6ISUELE INLEIDING ILLUSTRATIES /S ILIUM /S COXAE
L5
/S ISCHIUM /S PUBIS
/S SACRUM
A
/S COCCYGIS
3ACRO ILIAAL GEWRICHT
!CETABULUM
+AM OS PUBIS /S ILIUM /S COXAE
5ITSTEKENDE ANATOMISCHE ILLUSTRATIES
#RISTA ILIACA
/S SACRUM
/NDERSTE TAK VAN HET OS ISCHIUM
/S ISCHIUM /S PUBIS
&ORAMEN OBTURATUM /NDERSTE TAK VAN HET OS PUBIS
3YMPHYSIS PUBICA
C 6OORAANZICHT
B
&IGUUR (ET BEKKEN $E VERSCHILLENDE KLEUREN GEVEN DE ONDERDELEN AAN VAN A HET BEKKEN IN VOORAANZICHT EN B HET RECHTER HEUPBEEN VAN OPZIJ GEZIEN /P DE FOTO BIJ C IS EEN VOORAANZICHT VAN HET BEKKEN VAN EEN VOLWASSEN MAN TE ZIEN
Anatomische illustraties zijn tekeningen in combinatie met een foto van het ‘echte orgaan’; deze aanpak helpt de student om de structuren te vergelijken die zij in een laboratorium of klinische omgeving kunnen tegenkomen. Sommige illustraties bevatten een tekening die op een foto is gesuperponeerd, zodat studenten de ligging van onderdelen gemakkelijker kunnen herkennen.
DIEP GELEGEN
OPPERVLAKKIG GELEGEN
M TRAPEZIUS M INFRASPINATUS M LEVATOR SCAPULAE
M DELTOIDEUS M TERES MINOR
MM RHOMBOIDEI
M TERES MAJOR
M TRICEPS BRACHII
M SERRATUS ANTERIOR
A $ORSAAL AANZICHT DIEP GELEGEN
OPPERVLAKKIG GELEGEN
M LEVATOR SCAPULAE M PECTORALIS MINOR
M TRAPEZIUS M SUBCLAVIUS
M CORACOBRACHIALIS
M PECTORALIS MAJOR DOORGESNEDEN M PECTORALIS MINOR M SERRATUS ANTERIOR
MM INTERCOSTALES INTERNI
M BICEPS BRACHII
MM INTERCOSTALES EXTERNI
&IGUUR 3PIEREN VAN DE SCHOUDER B 6ENTRAAL AANZICHT
XXI
VISUELE INLEIDING
3TAPSGEWIJZE SCHEMA´S De beschrijvende tekst van de auteurs gaat vergezeld van stapsgewijze schema’s. Hierbij worden complexe processen opgesplitst in stappen die gemakkelijker te volgen zijn.
34!0
%)#%, ")* /65,!4)% "IJ OVULATIE KOMEN EEN SECUNDAIRE OyCYT EN HET EERSTE POOLLICHAAMPJE VRIJ BEIDE ZIJN OMGEVEN DOOR DE CORONA RADIATA $E OyCYT IS IN DE METAFASE VAN DE MEIOSE )) BLIJVEN STEKEN #ORONA %ERSTE RADIATA POOLLICHAAMPJE
"%625#(4).' %. !#4)6%2).' /d#94
%NZYMEN UIT HET ACROSOOM VAN VERSCHEIDENE SPERMACELLEN MAKEN OPENINGEN IN DE CORONA RADIATA $AARNA MAAKT mmN ENKELE SPERMACEL CONTACT MET DE MEMBRAAN VAN DE EICEL EN DE MEMBRANEN VERSMELTEN WAARDOOR DE EICEL WORDT GEACTIVEERD EN DE MEIOSE WORDT VOLTOOID 4WEEDE POOL 3PERMACEL LICHAAMPJE DIE DE BEVRUCHTING VERRICHT
6/2-).' 02/.5#,%53 "%').4
34!0
$E SPERMACEL WORDT OPGENOMEN IN HET CYTOPLASMA EN DE VROUWELIJKE PRONUCLEUS ONTSTAAT
:ONA PELLUCIDA
#94/+).%3% "%').4
34!0
!-&)-)8)3 6).$4 0,!!43 %. $% +,)%6).'3$%,).' "%').4
34!0
6/2-).' 30/%,&)'552 %. 6//2 "%2%)$).' /0 +,)%6).'3$%,).'
