Gezonde Wijk in Praktijk

1

Gezonde Wijk in Praktijk Ervaringen en tips wijkgerichte aanpak

Maart 2013

1

2

Leeswijzer Gezonde Wijk in praktijk - maart 2013 Op 8 maart 2012 is versie 1.0 van het e-boek Gezonde wijk in praktijk gelanceerd. We zijn het afgelopen jaar weer stappen verder gekomen met een integrale aanpak. Dit is versie 2.0 van het e-boek. Om optimaal gebruik te kunnen maken van dit e-boek geven we hier een aantal tips voor het gebruik: n In

dit e-boek vind je teksten, foto’s,

n

Gebruik dit e-boek vooral digitaal. Het

filmpjes, achtergrondinformatie, tips

is niet geschikt om te printen. Wil je

en verwijzingen naar websites met re-

toch bepaalde bladzijden printen, dan

levante informatie. Hierom kunt u het

kun je het beste de tekst selecteren en

e-boek het beste bekijken door het te

met je rechtermuisknop een printop-

downloaden op uw desktop computer

dracht geven. De achtergrondinformatie in bijlagen is in de meeste gevallen

n

wel geschikt om te printen.

Je kunt op 2 manieren door het e-boek bladeren: klik op de pijl vooruit of terug linksboven in de knoppenbalk. Of klik

n

Zoeken naar bepaalde woorden in het

in de inhoudsopgave op het hoofdstuk

e-boek kan via ctrl f. Bovenin rechts

waar je meer over wilt weten.

komt een balkje waar je je zoekwoord kan tikken.

n

Je gaat uit het hoofddocument als je op verwijzingen in het e-boek klikt. Wil je

n

weer terug naar het hoofddocument,

Stuur dit e-boek vooral door naar derden.

klik dan op de pijl ‘terug’ links bovenin je werkbalk.

n

Onderdelen uit het e-boek kun je gebruiken in je presentatie. Plak dan de link van de juiste blz in je presentatie.

2

3

Inhoudsopgave Hoofdstuk 4

VWS en BZK aan het woord

De ambassadeurs aan het woord

Hoofdstuk 1

Waarom een gezonde wijk?

Gezonde bewoners (spoor 1)

Hoofdstuk 9

Kosten en baten experiment Gezonde Wijk

Hoofdstuk 5

Gezonde leefomgeving (spoor 2)

Hoofdstuk 10

Hoofdstuk 6

Hoofdstuk 11

Gezonde Zorg (spoor 3)

Successen, lessen en tips

Experimenten Gezonde Wijk per stad

Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 2

Experiment Gezonde Wijk

Gezond meedoen (spoor 4)

Hoofdstuk 12

Loketgezondleven.nl

Hoofdstuk 8 Hoofdstuk 3

Integrale aanpak in de praktijk

Effecten van de wijkenaanpak op de bewoners

3

Leeswijzer

Colofon

4

We leven steeds langer in Nederland. Sinds

n

2005 is onze levensverwachting twee jaar gestegen. Mannen worden gemiddeld

n

78,8 jaar en vrouwen 82,7 jaar (CBS). Voor

verbeteren van de sociaal-economi-

En waarom is dit zo belangrijk? De sa-

Graag brengen wij u het inspirerende re-

sche positie van bewoners;

menleving vergrijst, zorg moet goedkoper

sultaat van drie jaar experimenten Gezon-

betrekken van bewoners bij een ge-

en het aanbod moet passen en van goede

de Wijk onder de aandacht. Laat Gezonde

zonde leefstijl;

kwaliteit zijn. Mensen zetten hun gezond-

Wijk in Praktijk u en uw lokale partners in-

bewoners van achterstandswijken geldt

n

verbeteren van de leefomgeving;

heid met stip bovenaan als het gaat om

spireren om de handen ineen te slaan en

dit echter niet. Zij leven zeven jaar korter.

n

betere zorg in de buurt;

hun toekomst. En dat is maar goed ook.

met elkaar te komen tot zoveel mogelijk

Erger nog: ze leven veertien jaar langer in

n

participatie van bewoners in de sa-

Want iedereen is hard nodig voor een

gezonde bewoners in uw stad!

menleving.

economisch gezond Nederland.

minder goede gezondheid dan de rest van Nederland. Ze zijn eerder chronisch ziek,

Klik hier voor de visuele notulen

lijden vaker aan hart- en vaatziekten en

Deze samenhangende aanpak vraagt om

staan meer bloot aan stress en spanning.

inzet en geld in nieuwe en innovatieve sa-

Deze mensen kunnen daardoor minder

menwerkingsvormen van publieke en pri-

bijdragen aan de samenleving en hebben

vate organisaties.

van de bijeenkomst op 8 maart 2012.

meer zorg nodig. Het lukt al decennialang niet hier verandering in aan te brengen.

En met resultaat! Juist de som der delen

Tot nu toe. Want in dit e-boek vind u tal-

zorgt voor de wenselijke verandering. Al

rijke voorbeelden van steden waar het

na drie jaar is verbetering zichtbaar. Be-

wél gelukt is de gezondheid van mensen

woners voelen zich meer betrokken. Ze

in achterstandswijken te verbeteren.

hebben bovendien minder overgewicht en ze bewegen meer. De zorgkosten zijn

Wat is er dan zo bijzonder aan deze aan-

omlaag gegaan en nieuwe vormen van

pak? Drie jaar lang hebben dertien ge-

samenwerking zijn ontstaan.

meenten het experiment Gezonde Wijk uitgevoerd. Dit deden ze samen met de ministeries van VWS en BZK. Het gemeenschappelijke kenmerk van deze experimenten is een structurele integrale

Paul Huijts

Mark Frequin

aanpak. Dat betekent dat parallel is ge-

ministerie van VWS,

ministerie van BZK,

werkt aan:

DG Volksgezondheid

DG Wonen en Bouwen

4

5

De ambassadeurs aan het woord Wij hebben als ambassadeur van het experiment Gezonde Wijk bijna drie jaar mogen meekijken in de keuken van dertien steden die deelnemen aan dit experiment. Direct en indirect heeft de Gezonde Wijk-aanpak veel opgeleverd, in aandacht én in maatschappelijk effect. Dat (ervaren) gezondheid kan verande-

Op stedelijk niveau hebben alle dertien

ren, blijkt uit de laatste CBS-cijfers. Tus-

gemeenten substantiële resultaten ge-

sen 2007 en 2009:

boekt waar het gaat om gezondheid en

n

steeg het aantal mensen in aandachts-

zorgconsumptie in de gezonde wijken.

wijken dat de eigen gezondheid als

De lokale aanpak van uitvoerders en be-

goed ervaart met 5 procent , klik hier;

leidsmakers werd verbreed, kreeg meer

daalde het aantal mensen met ervaren

samenhang en werd landelijk bekender

psychische problemen met 4 procent.

door de Gezonde Wijk-aanpak.

In de rest van Nederland bleef dat aan-

n

n

n

In de wijk Overvecht in Utrecht daalde

tal gelijk;

het aantal kinderen met overgewicht

daalde het aantal rokers in aandachts-

tussen 2002/2003 en 2008/2009 met 6

wijken sterker dan in de rest van Ne-

procent en namen de zorgkosten tus-

derland.

sen 2006-2010 af met 4 procent (Utrecht Overvecht).

Dat is natuurlijk bijzonder goed nieuws!

In die wijk zijn ook directe verbeterin-

Ook al kunnen we nu niet met zekerheid

gen voor bewoners (Gezonde bewoners):

zeggen of dit door beleid komt of door

zij worden meer betrokken bij activitei-

andere omstandigheden, maar ervaren

ten in de wijk en wat er aan inzet nodig

gezondheid blijkt dus door de jaren heen

is in de wijk en zij voelen zich gezonder;

veranderlijk.

5

n

6

Gezonde Wijk-aanpak heeft ge-

zondheidssector en de sociale diensten in

op, maar vinden het net zo belangrijk te

en vormt tegelijkertijd de basis voor de

zorgd voor doorbraken in samenwer-

de vier grote steden, genaamd Fit-4-Work,

sturen op resultaten en dus uit te voeren.

nabije toekomst. Het experiment Ge-

king tussen partners gedurende het

voor mensen met een grote afstand tot

Monitoring is een onmisbaar onderdeel in

zonde Wijk loopt immers door tot 2017.

proces (Gezonde leefomgeving).

de arbeidsmarkt.

het verhaal van de Gezonde Wijk. AMC/

Verbeteren van gezondheid vergt nu een-

UvA, UvM en RIVM kijken samen binnen

maal een lange adem en uithoudingsver-

n De

n In

de wijk Meezenbroek, Schaesber-

gerveld en Palemig in Heerlen zorgt

Na drie jaar is het tijd voor een tussen-

het URBAN40-onderzoek (Gezond mee-

mogen, net als een goede conditie. We

men voor structurele veranderingen in

tijdse balans in Gezonde Wijk in Praktijk.

doen) naar de effecten van de wijkenaan-

hopen dan ook dat Gezonde Wijk in Praktijk

de werkwijze van professionals in de

Zo kunnen andere wijken en steden hun

pak en de experimenten Gezonde Wijk op

andere gemeenten de ingrediënten geeft

buurt (MSIP Heerlen).

voordeel doen met de beschreven erva-

gezondheid. Daarbij wordt meer en meer

en inspireert om hun wijken en bewoners

ringen en de bereikte resultaten. Gezonde

gekeken naar wetenschappelijk bewezen

in topconditie te brengen.

Dit zijn maar een paar voorbeelden van

Wijk in Praktijk is tot stand gekomen met

effecten op de gezondheid van mensen in

de goede resultaten die met de Gezonde

hulp van de ministeries van BZK en VWS

plaats van naar evaluatie van processen.

Nu aan ons ambassadeurschap een ein-

Wijk-aanpak zijn bereikt; er zijn er veel

en alle dertien gemeenten en hun lokale

Reden waarom wij drie jaar de ambassade

de komt, maar de Gezonde Wijk-aanpak

meer!

partners (zoals welzijnsorganisaties, GGD

van de Gezonde Wijken hebben gevormd.

verdergaat, is deze publicatie een mooie gelegenheid de opgedane kennis te delen

en zorgverzekeraars). In het eerste jaar van de experimenten

Het is niet alleen tijd om de behaalde re-

en die in de toekomst lokaal te vermenig-

kwam het bestuurlijk akkoord De Ver-

Waar staan we nu? Wat hebben we be-

sultaten, de verhalen en de vele succes-

vuldigen. Het wordt overigens pas echt

binding tot stand tussen de minister van

reikt? En vooral: wat hebben we ervan

sen, lessen en tips te delen. We moeten

interessant als de resultaten en diverse

VWS en – toen nog – VROM/WWI en de

geleerd? Meer dan we in Gezonde Wijk

bovendien het maatschappelijk rende-

aanpakken te hanteren zijn. En als andere

wethouders Volksgezondheid van de G4.

in Praktijk kunnen beschrijven, zoveel is

ment van al onze inspanningen kritisch

steden deze kunnen kopiëren en ze gaan

In dit akkoord is vastgelegd dat het rijk

zeker. Maar we kunnen in elk geval laten

bekijken. Welke investeringen lonen wel

gelden als proven technology. Wij zouden

en de G4 zich samen inzetten om de ge-

zien hoe een wijk een Gezonde Wijk kan

en welke niet nu ze achteraf goed bestu-

graag zien dat gemeenten daar optimaal

zondheidsachterstanden in de vier grote

worden, wat daarvoor nodig is en welke

deerd en gemeten zijn? De maatschappe-

gebruik van maken.

steden aan te pakken. Wij hebben eraan

mogelijkheden en goede voorbeelden er

lijke kosten-batenanalyse (MKBA) Gezon-

bijgedragen dat preferente zorgverzeke-

bestaan.

de Wijk (Kosten en baten) biedt gemeenten

Ambassadeurs

de mogelijkheid hun aanpak te toetsen.

Experiment Gezonde Wijk

raars in deze steden wilden meewerken

najaar 2008 - zomer 2011

aan het uitwerken van dit akkoord. Een

Wij, de twee ambassadeurs, zijn types

van de eerste resultaten van dit akkoord

van praten én poetsen. Zo zagen en zien

Gezonde Wijk in Praktijk werpt een blik op

is het gezamenlijke traject tussen de ge-

we onze opdracht. We starten niet alleen

de ervaringen van de afgelopen periode

6

7

ministerie van VWS/directie Publieke Gezondheid en ministerie van BZK/directie Woon- en Leefomgeving

7

8

Hoofdstuk 1

Waarom een gezonde wijk? Mensen hechten veel waarde aan een goede gezondheid 1. Mensen die ziek zijn of zich ziek voelen, voelen zich beperkt in hun dagelijks leven. Zowel arbeidsparticipatie als maatschappelijk functioneren lijden daaronder. Gezond zijn is bovendien belangrijk om een actieve bijdrage te kunnen leveren aan de economie. De inwoners van aandachtswijken hebben gemiddeld een slechtere gezondheid dan de rest van Nederland. De oorzaken zijn complex. Lageropgeleiden leven zeven jaar kor-

Een goede gezondheid is van invloed

De grote gezondheidsverschillen tus-

ter en zelfs ruim negentien jaar langer in

op schoolprestaties; schoolverzuim en

sen hoger- en lageropgeleiden zijn al een

slecht ervaren gezondheid en ruim veer-

schooluitval en arbeidsprestaties, name-

halve eeuw bekend. Het lukt maar niet

tien jaar langer met beperkingen dan hoogopgeleiden. 2. De meeste gezond-

lijk arbeidsproductiviteit en arbeidsver-

om dit te veranderen. We denken dat dit

zuim. Een goede gezondheid zorgt voor

komt door de versnipperde aanpak tot nu

heidswinst is dan ook te halen bij men-

hogere arbeids- en maatschappelijke

toe die niet structureel van aard was. Ge-

sen met een lage opleiding en laag inko-

participatie, zoals vrijwilligerswerk en

biedsgerichte en integrale probleemaan-

men. Zij hebben meer stressproblemen,

mantelzorg en sociale integratie. Daarom

pak blijkt een goed alternatief voor de

veel vaker overgewicht en obesitas, meer

is het zo belangrijk dat mensen in aan-

sectoraal ontwikkelde oplossingen die in

hart- en vaatziekten en meer luchtweg-

dachtswijken zo gezond mogelijk (kun-

deze wijken onvoldoende soelaas bieden.

aandoeningen. In de aandachtswijken

nen) leven en daardoor actief kunnen bij-

De wijkenaanpak bood een goede mo-

wonen veel inwoners met een lage soci-

dragen aan het leefbaar houden van hun

gelijkheid om gezondheid van bewoners

aal-economische status. De inwoners van

wijk.

meteen mee te nemen.

de aandachtswijken hebben dan ook een aanzienlijk slechtere gezondheid dan de rest van Nederland. 3.

8

9

ministerie van VWS/directie Publieke Gezondheid en ministerie van BZK/directie Woon- en Leefomgeving

9

10

Hoofdstuk 2

Experiment Gezonde Wijk Het experiment Gezonde Wijk in Praktijk moet de gezondheid van bewoners in aandachtswijken in tien jaar structureel verbeteren. Uiteindelijk moet de gezondheid van deze mensen in de buurt van het stedelijk gemiddelde komen. Dat betekent dat het percentage mensen in de aandachtswijken dat zijn gezondheid als goed ervaart, van 75 procent in 2007 (Gezondheid in veertig Krachtwijken) groeit naar 84 procent (gemiddelde in de overige stadswijken van deze steden) (Ruijsbroek et al, 2011) in 2017. Om dit voor elkaar te krijgen zijn de mi-

den, Rotterdam, Utrecht en Zaanstad zijn

lijke LinkedIn-groep ‘Gezonde Wijk’. Daarin

nisteries van VWS en BZK samen met

in het voorjaar van 2009 begonnen. Arn-

wisselen de steden ervaringen, ideeën

gemeenten en hun partners gestart met

hem, Dordrecht, Enschede en Nijmegen

en tips voor hun aanpak uit. We merken

het experiment Gezonde Wijk. We spre-

sloten zich in het voorjaar van 2010 aan

dat de aanpak bij deze gemeenten breder

ken over een experiment Gezonde Wijk

(Kaart van Nederland). Iedere stad heeft

wordt naarmate het experiment vordert.

als er een samenhangende, gebiedsge-

voor het lokale experiment zijn eigen am-

En veel mensen en organisaties pakken de

richte aanpak is, die leidt tot duurzame

bitieniveau, doelstellingen en een plan

term ‘Gezonde Wijk’ op. Een teken dat dit

verandering. Een integrale aanpak via de

van aanpak vastgesteld. De aanpak is ge-

aanslaat en leeft. Sinds 2010 besteed het

‘traditionele’ weg, de zorg, maar ook via

baseerd op lokale gezondheidsvraagstuk-

RIVM Centrum Gezond Leven aandacht

het verbeteren van de leefomgeving, par-

ken in de wijk. In de meeste steden is het

aan gezondheidsbevordering op wijkni-

ticipatie en de leefstijl van bewoners (In-

plan samen met bewoners en lokale part-

veau.

tegrale aanpak in de praktijk). Het gaat dus

ners opgesteld. Het rijk ondersteunt en

beslist niet om enkele incidentele en tij-

faciliteert de steden bij de uitvoering van

delijke gezondheidsprojecten! Het expe-

de experimenten. De gemaakte afspra-

riment Gezonde Wijk is gestart in 2007 en

ken zijn niet vrijblijvend. Steden komen

loopt door tot 2017. Dertien van de acht-

een paar keer per jaar bijeen om inspi-

tien gemeenten met aandachtswijken

ratie op te doen voor een andere manier

doen eraan mee. Amsterdam, Den Haag,

van werken. (inspiratiedagen). Een andere

Deventer, Eindhoven, Heerlen, Leeuwar-

inspiratiebron is de openbaar toeganke-

Bijlage Inspiratiedagen

10

11

11

12

ministerie van VWS/directie Publieke Gezondheid en ministerie van BZK/directie Woon- en Leefomgeving

12

13

Hoofdstuk 3

Integrale aanpak in de praktijk Mensen leven langer en blijven actiever door een integrale aanpak in de wijk. Als we dit in 2017 constateren, zijn we een grote stap verder. Maar wat is dan zo’n integrale aanpak? Wat zijn de kenmerken en wat zijn essentiële voorwaarden om dit te realiseren?

ven. Bij de aanvang van de experimenten

om zorg op maat te bieden en mensen

hebben we een ideaalbeeld geschetst van

een uitzicht te bieden om mee te doen in

gezonde wijken. In deze wijken is aan-

de samenleving. De regierol van de ge-

dacht voor gezonde bewoners (leefstijl),

meente biedt ook de mogelijkheid om

een gezonde leefomgeving, gezonde zorg

deze transities op het sociale domein te

De meeste voorwaarden voor gezondheid

der spoor kan de stad kiezen uit activitei-

in de buurt, gezond meedoen van be-

verbinden met het experiment Gezonde

worden buiten het domein van de zorg

ten die daarvoor worden ingezet. Er is een

woners en een gezonde startpositie van

Wijk. Wat voor alle wijkbewoners geldt,

gecreëerd, aldus de commissie-Albeda in

keuze uit meer of minder bewezen effec-

bewoners. De ervaring leert dat voor het

geldt zeker ook voor de mensen die on-

2001. Niet alleen factoren op het niveau

tieve maatregelen (Loket Gezond Leven). De

traject voldoende tijd uitgetrokken dient

dersteuning echt nodig hebben. Het ver-

van het individu, zoals genetische aanleg,

ene stad is verder met het inzetten op alle

te worden.

