EFFECTIVITEITSREVIEW GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBEVORDERING SAMENVATTING

EFFECTIVITEITSREVIEW GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBEVORDERING SAMENVATTING

Inleiding Methodiek Resultaten - Levensfasen  Algemeen  Eerste levensjaren  Jeugd  Volwassenheid  Ouderen - Structurele en omgevingsfactoren Besluit Bronnen

2

EFFECTIVITEITSREVIEW GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBEVORDERING Samenvatting INLEIDING Geestelijke gezondheid (GG) is een heel ruim concept dat varieert van een goede geestelijke gezondheid, openbloeien (flourishing) en welbevinden tot geestelijke gezondheidsproblemen en psychiatrische ziekten. Geestelijke gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte, het is een voedingsbron voor het dagelijkse leven. Een positieve geestelijke gezondheid stelt mensen in staat hun volledig potentieel te realiseren en om te gaan met de overgang in levensfasen en belangrijke gebeurtenissen (life events). Geestelijke gezondheidsbevordering (GGB) is het proces waarbij individuen en gemeenschappen in staat gesteld worden om de controle over hun eigen leven te nemen en hun geestelijke gezondheid te verbeteren. Het beoogt zelfwaardering, copingvaardigheden en -capaciteiten, en familie- en gemeenschapsondersteuning te verhogen, alsook de bredere sociale en economische omgeving die geestelijke gezondheid beïnvloedt, te veranderen. In de literatuur is er een stijgende interesse in geestelijke gezondheidsbevordering merkbaar waarbij de nood erkend wordt om de levenskwaliteit en het psychisch welbevinden van de algemene bevolking te verhogen - los van de focus op geestesziekten en geestelijke gezondheidszorg. De aandacht in de wetenschappelijke literatuur, onderzoek, en de praktijk gaat vooral naar geestelijke gezondheidszorg waarbij interventies slechts naar een deel van de bevolking gericht worden, terwijl geestelijke gezondheidsbevorderende interventies mogelijk de hele bevolking naar een hoger functioneren, tevreden bestaan, en optimaler niveau van levenskwaliteit kunnen brengen. Aan het hart van geestelijke gezondheidsbevordering ligt het versterken van protectieve factoren en verminderen van risico’s in plaats van een focus op ziekte. Centrale begrippen voor een positieve geestelijke gezondheid zijn veerkracht (resilience), copingvaardigheden, en self-efficacy (gevoel van mastery en controle over de omgeving). GGB legt zich toe op: -

Het positieve verbeteren, het negatieve verminderen: De evidentie toont aan dat een duale aanpak waarbij beschermende factoren bevorderd worden (zoals vaardigheden en ondersteunende omgeving verbeteren) en risicofactoren verminderd worden (zoals alcohol- en drugmisbruik, geweld in het gezin) meer kans heeft effectief te zijn op lange termijn.

-

Zowel individuele als omgevingsfactoren aanpakken: Het is nuttig om geestelijke gezondheid te herkaderen vanuit een focus op veerkracht, maar daardoor valt de aandacht te veel op het individu en wordt de sociale context genegeerd. Er is ruime overeenstemming dat welbevinden beïnvloed wordt door vaardigheden en kenmerken van het individu, maar ook door omgevingsfactoren zoals de steun van anderen, mogelijkheden om vaardigheden te ontwikkelen, een stabiele, steunende thuisomgeving, en werkgelegenheid. Programma’s die enkel aandacht hebben voor individueel gedrag hebben minder kans om effectief te zijn dan diegene die ook omgevingsfactoren aanpakken. Ook dient aandacht te gaan naar de structurele factoren van welbevinden (doorverwijzing, hulpaanbod garanderen ,…).

De Roover Winnie (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Samenvatting. VIGeZ

3

-

Gebruik maken van zowel universele als selectieve interventies: De evidentie spoort aan tot gebruik van universele interventies om de beschermende factoren te verhogen en op maat gemaakte, lange termijn, vroegtijdige interventies voor hoge risico populaties.

