna is het de beurt aan de jonge sopraan Hila Fahima (1987). U wordt verwelkomd vanaf
vergt een stap als deze grondige voor
14.30 uur met een heerlijk aperitief, waarna er een bijzondere high tea wordt geserveerd.
bereiding over het financiële plaatje.
Het Lauswolt Zomerconcert begint om 15.00 uur en wordt om circa 17.00 uur afgesloten met
Een gesprek met ons op kantoor,
het laatste deel van de high tea.
het inschakelen van de gemeente, de Monumentenwacht en de Belastingdienst. Nee, onze klanten laten niets aan het
Nacht van de Buitenplaats 22 september 2012
toeval over. Ook de RestauratieWijzer maakt stappen. Prachtig nieuws is natuurlijk,
Tijdens deze Nacht van de Utrechtse Buitenplaats worden zoveel mogelijk buitenplaatsen in
dat het RestauratieWijzer-team weer op
de omgeving van Driebergen/Zeist, in de omgeving Utrecht stad en in de Stichtse Vecht van
volle sterkte is met de komst van Nadja
binnen en van buiten verlicht. U kunt langs de buitenplaatsen wandelen, fietsen of rijden.
Keuter-de Vries. Ook merken we dat
Langs de route worden kleinschalige activiteiten gehouden, waarbij op verschillende buiten-
naast een goede voorbereiding, een
plaatsen een divers cultureel aanbod is geprogrammeerd.
goed voorbeeld kan helpen. Een voorbeeld dat u meeneemt in de stappen die gezet moeten worden tijdens het aan-
Tuinrondleidingen op buitenplaats 20 oktober 2012
koop- en/of restauratieproces. Met trots presenteren we dan ook ons nieuwe stappenplan op de website, heel handig voor iedereen die zijn eerste stappen in
De buitenplaats Hofwijck in Voorburg organiseert speciale tuinrondleidingen door Henk Boers in
‘monumentenland’ zet.
het kader van 2012 het Jaar van de Historische Buitenplaats. De deelnemers worden om 14.00 uur gastvrij ontvangen op Hofwijck met koffie/thee en iets lekkers. Daarna volgt de tuinrondleiding van een uur en is er gelegenheid tot het stellen van vragen aan de hortulanus. Kijk voor het volledige aanbod op www.buitenplaatsen2012.nl n
www.restauratiewijzer.nl n
24
voor en na restauratie
‘het Kasteeltje’ van Alkmaar Ed Bregman en zijn schoonvader Sam Boekel restaureerden samen al een aantal Alkmaarse panden. Na de negentiende eeuwse panden van het Hoogheemraadschap aan de Kennemerstraatweg ontfermden ze zich over een prachtig Jugendstil-pand aan de Zilverstraat, in de volksmond beter bekend als ‘het Kasteeltje’.
‘het Kasteeltje’ werd in 1901 gebouwd in opdracht van sigaren
Sam nog een keer langs was gelopen. Sam: “Hij zei: “Kom mee, dit moet
winkelier P. Blaauw. De Alkmaarse architect Klaas Bakker
je zien.” Ik kende dat pand natuurlijk, ik ben een geboren Alkmaarder,
Dz. ontwierp voor hem een kleurrijk pand in Jugendstilstijl.
ik ben in mijn leven al talloze keren langs dit pand gekomen.”
Lichtgele, bruingele, blauwe en donkergroene geglazuurde bakstenen geven het pand een bijzondere uitstraling.
Schoonvader Sam was meteen enthousiast en nam de bouwbegelei-
Het pand moet toen al een blikvanger zijn geweest en dat
ding op zich. Hij deed dat al eerder bij panden die zijn schoonzoon
is het ruim honderd jaar later nog steeds.
kocht. “Dit houdt mij jong. Ik kan niet stil zitten. Het is fietsen of dit eigenlijk. En ik heb profijt van mijn arbeidsverleden. Ik heb dertig jaar
Ed Bregman en zijn vrouw werden eind 2010 verliefd op ‘het Kasteeltje’
bij Forbo gewerkt. Ik kan daardoor goed uitleggen aan mensen die bij
en besloten het te kopen. Maar niet nadat Ed er samen met schoonvader
de restauratie betrokken zijn, hoe ik dingen wil hebben.”
25
“Wanneer je ook bij ‘het Kasteeltje’ komt, er staan altijd wel mensen naar te kijken”
In de rubriek ‘voor en na de restauratie’ bezoeken we dit keer ‘het Kasteeltje’ van Almaar. Een kleurrijk pand in Jugendstil-stijl. Al met al zijn ze er een jaar mee bezig geweest.