sterken van de zelfredzaamheid biedt hen

leeftijd, geslacht en (on)gezond gedrag

vijf de sporen dan de andere stad, maar

beïnvloeden de gezondheid. Ook sociaal-

voor alle steden geldt dat dit model op

Decentralisaties

en daarmee de kansen op betere gezond-

economische factoren, zoals opleiding,

hun netvlies staat. De G4 hebben als uit-

Binnen de peilers van het sociale domein

heid. Het bieden van zorg op maat, biedt

inkomen, werken leefomgeving en toe-

werking van het akkoord De Verbinding

zijn gemeenten bezig vorm te geven aan

weer de mogelijkheid om toegankelijke

gang tot de zorg zijn bepalend voor de

afgesproken dit model te hanteren bij de

de decentralisaties op het terrein van

zorg, inclusief preventieaanbod, in de

gezondheid van bewoners. De verbete-

aanpak van gezondheidsachterstanden in

ondersteuning, participatie en jeugd. De

buurt te ontwikkelen. Op deze wijze kan

ring van gezondheid van bewoners vraagt

de vier grote steden. Er zijn vier thema’s

overheveling van de extramurale bege-

de integrale aanpak tot versterking van de

daarom een samenhangende, integrale

benoemd waarbinnen de samenwerking

leiding van de AWBZ naar de Wmo, de

initiatieven op de sporen 1 en 3 leiden

aanpak van verschillende sectoren.

geïntensiveerd is. Dit zijn de JOGG-aan-

overgang van de totale jeugdzorg en de

pak, het eerder genoemde Fit-4-Work,

re-integratie en participatie van mensen

Het model waarmee het experiment Ge-

gebiedsgerichte

informatieverzameling

met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn

zonde Wijk werkt, komt voort uit deze vi-

en de samenwerking met eerstelijn en

majeure opgaven voor gemeenten die

sie. Afb. 1 geeft het model weer dat aan

zorgverzekeraars. Ook Publiek Private Sa-

ook kansen bieden. Nu de regie in han-

de basis ligt van de experimenten. De in-

menwerking en Europese trajecten heb-

den komt te liggen van gemeenten, is er

tegrale aanpak verloopt via vijf sporen. Ieder

ben de aandacht in G4-verband. Gezonde

ook de kans om verbindingen te leggen.

spoor draagt bij aan het realiseren van het

wijken moeten ruimte bieden aan bewo-

Verbindingen die leiden tot een integrale

ideaalbeeld van een gezonde wijk. Bij ie-

ners om zo gezond mogelijk te kunnen le-

aanpak om mensen naar werk te leiden,

de mogelijkheid om actief te participeren

13

Bijlage 1

14

4.

Gezond meedoen

5.

Gezonde startpositie

Sociaaleconomische positie

Wonen Werken Leefstijl

3.

Gezondheid

Gezonde zorg

2.

1.

Gezonde leefomgeving

Gezonde bewoners

Wil je meer weten over de verschillende sporen? Klik dan op de sporen in het model!

14

15

15

16

Hoofdstuk 4

Gezonde bewoners (spoor 1) Om de gezondheid van bewoners in buurten en wijken te verbeteren is het van belang dat bewoners zich meer bewust worden van de mogelijkheden daartoe alsmede van de positieve effecten daarvan op hun eigen leven. Uiteraard dient ook het aanbod aan mogelijkheden te worden afgestemd op de vraag.

Een goed voorbeeld van de betrokkenheid van Betaald Voetbal Organisaties bij de maatschappelijke opgaven is het project Scoren voor Gezondheid. Maar ook projecten als Playing for Succes (Onderwijs)

Een gezonde leefstijlontwikkeling is van

Dat het bevorderen van sport en bewegen

en de Street League (sportiviteit, normen

grote invloed op de feitelijke gezondheid

direct van invloed is op de gezondheid van

en waarden) zijn zeer succesvol.

van mensen, de gezondheidsbeleving, het

mensen, is natuurlijk niet nieuw. Sport en

meedoen aan- en het onderdeel uitma-

bewegen dragen direct bij aan een gezond

Er zijn mooie voorbeelden van het betrek-

ken van de samenleving. Daarmee draagt

lichaam en een gezonde geest. Veel min-

ken van bewoners in gemeenten. De ge-

gezondheidsbevordering in belangrijke

der bekend is de kracht van sport in relatie

meentelijke projectleiders van het ZonMw

mate en op een integrale wijze bij aan het

tot thema’s als bijvoorbeeld onderwijs-

programma Gezonde Slagkracht hebben

welzijn van mensen.

stimulering,

eenzaamheidsbestrijding,

enkele films gemaakt over integraal wer-

en reintegratiebevordering. Maar ook de

ken aan gezondheid, die in dit e-boek zijn

Eindhoven en Arnhem hebben een pro-

sportkantine als buurthuis met buiten-

opgenomen.

gramma opgezet dat bewoners betrekt

schoolse opvang en activiteiten voor ou-

bij activiteiten om ze bewust te maken

deren draagt in belangrijke mate bij aan

Actieve participatie van burgers kan op

van hun gezondheid en het belang er-

de gezonde samenleving.

veel manieren vormgegeven worden. In de Handreiking Gezonde Gemeente staan

van. De activiteiten in Eindhoven sluiten zoveel mogelijk aan bij bestaande bewo-

Ook de uitstraling, accommodatie en

concrete praktijkvoorbeelden, informatie,

nersinitiatieven. In Arnhem richt het pro-

spelers van Betaald Voetbal Organisa-

tips en materialen voor het samenwerken

gramma zich vooral op de gezondheid

ties worden in toenemende mate ingezet

met burgers in een gezonde wijk.

van ouderen in de wijk. Ook daar worden

om doelgroepen van beleid te betrekken

bestaande initiatieven ingelijfd in het pro-

bij de samenleving. Maar ook de andere

gramma. Zo is een netwerk ontstaan dat

sportbonden zijn actief om vanuit de

Bijlage 1

verschillende initiatieven en activiteiten

sport bij te dragen aan de maatschappe-

Bijlage 2

met elkaar verbindt.

lijke opgaven.

Feyenoord Street League Introductie Playing for Succes Burgerparticipatie

Bijlage 3

16

17

In Winterswijk is in het kader van het project Gezonde slagkracht een sport- en beweegdag georganiseerd in de wijk: ‘Winterswijk op Wielen’. De sport- en beweegdag was de kick-off voor de dagarrangementen die de gemeente op verschillende openbare vrijetijdsplekken de komende jaren gaat organiseren. Integrale aanpak van overgewicht staat in Winterswijk centraal.

17

18

In bijgevoegde film wordt de aanpak van Doornakkers Gezond! inzichtelijk gemaakt. De verbetering in de fysieke infrastructuur van de wijk wordt in beeld gebracht. Het is gelukt om een viertal locaties in de wijk beweegvriendelijker te maken. Het integrale gezondheidsbeleid is uitgevoerd in het programma Gezonde Slagkracht onder de titel ‘Familie Lekkerbek in balans’.

18

19

19

20

Hoofdstuk 5

Gezonde Leefomgeving (spoor 2) De leefomgeving heeft veel invloed op de gezondheid van mensen. Een gezonde leefomgeving bevat daarom goede woningen en scholen met een goed binnenmilieu, een schone en veilige buitenruimte, liefst met veel groen en ruime mogelijkheden om te sporten, zowel binnen als buiten. Kortom, een leefomgeving waar de bewoners, jong én oud, prettig en vooral veilig en gezond kunnen wonen. Zodra sprake is van stedelijke vernieuwing

De Rijksbouwmeesters hebben zich de

moet een gezonde leefomgeving boven-

afgelopen jaren actief ingezet voor de

aan de agenda staan van bijvoorbeeld

aandachtswijken. Acht ontwerpteams

woningbouwcorporaties, planologen en

hebben zich beziggehouden met de ste-

stedenbouwkundigen. Uiteraard moeten

denbouwkundige aspecten van de aan-

de wijkbewoners bij deze ontwikkelingen

dachtswijken, omdat ze geloofden dat

worden betrokken. Een voorbeeld van

ontwerpers waarde toe kunnen voegen

deze aanpak is te vinden in Amsterdam.

aan de integrale aanpak van complexe

Klik hier voor bijlage De Gezonde Wijk in

problemen in de wijken. Ze werkten daar-

Amsterdam.

bij aan oplossingen voor zowel sociale als fysieke problemen. Precies zoals dat in de

Voor steden die aan de slag willen met het

wijkaanpak werkt: niet de organisaties,

ontwerpen en inrichten van een gezonde

maar de bewoners staan centraal. Klik hier

leefomgeving is de GezondOntwerpWij-

voor magazine Oog voor de Buurt.

zer (GOW) ontwikkeld. Klik hier voor bijlage GezondOntwerpWijzer.

In de Handreiking Gezonde Gemeente leest u meer over het beïnvloeden van een gezonde leefomgeving. Bijlage 1 Bijlage 2

20

21

In Bergen op Zoom zijn mede dankzij Gezonde Slagkracht de bewoners betrokken bij het ontwerpen van een inspirerende fysieke omgeving. Ze zijn onder andere uitgenodigd om mee te denken over de inrichting van de wijk door middel van een zogenaamd wijkatelier Groen & Gezond van Forum. Onderdeel van het wijkatelier is een wijkschouw. In het filmpje geven niet alleen de bewoners geven een blik op de inrichting van de wijk, maar ook de landschapsarchitect van de gemeente kijkt mee wat fysiek en economisch haalbaar is.

21

22

22

23

Hoofdstuk 6

Gezonde Zorg (spoor 3) Goede integrale zorg met aandacht voor preventie is belangrijk om zorg toegankelijk te maken en de kosten voor zorg en samenleving betaalbaar te houden. Belangrijk daarbij is een goede samenwerking tussen welzijn- en zorgaanbieders in de wijk en tussen gemeente en zorgverzekeraar. Mooie voorbeelden daarvan zijn de experimenten Gezonde wijk Overvecht in Utrecht, in de Heerlense wijk MSP en in de Nijmeegse wijk Hatert. De eerstelijnszorg biedt een goede infrastructuur en kansen om gezondheidsbevordering en begeleiding uit te voeren.

tuin voor ouderen wordt druk bezocht. In

dachtswijken. Het Rijk acht het van groot

Heerlen zorgen de wijkverpleegkundigen

belang dat de extra wijkverpleegkundi-

ervoor dat de zorg voor buurtbewoners

gen deze extra taken kunnen blijven uit-

goed geregeld is, doordat de instanties

voeren. Om deze activiteiten structureel

die betrokken zijn hun activiteiten op el-

in te bedden op lokaal niveau, heeft het

kaar afstemmen. De verbinding tussen

rijk voor de jaren 2013 en 2014 de midde-

zorg, welzijn en preventie is gelegd. De

len via een decentralisatie-uitkering in het

gemeente Heerlen heeft de opdracht van

gemeentefonds aan gemeenten beschik-

MSiP verlengd om de continuïteit te ga-

baar gesteld. Zo kunnen de wijkverpleeg-

randeren.

kundigen een goede samenhang en sa-

Gezonde wijk Overvecht richt zich voor-

gerveld en Palemig bestonden hiaten in

al op volwassenen met vage klachten en

de zorgverlening, met name bij mensen

een grote zorgvraag. De samenwerking

in kwetsbare posities (ouderen, chro-

Hatert Gezond in Nijmegen heeft samen

en zorg domein. En per stad, wijk en/of

tussen eerste lijn, welzijn en preventie

nisch zieken, alleenstaanden en multi-

met bewoners diverse activiteiten opge-

buurt kan er maatwerk geleverd worden.

wordt verbeterd door in te zetten langs

probleemgezinnen). Bovendien ontbrak

start in de wijk Hatert om het (zorg)aan-

De gemeente krijgt hiermee de mogelijk-

drie sporen: de houding en werkwijze van

afstemming tussen de zorgverleners.

bod in de wijk te verbeteren. Recent heeft

heid op lokaal niveau de regie te nemen

professionals, organisatieontwikkeling en

Daarom gaf de gemeente Heerlen op-

de gemeente een convenant afgesloten

om met extra inzet van de wijkverpleeg-

multidisciplinaire samenwerking tussen

dracht tot uitvoering van het tweeja-

met zorgverzekeraar VGZ om te komen tot

kundigen de verbinding tussen wonen,

professionals en aanbod op het snijvlak

rige project ‘Meer Samen in Praktijk’ (MSiP).

wijknetwerken – koppeling van zorg en

preventie, welzijn en zorg verder te ver-

van eerste lijn, welzijn en preventie. De

Daarin werd een wijkgerichte samenwer-

welzijn - in de wijk.

beteren.

eerste successen in Utrecht zijn geboekt.

kingsstructuur opgezet tussen zorg, wel-

De multidisciplinaire samenwerking tus-

zijn en preventie. Inmiddels zijn meer dan

Zichtbare Schakels

sen professionals is op gang gekomen;

veertig samenwerkingspartners van meer

In 2008 is op verzoek van VWS en BZK het

inwoners van Overvecht gebruiken minder

dan twintig organisaties aan dit project

programma Zichtbare schakel; de wijk-

zorg en ze bewegen meer.

verbonden. Zij hebben een meetinstru-

verpleegkundige voor een gezonde buurt

ment ontwikkeld om kwetsbaarheid in

gestart. Daarmee is invulling gegeven aan

Bijlage 1

In de Heerlense wijk MSP, die bestaat

kaart te brengen, er is multidisciplinair

de motie Hamer, die vraagt om extra

Bijlage 2

uit de buurten Meezenbroek, Schaesber-

overleg tot stand gekomen en de beweeg-

wijkverpleegkundigen in met name aan-

menwerking realiseren tussen het sociale

23

Link: Samenwerken publieke gezondheid en eerstelijnszorg

24

24

25

25

26

26

27

Hoofdstuk 7

Gezond meedoen (spoor 4) In de vier grote steden (G4) richt een aantal initiatieven zich op het versterken van de kracht en de weerbaarheid van wijkbewoners. Fit 4 Work richt zich in deze steden op de re-integratie van uitkeringsgerechtigden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Den Haag is een offensief begonnen tegen schoolverzuim om kinderen een optimale start te geven bij hun schoolloopbaan. Fit 4 Work (F4W) is ontwikkeld door het

Om de effectiviteit van het re-integratie-

Een ander voorbeeld om mensen meer

UWV, de diensten SoZaWe van Amster-

traject en de gezondheidseffecten aan te

kansen te geven mee te doen in de maat-

dam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en

tonen ten opzichte van een regulier tra-

schappij is de aanpak in Den Haag rondom

Capelle aan de IJssel en de GGD-en van de

ject wordt door het Erasmus MC een on-

schoolverzuim. Daar wordt het offensief

G4 met als doel een vernieuwde re-inte-

derzoek uitgevoerd onder alle ruim 600

tegen schoolverzuim in de krachtwijken

gratieaanpak (genaamd F4W) in te voe-

klanten die betrokken zijn bij F4W, en

ondersteund met een aanpak gericht

ren voor mensen met multiprobematiek

de even grote controlegroep. Ook wordt

op ziekteverzuim door de jeugdgezond-

(psychisch, psychiatrisch). Het re-integra-

door de gemeente Rotterdam, sociaalwe-

heidszorg. Deze samenwerking kost geen

tietraject F4W helpt klanten bij het weer

tenschappelijke afdeling van de Sociale

extra geld doordat er gebruik gemaakt

opbouwen van hun leven, bij het verbe-

dienst een procesevaluatie gedaan.

wordt van bestaande middelen (‘Terug-

teren van hun gezondheidssituatie en om uitkeringsonafhankelijk te worden.

dringen ziekteverzuim’). Na afloop wordt door middel van een MKBA inzichtelijk gemaakt welke effecten deze integrale, multidisciplinaire aanpak heeft. Deze effecten zijn zichtbaar voor de klanten zelf, maar ook voor de maatschappij. Essay F4W Fit 4 Work’ Terugdringen ziekteverzuim’

27

28

28

29

Hoofdstuk 8

Effecten van de wijkenaanpak op gezondheid bewoners De Outcomemonitor Wijkenaanpak van het CBS volgt alle aandachtswijken op de voet. CBS Statline brengt deze update van de vooruitgang in de aandachtswijken aan de hand van enkele indicatoren voor gezondheid jaarlijks uit. Uit de Tweede Voortgangsrapportage van de Outcomemonitor Wijkenaanpak blijkt dat de ontwikkeling op het terrein van gezondheid deels positief is. Bij de indicator gezondheid van pasgeborenen wordt de achterstand van de aandachtswijken op het stedelijk gemiddelde kleiner. Bij de indicator geneesmiddelengebruik blijft de achterstand gelijk. URBAN40 onderzoekt de voortgang in de

Ook in reguliere cijfers zijn gezondheids-

In de interventiedatabase van het RIVM Cen-

veertig aandachtswijken op verschillende

verbeteringen in de aandachtswijken te

trum Gezond leven vindt u actuele leef-

manieren. In het URBAN40 onderzoek wordt

herkennen. In mei 2011 meldt het CBS dat

stijlinterventies en programma’s die in

bekeken of de wijkenaanpak, gericht op

het beter gaat met de gezondheid van de

Nederland beschikbaar zijn.

wonen, werken, leren en opgroeien, inte-

inwoners in de 40 aandachtswijken waar

greren en veiligheid uiteindelijk ook ge-

sinds 2007 de wijkenaanpak loopt. (CBS)

zondheidswinst oplevert. De Universiteit

Zo daalde het aandeel mensen dat de ei-

van Amsterdam, Maastricht University

gen gezondheid als minder goed ervaart

en het RIVM voeren het URBAN40-on-

van 30 procent in 2005-2007 tot 25 pro-

derzoek uit. Inmiddels zijn er voorlopige

cent in 2007-2009. Ook het aandeel psy-

resultaten van het URBAN40-onderzoek be-

chisch ongezonde mensen nam af, van 21

schikbaar.

naar 17 procent. Er wordt bovendien minder gerookt in de aandachtswijken. Dat geldt ook voor de rest van het land, maar

Bijlage 1

daar is de daling minder sterk.

Bijlage 2 Resultaten URBAN40 project

29

30

30

31

Hoofdstuk 9

Kosten en baten experiment Gezonde Wijk Weegt de winst van het experiment Gezonde Wijk op tegen de inspanningen? Overstijgen de opbrengsten - in termen van bijvoorbeeld gezondheidswinst, zorgkosten en arbeidsparticipatie - de kosten? Bij wie komen de kosten en baten terecht? Met andere woorden: wie betaalt en wie profiteert? Is het mogelijk de aanpak te optimaliseren? Wat zijn de sleutels tot effectiviteit? Antwoord op deze vragen zijn te vinden in een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). Eenvoudig op maat te maken en nuttig bij het overtuigen, verbeteren en betrekken van partners bij de aanpak.

