WAT ZIJN MENSENRECHTEN? informatiepakket

Amnesty International – Kerkstraat 156 – 2060 Antwerpen – info: ( 03 271 16 16 : www.amnesty.be

Liga voor mensenrechten – Jan Van Stopenberghestraat 2 – 9000 Gent – info: ( 09 223 07 38 : www.mensenrechten.be

WAT ZIJN MENSENRECHTEN? informatiepakket

Inhoudstafel

1.

Wat zijn mensenrechten?

p.1

2.

Hoe oud zijn mensenrechten?

p.1

3.

Wat zijn burgerlijke en politieke rechten?

p.2

4.

Wat zijn sociale, economische en culturele rechten?

p.3

5.

Wat zijn collectieve rechten?

p.4

6.

Welke instanties beschermen de mensenrechten?

p.4

7.

Waaruit bestaan de kinderrechten?

p.6

8.

Wat zijn vrouwenrechten?

p.8

9.

Hoe staat het met de rechten van vluchtelingen en vreemdelingen?

p.9

10. Hoe zit het met religies en de rechten van de mens?

p.10

11. Wat is racisme?

p.10

12. Wat met de rechten in verband met seksualiteit?

p.11

13. Zijn mensenrechten universeel?

p.11

14. Hoe kun je omgaan met mensenrechten in het dagelijkse leven?

p.12

15. Waar vind ik bijkomende informatie?

p.14

Inleiding Met dit informatiepakket willen de Liga voor Mensenrechten en Amnesty International tegemoetkomen aan vragen van leerlingen en studenten naar algemene informatie over de rechten van de mens. De essentiële begrippen worden kort behandeld. Links en rechts worden ook een aantal denkoefeningen gemaakt over thema’s die met mensenrechten te maken hebben. Dit informatiepakket is zeker niet volledig; mensenrechten hebben nu eenmaal te maken met alles waar mensen bij betrokken zijn. In dit bundeltje wordt bijvoorbeeld niet gesproken over mensenrechten in een internationale context, over het recht op privacy, over je rechten bij een politie-optreden, over detentie… Om daarover meer te vernemen, kun je o.a. terecht bij de bovengenoemde organisaties. Je kunt ook zelf verder opzoekingswerk verrichten: achteraan vind je een beknopte biografie en wat internet-adressen. 1. Wat zijn mensenrechten? Mensenrechten zijn rechten die universeel gelden voor alle mensen. Ze staan los van toevallige omstandigheden zoals de plaats waar men geboren is, huidskleur, geslacht, geloof of overtuiging. Mensenrechten zijn onontbeerlijk voor een volwaardige ontplooiing, voor een menswaardig bestaan. We kunnen 3 groepen mensenrechten onderscheiden: • De burgerlijke en politieke rechten, zoals het recht op leven, op vrije meningsuiting, op privacy… • De sociale, economische en culturele rechten, zoals het recht op werk, op eigendom, op culturele eigenheid… • De collectieve rechten, zoals het recht op vrede, op zelfbeschikking, op ontwikkeling… 2. Hoe oud zijn mensenrechten? Oudheid Mensenrechten kwamen reeds aan bod in de wetteksten van Hammoerabi en Mozes. Ze waren terug te vinden in ideeën van de stoïcijnen in Griekenland en de eerste christenen in Rome. Middeleeuwen Mensenrechten werden in Europa voor het eerst vastgelegd in de Magna Charta in 1215. Dat verdrag regelde de rechten van de Engelse adel t.o.v. de koning, Jan zonder Land. Moderne tijd De Unie van Utrecht in 1579 zorgde voor godsdienstvrijheid in de noordelijke Nederlanden. Binnen een tijdsbestek van 10 jaar werden in Engeland 2 belangrijke wetsdocumenten uitgevaardigd: in 1679 de Habeas Corpus∗ Act, die individuen beschermde tegen willekeurige hechtenis, en de Bill of Rights, die de wet stelde boven de koninklijke macht en die de positie van het parlement versterkte. In de Onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten van Amerika uit 1776 stond uitdrukkelijk vermeld dat iedereen gelijk is voor de wet. De belangrijkste mijlpaal voor de ontwikkeling van de moderne mensenrechten was de Franse revolutie in 1789. Die leidde tot de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger. ∗Latijn = dat je de vrije beschikking over je lichaam mag behouden

Infopakket mensenrechten Liga voor Mensenrechten & Amnesty International

November 2004 pagina 1

In die verklaring stond onder andere: • Alle mensen zijn gelijk (ook voor de wet). • Niemand mag vervolgd worden omwille van zijn overtuiging of geloof. • Niemand mag op een willekeurig manier worden gedood, gevangengezet of van zijn bezit beroofd. In 1948 kwam de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens tot stand. Een document van de Verenigde Naties dat duidelijk een antwoord wilde zijn op de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. De artikelen 1 tot 21 hebben betrekking op burgerrechten en politieke rechten, zoals het recht op een eerlijk proces en het recht op vrije meningsuiting. De artikelen 22 tot 27 gaan over economische, sociale en culturele rechten, zoals het recht op arbeid, op opvoeding, op vrije verkiezingen. De Universele Verklaring sprak voor het eerst over rechten die gelden voor de hele, inter-nationale gemeenschap. Bovendien werden in de Verklaring de 3 groepen rechten voor het eerst samen vermeld. Naast de burgerlijke en politieke stonden de sociale, economische en culturele, maar ook de collectieve rechten kwamen aan bod. Het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens dateert van 1950. In 1989 werd door de Verenigde Naties het Verdrag inzake de Rechten van het Kind aangenomen. Een aantal specifieke kinderrechten werden daarin opgenomen, zoals de bescherming tegen kinderarbeid en het recht op inspraak in geval van scheiding van de ouders. De mijlpalen nog even op een rijtje:

datum 1700 v.Chr. 1200 v.Chr. 400 v Chr. 30 n.Chr. 1215 n.Chr. 1579 n.Chr. 1679 n.Chr. 1689 n.Chr. 1776 n.Chr. 1789 n.Chr. 1948 n.Chr. 1950 n.Chr.

