HANDBOEK MENSENRECHTEN

HANDBOEK MENSENRECHTEN

HANDBOEK MENSENRECHTEN De internationale bescherming van de rechten van de mens

Stefaan Smis Christine Janssens Sophie Mirgaux Karen Van Laethem

Antwerpen – Cambridge

Handboek mensenrechten. De internationale bescherming van de rechten van de mens Stefaan Smis, Christine Janssens, Sophie Mirgaux en Karen Van Laethem

© 2011 Intersentia Antwerpen – Cambridge www.intersentia.be Coverfoto’s © Reporters – Rigoberta Menchu, Martin Luther King, Aung San Suu Kyi, Nelson Mandela Musée de l’Ordre de la Libération – René Cassin Wikimedia Commons – Neurenberg Tribunaal

ISBN 978-94-000-0189-3 D/2011/7849/36 NUR 828

Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

VOORWOORD Onze ambitie met het publiceren van dit handboek was een boek te schrijven in de Nederlandse taal dat qua inhoud, vorm en stijl zowel universiteitsstudenten als praktijkmensen en zelfs een algemeen publiek van geïnteresseerde lezers moest kunnen bekoren. We wisten van bij de start van het project dat dit geen gemakkelijke opgave zou zijn en hebben daarom gekozen de moeilijke evenwichtsoefening te maken om de problematiek van mensenrechten zowel in de breedte als in de diepte te benaderen. Dit verklaart waarom we ons niet beperkt hebben tot een pure juridische analyse van de bescherming van mensenrechten, maar ook oog hebben gehad voor de achterliggende politiek en vele ontwikkelingen historisch hebben proberen te duiden. In elk hoofdstuk hebben we aandacht geschonken aan de maatschappelijke en geschiedkundige context en daarvoor veelvuldig gebruik gemaakt van citaten en tekstfragmenten uit originele bronnen. Via dit medium trachten we de lezer ertoe aan te zetten de rijkdom van het mensenrechtendiscours te koesteren. Elke traditie, elke cultuur droeg immers bij tot het mensenrechtenverhaal zoals wij het vandaag kennen. Verder wordt het belang van primaire bronnen benadrukt door de lezer te begeleiden naar de elektronische vindplaats ervan. Bovendien wordt er regelmatig gebruik gemaakt van schema’s om het geheel overzichtelijk te houden. Dit handboek spitst zich toe op de internationale bescherming van de rechten van de mens en vertrekt bijgevolg vanuit een internationaalrechtelijk perspectief. De nationale bescherming van grondrechten wordt enkel aangekaart wanneer deze dienstig is om ons verhaal historisch te kaderen en uit te leggen waarom er nood was aan een internationaal overkoepelend mensenrechtensysteem. Het handboek bestaat uit acht hoofdstukken. Hoofdstuk I benadert het begrip mensenrechten vanuit een multidisciplinair oogpunt om de algemene beginselen en grondslagen ervan in de verf te zetten. In dit hoofdstuk stellen we ons de vragen wat mensenrechten zijn en welke plaats zij innemen in het internationaal recht. Waar komen zij vandaan en welke is hun filosofische grondslag? Hoe groeide de belangstelling van het internationaal recht om gaandeweg verschillende systemen te ontwikkelen om mensenrechten te beschermen naast de bescherming die zij genoten op nationaal vlak? Hoofdstuk II pikt daarop in en legt het universeel systeem van de Verenigde Naties uit. Welk systeem werd op wereldniveau ontwikkeld om mensenrechten te beschermen en hoe functioneert het? Intersentia

