Goud in de Grond brengt kansen voor platteland in beeld

Goud in de Grond brengt kansen voor platteland in beeld Op weg naar een leefbare en economisch gezonde toekomst voor het platteland - een toekomst die verder reikt 2015. Dat was de doelstelling waarmee branchevertegenwoordigers, wetenschappers, ondernemers en overheden aan de slag zijn gegaan. Zij waren afkomstig uit het hele euregiogebied en hebben in drie denktankbijeenkomsten op 19 juni 2008 , 11 september 2008 en 6 maart 2009 steeds in zes denktanks. Zij hebben hun gemeenschappelijke gedachten over recreatie en toerisme, water, energie, landbouw, de mens als noaber en zorg en welzijn op het platteland in de Achterhoek, Twente en de Kreis Borken in de toekomst opgesteld in “Het Vermoeden”. Verderop in deze uitgave treft u hiervan een samenvatting aan. “Het Vermoeden” is nadrukkelijk geen politiek/bestuurlijke visie, maar het betreft een samenvatting van de gedeelde denkbeelden van circa 60 denktankdeelnemers over de trends en ontwikkelingen die zij voor de toekomst van belang achten en waaraan nu al gewerkt zou moeten worden. De gemeenschappelijke denkbeelden uit “Het Vermoeden” moeten worden vertaald naar concrete ideeën. Welke producten, diensten en projecten zijn kansrijk voor het platteland? Deze vraag stond centraal tijdens de werkconferentie “Goud in de Grond”, een platform voor ondernemers, bestuurders, ambtenaren en wetenschappers op maandag 9 november 2009 in Lievelde. Green deal De datum van deze werkconferentie is van historische betekenis. Herman Kaiser, voorzitter van de Regio Achterhoek en burgemeester van Doetinchem, refereert aan de val van de muur tussen West- en Oost-Duitsland exact 20 jaar geleden. Hij spreekt de hoop uit dat ook op deze dag psychologische muren geslecht kunnen worden als het gaat om grensoverschrijdende samenwerking. Kaiser roemt de geweldige ligging van deze regio. Alleen al daarom zit er volop goud in de grond. "En dat kunnen we naar boven halen, mits we in staat zijn grensoverschrijdend samen te werken." Geld volgt plannen Harry Keereweer, gedeputeerde van de provincie Gelderland en Peter Paziorek, regeringpresident van het district Münster zien deze dag als dé kans voor het verzamelen en uitwerken van ideeën en om projecten meer body te geven. Essentieel ook, volgens de gedeputeerde. Want als er ideeën zijn met goede uitgewerkte plannen volgt de financiering vaak vanzelf. Paziorek vertrouwt op de samenwerking tussen Nederland en Duitsland: "We moeten deze samenwerking intensiveren en de verborgen potenties zichtbaar maken." Grenzeloos verbonden Ook oud directeur Timothy Sodmann van het Landeskundliches Institut Westmünsterland gaat in op de grenzeloze verbondenheid tussen de Oostelijke Nederlanden en het Westmünsterland. De regio deelt al meer dan 1000 jaar geschiedenis. Daarin is op uiteenlopende terreinen uitwisseling geweest; van handel tot

1

godsdienst, van bouwstijlen tot boekdrukkunst. Na honderden jaren samenwerking was de periode van 1940 tot 1945 een absoluut dieptepunt. De wonden die de Tweede Wereldoorlog heeft geslagen zijn nu gelukkig bijna verdwenen, aldus Sodmann. Wat rest is een gemeenschappelijke geschiedenis en een gemeenschappelijke toekomst. Ruimte voor nieuwe ideeën Trendwatcher Adjiedj Bakas neemt ons daarna mee naar het platteland van de toekomst. Hij voorziet een aantal trends. Die van het platteland in een nieuwe economische orde bijvoorbeeld. We moeten het straks doen met minder geld. Kansen voor de regio liggen in het aantrekken van potentieel kapitaal. En dat zou wel eens uit het Verre Oosten kunnen komen! Een andere trend is die van het verdwijnen van oude stelsels en concepten. Daarmee ontstaat ruimte voor nieuwe ideeën. In de landbouw moeten we op zoek naar unieke combinaties van hightech met het authentieke van het platteland, zoals de varkensflat. Dit concept sluit mooi aan bij het toekomstbeeld van een groene plattelandseconomie. Ons straatbeeld wordt straks bepaald door rolstoelscooters, gemaakt van maisafval, en door vliegende auto's. Ook de grens tussen werk en vrije tijd vervaagt. Mensen werken meer en meer vanuit huis. Uw buurman is straks een chirurg geniet van de rust en ruimte van het platteland en tegelijkertijd via het internet operaties uitvoert.