verdrag wetten van Hammoerabi wet van Mozes ideeën van de Stoïcijnen ideeën van het vroege christendom Magna Charta Unie van Utrecht Habeas Corpus Act Bill of Rights Onafhankelijkheidsverklaring Verenigde Staten Verklaring van de Rechten van de Mens & de Burger Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Europees Verdrag over de bescherming van de Rechten van de Mens 1966 n.Chr. V.N.-verdrag over burgerrechten en politieke rechten 1989 n.Chr. de Rechten van het Kind 3. Wat zijn burgerlijke en politieke rechten? Burgerlijke en politieke rechten worden ook wel de “klassieke” mensenrechten genoemd of rechten van de eerste generatie. Die categorie rechten werd immers als eerst vastgelegd. Stuk voor stuk willen ze de overdadige inmenging van de overheid inperken. Wat zijn burgerlijke rechten? Met burgerlijke rechten worden de rechten bedoeld die vermeld staan in de eerste 18 artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Infopakket mensenrechten Liga voor Mensenrechten & Amnesty International


Er is daarin sprake van: • het recht op leven en vrijheid • het recht op bescherming tegen geweld • het recht op gelijkheid (ook voor de wet) • het recht op privacy • het recht op eigendom • het recht op vrijheid van mening In feite zijn het rechten (“vrijheden”) die in de loop der eeuwen werden afgedwongen van de overheid. De machthebbers moesten een groot deel van hun vaak ongebreidelde macht inleveren, waardoor de gewone burger aanzienlijk meer “ademruimte” kreeg. De Verklaring van de Rechten van de Mens & de Burger uit 1789 is een sprekend voorbeeld van zo’n herziening van de invloedssfeer van enerzijds de machthebbers en anderzijds de burgers. Wat zijn politieke rechten? De politieke rechten staan vermeld in de artikelen 19 tot en met 21 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Daarin vermelde rechten zijn: • het recht op vrije meningsuiting • het recht op vereniging • het recht op deelname (rechtstreeks of onrechtstreeks) aan het bestuur van het land. 4. Wat zijn sociale, economische en culturele rechten? De sociale, economische en culturele rechten noemt men ook de tweede generatie rechten. In de loop van de 19de eeuw begon men zich te realiseren dat de individuele burgerrechten en politieke rechten, de eerste generatie rechten dus, niet volstonden. De grote meerderheid van de mensen bleef immers maatschappelijk in de kou staan: boeren, landarbeiders, handwerklieden die het slachtoffer werden van de industriële revolutie, en vooral de groeiende massa fabrieksarbeiders. Met de opkomst van de arbeidersbeweging en het socialisme groeide het besef van gelijkheid. Men stelde dat de staat ervoor moet zorgen dat alle burgers (dus ook de arbeiders) effectief kunnen genieten van de neergeschreven rechten en vrijheden. Dit gaf aanleiding tot een hele reeks nieuwe sociale, economische en culturele rechten. In Europa brengt men die rechten samen onder het begrip ‘verzorgingsstaat’: de staat die de plicht heeft zorg te dragen voor zijn onderdanen. In de meeste landen zijn deze rechten dan ook grondwettelijk vastgelegd. Wat zijn voorbeelden van sociale en economische rechten? De sociale en economische rechten staan vermeld in de artikelen 22 tot en met 25 van de UVRM. Voorbeelden zijn: • recht op een menswaardig inkomen • recht op arbeid (dus ook op beroepsbegeleiding en een –opleiding) • recht op correcte arbeidsvoorwaarden en een billijke vergoeding • recht op bescherming tegen uitbuiting • het recht om vakverenigingen op te richten en er zich bij aan te sluiten • recht op eerlijke, veilige en gezonde werkomstandigheden • recht op rust en vakanties met behoud van loon • recht op sociale voorzieningen • recht op degelijke voeding en huisvesting • recht op medische zorg bij ziekte



Voorbeelden van culturele rechten? De culturele rechten staan vermeld in artikel 27 van de UVRM: • het recht om deel te nemen aan het culturele leven • recht op vrije tijd • recht om de voordelen te genieten van de wetenschappelijke vooruitgang en de toepassingen ervan 5. Wat zijn collectieve rechten? In de eerste en tweede generatie mensenrechten ligt de nadruk vooral op de rechten van het individu; tegenwoordig wordt het individu ook als deel van een groep gezien. We noemen de derde generatie mensenrechten dan ook collectieve rechten of solidariteitsrechten. Wat zijn voorbeelden van collectieve rechten? • • • •

het recht op het behoud van de eigen taal en van de eigen sociaal-economische en culturele structuren het recht op zelfbeschikking van minderheidsgroepen het recht op een gezond leefmilieu het recht op de beschikking over natuurlijke bronnen

De discussie over wat deze rechten concreet inhouden, gaat nog steeds verder. Ze liggen nog niet vast in internationaal erkende verdragen. 6. Welke instanties beschermen de mensenrechten? De mensenrechten behoren toe aan de menselijke persoon en worden geregeld door het grondwettelijk en het internationaal recht. Zij moeten het individu beschermen, zowel in zijn betrekkingen met andere individuen als in zijn verhouding tot de overheid. Anderzijds moeten ze maatschappelijke voorwaarden scheppen die het individu toelaten zich ten volle te ontwikkelen. De mensenrechten werden in internationale verdragen en verklaringen vastgelegd én in de grondwetten van staten. De Belgische grondwet bevat in hoofdzaak de ‘klassieke’ burgerlijke en politieke rechten, al zijn er ook een aantal sociaal-economische rechten in opgenomen. Verschillende van deze in de grondwet vastgelegde rechten werden geconcretiseerd in wetten.