Waardevast Ed heeft na de afronding van de restauratie van ‘het Kasteeltje’ weer
foto van het balkon. Dankzij die foto kregen wij een beeld van de
een monument gekocht, waar Sam zich uit kan leven. “Ik had tot voor
details, die we op die manier weer terug konden brengen.”
kort een makelaardij, maar die heb ik een paar jaar geleden van de hand gedaan. Tegenwoordig investeer ik in onroerend goed en dan
Ook de gemeente Alkmaar deed er alles aan om informatie over het
vooral in monumentale panden, daar heb ik een bepaald gevoel bij.
pand te verzamelen. Sam: “Zij hebben een onderzoek gedaan naar
Het zijn vaak karakteristieke panden. Ik geloof dat ik wel iets heb met
de kleuren van ‘het Kasteeltje’. De gepleisterde buitenmuur bleek
torentjes, dat lijkt een soort rode draad. En bij dat gevoel komt ook
oorspronkelijk veel geler dan we dachten. En dat is nu prachtig bij die
nog eens de zakelijke afweging dat monumenten waardevast zijn.
groen geglazuurde bakstenen.”
Je weet dat zo’n gebouw er over honderd jaar ook nog wel staat.” Ed en zijn vrouw hebben inmiddels besloten dat ze een deel van de
Tegenvaller en meevaller
historische panden in de Alkmaarse binnenstad willen verhuren aan
Natuurlijk was er goed nagedacht over de aankoop en de financiering
toeristen. “Wie dat wil, kan een verdieping van ‘het Kasteeltje’ huren.
ervan. Maar toch kunnen er dingen boven water komen, waarop je
Dat kan voor een weekendje, maar ook voor langere tijd.”
vooraf niet had gerekend. Ed: “Toen de steiger er omheen stond, konden we het pand pas echt goed van dichtbij bekijken. We werden
Informatie
niet vrolijk van wat we toen zagen. De schoorsteen moest gesloopt
Belangrijk bij een restauratie is informatie over het pand. Ed en Sam
en weer opnieuw opgebouwd, de schroten moesten vervangen, al het
wilden het pand zoveel mogelijk terugbrengen in de oorspronkelijke
zinkwerk moest vernieuwd en het dak was er heel slecht aan toe.
staat. Maar het bleek niet eenvoudig om te achterhalen wat die
Er ontbraken her en der leitjes op het dak van het torentje. Gelukkig
oorspronkelijke staat dan precies was. Sam: “Wij hebben nergens
hebben we een Restauratiefonds-hypotheek kunnen afsluiten, dat
bouwtekeningen kunnen vinden van de architect.” Ed haalt ondertussen
scheelde toch weer.”
een map tevoorschijn. Gelukkig was er wel veel beeldmateriaal voorhanden. Veel foto’s hebben ze gekregen van mensen die hoorden dat
Zoektocht
ze met het pand aan de slag zouden gaan. Sam: “Op een dag was ik
Sam en Ed hebben weliswaar een aannemer ingehuurd, toch deden ze
bij ‘het Kasteeltje’, toen er een man bij me kwam staan. Hij vertelde
ook veel zelf, onder andere de inkoop van bouwmaterialen. Ed: “Ik ben
dat hij er vroeger had gewoond, tot zijn veertiende jaar. Hij had een
op zoek gegaan naar leveranciers van allerlei oude bouwmaterialen.
voor
na
TIP
26
Calculeer verrassingen
in. Je kan vooraf al weten dat het
altijd duurder uitpakt dan je denkt!
investeringen moeten verantwoord zijn. Gelukkig zijn er heel veel mensen die met je mee kunnen denken. In de loop van de jaren heb ik met heel veel leveranciers contact gelegd. Dat maakt dat je hun ook om advies kan vragen als je naar iets specifieks op zoek bent.”
Vakmanschap Sam is erg blij met de mensen die voor hen werkten. “De voeger en de timmerman waren allebei mannen waar ik graag nog eens mee zou willen werken. De voeger heeft zijn ziel en zaligheid er in gelegd. Hij zei weleens dat dit zijn laatste en zijn mooiste project was. Met alle kennis die hij tijdens zijn loopbaan opgebouwd had, heeft
mee- en tegenvaller Meevaller
Het was zeer verrassend wat de vakmensen zoals de voeger, de timmerman en de dakspecialist hebben weten te bereiken met het pand. En veel mensen droegen fotomateriaal aan, die betrokkenheid was fijn. Ook de mensen van Monumentenzorg van de gemeente dachten volop mee.