Verbinden, vernieuwen, vermarkten Tijdens het middagprogramma praten we verder over kansrijke producten en diensten voor het platteland. Uiteenlopende organisaties en bedrijven hebben de thema’s uit Het Vermoeden vertaald naar aansprekende projectvoorstellen. Zij presenteren hun ideeën in een twaalftal workshops. En horen graag hoe partijen zich aan projecten kunnen verbinden. Of op welke manier projecten vernieuwd of beter vermarkt kunnen worden. Stoken op streekhout Een wezenlijke vooruitgang voor de toekomstige ontwikkeling van de landelijke ruimten is de verzekering van de energieverzorging. Het project voor het onderhoud en het energetisch gebruik van houtwallen, dat zowel in het Munsterland als in de naburige Regio Achterhoek landschapsbepalend is, verschaft hierbij de klassieke win-win situatie. Naast het feit dat de eigenaren van de houtwallen ervan profiteren, geldt dat ook voor de regionale ondernemers en verenigingen voor agrarisch natuurbeheer. De houtsnippers worden energetisch gebruikt en het typerende cultuurlandschap blijft behouden. Resultaten Das bisherige niederländische Modell der Landschaftspflege lässt noch viele Potenziale ungenutzt. Diese können durch einen Technologietransfer von deutscher Seite erschlossen werden. Politik und Verwaltung sollen daran arbeiten, die Genehmigungsverfahren von Holzhackschnitzelanlagen zu vereinfachen. Die Unternehmen werden aufgerufen, die Technologie für effektive dezentrale Holzhackschnitzelanlagen immer weiter zu entwickeln Wonen in beweging Met het oog op de demografische ontwikkelingen en haar gevolgen, is het doel van het INTERREG-project „Wonen in beweging“, kansen op huisvestingsgebied en bij huishoudelijke dienstverleningen die in de EUREGIO ontstaan, op elkaar af te stemmen.

2

Daarbij worden de mogelijkheden voor woningaanpassingen en nieuwe actie- en ontwikkelingsmodellen onderzocht. Resultaten De projectpartners willen o.a. aan de Duitse en Nederlandse kant van de grens een proefwoning inrichten en een internetpagina openen. Demografische ontwikkelingen De Kreis Borken heeft nog een licht groeiende bevolkingsaanwas, maar ook hier zal het ouder worden van de samenleving en de afname van het aantal geboren kinderen merkbaar worden. Om de demografische ontwikkeling positief te beïnvloeden en de noodzakelijke aanpassingen actief te ondersteunen, startte de Kreis Borken in de herfst van 2005 een eigen demografieproces. Eind 2006 werd het strategische document „ focus demografie“ ontwikkeld en aansluitend in het kader van veelvuldige activiteiten en projecten ondersteund. Met het Actieprogramma Demografie, dat samen met talrijke deelnemers uit de Regio ontwikkeld werd, gaat het demografieproces nu zijn beslissende fase in. Resultaten Auf der deutschen Seite haben die Gemeinden eine kommunale Planungshoheit im Bereich der Siedlungsentwicklung. Hier kann der Kreis Borken somit nur Impulse geben und Anreize für interkommunale Kooperation setzen, z.B. bei der Entwicklung interkommunaler Gewerbegebiete und – perspektivisch – bei interkommunalen Wohngebieten. Die Diskussion zeigt außerdem, dass sich die Region mehr auf die eigenen Stärken konzentrieren sollte: der ländliche Raum habe durch “Wohnen im Grünen” ein Alleinstellungsmerkmal gegenüber urbanen Ballungsräumen, das er zukünftig noch besser vermarkten muss. Productie van Groene energie op het platteland E kwadraat advies, gespecialiseerd in het initiëren, ontwikkelen en begeleiden van projecten op het gebied van duurzame energie, zal haar ervaringen en mogelijkheden presenteren om groene energie op het platteland te produceren. Kern is de beschikbaarheid van biomassa, de productie van duurzame energie en de afname bij elkaar te brengen. Resultaten zijn een duurzaam verwarmd zwembad, een klimaatneutraal dorp of op nog grotere schaal een biogasleiding die productie door verschillende ondernemers en afzet met elkaar verbindt. Resultaten “Een inventarisatie van mogelijkheden waarmee in de komende tijd een vervolgstap op het gebied van duurzame groene energie gezet kan worden.” “Er zijn in onze gemeenten ontwikkelingen mbt zwembaden, sporthallen e.d. Wellicht dat groene energie hier een rol kan spelen.” Uitwisseling innovaties Doordat er relatief veel kleine bedrijven in de Achterhoek zijn is het afronden van innovatieve ideeën moeilijk. Ook de weg vinden bij grotere kennisinstellingen is dan een moeilijke zaak. De ondernemers zijn niet tevreden over de beschikbaarheid van op maat gesneden advies bij innovaties. Daarom is er in de Achterhoek een Achterhoeks Centrum voor Technologie opgericht door ondernemers voor ondernemers. Dit centrum geeft advies en schakelt door bij innovatieve ontwikkelingen. De meerwaarde kan worden versterkt door betere en snellere uitwisseling van kennis. De bedrijfsstructuur in Kreis Borken is vergelijkbaar. De inzet is erop gericht om ook daar een dergelijk centrum van en voor ondernemers op te richten en daar dan de uitwisseling van kennis aan weerzijden van de grens te borgen. De meerwaarde van een dergelijke uitwisseling komt ten goede aan bedrijven aan weerszijden van de grens. Resultaten