Organisatie: Opgericht in: Naar aanleiding van: Opdracht: Standplaats:

V.N.-Commissie voor de Mensenrechten Een commissie van de Economische & Sociale Raad 1946 de oprichting van de Verenigde Naties rapporten en aanbevelingen over mensenrechten voor Ecosoc Genève



Organisatie:

V.N.-Comité voor de Rechten van de Mens

Opgericht in:

1977

Naar aanleiding van: Opdracht:

Internationale Verdrag inzake Burgerrechten & Politieke Rechten toezicht op de naleving van het verdrag

Standplaats:

Genève/New York

Organisatie:

Internationaal Hof van Justitie

Opgericht in:

1946

Naar aanleiding van:

de oprichting van de Verenigde Naties

Opdracht:

behandeling van klachten gericht tegen landen

Standplaats:

Den Haag

Organisatie:

V.N.-Hoge Commisaris voor de Rechten van de Mens 1994

Opgericht in: Naar aanleiding van:

Standplaats:

Conferentie van Wenen over de mensenrechten In 1993 verantwoordelijk voor alle V.N.-activiteiten die met mensenrechten te maken hebben van de Mens Genève

Organisatie:

Internationaal Strafhof

Opgericht in:

nog op te richten

Naar aanleiding van:

V.N.-Verdrag van Rome over de oprichting van een Internationaal Strafhof (1998) behandeling van klachten i.v.m. volkerenmoord, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden

Opdracht:

Opdracht: Standplaats:

Den Haag



Organisatie:

Europees Hof voor de Mensenrechten

Opgericht in:

1998 (samenvoeging Europese commissie voor de Mensenrechten en Europees Hof)

Naar aanleiding van: Opdracht:

Europees Verdrag voor de Bescherming van de Mens behandeling van klachten van individuen en staten

Standplaats:

Straatsburg

Ook heel wat niet-gouvernementele organisaties houden zich bezig met mensenrechten. Het zijn organisaties die los staan van de overheid. Sommige zijn enkel lokaal bezig, andere zijn internationaal actief. Enkele niet-gouvernementele organisaties op een rijtje: Organisatie Fédération Internationale des Ligues des Droits de l’Homme Amnesty International Human Rights Watch Internationale juristencommissie Liga voor Mensenrechten

Secretariaat Parijs Londen New York Genève Gent

Ontstaan in 1901 1961 1978 1952 1979

7. Waaruit bestaan de kinderrechten? Waarom worden de kinderrechten apart behandeld? Vóór de jaren ‘60 werden kinderen gezien als het bezit van volwassenen. Ze werden genegeerd als personen met een eigen mening. In de klassieke mensenrechtenverdragen werd dan ook geen aandacht geschonken aan de aparte positie die kinderen innemen. Vanaf de jaren ’60 begon men te beseffen dat kinderen recht hebben op een speciale bescherming aangezien ze bijzonder kwetsbaar zijn. Anderzijds dienen kinderen ook deel te nemen aan de samenleving en moet hun mening gehoord worden. Toch blijft in het recht iedereen die jonger is dan 18 jaar minderjarig. Dat betekent dat men juridisch onbekwaam en afhankelijk is. Een minderjarige moet op juridisch vlak door zijn ouder(s) of voogd vertegenwoordigd en bijgestaan worden. Vanuit het standpunt van de mensenrechten bestaan hierover verschillende meningen: sommigen oordelen dat je op basis van leeftijdsverschillen niet mag discrimineren. Kinderen zijn mensen en bijgevolg moeten ze alle mensen- en burgerrechten kunnen genieten. Bovendien moeten ze die rechten zelfstandig kunnen uitoefenen, tenzij hun onbekwaamheid kan worden bewezen. Anderen willen de mensenrechten progressief aan kinderen toekennen. Zij pleiten ervoor om de meerderjarigheidsgrens te verlagen, omdat kinderen volgens hen reeds vroeger bekwaam zijn dan wordt aangenomen. Kinderen worden geleidelijk competent (bekwaam) en dat proces begint veel vroeger dan men aanvankelijk dacht. Kinderen moeten dan ook geleidelijk hun rechten kunnen opnemen. (vb. medische meerderjarigheid op 14 jaar, seksuele meerderjarigheid op 16 jaar). Of kinderen hun rechten al dan niet zelfstandig moeten kunnen uitoefenen is een discussie die nog volop bezig is.