GGB is een vrij nieuw studiegebied. De evidentie m.b.t. effectiviteit van GGB is vrij beperkt gezien de determinanten van geestelijke gezondheid (zoals genetische, biologische, psychologische, gedragsmatige, omgevings-, sociale, economische, en culturele factoren) veelal in complexe interacties vervat zitten. Deze laten zich moeilijk van elkaar onderscheiden en zijn moeilijk meetbaar in gecontroleerde onderzoekscondities. Daarnaast is het ook makkelijker evidentie te vinden voor individuele gedragsverandering i.p.v. gemeenschapscapaciteit of structurele verandering. Ook is effectiviteit vaak gebaseerd op uitkomstmaten op gezondheidsniveau en wordt het resultaat in GGB vaak pas jaren later duidelijk. De interventies worden ingedeeld als zijnde effectief (waarvoor m.a.w. robuuste wetenschappelijke onderbouwing vanuit controlled trials aanwezig is) en veelbelovend (waarvoor nog niet voldoende wetenschappelijke evidentie beschikbaar is om eensluidende besluiten te kunnen trekken). METHODIEK Het doel van de review is zicht krijgen op de huidige stand van zaken wat betreft evidence base (wetenschappelijk onderbouwde interventies en methodieken) en geaccepteerde standaarden (best practice) die effectief zijn voor het bevorderen van GG van de algemene bevolking via de beschermende factoren per levensfase en factoren op gemeenschaps- en structureel niveau. Dit document behelst een systematische review naar de effectiviteit van geestelijke gezondheidsbevordering in de algemene bevolking. Hiervoor werden diverse databases en reviewbestanden geraadpleegd in de zoektocht naar recente reviews en meta-analyses (gepubliceerd tussen 2006 en 2011), alsook primair onderzoek van het afgelopen jaar (20102011). Als referentietalen werden Engels en Nederlands geselecteerd. Meer dan 40 zoekwoorden die verband houden met geestelijke gezondheidsbevordering werden gebruikt om zo ruim mogelijk te zoeken. De bibliografische databases (Medline, PsychInfo, ISI Web of Knowledge) werden geraadpleegd. De elektronische reviewbestanden (NICE, Cochrane, NHS Centre for reviews, DARE, IUHPE, EPPI Centre) werden doorzocht, alsook de documenten uitgegeven door internationale Centra voor Gezondheidspromotie (VicHealth, NHS, CAMHA, ENHMP). Uit de initiële 2027 hits werden 332 abstracts weerhouden en naast de inclusiecriteria gelegd. Artikels en reviews werden uitgesloten als het bijvoorbeeld ging over selectieve en geïndiceerde interventies, therapie, geestelijke gezondheidszorg, interventies specifiek voor ontwikkelingslanden, cost-effectiveness, … 22 reviews en 3 artikels voldeden aan de vooropgestelde criteria en werden opgenomen in de studie. RESULTATEN De weergave van de resultaten volgt twee sporen: - Enerzijds een focus op het individu doorheen de vier grote levensfasen (eerste levensjaren, jeugdjaren, volwassenheid, ouderen) naast de meer algemene De Roover Winnie (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Samenvatting. VIGeZ

4

-

basisvoorwaarden voor welbevinden (zoals een gezonde leefstijl en een betekenisvol leven). Bij de gehanteerde levensloopaanpak ligt de klemtoon op de ontwikkelingstaken per leeftijdsfase en de beschermende factoren voor een positieve geestelijke gezondheid en welbevinden. Anderzijds worden ook de omgevings- en structurele factoren aangekaart omdat effectieve geestelijke gezondheidsbevordering zowel op individuele als omgevingsfactoren dient in te werken.