3

De Kreishandwerkschaft Borken inventariseert momenteel of het oprichten van een Borkens Centrum voor Technologie tot de mogelijkheden behoort en ze zoekt naar een mogelijkheid om de uitwisseling met het ACT te bestendigen.

Waterzuivering en bio-energieproductie: local for local In het project Lankheet wordt waterzuivering gekoppeld aan bio-energieproductie met riet en gras. Voor de toekomst van de landbouw geeft dit nieuwe mogelijkheden door met de verbouw en oogst van riet en gras een bijdrage te leveren aan de locale energieproductie en het vraagstuk van duurzame energie. Op lokale schaal wordt waarde toegevoegd: energie opwekking ten behoeve van verwarming van een bedrijfs- en verblijfsgebouwen van de stichting Rentray in Rekken. Daarbij wordt ook naar de mogelijkheden voor (re)socialisatie en werkgelegenheid gekeken door jongeren van Rentray in te zetten bij de riet- teelt en -verwerking. De workshop daagt gemeenten en waterschappen uit de waarde van biomassa uit berm- en sloot onderhoud en snoeien te bezien als energie waarde voor lokale voorzieningen als een cultuurhuus of bestaand zwembad waarop gemeenten vaak veel bijleggen. Resultaten Deze workshop kreeg op 14 december alweer een vervolg.Gemeente Berkelland, Bioforte en Rijn en IJssel belegden een bijeenkomst waarin samen met Bioforte een business case werd opgesteld om de kosten en opbrengsten van gemeentelijke biomassa en de haalbaarheid van biomassa verwarmde zwembaden/sporthallen in beeld te krijgen. “Als Provinciale Staten van Gelderland recent besloten tot een motie waarin zij renovatie van duurzame zwembaden tot 50% subsidiëren, waar wachten we dan nog op. Maar ook zonder die subsidie steun zie ik er potentie in” “Er gaat gewoon een excursie gemaakt naar een werkende riet/houtstook installatie in Trier (BRD) of Beetsterzwaag. Daarvoor worden betrokkenen in de workshop worden uitgenodigd zien is geloven ! “ “Er blijken veel mensen en organisaties bezig te zijn met Groene energie. Er zijn nieuwe contacten gelegd waarmee vervolg afspraken zijn gemaakt.” “Ik zie kansen voor de inzet van riet als brandstof ook op andere locaties.” Algenproductie In essentie gaat het om het vestigen van algenproductiebedrijven en de koppeling daarvan aan een of meer verwerkingsbedrijven. Het bedrijf Ingrepro laat zien dat er met mest en afvalwater waarde kan worden toegevoegd. Het algenteelt proces is stil en reukloos en economisch rendabel. Voor de voeding van algenproductiebedrijven komen mest op agrarische bedrijven en rioolwater of afvalwater uit bedrijven in aanmerking. Omdat de zo geproduceerde biomassa relatief veel waardevolle elementen als onverzadigde vetzuren, olie, vitamines, kleurstoffen en dergelijke bevat energie en waardevolle biomassa wordt ook nu gezocht naar investeerders met lef in de Euregio: bedrijven die waarde kunnen toevoegen na de productie van de algen. Resultaten “Universiteiten willen worden betrokken bij het vermarkten van de productie” “Er moet een combinatie van stortplaatsen/mestvergieters en afvalverwerkers t.b.v. de productie komen”

4

Openbaar vervoer - Light rail Even naar het werk of naar een training in een naburige gemeente......zonder auto een probleem als deze naburige gemeente aan de andere kant van de grens ligt. Om ervoor te zorgen dat het in de toekomst makkelijker wordt, zal een grensoverschrijdende verbinding van het buurtverkeer van Doesburg/Nl naar Velen/D tot stand worden gebracht. Snel, comfortabel, ecologisch en economische verantwoord. Resultaten: beleg op korte termijn een mobiliteitsconferentie verbind bestaande knooppunten;