Wat is het Kinderrechtenverdrag? In 1989 werd het Kinderrechtenverdrag gesloten. Dit verdrag kent op uitdrukkelijke wijze een aantal rechten toe aan kinderen. Naast de eerste en tweede generatie rechten bevat het verdrag bepalingen die voorzien in de bescherming van kinderen tegen uitbuiting en misbruik. Zoals de meeste internationale verdragen is het verdrag in de eerste plaats op staten gericht en niet op individuele burgers. Het verdrag legt aan staten de verantwoordelijkheid op om de rechten van het kind te respecteren. In België is het verdrag van kracht sinds 15 januari 1992. Wat staat zoal in het Kinderrechtenverdrag? De inhoud van het verdrag kan ingedeeld worden volgens de drie ‘P’s: • Protection: rechten die kinderen beschermen tegen kindermishandeling en uitbuiting. Dit zijn de beschermingsrechten. • Provision: rechten die aan kinderen voorzieningen garanderen zoals voeding, gezondheidszorg, onderwijs. Dit noemen we ook overlevings- en ontwikkelingsrechten. • Participation: rechten zoals het recht op vrije meningsuiting, het recht op vereniging, toegang tot informatie. We noemen dit ook inspraakrechten. De kinderrechten zijn bij ons toch geen probleem? De typische houding van de ontwikkelde landen ‘dat dit verdrag toch vooral voor het zuiden bedoeld is omdat kinderen hier toch alle materiële voorzieningen bezitten’, is onterecht. Het verdrag is er namelijk niet alleen om kinderen te beschermen tegen de schending van hun rechten. Het verdrag heeft ook de bedoeling om kinderen meer te respecteren. Een respectvolle omgang met kinderen opbouwen is een uiterst moeizaam gebeuren waar men nog maar pas mee bezig is. Daarnaast moet hier gewerkt worden aan de rechten van kinderen uit de Vierde Wereld, kinderen van migranten, de rechtspositie van kinderen,… Wie waakt over de toepassing van het Kinderrechtenverdrag? Binnen de Verenigde Naties waakt het Comité voor de Rechten van het Kind over een correcte toepassing van de rechten van het kind. Elk land dat het verdrag heeft aangenomen is verplicht om regelmatig een rapport op te stellen over de situatie van de rechten van kinderen in hun land. In België is dit onder meer de taak van het Kinderrechtencommissariaat. Het Kinderrechtencommissariaat stimuleert verder de beleidsverantwoordelijken om rekening te houden met de rechten van de kinderen. Met het Kindereffectenrapport wil de Vlaamse overheid haar beleid en regelgeving toetsen aan de bepalingen van het Kinderrechtenverdrag. In een decreet van 1993 werd gesteld dat gemeenten bij het opstellen van een gemeentelijk jeugdwerkbeleidsplan inspraak van jongeren en kinderen moeten organiseren. Begin jaren ’90 werden dan ook in heel wat gemeenten kindergemeenteraden opgericht. Zijn wetten en verdragen wel voldoende om kinderen en jongeren recht te doen? Kinderen en jongeren hebben vooral een omgeving nodig die gebaseerd is op mensenrechtenprincipes, waarin menselijke waardigheid, gelijkheid en diversiteit gerespecteerd worden. Jongeren krijgen een even belangrijke boodschap over mensen- en kinderrechten door de manier waarop directies, leraren, opvoeders en jeugdleiders met hen omgaan en communiceren, als van een les of spel over mensen- en kinderrechten! • • • •

Krijgen alle jongeren wel gelijke kansen? Worden ze eerlijk behandeld? Worden er maatregelen genomen tegen bv. pesten? Wordt een probleem van een leerling met voldoende respect voor zijn/haar privacy behandeld en besproken?



• • • •

Worden leerlingen betrokken bij beslissingen die hen aanbelangen? Welk beleid voert de school of de jeugdgroep in verband met racisme en seksisme? Zijn er voldoende leer- of spelactiviteiten die een beroep doen op kritisch denken en actieve deelname en betrokkenheid? …

De kinderrechtswinkels in Vlaanderen geven het voorbeeld van hoe men kinderen ernstig kan nemen. Binnen de kinderrechtswinkels worden kinderen behandeld als volwaardige deelnemers aan de samenleving. 8. Wat zijn vrouwenrechten? Een aantal pijnlijke vaststellingen dwongen de internationale gemeenschap ertoe in de laatste decennia van de 20ste eeuw extra aandacht te besteden aan de positie van de vrouw. Enkele van die vaststellingen op een rijtje: • • • • •

De meeste oorlogsslachtoffers zijn vrouwen en kinderen. 80 % van de slachtoffers bij conflicten zijn burgers, van wie de meeste vrouwen en kinderen. Zij worden meegesleept in conflicten die meestal niet door hen zijn veroorzaakt. De meeste vluchtelingen en ontheemden (ruim 80 %) zijn vrouwen en kinderen. Zij zijn op de vlucht voor oorlogs- of burgergeweld. De meeste armen zijn vrouwen en kinderen (70 %). Bepaalde mensenrechtenschendingen zoals verkrachting zijn voornamelijk gericht tegen vrouwen. Verkrachting en misbruik van vrouwen worden tijdens bijna elk hedendaags gewapend conflict gemeld. Slechts weinig landen behandelen hun vrouwelijke inwoners even goed als hun mannelijke. Niet zelden worden vrouwen beschouwd als tweederangsburgers.