Tegenvaller
De staat van het pand binnen en buiten was veel slechter dan gedacht. De hoeveelheid bouwkundige informatie over het pand was zeer beperkt.
hij de schade aan de geglazuurde bakstenen weg kunnen werken. En de timmerman wist de deur van de winkel exact na te maken van een foto. Het waren ook mannen die goed luisterden. Dan zei ik: “We hebben een probleem, kan je dat oplossen?” Zwijgend hoorden ze me dan aan, ik kon eigenlijk niet peilen of mijn vraag nu aankwam of niet. Steevast kwamen ze de volgende dag met iets: “Bedoelde je dit soms?” Echt prachtige, betrokken mannen die zelf nadachten en zoveel liefde voor hun vak toonden.”
Mooiste moment Iedere restauratie kent dieptepunten, maar gelukkig ook vele mooie momenten. Ed en Sam zijn er eensgezind over: hùn mooiste moment was het ‘uitpakmoment’. Ed:”Het pand stond in de steigers en was daarna helemaal in plastic verpakt. Het moment dat het plastic eraf ging, dat zal ik nooit vergeten. We hadden zelf vaak op de steiger
Veel mensen die handelen in oude bouwmaterialen adverteren wel
gestaan en allerlei details al eens bewonderd. Maar nu zagen we het
op Marktplaats. Daar vond ik bijvoorbeeld een Jugendstil-brievenbus.
grote geheel en dat was prachtig!”
De geglazuurde dakpannen heb ik pas na lange tijd gevonden, uiteindelijk vond ik ze bij een boer in Friesland. Maar de leitjes voor
Eigenaren zijn doorgaans intensief betrokken bij hun pand. De buiten
het torentje waren nergens tweedehands te koop. We hebben toen
wacht kan vaak maar moeilijk inschatten hoeveel inspanning een
een paar honderd van die leitjes laten bakken in de Makkumer
restauratie vraagt. Sam: “Al met al zijn we een jaar bezig geweest.
Aardewerkfabriek. Het dak heeft al met al veel tijd en geld gekost,
Nu het klaar is, worden we door heel veel mensen aangesproken.
maar nu die pannen en leitjes erop liggen, is het resultaat schitterend.”
Mensen die er geen verstand van hebben, zeggen: “Er is niet veel aan gebeurd.” En zij die er wel verstand van hebben, zien dat we er
Balanceren
heel veel werk aan hebben gehad. Heel veel van wat je doet is later
Sam vertelt: “We hebben veel overlegd met Monumentenzorg om de
onzichtbaar.” Ed vult aan: “Die details goed doen, dat doe je voor
balans te vinden tussen herstel van het pand en er tegelijkertijd toch
jezelf, omdat je het weer passend wilt hebben allemaal.” En ook al
ook een comfortabel huis van te maken. We hebben er bijvoorbeeld
ziet niet iedereen de kleine dingen, over het grote geheel is vriend en
wel centrale verwarming in aangelegd. Maar we hebben ook gezocht
vijand het eens: ‘het Kasteeltje’ is bijzonder. Sam: “Wanneer je ook bij
naar mogelijkheden om het pand te isoleren. Daarbij kwamen we toch
‘het Kasteeltje’ komt, er staan altijd wel mensen naar te kijken en te
ook wel op een punt dat je je moet afvragen wat voor uitgaven nog
fotograferen. Daar word je vrolijk van!”
verantwoord zijn. We waren op alle punten van goede wil: het beste voor ‘het Kasteeltje’. Maar we hebben ons hoofd er ook wel bijgehouden,
Logeren in ‘het Kasteeltje’? Kijk op www.citytripalkmaar.nl n
oude versie
KIJK OP monumenten.nl
nieuwe versie, waarbij:
Monumenten.nl is het platform voor iedereen die geïnteresseerd is in monumentale - algehele spatiering is aangepast - de ‘witruimtes’ bij de letters ‘m’, ‘n’ en ‘u’ zijn verkleind, waardoor de letter ook iets meer condensed wordt - de letter in zijn geheel iets slanker is en de curves iets strakker zijn aangezet
panden. Met de laatste ontwikkelingen is de website een richting ingeslagen waarbij bezoekers ook zelf hun mening of informatie kunnen geven over monumentale panden. Bijvoorbeeld door te reageren op een nieuwsbericht of te twitteren over monumenten. Op deze pagina een greep uit de recente ontwikkelingen. Of kijk voor het volledige beeld op Monumenten.nl.
Monumenten op de kaart Op Monumenten.nl vindt u op de kaart van Nederland ongeveer 60.000 rijksmonumenten. Wilt u zien welke rijksmonumenten er in uw omgeving zijn? Zoom dan in op de kaart of zoek op adres, plaatsnaam of monumentnummer. Klikt u op een van de monumenten, dan vindt u tekst en uitleg en eventueel ook foto’s over dit monument. Van meerdere rijksmonumenten zijn ook bijzondere historische afbeeldingen te zien. Kijk op Monumenten.nl/monumenten n
Special Sommige typen monumenten zijn zo
gaat over de buitenplaatsen in Nederland.
nog vele buitenplaatsen aan toegevoegd.
bijzonder, dat ze speciale aandacht verdienen.
