Het andere prijskaartje

Openbaar vervoer oe

Het andere prijskaartje Misschien behoort u tot een van de velen die met het openbaar vervoer naar het werk pendelen? Of uw kinderen trekken met de bus, de tram of de metro naar school? Speciaal voor u lichten we uw rechten en plichten toe als gebruiker van de NMBS, De Lijn, MIVB of TEC. Een stand van zaken, met algemene regels en uitzonderingen.

O

f u nu om praktische redenen of uit ecologische overwegingen gebruik maakt van het openbaar vervoer, u bespaart zich daarmee veel verkeersellende (files met de bijbehorende stress), parkeerproblemen, frequente stijgingen van de brandstofprijzen… Best verleidelijk dus. Maar weet u ook wat u riskeert als u niet over een geldig vervoerbewijs beschikt? En wat hangt u boven het hoofd als u wel een abonnement hebt maar het bent vergeten? Om u onaangename verrassingen te besparen belichten we de spelregels van alle Belgische maatschappijen voor openbaar vervoer: NMBS, De Lijn, MIVB en TEC.

Om te mogen meerijden De algemene regel is dat u over een geldig vervoerbewijs moet beschikken wanneer u het openbaar vervoer gebruikt, dus een kaartje of een abonnement.

> Een treinkaartje kunt u kopen in het station of desnoods in de trein zelf. Maar in dat laatste geval moet u de treinbegeleider spontaan daarover aanspreken vóór u opstapt of toch zo snel mogelijk na het vertrek, anders riskeert u een boete. U betaalt wel soms meer voor een kaartje dat u in de trein zelf koopt: de treinbegeleider mag in bepaalde gevallen een toeslag ("maakloon") aanrekenen van € 2,50. Die toeslag bent u niet verschuldigd wanneer u de trein neemt in een station waar de loketten gesloten waren (of waar er geen loketten zijn) en waar u geen gebruik kon maken van een werkende kaartjesautomaat. > Een kaartje voor de bus, tram of metro kunt u bij de chauffeur kopen (behalve voor de metro), aan een loket van de vervoersmaatschappijen in kwestie, aan een kaartjesautomaat (behalve voor TEC) of in een erkend voorverkooppunt (bepaalde handels-

40 BUDGET&RECHT november/december 2006 – nr. 189

zaken). Kaartjes van de MIVB zijn eveneens te verkrijgen in de treinstations van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Let wel: bij de MIVB moet u al over een geldig vervoerbewijs beschikken zodra u over de rode lijn van de gecontroleerde zone stapt.

Uw vervoerbewijs a.u.b.? De treinbegeleider of de controleur van de bus/tram/metro mag op elk ogenblik naar uw vervoerbewijs vragen. Hij mag u zelfs uw identiteitskaart vragen, bv. om een proces-verbaal op te maken. U bent verplicht om op zijn verzoek in te gaan. Wanneer u niet tevreden bent over de manier waarop de controle werd uitgevoerd of wanneer u het niet eens bent met wat zogezegd werd vastgesteld, kunt u dat laten weten aan de vervoermaatschappij in kwestie. Als haar reactie u niet bevalt, kunt u een

beroep doen op een ombudsman. Dat is een neutrale bemiddelaar, die zal proberen om de partijen met elkaar te verzoenen en een oplossing te zoeken waar beide mee kunnen leven. Voor meer info: zie het kaderstuk op blz. 42.