34!0
$E MANNELIJKE PRONUCLEUS ONTSTAAT EN SPOELDRADEN VERSCHIJNEN IN VOORBEREI DING OP DE EERSTE KLIEVINGSDELING
/NGEVEER UUR NA DE BEVRUCHTING IS DE EERSTE KLIEVINGSDELING BIJNA VOLTOOID 6ERDERE PROCESSEN ZIJN IN FIGUUR AFGEBEELD
-ETAFASE VAN EERSTE KLIEVINGSDELING
-ANNELIJKE PRONUCLEUS
6ROUWELIJKE PRONUCLEUS
"LASTOMEREN B
/VERZICHT BEGRIPPEN Overzichtsillustraties bieden een ‘compleet overzicht’ van de relaties tussen structuur en functie.
-/.$(/,4% '%")43%,%-%.4%. 4/.' -ECHANISCHE BEWERKING BEVOCHTIGING MENGEN MET SPEEKSEL
30%%+3%,+,)%2%. -OND
!FGIFTE VAN SMERENDE VLOEISTOF MET ENZYMEN DIE KOOLHYDRATEN AFBREKEN
• •
• •
•
+%%,(/,4%
,%6%2
3PIEREN STUWEN HET VOEDSEL DE SLOKDARM IN
!FGIFTE VAN GAL BELANGRIJK VOOR VETVERTERING OPSLAG VAN VOEDINGSSTOFFEN VELE ANDERE VITALE FUNCTIES
3,/+$!2-
•
6ERVOER VAN VOEDSEL NAAR DE MAAG
'!,",!!3 /PSLAG EN CONCENTREREN VAN GAL •
-!!'
•
0!.#2%!3 %XOCRIENE CELLEN GEVEN BUFFERS EN VERTERINGSENZYMEN AF ENDOCRIENE CELLEN GEVEN HORMONEN AF
#HEMISCHE AFBRAAK VAN STOFFEN DOOR ZUUR EN ENZYMEN MECHANISCHE BEWERKING VIA SPIERCONTRACTIES
• •
• •
$)++% $!2/NTTREKKING VAN WATER EN INDIKKEN VAN ONVERTEERBARE MATERIALEN IN VOORBEREIDING OP DE VERWIJDERING
%NZYMATISCHE VERTERING EN OPNAME VAN WATER ORGANISCHE SUBSTRATEN VITAMINEN EN IONEN •
XXII
$5..% $!2-
•
!NUS
VISUELE INLEIDING
PRAKTISCHE REFERENTIES KLINISCHE AANTEKENING
WAARDOOR ZE STIJF WORDEN EN ZICHTBAAR GEBOGEN FIGUUR Bv $EZE SIKKELVORMING HEEFT GEEN INVLOED OP HET ZUURSTOFVERVOEREND VERMOGEN VAN DE RODE BLOEDCELLEN MAAR ZE WORDEN WEL KWETSBAARDER EN RAKEN GEMAK KELIJKER BESCHADIGD $OOR DE VROEGTIJDIGE AFBRAAK VAN DERGELIJKE SIKKELVORMIGE RODE BLOEDCELLEN ONTSTAAT EEN KENMERKENDE HEMOLYTISCHE ANEMIE BLOEDARMOEDE ALS GEVOLG VAN OVERMATIGE AFBRAAK VAN RODE BLOEDCEL LEN 7ANNEER EEN RODE BLOEDCEL IN EEN SMAL HAARVAT IS DUBBELGEVOUWEN EN ZIJN ZUURSTOF AAN HET OMRINGENDE WEEFSEL AFGEEFT KAN DE CEL BOVENDIEN KLEM KOMEN TE ZITTEN WANNEER HIJ EEN SIKKELVORM AANNEEMT (IERDOOR WORDT DE BLOEDSTROOM GEBLOKKEERD EN KRIJGEN DE NABIJ GELEGEN WEEFSELS TE WEINIG ZUURSTOF
!FWIJKEND HEMOGLOBINE