Op basis van de doorgenomen literatuur is een model opgesteld waarin de protectieve factoren voor geestelijke gezondheid alsook de ontwikkelingstaken en risico’s weergegeven worden per levensfase. Dit biedt een overzichtelijke weergave welke beschermende factoren GGB interventies dienen te versterken op individueel, familie en omgevingsniveau. Het model is terug te vinden op de VIGeZ website (vanaf eind februari). Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste bevindingen volgens de bovenvermelde twee sporen: 1. Levensfasen Algemeen overheen alle levensfasen: Als algemene factoren over de verschillende levensfasen heen werd het belang van een gezonde leefstijl en een betekenisvol leven in de verf gezet. Er werd gewezen op de nood aan voldoende beweging, een actieve leefstijl en sport. Hoewel het type van beweging en de intensiteit bepaald wordt door de leeftijd en gezondheidstoestand van het individu is een actieve leefstijl belangrijk voor de geestelijke gezondheid en het welbevinden. Onder voldoende beweging wordt zowel sport als dagdagelijkse fysieke activiteit (huishouden doen, wandelen, fietsen, trappen nemen, …) verstaan. Onderzoek richt zich vooral op de invloed van sport op het verloop van en hervalpreventie bij psychische stoornissen, en minder op het effect van beweging op zich op mentaal welbevinden. Daarnaast kwam het belang van gezonde voeding en regelmatige voedingspatronen aan bod. Bij gezonde voeding is meer onderzoek nodig naar vitaminen en mineralen en hun effect op mentaal welbevinden. Beperkt middelengebruik (alcohol, medicatie, drugs, tabak) is in alle levensfasen uitermate belangrijk, maar de interventies nemen overheen de diverse fasen andere vormen of accenten aan. Gedurende de zwangerschap ligt de focus op sensibilisering en motiveren tot stoppen van gebruik. Bij kleuters ligt de nadruk op het aanleren van algemene sociale vaardigheden. Het aanleren van algemene sociale vaardigheden wordt verdergezet in de basisschool op een interactieve manier volgens de whole school approach. Gedurende de adolescentie ligt de klemtoon op algemene vaardigheden in combinatie met middelenspecifieke vaardigheden en het versterken van protectieve factoren. Bij volwassenen en ouderen blijft sensibiliseren en doorverwijzen naar het relevante hulpaanbod belangrijk. Een niet te vergeten dimensie bij het bevorderen van welbevinden is die van zingeving, spiritualiteit en kunst. Het belang van kunst wordt verder toegelicht bij omgevings- en structurele factoren.


5

Eerste levensjaren (0-6jaar): Een goede start voorzien Ontwikkelingstaken: De eerste levensjaren zijn van groot belang omdat ze de basis leggen voor de latere geestelijke gezondheid. Daarom is het cruciaal om een goede start te voorzien, waarbij het kind een veilige thuis en opvang aangeboden wordt die warm en responsief is, maar waar duidelijke grenzen gesteld worden. • 0 – 2 jaar: lichamelijke en mentale ontwikkeling, veilige hechting • 2 – 6 jaar: autonomie, ontwikkelen zelfbeeld Beschermende en risicofactoren voor GG in de kindertijd (zie model) Als effectieve interventies werden volgende programma’s aangehaald: • Huisbezoeken met getrainde vrijwilligers uit de gemeenschap die hun aanvang hebben tijdens de zwangerschap en verdergezet worden na de geboorte (vb. Home Start, Community Mothers). • Ouderschapsondersteuning programma’s in groep (vb. Triple P Positive Parenting, Incredible Years). Veelbelovende interventies zijn: • Gemeenschapsprogramma’s in kwetsbare buurten waarbij een betere dienstverlening aan kwetsbare gezinnen voorzien wordt (vb. Sure Start, Early Start). • Babymassage, wat vooral gunstig is om de moeder-kindinteractie te bevorderen en vooral aan te raden is als er weinig voorzieningen zijn. • Borstvoedingsondersteuning, hierbij is geen duidelijkheid over optimale duur van borstvoeding om welbevinden van moeder en kind te bevorderen. • Voorschoolse opvang, kleuteronderwijs en sociale vaardigheidsprogramma’s bij kleuters (zoals I Can Problem Solve, Roots of Empathy). Voorschoolse programma’s hebben als doel kinderen onder de 5 jaar te voorzien in de kennis, vaardigheden en sociale competentie nodig voor een positieve ontwikkeling en aanpassing aan school, en verhogen schoolrijpheid en welbevinden. Jeugdjaren (6-20jaar): Levensvaardigheden en Identiteitsontwikkeling Ontwikkelingstaken: Ook de jeugdjaren zijn uiterst belangrijk gezien gedurende deze periode de basisvaardigheden en competenties ontwikkeld worden voor het latere leven. De adolescentie wordt hierbij beschreven als een kwetsbare periode van grote fysieke, emotionele, cognitieve en sociale veranderingen waarbij de belangrijkste taken de identiteitsontwikkeling, toenemende autonomie en uitbouwen van contacten met de peergroep zijn. • 6-12 jaar: een stevige basis en levensvaardigheden voor het verdere leven • 12-20 jaar: identiteitsontwikkeling en relaties met peers Beschermende en risicofactoren voor GG tijdens de jeugdjaren (zie model) Effectieve interventies: • Schoolinterventies: Uit de literatuur bleken de meeste GGB-interventies gericht op de schoolsetting, daar via scholen veel jongeren tegelijk bereikt kunnen worden gedurende hun meest formatieve jaren van cognitieve, emotionele en sociale De Roover Winnie (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Samenvatting. VIGeZ

