1
GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBEVORDERING Volwassenheid (20-60 jaar): Productiviteit en stabiliteit Ontwikkelingstaken De volwassenheid wordt gekenmerkt door diverse levensveranderingen die de kans bieden naar een grotere mate van welbevinden te evolueren maar ook het risico op verminderde geestelijke gezondheid inhouden. In deze levensfase wordt een partnerrelatie uitgebouwd, een gezin gesticht, een eigen thuis gecreëerd, een carrière of andere zinvolle activiteit opgebouwd, financiële en materiële stabiliteit nagestreefd, naast de zorg voor anderen, en bijdragen tot de gemeenschap, … In de meeste westerse landen is de leeftijd om een gezin te stichten stadig gestegen, zodat actief ouderschap van jonge kinderen kan samenvallen met zorg voor de oudere generatie. Werk is een dominante activiteit waardoor mensen in eigen onderhoud kunnen voorzien en levenstevredenheid kunnen bereiken. Huisvesting/dakloosheid en werk/werkloosheid zijn bijzonder belangrijk wat betreft ongelijkheden in (geestelijke) gezondheid. De belangrijkste ontwikkelingstaken in deze levensfase zijn een zinvol leven uitbouwen, productiviteit op het werk en financiële en materiële stabiliteit. • Jong volwassenheid (20-40 jaar): toenemende verantwoordelijkheid, lichamelijke piek, en het uitbouwen van expertise • Middelbare leeftijd (40-60 jaar): beginnende lichamelijke veranderingen, daling van capaciteiten, en de balans van het leven opmaken. Beschermende en risicofactoren voor geestelijke gezondheid bij volwassenen (zie model) Effectieve interventies Bij volwassenen is de bedrijfswereld een belangrijke setting wat betreft geestelijke gezondheidsbevordering. In de literatuur is daarnaast slechts beperkte aandacht terug te vinden voor tewerkstellingsprogramma’s, prepensioneringsprogramma’s, life-long learning, ouderschapsondersteuning en meer universele programma’s. •
Ouderschapsondersteuning: ouderschap is een levensgebeurtenis die grote aanpassing vergt. Er is
•
Werkinterventies: de literatuur rond geestelijke gezondheidsbevordering in de volwassenheid lijkt
goede evidentie voor de effectiviteit van ouder programma’s zowel thuis en in de gemeenschap die gebruik maken van professionelen of gemeenschapswerkers.
zich vooral toe te spitsen op interventies in de werkplek. Voor veel mensen is werk een bron van tevredenheid, plezier, en levert het een grote bijdrage aan gezondheid en welbevinden. Een bepalende factor hierin is de mate van controle die het individu over zijn werkleven ervaart. Hoge werkdruk, strakke deadlines, gebrek aan steun en fysieke aanvallen of bedreigingen op het werk zorgen voor een verhoging van gerapporteerde werkstress, angst en depressie. Zowel de kwantiteit als kwaliteit van werk hebben een sterke invloed op geestelijke gezondheid, net als gerelateerde factoren zoals inkomen, sociale netwerken en zelfwaarde, betrokkenheid, persoonlijke groei, en leren. De hedendaagse eisen van verhoogde productiviteit en stijgende competentie; vroegtijdige pensionering; veroudering van arbeidskrachten; omgaan met gefragmenteerde carrières; en lange termijn werkloosheid in combinatie met globalisering verhogen stress en angst bij de werknemers en hebben invloed op hun gezondheid en efficiëntie. Veranderingen op het werk interageren met veranderingen thuis (bv. groeiend aantal gezinnen
Factsheet Effectiviteitsreview GGB – Volwassenheid
2
waar beide ouders uit huis werken, de stijgende nood om voor oudere familieleden te zorgen) waardoor veel druk op de gezinnen komt te liggen. Gezondheidspromotie in de werkplaats wordt gedomineerd door interventies gericht op specifieke gezondheidsgedragingen en leefstijlen i.p.v. een holistische gezondheidspromotie binnen een setting aanpak. De werkplaats wordt vaak gebruikt om populaties te bereiken die moeilijk bereikt worden door andere gezondheidseducatie en GGB op bedrijven wordt tot nog toe vrij eng ingevuld. In het GGB-gebied bestaan programma’s typisch uit stress management of bewegingsactiviteiten waar geestelijke gezondheidswinst naast fysieke gezondheidswinst kan plaatsvinden. De meerderheid van de programma’s bestaan uit educatie, vaardigheidstraining en diverse vormen van ondersteuning. Sommige