Deel 1: effecten in beeld

zijn ongeveer 4.200 Euro – vergelijkbaar

Het experiment Gezonde wijk richt zich

met borstkankerscreening (ook 4.200

op het verbeteren van de gezondheid van

Euro per QALY) en lager dan bijvoorbeeld

bewoners van aandachtswijken via een

de APK-keuring en de Deltawerken (res-

integrale gezondheidsaanpak. In deze MKBA

pectievelijk 80.000 Euro en 300.000 Euro

zetten we dat af tegen de situatie dat er

per QALY). Niet alleen het totale saldo is

géén extra inspanningen zouden plaats-

belangrijk, maar ook de verdeling van de

vinden en dat de gezondheidsachterstand

kosten en baten over de verschillende be-

in deze wijken dus gelijk blijft. De extra

trokken partijen. Hieruit blijkt dat vooral

De ministeries van VWS en BZK hebben

bekijken. De MKBA bestaat uit twee de-

inspanningen leiden tot bedoelde en onbe-

de inwoners en in mindere mate de zorg-

het bureau LPBL gevraagd een algemeen

len. Het eerste deel geeft een overzicht

doelde effecten, zoals gezondheidswinst,

verzekeraars profiteren van de aanpak. In

MKBA-model Gezonde Wijk op te stellen,

van alle effecten (bedoeld en onbedoeld)

meer participatie, lagere zorgkosten en

de cockpit van het model is te zien wat de

dat toegespitst kan worden op afzonder-

van de Gezonde Wijk en de afzonderlijke

een hogere levensverwachting (en dus

sleuteleffecten zijn, en hoe het beïnvloe-

lijke gemeenten. Deze MKBA brengt in

sporen. Kwalitatief wordt al zichtbaar wie

hogere zorgkosten op lange termijn). In-

den van deze effecten leidt tot een ander

beeld wat de maatschappelijke kosten en

investeert en wie profiteert. Het tweede

vesteerders in de aanpak zijn gemeenten,

saldo.

baten zijn van de Gezonde Wijk-aanpak

deel presenteert het model. De effecten

zorgverzekeraars en de bewoners zelf. Dit

in vergelijking met een situatie waarin de

worden tegen elkaar afgewogen door ze

zijn tevens de belangrijkste baathebbers.

extra inspanningen niet gedaan zouden

uit te drukken in euro’s. In de cockpit kan

worden,

aan de ‘knoppen worden gedraaid’. Het

Deel 2: effecten in Euro’s

materiaal is te bereiken door in onder-

Op basis van verschillende ‘Gezonde Wijk’

In het materiaal dat de MKBA heeft opge-

staande inleidende tekst op de linkjes te

aanpakken is een model ontwikkeld dat

leverd zijn schema’s aan te klikken, waar-

klikken. Voor het volledige rapport van

eenvoudig op maat is te maken. De analyse

bij toelichtingen wel of niet op het scherm

LPBL, klik hier. Voor meer informatie over

laat voor een pilotwijk zien dat de aanpak

kunnen verschijnen. Het is mogelijk om te

de toepassing van het model kunt u con-

een positief saldo heeft, met een kosten-

Effecten in beeld

‘draaien aan de knoppen’ van het model

tact opnemen met LPBL (www.lpbl.nl).

baten verhouding van 140%. De kosten

Bijlage MKBA

per gewonnen gezond levensjaar (QALY)

en/of de uitkomsten voor de pilotwijk te

31

Bijlage rapport LPBL

32

Deel 3: meta-analyse van 6 gezonde wijken In de meta-analyse brengen we de ervarin-

leefstijl is bijvoorbeeld een grotere ko-

gen en de uitkomsten van 6 MKBA’s met

steneffectiviteit te bereiken door te stre-

elkaar in verband en geven we aan wat de

ven naar een hoge effectiviteit, groot be-

leerpunten zijn geweest. De conclusie is

reik, lage terugval en lage kosten. In het

dat de verschillen in de aanpakken en de

rapport worden deze verder toegelicht.

verschillen in de resultaten groot zijn. In elke gemeente is een eigen werkwijze gevolgd met een verschillende focus. Of er overal sprake is geweest van een kosteneffectieve aanpak is afhankelijk van de vraag waar ‘de lat’ wordt gelegd, ofwel: op hoeveel euro wordt een gewonnen gezond levensjaar (QALY) gewaardeerd? Uitgaande van een waardering zoals gehanteerd bij de MKBA van het rookverbod (bovengrens), hebben alle gezonde wijkprogramma’s een positief resultaat. Onderdelen van het spoor toegankelijke zorg en ondersteuning hebben ook een financieel positief resultaat, dat wil zeggen dat voor deze maatregelen de kostenbatenverhouding positief is, zelfs als gewonnen gezonde levensjaren niet worden gewaardeerd. Tegelijkertijd is er bij vrijwel alle programma’s potentie voor verbete-

Effecten in beeld

ring. Hiervoor zijn handreikingen gegeven

Bijlage MKBA

in het rapport. Binnen het spoor gezonde

Bijlage rapport LPBL

32

33

Effecten in beeld

Wil je meer weten over de verschillende sporen? Klik dan op de sporen in het model!

33

34

Hoofdstuk 10

Successen, lessen en tips Wat zijn de belangrijkste successen tot nu toe? Welke lessen en tips horen bij het realiseren van deze successen? De successen zijn onderverdeeld in de thema’s opgenomen in het model voor een integrale aanpak: Gezonde bewoners, Gezonde leefomgeving, Gezonde zorg en Gezond meedoen. Bij ieder succes horen een of meer tips die helpen sneller tot een gezonde wijk te komen.

Successen

ministerie van VWS/directie Publieke Gezondheid en

Lessen

ministerie van BZK/directie Woon- en Leefomgeving

Tips

34

35

Successen Integrale aanpak 1.3 Wijkanalyses over de gezondheid van 1.1 Gezondheid goed geagendeerd binnen

bewoners van aandachtswijken

1.5 Quick wins

1.7 Sociale kaart

Voorbeeld: Den Haag heeft enkele quick

Voorbeeld: Heerlen.

Voorbeeld: Utrecht. Wijkgezondheids-

wins uitgevoerd in de krachtwijken:

Voorbeelden: Amsterdam. Den Haag, ge-

profielen in het kader van Utrecht Ge-

scholen zijn bezocht met de ‘tuc-tuc’

zondheid is onderdeel van de business

zond!, waarin gemeentelijke data en

van de Ga voor gezond-campagne.

1.8 Frontlijnteam

cases in de krachtwijken.

gegevens van de zorgverzekeraar ge-

Wekelijks sporten gemiddeld 350 jon-

Voorbeeld: Leeuwarden, in Heechterp/

combineerd zijn. Den Haag. Gezonde

geren op het nieuwe Cruyff Court. De

Schieringen wordt gewerkt zonder

wijkanalyse per krachtwijk die inzicht

Gezond Wonen-campagne is uitge-

‘schotten’ en zonder projectencarrou-

geeft in de gezondheid van wijkbewo-

voerd. Er is een plan van aanpak opge-

sel. Er is een integrale aanpak via een in-

ners. Dit ondersteunt vooral het debat

steld om afvoerloze geisers te saneren.

terdisciplinair werkend team dat straat

in de wijk over de relevantie van ge-

Een preventiesteunpunt in de Schil-

voor straat alle bewoners bezoekt. Het

zondheid.

derswijk is opgericht. Hier zijn de acti-

frontlijnteam helpt bewoners met hun

viteiten Voorlichting eigen taal en cul-

ideeën, vragen en problemen.

wijkenaanpak.

Tip: 1 en 6 1.2 Brede coalitie die een integrale aanpak ondersteunt en verder ontwikkelt Voorbeeld: Den Haag. In deze coalitie zijn lokale en landelijke partners vertegenwoordigd. De partners van de coalitie

Tip: 7 en 18

tuur, Bewegen op recept en Allochtone

dragen op uiteenlopende wijze bij aan de implementatie van dit programma. Tip: 9 en 5

Tip: 4 en 18

Tip: 13 en 14

zorg consulenten onder gebracht.

1.4 Integraal breed programma

Tip: 19

Voorbeeld: Den Haag, dit programma concentreert zich voor de komende vijf jaar op de belangrijkste determinanten

1.6 Gezondheidsmakelaar

van gezondheidsachterstand (overge-

Voorbeeld:

Den Haag,

De

Haagse

wicht, depressie, eenzaamheid, roken,

gezondheidsmakelaar werkt in het

hart/longaandoeningen).

stadsdeel centrum en versterkt de sa-

Tip: 7 en 8

menwerking tussen de verschillende initiatieven. Tip: 4 en 9 Lessen Tips

35

36

Successen Gezonde bewoners

Gezonde leefomgeving 3.3. Ontwerpteams

2.1. Betrekken bewoners

2.2. Beweegtuin voor ouderen

Voorbeelden: Amsterdam, Creative Ur-

Voorbeelden: Heerlen, Integrale aanpak

bans: dertig scholieren werkten aan

bewegen voor ouderen waarbij fysieke

Voorbeeld: Amsterdam, de organisatie

‘Healthy Climate West’, waarin Buurt

omgeving (beweegtoestellen, moving

van de inspiratiedag, inclusief wijk-

5 in Geuzenveld op papier opnieuw is

wheels pad, pocketparks) wordt ge-

schouw, was in handen van DRO, GGD

3.4. Fietsreizen voor kinderen

ingericht met inachtneming van kli-

combineerd met welzijnsactiviteiten

en wijkaanpak.

Voorbeeld: Zaanstad, het oprichten

maatneutrale technieken en met spe-

(MbvO) en preventieactiviteiten (be-

Tip: 4, 7, 9 en 11

van een kinderreisbureau om tot een

ciale aandacht voor de gezondheid van

weegprogramma’s fysiotherapeuten,

de bewoners van de (aandachts)wijk.

valpreventie). Utrecht, Realisatie van

Eindhoven, aansluiting thema Gezonde

de beweegtuin voor ouderen in Over-

bewoners met PSV in the Community.

vecht. Ouderen kunnen in hun nabije

Voorbeeld: Utrecht, in de structuurvisie

ren en hun ouders adviezen en ideeën

woonomgeving met elkaar fitnessen.

van de nieuwbouwlocatie Rijnenburg’

meegeven aan de gemeente voor het

Een fysiotherapeut draait in lente en

zijn de resultaten van de pilot Beweeg-

herinrichten van de wijk, die op stapel

zomer een beweegprogramma.

vriendelijk Rijnenburg opgenomen,

staat.

Tip: 4, 15 en 16 2.1. Living Lab Voorbeeld: Eindhoven, In Doornakkers is vanuit Brainport Health Innovation een

3.1. Inspiratiedag over gezondheid met alle relevante partners in de wijk

Voorbeeld: Brochure Oog van de Wijk. Tip: 9 en 11

fietsvriendelijke wijk te komen. Er zijn 3.2. Uitgangspunten beweegvriendelijke

fietsreizen voor kinderen en hun ouders georganiseerd, waarbij de kinde-

wijk in structuurvisie

Tip: 13, 14 en 16

te weten een fijnmazige netwerk van

Film: Beweegtuin voor senioren

voet- en fietspaden, voorzieningen-

Tip: 13, 14, 15 en 16

open proeftuin gestart waar (oudere)

spreiding in woningclusters, aandacht

3.5. Inrichtingsplan voor openbare ruimte

mensen nieuwe innovatieve diensten

voor de afstand tussen woon-, werk-

Voorbeeld: Zaanstad, het inrichtingsplan

fysiek kunnen testen. Hiermee verkent

en

parkeer-

voor de openbare ruimte is opgesteld

deze ontwikkelingsmaatschappij de

gelegenheid op enige afstand van de

om tot een prettige, veilige, kindvrien-

mogelijkheden van e-Health-toepas-

woning, en speelgelegenheden en re-

delijke wijk te komen. De kinderen en

singen.

creatie.

hun ouders zijn hierbij betrokken.

Tip: 12 en 16

voorzieningenlocaties,

Tip: 1 en 6

Tip: 13 en 14 Lessen Tips

36

37

Successen 4. Gezonde zorg 4.1. Structurele samenwerking eerstelijn Voorbeeld: Utrecht, in de wijk Overvecht

4.2. Samenwerking tussen wijkgezond-

4.3. Community-project om overgewicht

heidswerk en eerstelijn

bij kinderen terug te dringen

4.5. Wijkverpleegkundigen als Zichtbare Schakels werken in alle aandachts-

is de eerstelijnsorganisatie Overvecht

Voorbeelden: Utrecht, De samenwer-

Voorbeeld: Utrecht, Gezond gewicht

wijken. De wijkverpleegkundige is de

Gezond! gevormd. Deze bestaat nu uit

king tussen het wijkgezondheidswerk

Overvecht is een community-project

schakel tussen wonen, zorg en welzijn.

vier multidisciplinaire gezondheids-

(GG&GD, preventie) en de eerste lijn

gericht op het terugdringen van over-

Zij levert een bijdrage aan de verbe-

centra. Een vijfde centrum wil aanha-

wordt steeds steviger, beter en met

gewicht bij kinderen. Inzet op gezonde

tering van de gezondheid en het wel-

ken; gesprekken hierover worden ge-

meer vertrouwen. Momenteel loopt

voeding en bewegen via scholen en

bevinden van bewoners. De wijkver-

voerd. Ook een zesde centrum heeft

er een project om nog beter de ver-

welzijnswerk. Na vijf jaar is het overge-

pleegkundige versterkt het reguliere

interesse. Tip: 9, 10 en 14

binding te leggen tussen de individu-

wicht onder 4- tot 12-jarigen gedaald

zorgaanbod en zorgt ervoor dat dit

ele hulpverlening en het collectieve

van 26 naar 20 procent.

aanbod beter aansluit op de wensen

gezondheids- en welzijnsaanbod in

Tip: 10 en 16

de wijk. Letterlijk de link van Ziekte en

van de burgers..Voorbeelden: Den Haag, er zijn 8,5 fte wijkverpleegkundigen

Zorg naar Gezondheid en Gedrag (ZZ/

4.4. Aanbod gezondheidsbevorderende

GG link)! Voorbeeld: Heerlen. Meer sa-

activiteiten in wijk(centrum)

in de aandachtswijken aan de slag als zichtbare schakel. Eindhoven: zijn drie

men in praktijk (MSiP) bestaat uit meer

Voorbeeld: Eindhoven, Nieuw wijkcen-

wijkverpleegkundigen ingezet in Door-

dan 35 partners op het gebied van wo-

trum De Toeloop waar gezondheidsbe-

nakkers als onderdeel van de ‘Achter

nen, welzijn, zorg en preventie. Om

vorderende activiteiten plaatsvinden.

de voordeur’-aanpak.

de samenwerking te realiseren, is een

Tip: 17

Tip: 1

overlegstructuur ontwikkeld die aansluit op de wijk. Ieder jaar worden keuzes gemaakt voor bepaalde thema’s en doelgroepen in projecten. Zie www. msip.nl. Tip: 9 en 10 Lessen Tips

37

38

Successen 5. Gezond meedoen 4.6. Aanpak om babysterfte terug te dringen

5.1. Fit 4 work Voorbeelden: Den Haag, Rotterdam,

In 14 steden zijn projecten gestart om

Utrecht en Amsterdam. Het project Fit

de hogere babysterfte in aandachtswij-

4 Work is een initiatief van het UWV

ken te verminderen. Voorbeeld: Rotter-

WERKbedrijf en de diensten SoZaWe

dam, Het Erasmus MC en de gemeente

en GGD van de vier grote gemeenten

Rotterdam hebben enkele projecten

van Nederland. Doel is de groep men-

opgezet die bijdragen aan een betere

sen die langdurig uitkeringsafhankelijk

gezondheid van (aanstaande) vaders

zijn en zo ver van de arbeidsmarkt zijn

en moeders en hun baby’s. Ook is ge-

afgeraakt, dat plaatsing via de regu-

werkt aan het verbeteren van de ver-

liere weg erg moeilijk is, toch aan de

loskundige zorg. De aanpak tegen ba-

slag te krijgen. Deze mensen hebben

bysterfte is vanuit de GGD Rotterdam

een grote achterstand op het gebied

bij de G4-directeuren op de agenda ge-

van (werk)ervaring, opleidingen, vaar-

zet. De aanpak in Rotterdam vindt met

digheden en competenties. Ze kam-

subsidie van het ministerie van VWS

pen ook vaak met psychische klachten,

navolging in enkele pilots in andere ge-

gezondheids- en sociale problemen,

meenten.

zoals schulden, armoede, taalachter-

Tip: 7

stand of gezinsproblemen. Tip: 7 en 9

Lessen Tips

38

39

Lessen Met de experimenten met een integrale

4. Het kost tijd om betrokkenheid te krij-

9. Veel tijd nodig om iets te zien in de

12. De directe relatie tussen leefomgeving

aanpak hebben de gemeenten ervaringen

gen van alle relevante organisaties,

wijk, het gaat met kleine stapjes. Tip: 4

en het bevorderen van gezond gedrag

opgedaan die de moeite waard zijn om te

kennis over elkaars zeer uiteenlopende

delen. De geleerde lessen hebben geleid

werkzaamheden en invalshoeken uit

Gezonde leefomgeving

beïnvloeden gezondheid. Meer onder-

tot allerhande bruikbare tips waarmee

te wisselen en te komen tot een goede

10. Gezondheid en ruimtelijke ordening

zoek is wenselijk (en wordt ook opge-

andere gemeenten hun voordeel kunnen

aanpak. Daardoor duurt het lang voor-

zijn gescheiden werelden met ver-

doen. Ook uit een workshop van het mi-

dat activiteiten in gang gezet kunnen

schillende belangen. De urgentie ge-

nisterie van BZK/WWI (Buurtalliantie in

worden. Tip: 19

zondheid mee te nemen in ruimtelijke

Gezonde bewoners

plannen is voor de GGD groter dan

13. Ook de bijdrage van bewoners vergt

5. Er is tijd en ruimte nodig van alle be-

voor Stadsontwikkeling. Hieraan moet

tijd; langzaamaan bouw je een netwerk

trokken organisaties voor dit experi-

voortdurend aandacht worden be-

van bewoners die gezondheid belang-

ment. Tip: 2

steed. Tip: 1

rijk vinden . Tip: 13 en 15

is niet goed meetbaar; veel factoren

februari 2011) en het ministerie van VWS (NCVGZ-congres in april 2011) zijn goede tips voortgevloeid.

zet). Tip: 22

Integrale aanpak 1. Integrale aanpak binnen de gemeente

6. Veilig stellen van middelen en lobby

11. Gezondheid en ruimtelijke ordening

14. Denken vanuit het werkelijke probleem

kan beter (speerpunt voor nieuwe jaar)

kost meer tijd dan vooraf voorzien.

worden van oudsher meer geassoci-

en niet vanuit de organisatie is al een

Tip: 1

Tip: 2

eerd met milieuaspecten (m.n. lucht-

belangrijke stap. De professional moet

kwaliteit en geluid). De gezondheids-

mensen één-op-één aan een samen-

2. In verschillende wijkactieplannen is ge-

7. 7. Het zoeken naar een samenhan-

bevorderende mogelijkheden kunnen

hangend pakket aan diensten helpen .

zondheid niet vanaf het begin meege-

gende aanpak kan uitmonden in heel

ondersneeuwen bij gezondheidsbe-

Tip: 13

nomen. Daardoor is het gezondheids-

veel overleg en heel veel bureaucratie.

schermende beperkingen, die vaak als

veld niet altijd optimaal aangehaakt bij

urgenter worden ervaren. Tip: 3

Tip: 4 en 7

de wijkenaanpak. Zeker daar waar de woningcorporatie zich strikt houdt aan de wijkactieplannen Tip: 6 3. 3. Gezondheidsproblemen los je niet op met een project Tip: 7

15. Mensen worden niet werkloos omdat ze in een bepaalde wijk wonen, maar

8. Je hebt indicatoren nodig waarop je

ze wonen vooral in een bepaalde wijk

succes kunt meten (per fase: agende-

omdat ze werkloos zijn. Succes 5.1 en

ren, netwerken en formaliseren).Je

Tip: 16

moet weten hoe je dat kunt meten. Tip: 22 en 23

Successen Tips

39

40

Lessen 16. Mensen die het beter krijgen (ook wat gezondheid betreft), kunnen vertrekken naar andere wijken. Tip: 21 17. Evaluatieonderzoek zoals het URBAN40-onderzoek naar gezondheid in de krachtwijken moet de kans krijgen om langdurig effecten te meten, zodat we op termijn weten wat werkt en wat niet. De beoogde gezondheidseffecten worden naar verwachting pas na langere tijd zichtbaar. Tip: 1 en 22

Successen Tips

40

41

Tips Bestuurlijke inbedding 1. Houd er rekening mee dat de wijken-

4. Haak aan bij bestaande initiatieven

7. Meervoudigheid van de problematiek

9. Bundel krachten. Zoek andere sec-

aanpak een proces van lange adem

(gezondheid als middel). Betrek/of

in aandachtswijken vraagt om een

toren op en werk actief samen: soci-

is. Zorg voor meerjarige bestuurlijke

sluit aan bij bestaande netwerken.

integrale aanpak. Voer programma’s

ale diensten, gezondheidszorg, sport,

afspraken, bijvoorbeeld bij het mee-

Wees flexibel, sluit aan bij de leefwe-

(vooral) uit in de slechtste wijken/

ruimtelijke ordening, welzijn, onder-

nemen van gezondheid in ruimtelijke

reld van anderen/organisaties. Werk

achterstandswijken. Samenhangende

wijs. Werk samen met diverse organi-

plannen.

niet met top-down aanpak, maar

aanpak begint met scherpe (wijk)ana-

saties/mensen, zodat je vanuit diverse

breng partners op wijkniveau bijeen.

lyse van de problemen en de partners

invalshoeken ideeën aangereikt krijgt.