6

•

• •

ontwikkeling, waar ook volwassen rolmodellen beschikbaar zijn en het sociale netwerk/ peergroep ontwikkeld wordt.  Daarbij bleek uit de literatuur een uitgesproken voorkeur voor de whole school approach. Deze aanpak behelst een aanpassing van de klas, de schoolomgeving en –ethos, en betrekt ouders en gemeenschap (vb. SEAL, LIFT, STEP, …)  Maar curriculum based sociale en emotionele vaardigheidsprogramma’s zijn zeker niet zonder waarde. Hierbij worden sociale vaardigheden, probleemoplossende vaardigheden, communicatie vaardigheden, relatievaardigheden en copingvaardigheden aangeleerd door een specifiek curriculum te doorlopen in de klas (vb. SEL, Zippy’s Friends, PATHS, Resolving Conflict, …)  Veerkracht: Een aantal selectieve en geïndiceerde interventies bieden ook een meerwaarde om veerkracht te verhogen bij de algemene jongeren populatie (vb. FRIENDS, Penn Resiliency, stress management) of welbevinden te verhogen (gedragsproblemen en sociaal-emotionele problemen aanpakken) Ouderschapsondersteuning (3-10jaar): Oudertraining in groep waarbij warmte en responsiviteit naast het stellen van duidelijke grenzen beklemtoond wordt, heeft een positieve invloed op het gedrag en welbevinden van kinderen tussen de 3 en 10 jaar oud. Universele geestelijke gezondheidsprogramma’s bij jongeren zijn nuttig (vb. Positive Youth Development, mentoring – Big Brothers Big Sisters) E-GGB: Innovatieve GGB-programma’s die gebruik maken van het internet bieden de mogelijkheid om anoniem GG-informatie en interventies te bieden aan een groot aantal jongeren. Dit komt mogelijk tegemoet aan de barrières van jongeren voor hulpzoeken, zoals weerstand om met volwassenen te praten over hun bezorgdheden en ontevredenheid met het type en vorm van de informatie die voor hen beschikbaar is (vb Reach out, Kids Help Line, Young Minds).

Niet effectief: shockeren, enkel informeren, en ongestructureerde jeugdactiviteiten. Volwassenheid (20-60 jaar): Productiviteit en Stabiliteit Ontwikkelingstaken: De volwassenheid wordt gemarkeerd door diverse levensveranderingen (partnerrelatie uitbouwen, gezin stichten, eigen thuis creëren, carrière of andere zinvolle activiteit opbouwen, financiële en materiële stabiliteit bekomen, zorg voor anderen, bijdragen tot de gemeenschap, …) die de kans bieden naar een grotere mate van welbevinden te evolueren maar ook het risico op verminderde geestelijke gezondheid inhouden. • Jong volwassenheid (20-40 jaar): toenemende verantwoordelijkheid, lichamelijke piek, en het uitbouwen van expertise; • Middelbare leeftijd (40-60jaar): beginnende lichamelijke veranderingen, daling van capaciteiten, en opmaken van de balans van het leven. Beschermende en risicofactoren voor GG in de volwassenheid (zie model) Effectieve interventies • Ouderschapsondersteuning: Ouderschap is een levensgebeurtenis die grote aanpassing vergt. Er is goede evidentie voor de effectiviteit van ouderprogramma’s zowel thuis als in de gemeenschap die gebruik maken van professionelen of gemeenschapswerkers. De Roover Winnie (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Samenvatting. VIGeZ