Dat juist voor deze voormalige buitens van rijke
De tweede special zal de Werelderfgoederen
Op Monumenten.nl is daarom ‘de special’ in
stedelingen een special gemaakt is, komt door-
in Nederland in de schijnwerpers zetten.
het leven geroepen: een uitgelicht thema met
dat 2012 het themajaar is van de historische
veel achtergrondinformatie. De eerste special
buitenplaatsen. In de loop van 2012 worden er
Kijk op Monumenten.nl/buitenplaatsen n
Zelf informatie toevoegen Ziet u zelf op internet een interessant bericht
Deel het op Twitter. En gebruikt u daarbij
en de specialpagina. En met een twitter- of
voor monumenteigenaren? Of hoort u in
#monumenten, dan komt uw tweet ook op
Facebook-account kunt u binnenkort ook
uw directe omgeving een belangrijke tip?
Monumenten.nl. Waar? Op de nieuwspagina
reageren op nieuwsberichten. Bovendien wordt het op Monumenten.nl in 2012 mogelijk om zelf informatie of foto’s toe te voegen over een bepaald rijksmonument. Zo wordt Monumenten.nl steeds meer een site voor én door iedereen die belangstelling heeft voor monumentale panden. Kijk op Monumenten.nl/nieuws n
27
28
de vraag
Nationaal Restauratiefonds betaalt mijn subsidie uit,
moet ik rekening houden met wijzigingen?
Een van de belangrijkste taken van het Restauratiefonds is het uitbetalen van Brim-subsidie namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De subsidie vraag u daar aan, waarna het Restauratiefonds zorgt voor de verdere uitbetaling ervan. Wat zijn de veranderingen in 2012?
Raymond Cornet, consulent Financieringen en Subsidies bij het Restauratiefonds vertelt u hier alles over.
Wat is Brim-subsidie?
gehonoreerd en u heeft per brief een voorlopige beschikking
Brim staat voor Besluit rijkssubsidiëring instandhouding
ontvangen. Hiermee kent de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
monumenten. Dit is een jaarlijkse tegemoetkoming in de kosten
u een voorlopig subsidiebedrag toe. Dit bedrag wordt na afloop van
voor het in stand houden van specifieke rijksmonumenten
de restauratie vastgesteld door middel van een definitieve vaststelling.
(woonhuizen uitgesloten). Brim-subsidie vraagt u rechtstreeks
In de voorlopige beschikking staat een aanvraagnummer vermeld.
aan bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. U moet voor
Dit nummer kent het Restauratiefonds ook. Het Restauratiefonds
het aanvragen eerst een zes-jareninstandhoudingsplan opstellen.
betaalt uw subsidie uit. Mocht u na ontvangst van de beschikking
Nadat de subsidie is toegekend door de Rijksdienst voor het
dus vragen hebben over de uitbetaling van uw subsidie, dan kunt u
Cultureel Erfgoed, maakt u kennis met het Restauratiefonds;
met het Restauratiefonds bellen. Wij helpen u met al uw vragen.
wij verzorgen de uitbetaling van uw subsidie.
Hoe weet u dat u gebruik maakt van het Brim?
U heeft een voorlopige beschikking van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ontvangen, wat nu?
U bent in het bezit van een rijksmonument en u heeft een aanvraag
U ontvangt een brief van het Restauratiefonds met informatie.
gedaan voor subsidie bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Hoe deze brief eruitziet, hangt af van de datum waarop u de
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft uw aanvraag
voorlopige beschikking heeft ontvangen.
29
Verschillende werkwijze tussen beschikkingen van vóór 1 januari 2012 en na 1 januari 2012:
Elke dag komen er tientallen vragen bij Nationaal Restauratiefonds binnen. Soms zo interessant dat we er graag wat dieper op ingaan. Dit keer gaat het over de uitbetaling van subsidie.
Situatie 1
Situatie 2
U heeft een voorlopige beschikking van vóór 1 januari 2012.
U heeft een voorlopige beschikking van na 1 januari 2012.
Hoe ontvangt u de subsidie?
Hoe ontvangt u de subsidie?
Na ontvangst van uw voorlopige beschikking van de Rijksdienst voor
Na ontvangst van uw voorlopige beschikking van de Rijksdienst voor
het Cultureel Erfgoed ontvangt u een brief van het Restauratiefonds.
het Cultureel Erfgoed ontvangt u een brief van het Restauratiefonds.