Gemeenschapszin en nabuurschap in de zorg Door bevolkingskrimp, vergrijzing en ontgroening wordt het in de toekomst steeds moeilijker om aan de stijgende zorgvraag te voldoen. Zorg wordt steeds meer maatwerk, omdat mensen specifieke wensen hebben en hogere eisen stellen aan de zorg die geboden wordt. Vroeger werd een deel van de zorg opgevangen vanuit de traditionele gemeenschapszin. In onze geïndividualiseerde samenleving is die gemeenschapszin verdwenen. Idee is een ‘Zorgkit’ samen te stellen op basis van gebruik van zelfredzaamheid, moderne gemeenschapszin, ICT technologie en het vergroten van de attractiviteit van werken in de zorg. Resultaten Gemeenschapszin en nabuurschap in de zorg: ga ermee aan de slag !

Groen rijden Duurzame mobiliteit is ook voor het platteland van de toekomst van groot belang. Overheden hebben hierbij een voorbeeldfunctie. Groen Rijden biedt publieke en particuliere organisaties hulp bij de vervanging van het vervuilende deel van het Nederlandse wagenpark om zo de CO2-uitstoot te reduceren en het (privé) wagenpark ‘schoon’ te maken. Resultaten Steeds meer gemeentelijke organisaties stappen over op een elektrisch wagenpark. Deze workshop heeft een aantal gemeentes weer een zet in deze richting gegeven Samenwerking in gebiedstransformatie Een veranderend platteland vraagt verandering van functies in een gebied. Bij een dergelijke transformatie zijn vaak zowel publieke als private partijen betrokken. Hoe zorg je dat partijen op één lijn zitten, welke eisen stelt dit aan die partijen en hoe geef je dit vorm? BNG Gebiedsontwikkeling gaat in deze workshop in op hoe transformaties in een plattelandsregio vorm te geven. De bespreking gebeurt aan de hand van een concreet project dat in Publiek Private Samenwerking wordt gerealiseerd. Resultaten: werk als Regio’s Achterhoek, Twente en Kreis Borken samen om goud uit Brussel te halen.

Groene Kennispoort

5

In Zuidwest-Twente wordt door overheden en kennisinstellingen De Groene Kennispoort ontwikkeld. In De Groene Kennispoort worden vragen uit beleid en praktijk van plattelandsen stadsrandontwikkeling gekoppeld aan expertise die aanwezig is in onderwijs en onderzoeksinstellingen. Doel is het beter verbinden van wetenschappelijke kennis en creativiteit aan de praktijk en concrete projecten. Resultaten

Kopje koffie We sluiten de dag af met een korte film van de razende reporter. Hij geeft een levendige impressie van een inspirerende dag. Leerzaam ook. Want Nederlanders blijken te kunnen leren van het vergunningensysteem van hun oosterburen, dat sneller, praktischer en systematischer is. Ook de groene energie is in Duitsland verder ontwikkeld. Maar de liefde komt gelukkig van twee kanten: de Duitse collega’s geven aan dat zij iets kunnen opsteken van de Nederlandse marktgerichtheid. En wat ze ook hebben geleerd van hun buurcollega's, is dat je veel kunt regelen bij een kopje koffie! Ganz toll Ook Harrie Keereweer en Peter Paziorek blikken terug op de dag: "belangrijk is dat we de oogst van vandaag verder uitdragen." Keereweer pleit voor het opstellen van een strak uitvoeringsprogramma’s in overeenstemming met de provincie en de gemeentelijke programma’s die zich richten op wat vandaag is besproken. Gelukkig zijn er genoeg provincie- en gemeenteambtenaren aanwezig die deze boodschap mee terug kunnen nemen naar hun organisaties. Paziorek is ervan overtuigd dat de interesse over en weer een goede basis is voor verdere samenwerking: "dat wat ons bindt zijn onze gemeenschappelijke doelen. Vandaag was dan ook ganz toll!" De voorwaarden voor het benutten van kansen voor dit platteland lijken volop aanwezig. Dus, om met de trendwatcher te spreken, realiseer je dromen en ... grijp het goud!