Daarom werd in 1979 het V.N.-verdrag gesloten inzake de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie tegen Vrouwen. Dat verdrag spreekt zich uit tegen alle vormen van discriminatie van de vrouw in rechten en wetgeving. Het verdrag verwerpt ook uitdrukkelijk prostitutie en vrouwenhandel. Toch blijven vrouwen in een aantal omstandigheden bijzonder kwetsbaar en is extra waakzaamheid van de internationale gemeenschap meer dan nodig. Enkele pijnpunten: • •

• •

Vrouwen in hechtenis lopen het risico op seksuele marteling en verkrachting. In zowat de hele wereld worden vrouwen door de wet gediscrimineerd. Mannen en vrouwen zijn heel vaak nog steeds niet gelijk voor de wet. Die ongelijkheid is misschien nog het meest zichtbaar in landen met een islamitische wetgeving. Echtscheidingsprocedures bijvoorbeeld plaatsen de vrouw daar in een bijzonder moeilijke positie. In zo’n 20 landen in Afrika komt vrouwenbesnijdenis voor. Per jaar worden ongeveer 2 miljoen meisjes verminkt. Het gaat hier om een traditioneel gebruik waarbij de uitwendige geslachtsorganen (clitoris en schaamlippen) geheel of gedeeltelijk worden verwijderd. Veel vrouwen zijn slachtoffer van geweld binnen het gezin. Dat probleem loopt dwars door grenzen, culturen en klassen heen.



9. Hoe staat het met de rechten van vluchtelingen en vreemdelingen? De vreemdelingen… Een vreemdeling bij ons is iedereen die niet kan aantonen dat hij de Belgische nationaliteit bezit. Als we de internationale verdragen, de universele verklaringen over mensenrechten en onze eigen Belgische grondwet erop nalezen hebben vreemdelingen evengoed rechten. Artikel 23 van onze grondwet stelt duidelijk dat “ieder”, dus zowel een Belg als een niet-Belg, “het recht heeft een menswaardig leven te leiden”. Dat recht houdt onder meer in: het recht op arbeid, het recht op sociale zekerheid, het recht op huisvesting, het recht op onderwijs en het recht op medische en juridische bijstand. Ook in het allereerste artikel van de wet van 1976 op de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) staat het zwart op wit: “… elke persoon heeft recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel eenieder in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid”. En toch staan veel vreemdelingen in ons land voor een gesloten deur als ze hun rechten willen opeisen. Dat komt omdat het niet zo simpel is om zich hier als vreemdeling op Belgisch grondgebied te vestigen of zelfs om gewoon het Belgisch grondgebied te betreden. Heb je geen geldig “toegangsticket”, dan word je als illegaal beschouwd en word je aangemaand ons grondgebied zo vlug mogelijk te verlaten. Iedere onafhankelijke staat eigent zich namelijk het recht toe te bepalen wie als onderdaan wordt erkend en wie via de grens van de staat toegang wordt verleend. Zo bepaalt de Belgische wet dat aan vreemdelingen toegang kan worden verleend voor een verblijf van ten hoogste drie maanden. Dat zijn dan doorgaans toeristen. De Europese wetgeving stelt dat Europese burgers zich in principe vrij mogen bewegen en vestigen in alle landen van de Europese Unie (Schengen-akkoord). Niet-Europeanen kunnen zich bij ons alleen blijvend vestigen als onze economie ze nodig heeft als gastarbeiders of wanneer ze als vluchteling worden erkend. Als ze zich hier willen herenigen met gezinsleden, die reeds vroeger een verblijfsrecht hebben verworven of die Belg zijn, kunnen ze eveneens blijven. En wat met de vluchtelingen? Vluchtelingen zijn vreemdelingen die hier bij ons terechtkomen nadat ze hun eigen land zijn ontvlucht om politieke of sociaal-economische redenen. Het eigen land ontvluchten, om welke reden ook, is geen gemakkelijke beslissing en het vluchten zelf is dikwijls een heel moeilijke onderneming, die soms faliekant afloopt. Erkend en aanvaard worden als vluchteling in het gastland is minstens even lastig. Je moet kunnen bewijzen dat je gevlucht bent “uit gegronde vrees voor vervolging wegens je ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een sociale groep of wegens je politieke overtuiging”. Dit werd bepaald in het internationale Verdrag van Genève van 1951. Je moet dus kunnen aantonen dat je persoonlijk gezocht of geviseerd werd door een vijandige overheid op een manier die fundamenteel in strijd is met de algemeen erkende mensenrechten. Het bewijs leveren van die vervolging is niet eenvoudig. Het volstaat bijvoorbeeld niet dat je kan aantonen dat je je land bent ontvlucht omdat er een algemene toestand van onveiligheid bestaat ingevolge oorlog, burgeroorlog of hongersnood. Het gebeurt wel dat aan groepen van oorlogsvluchtelingen of andere “ontheemden” een tijdelijk verblijfsrecht wordt verleend in het land waar ze een onderkomen of een veilige haven hebben gezocht. Die vluchtelingen worden dan tijdelijk gedoogd tot het onweer is overgewaaid. Alleen de asielzoekers die vluchteling zijn volgens de definitie van het Verdrag van Genève kunnen in die hoedanigheid worden erkend en worden daardoor medeburgers met een vrijwel onbeperkt recht van verblijf. De erkenning gebeurt in ons land door een onafhankelijke dienst: het Commissariaat Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen. Dikwijls geraken de kandidaatvluchtelingen niet eens zo ver. Hun aanvraag moet immers eerst ontvankelijk verklaard worden. Dat gebeurt in de eerste plaats door een dienst die afhankelijk is van de minister van binnenlandse zaken, de Dienst Vreemdelingenzaken. Hun aanvraag is bijvoorbeeld onontvankelijk als ze geen “papieren” bij zich hebben die hun identiteit bewijzen of als ze een te grote omweg hebben gemaakt om hier te geraken. Vluchtelingen die hier trachten te overleven zonder ooit asiel aangevraagd te hebben of van wie de aanvraag definitief is afgewezen, worden illegalen genoemd of ‘mensen zonder papieren’. Ze verblijven hier soms vele jaren clandestien, werken in het zwart of leven van de liefdadigheid. Infopakket mensenrechten Liga voor Mensenrechten & Amnesty International