6ERSCHILLENDE ERFELIJKE AANDOENINGEN WORDEN GEKEN MERKT DOOR DE VORMING VAN AFWIJKEND HEMOGLOBINE $E TWEE BEKENDSTE ZIEKTEN ZIJN THALASSEMIE EN SIKKELCELANE MIE 3#! $E VERSCHILLENDE VORMEN VAN THALASSEMIE ONTSTAAN WANNEER IEMAND TE WEINIG VAN HET GLOBULAIRE EIWIT KAN VORMEN DAT EEN ONDERDEEL IS VAN HEMOGLOBINE $AARDOOR WORDEN PER TIJDSEENHEID MINDER RODE BLOED CELLEN GEVORMD EN ZIJN DE VOLWASSEN RODE BLOEDCELLEN KWETSBAAR EN LEVEN ZE KORT $OORDAT ER MINDER GEZONDE RODE BLOEDCELLEN ZIJN KAN HET BLOED MINDER ZUURSTOF VERVOEREN WAARDOOR PROBLEMEN ONTSTAAN MET DE GROEI EN ONTWIKKELING -ENSEN MET ERNSTIGE THALASSEMIE MOETEN REGELMATIG EEN BLOEDTRANSFUSIE KRIJGEN HIERBIJ WORDEN BLOEDONDERDELEN TOEGEDIEND :O WORDT ERVOOR GEZORGD DAT ER VOLDOENDE RODE BLOEDCELLEN IN HET BLOED AANWEZIG ZIJN 3IKKELCELANEMIE 3#! IS HET GEVOLG VAN EEN MUTATIE DIE VAN INVLOED IS OP DE AMINOZUURVOLG ORDE VAN mmN PAAR VAN DE GLOBULAIRE EIWITTEN VAN HET HEMOGLOBINEMOLECUUL 7ANNEER BLOED EEN OVERMAAT ZUURSTOF BEVAT ZIEN DE HEMOGLO BINEMOLECULEN EN DE RODE BLOEDCELLEN WAARIN A B ZE ZICH BEVINDEN ER NORMAAL UIT FIGUUR Av &IGUUR 3IKKELCELVORMING BIJ RODE BLOEDCELLEN -AAR ALS HET AFWIJKENDE HEMOGLOBINE GENOEG A !LS DE RODE BLOEDCELLEN VAN IEMAND MET SIKKELCELANEMIE VOLLEDIG MET ZUURSTOF VAN DE OPGESLAGEN ZUURSTOF AFGEEFT REAGEREN VERZADIGD ZIJN ZIEN ZE ER HETZELFDE UIT ALS NORMALE RODE BLOEDCELLEN B "IJ LAGERE DE AANGRENZENDE HEMOGLOBINEMOLECULEN ZUURSTOFCONCENTRATIES VERANDEREN DE RODE BLOEDCELLEN VAN VORM WAARDOOR ZE STIJVER EN SCHERPER GEBOGEN WORDEN ³SIKKELVORMIG´ 3%- X MET ELKAAR EN VERANDEREN DE CELLEN VAN VORM
door een afwijkende opening in de wand van een lichaamsholte. intramusculaire (IM) injectie: De toediening van een geneesmiddel door dit in de massa van een grote skeletspier te injecteren. ischemie: Een tekort aan bloed in een lichaamsdeel als gevolg van beknelling van plaatselijke bloedvaten. myalgie: Spierpijn, een veel voorkomend symptoom van veel uiteenlopende aandoeningen en infecties. myasthenia gravis: Een algemene spierverzwakking die het gevolg is van een afname van het aantal ACh-receptoren op het motorisch eindplaatje. myoom: Een goedaardige tumor van het spierweefsel. myositis: Ontsteking van het spierweefsel. polio: Een virale aandoening waarbij verlamming en atrofiëring ontstaan door beschadiging van motorische neuronen.