6

Het vermoeden (samenvatting) Aanleiding Er is veel aan de hand op het platteland. Over ongeveer tien jaar bestaat in Nederland nog maar één op de drie boerenbedrijven. Er komen ook in Duitsland nieuwe ondernemers met nieuwe producten. Hoe verdienen zij hun geld? Hebben zij ook bestaansgrond? Welke veranderingen zijn daarvoor nodig? Er vertrekken immers ook bewoners van het platteland! Om dit soort vragen te beantwoorden is het project ‘Goud in de Grond’ gestart. Overheden, bedrijven en wetenschap zijn betrokken. Ondermeer uit de Achterhoek en uit de aangrenzende Duitse regio, Kreis Borken. Centrale vraag: hoe komen we tot een leefbare en economisch gezonde toekomst van het platteland. Bedoeling is optimaal gebruik te maken van de kansen die het gebied heeft en de samenleving duurzaam te ontwikkelen. Overheid, bedrijfsleven en wetenschap hebben in drie bijeenkomsten op 19 juni 2008, 11 september 2008 en 6 maart 2009 in zes denktanks hun gemeenschappelijke gedachten over recreatie en toerisme, water, energie, landbouw, de mens als noaber en zorg en welzijn op het platteland in de Achterhoek, Twente en de Kreis Borken in de toekomst opgesteld in “Het Vermoeden”. “Het Vermoeden” is nadrukkelijk geen politiek/bestuurlijke visie, maar het betreft een samenvatting van de gedeelde denkbeelden van circa 60 denktankdeelnemers over de trends en ontwikkelingen die zij voor de toekomst van het platteland van belang achten en waaraan nu al gewerkt zou moeten worden. “Het Vermoeden” is in 2008 opgesteld. De ontwikkelingen op het platteland gaan echter snel. Het is de bedoeling dat “Het Vermoeden” periodiek wordt bijgesteld. Wellicht zijn sommige fragmenten van “Het Vermoeden” zelfs nu al door de tijd ingehaald. 1.

Recreatie en toerisme

Recreatie zorgt er mede voor dat de middenstand van voldoende omvang blijft, omdat ook toeristen bij de middenstand kopen. Daardoor blijft de leefbaarheid van de woonkernen in stand. En daarmee van het platteland. Een gezonde middenstand zorgt voor leefbaarheid Onze Euregio is aantrekkelijk voor toeristen en recreanten. Zij doen hun inkopen bij de plaatselijke winkels. Toeristische bedrijven zoals hotels, campings of fietsverhuurbedrijven varen er wel bij. Daardoor blijft de middenstand van voldoende omvang om economisch gezond te blijven. En biedt werkgelegenheid aan de plaatselijke bevolking. Hiermee blijven onze woonkernen leefbaar. Karakteristiek daarbij zijn de vele kleine familiebedrijven. Om die sterk te houden, bijvoorbeeld tegenover grote winkelketens, is meer samenwerking nodig. Door bijvoorbeeld samen in te kopen, of gezamenlijk de marketing te doen of naar nieuwe combinaties te zoeken zoals dagbesteding van zorg in een buurtwinkel. Een recreatief verkeersnetwerk Toeristen moeten ons kunnen bereiken. Daarom zij goede toegangswegen en recreatieve verbindingen belangrijk. Dat geldt ook voor het openbaar vervoer. Het is hard nodig dat toeristische ondernemers en de overheid de handen ineenslaan voor een plan de campagne. Toerisme en zorg

7

Op welke doelgroep mikken we? Hoogopgeleide welgestelde toeristen? Vutters en 50 plussers? Doelgroepen die meer zorg nodig hebben? Wij denken aan een variëteit aan doelgroepen. We zoeken naar mogelijkheden van samenwerking tussen zorginstellingen en recreatieondernemingen. Wellness is belangrijk, sportscholen bijvoorbeeld spelen hier een rol. Belangrijk is in elk geval het besef dat elke doelgroep zijn eigen behoeftes heeft. Waar mogelijk moet het recreatieaanbod voor elke doelgroep toegankelijk zijn. Balans in doelgroepen Veel toeristen willen een hoog voorzieningenniveau. Of een vorm van ‘beleving’. Tegelijkertijd is het afwisselende en rustieke parklandschap een toeristische trekker. Hoe vinden we de goede balans? Om het gebied aantrekkelijk te maken voor een bredere doelgroep zijn toeristische ‘trekkers’ nodig. Die moeten passen in het landschap en de rust niet verstoren. Toerisme en recreatie zijn niet aan een seizoen gebonden. Toeristen, vooral afkomstig uit Nederland en Duitsland, komen het hele jaar door.

2.