2. Zorg voor een enthousiaste coördi-

Zoek voorlopers in de wijk (ambas-

die hieraan kunnen/willen werken.

Overtuig andere beleidsterreinen om

nator/regisseur en zet deze duurzaam

sadeurs). Maatregelen hoeven niet in-

in, dus niet alleen gedurende de pro-

gewikkeld of duur te zijn.

gezondheid te omarmen en betrek

jectperiode, om partijen bij elkaar te

8. Projecten binnen de volksgezond-

andere sectoren bij de aanpak (zoals

heidssector die met een model wer-

de voedingsindustrie). Formuleer een

brengen en kansen te pakken. Belang-

5. Realiseer en accepteer dat veranderen

ken, sorteren uiteindelijk meer effect.

gemeenschappelijke ambitie en pri-

rijk dat deze regie voert op het eind-

tijd kost. Neem genoeg doorlooptijd

Dit blijkt uit onderzoek.2 In zo’n model

oriteiten. Heb ook oog voor elkaars

doel en een visie voor de lange termijn

en HOUD VOL!

moet worden meegenomen hoe de

belangen. Zorg ervoor dat relevante

inzet van alle betrokkenen kan leiden

partijen samen een plan opstellen en

Integrale en programmatische aanpak

tot de gewenste effecten. Het eind-

uitvoeren.

6. Zorg ervoor dat gezondheid voor de

doel (verbeteren van gezondheid)

start van programma’s meegenomen

blijft in beeld en de kortetermijnacties

wordt bij de besluitvorming.

brengen het doel dichterbij.

heeft.1 Proces is belangrijk 3. Weet hoe je gezondheid kunt verkopen. Stel oneliners op over ‘hoe erg het is’ en geef aan dat anderen daar een rol bij kunnen spelen en welke rol dat is (handelingsperspectief bieden). Draag enthousiasme uit/geloof in wat je doet.

Successen Tips

41

42

Tips wijkverpleegkundigen-

15. Sluit aan bij de lopende activiteiten

19. Begin met kleine acties die op korte(re)

menwerking: zoek naar win-winsitu-

‘nieuwe stijl’ binnen een integraal

in een buurt en betrek de mensen er-

termijn zichtbaar resultaat opleveren.

aties en organisaties/ondernemingen

werkend wijkteam: verbind welzijn,

bij. Laat bewoners met en voor elkaar

Dat geeft energie. Begin gewoon en

(met jouw thema) in maatschappelijk

veiligheid, wonen en gezondheid met

dingen doen. Dit schept een band en

wacht niet tot er een dichtgetimmerd

verantwoord ondernemen. Follow the

gebruik van bestaande middelen.

stimuleert (in)direct gezondheid, vei-

plan ligt. Stel eerst een deadline op

ligheid en sociale cohesie. Help bewo-

en werk daarnaartoe (snelkookplan).

nersinitiatieven op weg.

Formuleer acties die bijdragen aan het

10. Maak gebruik van publiek-private sa-

12. Borg

inzet

money – betrek private ondernemingen bij het project en zorg ervoor dat

Bewonersgericht werken

zij gezondheidsinvestering belangrijk

13. Luister naar de behoeften en wensen

vinden. Denk vanuit kansen en durf

van bewoners. Betrek bewoners over-

16. Een positieve boodschap helpt. En

over je schutting heen te kijken.

al bij: laat ze meedenken en met plan-

meedenken (hoe het gezonder kan)

20. Zorg voor meer ruimte in de wijk voor

nen komen vóórdat de gemeente een

wordt als prettig ervaren. Maak het

spelen op straat, wandelen en fietsen.

11. Zorg voor een goede stedenbouw:

plan voor de leefomgeving maakt.

leuk, begin niet over gezondheid,

Zorg voor veilige, ruime fietspaden,

maak spelen op straat en in park mo-

Laat bewoners meebepalen wat ze

maar laat mensen werken, sporten,

veilige parken en groenvoorzienin-

gelijk, zorg voor goede routes daar-

belangrijk vinden. Maak ze enthousi-

dansen, koken, opvoeden, oefenen en

gen. Bouw kijkgroen om tot speel- en

heen en realiseer bereikbare zorg in de

ast. Betrek bewoners en professionals

feesten. Verleid ze. Social marketing:

eetbaar groen! Creëer overal op loop-

wijk. Zorg voor fysieke maatregelen

die in de wijk werken bij de plannen

maak gezond leven ‘fun, easy & po-

afstand een terrasje. Zorg voor mini-

in combinatie met programmatisch

om te leren wat een gezonde leefom-

pular’. Voorbeeld: ‘fun, easy & popular’

maal één veilige route waarlangs je

aanbod (combinatie hard- en soft-

geving is en wat zij nodig hebben om

ware). Beweegvriendelijke inrichting

meer te bewegen (wijkschouw).

vastgestelde doel.

kunt wandelen of joggen met om de

hoeft niet veel geld te kosten; zoek

17. Bied activiteiten aan bij mensen in de

paar honderd meter bankjes om uit te

buurt, zodat de drempel om mee te

rusten, bij te praten en even te han-

doen zo laag mogelijk wordt.

gen. Leg een ommetje aan, markeer

naar effectieve oplossingen. Zorg met

14. Vertaal individuele signalen naar col-

minimale aanpak voor meer bewe-

lectief aanbod. Let op wat de bewo-

ging en benut onbenut groen. Voer

ners van jong tot oud willen en voer

Actiegericht werken

tuinen mogelijk. Maak een Krajicek

een gezondheidstoets van ruimtelijke

dit wijkgericht uit om de gezondheid

18. Begin met een scan van de wijk. Be-

Playground van geschikte pleinen.

plannen in.

te bevorderen.

eventueel een route. Maak moes-

paal daarop je inzet, de ideale mix. Successen Tips

42

43

Tips Resultaten volgen en evalueren 21. Meet successen op individueel en op wijkniveau. 22. Pas nieuwe maatregelen en nieuwe instrumenten zolang toe dat de effectiviteit hiervan vastgesteld kan worden. Combineer praktijk met onderzoek en evaluatie. Alleen dan weet je wat werkt en kun je leren en anderen laten leren. Goed onderzoek vraagt veel tijd. Besteed aandacht aan behaalde successen. Gebruik soms een andere manier dan standaardonderzoek (combi van feedback + aanwezig in de wijk (Kijk in de Wijk). 23. Zet een effectenarena op en voer een MKBA uit (zie Hoofdstuk 9).

Successen Tips

43

44

44

45

Hoofdstuk 11

Experimenten Gezonde Wijk per stad

Leeuwarden

Utrecht Overvecht

Utrecht Kanaleneiland en Transwijk

Utrecht Noordwest

Zaanstad Amsterdam

Deventer Enschede

Den Haag

Arnhem

Rotterdam

Dordrecht

Nijmegen

Eindhoven

Heerlen

Wil je meer weten over de verschillende steden? Klik dan op de stad.

45

46

Amsterdam Wijkenschets

Gezonde Leefomgeving

Aanpak

Successen

In Amsterdam is stevig ingezet op de

De Amsterdamse wijkaanpak richt zich op

De inzet bij dit experiment is heel na-

n

wijkaanpak om de wijken te verbeteren

zeventien buurten die veel tot zeer veel

drukkelijk gericht op agendering van ge-

en preventie enerzijds, en ruimtelijke

en te verfraaien. Cijfers laten zien dat het

aandacht vragen. In Amsterdam wordt al

zondheid binnen de wijkaanpak en bij

ordening en Wijkaanpak anderzijds)

ook met de gezondheid van de bewoners

veel gedaan aan Gezonde zorg. Daarom

ruimtelijke ordening. Door de grotere

zitten met elkaar aan tafel en zoeken

beter kan; we vinden er bovengemiddeld

is besloten binnen het experiment vooral

bewustwording van gezondheid en de

en/of zetten quick wins op. Zij weten

veel overgewicht, eenzaamheid en angst-

het thema Gezonde leefomgeving op te

relatie van gezondheid met de omge-

elkaar ook buiten het netwerk om te

en depressiestoornissen en aan overge-

pakken. Daarbij is het thema Gezonde be-

ving waar we in wonen en werken heeft

vinden en hebben een voortrekkers-

wicht gerelateerde ziekten als diabetes. Er

woners niet uit het oog verloren. Een an-

een duidelijke “spin off” plaatsgevonden.

rol bij het agenderen van de gezonde

wordt onvoldoende bewogen, meer dan

der belangrijk kader voor experiment Ge-

Een aantal projecten en producten bin-

omgeving binnen hun ‘eigen’ secto-

de helft van de bewoners eet onvoldoen-

zonde Wijk is Sportplan 2009-2012. Het

nen de wijkaanpak heeft hierdoor een

ren.

de groente en fruit en er wordt nog stevig

college heeft in dat in april 2008 vastge-

gezonde(re) component gekregen, wat

gerookt.

steld. In het sportplan is een ‘doelstelling

zonder deze agendering niet was gebeurd.

ken aan ‘Healthy Climate Wezt’, waar-

Gezonde Wijk’ opgenomen: sinds 2009

Dit blijkt ook uit een onlangs opgestelde

in Buurt 5 in Geuzenveld op papier

wordt in het kader van de Gezonde Wijk’

Maatschappelijke Kosten- en Batenana-

opnieuw ingericht wordt met inacht-

een impuls gegeven aan de bewegings-

lyse. De inzet op relatieontwikkeling re-

neming van klimaatneutrale technie-

vriendelijke wijk.

sulteerde in een aanpak waarbij vlot in-

ken en met speciale aandacht voor

gesprongen kan worden op kansen en

de gezondheid van bewoners van de

initiatieven. Informeel noemen we dit

(aandachts)wijk.

n

Verschillende disciplines (gezondheid

Creative Urbans: dertig scholieren wer-

principe “volg de kansen en volg het geld”: waar ruimte is voor een initiatief wordt gekeken op welke manier het thema gezondheid bij dit initiatief ondergebracht kan worden.

Bijlage 1 www.creativeurbans.nl Wijkenkwadrant Terug naar kaart

46

47

Amsterdam n

n

Start project Participatie door sport

n

In stadsdeel Nieuw West loopt de pi-

Lessen

Tips

n

n

Flexibel opstellen en aansluiten bij

en bewegen in Buurt 5 in Geuzenveld,

lot Gezonde Leefomgeving van het

waarin samengewerkt wordt tussen

NISB. Ook is de Amsterdamse JOGG

woningcorporatie, gemeente en ho-

(Jongeren op Gezond Gewicht) pilot

ger onderwijs.

gestart in Nieuw West, onder andere

Start project ”Buurt in Beweging” in

door het brede draagvlak dat er was

zondheid van de bewoners, en aan-

Buurt 5 in Geuzenveld, waarin in een

voor gezondheid in het stadsdeel.

tonen dat anderen daar een rol bij

le partners en zoek de samenwerking

De opening van natuurspeeltuin de

kunnen spelen maar ook baat kunnen

daar waar al energie of initiatief zit.

Natureluur.

hebben bij een verbetering hiervan

publiek-private constructie samengewerkt wordt tussen woningcorporatie

n

leefwereld van anderen/organisaties.

Ga uit van een flexibele agenda, maar

n

n

Duidelijke aanspreekpunten binnen

n

Laat je niet verleiden tot het opstellen

het netwerk.

van normen, maar blijf met alle par-

Kort en bondig inzicht geven in de ge-

tijen kijken naar de mogelijkheden.

(handelsperspectief bieden).

Ymere, gemeente en hoger onderwijs.

laat je niet afleiden richting je doel.

n

Spreek met zoveel mogelijk potentië-

Contactgegevens projectleider

Het doel is deelnemers (jongeren en

Annelies Acda

geïsoleerde vrouwen) door sport en

[email protected]

beweging een stap verder te krijgen

06 - 43 83 08 85

richting participatie (school, vrijwilligerswerk of opleiding). n

In 2012 is de Amsterdamse aanpak Over Gewicht van start gegaan, gericht op het bevorderen van een gezond gewicht onder de jeugd. De relatie tussen leefomgeving en gezond gedrag is een onderdeel van de aanpak. Onderdelen van het experiment

Bijlage 1

de gezonde wijk kunnen via het programma Over Gewicht worden door-

www.creativeurbans.nl

ontwikkeld en op meer plekken in de

Wijkenkwadrant

stad worden ingezet.

Terug naar kaart

47

48

Arnhem Aanpak

Successen

De Volwassenenmonitor en 65+-mo-

Uitdrukkelijk werd het experiment niet

n

van Arnhem, ten noorden van Arnhemse

nitor van GGD Gelderland-Midden

alléén op gezondheid gericht en ook niet

Broek. De wijk is vooral gebouwd na de

geven aanleiding om extra in te zetten

alléén op ouderen. ‘De’ oudere bestaat

Tweede Wereldoorlog en in de periode

op de ouderen.

immers niet. Nee, ze richtten zich op ge-

kers komen bovendrijven die van el-

In Presikhaaf wonen (in relatie tot de

zondheid in de breedste zin des woords

kaar leren en die samen dingen berei-

stamt uit 1990-2000. De wijk bestaat uit

andere drie krachtwijken) relatief veel

én op de mensen die hier nú al aan bijdra-

ken.

de buurten Presikhaaf I, Presikhaaf II en

oudere bewoners.

gen. Gezondheid gaat over ontmoeting,

In Presikhaaf bestaan veel (gezond-

participatie, een goede kroeg, functioneel

heids)voorzieningen en er is veel

openbaar groen, activiteiten, educatie en

groen. Het is een conglomeraat van

cultuur. De mensen die hieraan bijdragen

De gemeente Arnhem begon het experi-

zeer kwetsbare buurten waar welis-

vormen een actieve groep bewoners en

ment in de wijk Presikhaaf, gericht op het

waar bewonersinitiatieven worden

professionals uit allerlei domeinen.

verbeteren van de gezondheid van oude-

ontplooid, maar die niet altijd even

ren. Daar is een aantal redenen voor.

zichtbaar zijn. De match tussen voor-

n

Het huidige Arnhemse gezondheids-

zieningen en bewoners laat vaak te

beleid richt zich voornamelijk op de

wensen over.

Wijkenschets De wijk Presikhaaf-West ligt in het oosten

1960-1970. Een deel van de woningen

Presikhaaf III. Presikhaaf-West is een van

n

n

n

de krachtwijken van Arnhem.

jeugd/preventie (overgewicht, alcoholgebruik en psychische problema-

n

Bewoners en professionals vertrouwen elkaar.

n

n

In korte tijd zijn er veertig smaakma-

Beter netwerk van zorgprofessionals en bewoners.

Het past goed in de wijkvisie Presikhaaf.

tiek zijn als speerpunten benoemd). n

In de Wet publieke gezondheid is preventieve

ouderengezondheidszorg

een nieuwe gemeentelijke taak geworden. Bijlage 1 Wijkenkwadrant Terug naar kaart

48

49

Arnhem Lessen

Tips

n

Kijk eerst wat er al is, wat bewoners al

n

Betrek het management er tijdig bij.

doen en maak dat zichtbaar.

n

Betrek collega’s erbij (zoals vernieu-

n

wend welzijn).

Kijk naar gezondheid als meer dan niet-ziek/hulpbehoevend zijn (gezel-

n

Doe het altijd in de wijk zelf.

lige wijk = gezonde wijk). n

Geef bewoners waardering en vraag

Contactgegevens projectleiders

wat ze zelf doen en wat ze nodig heb-

Barbara Willaert

ben.

[email protected] 026 - 377 50 08 Saskia Moester (wijkregisseur Presikhaaf) [email protected] 026 - 377 31 99

Bijlage 1 Wijkenkwadrant Terug naar kaart

49

50

Den Haag Wijkenschets

Successen

Er zijn in Den Haag vier krachtwijken die

n

Contactgegevens

Er is een brede coalitie die een inte-

teitenlijst te komen, en werd de kans

programmacoördinator:

extra aandacht krijgen via een groot aan-

grale aanpak ondersteunt en verder

op meer financiering groter.