Begin 2000 werd een wet goedgekeurd om velen van hen dan toch een verblijfrecht te geven door ze te regulariseren. 10. Hoe zit het met religies en de rechten van de mens? Artikel 18 van de Universele Verklaring is haast volledig gewijd aan het recht op vrijheid van godsdienst. Toch werd in Amnesty’s jaarboek van 1998 melding gemaakt van gevallen van marteling, politieke moord en gewetensgevangenschap waarbij de religie een rol speelde. En dat in 48 landen. Religies en mensenrechten leven op gespannen voet. Enerzijds zijn in alle wereldreligies uitgangspunten voor de mensenrechten te vinden. In alle grote religies geldt een verbod op willekeur van macht, op marteling en mishandeling. De wereldreligies benadrukken de betekenis van de menselijke waardigheid. Religieuze leiders en gedreven gelovigen zijn vaak vooraanstaande voorvechters en verdedigers van de mensenrechten geweest. Anderzijds hebben godsdienstige overtuigingen vaak tot mensenrechtenschendingen geleid. Onverdraagzame leiders hebben regelmatig misbruik gemaakt van de religie om op te roepen tot haat. Religieuze tradities zijn soms in strijd met de mensenrechten: • Binnen de rooms-katholieke kerk bestaat nog altijd geen gelijkheid tussen man en vrouw. • In de meeste islamstromingen zijn de geestelijke leiders voorstander van de doodstraf. • In de opvattingen van de meeste hindoeleiders heeft het kastenstelsel nog altijd bestaansrecht. • Joodse gelovigen zijn vaak onderworpen aan conservatieve rabbi’s die bv. hun toestemming om een huwelijk kunnen onthouden. Religies en mensenrechten hebben dus nog veel met elkaar te bespreken. • Een religie die alleen maar plichten en geboden benadrukt, legt het af tegen de rechten en vrijheden die de mensenrechten hebben ingevoerd. • Een visie op mensenrechten die alleen maar kijkt naar rechtsregels, schiet tekort ten opzichte van diepe overtuigingen en solidariteit zoals de religies die uitdragen. . 11. Wat is racisme? Je behoort altijd wel tot een bepaalde kliek: dat ‘wij’-gevoel van samenhorigheid hebben we in het gezin, de sekse, de jeugdclub, de eigen generatie. De anderen behoren tot de ‘zij’-groep. Het ‘wij’ en ‘zij’-denken is de basis van het verschijnsel etnocentrisme: de eigen etnische groep (het eigen volk) wordt als uniek beschouwd en zelfs als beter dan alle andere groepen. Bij etnocentrisme wordt de eigen cultuur als norm verheven. Vanuit een superioriteitsgevoel gaan we dan andere etnische groepen minder waard achten. Dat noemen we racisme. Racisme is niet gebaseerd op echte kennis van een andere groep, maar op vooroordelen die doorgaans negatief zijn. Racisme kan zowel plaatsvinden tussen mensen onderling en kan structureel vastgelegd zijn in discriminerende wetten en regelingen. Racisme wordt versterkt door de angst voor armoede, voor werkloosheid en de vrees om sommige voordelen te verliezen. Racisme wordt dan een manier om frustraties af te reageren. Het is een poging om de problemen te verschuiven naar een andere groep. Hoe zit het met de bestrijding van het racisme bij ons? Sinds 1981 bestaat er in België een wet waardoor racisme kan worden bestraft. De eerste jaren werd er niet veel gebruik van gemaakt, maar sinds 1993 heeft het ‘Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding’ een groene lijn (0800/17364) en een aantal lokale klachtenbanken. Daar kan je elke uiting van racisme melden en kan je bijstand krijgen in de juridische procedure die je moet volgen. Sindsdien zijn er al een aantal veroordelingen geweest.