Bij klinische aantekeningen wordt relevante informatie over ziekten en aandoeningen gepresenteerd waarmee studenten zich op toekomstige werksituaties kunnen voorbereiden. In de besprekingen die in de lopende tekst zijn opgenomen, wordt de relatie verklaard tussen de aandoening en de normale fysiologische functie; de uitgebreide versies in de ‘tekstboxen’ zijn gericht op belangrijke medische of sociale onderwerpen.
6ERWANTE KLINISCHE TERMEN
VERWANTE KLINISCHE TERMEN botulisme: Een ziekte die wordt gekenmerkt door een ernstige, mogelijk fatale verlamming van de skeletspieren; de ziekte is het gevolg van een bacteriële gifstof in de voeding. carpaletunnelsyndroom: Ontsteking van de schede rond de pezen van de buigspieren van de handpalm die leidt tot beklemming van de zenuwen en pijn. compartimentsyndroom: Ischemie (wordt verderop verklaard) als gevolg van opgehoopt bloed en vocht dat gevangen is geraakt in spieren in de ledematen in spiercompartimenten die door scheidingswanden van dicht bindweefsel zijn omgeven. fibrose: Een proces waarbij een weefsel door vezelig bindweefsel wordt vervangen. Door fibrose worden de spieren zwakker en minder soepel. hernia: Een aandoening waarbij een orgaan of lichaamsdeel uitpuilt
+LINISCHE AANTEKENINGEN
rigor mortis: Een toestand na het overlijden waarbij spieren in een samengetrokken positie verkrampen, waardoor het lichaam bijzonder stijf wordt. sarcoom: Een kwaadaardige tumor van uit mesoderm ontstaan weefsel (spierweefsel, beenweefsel, of ander soort bindweefsel). spierdystrofie: Een groep erfelijke aandoeningen die een progressieve spierverzwakking veroorzaken. spierkrampen: Langdurige, onwillekeurige pijnlijke spiercontracties. tendinitis: Ontsteking van het bindweefsel rond een pees. tetanus: Een aandoening die wordt veroorzaakt door een gifstof van een bacterie die leidt tot langdurige, krachtige contracties van skeletspieren in het gehele lichaam. verrekking: Scheuren of breuken in spieren.
Met behulp van de ‘verwante klinische termen’ aan het einde van elk hoofdstuk kunnen studenten hun woordenschat uitbreiden met termen die ze waarschijnlijk in hun latere werk nodig zullen hebben. Elke term wordt gevolgd door een definitie.
XXIII
VISUELE INLEIDING
+RITISCH DENKEN EN KLINISCHE TOEPASSINGEN
.IVEAU +RITISCH DENKEN EN KLINISCHE TOEPAS SINGEN 41. Neuronen in het centrale zenuwstelsel hebben geen centriolen. Hoe kan het dat er soms toch een hersentumor ontstaat? 42. Een politieagent heeft Bart zojuist aangehouden op verdenking van rijden onder invloed. De agent vraagt Bart of hij over de witte streep van de weg wil lopen en daarna vraagt hij hem of hij de top van zijn wijsvinger naar zijn neus wil brengen. Welke aanwijzingen geven deze handelingen over de mate waarin Bart gedronken heeft? Welk gedeelte van de hersenen wordt bij deze activiteiten getest? 43. Bij ernstige maagzweren worden soms de takken van de N. vagus (N X) die naar de maag lopen,
chirurgisch doorgesneden. Hoe komt het dat deze ingreep de zweren doet verminderen? 44. Een onjuist gebruik van krukken kan leiden tot een aandoening waarbij een type verlamming ontstaat die wordt gekenmerkt door een gebrek aan reactie van de strekspieren van de arm en een aandoening die carpoptose of radialisverlamming wordt genoemd. Welke zenuw is hierbij aangedaan? 45. Tijdens het voetballen wordt Ramon hard getackeld en raakt hij aan zijn linkerbeen gewond. Als hij probeert op te staan, merkt hij dat hij zijn linkerheup niet kan buigen en zijn knie niet kan strekken. Welke zenuw is beschadigd en welke invloed heeft deze beschadiging op het gevoel in zijn linkerbeen?