v

Handboek mensenrechten

Mensenrechten worden echter niet enkel op mondiaal niveau beschermd, maar verschillende regionale organisaties hebben ter aanvulling van het universeel systeem eigen beschermingsmechanismen uitgedacht die in het geval van Europa, Amerika en Afrika uitgegroeid zijn tot volwaardige regionale mensenrechtensystemen. Hoofdstuk III bespreekt het Europees systeem. Daarin worden dezelfde vragen gesteld als in Hoofdstuk II maar worden deze toegespitst op de Raad van Europa, de Europese Unie en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Hoofdstuk IV neemt met dezelfde vragen de Organisatie van Amerikaanse Staten onder de loep en Hoofdstuk V focust op het Afrikaanse continent met een analyse van de Afrikaanse Unie. Hoofdstukken II-V leggen in hoofdzaak de werking van de universele en regionale beschermingsmechanismen bloot. De drie laatste hoofdstukken (Hoofdstukken VI-VIII) leggen aan de hand van praktische voorbeelden uit wat dit concreet betekent voor de invulling van mensenrechten. Per generatie mensenrechten wordt een bepaald recht als voorbeeld genomen en nagegaan hoe dat recht invulling gekregen heeft. Hoofdstuk VI bekijkt, als voorbeeld van burgerlijke en politieke rechten, het non-discriminatiebeginsel van naderbij, Hoofdstuk VII, als voorbeeld van economische, sociale en culturele rechten, het recht op gezondheid en ten slotte Hoofdstuk VIII, als voorbeeld van collectieve en solidariteitsrechten, het recht van volken op zelfbeschikking. Elk product heeft vele vaders en we wensen dan ook al degenen die op een of andere manier bijgedragen hebben tot dit boek, te bedanken. Een aantal mensen willen we bij naam noemen, namelijk Stefanie Ceustermans, Charline Daelman, Kris Hardies, Silvana Hugue, Koen Lemmens, Eric Leurquin, July Mollin, Tina Scholiers, Jailson Tavares de Pina, Karen Weis, en Serge Gutwirth voor het vertrouwen. Daarnaast wensen we tevens de uitgever Intersentia te danken voor zijn professionalisme. Uiteraard dragen enkel de auteurs de verantwoordelijkheid voor alle onvolmaaktheden van dit handboek. Mensenrechten is een vak zoals geen ander omdat het betrekking heeft op de meest fundamentele aspecten van het mens-zijn. Mensenrechten gaan terug tot de essentie van wie wij zijn. De rechten van de mens zijn een verhaal waar alle mensen aan geschreven hebben. Een verhaal van vele slachtoffers maar ook een verhaal van hoop omdat zij niet voor niets geleden hebben. Dit handboek is daarom opgedragen aan alle mensenrechtenactivisten die doorheen de eeuwen hun leven opofferden om ons vandaag een beter bestaan te garanderen. Brussel, 1 februari 2011 Stefaan Smis Christine Janssens Sophie Mirgaux Karen Van Laethem vi

Intersentia

INHOUD Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v Lijst van afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxi Hoofdstuk I Algemene beginselen en grondslagen van de rechten van de mens . . . . . . . . . . . 1 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2. Mensenrechten: een begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2.1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2.2. De aard van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2.3. Kenmerken van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.3.1. Het absoluut karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.3.2. Het universeel karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2.3.3. Het onvervreemdbaar karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . 17 2.3.4. Het ondeelbaar karakter van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2.4. Generaties mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2.4.1. De burgerlijke en politieke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.4.2. De economische, sociale en culturele rechten. . . . . . . . . . . . . . . . 22 2.4.3. De collectieve en solidariteitsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.5. De afdwingbaarheid van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 3. Bronnen van de internationale bescherming van de rechten van de mens . . 26 3.1. Internationale verdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 3.2. Internationaal gewoonterecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3.3. Algemene rechtsbeginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 3.4. Eenzijdige handelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.5. Besluiten van internationale organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.6. Rechterlijke beslissingen en rechtsleer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 4. De fi losofische grondslagen van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 4.1. Het natuurrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 4.2. De Verlichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 4.3. Rechtspositivisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 4.4. Marxisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 5. De historische evolutie van de bescherming van de rechten van de mens . . 57 5.1. De eerste nationale mensenrechteninstrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Intersentia

vii


5.2. De internationale precedenten van mensenrechtenbescherming . . . . . 5.2.1. De internationale strijd tegen slavernij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. De invloed van het diplomatiek recht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.3. De bescherming van minderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.4. Het ontstaan van billijke en menswaardige arbeidsnormen. . . . 5.2.5. Het internationaal humanitair recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. De ontwikkeling van de moderne mensenrechtensystemen . . . . . . . . . 5.3.1. De normatieve fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.2. De institutionele fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.3. De periode na de Koude Oorlog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

60 60 61 62 65 65 68 68 73 75 78

Hoofdstuk II Het mensenrechtensysteem van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2. Ontstaan van een universeel mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 2.1. De voorloper: de Volkenbond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 2.1.1. Het mandaatsysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 2.1.2. Billijke en menswaardige arbeidsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . 85 2.1.3. De internationale bescherming van minderheden. . . . . . . . . . . . 85 3. Naar een universeel mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 3.1. Het ontstaan van de Verenigde Naties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 3.2. De processen van de Internationale Militaire Tribunalen te Neurenberg en Tokyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 4. De Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 4.1. ‘Standard setting’: De ontwikkeling van mensenrechtennormen door de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 4.1.1. Het Handvest van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 4.1.2. De ‘International Bill of Rights’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 4.1.2.1. De Universele verklaring van de rechten van de mens (Universal Declaration of Human Rights, UVRM) . . . . 96 1° De geboorte van een universele mensenrechtenverklaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2° De juridische kracht van de UVRM: van een aansporende verklaring naar juridisch bindende bepalingen?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 3° Rechten en vrijheden: de UVRM inhoudelijk bekeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 4° Conclusie: het belang van de UVRM . . . . . . . . . . . 103