Linda Groenewegen

tal business cases (concrete plannen, fy-

ontwikkelt. In deze coalitie participe-

De inzet van 2 gemeentelijke gezond-

[email protected]

siek en sociaal). In deze wijken is sprake

ren zowel lokale als landelijke part-

heidsmakelaars heeft geleid tot het

070 - 353 26 68

van ernstige gezondheidsachterstand.

ners (zie website)

opnemen van het onderwerp ‘ge-

Er is een gezonde wijkanalyse per

zondheid’ in de activiteitenplannen

schreven in de gemeentelijke uitgave Ge-

krachtwijk gemaakt die inzicht geeft

van de stadsdelen.

zondheid in de krachtwijken.

in de specifieke gezondheidsituatie

Deze wijkanalyses zijn uitgebreid be-

n

n

per wijk (zie website). Dit ondersteunt

Tips

Aanpak

vooral het debat in de wijk over de re-

n

Het doel van het gezamenlijke program-

levantie van gezondheid.

partijen biedt kansen, maar kan ook te

Publiek-private samenwerking bij de

hoge verwachtingen scheppen, vooral

jaar in de krachtwijken gelijk is aan die van

aanpak van zowel overgewicht (win-

als het over financieringsmogelijk-

het Haags gemiddelde. De coalitie het

keliersverenigingen, winkelketens) als

heden van de gemeente gaat. Het is

Gezond Geweten is in Den Haag de basis

gezonde leefomgeving (woningcor-

belangrijk duidelijk te communiceren

voor het integrale programma ‘Samen ge-

poraties) op wijkniveau is een belang-

over waar de gemeentelijke verant-

zond’. Behalve de gemeente Den Haag zijn

rijke factor in de ontwikkeling naar

woordelijkheid ophoudt en overgaat

daar 32 partners bij betrokken. Zij leggen

een gezonde wijk.

in die van anderen.

ma is dat de gezondheidssituatie over tien

n

zich toe op het stimuleren van gezond en

n

Het werken met een grote coalitie van

Hetzelfde geldt voor samenwerking

sportief leven, de inrichting van een ge-

Lessen

met andere gemeentelijke diensten:

zonde leefomgeving, het bevorderen van

n

Gevoel voor timing in het bestuurlijk

het is een hele kunst om daar SMART-

toegankelijke preventie en zorg en het

proces is een belangrijke succesfactor.

afspraken mee te maken en gezond-

scheppen van voorwaarden om gezond te

In de Haagse casus lag er al een uit-

heid in brede zin op het netvlies te

kunnen meedoen in de samenleving (par-

gewerkt meerjarenplan klaar op het

houden (gezondheid in planvorming).

ticipatie).

moment dat het Haags college nog

n

geformeerd moest worden. Hierdoor

De gemeentelijke regierol is vooral faciliterend en meedenkend.

werd het mogelijk hoger op de priori-

Bijlage 1 Wijkenkwadrant Terug naar kaart

50

51

Deventer Wijkenschets

Aanpak

Successen

De Deventer Rivierenwijk is een kleurrijke

Het project Rivierenwijk Beweegt is on-

n

wijk die in zowel fysieke als sociale zin

derdeel van het programma van de wij-

specifiek beweegarme doelgroepen

zaam aan de wijk verbonden. Ze zijn

onderwerp is van een vitaliseringtraject,

kenaanpak in Deventer (programma Ri-

(als allochtone vrouwen) via een doel-

partner in de Brede School (waardoor

in een unieke samenwerking van pro-

vierenwijk Krachtwijk) en richt zich vooral

groepgerichte benadering te bewegen

het ledenaantal steeg) en ze organi-

fessionals en bewoners. De Rivierenwijk

op het tegengaan van bewegingsarmoe-

tot een actiever leven. Dit betekent

seren incidenteel activiteiten op het

kenmerkt zich door een slechte sociaal-

de en overgewicht. Belangrijke doelstel-

dat in direct contact met de doelgroe-

Cruyff Court .

economische status, een van de belang-

lingen zijn de sportparticipatie te vergro-

pen de beweegvraag geformuleerd is

rijkste voorspellers van beweegarmoede

ten en lichaamsbeweging te stimuleren.

en dat sleutelfiguren ingezet zijn om

Lessen

en gezondheidsproblematiek. Bewoners

De uitvoeringsopdracht is verstrekt aan

het beweegaanbod vorm te geven en

n

worden om die reden uitgedaagd letter-

Sportbedrijf Deventer onder regie van

deelnemers te werven.

heidsprofessionals is gezondheids-

lijk en figuurlijk in beweging te komen.

woningbouwcorporatie Rentree. Uniek

Door de beweegdeelname is de socia-

problematiek (veelal multiproblema-

Door middel van een breed scala aan

is dat de gemeente niet de directe op-

le participatie van inwoners vergroot.

tiek) weinig efficiënt en duurzaam aan

buurtsportwerkactiviteiten (waar ‘buurt’

drachtverstrekker is. Ook bijzonder is dat

Wijkpartners als het basisonderwijs

te pakken. Belangrijk zijn signalering,

expliciet vooropstaat) werken professio-

Sportbedrijf Deventer samen met een

en het opbouwwerk hebben de doel-

doorverwijzing en afstemming tussen

nals en bewoners aan een Gezonde Wijk.

cultuur- en een welzijnsinstantie uitvoe-

stellingen van de Gezonde Wijk ver-

zorgverleners en (beweeg)aanbieders.

ring aan Rivierenwijk Beweegt geeft. Die

ankerd in hun reguliere werken.

n

n

samenwerking erkent het gezamenlijke

Rivierenwijk Beweegt is erin geslaagd

n

n

Sportverenigingen hebben zich duur-

Zonder een netwerk van gezond-

Het laagdrempelig inventariseren van

De Brede School Rivieren heeft bij-

de behoefte van inwoners op het ge-

belang en verstevigt de kwaliteit van de

voorbeeld sport als nadrukkelijk on-

bied van sportdeelname is een voor-

uitvoeringspraktijk.

derdeel van de verlengde schoolda-

waarde voordat beweegactiviteiten

gen ingevoerd.

worden aangeboden (bewonersparti-

Er zijn een Cruyff Court en een natuur-

cipatie).

n

n

speeltuin aangelegd.

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

51

52

Deventer Tips n

In een sociaal-economisch zwakke

n

wijk is het aanpakken van beweegarmoede vaak niet het eerste priori-

Werk samen met zoveel mogelijk professionals en vorm een netwerk.

n

Zorg voor een aantrekkelijke omge-

teit bij de inwoners. Probeer gezonde

ving om in te sporten die in sociale en

leefstijl bij bewoners hoger te priori-

fysieke zin past bij het karakter van

teren.

een wijk of buurt. Deze tip is meegenomen naar een andere wijk in Deventer (Voorstad Oost) in de vorm van Beweegvriendelijke Wijk (NISB). n

Pak beweegarmoede heel doelgroepgericht aan en zorg voor een veilige beweegomgeving.

Contactgegevens projectleider Harmke Tack [email protected] 0570 - 69 39 86 06 - 51 99 91 58

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

52

53

Dordrecht Wijkenschets

Aanpak

Successen

Lessen

Aanleiding om iets aan gezondheid te

Vertegenwoordigers van de woningcor-

n

n

gaan doen in Crabbehof was de conclusie

poraties Woonbron en Trivire en de ge-

tiatief genomen om een behandel-

lyse van de gezondheidsproblemen

uit het Wijkprofiel Crabbehof van de GGD

meente Dordrecht hebben eind 2011 de

annex gezondheidscentrum te reali-

in de wijk. Zo worden de betrokken

(december 2008): ‘In vergelijking met

nieuwe stimuleringsprogramma’s voor

seren voor de wijk. In 2013 wordt dit

partijen zich bewust van hun rol en de

Dordrecht als geheel scoren de inwoners

Crabbehof en Wielwijk voor de periode

centrum gerealiseerd door bouwkun-

mogelijkheden van de verschillende

van Crabbehof significant slechter op de

2012-2015 vastgesteld. Gezondheid is een

dige aanpassingen aan het bestaande

partijen om de gezondheid te verbe-

ervaren gezondheid, geven ze aan meer

belangrijk thema in deze stimuleringspro-

pand.

teren.

aan chronische ziekten te lijden en voelen

gramma’s.

ze zich over het algemeen psychisch on-

Om een integrale en samenhangende

GGD ZHZ heeft een advies uitgebracht

gezonder. Kinderen in groep 2 zijn in psy-

aanpak op het thema gezondheid te re-

over het realiseren van een ‘gezonde

chisch opzicht een stuk ongezonder dan

aliseren is er een regiegroep Gezondheid

leefomgeving’ ten behoeve van het

kinderen in de rest van Dordrecht. Het is

in het leven geroepen. In deze regiegroep

stedenbouwkundige plan voor de fy-

aannemelijk dat de gezondheidssituatie

zijn o.a. de GGZ, de GGD, het welzijnswerk

sieke herinrichting van Crabbehof.

Tips

zonder ingrijpen niet verbetert. In dit op-

en de zorgverzekeraar vertegenwoordigd.

Doe ff Gezond: de JOGG aanpak in Crab-

n

zicht is vooral de slechte score bij het psy-

De regiegroep voert de regie op de uitvoe-

chisch functioneren, overgewicht en in re-

ring van het speerpunten gezondheid van

latie hiermee bewegen en voeding bij de

de stimuleringprogramma’s. Concreet

jeugd reden tot zorg voor de toekomst.’

betekent dit dat de regiegroep vaststelt

In diverse bijeenkomsten met professio-

welke doelgroepen en uitdagingen op het

Voor meer informatie en inspirerende filmpjes

kennen en zoek gezamenlijke belan-

nals en wijkbewoners werd dit beeld be-

gebied van gezondheid centraal moeten

over het sociale wijkteam, de stedenbouwkun-

gen.

vestigd, en bleek dit ook de situatie was

staan in de integrale aanpak van sociaal-

dige visie Crabbehof en Doe ff Gezond, zie de

in Wielwijk.

economische gezondheidsverschillen.

websites www.crabbehof.nl, www.wielwijk.nl en

n

n

Zorggroep Crabbehoff heeft het ini-

Een werkgroep onder leiding van de

n

Een sociaal wijkteam in Crabbehof en

Neem de tijd voor het proces en luister naar de wensen van partners.

n

Heb aandacht voor quick wins en zorg voor zichtbaarheid.

behof en Wielwijk. n

Begin met een goed beschreven ana-

Benut kansen. Ze liggen voor het oprapen.

n

Wielwijk.

Werk bottom-up en benut de kennis van de uitvoerders in de wijk.

n

n

Neem de tijd om partners te leren

Zorg voor focus en planning: je kunt niet alles tegelijk aanpakken.

www.doeffgezond.nl Contactgegevens projectleider: Anne van Dorst [email protected] 078 7703396

53

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

54

Eindhoven Wijkenschets

Aanpak

Doornakkers is een van de drie kracht-

Het plan van aanpak Doornakkers Ge-

n

Gezonde en veilige leefomgeving.

wijken in Eindhoven. Er wonen ongeveer

zond! 2009-2012 paste in het gemeente-



n  Met

6400 mensen in ongeveer 3000 huishou-

lijk gezondheidsbeleid dat is beschreven

die wordt onderzocht hoe de leef-

verschillende

dens. Vier op de tien inwoners is alloch-

in de beleidsnota Eindhoven: Eén in gezond-

omgeving groener, beweeg- en

ma’s.

toon en één op de zeven niet-westerse al-

heid, 2007-2011. De partners in Doornak-

speelvriendelijker en uitnodigen-

lochtonen is van Turkse afkomst.

kers Gezond! zijn GGD Brabant-Zuidoost

der gemaakt kan worden. Voor de

buurten in Eindhoven waar Brain-

(programmacoördinatie), de gemeente

realisatie van deze plannen worden

port Health Innovation in 2010 het

De gezondheidssituatie van de inwoners

Eindhoven en Gezondheids¬centrum De

GroenImpuls-middelen (beschik-

Living Lab e-Health heeft opgezet.

van Doornakkers is niet goed. Het aandeel

Akkers.

baar gesteld door het voormalig

Een kleine groep buurtbewoners,

ministerie van LNV) aangewend.

vooral Turkse senioren, hebben

Gezonde (eerstelijns)zorg met preventie-

verschillende technologische toe-

aanbod.

passingen getest die de kwaliteit

n Er

van leven verbeteren, zowel thuis

mensen dat de eigen gezondheid als matig of slecht ervaart, is hoog vergeleken met

In Doornakkers werd op drie pijlers inge-

de rest van Eindhoven. Ook scoren zij op

zet.

een aantal gezondheidsindicatoren slech-

n

ter dan andere bewoners van de stad: er komen meer chronische ziekten voor, er

n



Gezonde bewoners met een gezonde leef-

n cursussen

en voorlichtingsbij-

eenkomsten te organiseren over

Gezonde Slachtkracht-subsi-



is intensieve samenwerking met

n  Doornakkers

gezondheidsthe-

is een van de drie

als in de woonomgeving.

gezond¬heidscentrum De Akkers

stijl.



wijkgezondheidsprogramma

van Stichting Gezondheidscentra

is meer overgewicht en verder is sprake

Gezond in de Buurt van de GGD

Eindhoven (onder de noemer Tref-

Zichtbare Schakel’ zijn drie wijk-

van een slechtere psychische gezondheid,

Brabant-Zuidoost wordt geïnten-

punt Doornakkers Gezond!). Dit

verpleegkundigen ingezet. Zij wer-

meer eenzaamheid, meer roken, iets min-

siveerd uitgevoerd;

gebeurt onder andere door:

ken nauw samen met het Kracht-

n sinds

team in het kader van de ‘achter de

der drinkers (door grote groep inwoners







n Het

n  De



Gezonde School Methode van

2008 in het gezondheids-

van Turkse herkomst) en minder bewe-

het Centrum Gezond Leven wordt

centrum een beweegprogramma

gen. Op grond van een buurtanalyse en

op beide basisscholen uitgevoerd.

op maat te organiseren voor be-

het buurtgezondheidsprofiel is in samen-

woners met fysieke en/of psychi-

spraak met (georganiseerde) bewoners en

sche klachten;

professionals gekozen om het verbeteren



n één dagdeel per week een Turkse

van de gezondheid centraal te stellen in

zorgconsulent in het gezond-

de krachtwijkenaanpak.

heidscentrum te laten zijn;

n  In

het kader van het programma

voordeur’-aanpak.

Film Bijlage 1 Wijkenkwadrant Terug naar kaart

54

55

Eindhoven Successen

Lessen

Ontwikkelingen na 2012

Contactgegevens projectleiders

n

n

Zoek erkenning en herkenning van

Vanaf medio 2012 heeft de gemeente een

Janine Cosijn

de verschillende overlegsituaties (zo-

verschillende thema’s bij potenti-

andere koers voor het gehele sociale do-

[email protected]

wel op strategisch/tactisch niveau als

ële samenwerkingspartners: maak ze

mein - inclusief gezondheid – ingeslagen

040 - 238 27 82

op uitvoerend niveau en met buurt-

mede-eigenaar van het probleem.

onder de naam “WIJeindhoven”. WIJeind-

Benut alle kansen die zich voordoen

hoven omvat alle activiteiten gericht op

jaren zo.

om gezondheid op de agenda van alle

de levensdomeinen werk, wonen, zorg,

Het wijkgezondheidsprogramma Ge-

betrokken partijen te zetten.

ontspanning en samenleven in wijken en

Probeer activiteiten laagdrempelig te

buurten en is daarbij ook gericht op het

ruim tien jaar loopt en in Doornakkers

houden. Ga echter niet voorbij aan de

stimuleren van zelfredzaamheid. In de

sinds 2008, zorgt voor laagdrempe-

eigen verantwoordelijkheid van de

WIJeindhoven aanpak wordt impliciet

lige preventieve activiteiten voor be-

beoogde doelgroep.

voortgeborduurd op de integrale aanpak

Gezondheid is een vast agendapunt in

bewoners). Dat blijft ook de komende n

zond in de Buurt, dat in Eindhoven

n

n

zoals deze ook in Doornakkers Gezond!

woners van alle leeftijden. Deze acti-

n

viteiten worden voor een groot deel

Tips

tot uiting is gekomen. In september 2012

samen met bewoners opgezet en uit-

n

Blijf niet te lang in de planvorming

is er in Doornakkers een van de eerste

gevoerd.

hangen, maar ga ook al van start (zorg

WIJeindhoven-teams van generalisten

Beïnvloeding van gezondheid, meer

ervoor dat er snel dingen zichtbaar en

gestart en is het project Doornakkers Ge-

bewegen en de aanpak van overge-

tastbaar worden).

zond! tot een einde gekomen.

wicht via ingrepen in de fysieke om-

n

geving via de GroenImpuls-middelen. n

Maak (de resultaten van) de aanpak zichtbaar, zowel voor bewoners als

Voor Doornakkers Gezond! waren voor

voor de samenwerkingspartners.

de periode 2009 - 2012 extra middelen

Zorg voor borging van het thema bij

beschikbaar waardoor de hieronder om-

alle samenwerkingspartners en in de

schreven activiteiten, ook in het kader

diverse beleids- en visienota´s.

van het Experiment Gezonde Wijk, uitgevoegd konden worden.

Film Bijlage 1 Wijkenkwadrant Terug naar kaart

55

56

Enschede Wijkenschets

Successen

Tips 3 belangrijkste

n

n

Enschede heeft één krachtwijk, Velve-Lin-

dingsles en ouders kunnen met hun kind

denhof. Kenmerkend is dat de inwoners

naar de diëtist. Er worden tevens ouder-

wicht op de deelnemende scholen is

in de wijk de laagste sociaal-economische

bijeenkomsten georganiseerd. Tot slot

na 2 jaar afgenomen.

status hebben van Enschede, vooral een

wordt het lopen naar school gestimu-

n Monitoringgegevens

lage opleiding hebben genoten en voor-

leerd.

Het voorkomen van ernstig overge-

van de maatschappelijk werker op de

namelijk autochtoon zijn. Uit de GGD-ge-

sisscholen leggen. n

van de inzet

Verbinding tussen gezondheid en baLeg de verbinding tussen gezondheidsprojecten en succesvolle sportverengingen.

plek van de POH-GGZ zijn nog niet

gevens blijkt dat gezondheidsachterstan-

Daarnaast is er de inzet van een maat-

beschikbaar. De eerste berichten zijn

Contactgegevens projectleider

den op basis van sociaal-economische

schappelijk werker in de rol van POH-GGZ

echter positief.

Petra Pover

verschillen in de hele regio voorkomen,

bij de huisarts. Het gaat hier om iemand

De deelname van een bekende voet-

[email protected]

niet alleen in deze wijk. De gezondheids-

die de juiste achtergrond/opleiding heeft

balclub aan een project blijkt een goe-

06 - 23 23 47 49

gegevens zijn op stadniveau beschikbaar,

voor zowel maatschappelijk werk als

de motivatie voor jongeren om mee

van jeugd ook op wijkniveau.

praktijkondersteuner GGZ. Doel hiervan is

te gaan sporten.

n

om meer succesvolle doorverwijzing naar Aanpak

de 0-de lijn (welzijnsvoorzieningen) ipv de

Lessen

Omdat de omvang van deze wijk zo be-

1e lijn te realiseren.

n

perkt is, is hier niet gekozen voor de ge-

Voor een goed experiment is draagvlak bij de betrokken partijen van es-

zonde wijkaanpak. Wel is/wordt er op

Ten slotte is er de inzet van de ouderen-

verschillende plekken in de stad geëxperi-

consulent als variant op de wijkverpleeg-

menteerd met elementen van de gezonde

kundige. Het gaat hier om vrijwilligers die

ken binnen de kaders van hun beroep.

wijkaanpak.

de ouderen, met name diegene die niet

Iemand met een gecombineerde ach-

in beeld zijn, opzoeken en doorverwijzen

tergrond kan verschil maken.