Hierin staat uw persoonlijke inlogcode en wachtwoord. Om gebruik
Hierin worden uw gegevens gecontroleerd en uw emailadres gevraagd.
te kunnen maken van de subsidie die voor u beschikbaar is gekomen,
Deze brief stuurt u ingevuld retour. Uw subsidie is door de Rijksdienst
gaat u uw facturen declareren. Heeft u een factuur ontvangen van uw
voor het Cultureel Erfgoed voorlopig toegekend over zes jaar en heeft
aannemer of schilder? Ga dan naar www.restauratiefonds.nl/declareren.
elk jaar een vaste maand waarop het bedrag door het Restauratiefonds
U moet uw account binnen een maand activeren met uw inlogcode
wordt uitgekeerd. U krijgt deze bedragen dus in zes termijnen
en wachtwoord. In uw account kunt u de gegevens van de factuur
automatisch uitbetaald. U hoeft geen facturen meer te declareren.
opvoeren. Na verzending van het digitale declaratieformulier komen
Na elke uitbetaling ontvangt u een bevestiging. Wilt u de termijn
deze gegevens bij ons binnen, wij zullen binnen 5 werkdagen overgaan
bedragen wijzigen, dan neemt u contact op met de Rijksdienst voor
tot uitbetaling.
het Cultureel Erfgoed.
Hoe controleren wij uw facturen?
Hoe controleren wij uw facturen?
Als u de factuur digitaal gedeclareerd heeft, hoeft u de factuur niet
Het Restauratiefonds speelt vanaf 1 januari 2012 geen rol meer in
meer direct op te sturen. Onze manier van controleren is namelijk per
deze eindcontroles. Na de periode van zes jaar voert de Rijksdienst
1 april 2012 gewijzigd:
voor het Cultureel Erfgoed een eindcontrole uit en stelt de subsidie definitief vast. De manier van controleren hangt af van de hoogte van
Controle vóór april 2012
het subsidiebedrag.
Het Restauratiefonds vroeg voor 1 april 2012 alle facturen op ter controle. Deze facturen moesten aan meerdere voorwaarden voldoen.
Heeft u nog vragen? Neem dan contact op met het Restauratiefonds,
De ontvangen facturen werden in het systeem gezet en later terug-
afdeling Financieringen en Subsidies: (033) 253 9120. n
gestuurd aan de klant.
Uw Brim-subsidie vanaf 2012
Controle na april 2012 Niet alle facturen hoeven meer ingediend te worden. Tijdens het digitaal declareren kan het zijn dat de declaratie waarmee u bezig bent in een steekproef valt. U merkt dit, doordat er een ‘pop-up’ in uw scherm verschijnt. Het Restauratiefonds vraagt u vervolgens, binnen een maand, de originele facturen op te sturen. De desbetreffende declaratie blijft tot ontvangst van de factuur geblokkeerd.
1 2 3
3 voordelen
Minder administratie, omdat u geen facturen meer hoeft te declareren.
Automatische uitbetaling in gelijke termijnen op vaste tijdstippen.
Door snelle digitale uitwisseling van gegevens tussen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Nationaal Restauratiefonds, beschikt u eerder over uw subsidiegelden.
30
de specialist onderwerp
“Remmerstein is een school voorbeeld van duurzaamheid avant la lettre” REDRES Nederland kent vele specialisten op het gebied van monumenten(zorg). Dit keer spreken we Redres, een van de grootste monumentenmakelaars.
31
Een huurder vinden voor uw landhuis? Op zoek naar een kerk, een oude fabriek of een watertoren? De erfgoedexperts van Redres, dat bemiddelt in cultureel erfgoed, staan u graag terzijde. Met passie. “Een monument, dat is toch wel even wat anders dan een kantoorkolos aan de Zuidas.”
Monumenten als joie de vivre
De maar liefst 60 meter lange pergola is nog niet helemaal
Geen halszaak, die putjes, vindt Maarten Evelein, de heer des huizes.
klaar; de tuinman is druk bezig met het leggen van de laatste
Vijf jaar lang hebben hij en zijn vrouw, Lot Evelein-Barones Bentinck,
flagstones, vierkante stukken natuursteen uit India. In een
met haar zus Saskia Von Geldern-Barones Bentinck, de eigenaressen
van de in elkaar overlopende vijvers moet nog nieuw folie.
van Remmerstein, veel energie en tijd geïnvesteerd in de restauratie
Dat gaat binnenkort gebeuren - een medewerker van een
van het landgoed. Dat was nodig ook. Het familiebuiten, gebouwd
bedrijf die de vijver gaat ‘inmeten’, belt dat hij onderweg is.
door de grootvader van de gezusters Bentinck, was vanaf 1985
En de enorme Rododendrons en de Blauwe regen staan nog
bewoond door derden op basis van erfpacht. Aan onderhoud is in
net niet in bloei. Maar verder is de prachtige terrasvormige
die jaren te weinig gedaan. Werkzaamheden die wel zijn verricht,
Engelse tuin van Landgoed Remmerstein in Rhenen, ontworpen
heeft Evelein deels moeten laten herstellen. Dat gold bijvoorbeeld
door de bekende tuinarchitect Dirk Tersteeg, grotendeels in
voor het voegwerk, tegen een habbekrats uitgevoerd door een
oude glorie hersteld.
gepensioneerde metselaar van een naburige camping.