0ROFESSIONEEL PROFIEL Professioneel profiel biedt studenten inzicht in verschillende carrièremogelijkheden in de gezondheidszorg waarvoor een goed inzicht in de anatomie en fysiologie nodig is. Deze prettig leesbare en motiverende interviews staan aan het einde van elk orgaanstelsel. Beschreven zijn onder andere profielen van een verpleegkundige, een fysiotherapeut en een tandheelkundig assistent.
TEKSTEN DIE ZICH RICHTEN OP DE ³ESSENTIE´ BELANGRIJK
"IJ CELGEMEDIEERDE IMMUNITEIT VINDT NAUW FYSIEK CONTACT PLAATS TUSSEN GEACTIVEERDE CYTOTOXISCHE 4 CELLEN EN VREEMDE AFWIJKENDE OF GEtNFECTEERDE CELLEN -EESTAL WORDEN 4 CELLEN GEACTIVEERD VIA ANTIGEENPRESENTATIE DOOR EEN FAGOCYTERENDE CEL #YTOTOXISCHE 4 CELLEN KUNNEN DOELCELLEN VERNIETIGEN DOOR PLAATSELIJK CYTOKINEN LYMFOTOXINEN OF PERFORI NEN AF TE GEVEN
INZICHTVRAGEN
7ELKE SPIER GEBRUIKT IEMAND DIE ZIJN SCHOUDERS OP HAALT 3OMS KRIJGEN WERPERS BIJ BASEBALL BLESSURES AAN HET ROTATORENMANCHET 7ELKE SPIEREN ZIJN DAN GEBLES SEERD 7ELKE TWEE BEWEGINGEN KUNNEN NIET GOED MEER WORDEN UITGEVOERD NA VERWONDING VAN DE M FLEXOR CARPI ULNARIS !NTWOORDEN ZIJN TE VINDEN VANAF PAGINA "
"ELANGRIJK
)NZICHTVRAGEN
Onder het kopje ‘Belangrijk’ zijn de kernbegrippen van de anatomie en fysiologie samengevat.
Aan het einde van elke paragraaf staan Inzichtvragen. Hiermee kunnen studenten hun kennis toetsen voordat ze naar het volgende onderwerp overgaan.
XXIV
VISUELE INLEIDING
$E ANATOMIE EN ORGANISATIE VAN HET HART Het hart ligt nabij de ventrale borstwand, direct achter het borstbeen (figuur 12-2av). Het is omgeven door het mediastinum, de bindweefselmassa die de borstholte in twee longholten verdeelt (zie figuur 1-10cv, pagina 23) en die ook de thymus, slokdarm en de trachea bevat. Het hart is omgeven door de pericardiale holte. De bekleding van de pericardiale holte is een sereuze membraan, het zogenoemde hartzakje of pericardium. Zie pagina 123. We kunnen ons de relatie tussen het hart
3TIPPEN VOOR HET TERUGVINDEN VAN FIGUREN Bij elke figuurverwijzing in de tekst staan stippen, waarmee de tekst gemakkelijk kan worden teruggevonden nadat een figuur is geraadpleegd.
+RUISVERWIJZINGEN In de tekst staan veel verwijzingen naar pagina’s waar gerelateerde onderwerpen aan bod komen.
BIJ ELK NIEUW BOEK
-Y !0
4HE !NATOMY 0HYSIOLOGY 0LACE
My A&P™ organiseert alle mediahulpmiddelen in een gemakkelijke locatie online. Deze ‘alles in één’ site omvat lessen van InterActive Physiology®, het Engelstalige e-boek, hulpmiddelen van The Anatomy & Physiology Place en meer. Docenten die het boek voorschrijven kunnen via
[email protected] een speciale instructor’s code aanvragen. Deze code is nodig om een course ID te creëren zodat studenten toegang krijgen tot het online materiaal.
