HYPERVENTILATIE, ANGST EN PANIEK

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 1

HYPERVENTILATIE, ANGST EN PANIEK

Wie helpt mij?

Deze brochure is samengesteld door de Nederlandse Hyperventilatie Stichting in samenwerking met drs. Jan van den Berg, psycholoog, verbonden aan Instituut IPZO

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 2

Colofon Nederlandse Hyperventilatie Stichting Postbus 74386 1070 BJ Amsterdam Bereikbaar op maandag t/m donderdag tussen 9.30 en 15.30 uur vrijdag tussen 9.30 uur en 12.30 uur Bezoekadres: Agamemnonstraat 25/hs 1076 LP Amsterdam Tel. 020 662 88 76 Fax 020 676 13 01 E-mail

[email protected]

Internet http://www.hyperventilatie.org Redactie: Jan van den Berg Roos Tichelaar Vormgeving: Wim Pieterse Druk: Drukkerij Hooiberg bv

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 3

ANGSTEN, FOBIEËN EN HYPERVENTILATIE Wie helpt mij?

Inleiding Iedereen die ervaring heeft met hyperventilatie, angsten en paniek weet hoe zeer deze aandoeningen je leven kunnen beïnvloeden. Het kan je hele leven ontwrichten. Zowel je privé-leven, sociale leven als arbeidsleven kunnen hierdoor beperkt worden. Deze aandoeningen zijn zo ingrijpend dat vaak therapeutische behandeling, eventueel met ondersteuning van medicatie, gewenst is. Bij de Nederlandse Hyperventilatie Stichting (NHS) komen heel veel telefoontjes binnen van mensen die geïnformeerd willen worden over de hulpmogelijkheden binnen Nederland. Daarbij zijn ook veel vragen over medicijngebruik. Deze brochure geeft u uitleg over een belangrijk deel van het bestaande behandelaanbod, zodat u in overleg met uw huisarts, beter de weg in het genezingsproces kunt bepalen. Behandelmethoden Er zijn uiteenlopende behandelvormen voor hyperventilatie-, angst- en paniekklachten. Informeer bij uw zorgverzekeraar of deze worden vergoed. Uw zorgverzekeraar bepaalt op grond van het pakket dat u heeft, de behandelvorm die u kiest en de certificering van de hulpverlener of uw gewenste behandeling wordt vergoed. Hieronder krijgt u een toelichting op verschillende behandelvormen die u kunt tegen komen. Tot slot willen wij u enkele overwegingen meegeven die u kunnen helpen bij de keuze voor een behandeling. Ademhalingstherapie Angst- en spanningsklachten leiden veelal tot een verstoorde ademhaling en omgekeerd. Tevens treden hierbij uiteenlopende lichamelijke klachten op.

|3

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 4

Ademhalingstherapie richt zich op het herstellen van een juiste ademhaling. Deze kan worden aangeleerd en vraagt enige oefening. Mensen die dagelijks oefenen, merken op een gegeven moment dat de verstoring van de ademhaling gaat verdwijnen. Ademhalingstherapie wordt door therapeuten ietwat verschillend benaderd. Zo hebben mensendiecktherapeuten, cesartherapeuten en fysiotherapeuten etc. hun eigen visie en specialismen ofschoon er ook zeer veel raakvlakken en overeenkomsten zijn. Bovengenoemde ademhalingstherapieën worden breed gedragen als geschikte behandelvormen voor hyperventilatieklachten. Ook bij vele andere vormen van angst en spanningsgerelateerde klachten geeft ademhalingstherapie verlichting omdat men zich bewuster wordt van spanningsklachten en tevens omgangsstrategieën aangereikt krijgt. In vrijwel elke regio zijn ademhalingstherapeuten te vinden. Informeer bij uw huisarts of deze u gericht kan doorverwijzen. Haptonomie Een andere manier om met de klachten om te leren gaan is haptonomie. Haptonomie is een soort aanrakingstechniek. Je zou het een soort ‘massage’ kunnen noemen maar dan met een iets ander uitgangspunt. Het doel van deze techniek is om geestelijke en lichamelijke ontspanning te bereiken. Aangezien hyperventilatie vaak het gevolg is van bestaande spanningsfactoren kan haptonomie nuttig zijn om mensen met hyperventilatie het vertrouwen in hun lijf en leden te herstellen. Haptonomie kan helpen om weer in balans te raken. In vrijwel elke regio kunt u een haptonoom consulteren en de huisarts kan u daarnaar doorverwijzen. Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie is een combinatie van gedragstherapie en cognitieve therapie. Cognitieve gedragstherapie is een behandelvorm die veelal door psychologen wordt gegeven. Nadruk ligt op het