viii

Intersentia

Inhoud

4.1.2.2. Het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (International Covenant on Civil and Political Rights, IVBPR) en het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (International Convenant on Economic, Social and Cultural Rights, IVESCR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 1° Het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en zijn protocollen . . . . . . . . . 106 2° Het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten en zijn Optional Protocol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 4.1.3. Andere basisverdragen van de Verenigde Naties met betrekking tot mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 4.1.3.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 4.1.3.2. Het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide (Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, het Genocideverdrag) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 4.1.3.3. Het Internationaal verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie (International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, ICERD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4.1.3.4. Het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, CEDAW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 4.1.3.5. Het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing (Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, CAT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 4.1.3.6. Het Verdrag inzake de rechten van het kind (Convention on the Rights of the Child, CRC) . . . . . . . 125 4.1.3.7. De Internationale Conventie ter bescherming van de rechten van arbeidsmigranten en hun gezin (International Convention on the Rights of All Migrant Workers and the Members of Their Families, ICRMW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 4.1.3.8. Het Verdrag voor de rechten van personen met een handicap (Convention on the Rights of Persons with Disabilities, CRPD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Intersentia

ix


4.1.3.9. Het Internationaal Verdrag voor de bescherming van alle personen tegen gedwongen verdwijningen (International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, CPED) . . . . . . 4.2. ‘Promotion and Protection’: de Verenigde Naties als promotor en beschermer van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1. De institutionele structuur van het VN-systeem . . . . . . . . . . . . 4.2.2. De handvestorganen en hun toezichtmechanismen . . . . . . . . . 4.2.2.1. Handvestorganen specifiek opgenomen in het VNHandvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° De Algemene Vergadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° De Veiligheidsraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° De Economische en Sociale Raad (ECOSOC) . . . 4° Het Internationaal Gerechtshof . . . . . . . . . . . . . . . 5° De Secretaris-generaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2.2. Handvestorganen die gemandateerd worden met een bevoegdheid inzake mensenrechten . . . . . . . . . . . 1° De Mensenrechtencommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° De Mensenrechtenraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° De Hoge Commissaris voor Mensenrechten en zijn Bureau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4° De Commissie inzake de Status van Vrouwen . . . . 4.2.3. De verdragsorganen en hun toezichtmechanismen . . . . . . . . . . 4.2.3.1. Het Mensenrechtencomité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° Verplichte rapportering of verslaggeving . . . . . . . 2° Facultatieve of optionele interstatelijke klachtprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° Facultatieve of optionele individuele klachtprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.3.2. Het Comité inzake economische, sociale en culturele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.3.3. Andere toezichtorganen bij VN-mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° Het Comité inzake de uitbanning van rassendiscriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° Het Comité inzake de uitbanning van discriminatie tegen vrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° Het Comité tegen foltering en het Subcomité ter preventie van foltering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4° Het Comité inzake de rechten van het kind . . . . . 5° Het Comité ter bescherming van de rechten van alle arbeidsmigranten en hun gezinsleden . . 6° Het Comité voor de rechten van personen met een handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x

130 132 132 136 137 137 140 144 146 147 149 149 160 172 176 178 181 181 187 188 193 195 195 197 198 200 201 201

Intersentia

Inhoud

7° Het Comité inzake de bescherming van alle personen tegen gedwongen verdwijningen . . . . . . 4.2.3.4. Hervormingen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Gespecialiseerde instellingen van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . 4.3.1. De Internationale Arbeidsorganisatie en mensenrechten. . . . . 4.3.2. De United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization en mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Algemeen besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

203 203 205 206 209 211

Hoofdstuk III Het Europees mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De Raad van Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Ontstaan van de Raad van Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Het Verdrag tot oprichting van de Raad van Europa . . . . . . . . . . . . . . 2.4. De interne structuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1. Het Comité van Ministers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2. De Parlementaire Vergadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3. Het Congres van de Lokale en Regionale Overheden in Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.4. De Commissaris inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.5. De Venice Commission . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.6. Secretariaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.1. Het instrument: het Europees Verdrag voor de rechten van de mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.1.1. Het ontstaan van het EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.1.2. Algemene beginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° Oorspronkelijk klassieke benadering van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° Objectieve rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° Interpretatie van het Verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . 4° Autonomie van de concepten . . . . . . . . . . . . . . . . . 5° Subsidiair karakter van de bevoegdheid van het Hof en de appreciatiemarge . . . . . . . . . . . . . . . 6° Derdenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7° Beperkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2. Artikelsgewijze bespreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.1. Artikel 2 – Recht op leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia

213 214 215 215 216 218 219 220 220 220 221 222 224 224 224 224 225 225 226 227 229 229 231 232 236 236 xi


2.5.2.2. Artikel 3 – Verbod op foltering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.3. Artikel 4 – Verbod van slavernij of dwangarbeid . . . . 2.5.2.4. Artikel 5 – Recht op vrijheid en veiligheid van zijn persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.5. Artikel 6 – Recht op een eerlijk proces. . . . . . . . . . . . . 2.5.2.6. Artikel 7 – Geen straf zonder wet . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.7. Artikel 8 – Recht op de eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.8. Artikel 9 – Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.9. Artikel 10 – Vrijheid van meningsuiting . . . . . . . . . . . 2.5.2.10. Artikel 11 – Vrijheid van vergadering en vereniging 2.5.2.11. Artikel 12 – Recht te huwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.12. Artikel 13 – Recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2.13. Artikel 14 – Verbod van discriminatie. . . . . . . . . . . . . 2.5.2.14. De protocollen bij het EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3. Het toezichtmechanisme: het Europees Hof voor de Rechten van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3.1. Oprichting van het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3.2. Samenstelling van het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3.3. Bevoegdheid van het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° Bevoegdheid ratione personae . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° Bevoegdheid ratione loci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° Bevoegdheid ratione materiae . . . . . . . . . . . . . . . . . 4° Bevoegdheid ratione temporis . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3.4. De procedure voor het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° De eerste fase: de beslissing over de ontvankelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° De tweede fase: de poging tot minnelijke schikking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4° De derde fase: de beslissing ten gronde . . . . . . . . . 5° Werklast van het Hof, gevolgen en hervormingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. Het Europees Sociaal Handvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.2. Het ontstaan van het Europees Sociaal Handvest . . . . . . . . . . . 2.6.3. Het instrument: het Europees Sociaal Handvest . . . . . . . . . . . . 2.6.4. Twee toezichtmechanismen: statenrapporten en collectieve klachtenprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.4.1. Statenrapporten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.4.2. Collectieve klachtenprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xii

242 246 247 253 259 260 265 266 270 272 273 273 276 278 278 278 280 280 282 283 283 283 283 285 289 289 293 296 296 296 298 299 299 300

Intersentia

Inhoud

2.7. Overige verdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.1. Het Europees Verdrag tegen foltering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.2. Kaderverdrag inzake de Bescherming van Nationale Minderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.3. Verdrag inzake de Bestrijding van Mensenhandel . . . . . . . . . . 2.8. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. De interne mensenrechtenbescherming: van economische unie naar mensenrechten als prioriteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. Geen referentie naar mensenrechten in het Verdrag van Rome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Inspiratie van het Hof van Justitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2.1. Mijlpaalarresten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2.2. Rechten beschermd door het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Geleidelijke incorporatie in EU-wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.1. De Europese Akte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.2. Het Verdrag van Maastricht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.3. Het Verdrag van Amsterdam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.4. Het Verdrag van Nice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.5. Het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3.6. Het Verdrag van Lissabon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.4. Het Europees Agentschap voor Grondrechten . . . . . . . . . . . . . . 3.2.5. Justitie en binnenlandse zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.6. Uitbreiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.7. De Europese Unie en het Europees Verdrag voor de rechten van de mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Mensenrechten in het externe beleid van de EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1. Economisch beleid: Conditionaliteit in economische en ontwikkelingssamenwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2. Buitenlandse politiek: Gemeenschappelijk buitenland- en veiligheidsbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2.1. Historische achtergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2.2. Het Verdrag van Lissabon en Hoge Vertegenwoordiger voor de Buitenlandpolitiek . . . . . . . . . . . . . 3.3.2.3. Waarden en originaliteit van de EU . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2.4. De instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° Gemeenschappelijke standpunten en gezamelijke optredens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° Démarches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° Mensenrechtendialogen en -consultaties . . . . . . . 4° EU-richtsnoeren inzake mensenrechten . . . . . . . .