Water

Wie water zegt, denk misschien aan het lessen van dorst. Maar mogelijk ook aan zwemmen, zeilen of roeien. Of aan vrachtverkeer over het water, hoogwaterbescherming, waterbeheer of energiewinning. Water is multifunctioneel. Grensoverschrijdende visie We willen een integrale en grensoverschrijdende visie voor water. Het gaat hierbij ondermeer om waterbeheer, ecologie, cultuurhistorie en recreatie. Daar gaan we gezamenlijk aan werken, staan zodat betrokken regiopartijen hun verantwoordelijkheden kennen en nakomen. Die visie is ook nodig, omdat Duitsland en Nederland moeten voldoen aan internationale afspraken over chemie en ecologie, in het kader van de EU Kaderrichtlijn Water. Energie Langs het water zijn veel mogelijkheden om energie te produceren: uiterwaardenmaaisel, warmtewinning uit rioolafvalwater en rioolzuiveringsslib. Waterkanten bieden ook ruimte voor de verbouw van alternatieve gewassen te verbouwen, waarmee energie kan worden opgewekt. Ecologie en recreatie Beken en sloten zijn de laatste tijd verbreed en minder diep dan voorheen. Dankzij deze brede, zogeheten blauwgroene linten zijn ecologische verbindingen ontstaan, waar flora en fauna welig tieren. Goed voor de recreatie, zoals wandelen, vissen, kanovaren en zwemmen. Ruige wandelpaden en –routes langs deze waterlopen maken deze gebieden extra aantrekkelijk. Schoon water Schoon water is van het grootste belang. Om de waterkwaliteit goed te houden benutten we zoveel als mogelijk de zuiveringscapaciteit van het watersysteem zelf. We spreken af hoe we in het stroomgebied van de Berkel regenwater kunnen vasthouden en benutten, en hoe we overtollig water kunnen wegsluizen.

3.

Energie

8

Energiegebruik vermijden, energie besparen en inzet van duurzame energie Bedrijven en particulieren vermijden energiegebruik waar mogelijk; en besparen energie waar mogelijk. Ons streven is om in 2020 een vijfde minder energie te gebruiken. Daarnaast zetten we zoveel als mogelijk duurzame energie in: windenergie, energie uit biomassa en biovergassing, elektriciteit uit zonne-energie en aardwarmte. In 2020 is een vijfde van de energie die we gebruiken duurzaam opgewekt, en in 2050 de helft. Zo willen we bijvoorbeeld dat nieuwe woningen en bedrijven zo gebouwd worden dat zonnepanelen optimaal tot hun recht komen. Alle overheidsgebouwen hebben zonnepanelen. Ontwikkelen innovaties Voor slimme oplossingen zijn slimme allianties nodig tussen bedrijven en kennisinstellingen, die samen werken aan innovaties voor toepassing in de regio. Consumenten ook producent Energiewinning en –levering is niet langer alleen in handen van de grote energiebedrijven. Ook (grote) locale bedrijven en particulieren produceren duurzame energie. Bedrijven en particulieren leveren het overschot aan opgewekte elektriciteit aan huishoudens in de omgeving, aan instellingen of andere bedrijven of aan het net. Warmte die vrijkomt bij agrarische bedrijven gaat niet verloren, maar wordt op het eigen bedrijf hergebruikt of tijdelijk ondergronds opgeslagen. Leren van elkaar Door samen te werken leren we van elkaar, aan weerskanten van de landsgrens. Nederland kan wat opsteken van de wijze waarop Duitsland investeert in duurzame energie. Namelijk door subsidies toe te kennen voor duurzame energie uit wind, mestvergisting en zonneenergie. Ook garandeert de Duitse overheid afname van windelektriciteit gedurende 30 jaar. Niet verwonderlijk dat in Kreis Borken ongeveer 250 windmolens staan, tegenover 15 in de Achterhoek. Op hun beurt kunnen de Duitsers veel leren over gebruik van geothermie en grootschalige energie-installaties, op duurzame leest geschoeid. Duitsland heeft veel minder van dat soort installaties; omdat een aardgasnet ontbreekt wordt op het platteland vooral gestookt op olie. Kredieten Regionale banken hebben in 2020 een energie investeringsmaatschappij opgericht. Deze verschaft op gunstige voorwaarden krediet aan investeerders. Er staan een aantal windturbines, en er wordt aardwarmte gebruikt. De overheid subsidieert duurzame energie die te duur is. Licht en warmteopname uit de natuur In de regio is een duurzame voorraad aan ‘biomassa’ voor energieopwekking. Vooral hout, dankzij het aanplanten van singels en bosjes. Ook resthout, bermgras, slootmaaisel, riet, en algen zijn uiterst geschikt voor energiewinning. De verbouw en winning van biomassa gaat niet ten koste van voedselproductie. Dankzij uitgekiende logistiek en opslagmogelijkheden kan biomassa het hele jaar door efficiënt worden geoogst. En worden vervoerd naar de locaties waar energie wordt geproduceerd. Landschapsonderhoud gebeurt niet meer door de agrarische ondernemers, maar door andere bedrijven. Verkeer en vervoer Biogas of aardgas zien we als belangrijke energiebron voor particulier en openbaar vervoer. Hiervoor moet het mogelijk worden op veel plaatsen bio- of aardgas te tanken. Elektrisch aangedreven voertuigen zijn vooral bruikbaar voor kortere afstanden. Ook hiervoor is een