Zwartrijden wordt beboet Wie bij een controle op de trein, tram, bus of metro zonder geldig vervoerbewijs wordt betrapt, riskeert een zware boete. Het gaat meer bepaald om deze gevallen van fraude: – u beschikt niet over een vervoerbewijs of kunt het niet voorleggen; – u reist met een kaartje tegen een verminderd tarief hoewel u daar geen recht op hebt; – u reist verder dan het traject waarvoor het vervoerbewijs geldt. Als u uw abonnement of uw verminderingskaart bent vergeten, wordt dat niet als fraude beschouwd. Maar soms hangt daar toch een boete aan vast: zie verder. Fraude in de trein > Wanneer de treinbegeleider vaststelt dat u zonder geldig vervoerbewijs rijdt, zal hij een toeslag van € 12,50 in rekening brengen boven op de normale prijs voor het traject. Als u dat meteen betaalt, is de zaak daarmee rond. Als u niet meteen betaalt, stelt de treinbegeleider een "vaststelling van een onregelmatigheid reiziger" op en dan wordt de boete opgetrokken tot € 50 voor een volwassene en tot € 25 voor een minderjarige. Die som moet u binnen twee weken aan een stationsloket gaan betalen. Anders maakt de toeslag een bokkensprong naar € 190. Hoewel de boetes tot doel hebben frauderen te ontmoedigen, is de toeslag voor wie de boete niet tijdig betaalt, overdreven hoog in vergelijking met het oorspronkelijke bedrag van de boete: het verschil bedraagt maar eventjes bijna € 180! > Het principe is hetzelfde als u hebt gefraudeerd met een verminderingskaart, alleen moet u dan aan de treinbegeleider naast de boete uiteraard niet de volledige ritprijs betalen maar slechts het verschil met de normale prijs. > Indien nodig heeft de NMBS de mogelijkheid om u voor de rechtbank te dagen wanneer u weigert om de boete te vereffenen.

Fraude op bus/tram/metro Bij De Lijn, MIVB en TEC hangt de boete af van het aantal inbreuken dat al eerder werd vastgesteld. – De Lijn. Bij een eerste inbreuk bedraagt de boete € 71. Wanneer u een tweede keer wordt betrapt binnen een periode van 12 maanden, moet u € 199 afdokken en vanaf de derde keer maar liefst € 398. Reizen met een vervalste verminderingskaart wordt bestraft met een boete van € 298. – MIVB. Als u een eerste keer wordt betrapt en u de boete uiterlijk binnen drie werkdagen betaalt, komt u ervan af met € 76 (€ 84 als u na die termijn betaalt). Een tweede inbreuk binnen een periode van 24 maanden zal u € 190 kosten en vanaf de derde maar liefst € 380. Dat laatste bedrag is ook de boete als u reist tegen verminderd tarief zonder daar recht op te hebben. – TEC. Als u een eerste keer wordt gesnapt en de boete uiterlijk binnen 7 werkdagen betaalt, moet u € 50 op tafel leggen (€ 75 als u na die termijn betaalt). Een tweede inbreuk kost u € 150 en een derde € 300. Reizen met een vervalste verminderingskaart wordt bestraft met een boete van € 300.

Vergeten is menselijk Wat u boven het hoofd hangt als u over een abonnement of een vermin-

deringskaart beschikt maar ze niet kunt voorleggen, verschilt volgens de vervoersmaatschappij. De ene is al soepeler dan de andere. NMBS > Sinds februari 2002 geldt een speciale regeling voor wie met een treinabonnement ("treinkaart") pendelt. De NMBS ziet per jaar twee onregelmatigheden door de vingers: – als u uw abonnement, dat op het ogenblik van de controle nog geldig was, niet kon voorleggen, volstaat het dat u het binnen 14 kalenderdagen in het station gaat tonen;

EERSTE KLASSE U mag niet zo maar in eerste klasse reizen in de trein. De normale "sesam, open u" is heel eenvoudig een kaartje voor eerste klasse. Met een kaartje voor tweede klasse volstaat het om aan het loket het prijsverschil te betalen (met een minimum van € 1,60 per enkele reis). Let wel: u moet die toeslag betalen vóór u instapt, anders riskeert u méér te moeten betalen. Als u de treinbegeleider nog vóór het vertrek verwittigt, zal hij alleen het zogenoemde maakloon aanrekenen (tenzij u de trein neemt in een station waar geen kaartjes worden verkocht), anders is er sprake van fraude en riskeert u een boete, zoals we in de tekst uitleggen. Zwangere vrouwen hebben evenwel een streepje voor. Gedurende de laatste vier maanden van de zwangerschap (zoals kan worden afgeleid uit een doktersbriefje waarop de vermoedelijke bevallingsdatum vermeld staat) mag een zwangere vrouw met een vervoerbewijs tweede klasse in eerste klasse reizen. Als de trein bomvol zit en u in tweede klasse geen plaats meer vindt, mag u zich alleen zonder toeslag in eerste klasse installeren als de treinbegeleider dat toestaat.