7

•

•

•

Werkinterventies: De literatuur rond geestelijke gezondheidsbevordering in de volwassenheid lijkt zich vooral toe te spitsen op interventies in de werkplek. Diverse interventies werden onderzocht, maar er is weinig eenduidigheid m.b.t. effectiviteit. Wat wel blijkt is dat steeds gewerkt moet worden aan een combinatie van interventies ter hoogte van het individu en de omgeving, m.a.w. interventies gericht op het verhogen van individuele veerkracht, copingvaardigheden en stressbestendigheid enerzijds, en interventies gericht op het aanpakken van organisatie factoren die bijdragen tot stress op de werkplek anderzijds. Voorbeelden van interventies op bedrijfsniveau zijn: de juiste persoon op de juiste plaats, managers trainen, ploegenwerk aanpassen, bijscholing en training voor werknemers aanbieden, job redesign/ herstructurering, ergonomie en veiligheidsbeleid, aandacht voor evenwicht werk-privé, ... Op individueel vlak zijn voorbeelden: stressmanagement, biofeedback, time management, counseling, beweging en relaxatie, Employee Assistance Programmes, ... Werkloosheid, toegang tot werk verzekeren. Daarnaast zijn er ook een aantal programma’s om de negatieve gezondheidsimpact van werkloosheid te verminderen daar langdurige ongewenste werkloosheid een heel negatieve impact op zelfbeeld en welbevinden kan hebben (vb. Youth Employment Programme, Winning New Jobs, JOBS Programme). Universele campagnes zijn effectief voor het verlenen van info, bewustmaking, en zetten aan tot gedragsverandering (vb. 10 stappen, 5 steps for mental health)

Veelbelovend: • Life long learning: Blijvende ontwikkeling en bijscholing is nodig om mee te kunnen op de globale markt en om voldoende veerkracht te hebben bij economische recessies. • Prepensioneringsprogramma’s zijn belangrijk om de overgang van werk naar inactiviteit vloeiender te maken. Het gebruik van positieve rolmodellen en hulp in het formuleren van een nieuw levensdoel zijn hierbij nuttig. Ouderen (60+): Actief Ouder worden en Sociale participatie Ontwikkelingstaken: Ook in de laatste levensfase staat het individu voor een hoop ontwikkelingstaken: tot een integratie van het eigen leven komen, en het omgaan met de eigen eindigheid, verlies, rouw, en fysieke achteruitgang. Hoewel er in onze samenleving een groot taboe is op ouder worden, en ouderen weinig gerespecteerd worden om hun levenskennis, stelt de toenemende vergrijzing van de bevolking de maatschappij en de wetenschap voor de uitdaging de geestelijke gezondheid en levenskwaliteit van onze ouderen te bevorderen en hun mentaal kapitaal te benutten. • •

60-80 jaar: wijsheid, mildheid, grotere flexibiliteit 80+: verlies, eenzaamheid, fysieke aftakeling, autonomie en sociale verbondenheid behouden

Beschermende en risicofactoren voor GG bij ouderen (zie model) Effectieve interventies: • Sociale steun in groep en sociale participatie. • Beweging: 2 x 45 min / week oefeningen doen van matige intensiteit (gemengde oefeningen, strength & resistance training, aerobics, wandelen). De Roover Winnie (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Samenvatting. VIGeZ

8

• •

Psychologische interventies (controle verhogend, cognitief, relaxatie, life review (waarbij integratie van het leven en mentaal kapitaal centraal staan)). Ergotherapie interventies: regelmatige sessies in groep of individueel om dagelijkse routines en activiteiten die gezondheid en welbevinden verhogen op te zetten en in te oefenen (vb. Lifestyle Redesign).

Veelbelovend: • Participatie in betekenisvolle activiteiten (life long learning, community development, vrijwilligerswerk, aan het werk blijven, cultuur, computerlessen). • Sociale steun: huisbezoek, befriending, peer support, intergenerationele projecten. • Beweging: Tai chi, home training, tuinieren. • Beeldvorming: campagnes, toneel. • Kortdurende eerstelijnsinterventies: chronische ziektes beheren, gezondheidsvoorlichting om algemene kennis omtrent gezondheid te verhogen. • Interventies voor mantelzorgers. 2. Structurele en Omgevingsfactoren Als laatste deel werden de factoren bekeken die boven het individu staan, namelijk de omgevings- en structurele factoren. Zoals bij de inleiding aangegeven werd is het heel moeilijk om wetenschappelijke ondersteuning te vinden voor gemeenschapsinterventies en structurele verandering, vandaar dat alle onderstaande interventies als veelbelovend beschouwd dienen te worden. 