Zoals het experiment ‘Gesunde kinder in

sentieel belang. n

naar (welzijns)voorzieningen.

n

gesunde Kommune’; een internationaal

Veel werkers in de gezondheid den-

Inzet van vrijwilligers in plaats van professionals vergt veel begeleiding.

3-jarig project waarmee op een integrale

Bij het project ‘Scoren voor Gezondheid’,

wijze gewerkt wordt aan het voorkomen

onderdeel van ‘Scoren in de Wijk’ van FC-

van overgewicht. Kinderen sporten een

Twente, worden jongeren gestimuleerd te

uur extra op school. De diëtist geeft voe-

gaan sporten.

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

56

57

Heerlen Wijkenschets

Aanpak

Successen

Lessen

Onder de 7000 inwoners van de Heerlen-

De gemeente Heerlen gaf de initiële op-

n

1. Door MSiP kennen de professionals in

se krachtwijk (MSP) is sprake van toene-

dracht voor de implementatie van het

trokken partners op het gebied van

mende vergrijzing en sterke ontgroening.

project Meer Samen in Praktijk (MSiP). Daar-

wonen, welzijn, zorg en preventie en

In deze gezellige volksbuurt waar men-

in is voorzien in een wijkgerichte samen-

die groep blijft groeien!

sen elkaar kennen en waar ze vaak al lang

werkingsstructuur om de problemen aan

wonen, leven tal van problemen. Hoge

te pakken. Het doel ervan is om de ge-

november 2012 hebben 19 organisa-

werkloosheidscijfers, lage gemiddelde

zondheid te verbeteren met een integrale

ties de intentie ondertekend om MSiP

inkomens en opleidingsniveaus laten dit

aanpak gericht op bewoners, leefomge-

voort te zetten vanuit reguliere mid-

zien. De zorgverleners constateerden in

ving en samenhangende eerstelijnszorg.

delen;

deze wijk regelmatig hiaten in de zorg-

Signalering, doorverwijzing en behande-

verlening, vooral bij de groep mensen in

n

MSiP bestaat uit meer dan 35 zeer be-

MSiP is vanaf 2013 geborgd! Op 15

de wijk elkaars gezicht; 2. MSiP is breed gedragen en overstijgt traditionele disciplines; 3. MSiP is geen “eindig project”, maar een duurzame structuur:

n MSiP

versterkt de capaciteiten van

de professionals in de wijk;

n MSiP

zorgt voor structurele veran-

De GGD, het welzijnswerk, de thuis-

deringen in de wijk en bij organisa-

ling zijn speerpunten. Inmiddels wordt de

zorg en de huisartsenpraktijk leveren

ties;

kwetsbare posities (ouderen, chronisch

samenwerking uitgevoerd vanuit de regu-

een afgevaardigde voor het kernteam

4. MSiP is afhankelijk van kartrekkers;

zieken, alleenstaanden en multipro-

liere werkwijzen van de betrokken orga-

(tevens uit eigen middelen). Het kern-

5. Knel- en verbeterpunten:

bleemgezinnen).

nisaties, zonder aanvullende financiering

team zet de lijnen uit en organiseert



vanuit de gemeente.

de samenwerking;

n

n

MSiP zorgt voor structurele veran-



overleg over kwetsbare bewoners,

n  uitwisseling

met andere wijkpro-

jecten kan beter;

van initiatieven zijn: signalering van kwetsbaarheid en multidisciplinair

eerstelijn

blijft lastig;

deringen in de werkwijze van professionals in de buurt. Voorbeelden

n vertegenwoordiging

n  integraal

werken gemeente Heer-

len kan beter;

n  bewonersparticipatie

moet meer

gestimuleerd worden.

‘zichtbare schakels’ als spin in het web, ketenaanpak psychische problemen in relatie tot armoedeproblematiek, toegankelijkheid van zorg voor

Bijlage 2

allochtonen, beweegtuin voor oude-

Wijkenkwadrant

ren.

57

Terug naar kaart

58

Heerlen Tips

Contactgegevens projectleiders

n

Samenwerking komt niet aanwaaien.

Mandy Braun

Investeer in kartrekkers en in het bou-

[email protected]

wen aan een samenwerkingsstruc-

046 - 850 55 21

tuur. n

Organiseer niets nieuws of extra’s bo-

Anita Vermeer

venop bestaande projecten. Mensen

[email protected]

hebben het druk genoeg. Probeer be-

046 - 850 55 02

staande initiatieven en werkwijzen te versterken zodat de bewoner er meer baat bij heeft. n

Realiseer de samenwerking niet alleen op uitvoeringsniveau, maar ook op het niveau van de kartrekkers. Het maakt de samenwerking niet eenvoudiger, maar vele malen vruchtbaarder en bovendien levert het brede samenwerking op.

n

Borging van de samenwerking lukt alleen als iedere organisatie dicht bij zijn eigen doelstelling blijft en die probeert te verbinden aan doelstellingen van andere organisaties.

Bijlage 2 Wijkenkwadrant Terug naar kaart

58

59

Leeuwarden Wijkenschets

Aanpak

Successen

Lessen

In de wijk Heechterp/Schieringen zijn veel

Het frontlijnteam (interdisciplinair team

n

Integrale aanpak van een interdisci-

Kritische succesfactoren voor een wijkge-

problemen, vooral op het sociale vlak:

van professionele hulpverleners) bezoekt

plinair team zonder schotten (front-

richte gezondheidsaanpak:

armoede, veel werkloosheid, complexe

alle bewoners van de wijk met als doel hen

lijnteam): persoonlijk en intensief

n

sociale problematiek, gebrekkige sociale

een stap vooruit te helpen. Daarbij wordt

contact met de bewoners.

in het menselijk leven; Gezondheid is

cohesie, sociaal isolement. Deze proble-

primair gekeken naar de kracht en de kan-

Meer mensen zijn geactiveerd (bij-

evenmin het domein van de gezond-

men komen zowel bij autochtonen als bij

sen van die bewoners, maar soms moeten

voorbeeld aan het sporten/bewegen)

heidsprofessionals alleen;

allochtonen voor.

daarvoor eerst problemen worden opge-

en vele activiteiten zijn succesvol.

n

lost. Deze intensieve aanpak zorgt ervoor

n

n

gezondheid is geen geïsoleerd aspect

gezondheidsproblemen los je niet op met een project;

Er zijn nieuwe samenwerkingsverban-

In het wijkactieplan ‘Alle bewoners een

dat interventies en activiteiten direct kun-

den (met woningbouwcorporaties,

stap vooruit’ is een breed scala aan maat-

nen aansluiten op de behoeften van de

thuiszorg, diëtiste, welzijnsinstellin-

keuzes voor een wijkgerichte aan-

regelen opgenomen om die problemen

wijkbewoners. Aandacht voor gezond-

gen, scholen, politie enzovoort). Dat

pak op een laag niveau. Vermijd een

achter de voordeur aan te pakken.

heid en bewegen maakt – net als de an-

heeft geleid tot een verbreding van

format of gedetailleerd eisenpakket,

dere onderwerpen – integraal onderdeel

de aanpak in Heechterp/Schieringen

maar laat ruimte voor maatwerk.

De gezondheidscijfers in de wijk zijn niet

uit van de totale wijkaanpak. Het voort-

naar andere aandachtswijken in Leeu-

alarmerend, maar gezien de omstandig-

durend zoeken naar nieuwe partners en

warden.

heden van veel wijkbewoners (financieel,

communicatiekanalen is cruciaal.

n

leg de verantwoordelijkheid en de

cultureel) is gezondheid wel een risicofactor. Daarom leggen wij de nadruk op preventie als het gaat om gezondheid en bewegen. Het frontlijnteam helpt bewoners bij problemen en leidt hen naar activiteiten, ook die op het gebied van gezondheid en bewegen. Film Wijkenkwadrant Terug naar kaart

59

60

Leeuwarden Tips

Contactgegevens projectleider:

Drie concrete voorbeelden van geslaagde

overigens wel gemaakt is). Leer van erva-

lanceerde de wijkorganisatie het plan een

Astrid de Bue

integrale aanpak op gebied van gezond en

ringen en van het gewoon doen!

wandelpad vanuit de wijk door dat groen

[email protected]

aan te leggen, maar het stuitte steeds op

058 - 233 55 86 06 - 13 57 04 24

bewegen. De kracht ervan is dat de ideeën spontaan zijn ontstaan en zonder project-

Loopgroep

gebrek aan geld. Dankzij het doorzet-

plan zijn uitgevoerd.

De loopgroep is een initiatief van een

tingsvermogen van de wijkbewoners is

wijkbewoner. Na een moeizame start leidt

het Struunpaad (wandelpad op z’n Leeu-

Nog een tip van Ad van Alphen: Zembla

Sterke Jerke

hij nu de wekelijkse loopgroep van twin-

warders) nu toch gerealiseerd.

heeft een paar jaar geleden een indruk-

Een survivalactiviteit voor kinderen over

tig wijkbewoners, met als einddoel deel-

wie zorgen zijn en die extra aandacht no-

name aan de Leeuwarder marathon, of de

In hetzelfde gebied is een terrein met fit-

wijk onder de titel “Mamma zijn wij arm?”

dig hebben. De kinderen zijn geworven via

5 en 10 kilometer.

nesstoestellen in de openlucht; ook dat

Ongezondheid van kinderen als gevolg

was een wens van bewoners.

van armoede speelt daar een rol in en het

wekkende documentaire gemaakt in onze

scholen, frontlijnwerkers en tienerwerk. De activiteit bestaat uit zes middagen, af-

Omdat niet iedereen wil of kan hardlo-

is een documentaire die iedereen in ons

gesloten met een survivalkamp.

pen, is er ook wandelgroep die eveneens

Het groengebied is dus integraal onder-

wereldje eigenlijk gezien moet hebben.

wordt geleid door een bewoner.

deel gaan uitmaken van de wijk en nodigt

Klik hier voor de aflevering “Mamma zijn wij

uitnodigen uit tot bewegen.

arm?”.

Sterke Jerke bestaat uit een serie activiteiten om te bewegen, het zelfvertrouwen te

De belangrijkste tip: ook als het niet met-

vergroten en te leren samenwerken en el-

een lukt, toch doorzetten. En laat vooral

De belangrijkste tip: de aanleg van facili-

kaar te helpen. Ontwikkelen van de eigen

het initiatief bij de bewoners; neem het

teiten (zeker als dat gedragen wordt door

kracht én discipline zijn cruciaal. Ouders

niet professioneel over!

bewoners) is soms beter dan eenmalige gezondheidsprojecten uit te voeren.

zijn er verplicht bij betrokken, omdat er ook een element van opvoedingsonder-

Struunpaad

steuning in zit.

Heechterp/Schieringen grenst aan een sportconcentratiegebied.

Een

mooie

De centrale tip: het initiatief omarmen en

groene zone, die echter weinig toegan-

gewoon beginnen, ook als je geen pre-

kelijk is vanuit de wijk. Jaren geleden al

Film

cieze methodiekbeschrijving hebt (die nu

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

60

61

Nijmegen Wijkenschets

Aanpak

Hatert had vroeger een dorpskarakter. In

In 2007 is het convenant Gezonde wijk

de naoorlogse periode zijn er echter veel

Hatert ondertekend door bewoners, pro-

goedkope huurwoningen gebouwd met

fessionals, GGD, de universiteit en ge-

een vaak monotoon karakter. De wijk is

n

zichtbaar en bekendmaken van het

n

Vergroten van het netwerk van be-

project Gezonde wijk Hatert;

trokkenen (professionals en bewo-

bekendheid geven aan alle gezond-

ners) rondom het thema gezondheid

meente. Daarin zijn de partijen overeen-

heidsbevorderende activiteiten die in

door regelmatig een netwerklunch te

ruim opgezet, met veel groen en tuintjes

gekomen dat ze zich de komende tien jaar

Hatert plaatsvinden;

houden. Ook is er meer samenwer-

en is mooi gelegen aan het Maas-Waal-

inspannen om de gezondheid in Hatert

betrokkenheid van de bewoners ver-

king met de zichtbare schakels en het

kanaal. Met ongeveer 9500 inwoners is

te verbeteren. De lokale stuurgroep (die

groten om hun gezondheid te verbe-

sociale wijkteam.

het de grootste woonwijk van Nijmegen.

zesmaal per jaar bijeenkomt) bestaat uit

teren;

n

Er is een AED-netwerk opgezet.

De verscheidenheid aan etnische groepen

een brede vertegenwoordiging van de

in de lokale gezondheidsnota zijn spe-

n

Het project rondom eenzaamheid is

is er groot. 18 procent is niet-westers al-

wijk. Begin 2011 heeft de stuurgroep een

cifieke doelstellingen opgenomen op

gestart met een inventarisatie en sig-

lochtoon; in Nijmegen als geheel is dat

meerjarenplan opgesteld op basis van de

het terrein van gezondheid.

naleringskaart voor professionals en

12 procent. Van de jongeren is 30 procent

ervaringen eerder en de uitkomsten van

van allochtone komaf.

de gezondheidsmonitor 2008 in Hatert.

Successen

Belangrijkste speerpunten blijven psy-

n

n

n

n

vrijwilligers in contact met wijkbewoners.

Voor de vierde keer uitvoering van een

n

Start van BigMove door de GGZ.

n

Een schooltuin voor de basisscholen,

Hatert heeft een sociaal-maatschappelij-

chische gezondheid,eenzaamheid, roken,

Gezonde Week in Hatert waardoor

ke achterstand met bijbehorende proble-

overgewicht en bewegen. In Nijmegen

bewustwording van gezonde leefstijl

in samenwerking met Helicon Groen-

matiek. Ruim de helft van de huishoudens

zijn drie gezondheidsmakelaars actief,

groeit. De laatste keer is al het aanbod

school en het Milieu Educatie Cen-

heeft een laag inkomen; vele inwoners

van wie een in Hatert.

van gezondheidsbevorderende activi-

trum.

hebben een uitkering en een lage oplei-

teiten gebundeld in een boekje, huis-

ding. Ze hebben ook een slechtere ge-

De acties die Hatert samen sterker moe-

zondheid dan het Nijmeegs gemiddelde.

ten maken, zijn vooral gericht op:

Overgewicht, roken, eenzaamheid en

n

psychische problemen komen veel voor in de wijk.

n

aan-huis verspreid. n

In gebruik nemen van een beweegtuin

kennisoverdracht, ‘wat is een gezonde

voor senioren naast het wijkcentrum,

leefstijl?’;

het realiseren van wandelommetjes

bewustwording onder bewoners, ‘wat

en hardlooprondjes.

is mijn leefstijl?’; Wijkenkwadrant Terug naar kaart

61

62

Nijmegen Lessen

Tips

n

Er verstrijkt veel tijd voor er iets te

n

Neem kleine stapjes.

zien is in de wijk; het gaat met kleine

n

Vertel je verhaal en doe aan PR.

stapjes.

n

Bouw langzaam aan een netwerk van

n

Ook de bijdrage van bewoners vergt

bewoners die gezondheid belangrijk

tijd. Langzaamaan bouw je een net-

vinden.

werk van bewoners die gezondheid n

n

belangrijk vinden.

Contactgegevens projectleider:

Zet in op het vergroten van het bereik

Kristine Mourits

van wijkbewoners.

[email protected]

Betrek de universiteit bij het monito-

024 - 329 25 37

ren en het realiseren van overdraagbare methodieken. n

De gezondheidsmakelaar in een faciliterende en stimulerende rol om anderen te betrekken en te activeren om gezondheid te bevorderen.

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

62

63

Kinderen aan het woord “onkruid wieden is soms wel saai” en “biologisch appels hoef je niet te wassen”. In Nijmegen staat de aanpak van overgewicht bij de jeugd en hun omgeving centraal in het Gezonde Slagkracht project . In dit voorbeeld is de cirkel rond: van zaaien naar oogsten naar koken en gezamenlijk eten. De film toont het oogstfeest georganiseerd ter afsluiting van een moestuinproject voor basisschoolkinderen. Hatert gaat een zelfde moestuinproject organiseren in de wijk.

63

64

Rotterdam Wijkenschets Mensen die zich gezond voelen, zijn ge-

Tarwewijk, Lombardijen en Nieuwe Wes-

samen met de inwoners. Belangrijk daar-

lukkiger, productiever en ze presteren

ten.

bij is dat wij uitgaan van het teruggeven

via eerstelijnszorg, mantelzorg, Vraag-

van verantwoordelijkheid aan bewoners

Wijzers, Zichtbare Schakels, zorgverzekering)

beter. In vergelijking met heel Nederland gaat de Rotterdamse bevolking gemid-

De ervaren gezondheid wordt in de Soci-

en van een bottom up-werkwijze. Profes-

deld zo’n anderhalf jaar eerder dood en

ale Index van Rotterdam gemeten. Op de

sionele werkers en actieve bewoners in de

leeft zij minder lang in goede gezondheid.

vraag hoe Rotterdammers over het alge-

wijk bepalen de aanpak.

Tussen wijken in Rotterdam zijn ook grote

meen hun eigen gezondheid beoordelen

verschillen. Uit onderzoek blijkt dat Rot-

rapporteerden Rotterdammers in 2010 in

terdammers die in een achterstandswijk

n

n

Zorg (toegang tot goede gezondheid

Leefstijl (bewegen, gezond gewicht, gezonde voeding, alcohol, drugs, roken)

n

Leefomgeving (groen, luchtkwaliteit)

Naast de bottom up-werkwijze worden

n

Werk (werk is de beste zorg)

de hoogst scorende wijk gemiddeld een

ook vanuit de gezondheidsdeterminanten

n

Opleiding (gezonde basis, scholenbe-

wonen, gemiddeld zeven jaar eerder dood

8,6 en in de laagste een 3,6. Het grote ver-

projecten in de targetwijken uitgevoerd.

gaan dan Rotterdammers uit de welvaren-

schil in gezondheidscores hangt voor een

De strategie van SWGG kent de volgende

der wijken.

aanzienlijk deel samen met opleidings-

uitgangspunten:

In het eerste jaar is het programma vooral

niveau, werk en inkomen, maar ook met

n

een wijk- en actiegerichte aanpak,

de wijken in geweest. De wijkgezond-

Het programma Samen Werken aan een Goe-

factoren als leefomgeving, een (on)ge-

n

dichtbij en samen met de mensen en

heidsmakelaars hebben met bewoners

de Gezondheid (SWGG) richt zich op het ver-

zonde leefstijl en/of toegankelijkheid en

organisaties zelf,

en zelforganisaties, de deelgemeenten

beteren van de ervaren gezondheid van

effectiviteit van de zorg. In de meting van

gericht op het verbeteren van hun er-

en de partners in de wijken in beeld ge-

die Rotterdammers, die hun gezondheid

de sociale index 2012 is in twee van de zes

varen gezondheid,

bracht waar bewoners zelf mogelijkhe-

als onvoldoende ervaren. Stadsbreed gaat

targetwijken een verbetering van de er-

dat om 96.000 Rotterdammers. Het pro-

varen gezondheid te zien, in één wijk een

gramma wil in zes wijken, gelegen in vier

stabilisatie, en in drie wijken een terug-

deelgemeenten, waar het gaat om 16.000

gang. Stadsbreed is sprake van een ver-

zijn om daaraan (gemakkelijk) invul-

Programma SWGG Rotterdam

mensen in de doelgroep, een verbetering

slechtering van de ervaren gezondheid.

ling te geven.