12. Wat met de rechten in verband met seksualiteit? Seksualiteit is een privé-aangelegenheid. Artikel 12 van de Universele Verklaring stelt dat niemand onderworpen mag worden aan willekeurige inmenging in zijn persoonlijke aangelegenheden. Toch stellen we vast dat hiertegen heel wat inbreuken bestaan en dat seksuele voorkeuren gebruikt worden als basis van discriminatie. In heel wat landen wordt homoseksualiteit gezien als iets abnormaals. Een zonde, een ziekte, een afwijking, iets tegennatuurlijks, een verraad van de eigen cultuur. Door homoseksuelen apart te zetten, te marginaliseren, wordt de deur wijdopen gezet voor grove mensenrechtenschendingen. • In vele landen is homodiscriminatie vastgelegd in wetteksten. Een voorbeeld: in sommige landen ligt de leeftijdgrens voor homoseksuele relaties hoger dan voor heteroseksuele. • In heel wat landen wordt aan homo’s en lesbiennes systematisch werk, een woning en de wettelijke erkenning van hun relatie ontzegd. • Extreme situaties vinden we in Afghanistan, Libië en Iran waar homoseksuelen hun geaardheid moeten bekopen met lijfstraffen of zelfs met de dood. • Maar ook in 6 staten van de Verenigde Staten is discriminatie van homoseksuelen in de wet ingebouwd, m.n. in Arkansas, Kansas, Maryland, Missouri, Texas en Oklahoma. De rechten van homo’s en lesbiennes horen wel degelijk thuis op de mensenrechtenagenda. Als de schending van de rechten van een minderheid wordt getolereerd, wordt heel de beschermende structuur, die de mensenrechten bieden, ondermijnd. De grondslag wordt dan immers weggenomen, nl. de bevestiging dat alle mensen gelijk in waardigheid geboren worden (artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens). Op zich biedt het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens voldoende waarborgen voor de gelijkberechtiging van homo’s en lesbiennes. Homo-onvriendelijke wetten in Ierland, Noord-Ierland en Cyprus zijn recent aangepast ten einde ze in overeenstemming te brengen met dat verdrag. Canada, Frankrijk, Ierland, Israël, Slovenië en Spanje hebben in hun wetgeving nog extra waarborgen ingebouwd om discriminatie omwille van seksuele geaardheid te voorkomen. Maatregelen ten gunste van homoseksuelen werden genomen in verband met werk, huisvesting, toegang tot openbare diensten en bescherming tegen laster. 13. Zijn mensenrechten universeel? In 1948 verkondigde men de “Universele Verklaring van de Rechten van de Mens”. Men ging en gaat er van uit dat mensenrechten universeel zijn, dat ze voor ieder mens, ongeacht kleur, status, nationaliteit, cultuur of godsdienst gelden. Mensenrechten zijn per definitie de rechten van alle mensen. De formulering van de “universele” mensenrechten is echter gegroeid uit de westerse cultuur. Daarnaast bestaan nog diverse andere culturen met andere gewoonten en heel andere contexten, zodat je je kan afvragen of de rechten van de mens inderdaad wel universeel zijn. De universaliteit van de mensenrechten is niet iets dat er is, maar het is wél een keuze die gemaakt wordt. Bij het opstellen van de UVRM in ’48 heeft de internationale gemeenschap ervoor gekozen om fundamentele normen op te stellen die voor alle mensen overal ter wereld moeten gelden. Het belangrijkste is niet of al die normen wel konden teruggevonden worden in alle samenlevingen ter wereld, of dat aan het opstellen van de normen vertegenwoordigers van alle samenlevingen hebben meegewerkt. Het meest belangrijke is de keuze om aan deze normen universele geldigheid te geven. Wie heeft bedenkingen bij de universaliteit van de mensenrechten? Sommigen stellen dat de “universele” mensenrechten te zeer op westerse leest geschoeid zijn en te weinig rekening houden met de noden en waarden van andere mensen en samenlevingen. De Universele Verklaring is op maat gemaakt van de westerse beschaving met zijn sterke nadruk op het individu, maar is niet passend voor andere culturen. Er zijn ook traditionele praktijken die een belangrijke symbolische waarde hebben in de culturele context, maar die soms moeilijk verzoenbaar zijn met de mensenrechten. Typisch voorbeeld: de vrouwenbesnijdenis. Het spreekt vanzelf dat cultuur niet altijd kan ingeroepen worden om schendingen van mensenrechten te rechtvaardigen. Mensenrechten zijn geen neutrale spiegel van Infopakket mensenrechten Liga voor Mensenrechten & Amnesty International


een samenleving, maar willen de maatschappij ook sturen. Het komt er op aan voortdurend een evenwicht te zoeken tussen de revolutionaire roeping van de mensenrechten enerzijds en het tegemoetkomen aan de culturele eigenheid anderzijds. Hoe kan men dit oplossen? Om de kloof te dichten tussen de internationale mensenrechten en samenlevingen die de mensenrechten in sommige opzichten als onaangepast ervaren, moeten twee dingen gebeuren: langs de ene kant moeten de internationale mensenrechten aangepast worden zodat ze meer ontvankelijk worden voor culturele verschillen. Langs de andere kant moet er vanuit die samenlevingen zelf ook gewerkt worden om deze meer ontvankelijk te maken voor de mensenrechten. Met name als het gaat om culturele verschillen mag men niet uit het oog verliezen dat culturele gegevens niet star zijn. Culturen zijn dynamisch en heterogeen. Indien we zonder meer alle culturele factoren als een vaststaand gegeven aannemen en ons mensenrechtenbegrip daaraan aanpassen, dan heeft dit een erg conservatief effect. In vele gevallen maken culturele factoren die op gespannen voet staan met de mensenrechten, het voorwerp uit van een intern debat binnen de betrokken samenleving. Voor zeer zware schendingen van de mensenrechten, zoals foltering, onmenselijke behandeling… kan in geen geval de cultuur als excuus ingeroepen worden. 14. Hoe kun je omgaan met mensenrechten in het dagelijks leven? Er is een fundamentele gelijkheid tussen alle mensen, wat ook hun afkomst, ras, geslacht, politieke of geloofsovertuiging ook is. Als ieder mens aanspraak kan maken op alle rechten, heeft dat als gevolg dat jouw eigen recht soms kan eindigen waar dat van een ander begint. Zeggen dat iedereen rechten heeft, houdt ook in dat iedereen de verantwoordelijkheid heeft om de rechten van anderen te respecteren. Je hebt bijvoorbeeld het recht om uit te komen voor jouw mening. Dat betekent dat een ander daar evenzeer recht op heeft en dat jij de verantwoordelijkheid hebt om de ander dat recht toe te kennen. Respect voor elkaars rechten is in feite de eerste voorwaarde voor een vreedzame samenleving. Door het steunen en bevorderen van andermans rechten zorg je er zo voor dat rechtvaardigheid toegankelijk wordt voor alle leden van de samenleving. Soms krijg je te maken met pestgedrag, racistische opmerkingen, homo- of vrouwonvriendelijk gedrag. Het is verstandig om medestanders te zoeken, mensen die jouw standpunt delen. In een aantal situaties sta je tegenover een overmacht en dan kun je best contact zoeken met een instantie die in die probleemsituatie kan tussenkomen. •