•

•

•

Sociale cohesie: De eerste belangrijke determinant van mentaal welbevinden en geestelijke gezondheid die werd besproken is sociale cohesie, iets wat van groot belang is in onze westerse samenleving waar individualisme, materialisme en de consumentenmaatschappij zorgen voor een verbrokkeling van het sociaal weefsel en de sociale netwerken. Verbondenheid met een sociale groep, een gevoel van thuishoren en sociale steun zijn belangrijke protectieve factoren. – Connected communities (vb Rural Mental Health Project, Communities that Care, Maryborough Mental Health Promotion) – Community Arts, samen creëren en vormgeven – Community peer support (vb. Time banks, LED’s) Ongelijkheid bestrijden: – Urban regeneration/renewal: heropbouw, heropwaardering, en renovatie van verarmde buurten – Toegang tot onderwijs/ opleiding Veilige, aantrekkelijke omgeving met groene zones: open plaatsen, toegankelijke en veilige omgeving, aantrekkelijkheid en kwaliteit van de gebouwde omgeving, aanwezigheid voldoende groene zones. – Health Action Zones – Home Zone – Link Age Plus GG stigma en discriminatie verminderen: mediacampagnes die de beeldvorming beïnvloeden m.b.t. geestelijke gezondheid (zoals You in Mind, Changing Minds, Open Doors). Integratie Mind-Body: Ook het verbeteren van de integratie van fysieke en mentale gezondheid en welbevinden werd aangekaart door de eerstelijnssector als geestelijke gezondheidsbevorderende setting naar voor te schuiven met social prescribing als veelbelovende interventie.


9

•

– Eerstelijnszorg als setting voor GGB – Social prescribing Intersectoraal werk en samenwerking: Ook het belang van intersectoraal werken en samenwerking werd beklemtoond daar geestelijke gezondheid en welbevinden door diverse factoren in diverse sectoren beïnvloed wordt en een gezamenlijke aanpak een hogere effectiviteit garandeert.

Enkele algemene principes voor effectieve GGB interventies: -

-

-

Gebaseerd op een sterk theoretisch kader en recent onderzoek. Op maat: De inschatting van noden en kenmerken van de lokale populatie, sociale context en familiale omstandigheden is noodzakelijk. De interventie is nietstigmatiserend, aanvaardbaar, en opgesteld in samenwerking met de doelgroep om culturele relevantie te garanderen. Programma’s die mogelijke verschillen in rekening brengen zijn meer effectief dan ‘one size fits all’. Aanvaardbaar en betekenisvol taalgebruik voor die specifieke doelgroep is ook uitermate belangrijk. Participatie en empowerment: Succesvolle programma’s betrekken het doelpubliek op een betekenisvolle manier in het kiezen en uitdenken van de activiteiten. Van groot belang is de aangepastheid aan de leeftijd, met groeiende mogelijkheden om deel te nemen in het beslissen en om een leidersrol aan te nemen. Onderzoek toont aan dat interactieve activiteiten die aanzetten tot discussie en actie effectiever zijn dan rechtstreekse instructie. Lange termijn: Lange termijn interventies (verschillende maanden tot jaren) hebben meer kans effectief te zijn dan korte, eenmalige intensieve interventies. Comprehensief: Multi-methode interventies gebruik makend van diverse formaten (boeken, extra diensten, huisbezoeken, …) en toegepast in multipele settings en domeinen zijn beter dan één methode. Toegankelijk: Het bereik van een interventie kan vergroot worden door het aanbieden van incentieven (zoals gratis maaltijd, transport vergoeding) en verminderen van drempels (zoals flexibele setting en uur). Opleiding en ondersteuning van personeel: Training en ondersteuning van de werknemers die de GGB interventies uitvoeren is een belangrijke succesfactor. Regelmatige evaluatie momenten om programma kwaliteit en implementatie te verbeteren en bewaken zijn noodzakelijk.

BESLUIT In dit document werd de aanzet gegeven om de effectieve interventies over geestelijke gezondheidsbevordering in kaart te brengen op basis van de beschikbare internationale literatuur. Gezien de beperkte tijdsduur om de review uit te voeren werd dit pragmatisch aangepakt en werd een review van reviews gemaakt. Dit impliceert dat de resultaten allesbehalve uitputtend zijn, maar ze leveren een nuttig basisdocument om GGB als discipline naar voor te schuiven.