Dat geldt ook voor het landhuis zelf, net als de tuin, een rijksmonument.
Dat strookt niet met de hoge maatstaven die de familie hanteert bij
Een fors (1150 vierkante meter vloeroppervlak), maar desondanks
het onderhoud. Kwaliteit en respect voor de monumentale status
bijzonder sfeervol pand, gebouwd in 1912 en ontworpen door Samuel
staan daarbij centraal, zodat het landgoed in goede conditie bewaard
de Clercq. Hij legde de basis voor het huidige landhuis in de vorm van
blijft voor volgende generaties. Voor de familie én voor andere
een in Engelse countrystyle gebouwde Vondelparkvilla met invloeden
erfgoedliefhebbers. Want het in totaal ongeveer 150 hectare grote
uit de art & craftbeweging, een kunst- en designstroming uit de laatste
landgoed, een van de laatste buitenplaatsen op de Utrechtse
helft van de 19e eeuw.
heuvelrug, valt onder de Natuurschoonwet en staat daarom grotendeels ook open voor wandelaars. Daarnaast is Remmerstein binnenkort
Verkoop onacceptabel
weer te huur. Nu de restauratiewerkzaamheden zo goed als voltooid
Een goed voorbeeld van de typische Engelse countrystyle bieden
zijn, verhuizen Evelein en zijn vrouw binnenkort weer naar hun huis in
de metalen ramen. Die zijn inmiddels bijna allemaal gerestaureerd.
Blaricum. Voor twee mensen is het landhuis eenvoudigweg te groot.
Een arbeidsintensieve klus, waarmee alleen al een bedrag is gemoeid van ruim twee ton euro’s. Het resultaat mag er zijn. Kennelijk zijn de
Verkoop is geen optie. Evelein moet er niet aan denken. “Remmerstein
vele vogels op Remmerstein dezelfde mening toegedaan. De lijnzaad-
hoort bij de familie’’, klinkt het resoluut. “Dit landgoed is een bedrijf
olie in de stopverf, waarmee de ramen in de vensters zijn bevestigd,
en niet zomaar een bedrijf, nee, een bedrijf met een ziel. Als je dat
heeft hun speciale belangstelling, getuige de putjes in de stopverf die
verkoopt, is de kans groot dat die ziel verdwijnt en dat is voor ons
zij met hun snavels hebben veroorzaakt.
onacceptabel.”
32
tips
1
2
3
Verdiep u in de geschiedenis van het monument, respecteer die. Dat komt de restauratie en/of herontwikkeling ten goede. Denk vanuit de ziel van het object. Staar u niet blind op de beperkingen van een monument. Kijk door het object heen naar mogelijkheden.
Voor Andriessen vormde dat in 2003 aanleiding te beginnen met Redres. “Binnen het vastgoedwereldje keken ze daar vreemd van op. Collega-ontwikkelaars zeiden: “waar begin je aan”. In die wereld draait het om het snelle geld. Bij monumenten staat de bezieling voorop. Dat is ook waarom ik Redres ben begonnen. Een landgoed als Remmerstein, daar gaat je bloed sneller van stromen. Dat is toch even wat anders dan zo’n kantoorkolos aan de Zuidas.” Dankzij het unieke
Laat u goed informeren over de technische, financiële en fiscale kanten van het kopen van een monument. Erfgoedspecialisten als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, monumentenambtenaren, de Monumentenwacht, Nationaal Restauratiefonds, de fiscus en andere experts kunnen u daarbij helpen.
aanbod is Redres inmiddels de grootste in monumentaal erfgoed gespecialiseerde makelaar in heel Nederland. Aan- en verkoop van erfgoed staan bij Redres voorop. In deze discipline hebben Andriessen en Reerink flink wat ervaring en kennis opgebouwd. Landgoederen, kastelen, kerken, scholen, watertorens, oude fabriekshallen: zowel in particulier als in commercieel erfgoed zijn de monumentenmakelaars goed thuis. Daarnaast taxeren zij veel bijzondere monumenten.