4|

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 5

veranderen van gedachten, gevoelens en gedrag in het heden. Het aanleren van nieuwe omgangsmethoden als ontspanningstechnieken, positief leren denken, het opheffen van eventuele vermijdingen ten gevolge van angst, zijn enkele interventies die veelal door cognitieve gedragstherapeuten worden gehanteerd. Een voorbeeld van een gedragstherapeutische interventie is iemand met een fobie stapje voor stapje te begeleiden bij het confronteren met de angst totdat de angst uitdooft en overwonnen is. Met behulp van cognitieve behandeltechnieken leert iemand via positief denken angst en spanningen te verminderen. In vrijwel elke regio zijn tegenwoordig cognitieve gedragstherapeuten gevestigd. De huisarts kan vaak een doorverwijzing geven. In Nederland zijn er tevens angstpoli’s die gespecialiseerd zijn op angstklachten: Vijverdal in Maastricht (043-3685240), IPZO in Nijmegen (www.ipzo.com of 024-3528834), Angstpoli van het Academisch ziekenhuis in Groningen 050-3614202, Angstpoli van Psychiatrisch Centrum Nijmegen 024-3887820. Bovendien biedt de Nederlandse Hyperventilatie Stichting Zelfwerkgroepen voor mensen die gestructureerd met lotgenoten en onder begeleiding aan hun klachten willen werken. Huisarts / psychiater Een psychiater is een arts gespecialiseerd in het stellen / bevestigen van de diagnose bij o.a. hyperventilatieen angstklachten en het voorschrijven van medicatie. Veelal worden deze handelingen ook door de huisarts verricht en vaak is er geen reden om een psychiater te bezoeken. Een psychiater is veelal de aangewezen persoon om mee te denken bij gecompliceerde problematiek. Bijvoorbeeld als medicatie niet goed aanslaat en men er toch van afhankelijk is, kan een psychiater goed bepalen hoe deze medicatie aan te passen.

|5

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 6

Medicatie Hieronder zal uitleg gegeven worden over medicatie. Globaal genomen zijn er 3 groepen medicijnen die veel bij angst en hyperventilatie worden voorgeschreven. *De eerste groep is die van de rustgevende middelen, de zogenaamde benzodiazepines (bijvoorbeeld: oxazepam, diazepam, lexotanil). Deze middelen werken vaak snel en men wordt er rustiger van. Nadelen zijn dat als ze uitgewerkt zijn de klachten vaak weer terug komen. Verder kunnen ze versuffend werken en is er het risico van verslaving. Om dit risico te verminderen, is het verstandig de medicijnen niet langdurig elke dag in te nemen. Afbouwen van medicijnen is niet prettig en daarom is het verstandig deze onaangename zaak te voorkomen. *Verder worden tegenwoordig vaak antidepressiva voorgeschreven. Deze medicijnen zijn oorspronkelijk ontwikkeld als middel tegen depressie, ze blijken echter ook te werken bij verschillende angststoornissen (voorbeelden zijn o.a. Fevarin, Seroxat, Prozac, Anafranil, Remeron, Efexor). In tegenstelling tot de benzodiazepines werken ze pas na enkele weken. De eerste weken kunnen de mensen vooral last hebben van bijwerkingen en verergering van de al bestaande klachten. Deze bijwerkingen zullen na 2 à 3 weken geleidelijk verdwijnen en na 6 weken zal men, indien de medicatie aanslaat, verbetering voelen. Ze werken over het algemeen niet versuffend en ze zijn lichamelijk niet verslavend. Deze medicijnen herstellen de serotoninehuishouding in het hoofd. Zolang men deze medicijnen gebruikt, zullen, wanneer de medicijnen aanslaan, de klachten verminderen of zelfs verdwijnen. Wanneer men stopt met deze medicijnen, bestaat de kans dat men weer klachtgevoeliger wordt. Daarom kan het van wezenlijk belang zijn om deze medicijnen te zien als steun in de rug naast een therapie, of het nu gaat om hyperventilatie en / of angst. Belangrijk is verder dat men zich houdt aan de dosering en wijze van innemen zoals voorgeschreven door de behandelend arts.