10

BRONNEN Adi, Killoran, Janmohamed, Stewart-Brown (2007). Systematic Review of the Effectiveness of Interventions to Promote Mental Wellbeing in Children in Primary Education. Report 1: Universal Approaches Non-violence Related Outcomes.NICE Adi, Schrader McMillan, Kiloran, Stewart-Brown (2007). Systematic Review of the Effectiveness of Interventions to Promote Mental Wellbeing in Primary Schools. Report 3: Universal Approaches with focus on prevention of violence and bullying. Aked, J., Marks, N., Cordon, C., Thompson, S. (2008). Five Ways to Well-Being: A Report Presented to the Foresight Project on Communicating the Evidence Base for Improving People’s Well-Being, Centre For Well-Being, NEF (The New Economics Foundation). Balfour (2007). Evidence Review: Mental Health Promotion. CORE Population Health and Wellness, BC Ministry of health Ball, Quigley, Watts (2010). Review of evidence about effectiveness of mental health Promotion Programmes targeting Youth/ Rangataki. Mental health Foundation of New Zealand Barlow, McMillan, Kirkpatrick, Ghate, Barnes, Smith (2010). Health-Led Interventions in the Early Years to Enhance Infant and Maternal Mental Health: A Review of Reviews. Child and Adolescent Mental Health. Barry, M.M. (2001). Promoting Mental Health: Theoretical Frameworks for Practice. International Journal of mental Health Promotion, Vol 3:1. Barry, M. M. (2009). Addressing the Determinants of Positive Mental Health: Concepts, Evidence and Practice. International Journal of Mental Health Promotion 11(3): 4-17. Barry, M.M., Canavan, R., Clarke, A., Dempsey, C., O’Sullivan, M. (2009). Review of Evidence-Based Mental Health Promotion and Primary/Secondary Prevention. Health Promotion Centre, National University of Ireland Baxter, S., Goyder, L., Herrmann, K., Pickvance, S., Chilcott, J. (2009). Mental well-being through productive and healthy working conditions (Promoting well-being at work). Sheffield, School of Health and Related Research (ScHARR). Baxter, S., Goyder, L., Herrmann, K., Pickvance, S., Chilcott, J. (2009). Promoting mental well-being through productive and healthy working conditions. Supplementary information to Final Review. Sheffield, School of Health and Related Research (ScHARR). Bergerman, L., Corabian, P., Harstall, C. (2009). Effectiveness of organizational interventions for the prevention of workplace stress, Institute of Health Economics. Berk, L.E. (2004). Development through the Lifespan. 3rd Edition. Pearson Education, Inc. Blank, L., Baxter, S., Goyder, Guillaume, Wilkinson, Hummel, Chilcott (2009). Systematic Review of the Effectiveness of Universal Interventions which Aim to Promote Emotional and Social Wellbeing in Secondary Schools. University of Sheffield - School of Health and Related Research ScHARR, NICE Blank, L., Baxter, S., Guillaume, L., Goyder, L., Chilcott, J. (2008). Mapping review: Emotional and social wellbeing of young people in secondary education + MindMap. NICE public health intervention guidance 16, University of Sheffield - School of Health and Related Research (ScHARR). Bohlmeijer, E., Roemer, M., Cuijpers, P, Smit, F. (2007). "The effects of reminiscence on psychological well-being in older adults: a meta-analysis." Aging Ment Health 11(3): 291-300. Cattan, M. & Tilford, S. (2006). Mental Health Promotion. A lifespan approach. Open University Press, Mc GrawHill Education. European Youth Forum (EYF) (2008). Policy paper on the health and well being of young people, adopted by the General Assembly. Farrington, D. P. and Ttofi, M. M. (2009). School-Based Programs to Reduce Bullying and Victimization, The Campbell Collaboration. De Roover Winnie (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Samenvatting. VIGeZ