BUDGET&RECHT november/december 2006 – nr. 189 41

Openbaar vervoer Railflex omdat de reiziger de kaart in dat geval telkens moet invullen vóór hij op de trein stapt. Vergeten in te vullen is in dat geval dus reizen zonder te betalen! > Wat de verminderingskaart betreft, is het zo dat u ervan af komt met € 6,90 administratieve kosten als u de kaart binnen 14 kalenderdagen in het station gaat voorleggen.

WAAR KUNT U MET UW KLACHT TERECHT? NMBS – Centrale Klantendienst RZ.042 – sectie 13/6, Hallepoortlaan 40, 1060 Brussel – Klachtenformulier te verkrijgen in de stations of te downloaden op de website www.nmbs.be – Ombudsman bij de NMBS, Kantersteen 4, 1000 Brussel; tel. 02 525 40 00; www.b-rail.be/ombudsman De Lijn – Voor een algemene klacht: De Lijn, Centrale Diensten, Motstraat 20, 2800 Mechelen; tel. 070 220 200 – Voor een klacht over een boete: De Lijn, Centrale Diensten, Dienst Administratieve Boetes, Postbus 10 000, 2800 Mechelen; www.delijn.be/contact – Ombudsman: Vlaamse Ombudsdienst, Leuvenseweg 86, 1000 Brussel, tel. 0800 240 50 (gratis); www.vlaamseobudsdienst.be MIVB – Klachtenformulier beschikbaar op de website www.mivb.irisnet. be/NL/61200N.htm ("commentaar wat betreft de kwaliteit van de service") – Ombudsman: de heer A. Lombart, Guldenvlieslaan 17a, 1050 Brussel; tel. 02 515 31 35 TEC – Société Régionale Wallonne du Transport, Avenue Gouverneur Bovesse 96, 5100 Namur – Klachtenformulier beschikbaar op de website www.infotec.be – Ombudsman: Monsieur F. Bovesse, Médiateur de la Région Wallonne, Rue Lucien Namêche 54, 5000 Namur; tel. 0800 19 199 (gratis); www.mediateur.wallonie.be

De Lijn Wanneer voor het eerst wordt vastgesteld dat u uw abonnement of verminderingskaart bent vergeten, wordt u niet beboet. Als dat voorval zich binnen het jaar nog eens voordoet, zult u een boete moeten betalen van € 71.

– als het abonnement hooguit één dag vervallen was, krijgt u de kans om het vanaf diezelfde dag nog zonder boete te verlengen. Als u niet op die regeling kunt terugvallen, bv. omdat "uw krediet" al is opgebruikt (twee keer dezelfde onregelmatigheid in een jaar tijd of een van elke soort), riskeert u in eerste instantie € 6,90 "administratieve kosten", d.w.z. mits u uw geldig abonnement binnen 14 dagen in het station gaat voorleggen of u de treinbegeleider vooraf had gemeld dat uw abonnement net vervallen was en u het binnen 14 kalenderdagen verlengt vanaf de datum van de vaststelling. Wanneer blijkt dat u die termijn niet hebt nageleefd, wordt dezelfde boete toegepast als die uitgelegd bij fraude, dus voor een reiziger die niet over een geldig vervoerbewijs beschikt. Twee opmerkingen: – Wanneer het een gecombineerd treinabonnement betreft (bv. trein + bus), mag u die regel niet doortrekken naar De Lijn, MIVB en TEC. – Een Campus- of Railflexkaart zou men in zekere zin met een abonnement kunnen vergelijken (anders dan een Go Pass, een Rail Pass en een Key Card, die op onregelmatige tijdstippen kunnen worden gebruikt, kan men dan nl. slechts gedurende een beperkte periode met de kaart reizen). Toch geldt de speciale regeling voor de abonnementen niet voor Campus en