301 301

341 342 342 343

Intersentia

xiii

303 306 306 307 307 308 309 312 312 316 319 320 320 321 322 322 326 328 329 330 331 333 334 338 338 339 340 341


5° Verkiezingswaarneming en -assistentie. . . . . . . . . 6° Veiligheidsbeleid en vredesmissies . . . . . . . . . . . . . 7° Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2.5. De actoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° De Europese Raad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° De Raad van de Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . 3° De Europese Commissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4° Europees Parlement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Ontstaan van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Lidmaatschap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Organisatie, structuur en organen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1. Onderhandelings- en beslissingsorganen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1.1. Ministeriële topontmoetingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1.2. Ministeriële Raad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1.3. Permanente Raad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.1.4. Forum voor Veiligheidssamenwerking . . . . . . . . . . . . 4.4.1.5. Forum voor Economie en Leefmilieu . . . . . . . . . . . . . 4.4.2. Operationele structuren en instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.1. Voorzitterschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.2. Secretariaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.3. Vertegenwoordigers van de Voorzitter. . . . . . . . . . . . . 4.4.2.4. Parlement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.5. Office for Democratic Institutions and Human Rights. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2.6. Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden . . 4.4.2.7. Vertegenwoordiger inzake Vrijheid van Media . . . . . 4.4.2.8. Delegaties op het terrein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5. De diplomatieke aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.1. Veiligheid ruim bekeken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.2. Diplomatieke handelwijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.3. De ‘human dimension’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6. Basisthema’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6.1. Conflictpreventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6.2. Strijd tegen terrorisme, wapen- en grenscontrole. . . . . . . . . . . . 4.6.3. Democratisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6.4. Grondrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6.5. Strijd tegen mensenhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6.6. Strijd tegen onverdraagzaamheid en discriminatie . . . . . . . . . . 4.6.7. Gendergelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiv

343 344 346 347 347 348 349 350 352 353 353 354 357 358 360 360 360 361 361 362 363 363 363 363 364 364 365 366 366 367 367 368 369 372 372 373 374 375 375 376 376

Intersentia

Inhoud

4.6.8. Economie en milieu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 4.7. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 5. Algemeen besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 Hoofdstuk IV Het inter-Amerikaans mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Historiek van de Organisatie van Amerikaanse Staten. . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De structuur van de Organisatie van Amerikaanse Staten en de rol van haar instellingen bij het beschermen van mensenrechten. . . . . . . . . . . 3.1. De Algemene Vergadering (General Assembly) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. De Consultatievergadering van Ministers van Buitenlandse Zaken (Meeting of Consultation of Ministers of Foreign Affairs) . . . . . . . . . . . 3.3. De Permanente Raad (Permanent Council) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Inter-Amerikaanse Raad voor Geïntegreerde Ontwikkeling (Inter-American Council for Integrated Development) . . . . . . . . . . . . . 3.5. Het Algemeen Secretariaat (General Secretariat) . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6. Inter-Amerikaans Juridisch Comité (Inter-American Juridical Committee) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7. De Inter-Amerikaanse Commissie inzake Mensenrechten (Inter-American Commission on Human Rights) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8. Gespecialiseerde Conferenties (Specialized Conferences) . . . . . . . . . . . 3.9. Gespecialiseerde organisaties (Specialized Organizations) . . . . . . . . . 4. Kenmerken van het inter-Amerikaans mensenrechtensysteem . . . . . . . . . 5. Bescherming van mensenrechten onder het OAS-Handvest . . . . . . . . . . . . 6. De Amerikaanse Verklaring inzake Rechten en Plichten van de Mens . . . 7. Toezicht op het OAS-Handvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1. Samenstelling en organisatie van de Commissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Bevoegdheden van de Commissie als toezichtorgaan op het OAS-Handvest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1. Promotionele activiteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.2. Activiteiten ter bescherming van mensenrechten . . . . . . . . . . . 7.2.2.1. Landenstudies en onderzoeken ter plaatse . . . . . . . . . 7.2.2.2. Individuele klachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. De Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten en haar Protocollen. . . 8.1. Historiek en kenmerken van de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. Verplichtingen van staten partij bij de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intersentia

381 381 382 387 388 388 389 389 391 391 392 392 392 393 396 397 400 402 403 403 405 405 412 414 414 418