combineren deze activiteiten met aandacht voor de organisatie van de werkplaats. Diverse interventies werden onderzocht, maar er is weinig eenduidigheid m.b.t. effectiviteit. Wat wel blijkt is dat steeds gewerkt moet worden aan een combinatie van interventies ter hoogte van het individu en de omgeving, m.a.w. interventies gericht op het verhogen van individuele veerkracht, copingvaardigheden en stressbestendigheid enerzijds, en interventies gericht op het aanpakken van organisatie factoren die bijdragen tot stress op de werkplek anderzijds. Voorbeelden van interventies op bedrijfsniveau zijn de juiste persoon op de juiste plaats, managers trainen, ploegenwerk aanpassen, bijscholing en training voor werknemers aanbieden, job redesign/herstructurering, ergonomie en veiligheidsbeleid, aandacht voor evenwicht werk-privé, rolduidelijkheid, conflict management en sociale relaties. Op individueel vlak zijn voorbeelden: stressmanagement, stress inoculatie technieken, biofeedback, sociale vaardigheden, time management, counseling, beweging en relaxatie, Employee Assistance Programmes. Good practise principes voor GGB interventies op het werk: Op maat en lange termijn: interventies dienen afgestemd te zijn op de noden van een specifieke werkplaats door de noden in te schatten en hulpbronnen/sterktes binnen de organisatie aan te spreken. Programma’s die van lange duur en afgestemd zijn op de specifieke werknemer groep zijn effectiever. Comprehensive programma’s gebaseerd op theorie kunnen de ontwikkeling van een ecologische aanpak informeren die individuele en organisatie zaken combineert om de complexe relatie tussen werk, stress en gezondheid aan te pakken. Implementatie en effectiviteit van werkinterventie monitoren en evalueren m.b.t. kosteffectiviteit, impact meten a.d.h.v. werknemer welbevinden, verminderde stress, absenteïsme, verhoogde productiviteit en jobtevredenheid. Participatieve aanpak door werknemers te betrekken bij elke fase van de programma planning, implementatie en evaluatie om betrokkenheid en vertrouwen te garanderen. Opzetten van een gezondheidsbeleid: o Werkbeleid en wetgeving hebben een belangrijke rol in het steunen van GGBinterventies. De principes van gezondheid en veiligheid, en een beleid voor het omgaan met pesten, geweld en ongewenste seksuele intimiteit op het werk moeten in de bedrijfsethos geïntegreerd worden door een bedrijfsbeleid op te stellen. o Management en omgevingsstructuren die goede communicatie en sociale steun bij personeel ondersteunen. o Ontwikkeling van werkprocessen en werkplaatsen die fysieke en geestelijke gezondheid van werknemers bevorderen en beschermen. o Transparante organisatieprocessen: opvangen van verandering, jobonzekerheid en zorgen voor de toekomst door transparante bedrijfsprocessen die werknemers betrekken in beslissingsprocessen en als actieve partners in het veranderingsproces. o Organisatie infrastructuur vestigen bv. stuur groep oprichten om verandering uit te voeren. Belangrijk zijn open communicatie, gedeelde beslissingsprocessen, rollen en verantwoordelijkheden van alle deelnemers verduidelijken. o Steun van senior management is nodig om programma’s te onderhouden en deel te laten worden van de bedrijfscultuur. •
Werkloosheid, toegang tot werk verzekeren. Daarnaast zijn er ook een aantal programma’s om de
negatieve gezondheidsimpact van werkloosheid te verminderen. Er is ruime aandacht voor de negatieve effecten van werk, maar over het algemeen wordt erkend dat de gezondheidsgevolgen die voortkomen uit werkloosheid –wanneer deze situatie ongewenst is- hoger zijn. De Factsheet Effectiviteitsreview GGB – Volwassenheid
3
gezondheidsimpact kan te wijten zijn aan het verlies van status, verlies van interactie met collega’s, en vermindering van zelfwaardering. Deze effecten kunnen vergroot worden door bijkomende financiële problemen na ontslag en een heel negatieve impact op zelfbeeld en welbevinden hebben. Effectieve programma’s bestaan uit groepssessies gebaseerd op de ‘coping resources’ theorie en omvatten ontwikkeling en inoefenen van werkzoekingsvaardigheden, het verhogen van self-efficacy, het oefenen van vaardigheden om met teleurstelling om te gaan, en het zoeken van sociale steun.