42 BUDGET&RECHT november/december 2006 – nr. 189

MIVB Wanneer u uw abonnement bent vergeten, wordt een boete aangerekend tussen € 8 en € 190, al naargelang de hoeveelste keer het is en om welk soort van abonnement het gaat (maandelijks of jaarlijks). > Voor een maandabonnement: – een eerste keer vergeten kost u € 8, mits u die som binnen 10 werkdagen aan een loket gaat betalen en er uw abonnement voorlegt, anders loopt de boete op tot € 84; – als u dat een tweede keer overkomt binnen de eerstvolgende 24 maanden, zult u al € 114 moeten ophoesten; − vanaf de derde keer binnen diezelfde periode van 24 maanden springt de boete naar € 190. > Voor een jaarabonnement zijn er twee tarieven: € 8 als u binnen 10 kalenderdagen betaalt, en € 84 als u langer wacht.

NIEUWE EUROPESE REGELGEVING

TEC Als u uw abonnement of uw verminderingskaart niet kunt voorleggen, rekent men u slechts € 2,50 aan, zolang u binnen 7 werkdagen aan het loket gaat betalen en er het document voorlegt. Anders bedraagt de boete € 50.

Geen of geen gepast geld? > Wat als u geen geld bij u hebt of onvoldoende om een kaartje te kopen? In principe mag u dan niet opstappen. Maar onder bepaalde omstandigheden zal men u toch laten meereizen: – Bij De Lijn moet u zich vóór het begin van de reis onmiddellijk bij de chauffeur aanmelden. Hij zal uw identiteit noteren en u een document "reiziger zonder geld" geven. U zult dan, boven op de normale prijs van het kaartje, administratieve kosten moeten betalen: € 5 als u dat binnen 14 kalenderdagen doet, en anders € 71. Bij jongeren onder de 12, die dus nog niet over een identiteitskaart beschikken, wordt de identiteit gecheckt aan de hand van de schoolagenda of een ander document. – Ook bij de MIVB mag u meereizen als u zich spontaan bij de bestuurder aanmeldt en uitlegt dat u geen geld bij u hebt. U hebt dan 3 kalenderdagen de tijd om de normale prijs van het kaartje plus een toeslag van € 4 te betalen. Na die termijn valt u onder de regel van fraude (een boete van € 84 tot € 380). – Bij de NMBS en TEC is er geen speciale procedure voor reizigers zonder geld. > Hou er ook rekening mee dat een chauffeur niet verplicht is om terug te geven op een grote som. Bij De Lijn en TEC gaat het om meer dan € 10 en

bij de MIVB om meer dan € 5. Vandaar dat u in de mate van het mogelijke beter voor gepast geld zorgt. Alleen bij De Lijn is er een speciale regeling als daarbij een probleem rijst. Wanneer de chauffeur niet kan teruggeven, past hij dezelfde procedure toe als voor een reiziger zonder geld, maar dan zonder administratieve kosten: u krijgt dan dus 14 kalenderdagen de tijd om de exacte ritprijs te betalen. Alleen als u die termijn niet naleeft, wordt een toeslag aangerekend van € 71. Als men met de Protonfunctie zou kunnen betalen, zou dat probleem dus van de baan zijn…