6|

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 7

Het heeft geen zin deze medicijnen de ene dag wel en andere dagen weer niet in te nemen. Men moet zich dus houden aan de voorgeschreven dosering. *De derde groep zijn de zgn. bètablokkers. Dit zijn veel geslikte medicijnen. Ze worden gebruikt door mensen met te hoge bloeddruk en / of hartkloppingen. Deze medicijnen blijken voor mensen met angst voor sociale situaties vaak goed te gebruiken voor een korte periode. Dus als u een bruiloft / receptie heeft, maar te veel last van trillende handen, dempt deze medicatie vaak het trillen. Als u spreekangst heeft, wordt men met deze medicijnen vaak rustig. Deze medicatie is vaak minder versuffend dan de benzodiazepines en kan een uur voor de moeilijke situatie worden genomen. Het is de bedoeling om deze medicatie slechts sporadisch te gebruiken, anders raakt men er er net als bij de benzodiazepines afhankelijk van. Een goede behandeling wordt in overleg met de behandelend arts, specialist of therapeut vastgesteld. Hoe maak ik mijn keuze uit het behandelaanbod? Graag geven we enkele handreikingen om het krijgen van de juiste hulp te vergemakkelijken. Spreek met uw huisarts de klachten door. Maak eventueel van tevoren een dagboekje waarin u registreert welke klachten optreden en wanneer. De huisarts kan dan een goede inschatting maken van de ernst van de klacht en bepalen of de huisarts deze zelf kan begeleiden of met u doorverwijzing wil bespreken. Mocht u eerst zelf willen proberen om grip op uw klachten te krijgen, ga te rade in uw bibliotheek voor boeken over hyperventilatie of angstklachten. Ook de Nederlandse Hyperventilatie Stichting kan u van dienst zijn met het verstrekken van informatie, boeken en videomateriaal. Tevens biedt de Nederlandse Hyperventilatie Stichting laagdrempelige zelfwerkgroepen voor lotgenoten, waarbij u structureel aan de klacht kunt werken. Mochten de klachten hardnekkig zijn of het dagelijkse