Iemand op school wordt gepest en uitgesloten omdat hij een andere huidskleur heeft, zich anders kleedt of andere dingen eet. Wat kan je doen? • Je doet mee met de pesters omdat je dan het gevoel krijgt van erbij te horen. Tegelijk ben je ook wel wat bang, want wat als jij de volgende bent die gepest wordt? • Je doet er niet aan mee omdat je het eigenlijk wat zielig vindt. Toch durf je niet opkomen voor de gepeste omdat je niet zelf het slachtoffer wilt worden. • Je zoekt medestanders die samen met jou niet mee willen doen aan het pesten. Door een groepje rond jou te verzamelen sta je sterk. • Je kan mensen aanspreken om verder na te denken over het fenomeen ‘pesten’ en er een sensibiliseringscampagne rond voeren.

•

Je ziet op TV ernstige problemen: mensen die vervolgd en vermoord worden omdat ze een ander geloof of een andere opinie hebben dan wat verwacht wordt. Mensen die niet mogen meebeslissen over het bestuur van hun land. Vrouwen die onderdrukt en uitgebuit worden. Kinderen die moeten werken en die de kans niet krijgen om naar school te gaan of te spelen. Allemaal problemen waar je zelf niet rechtstreeks mee te maken hebt, maar toch raken ze je. Wat kan je doen?



• •

Je kan je erover blijven informeren. De problemen aankaarten in de les, meer uitleg vragen, peilen naar oorzaken… Je kan organisaties steunen die zich bezighouden met dergelijke problemen: je kan lid worden van een organisatie, of je kan petities tekenen of andere acties ondersteunen. Amnesty International Kerkstraat 156 2060 ANTWERPEN Tel.: 03 271 16 16 [email protected] www.amnesty.be Liga voor Mensenrechten Jan Van Stopenberghestraat 2 9000 GENT Tel.: 09 223.07.38 [email protected] www.mensenrechten.be

•

Onze regering neemt maatregelen die discriminerend zijn voor bepaalde groepen mensen. Vluchtelingen worden nog repressiever aangepakt. Wat kun je doen? • Je voelt je betrokken bij het bestuur van je land. Je informeert je en neemt je verantwoordelijkheid op bij de verkiezingen (nadat je 18 geworden bent wel te verstaan). • Je denkt kritisch na over standpunten en verklaringen van politieke partijen. Je houdt steeds het principe van de rechtvaardigheid voor ogen. Mensen in je omgeving die niet zo kritisch zijn en gewoon woorden in de mond nemen van anderen wijs je op de addertjes onder het gras. Met jouw kritisch inzicht durf je opkomen voor je mening in discussies.

•

Jouw eigen rechten worden geschonden. Je krijgt bijvoorbeeld niet de kans om een bepaalde studierichting te volgen. Wat kan je doen? • Contact zoeken met een kinderrechtswinkel. Die kunnen je verder helpen.

• •

o

Kinderrechtswinkel Brugge Kleine Hertsbergestraat 1 8000 Brugge Tel: 050 33 95 84 Fax: 050 33 95 84 [email protected] www.kinderrechtswinkel.be

o

Kinderrechtswinkel Gent Geldmunt, 24 9000 Gent Tel. 09 233 65 65 Fax 09 234 19 72 [email protected] www.kinderrechtswinkel.be

Kinder- en jongerentelefoon: 0800 15 11 (gratis nummer) Neem contact op met ombudsdiensten, vertrouwenspersonen op school,… je hebt er recht op!!!



15. Waar vind ik bijkomende informatie? 15.1. Boeken Afgrond roept tot afgrond: Mensenrechten en religie

Daan Bronkhorst Balans - Amsterdam 1999

Is dit recht, mijn lief? Verhalen en gedichten over mensenrechten

Novib 1998

Jaarboek Amnesty International

Amnesty International

Mensenrechten

John Bradley La Rivière & Voorhoeve – Kampen 1990

Mensenrechten: Bestanddeel van het buitenlands beleid

P.R. Baehr Boom – Meppel 1989

Mensenrechten in België: Een verkenning

Liga voor Mensenrechten Gent 1984 (in druk 2000)

Mensenrechten mensenwerk

P.J.I.M. De Waart Kok – Kampen 1996

50 jaar EVRM

NJCM-bulletin, jaargang 25, nr.1, janfeb. 2000

NCJM-bulletin Nederlands Tijdschrift voor Mensenrechten

diverse jaargangen

Prisma van de mensenrechten

Daan Bronkhorst Het Spectrum – Utrecht 1992

De Rechten van de Mens

Paul Morren Garant – Leuven 1999

Vrouwenrechten zijn mensenrechten

Amnesty International Amsterdam 1995

Rechten van het Kind

Liga voor Mensenrechten Gent 1991

15.2. Internetadressen Amnesty International Vlaanderen

http://www.amnesty.be

Liga voor Mensenrechten

http://www.mensenrechten.be

Amnesty International (hoofdkantoor)

http://www.amnesty.org

Europees Hof voor de Mensenrechten

http://www.echr.coe.int

Human Rights Watch

http://www.hrw.org

Internationale Vereniging van holebi's

http://www.ilga.org

De Verenigde Naties

http://www.un.org

V.N.-Commissaris voor de Mensenrechten

http://www.unhchr.org

V.N. & vrouwen

http://www.un.org/womenwatch



WAT ZIJN MENSENRECHTEN? informatiepakket

Recommend Documents