vb. Youth Employment Programme, Winning New Jobs, JOBS Programme •
Universele campagnes zijn effectief om informatie over te dragen, bewustmaking te vergroten, en aan te zetten tot gedragsverandering. Hiervoor kunnen diverse media gebruikt worden.
vb. 10 steps for mental health
Populaire media (zoals radio, televisie, en billboards) worden vooral in ontwikkelingslanden gebruikt om gezondheidsboodschappen te communiceren, maar voor geestelijke gezondheid worden ze nog te weinig gebruikt. Voorbeelden van campagnes rond geestelijke gezondheid zijn Soul City South Africa (geweld in het gezin, empowerment van vrouwen), Mind your Mind Singapore (gebruik van massamedia gevolgd door workshops en trainingen) Infobrochures vervullen een rol in het voorzien van informatie waar vraag naar is, en worden bekeken via het internet en de meer traditionele kanalen. E-mental health promotion: één van de meest recente, innovatieve methoden voor preventie en promotie is het gebruik van het internet. Het grote bereik en de vele mogelijkheden voor informatie, interactie, feedback, en sociale steun, maken van e-health een zeer krachtig instrument voor hulpverlening en advies. Kortdurende interventies via internet zijn effectief, en ook zelfzorg en zelfeducatie via het internet kent een toenemende populariteit. De mogelijkheid om anoniem informatie op maat te krijgen, werkt drempelverlagend en draagt zo bij tot de democratisering van de hulpverlening en preventie.
Veelbelovend: • Life long learning. Blijvende ontwikkeling en bijscholing is nodig om mee te kunnen op de globale markt en om voldoende veerkracht te hebben bij economische recessies. Werknemers kunnen vrijwillig of onvrijwillig herhaalde cycli doormaken van opleiding, werk, vrije tijd en werkloosheid. Voortdurende bijscholing is van levensbelang om te kunnen concurreren op alle niveaus van de globale markt. De dispositie om te leren dient vanaf de jeugdjaren bevorderd te worden zodat ontwikkeling in hun later leven voortgezet wordt. • Pre-pensioneringsprogramma’s zijn belangrijk om de overgang van werk naar inactiviteit vloeiender te maken. Het gebruik van positieve rolmodellen en hulp in het formuleren van een nieuw levensdoel naast het beklemtonen van de voordelen van over meer tijd te beschikken en meer te kunnen genieten van reizen, kunst, en andere plezierige zaken zijn hierbij nuttig. Besluit Tijdens de volwassenheid wordt een zinvol leven uitgebouwd. Het is tevens de fase van de productiviteit en het creëren van stabiliteit. Een ‘comprehensieve’ en geïntegreerde aanpak tot GG-promotie op het werk, die individuele en organisatie interventies combineert, is effectiever in het verbeteren en behouden van GG op het werk. Effectieve werkplaatsinterventies pakken