Een beetje een wereldverbeteraar

n

n

nadering).

hoe zij daar zelf verantwoordelijkheid in kunnen nemen, én

n

welke omgeving of condities nodig

van 10% bereiken. Deze ambitie is vertaald in de collegetarget: 10% verbetering

Aanpak

De gebieden waar het best kan worden

ervaren gezondheid in tenminste twee

Om de gezondheidsachterstand van Rot-

aangehaakt om ervaren gezondheid te ver-

achterstandswijken. De zes targetwijken

terdammers in te lopen, kiest Rotterdam

beteren, liggen vooral buiten het klassieke

zijn: Bloemhof, Afrikaanderwijk, Hillesluis,

voor een wijkgerichte aanpak, dichtbij en

gezondheidsdomein. De 5 sporen zijn:

64

Gezondheidsmakelaars - AD Gezondheidsmakelaars - Rijnmond Wijkenkwadrant Terug naar kaart

65

Rotterdam den zien hun ervaren gezondheid te ver-

het versterken van de regie van de Rotter-

door gemeente Rotterdam worden

staat. Wij proberen steeds te zoeken

beteren. De aanknopingspunten blijken

dammer op de eigen ervaren gezondheid.

georganiseerd, eerste helft 2013.

naar duurzame verbanden. De kwets-

vooral te zitten in passend beweegaanbod

baarheid van sommige relaties spelen

en bruikbaar groen. Daarnaast is ingezet

Successen

Lessen

op de verbetering van de samenwerking

n

n

Bewoners zijn zeer geïnteresseerd

Ervaren gezondheid is een goede

daarbij een grote rol. n

Duurzaamheid kan bereikt worden

tussen de eerstelijns zorg en Vraagwijzer,

in het verbeteren van hun leefstijl: er

voorspeller van de daadwerkelijke ge-

door de inzet van actieve bewoners en

zelfinitiatieven door Rotterdammers en

zijn 3.000 bewoners actief (in bijvoor-

zondheid. Er is een kwalitatief onder-

het faciliteren van hun initiatieven die

beweegmaatjes te stimuleren. Voor de

beeld: Beweegmaatjes; vrouwenloop-

zoek uitgevoerd onder bewoners naar

bijdragen aan gezondheidsverbete-

komende periode gaan we vanuit het pro-

groep; Cursus Dik Tevreden; drugs-

ervaren gezondheid. Daaruit blijkt dat

ring.

gramma meer aansluiten bij de eerder-

voorlichting aan ouders van kinderen

de aanpak van verbetering van de er-

genoemde sporen, waarbij nog steeds de

12-13 jaar;

varen gezondheid vooral buiten het

Tip

Alle scholen met natuurlijke ventilatie

traditionele gezondheidsdomein ligt;

Gebruik gezondheid niet alleen als doel

de leidraad is. De insteek van de gemeente

hebben inmiddels een binnenmilieu-

bewoners geven aan dat met name

maar ook als middel. Sluit aan bij doelen

Rotterdam is dat we, door te investeren

advies op maat gekregen.

stress, heb hebben van problemen,

van partners.

Samen met de Algemene Werkgevers

maakt dat zij hun gezondheid als

tieve) voorzieningen in de wijk, het beroep

Vereniging Nederland (AWVN) zijn

slecht ervaren.

Contactgegevens programmamanager:

op duurdere specialistische en expert zorg

gesprekken gevoerd met Coca Cola,

Verbetering van ervaren gezondheid

Vera Ronteltap

gaat afnemen en stimuleren we Rotter-

Greenery, Havenbedrijf Rotterdam,

van een groot deel van de inwoners is

[email protected]

dammers zo actief mogelijk te zijn en te

RABO, Unilever, VNCI en VOPAK over

een traject van lange adem. De prak-

06 - 12 97 09 82

blijven. Daar sluit het verbeteren van de

duurzame inzetbaarheid van werkne-

tijk is overal anders en wat voor de ene

ervaren gezondheid vanuit de eigen kracht

mers. Doel is tweeledig: voorkomen

wijk werkt hoeft niet voor de andere

van de bewoner en zijn sociale omgeving

dat mensen uitvallen en aandacht

wijk een automatisch succes te zijn.

Programma SWGG Rotterdam

op aan. SWGG gaat uit van de eigen kracht

voor (medeverantwoordelijkheid) in-

Het blijft maatwerk en uithoudings-

Een beetje een wereldverbeteraar

van de bewoners en maakt gebruik van de

stroom mensen die nu thuis zitten (en

vermogen vragen van alle betrokke-

energie van de zelfinitiatieven en bewo-

daardoor sneller gezondheidsklachten

nen.

nersorganisaties. Het daaraan verbinden

krijgen). Deze bedrijven willen op een

van het netwerk van partners binnen en

conferentie tot samenwerkingafspra-

samenwerkingspartner, maar wel een

buiten de gemeente moet bijdragen aan

ken komen. De conferentie zal mede

die door bezuinigingen onder druk

verbinding van bottom up met top down

in eigen kracht, in preventie en in (collec-

n

n

n

n

65

Het welzijnswerk is een belangrijke

Gezondheidsmakelaars - AD Gezondheidsmakelaars - Rijnmond Wijkenkwadrant Terug naar kaart

66

Utrecht Overvecht Wijkenschets Overvecht telt ruim 31.000 inwoners. On-

gezondheidsachterstanden via een vier-

beter hun weg in het aanboddoolhof en

deze juiste houding, competenties en

geveer de helft van hen is van niet-wester-

sporenbeleid: Gezond meedoen, gezonde

ze ervaren de juiste zorg door de juiste

vaardigheden is echter niet eenvou-

se afkomst, onder de kinderen is dat zelfs

leefstijl, gezonde leefomgeving en toe-

persoon op de juiste plek. Dit vraagt een

dig. Middels een ‘lerende scholing’,

75 procent. Ook wonen er veel mensen

gankelijke zorg en ondersteuning. Tot nu

andere manier van werken van de zorg-

gericht op elkaar inspireren en van

met een lage opleiding zonder werk, er

toe concentreren we ons in Overvecht op

en hulpverleners. Ze moeten niet langer

elkaar leren ingebed in de werkstruc-

zijn veel eenoudergezinnen en ouderen.

het laatste spoor.

alleen gericht zijn op ziekte en zorg maar

tuur (naar bijlage 2), ondersteunen we

ook op gezondheid en gedrag. Daarnaast

de professionals.

Overvechters zijn over het algemeen minder gezond dat de gemiddelde Utrechter.

Gezonde wijk Overvecht is een gebieds-

wordt er een verschuiving van de zorgcon-

Een kwart ervaart zijn gezondheid als ma-

gerichte aanpak die zich richt op het ver-

sumptie van de tweede lijn naar de eerste

zich uit door aan de ene kant verbin-

tig tot slecht, ten opzichte van 13 procent

beteren van de gezondheid van de inwo-

lijn of zelfs nulde lijn (welzijn en preventie)

ding te leggen met het Buurtteam

in Utrecht gemiddeld. Overvechters heb-

ners, in het bijzonder de wijkbewoners die

beoogd. Zodat zorg dichtbij toegankelijk

Krachtig Overvecht Zuid (sociale do-

ben vaker lichamelijke klachten, over-

veel aandacht vragen van zorg en welzijn

is voor de bewoner en de kosten van zorg

mein, vergelijkbaar met frontline-

gewicht en psychosociale problemen en

en die nu vaak slecht bereikt worden met

en samenleving betaalbaar blijven. film

team), welke is gestart in het kader

ze maken meer gebruik van zorg dan de

het preventieve aanbod. Binnen Gezonde

Gezonde wijk Overvecht

van Meedoen naar Vermogen. En aan

gemiddelde Utrechter. Problemen staan

wijk Overvecht werken Indigo (eerste-

vaak niet op zich, maar stapelen zich op.

lijns-GGZ), Cumulus Welzijn, Stichting

Actuele ontwikkelingen

zorg. Het St. Antoniusziekenhuis gaat

Ongeveer de helft van de inwoners heeft

Overvecht Gezond (geïntegreerde eerste

n

Steeds steviger zetten we in op hou-

medio 2013 de wijk verlaten, maar laat

problemen op vier of meer leefgebieden

lijn Overvecht), zorgorganisatie Careyn,

ding en werkwijze van professionals.

een polikliniek achter in de wijk waar

als werk, wonen, inkomen, opvoedings-

Achmea/Agis en Gemeente Utrecht (incl.

Hiervoor is de gezamenlijk visie ‘Wer-

specialisten spreekuur draaien in nau-

problemen en gezondheid.

GG&GD) samen. Iedereen is ervan over-

ken in Gezonde wijk Overvecht’ gefor-

we samenwerking met de eerstelijns-

tuigd dat door langdurige samenwerking

muleerd (naar bijlage 1). Dit is de basis

zorg.

Aanpak

op het snijvlak van welzijn, publieke ge-

voor samenwerking in de wijk en geeft

Gezondheid hangt, behalve met aanleg,

zondheid en eerstelijnszorg gezondheids-

aan wat GWO is, welke uitgangspun-

samen met de sociaal-economische posi-

winst te realiseren is voor de inwoners.

ten we hanteren en wat het aan com-

tie en met (perspectief op) wonen, leefstijl

Bewoners worden gestimuleerd de ver-

petenties vraagt van professionals om

Bijlage 1

en werk. Daarom kiest Utrecht voor een

antwoordelijkheid over hun gezondheid

hier te werken. Het eigen maken van

Wijkenkwadrant

integrale en gebiedsgerichte aanpak van

in eigen hand te nemen. Ze vinden steeds

n

De samenwerking in de wijk breidt

de andere kant met de tweedelijns-

YouTube

Terug naar kaart

66

67

Utrecht Overvecht Successen

Lessen

Tips

Contactgegevens procesmanager

n

n

n

Begin met een scan van de wijk door

Gezondheidsbevordering

n

Vorming van de eerstelijnsorganisatie Stichting Overvecht Gezond, die bestaat

de gemeente en de zorg- en welzijns-

bundeling van cijfers en signalen. Het

Sabine Quak

nu uit 4 multidisciplinaire gezond-

aanbieders zijn verschillend, zowel

bespreken van deze gegevens is een

[email protected]

heidscentra, en het vijfde centrum

qua dynamiek, taal als belangen. Het

goede manier om met partijen uit de

030 - 286 32 29 / 06 - 27 74 28 63

gaat aanhaken.

is belangrijk daar constant oog voor te

wijk in gesprek te raken.

Begin van een cultuuromslag is voel-

hebben en hierover in gesprek te blij-

baar in Overvecht: gezondheid en ge-

Ga niet werken met een top-down

Judith van de Mast

ven.

aanpak, maar breng direct partners op

[email protected]

Veranderen kost tijd, accepteer dat.

wijkniveau bijeen. Gemeente/GG&GD

06 - 23 58 87 27

regie van de cliënt is uitgangspunt en

Achmea/Agis en gemeente hebben

en Achmea/Agis hebben bewust ge-

men zoekt actief samenwerking met

bewust afgesproken vijf jaar in te zet-

kozen voor een procesrol (naast de

andere professionals. Dit uit zich in

ten op een Gezonde wijk-aanpak.

reguliere rol). Belangrijke elemen-

Naast buttom up benadering, ook be-

ten zijn: dienend projectleiderschap,

zonde wijk Overvecht (bijlage 1) en de

stuurlijk agendering en prioritering.

ECHT luisteren, inspelen op kansen en

initiatieven en projecten die lopen.

Beide heb je nodig!

behoeften van de wijk en lef (durven

drag in plaats van ziekte en zorg, eigen

een gezamenlijke visie Werken in Ge-

n

De werelden van de zorgverzekeraar,

n

n

n

Tussen 2006 en 2010 zijn volwassenen

proeftuinen en buiten de gebaande

in Overvecht meer gaan bewegen.

paden treden).

Daarnaast ziet Achmea/Agis een da-

n

ling in de zorgkosten van 4 procent.

Zoek voorlopers in de wijk, ambassadeurs die een trekkersrol op zich nemen.

YouTube Bijlage 1 Wijkenkwadrant Terug naar kaart

67

68

Utrecht Kanaleneiland en Transwijk Wijkenschets

Aanpak

Successen

Kanaleneiland telt bijna 16.000 inwoners,

Gezondheid hangt, behalve met eigen

n

Transwijk ruim 6.000. In Transwijk is een

aanleg, samen met de sociaal-econo-

en Transwijk (januari 2011 en maart

aanpak in de eerste lijn voor overbe-

kwart van de inwoners van niet-westerse

mische positie en met (perspectief op)

2012); aandacht voor eenheid en sa-

laste moeders door middel van het

afkomst. In Kanaleneiland is dat meer dan

wonen, leefstijl en werk. Daarom kiest

menhang in het hele sociale domein,

versterken van de samenwerking tus-

drie kwart. In Kanaleneiland wonen veel

Utrecht voor een integrale en gebieds-

draagvlak voor wijkbrede samenwer-

sen huisarts, maatschappelijk werk

mensen met een lage opleiding zonder

gerichte aanpak van gezondheidsachter-

king over de grenzen van de eigen

(Doenja Dienstverlening), de 1ste lijn

werk, veel multiprobleemgezinnen. Waar

standen via een viersporenbeleid: Gezond

deelgebieden heen. Gelegenheid voor

GGZ (Indigo), Cesartherapeuten en

in Kanaleneiland het percentage kinderen

meedoen, gezonde leefstijl, gezonde leef-

het delen van visie op de rol van ge-

de wijkverpleegkundigen (Zichtbare

en jongeren heel groot is, zijn er in Trans-

omgeving en toegankelijke zorg en on-

zondheid als voorwaarde voor verbe-

Schakels)

wijk juist veel ouderen. Inwoners van Ka-

dersteuning.

tering op de verschillende deelgebie-

naleneiland zijn over het algemeen min-

Schakelbijeenkomst in Kanaleneiland

den

n

Op één lijn; integrale en vroegtijdige

Lessen

der gezond dan de gemiddelde Utrechter;

Onder de noemer Gezonde Wijk zetten

31 procent van de inwoners ervaart zijn

de gemeente Utrecht en Achmea in Kana-

Gezond (mei 2011) – geïntegreerde

teiten liggen op verschillende niveaus,

gezondheid als matig of slecht, ten op-

leneiland/ Transwijk in op geïntegreerde

eerstelijnszorg huisartsen van ge-

energie zit in een multiprobleemwijk

zichte van 13 procent in Utrecht gemid-

eerstelijnszorg en intensieve samenwer-

zondheidscentrum

als Kanaleneiland vaak niet primair op

deld. Inwoners van Kanaleneiland hebben

king tussen eerstelijnszorg, welzijn en

fysio- en oefentherapeuten en apo-

vaker lichamelijke klachten, overgewicht

publieke gezondheidszorg. Ook wordt zo-

theek. Eerste stap naar multidisci-

en psychosociale problemen en ze maken

veel mogelijk de verbinding gezocht met

plinaire, wijkbrede samenwerking.

een continue dialoog (wijkbreed!)

meer gebruik van zorg dan de gemiddelde

andere maatschappelijke velden als werk,

Aanspreekbare eerstelijnsorganisatie.

en een organisch meebewegen met

Utrechter.

arbeidsparticipatie, sport & bewegen, on-

Ook het gezondheidscentrum Marco

steeds veranderende ontwikkelingen.

derwijs, opvoeden en veiligheid. Op basis

Pololaan zet stappen richting geïnte-

van kansen in de wijk worden de samen-

greerde eerstelijns samenwerking.

n Vorming

werking en structuur opgebouwd.

Stichting

n Ketensamenwerking

Kanaleneiland

n

Kanaleneiland,

Dynamiek is in elke wijk anders, priori-

gezondheid(sbevordering). n

n

Zoeken naar gezamenlijkheid vergt

Kleine stapjes zijn ook stapjes.

Kinderen met

overgewicht en obesitas. Voorbeeld van multidisciplinaire, wijkgerichte samenwerking.

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

68

69

Utrecht Kanaleneiland en Transwijk Tips n

Kijk breed naar waar kansen liggen, waar doelen van de Gezonde wijk kunnen meeliften met doelen op andere leefgebieden (waar wél gezamenlijke energie en prioriteit in zitten als die in de wijk niet primair bij gezondheid ligt).

n

Zet gelijktijdig in op beleids- en bestuurlijk niveau en uitvoerend niveau. Bij de ‘werkers in de wijk’ is vaak veel herkenning, draagvlak en energie te vinden.

Contactgegevens procesmanager Gezondheidsbevordering: Manon Dalderop [email protected] 030 - 286 34 98

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

69

70

Utrecht Noordwest Wijkenschets

Aanpak

Successen n

Noordwest telt ruim 40.000 inwoners.

Ruim vier van de tien (43%) volwassenen

Gezondheid hangt, behalve met eigen

Qua bevolking is Noordwest redelijk ver-

in Noordwest heeft overgewicht (inclusief

aanleg, samen met de sociaal-econo-

volwaardige GEZ geworden. Een sa-

gelijkbaar met het Utrechts gemiddelde.

obesitas). Bij 1 op de 8 (12%) is sprake van

mische positie en met (perspectief op)

menwerkingsverband tussen een ge-

Ruim een derde van de inwoners is van

obesitas. Van de kinderen in Noordwest

wonen, leefstijl en werk. Daarom kiest

zondheidscentrum Ondiep en huis-

niet-westerse afkomst, er wonen relatief

heeft 28% overgewicht (inclusief obesi-

Utrecht voor een intensieve, integrale en

artenpraktijk de Dame, ondersteund

veel mensen met een lage opleiding zon-

tas). Bij 9% van de kinderen is sprake van

gebiedsgerichte aanpak van gezondheids-

door Achmea.

der werk (40%) en veel alleenstaanden.

obesitas.

achterstanden via een vier sporenbeleid:

n

Stichting Ondiep/Zuilen GEZond is een

De wijkbijeenkomst Levenslustig oud

De gezondheid van de inwoners is slech-

gezond meedoen, gezonde leefstijl, ge-

worden, waar 130 deelnemers uit de

ter dan gemiddeld in Utrecht. Noordwest

zonde leefomgeving en toegankelijke

wijk aanwezig waren. Ouderen zelf, en

is geen homogene wijk: vooral de bewo-

zorg en ondersteuning.

professionals uit de eerste lijn, welzijn,

ners van de krachtwijken Zuilen-Oost en

en cultuur. Tijdens deze bijeenkomst

Ondiep hebben gezondheidsachterstan-

Onder de noemer Gezonde Wijk zetten

werden de resultaten getoond van het

den.

de gemeente Utrecht en Achmea ook in

project Levenslustig oud worden.