9

infrastructuur van oplaad- of vulpunten nodig. Voor vervoer over grotere afstanden is het van belang dat er hoogwaardige accu’s worden ontwikkeld. Openbare verlichting Voor de openbare verlichting willen we de modernste energiezuinige technieken. We gaan bewust om met verlichting. Geen licht nodig? Dan lampen uit. Waar nodig verzinnen we slimme oplossingen. Zoals het gebruik van ‘zelflerende lussen’ in de weg, waarbij licht alleen aangaat als er verkeer is. 4.

Landbouw

Landbouw blijft de grootste grondgebruiker. Grond is hét kapitaalgoed van de landbouw. Tegengestelde ontwikkelingen doen zich voor. De bevolkingsgroei neemt af en daarmee de vraag naar bouwgrond. In Nederland neemt de druk op de landbouwsector om grond te verkopen daardoor af. In 2020 heeft de landbouw zich opnieuw duurzaam met de samenleving verbonden. Maatschappelijke verantwoordelijkheid en maatschappelijk ondernemen staan voorop. Landbouwbedrijven beheren op duurzame wijze het landschap. Een speciale organisatie zal hen daarbij helpen. Ook ontvangen de agrariërs een vergoeding voor het beheer, zoals in Borken nu reeds het geval is. Voedselproductie Voedselproductie is een belangrijke functie van landbouwbedrijven. Daarbij zijn kwaliteit en voedselzekerheid uiterst belangrijk. Producten uit de regio kennen een kwaliteitslabel of een duurzaamheidcertificaat. Hiermee onderscheiden de regioproducten zich op gedifferentieerde afzetmarkten. Andere functies Naast voedselproductie is grond deels beschikbaar voor energieopwekking. Bedrijven verwerken streekhout ten behoeve van productie van biogas. Ook op andere wijzen kan de sector bijdragen: verbranding van restproducten voor energieopwekking, inzet van dakoppervlakten voor zonnecollectoren, of warmtewinning in stallen. Tegelijk is belangrijk dat de bedrijfsinterne milieuzorg van de bedrijven goed is geregeld. Dankzij de inzet van nieuwe technieken wordt het milieu minder belast. De overheid faciliteert met adequate regelgeving. De landbouwsector levert ook innovatieve producten, zoals in 2008 lactose, een draagstof voor medicijnen, en bioplastic dat wordt gewonnen uit maïs. En last but not least wordt de grond deels ingezet voor maatschappelijke functies als recreatie en toerisme. Verschillen aan weerszijden van de landsgrens Tussen het Nederlandse en Duitse deel van de regio zullen ook verschillen blijven. Zo zal de bestaande driedeling van landbouwbedrijven in de Achterhoek doorzetten: grote gespecialiseerde bedrijven, middelgrote gemengde bedrijven en kleine bedrijven met nevenactiviteiten. Ten tijde van het opstellen van “Het Vermoeden” kent Kreis Borken echter minder kleine bedrijven. Ook grote bedrijven blijven schaars. Middelgrote bedrijven specialiseren zich in een bepaald product; zo hebben melkfabrieken een gedifferentieerd aanbod en ontvangen meer marktconforme marktprijzen. Aan de andere kant is de prijs die Nederlandse boeren ontvangen voor hun varkens hoger dan in Duitsland.

5.