de fysieke, omgevings- en psychosociale factoren aan die GG beïnvloeden, ze versterken veranderende factoren zoals sociale steun, controle over beslissingen en effort-reward balans, en voorzien vaardigheden en competenties voor het omgaan met korte en lange termijn werk gerelateerde stress. Effectiviteit wordt verhoogd door een participatieve aanpak die werknemers, werkgevers en management structuren betrekt. Een organisatie-aanpak voor werknemersparticipatie is het meest effectief als het personeelsbetrokkenheid ondersteunt, jobcontrole verhoogt, workload management aanmoedigt, rollen verduidelijkt en een beleid voert dat pesten en intimidatie aanpakt. Daarnaast bleken tewerkstellingsprogramma’s, ouderschapsondersteuning en universele programma’s effectieve interventies voor geestelijke gezondheidsbevordering bij volwassenen. Veelbelovende interventies zijn life long learning en prepensioneringsprogramma’s. Factsheet Effectiviteitsreview GGB – Volwassenheid
4
BRONNEN Aked, J., Marks, N., Cordon, C., Thompson, S. (2008). Five Ways to Well-Being: A Report Presented to the Foresight Project on Communicating the Evidence Base for Improving People’s Well-Being, Centre For Well-Being, NEF (The New Economics Foundation). Balfour (2007). Evidence Review: Mental Health Promotion. CORE Population Health and Wellness, BC Ministry of health Ball, Quigley, Watts (2010). Review of evidence about effectiveness of mental health Promotion Programmes targeting Youth/ Rangataki. Mental health Foundation of New Zealand Barry, M.M., Canavan, R., Clarke, A., Dempsey, C., O’Sullivan, M. (2009). Review of Evidence-Based Mental Health Promotion and Primary/Secondary Prevention. Health Promotion Centre, National University of Ireland Baxter, S., Goyder, L., Herrmann, K., Pickvance, S., Chilcott, J. (2009). Mental well-being through productive and healthy working conditions (Promoting well-being at work). Sheffield, School of Health and Related Research (ScHARR). Baxter, S., Goyder, L., Herrmann, K., Pickvance, S., Chilcott, J. (2009). Promoting mental well-being through productive and healthy working conditions. Supplementary information to Final Review. Sheffield, School of Health and Related Research (ScHARR). Bergerman, L., Corabian, P., Harstall, C. (2009). Effectiveness of organizational interventions for the prevention of workplace stress, Institute of Health Economics. Berk, L.E. (2004). Development through the Lifespan. 3rd Edition. Pearson Education, Inc. Cattan, M. & Tilford, S. (2006). Mental Health Promotion. A lifespan approach. Open University Press, Mc GrawHill Education. Christensen, H., Griffiths, K.M. (2002), “The prevention of depression using the Internet”, in of Australia, vol. 177, nr. 7, pp. 122-125.