xv


8.3. Het Aanvullend Protocol bij de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten betreffende Economische, Sociale en Culturele Rechten (Additional Ptotocol to the American Convention on Human Rights on Economic, Social and Cultural Rights, Protocol of San Salvador) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4. Het Aanvullend Protocol bij de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten betreffende de Uitbanning van de Doodstraf (Additional Protocol to the American Convention on Human Rights on the Abolition of the Death Penalty) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Toezicht op de Amerikaanse Conventie en de Protocollen . . . . . . . . . . . . . 9.1. De Commissie als toezichtorgaan op de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten en de Protocollen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1.1. Bevoegdheden van de Commissie als toezichtorgaan op de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . 9.1.1.1. Individuele petities (petitions) en interstatelijke klachten (communications) behandelen . . . . . . . . . . . 9.1.1.2. Verwijzen van zaken naar het Hof en voor het Hof verschijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1.1.3. Het Hof om adviezen verzoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2. Het Inter-Amerikaanse Hof inzake Mensenrechten als toezichtorgaan op de Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten . . . . . . 9.2.1. Samenstelling van het Inter-Amerikaanse Hof inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.2. Bevoegdheden van het Inter-Amerikaanse Hof inzake Mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.2.1. De bevoegdheid zich uit te spreken over geschillen waarbij een verdragsstaat betrokken is . . . . . . . . . . . . 9.2.2.2. De bevoegdheid adviezen uit te spreken over de interpretatie van de Amerikaanse Conventie en andere mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Andere mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1. De Inter-Amerikaanse Conventie ter Voorkoming en Bestraffing van Foltering (Inter-American Convention to Prevent and Punish Torture) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2. De Inter-Amerikaanse Conventie inzake de Voorkoming, Bestraffing en Uitbanning van Geweld tegen Vrouwen (Inter-American Convention on the Prevention, Punishment and Eradication of Violence against Women) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3. De Inter-Amerikaanse Conventie inzake Gedwongen Verdwijningen van Personen (Inter-American Convention on the Forced Disappearance of Persons). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

xvi

421

422 423 423 423 424 431 433 434 434 435 435

441 448

448

449

450

Intersentia

Inhoud

10.4. De Inter-Amerikaanse Conventie inzake de Eliminatie van alle Vormen van Discriminatie tegen Gehandicapten (Inter-American Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Persons with Disabilities) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451 11. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452 Hoofdstuk V Het Afrikaans mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Van het panafrikanisme over de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid naar de Afrikaanse Unie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De structuur van de Afrikaanse Unie en de rol van haar instellingen bij het beschermen van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. De regelgevende bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.1. De Vergadering van Staatshoofden en Regeringsleiders (Assembly of Heads of State and Government) . . . . . . . . . . . . . . 3.1.2. Het Comité van Permanente Vertegenwoordigers (Permanent Representatives’ Committee) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.3. Het Pan-Afrikaanse Parlement (Pan-African Parliament) . . . . 3.2. De uitvoerende bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1. De Vergadering van Staatshoofden en Regeringsleiders (Assembly of Heads of State and Government) . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. De Uitvoerende Raad (Executive Council). . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Het Comité van Permanente Vertegenwoordigers (Permanent Representatives’ Committee) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.4. De Commissie van de Afrikaanse Unie (AU Commission). . . . 3.2.5. De Vrede en Veiligheidsraad (Peace and Security Council) . . . 3.2.6. Het Afrikaanse Peer Review Mechanisme (African Peer Review Mechanism) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. De quasirechterlijke en rechterlijke bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1. De Afrikaanse Commissie inzake Mensen- en Volkenrechten (African Commission on Human and Peoples’ Rights) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2. Het Afrikaans Comité inzake de Rechten en Welvaart van het Kind (African Committee of Experts on the Rights and Welfare of the Child) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.3. Hof van Justitie en Mensenrechten (Court of Justice and Human Rights) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Vertegenwoordiging van het maatschappelijk middenveld (Economic, Social and Cultural Council). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De Afrikaanse eigenheid als grondslag van het Afrikaanse mensenrechtensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia

455 455 456 469 470 470 471 471 472 472 472 473 474 474 476 476

476

477 477 478 479 xvii


5. Het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . 481 5.1. Kenmerken van het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 5.2. Verplichtingen van verdragspartijen bij het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485 5.3. Toezicht op het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486 5.3.1. De Afrikaanse Commissie inzake Mensen- en Volkenrechten (African Commission on Human and Peoples’ Rights) . . . . . . . . 487 5.3.1.1. Organisatie van de Afrikaanse Commissie inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 5.3.1.2. De bevoegdheden van de Afrikaanse Commissie inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . 488 1° Promotie van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 2° Bescherming van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . 490 3° Interpreteren van het Afrikaans Handvest . . . . . . 494 5.3.2. Het Afrikaans Hof inzake Mensen- en Volkenrechten . . . . . . . 498 5.3.2.1. Organisatie van het Afrikaans Hof inzake Mensenen Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500 5.3.2.2. Bevoegdheid van het Afrikaans Hof inzake Mensenen Volkenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501 1° Bevoegdheid om geschillen te beslechten . . . . . . . 501 2° Adviesbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504 4.3.2.3. Procedure voor het Hof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506 5.3.2.4. Verhouding tussen het Hof en de Commissie. . . . . . . 507 5.4. Andere Afrikaanse Mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 5.4.1. Het Verdrag inzake Specifieke Aspecten van het Vluchtelingenprobleem in Afrika (Convention Governing the Specific Aspects of Refugee Problems in Africa) . . . . . . . . . . . 507 5.4.2. Afrikaans Handvest inzake de Rechten en Welvaart van het Kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 5.4.3. Het Protocol bij het Afrikaans Handvest over de Rechten van de Vrouw in Afrika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514 6. Subregionale organisaties in Afrika en mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . 516 7. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518 Hoofdstuk VI Gelijkheid en non-discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 2. Gelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