11

Feldman, , R.S. (2007). Ontwikkelingspsychologie II. Levensloop vanaf de jongvolwassenheid. Pearson Education Benelux. Foresight Mental capital and Wellbeing Project (2008). Final Project report – Executive summary. The Government Office for Science, London Graveling, R. A., Crawford, J. O., Cowie, H., Amati, C., Vohra, S. (2008). A Review of Workplace Interventions that Promote Mental Wellbeing in the Workplace: Draft Report. NICE Public health intervention guidance 12. Edinburgh, Institute of Occupational Medicine. Jane-Llopis, E. (2007). Mental Health Promotion: Concepts and Strategies for Reaching the Population. Health Promot J Austr 18(3): 191-197. Jané-Llopis, E. & Gabilondo, A. (Eds)(2008). Mental Health in Older People. Consensus paper. Luxembourg: European Communities. Keleher, H. and R. Armstrong (2005). Evidence-Based Mental Health Promotion Resource. Melbourne, Department of Human Services and VicHealth. Keyes, C. L. (2007). Promoting and Protecting Mental Health as Flourishing: A Complementary Strategy for Improving National Mental Health. Am Psychol 62(2): 95-108. Maxwell, C., Aggleton, P., Warwick, I., Yankah, E., Hill, V., & Mehmedbegovic, D. (2008). Supporting Children's Emotional Wellbeing and Mental Health in England: A Review. Health Education 108(4): 272-286. Oliver, S., A. Harden, et al. (2007). Young People and Mental Health: Novel Methods for Systematic Review of Research on Barriers and Facilitators. Health Educ Res 23(5): 770-790. Parks, K. M. and Steelman, L. A. (2008). Organizational wellness programs: a meta-analysis. J Occup Health Psychol 13(1): 58-68. Pollet, H. (2007). Mental Health Promotion: A Literature Review. Mental Health Promotion Working Group of the Provincial Wellness Advisory Council. CAMH Prins, P.J.M. & Braet, C. (2008). Handboek Klinische Ontwikkelingspsychologie. Over aanleg, omgeving en verandering. Houten: Bohn Stafleu VanLoghum. ProMenPol (2009). ProMenPol (2009). ProMenPol (2009). ProMenPol (2009).

A Manual for Promoting Mental Health and Wellbeing A Manual for Promoting Mental Health and Wellbeing: Older People Residences. A Manual for Promoting Mental Health and Wellbeing: The Educational Setting. A Manual for Promoting Mental Health and Wellbeing: The Workplace

Underdown, A., Barlow, J., Chung, V., Stewart-Brown, S. (2006). Massage intervention for promoting mental and physical health in infants aged under six months (Review). Cochrane Database of Systematic Reviews 2006 Wang, C., Bannuru, R., Ramel, J., Kupelnick, B., Scott, T., Schmid, C.H. (2010). Tai Chi on psychological wellbeing: systematic review and meta-analysis. BMC Complement Altern Med 10: 23. Wang, W. C., Zhang, A. L., Rasmussen,B., Lin,L-W, Dunning,T., Kang, S.W., Park, B-J., Lo, S.K. (2009). The effect of Tai Chi on psychosocial well-being: a systematic review of randomized controlled trials. J Acupunct Meridian Stud 2(3): 171-181. Whitelaw, S., Swift, J., Goodwin, A., Clark, D. (2008). Physical Activity and Mental Health: The role of physical activity in promoting mental wellbeing and preventing mental health problems. An Evidence Briefing. Edinburgh, NHS Health Scotland. Whitelaw, S., Swift, J., Goodwin, A., Clark, D. (2008). Healthy Bodies, Healthy Minds. Physical Activity and Mental Health in Children and Young People. Practitioners Briefing. NHS Health Scotland. Windle, G., Hughes, D. , Linck, P., Russell, I., Morgan, R., Woods, B., Burholt, V., Edwards, R.T., Reeves, C., Yeo, S.T. (2008). Public Health Interventions to Promote Mental Well-being in People aged 65 and over: Systematic Review of Effectiveness and Cost-effectiveness. Institute of Medical & Social Care Research, University of Wales Bangor: 144 p. Windle, G,.Hughes, D. , Linck, P., Russell, I., Woods, B. (2010). Is exercise effective in promoting mental wellbeing in older age? A systematic review. Aging Ment Health 14(6): 652-669. De Roover Winnie (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Samenvatting. VIGeZ

EFFECTIVITEITSREVIEW GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBEVORDERING SAMENVATTING

Recommend Documents