Harmonieus geheel
Door die kennis en ervaring weten de beide heren als geen ander
Jan-Willem Andriessen en Jim F. Reerink weten precies wat Evelein
wat de kwaliteiten zijn van cultureel erfgoed en hoe deze objecten
bedoelt. Remmerstein vertegenwoordigt alles waar zij voor staan.
in de markt moeten worden gezet. Veel eigenaren, maar ook veel
“Dit landgoed heeft sfeer, een hoog aaibaarheidsgehalte. Het is een
potentiële kopers, zien die mogelijkheden niet. “Kerken bijvoorbeeld
harmonieus geheel. Je voelt je er meteen thuis. Het heeft stijl en klasse,
staan van oudsher op een klein perceel; het moest worden opgebracht
is niet protserig en nergens kapot gerestaureerd”, aldus Reerink.
door de kerkgemeenschap. Als ze al grond hadden, was die in gebruik als kerkhof. Vaak zien geïnteresseerden dat als een obstakel, terwijl
Reerink en Andriessen zijn de drijvende krachten achter Redres, een
het dat niet hoeft te zijn’’, aldus Reerink. “Je moet door een monument
makelaar gespecialiseerd in monumentaal erfgoed. Andriessen was
heen kunnen kijken. Er is vaak meer mogelijk dan mensen in eerste
als projectontwikkelaar betrokken bij diverse projecten van BOEI, de
instantie denken.”
organisatie die zich bezighoudt met herbestemmen van industrieel
erfgoed. Hij ontmoette steeds meer eigenaren van landhuizen,
Duurzaam avant la lettre
pastorieën en andere (rijks)monumenten die op zoek waren naar een
Die specialistische expertise was ook een van de belangrijkste
geschikte makelaar, maar deze niet konden vinden. “Telkens kreeg ik
argumenten die het oog van de familie Bentinck deed vallen op
te horen: de makelaar bij ons op de hoek begrijpt mij niet.”
Redres toen zij na rijp beraad had besloten Remmerstein te gaan
33
verhuren. “Dit zijn jongens met affiniteit voor dit soort bouwwerken. Mannen die weten wat we willen en wat we zoeken”, aldus Evelein. Evelein doelt daarbij ook op de discrete wijze waarop Redres bemiddelt. Verkoopborden in de tuin of opzichtige advertenties zijn uit den boze. Dat stellen eigenaren niet op prijs. Redres volstaat met een annonce op de eigen website. Zelfs dat is sommige eigenaren nog te veel. In de portefeuille van Redres zitten bijvoorbeeld ook landgoederen langs de Vecht. Welke landgoederen dat zijn, vertellen de monumentenmakelaars alleen aan mensen die echt zijn geïnteresseerd. Aan wat voor soort huurders Evelein en de Redres-makelaars zoal denken voor Remmerstein? Dat kan in principe van alles zijn, mits de kandidaten de liefde voor cultuurhistorisch erfgoed delen. Reerink: “Je kunt bijvoorbeeld denken aan een groot bedrijf dat wil uitstralen
Jim Reerink (l) en ir. Jan-Willem Andriessen (r), directeuren Redres
dat het hecht aan duurzaamheid. Dan zit Remmerstein als gegoten; dit landgoed is een schoolvoorbeeld van duurzaamheid avant la lettre.” tuinonderhoud. Bovendien ligt de vastgoedmarkt er niet bepaald Of de juiste huurders snel worden gevonden, blijft natuurlijk afwachten.
florissant bij. Heeft de clientèle van Redres ook last van die economische
De huurprijs is niet mals – 125.000 euro op jaarbasis, inclusief het
tegenslag? Volgens Reerink valt dat mee. “Onze relaties beschikken vaak over eigen geld. Dat moet ook wel”, benadrukt hij. “Een monument aanschaffen met louter vreemd vermogen, red je niet.”
“Dit landgoed is een bedrijf met een ziel. Als je dat
verkoopt, is de kans groot dat die ziel verdwijnt”
Subsidiebijdrage Ook op het gebied van subsidies en goedkope leningen voor het onderhoud en de restauraties van cultureel erfgoed zijn Reerink en Andriessen goed ingevoerd. Maarten Evelein hoefde van die hulp geen gebruik te maken. Als ervaren landgoedbeheerder en architect -Evelein tekende onder meer voor Huis het Loo, de woning van prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven op het terrein van Paleis het Loo in Apeldoorn- is hij goed op de hoogte. Voor de restauratie van het landhuis deed hij onder meer een beroep op het Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten (Brim). De restauratiekosten lagen helaas net onder de grens van vijf ton die destijds van kracht was. Voor het onderhoud van de maarliefst drie hectare grote tuin ontving Evelein wel subsidie in het kader van het Besluit rijkssubsidiëring historische buitenplaatsen (Brhb), een oude regeling voor het herstel van historische buitenplaatsen. Voor het Veerhuis in Opheusden, dat nu dienst doet als café-restaurant, kregen de eigenaren van Remmerstein een laagrentende Restauratiefonds-hypotheek. Mede dankzij de verschillende manieren van financiële ondersteuning is Remmerstein weer grotendeels in oude glorie hersteld. Over twee weken moet de tuin af zijn. Dan komen de leden van Erfgoedvereniging Heemschut en de Nederlandse Tuinenstichting het resultaat bewonderen. Dat gaat vast lukken. Als straks ook nog de Blauwe regen in bloei staat, kan iedereen helemaal tevreden zijn. n
34
nieuw leven voor het monument
In zijn 175-jarige bestaan heeft de Arnhemse Koepelkerk verschillende ingrepen ondergaan. De laatste grondige renovatie dateert van 1976, toen een eerder gesloopte tweede galerij in ere werd hersteld, en onder de kerkzaal een ontmoetingsruimte kwam. Ruim 35 jaar later staat het neo-classistische bouwwerk voor een nieuwe ingrijpende operatie, die de functionaliteit verbetert.