|7

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 8

leven te veel beïnvloed worden doordat u bijvoorbeeld afspraken moet afzeggen, veel piekert over uw gezondheid of afhankelijk gaat worden van familieleden, vraag dan uw huisarts om een verwijzing en / of medicatie. • Medicatie kan raadzaam zijn als u slechts enkele keren een moeilijke situatie in moet. Bijvoorbeeld als u een keer moet vliegen, een keer een toespraak moet houden etc. en het komt minder dan eens per 3 maanden voor, dan kan medicatie u voor die momenten de nodige rust geven. • Medicatie kan raadzaam zijn als eerdere therapieën niet voldoende geholpen hebben. • Medicatie kan raadzaam zijn als u heftige paniekaanvallen heeft die tot veel onrust leiden en waarbij het uitvoeren van het beroep of het gezinsleven er onder lijdt. • Medicatie kan raadzaam zijn als depressieklachten een rol spelen, die niet eenvoudig op te lossen zijn met beweging, gestructureerd en gezond leven, stressmanagement of therapie. Of u bij de haptonoom, ademhalingstherapeut, psycholoog of andere hulpverlener aan moet kloppen is iets waar geen bestaande richtlijnen voor bestaan. Toch zijn er enige handvatten die van dienst kunnen zijn. Als u met een behandelmethode onvoldoende behandelresultaat hebt verkregen, schroom niet en ga dan naar de huisarts terug en vraag om een andere aanpak. Echter als u een terugval krijgt na stoppen van de behandeling, is het veelal raadzaam om herhalingconsulten aan te vragen. Als er in hoofdzaak ademhalingsproblemen zijn die, om welke oorzaak dan ook, op de voorgrond treden kan een ademhalingstherapeut u goed begeleiden. Een haptonoom kan u in de regel goed begeleiden waar het gaat om bewustwording van spanning en loslaten van spanning. Een cognitieve gedragstherapeut is vaak goed thuis in het aanpakken van angstklachten en het voorkomen van overbelasting. Als u tijdens de therapie het idee heeft dat u onvoldoende verbetert, vraag dan tijdens de behandeling een

8|

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 9

evaluatiegesprek aan. Vaak kan een hulpverlener na 6 consulten een prognose geven over de verwachte behandelbaarheid van de klacht.

Trucjes Tot slot willen wij u nog enige trucjes meegeven die de hyperventilatie doen afnemen en die behulpzaam kunnen zijn bij het overwinnen van uw angsten. • Indien u een hyperventilatieaanval voelt opkomen kan het helpen om flink in beweging te komen. Springen (alsof je touwtje springt), kniebuigingen maken: het kan de aanval in de kiem smoren. • Maak een briefje met daarop een tekst waaruit u steun haalt. Iets in de trant van: ‘Dit is hyperventilatie / paniekaanval. Ik heb dit eerder gehad. Het zal enige minuten duren. Je kunt het aan! Het is niet schadelijk voor je lichaam, je valt niet flauw en wordt straks weer rustig. Probeer door de neus te ademen.’ • Probeer niet te vluchten, maar te wachten totdat de angst wegzakt. • Als je gaat hyperventileren, ga alleen door je neus ademen (beter is nog door 1 neusgat). Een hyperfree apparaat kan ook helpen. • Sommige mensen die ook tijdens bewegen verkeerd gaan ademen, bijvoorbeeld fietsen, kunnen baat hebben bij het kauwen van kauwgom. • Lees voordat u een moeilijke situatie ingaat een artikeltje waarin duidelijk staat uitgelegd hoe angst / hyperventilatie werkt zodat u er minder van in paniek hoeft te raken. • Neem een zakje “hete” snoepjes mee. Een sterke smaak kan de gedachten afleiden. • Zorg dat u altijd een krant of een tijdschrift bij u heeft voor het geval u ergens moet wachten. De wachtkamer van dokters of ziekenhuizen kunnen heel erg beangstigend zijn, zo erg dat mensen weglopen. In dit geval kun je ook proberen iets mee te nemen waar u zich heel erg op moet