Busje komt zo…, of toch niet? Elke vervoermaatschappij doet er alles aan om de reizigers volgens de dienstregeling op hun bestemming te krijgen. In principe is ze immers aansprakelijk voor vertraging, behalve in geval van overmacht, d.w.z. vertraging te wijten aan een gebeurtenis buiten haar wil. Toch is het niet eenvoudig om te worden vergoed in geval van vertraging… Alleen De Lijn en de NMBS hebben daarvoor een speciale regeling uitgewerkt. De Lijn Die maatschappij vergoedt de reiziger alleen als hij over een ontwaard vervoerbewijs (of een abonnement) beschikte maar na twee uur wachten nog altijd geen gebruik heeft kunnen maken van haar diensten. Nieuw bij de NMBS > De NMBS heeft sinds 1/9/2006 een nieuwe regeling in geval van vertraging. U hebt voortaan recht op een vergoeding als er op uw lijn frequent

Begin 2007 wordt een nieuwe regelgeving verwacht over de rechten en plichten van de reizigers die binnen de Europese Unie gebruik maken van het internationale treinverkeer. Met onder meer regels over het recht op informatie, de aansprakelijkheid van de spoorwegmaatschappijen (in geval van vertraging, verlies van bagage, ongeval, overlijden enz.), de schadevergoeding, de bijstand aan de reizigers (in geval van vertraging, voor personen met een beperkte mobiliteit,…). Momenteel heerst over een aantal punten nog onenigheid, meer bepaald over het bedrag van de schadevergoedingen, de beperking van de gevallen waarin de maatschappijen hun aansprakelijkheid kunnen uitsluiten en vooral de toepassingssfeer van de regels. Op dit ogenblik zouden de regels namelijk alleen gelden voor het internationale vervoer. Maar het lijdt geen twijfel dat ook heel wat nationale gebruikers het initiatief zouden weten te waarderen. Wij pleiten voor een gelijke behandeling van alle gebruikers. Daarom zou de regelgeving tot alle gebruikers moeten worden uitgebreid, zonder uitzondering en vooral zonder dat ze stopt aan de landsgrens. Maar de nationale regelgeving zou moeten kunnen worden behouden voor de punten waarop ze consumentvriendelijker is dan de Europese regels, zoals dat nu in Spanje het geval is.

ten minste 15 minuten vertraging is of als een trein uitzonderlijk ten minste twee uur vertraging heeft opgelopen. U zult meteen merken dat de voorwaarden nogal strikt zijn voor een vergoeding die al bij al vrij klein is. – Wat de frequente vertragingen betreft, moet het gaan om telkens ten minste 15 minuten, en dat op z'n minst 25 keer tijdens een semester op dezelfde lijn. De vergoeding komt neer op 10 % van de ritprijs, met een minimum van € 2,50. U moet daarvoor zelf gedurende zes maanden een formulier bijhouden waarop u syste-

BUDGET&RECHT november/december 2006 – nr. 189 43

Openbaar vervoer matisch alle vertragingen noteert. Stuur dat formulier dan, samen met uw originele vervoerbewijzen, naar de NMBS. De vergoeding bestaat uit aankoopbons voor producten van de NMBS: ze worden u per post bezorgd en zijn één jaar geldig. Als u een treinabonnement hebt, moet u alleen het formulier opsturen of kunt u de aanvraag gewoon online doen. De vergoeding wordt dan als een tegoed verrekend in uw elektronische portefeuille. – Bij een uitzonderlijke vertraging van ten minste twee uur, hebt u recht op een vergoeding ten belope van de helft van de ritprijs, met een minimum van € 2,50. Absolute voorwaarde is dat u de vergoeding binnen 15 dagen aanvraagt. > Er is geen sprake van een vergoeding als de vertraging te wijten is aan overmacht (natuurramp, buitengewone weersomstandigheden,…) of aan vooraf aangekondigde werkzaamheden of stakingen. De hamvraag is hoe ver de NMBS gaat met het begrip "overmacht"… Speciale regels voor internationaal vervoer van treinreizigers De regels voor internationaal vervoer van treinreizigers hangen af van de spoorwegmaatschappij van het land in kwestie. > De algemene regel is dat u recht hebt op een vergoeding wanneer een trein behoorlijk wat vertraging heeft opgelopen, d.w.z. meer dan een uur voor een dagtrein en meer dan twee uur voor een nachttrein. De vergoeding komt dan neer op 20 % van de ritprijs, mits:

Uw rechten Regels zijn regels. De maatschappijen voor openbaar vervoer zijn zeer streng bij de toepassing ervan. Maar dat mag ons niet doen vergeten dat zij ook verplichtingen hebben tegenover hun gebruikers. Een daarvan is het naleven van de dienstregeling. Hoe stresserend is het niet om op een trein of bus te staan wachten die maar niet komt? Wanneer u als gebruiker de regels niet naleeft, wordt u onmiddellijk beboet en vaak erg zwaar. Is het gezien de prijs die u voor een kaartje betaalt, niet normaal dat u recht hebt op een vergoeding voor de hinder die u door de vertraging ondervindt? Ja toch? Alleen is dat jammer genoeg niet (altijd) het geval. Het initiatief van de NMBS is interessant, maar het gaat voor ons niet ver genoeg. Ten dele is het zelfs totaal onzinnig want op de meeste trajecten in België wordt minder dan een uur gespoord: dan is het toch absurd dat de vertraging ten minste twee uur moet

– de prijs voor een enkele reis meer bedraagt dan € 50 per persoon; – het start- en eindpunt van de reis zich bevindt binnen de EU of in Noorwegen of Zwitserland. De aanvraag tot vergoeding moet u, samen met een geldig vervoerbewijs (en de eventuele reservering), indienen binnen twee maanden na de reis. Die vergoedingsregel is niet van toepassing wanneer u een speciale reispas (InterRail,…) hebt gebruikt

belopen om aanspraak te kunnen maken op een vergoeding (idem bij De Lijn). Ook is het overdreven om aan de gebruikers te vragen om elke vertraging binnen een periode van zes maanden systematisch te noteren, om ze dan te paaien met een vergoeding van slechts 10 % van de ritprijs. Als we ook nog eens rekening houden met alle uitzonderingen (aangekondigde werkzaamheden en stakingen enz.), vrezen we dat het bij woorden zal blijven. Want mocht blijken dat de NMBS pannes, breuken van de bovenleiding en andere technische problemen – de oorzaken van de meeste grote vertragingen – als overmacht beschouwt, dan heeft de nieuwe regeling totaal geen zin. Behalve het feit dat de gevallen van overmacht duidelijk moeten worden gedefinieerd, vinden wij dat de regeling eenvoudiger moet zijn en vooral in verhouding moet staan tot de hinder voor de reizigers.

of wanneer de vertraging niet aan de spoorwegmaatschappij te wijten is. > Daarnaast hanteert elke maatschappij ook nog meer specifieke regels: – De SNCF vergoedt een derde van de prijs voor een hst-ticket als de trein een half uur vertraging had opgelopen en die vertraging toe te schrijven was aan de NMBS of aan de SNCF. – Thalys kent een vergoeding toe wanneer de trein meer dan een half uur te laat was, behalve in geval van overmacht. De vergoeding bedraagt respectievelijk 20 %, 50 % of 100 % van de prijs van het ticket al naargelang de vertraging neerkwam op 30, 60 of 120 minuten. De vergoeding bestaat uit aankoopbons. – Eurostar biedt in geval van een vertraging van 61 tot en met 180 minuten een gratis enkele reis aan of 50 % korting op de heen- en terugreis voor om het even welk traject op de lijn BrusselLonden of Parijs-Londen. Bij een vertraging vanaf 181 minuten wordt het ticket volledig terugbetaald. Die regels zijn niet van toepassing bij vertragingen te wijten aan slechte weersomstandigheden, overmacht of een staking onafhan▲ kelijk van Eurostar. D. Drykoningen en S. Özyilmaz

44 BUDGET&RECHT november/december 2006 – nr. 189