xviii

Intersentia

Inhoud

3.

4. 5.

6.

2.1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Formele en materiële gelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Non-discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Directe versus indirecte discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Positieve actie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De verhouding tussen gelijkheid en non-discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . Juridisch kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Het internationaal systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.1. De Universele verklaring van de rechten van de mens . . . . . . . 5.1.2. De twee VN-verdragen van 1966: het IVBPR en het IVESCR . 5.1.3. Andere VN-mensenrechteninstrumenten inzake het gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Het Europees systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1.1. Artikel 14 EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2° (On)afhankelijk karakter? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3° De rechtvaardigingsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1.2. Protocol 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. De Europese Unie en het Hof van Justitie van de Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Het inter-Amerikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Het Afrikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

523 523 525 525 526 527 528 529 529 529 532 539 540 540 541 541 543 545 548 551 556 560 564

Hoofdstuk VII Recht op gezondheid en de toegang tot medicijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het recht op gezondheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Het universeel systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. De Wereldgezondheidsorganisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Het Handvest van de Verenigde Naties en de Universele verklaring van de rechten van de mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. Het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3.1. Artikel 12 IVESCR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3.2. General Comment nr. 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1° De inhoud van het recht op gezondheid . . . . . . . . 2° Staatsplichten inzake het recht op gezondheid. . .

567 567 568 568 568

Intersentia

xix

570 570 570 572 572 574


3. 4. 5. 6.

2.1.4. Andere initiatieven van de Verenigde Naties . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4.1. De VN-basisverdragen inzake mensenrechten . . . . . 2.1.4.2. De VN-Millenniumdoelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4.3. De Speciale Rapporteur inzake het recht op gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4.4. De Internationale Arbeidsorganisatie . . . . . . . . . . . . . 2.2. De regionale systemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Het Europees systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Het inter-Amerikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Het Afrikaans systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De toegang tot medicijnen als integraal deel van het recht op gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het mensenrecht op intellectuele eigendom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Illustratie van het spanningsveld tussen het recht op intellectuele eigendom en het recht op toegang tot medicijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

577 577 577 578 578 579 579 580 580 582 583 585 596

Hoofdstuk VIII Het zelfbeschikkingsrecht der volken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599 Aanvullende literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ontstaan en antecedenten van het zelfbeschikkingsdenken . . . . . . . . . . . . 2. Van het zelfbeschikkingsrecht in de politiek-fi losofische betekenis van het woord naar een recht op zelfbeschikking in de juridische betekenis . . 3. Het recht op zelfbeschikking als een gewoonterechtsregel die nietzelfbesturende volkeren het recht geeft de internationale status van het gebied waarin zij leven, te bepalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Het recht op zelfbeschikking als een gewoonterechtsregel die alle volkeren het recht geeft om op een democratische wijze bestuurd te worden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Het recht op zelfbeschikking als een verdragsregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1. Het vrijelijk bepalen van de politieke status (politieke zelfbeschikking) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Het vrijelijk nastreven van de economische, sociale en culturele ontwikkeling (sociaaleconomische zelfbeschikking) . . . . . . . . . . . . . . 6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

599 599 606

608

613 614 617 622 624

Lijst van de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625 Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643

xx

Intersentia

LIJST VAN AFKORTINGEN ACMVR ACP-staten ACRM AIDS AMU APRM art. artt. ARV ATU AU AV BVerfGE CAT