Medical Journal
Christensen, H., Griffiths, K.M. Evans, K. (2002), “e-Mental Health in Australia: implications of the internet and related technologies for policy”, ISC Discussion Paper Nr. 3, Commonwealth Department of Health and Aging, Canberra. Christensen, H., Griffiths, K.M., Korten, A. (2002), “Web-based Cognitive Behavior Therapy: Analysis of Site Usage and Changes in Depression and Anxiety Scores” in Journal of Medical Internet Research, vol. 4, nr. 1, http://www.jmir.org/2002/1/e3/#ref13 4. Christensen, H., Griffiths, K.M., Jorm, A.F. (2004), “Delivering interventions for depression by using the Internet: randomised controlled trial”, in British Medical Journal, http://www.bmj.com/cgi/content/full/328/7434/265 De Roover, W. (2011). Effectiviteitsreview Geestelijke Gezondheidsbevordering. Brussel, VIGeZ. European Youth Forum (EYF) (2008). Policy paper on the health and well-being of young people, adopted by the General Assembly. Feldman, , R.S. (2007). Ontwikkelingspsychologie II. Levensloop vanaf de jongvolwassenheid. Pearson Education Benelux. Foresight Mental Capital and Wellbeing Project (2008). Final Project report – Executive summary. The Government Office for Science, London Graveling, R. A., Crawford, J. O., Cowie, H., Amati, C., Vohra, S. (2008). A Review of Workplace Interventions that Promote Mental Wellbeing in the Workplace: Draft Report. NICE Public health intervention guidance 12. Edinburgh, Institute of Occupational Medicine. Griffiths, K.M., Christensen, H., Jorm, A.F., Kimberley, E., Groves, C. (2004), “Effect of web-based depression literacy and cognitive-behavioural therapy interventions on stigmatising attitudes of depression, in The British Journal of Psychiatry, vol. 185, pp. 342-349
Factsheet Effectiviteitsreview GGB – Volwassenheid
5
Ikegami, K., H. Tahara, et al. "Effects of a mental health training program for manufacturing company managers." J UOEH 32(2): 141-153. ISW Limits (2011). Evaluatiestudie van de online zelftest over mentale gezondheid op de Fit in je hoofd website van de Vlaamse Overheid www.fitinjehoofd.be. Jane-Llopis, E. (2007). Mental Health Promotion: Concepts and Strategies for Reaching the Population. Health Promot J Austr 18(3): 191-197. Keleher, H. and R. Armstrong (2005). Evidence-Based Mental Health Promotion Resource. Melbourne, Department of Human Services and VicHealth. Keyes, C. L. (2007). Promoting and Protecting Mental Health as Flourishing: A Complementary Strategy for Improving National Mental Health. Am Psychol 62(2): 95-108. Kuoppala, J., Lamminpaa, A., Husman, P. (2008). Work health promotion, job well-being, and sickness absences-a systematic review and meta-analysis. J Occup Environ Med 50(11): 1216-1227. LaMontagne, A. D., T. Keegel, et al. (2007). "Protecting and promoting mental health in the workplace: developing a systems approach to job stress." Health Promot J Austr 18(3): 221-228. Levrau, F. (2007). Theoretische onderbouwing van het gebruik van zelfeducatie aan de hand van een zelfbeoordelingstest en van advise op maat als verdieping van de Vlaamse champagne ‘Fit in je hoofd – Goed in je vel’. Brussel: VIGeZ. Lohela Karlsson, M. (2010). Healthy workplaces: factors of importance for employee health and organizational production. Stockholm, Karolinska Institutet. Millear, P.M., Liossis, P., Shochet, I.M., Biggs, H.C., & Donald, M. (2007). Promoting Adult Resilience in the Workplace: Synthesising Mental health and Work-life Balance Approaches. Proceedings 42nd Annual Conference of the Australian Psychological Society, Brisbane. NICE (2008). Promoting mental wellbeing at work: Guidance for employers on promoting mental wellbeing through productive and healthy working conditions. Public health intervention guidance 12. Parks, K. M. and Steelman, L. A. (2008). Organizational wellness programs: a meta-analysis. J Occup Health Psychol 13(1): 58-68. Pollet, H. (2007). Mental Health Promotion: A Literature Review. Mental Health Promotion Working Group of the Provincial Wellness Advisory Council. CAMH Prins, P.J.M. & Braet, C. (2008). Handboek Klinische Ontwikkelingspsychologie. Over aanleg, omgeving en verandering. Houten: Bohn Stafleu VanLoghum. ProMenPol (2009). A Manual for Promoting Mental Health and Wellbeing ProMenPol (2009). A Manual for Promoting Mental Health and Wellbeing: The Workplace Schulte, P. and Vainio, H. (2010). Well-being at work--overview and perspective. Scand J Work Environ Health 36(5): 422-429. Smit, F., Weehuizen, R., Walburg, J. (2009). Mentaal vermogen: Beroepsbevolking. Strategische Verkenningen 3. Trimbos Instituut.
Factsheet Effectiviteitsreview GGB – Volwassenheid