Mens als naober

10

‘Samenhorig zijn’. Dat is de letterlijke betekenis van het begrip naoberschap. In kleine agrarische gemeenschappen van levensbelang. Je bood hulp aan, en werd geholpen als nodig. Elkaar helpen, dat deed je gewoon. Verenigingen en kerk stimuleerden het naoberschap. Inmiddels is er veel veranderd. In de landbouw is sprake van schaalvergroting. De technologie heeft een enorme vlucht genomen. Er zijn veel minder agrariërs. Kunnen wij nog wat leren van het klassieke naoberschap? Het antwoord is: ja! Modern naoberschap als drijvende kracht Naoberschap zit ingebakken in het karakter van de mensen in de regio. Ook tegenwoordig is wederkerigheid en saamhorigheid een belangrijk principe. De dwingende sociale verplichting is echter verdwenen. Naoberschap is een vrije keuze geworden. Zelfstandigheid en onafhankelijkheid staan voorop. Modern naoberschap uit zich in het leggen van verbindingen, om het creëren van informele netwerken en samenwerkingsverbanden. Op allerlei schaalniveaus en in allerlei gebieden. Het samen vinden van oplossingen. Het gaat om innovatie, creativiteit, het aanpakken van kansen en het smeden van allianties. Zo blijft naoberschap de bindingskracht in de samenleving, net als vroeger. Internet als communicatiemiddel Net als vroeger hebben we nog steeds te maken met het platteland. Woonkernen liggen relatief ver uiteen. Om elkaar te ontmoeten moeten mensen soms ver reizen. Het openbaar vervoer is een zwakke schakel. Daarom zoeken we ons heil bij moderne communicatietechnieken. Internet speelt een belangrijke rol. Een mogelijke nieuwe vorm van naoberschap maakt intensief gebruik van moderne technologie. Naoberschap als oplossing voor terugtredende overheid Op veel gebieden van het maatschappelijke leven zien we dat overheden een stapje terug doet. Taken worden of niet meer uitgevoerd of overgelaten aan de burgers zelf, of aan het maatschappelijke middenveld. Wij willen het ontstane vacuüm opvullen met een modern naoberschap. Hierbij gaat het om gemeenschapszin en respect voor medeburgers. Zo gaan mensen deelnemen in plaats van toeschouwer zijn. Op allerlei gebieden. Door vrijwilliger of mantelzorger te zijn. Door zélf initiatieven te nemen voor veranderingen in de omgeving. Zodat plannen tot stand komen vanuit maatschappelijk initiatief, en niet omdat de gemeente stuurt. Zo wordt de overheid in plaats van dominante partij meer gelijkwaardige speler in sociale netwerken. Door weer mensen op het speelveld toelaten wordt maatschappelijke dynamiek gestimuleerd. Waar de overheid terugtreedt, manifesteert zich een modern naoberschap. Naoberschap tussen de regio’s In de Achterhoek en in Kreis Borken doen zich tegengestelde ontwikkelingen voor. De bevolking in het oosten van Nederland vergrijst. Jonge mensen trekken weg naar het westen. Ouderen blijven achter. De bevolking vergrijst extra snel omdat mensen ouder worden dan vroeger. Kreis Borken kent echter een sterke bevolkingsgroei. De economie ontwikkelt zich goed. Is er een vorm van naoberschap mogelijk tussen de beide gebieden? De oplossing van problemen in het oosten van Nederland hoeft niet noodzakelijkerwijs in het westen van Nederland liggen.

6. Zorg en welzijn Gezond zijn van lijf en leden willen we allemaal. Daarvoor zijn nodig goede ziekenhuizen, huisartsen en verzorgingshuizen. Maar dat niet alleen. Naast lichamelijke gezondheid gaat

11

het om welzijn en welbevinden. Om sociale contacten en om deelneming aan het maatschappelijke leven. Zorg en welzijn lokaal organiseren Daarom zijn diensten op het gebied van zorg en welzijn zijn zoveel als mogelijk lokaal georganiseerd. Op dorps of wijkniveau dus. Herkenbaar en toegankelijk voor iedereen. Zodat ook ouderen en gehandicapten zich zeker voelen over de mogelijkheden zorg te krijgen die ze nodig hebben. Informele zorg en naoberschap Om dat te realiseren is bij het maken van beleidskeuzes een ommezwaai in het denken nodig. Het gaat om schaalverkleining. Om het bevorderen en stimuleren en ondersteunen van informele zorg, zoals vrijwilligerswerk en mantelzorg. Daarom is het nodig het imago van vrijwilligerswerk te verbeteren. Te zorgen voor erkenning, en voor goede voorwaarden waarónder. Jongeren kunnen worden gestimuleerd via maatschappelijke stages. Ook vroeg gepensioneerden kunnen hier een rol spelen. En bedrijven en instellingen kunnen hun personeel motiveren voor het faciliteren van vrijwilligerswerk. Naoberschap speelt ook hier. Afstemmen met professionele zorg Belangrijk is wel dat het toenemen van vrijwillige zorg niet als argument wordt gezien om de professionele zorgvoorzieningen in te krimpen. En natuurlijk moeten de informele verzorgers in noodgevallen terug kunnen vallen op de professionals. Daarom moet de professionele zorg de mensen ook opzoeken. En zorgen voor goede afspraken over niet planbare en intensieve (verpleeghuis)zorg op locatie. Zelfredzaamheid stimuleren Naast vrijwillige zorg en mantelzorg is het belangrijk zelfredzaamheid van mensen te stimuleren. Bijvoorbeeld door de inzet van zogeheten domotica, slimme elektronische toepassingen voor hulp en contacten met hulpverleners in huis.

12