Koepelkerk biedt podium voor culturele evenementen
Gewelfd plafond Wie een kijkje wil nemen bij de Koepelkerk, vindt het 175-jarige rijksmonument aan het Arnhemse Jansplein in de steigers. Met de restauratie van de buitenkant is reeds begonnen. Schilderwerk, goten en glas-in-lood worden vernieuwd. De op de buitenmuren rustende buitenkoepel zal van enkele nieuwe leien worden voorzien. De binnenkoepel bestaat uit stucwerk op stro, vertimmerd naar Al enige tijd stond groot onderhoud
Van Doornik: “Een dergelijke grootschalige
144 cassettes die tezamen het fraaie,
gepland, vertelt Luuk van Doornik van
operatie vereist instemming van kerkbestuur en
gewelfde plafond vormen. Die cassettes
de Commissie van Beheer. Dat kan nu
kerkelijke gemeente. Daarnaast vielen de kosten
krijgen een wat lichtere tint. Van Doornik:
worden gecombineerd met een herin-
beduidend hoger uit. De restauratie is gesub-
“In 1975 zijn ze donkerder gemaakt, om het
richting. De gemeente had de beoogde
sidieerd door de Rijksdienst voor het Cultureel
contrast te vergroten. Maar dat effect kun je
verbreding van de functionaliteit
Erfgoed en Provincie Gelderland. We hebben
tegenwoordig ook met verlichting realiseren.
al enige tijd op de agenda staan.
gelukkig ook nog een eigen potje en Nationaal
Verder wordt het monumentale Naber-orgel
Het duurde echter even voordat het
Restauratiefonds heeft ons voorzien van een
gerestaureerd, en ventilatie en verwarming
plan daartoe werd goedgekeurd.
laagrentende Kerken Nevenfunctie-Lening.”
geoptimaliseerd.”
35
“Wij stellen onze kerk meer open voor de buitenwereld”
“Nationaal Restauratiefonds
Jaarlijks krijgen veel monumenten een ‘nieuw leven’. Onlangs gaf de Arnhemse Koepelkerk groen licht voor een herinrichting die de deuren openzet voor culturele evenementen.
Toneel- en muziekvoorstellingen De kerkzaal heeft straks twee ingangen,
Om die te realiseren, verruilen we de banken
heeft gezorgd voor een
die rechtstreeks aansluiten op de twee
voor stoelen. Ook komt er een verplaatsbaar
(nood)uitgangen. De kerk wordt zo een
podium, en een omkleed- en opslagruimte.
laagrentende Kerken
stuk toegankelijker – en niet alleen voor
Of elke artiest hier terechtkan? “Madonna
Nevenfunctie-Lening”
de eigen gemeenteleden. Bruiloften en
zie ik hier niet optreden, om maar eens iets te
recepties hielden we al, vanaf volgend jaar
noemen. Want die nieuwe multifunctionaliteit
zullen muziek- en theateruitvoeringen en
moet wel verenigbaar zijn met de identiteit
culturele exposities worden georganiseerd.
van onze gemeente.” n
Samen de schouders eronder Wonen in een monumentaal pand is voor veel mensen de ultieme woonwens. Nationaal Restauratiefonds helpt mee met het in stand houden van monumenten. Wij zijn een gedegen financieel expert én kunnen u ook adviseren over regelgeving, vergunningen en fiscale aspecten. Deze unieke combinatie van financiële en monumentenkennis maakt het Restauratiefonds tot dé ideale gesprekspartner, financier en adviseur. Voor u als monumenteigenaar en voor mensen die hun woonwensen waar willen maken.
Wilt u de digitale nieuwsbrief InDetail ontvangen? Meldt u dan aan via www.restauratiefonds.nl/indetail.
www.restauratiefonds.nl/indetail