Noordwest intensief in op geïntegreerde

n

Het winnen van de 3e prijs van de

Een op de vijf inwoners van Noordwest

eerstelijnszorg en samenwerking tussen

Participatietrofee voor de Taste Ex-

rapporteert een matig tot slechte ervaren

eerstelijnszorg, welzijn en publieke ge-

perience. Dit is een belevenis waar-

gezondheid. In subwijken en op buurt-

zondheidszorg. Ook wordt zoveel mo-

bij jongeren in de plaatselijke Albert

niveau komen specifieke (gezondheids)

gelijk de verbinding gezocht met andere

Heijn ervaringen opdoen met gezond

problemen relatief vaak voor, zoals chro-

maatschappelijke velden zoals sport &

en ongezond eten. Klik hier door voor

nische

eenzaamheid,

bewegen, participatie en werk, welzijn en

meer informatie en een filmpje over

overmatig alcoholgebruik, roken en rela-

onderwijs. Op basis van kansen in de wijk

de Taste Experience.

tief veel contact met de eerste- en twee-

worden de samenwerking en structuur

delijnszorg.

opgebouwd. Kansen zijn er onder meer

aandoeningen,

rond psychosociale gezondheid en JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht). Wijkenkwadrant Terug naar kaart

70

71

Utrecht Noordwest Lessen n

Er is niet één recept voor Noordwest,

Neem de tijd om elkaars taal en dynamiek te leren begrijpen en om resulta-

Autochtone lager opgeleiden hebben

ten te boeken. n

Formuleer duidelijk meetbare doelen

Zoeken naar gezamenlijkheid is een

en mijlpalen met inzicht in en respect

proces en vergt organisch meebewe-

voor elkaars belangen.

gen met steeds veranderende ontwik-

n

Formuleer lange termijn doelstelling

kelingen. Het vraagt bij partners ook

en een aanpak met meetbare doelen

om ruimte voor nieuwe ontwikkelin-

die flexibel genoeg zijn om mee te be-

gen. Die ruimte is er niet bij iedereen.

wegen op actualiteit en resultaten.

Houd daar rekening mee en haak aan n

n

omdat de wijk heel heterogeen is. anderen behoeften dan allochtonen. n

Tips voor samenwerking

n

Wees bereid om over je eigen domein

waar die ruimte wel bestaat.

heen te kijken. Zoek naar verbindin-

Samenwerking is essentieel om te ko-

gen ook binnen je eigen organisatie.

men tot een gezonde wijkaanpak.

n

En last but not least, vier je successen !

Contactgegevens procesmanager Gezondheidsbevordering: Gio van den Heuvel [email protected] 030 - 286 11 96

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

71

72

Zaanstad Wijkenschets

Psychische gezondheid

Overgewicht en leefstijl

De wijk Poelenburg telt ruimt 8000 inwo-

Kinderen in Poelenburg zitten vaker niet

In Zaanstad komt overgewicht het mees-

ners. De wijk Poelenburg heeft in verge-

lekker in hun vel en hebben ook vaker

te voor bij niet-westerse allochtonen. Dit

lijking met Zaanstad als geheel een jonge

contact met het schoolmaatschappelijk

komt overeen met het landelijke beeld.

bevolking en er wonen naar verhouding

werk. Hoewel dit nog om kleine percen-

Overgewicht bij kinderen, vooral bij Turk-

veel niet-westerse allochtonen (vooral

tages en aantallen gaat, is het van belang

se kinderen, komt in Zaanstad meer voor

van Turkse herkomst).

hier vroegtijdig aandacht aan te geven

dan in de rest van de regio ZW, in het bij-

om problemen op latere leeftijd te voor-

zonder in de wijken Pelders- en Hoornse-

Gezinnen met jonge kinderen in Poelen-

komen. Volwassenen in Poelenburg heb-

veld, Rosmolenwijk, Poelenburg en Ko-

burg hebben in vergelijking met gezinnen

ben vaker een psychische aandoening en

gerveldwijk.

in heel Zaanstad vaker een inkomen bene-

zijn ook vaker psychisch ongezond. Daar-

In de wijken Pelders- en Hoornseveld en

den modaal en hebben ook vaker moeite

naast komt emotionele eenzaamheid va-

Rosmolenwijk wordt gestart met de Jon-

hebben om rond te komen met het inko-

ker voor bij volwassenen en ouderen in

geren Op Gezond Gewicht (JOGG)-aan-

men. Daarnaast lijkt het opleidingsniveau

Poelenburg dan gemiddeld in Zaanstad.

pak. In Kogerveldwijk is de beweegnorm

van volwassen inwoners in Poelenburg

bovengemiddeld, één van de redenen

iets lager te liggen in vergelijking met de

waarom deze wijk voorlopig nog geen

volwassenen in Zaanstad. De verschillen

aandachtswijk is.

zijn echter niet significant. Opvoedproblemen Uit de meeste recente gezondheidsen-

Uit de registraties van Evean en de GGD

quetes en registratiegegevens blijkt dat

over de JGZ blijkt dat vooral bij jonge

inwoners van Poelenburg op een aantal

kinderen vaker sprake is van opvoedpro-

onderwerpen in ongunstige zin afwijken

blemen. Zo wordt dit item bij vijfjarigen

van het gemiddelde in Zaanstad. De on-

Poelenburg vaker geregistreerd en bij de

derwerpen waarbij deze verschillen het

nul- tot vierjarigen wordt vaker het on-

meest prominent zijn, betreffen psychi-

derwerp opvoedingsnood geregistreerd.

sche gezondheid, overgewicht en leefstijl

www.nieuwpoelenburg.nl Wijkenkwadrant

en opvoedproblemen.

Terug naar kaart

72

73

Zaanstad Aanpak

Successen

De gemeente Zaanstad heeft met het on-

n

Tips en lessen

Het project Bewegen op Recept (BOR)

n

Het project Zichtbare Schakel is af-

n

Aansluiten bij de cultuur van de men-

dertekenen van het integrale Charter Aan-

loopt van 2010-2013. Eind 2012 heb-

gelopen. Het is nog onzeker of er een

sen in de wijk is essentieel voor het

pak Krachtwijken met VROM/WWI (juni

ben er in totaal 258 deelnemers mee-

vervolg aan het project gegeven kan

slagen van een project.

2008) te kennen gegeven het ‘gezond’

gedaan. Het doel van minimaal vijftig

worden in Poelenburg. De Rijksmid-

wonen in Poelenburg te willen stimuleren

deelnemers per jaar is daarmee ruim-

delen die de gemeente heeft gekregen

niet/slecht van de grond. Een stimu-

en de gezondheidsachterstanden van de

schoots gehaald. Van de deelnemers

voor de Zichtbare Schakel zal worden

leringssubsidie vanuit het Rijk is ge-

wijk Poelenburg te willen aanpakken.

was 92 procent vrouw, bijna de helft

meegenomen in de sociale wijkteams

wenst.

van de groep tussen de 35 en 50 jaar en

die sinds januari 2012 gestart zijn in

Doelstelling is om de gezondheid van de

het gros was laag opgeleid, van Turkse

Zaanstad in de wijken Rosmolenwijk

Contactgegevens projectleider

inwoners van Poelenburg te verbeteren

komaf en woonachtig in de wijk Poe-

en Wormerveer.

I.E. (Inge) van der Hauw

via een integrale aanpak gericht op ge-

lenburg. De gemiddelde Body Mass

zonde bewoners, gezonde leefomgeving

Index (BMI) was 32, dat wil zeggen:

(waaronder inrichting openbare ruimte

ernstig overgewicht. Overgewicht en

van de afdeling ruimtelijke ordening

en stedelijke ontwikkeling) en een samen-

gewrichtsproblemen waren de meest

binnen de gemeente Zaanstad speel-

hangend eerstelijns preventief aanbod.

genoemde redenen voor het verstrek-

velden en een Cruijff Court gereali-

De gemeente heeft de ‘gezondheidsam-

ken van een beweegrecept Uit de eva-

seerd.

bities’ in Poelenburg aldus als volgt gefor-

luatiegegevens blijkt ook dat meer

muleerd.

dan 35% van de deelnemers na afloop

n

van BOR blijft doorsporten.

Verkleinen van het verschil in levens-

n

Zonder middelen komen initiatieven

[email protected] n

In de wijk Poelenburg zijn op initiatief

06 53 76 46 77

verwachting. n Samenhangende

n

eerstelijnszorg met



Het project BOR loopt in 2013 af en

preventief aanbod.

zal rond de zomer van de GGD wor-

Deelname aan het experiment gezon-

den overgenomen door SportService

de wijken.

Zaanstad. Wellicht krijgt de zorgverwww.nieuwpoelenburg.nl

zekaar Achmea ook een rol in het vervolgtraject.

Wijkenkwadrant Terug naar kaart

73

74

Zaandam heeft het project Bewegen op Recept (BOR) dankzij Gezonde Slagkracht kunnen overnemen en aanpassen uit Den Haag. Met succes, met name in het bereiken van de Turkse bevolking. Het project loopt van 2010 tot 2013. De instroom loopt zeer goed, tot nu toe hebben al 140 deelnemers met veel plezier meegedaan aan Bewegen op Recept.

74

75

Hoofdstuk 12

Loketgezondleven.nl De website loketgezondleven.nl ondersteunt professionals die werken aan gezondheidsbevordering en preventie. Medewerkers van GGD’en, gemeenten, thuiszorg- en sportserviceorganisaties vinden hier kennis, interventies en producten. De kennis en producten zijn uitgewerkt in settings, zoals Gezonde Gemeente en Wijk. Loketgezondleven.nl wordt gemaakt door RIVM Centrum Gezond Leven (CGL) en zijn partners. Een van de onderdelen van de website

Wat vindt u bijvoorbeeld in de

is de Handreiking Gezonde Gemeente .

Handreiking Gezonde Gemeente?

De Handreiking Gezonde Gemeente be-

n

Tips over draagvlak

vat achtergrondinformatie, handvatten

krijgen bij wijkgerichte

en praktische tips om de gezondheid van

gezondheidsbevordering.

burgers in wijk en gemeente te verbete-

n

ren. Ook vindt u hier een overzicht van

Tips voor samenwerken meet eerstelijnszorg

wijkgerichte interventies of program-

n

Voorbeelden wijkgezondheidsprofiel

ma’s. Meer informatie kunt u vinden in

n

Informatie over het betrekken

de Handreiking Gezonde Gemeente. De

van burgers bij wijkgerichte

startpagina Gezonde Wijk helpt u snel op

gezondheidsbevordering

weg naar de informatie over wijkgerichte gezondheidsbevordering.

n

Informatie over samenwerken met fysieke en sociale omgeving

Benieuwd naar wijkgerichte interventies? Het digitale interventieoverzicht Gezonde Wijk is een overzicht van aanbevolen en goed beschreven interventies of programma’s voor gezondheidsbevordering in de wijk.

75

Interventie database

76

Colofon Dit e-boek is een publicatie binnen de Wijkenaanpak van het ministerie van BZK vanuit het experiment Gezonde Wijken, in opdracht van het ministerie van BZK en het ministerie van VWS. Ministerie van BZK

Ministerie van VWS

Postbus 30941

Postbus 20359

2500 GX Den Haag

2500 EJ Den Haag



[email protected]

Team BZK en VWS: Laetitia Kuijpers (Ministerie van VWS), Arthur van Iersel (Ministerie van VWS), Ferdi Schild (Ministerie van BZK), Inge Rasser (Ministerie van BZK). In samenwerking met de betrokken projectleiders in de steden: Annelies Acda (Amsterdam), Barbara Willaert & Saskia Moester (Arnhem), Linda Groenewegen (Den Haag), Harmke Tack (Deventer), Anne van Dorst (Dordrecht), Janine Cosijn (Eindhoven), Petra Pover (Enschede), Mandy Braun & Anita Vermeer (Heerlen), Astrid de Bue (Leeuwarden), Kristine Mourits (Nijmegen), Vera Ronteltap (Rotterdam), Gio van den Heuvel (Utrecht Noordwest), Sabine Quak & Judith van de Mast (Utrecht Overvecht), Manon Dalderop (Utrecht Kanaleneiland en Transwijk) en Alma van Bruggen (Zaanstad). Kosten en baten van de ‘Gezonde Wijk’ Veroni Larsen, Lauri de Boer en Merei Lubbe (LPBL) Vormgeving GBE communicatie, Den Haag

76

Januari 2015

77

Navigatiestructuur | maart 2013 Leeswijzer

01.12.11 Borgen en verbreden (Nijmegen)

02.12.10 Borgen en verankeren

23.06.09 Start van experiment Gezonde Wijk

H10. Successen, lessen en tips

VWS en BZK aan het woord

+

+

+

inspiratiebijeenkomst Amsterdam 31 maart 2010 Circulatielijst advisering gezonde leefomgeving

De ambassadeurs aan het woord +

presentatie ‘Borging Wijkaanpak’. Frans

Projectencarrousel’. Paulien van der Hoe-

presentatie ‘Inspiratie voor marketing van

ven, BZK

H3. Integrale aanpak in de praktijk

(gemeente Utrecht)

presentatie ‘De Richard Krajicek Foundation

schema Integrale aanpak volgens Albeda Model

Fit 4 Work

maakt het verschil in de buurt’

bijlage Gezonde Wijkaanpak in Den Haag

gezondheid’. André Soff (Positionerings-

H1. Waarom een gezonde wijk?

groep) 08.09.11 Investeringen, maatregelen en

06.11.12 Gezonde Leefomgeving (Amsterdam Nieuw West) +

presentatie ‘Gezondheid en leefomgeving: het juiste spoor?’. Annelies Acda (projectleider Gezonde Wijk Nieuw West)

+

presentatie ‘Gezondheid in de Stedelijke vernieuwing’. Wiebe van der Veen (gebiedsmanager stadsdeel Nieuw-West)

+

presentatie ‘Bewegen moet beloond worden’. Errik Buursink (Urban Planner DRO

chologe) +

+

AMC.

H4. Spoor 1. Gezonde bewoners

presentatie ‘Sport & Bewegen in de buurt’.

09.09.10 Gezonde bewoners

bijlage Doornakkers Gezond



Merei Lubbe en Veroni Larsen (LPBL)

+

presentatie ‘Doornakkers Gezond!’. Paula

film Eindhoven – Doornakkers Gezond

+

presentatie ‘Meer dan voetbal VSG Zuid’.

Dijkema, GGD Brabant- Zuidoost

bijlage Het Arnhemse Experimen

presentatie ‘Lokaal actief, Wijk actief.’.

film Arnhem – Het Arnhemse Experiment

presentatie ‘Onderzoek naar gezondheid in

Maarten Stiggelbout, Gezondheidsinsti-

bijlage Scoren voor Gezondheid

de Gezonde Wijk Experimenten’

tuut NIGZ

film Winterswijk – Gezonde Slagkracht

26.05.11 Heeft onze aanpak effect? +

+

presentatie ‘Gezonde Wijk Presikhaaf’



Ed van Dael (projectleider Gezonde Wijk Nieuw West)

08.03.12 Gezonde Zorg (Utrecht) +

Mariël Droomers van AMC-UvA /RIVM

+ presentatie ‘Een betere wijk, een betere

+

03.06.10 Gezonde zorg +

gezondheid? Urban40’ +

+

presentatie ‘Fit-4-work, een aanpak van

+

+

+

bijlage De gezonde Wijk in Amsterdam

presentatie ‘Gezonde wijk Overvecht’. Sa-

bijlage GezondOntwerpWijzer (GOW)

Judith vd Mast (Agis Zorgverzekeringen)

H6. Spoor 3: Gezonde Zorg

zorg

en Petra van Wezel (Overvecht Gezond!)

bijlage Gezonde Wijk Overvecht

presentatie ‘Zichtbare wijkverpleegkundige

bijlage MSiP Heerlen

presentatie ‘Actiebegeleidend onderzoek

+

GWO en BS’. Jennifer van den Broeke,

schakels Rotterdam’. Antoinette van Rin-

Thomas Plochg, Karien Stronks, Raphaël

sum en Daphne Doorduijn.

H7. Spoor 4: Gezond meedoen

+ presentatie ‘Precura Stichting preventie en

bijlage Fit-4-work

curatie.’

bijlage Terugdringen ziekteverzuim



presentatie ‘De evaluatie van een breedband tele-fitnessdienst’. dr. Gert van der Vloed

04.03.10 Gezonde leefomgeving

(TU Eindhoven).

+

presentatie ‘In beweging in Noord: leefstijlinterventies voor cliënten DWI Amsterdam

presentatie ‘Stichting Expertisecentrum ETV. nl’ Ben Vaske.

+

Anita Vermeer, GGD Zuid Limburg

consultant voor publieke gezondheids-

presentatie ‘Koken met klasse’. Diversion

presentatie ‘Inspiratie bijeenkomst gezonde wijk’. Jelmer Krom/Christine Strous

+

presentatie ‘gezonde leefomgeving in Utrecht’. Gemeente Utrecht, Anne Marie

03.03.11 Succesvol partnerschap

Visuele notulen GezondeWijkinPraktijk

H5. Spoor 2: Gezonde Leefomgeving

bine Quak (Gemeente Utrecht/GG&GD)

Noord’. Joost van Genabeek +

presentatie ‘Meer Samen in Praktijk (MSiP)’.

G4-SZW, GGD en UWV.’ Dr. Erik Ruland,

vd Kraaij AMC-UvA

Marije van Houwelingen (programmaleider Sport & Bewegen, VWS)

presentatie ‘Effecten van de Gezonde wijk – Kosten en baten in beeld’

West. foto’s door Rob van Kleef +

presentatie ‘Draagt een gezondheidsmakeDE VIER SPOREN VAN HET EXPERIMENT

fotoverslag wijkschouw Amsterdam Nieuw

07.06.12 Gezonde Bewoners (Arnhem)

+

laar bij aan verankering?’. Janneke Harting

presentatie ‘Gezond gedrag in de openbare ruimte’. Camilla Meijer (omgevingspsy-

+

rijk in de gezonde wijk.’

effecten inventariseren

Amsterdam) +

bijlage ‘De verbinding van kansarm tot kans-

van Suylekom (BZK)

GEZONDE WIJK IN HOOFDLIJNEN

H2. Experiment gezonde wijk bijlage inspiratiedagen

presentatie ‘Experimenten Aanpak van de

Gout – GG&GD Utrecht +

Arnhem bijlage Het Arnhemse experiment: ontsluiting van sociaal kapitaal Den Haag bijlage Gezonde Wijkaanpak in Den Haag Deventer Dordrecht Eindhoven Enschede Heerlen bijlage MSiP Heerlen Leeuwarden Nijmegen Rotterdam Utrecht Overvecht film Gezonde wijk Overvecht bijlage Visietekst Werken in GWO bijlage Ontwikkeltraject Werken in GWO

bewoners

Utrecht Noordwest

bijlage Outcome monitor

Zaanstad

bijlage Het URBAN40 onderzoek

film Promotiefilmpje Bewegen op Recept

bijlage Voorlopige resultaten URBAN40 H12. Loket Gezond Leven

ving’. Annelies Acda, GGD Amsterdam

Gezonde Wijk schema effecten in beeld bijlage Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA) bijlage rapport LPBL

77

bijlage De Gezonde Wijk in Amsterdam

Utrecht Kanaleneiland & Transwijk

H9. Kosten en baten experiment

+ presentatie ‘Fiets Profijt!’

Amsterdam

H8. Effecten van de wijkenaanpak op de

presentatie ‘Amsterdam: gezonde leefomge-

+ presentatie ‘Albert Heijn. Ik eet het beter’

GEZONDE WIJK IN DE STEDEN H11. Experimenten gezonde Wijk per stad

Colofon