CDDH CEDAW

CEMAC CEN-SED COHOM COMESA CONADEP CPED

CPT CRC CRPD CVSE

Intersentia

Afrikaanse Commissie inzake Mensen- en Volkenrechten Staten uit Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan Amerikaanse Conventie inzake Mensenrechten Acquired Immunodeficiency Syndrome Arab Maghreb Union African Peer Review Mechanism artikel artikelen anti-retrovirals Action against Terrorism Unit Afrikaanse Unie Algemene Vergadering Bundesverfassungsgericht (Duits Grondwettelijk Hof) Het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing, Convention Against Torture and Other Cruel Inhuman or Degrading Treatment or Punishment Steering Committee for Human Rights Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen, Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women Central African Economic and Monetary Community Community of Sahel-Saharan States Werkgroep Mensenrechten van de Raad van de Europese Unie Common Market for Eastern and Southern Africa Comisión Nacional sobre la Desaparición de Personas Internationaal Verdrag voor de bescherming van alle personen tegen gedwongen verdwijningen, International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance Committee for the Prevention of Torture Verdrag inzake de rechten van het kind, Convention on the Rights of the Child Verdrag voor de rechten van personen met een handicap, Convention on the Rights of Persons with Disabilities Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa

xxi


DRC EAC ECCAS ECGLC ECHO ECOSOC ECOSOCC ECOWAS ECRI EHRM EIDHR EIUC ENB ETA EU EVRM FGM FRA FRALEX FYROM GATT GBVB GRETA GVDB HIV HRC HvJ IAO IBR ICERD

ICRMW

ICTR ICTY IGAD ILA

xxii

Democratische Republiek Congo East African Community Economic Community of Central African States Economic Community of Great Lakes Countries Europese Commissie Directoraat-Generaal Humanitaire Hulp Economische en Sociale Raad Economic, Social and Cultural Council Economic Community of West African States Europese Commissie tegen racisme en onverdraagzaamheid Europees Hof van de Rechten van de Mens European Instrument for Democracy and Human Rights European Inter-University Centre Europees Nabuurschapsbeleid Euskadi Ta Askatasuna, Baskenland en Vrijheid Europese Unie Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden female genital mutilation Fundamental Rights Agency Fundamental Rights Agency Legal Experts Former Yugoslav Republic of Macedonia General Agreement on Tariffs and Trade Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid Human Immunodeficiency Virus Mensenrechtencomité, Human Rights Committee Hof van Justitie Internationale Arbeidsorganisatie International Bill of Rights Het Internationaal verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie, International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination De Internationale Conventie ter bescherming van de rechten van arbeidsmigranten en hun gezin, International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families International Criminal Tribunal for Rwanda International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia Inter-Governmental Authority on Development International Law Association

Intersentia

Lijst van afkortingen

ILC IOC IPA IRA IVBPR

UEMOA

International Law Commission Indian Ocean Commission Pre-toetredingsinstrument Irish Republican Army Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, International Covenant on Civil and Political Rights Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten, International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights Lesbian, gay, bisexual, transsexual List Of Issues Prior to Reporting Millenniumdoelstellingen, Millennium Development Goals Mano Riven Union New African Initiative Noord-Atlantische Verdragsorganisatie New Partnership for Africa’s Development niet-gouvernementele organisatie Organisatie voor Afrikaanse Eenheid Organisatie van Amerikaanse Staten Office for Democratic Institutions and Human Rights Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa Permanent Hof van Internationale Justitie Koerdische Arbeiderspartij, Partiya Karkerên Kurdistan European Information Network on Racism and Xenophobia Regional Economic Communities Europese Commissie Directoraat-Generaal Buitenlandse Betrekkingen Southern African Customs Union Southern African Development Community Strategic Arms Limitation Talks Stabilisatie- en associatieproces severe acute respiratory syndrome Secretaris-generaal/Hoge Vertegenwoordiger voor de Buitenlandse Politiek seksueel overdraagbare aandoening Speciale Vertegenwoordiger van de Europese Unie Verdrag betreffende de Europese Unie Verdrag betreffende de Europese Unie zoals aangepast door het Verdrag van Lissabon Agreement on Trade-related Aspects of Intellectual Property Rights West African Economic and Monetary Union

Intersentia

xxiii

IVESCR

LGBT LOIPR MDG MRU NAI NAVO NEPAD ngo OAE OAS ODIHR OVSE PHIJ PKK RAXEN REC RELEX SACU SADC SALT SAP SARS SG/HV SOA SVEU TEU TEU-L TRIPS


UNESCO UNICEF Uni-Dem USSR UVRM VK VN VS WHO WO I WO II WTO

xxiv

United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organisation United Nations International Children’s Emergency Fund University of Democracy Sovjet-Unie Universele verklaring voor de rechten van de mens, Universal Declaration of Human Rights Verenigd Koninkrijk Verenigde Naties Verenigde Staten Wereldgezondheidsorganisatie, World Health Organization Eerste Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog Wereldhandelsorganisatie, World Trade Organization

Intersentia

HANDBOEK MENSENRECHTEN

Recommend Documents