|9

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 10

concentreren, bijvoorbeeld woordzoekers, moeilijke kruiswoordpuzzels of borduur- of haak- of breiwerk dat ingewikkeld is en waar u echt uw gedachten bij moet houden. • Mocht u de klachten voelen opkomen met alle hyperventilatieverschijnselen die daarbij horen en u kunt niet weg uit een situatie, bijvoorbeeld een winkel, buig dan voorover en frutsel aan uw schoenen. Door de voorovergebogen houding, zakt de adem en zal de hyperventilatie minder worden en zodoende de paniekaanval eerder stoppen. U hoeft niet bang te zijn dat mensen dit vreemd zullen vinden. Bij een ieder zitten de schoenen of sokken wel eens niet goed. • Mocht u echt niet weten hoe de verschijnselen te laten zakken, ga dan voor op een stoel zitten (in de wachtkamer bijvoorbeeld) en zet de beide voeten goed op de grond, knieën naast elkaar, leg uw armen op de bovenbenen. Zorg dat uw ellebogen voorbij de knieën rusten, sla de handen ineen, doe niets vreemds met uw hoofd en blijf zo zitten. U wordt dan gedwongen met de flanken te ademen en de ademhaling zal daardoor zakken en u zult waarschijnlijk weer rustig worden. Dit is bovendien een houding die niet opvalt. U hoeft dus niet bang te zijn dat anderen zullen zien wat u heeft. • Verder is conditie verhogen, sporten, in beweging blijven uiterst belangrijk. • Als u gaat oefenen, zie het dan ook als een oefening die moeilijk mag zijn. Wees niet te streng voor uzelf als u het niet zonder paniek hebt volbracht. Angst overwinnen krijgt in het begin geen schoonheidsprijsje, alleen een doorzetprijs! • Als het nodig / handig is om anderen te vertellen dat u erge klachten hebt, zeg dan: Ik voel me onwel, en het duurt altijd even voordat het wegzakt. Ga niet direct uitleggen dat het om een paniekaanval gaat want lang niet iedereen snapt dat. Hyperventilatie is een bekender begrip. • Moeilijke situaties moet men meer dan 10 keer herhalen en dan zal het echt gemakkelijker gaan, als u het geregeld en langdurig herhaalt. Langdurig is langer dan een half uur.

10 |

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 11

Bij voorkeur anderhalf uur. Anderhalf uur in een moeilijke situatie blijven is veel krachtiger dan 3 keer een half uur. Als dit in het begin niet lukt, probeer het dan op te bouwen. Goed oefenen doe je minimaal 2 keer per week. Het liefst elke dag een half uur of langer. • Afleiding zoeken is vaak handig. Dit is per persoon verschillend. U kunt afleiding zoeken al voor dat de angst op gaat komen door bijvoorbeeld een gesprek met iemand aan te gaan. Tijdens de angst / hyperventilatie kunt u in een trein naar muziek luisteren (richt u op de tekst), in gedachten de tafel van 3 naar beneden opzeggen, van 300 naar nul tellen, uzelf bemoedigen door vriendelijk tegen uzelf te blijven en te blijven zeggen: je kunt het wel aan. • Na afloop uzelf complimenteren VOORAL als het moeilijk is geweest. Goed oefenen is juist dat men de angst durft te laten komen. Als de angst dan komt en u bent niet weggevlucht heeft u het goed gedaan! • Anderen hebben vaak veel minder van uw paniek door dan u zelf vreest. • Paniek is slechts terug te voeren op stresshormonen. Zolang de paniek duurt heeft het lichaam gewoon tijd nodig om de stresshormonen af te voeren. Dit is absoluut erg angstig maar geen gevaar, want angst / paniek zakt ALTIJD weg. • Ga op de fiets, of neem een fiets aan de hand; u heeft houvast en de zekerheid eerder thuis te zijn wanneer u in paniek mocht raken. • Neemt een boodschappenwagentje mee, dat geeft houvast. Hetzelfde geldt voor een buggy, ook dit geeft houvast. Als u een hond hebt, neem deze dan mee, ook dit zal steun geven en bovendien voor afleiding zorgen. • Neem de eerste keer een helper mee, die u kan complimenteren en geruststellen.

| 11

Wie helpt mij 19-11-2002 21:06 Pagina 12

Dit is een uitgave van de Nederlandse Hyperventilatie Stichting Postadres: Postbus 74386 1070 BJ Amsterdam Bezoekadres: Agamemnonstraat 25/hs 1076 LP Amsterdam Telefoon:

020-662 88 76

Telefax:

020-676 13 01

E-mail:

[email protected]

Internet:

http://www.hyperventilatie.org

Bereikbaarheid: maandag t/m donderdag van 9.30 tot 15.30 uur Vrijdag van 9.30 tot 12.30 uur Daarbuiten via antwoordapparaat