Deze vrij toegankelijke Engelstalige website heeft terminologie-oefeningen per hoofdstuk, waar onderdelen moeten worden benoemd, casussen worden beschreven en leuke tests. Ga naar www.anatomyandphysiology.com en klik op het omslag van Essentials of Anatomy and Physiology.
XXV
VISUELE INLEIDING
AANVULLINGEN VOOR DE DOCENT -Y !0 7EB#4 EN "LACKBOARD
/VERIG SUPPLEMENTAIR MATERIAAL
My A&P™, een didactisch hulpmiddel en een systeem waarmee docenten hun lessen kunnen plannen, wordt aangeboden als optionele aanvulling van het boek. Eveneens zijn Engelstalige WebCT en Blackboard courses verkrijgbaar als studiemateriaal dat gemakkelijk kan worden uitgereikt.
Voor docenten is Engelstalig supplementair materiaal in elektronisch formaat beschikbaar v Computerized Test Bank v Instructor’s Manual v Printed Test Bank
!UTEURS EN ILLUSTRATIETEAM &REDERIC 2IC ( -ARTINI 0H$
(auteur) promoveerde aan de Cornell universiteit in de vergelijkende en functionele anatomie op een scriptie over de pathofysiologie van stress. Zijn publicaties bestaan onder meer uit artikelen in vakbladen, technische verslagen, tijdschriftartikelen en een boek over natuurlijke historie over de biologie en geologie van tropische eilanden. Hij is auteur of coauteur van zes andere leerboeken over anatomie en fysiologie of over anatomie op zichzelf. Hij is in dienst van de universiteit van Hawaï (Hilo en Manoa) en het Shoals Marine Laboratory, een samenwerkingsverband tussen de Cornell Universiteit en de Universiteit van New Hampshire. Dr. Martini was voorzitter van de Human Anatomy and Physiology Society (2005-2006) en hij is lid van de American Physiological Society, de American Association of Anatomists, de Society for Integrative and Comparative Biology, de Western Society of Naturalists en de International Society of Vertebrate Morphologists. %DWIN & "ARTHOLOMEW -3
(auteur) behaalde zijn kandidaatsexamen aan de Bowling Green State University in Ohio en studeerde af aan de Universiteit van Hawaï. Hij heeft een brede belangstelling voor anatomie van de mens en fysiologie tot paleontologie; mariene biologie en vissen kweken voor amateurs. Mr. Bartholomew geeft les in anatomie en fysiologie van de mens XXVI
op middelbare scholen en aan de universiteit. Bovendien geeft hij zeer uiteenlopende cursussen biologie (van botanie tot zoölogie) aan het Maui Community College. Op dit moment geeft hij les aan de historische Lahainaluna High School, de oudste middelbare school ten westen van de Rocky Mountains. Hij schrijft artikelen voor vakbladen, een wekelijkse krantencolumn en veel tijdschriftartikelen. Samen met dr. Martini schreef hij Structure and Function of the Human Body (Prentice Hall, 1999) en The Human Body in Health and Disease (Prentice Hall, 2000). Bartholomew is lid van de Human Anatomy and Physiology Society, de National Association of Biology Teachers, de National Science Teachers Association, de Hawaï Science Teachers Association en de American Association for the Advancement of Science. +ATHLEEN 7ELCH -$
(klinisch adviseur) studeerde af als arts aan de Universiteit van Washington in Seattle en liep haar co-schappen aan de Universiteit van North Carolina in Chapel Hill. Gedurende twee jaar werkte ze als directeur van de gezondheidszorg voor moeder en kind aan het LBJ Tropical Medical Center in Amerikaans Samoa en daarna was ze lid van de afdeling huisartsengeneeskunde aan de Kaiser Permanente Clinic in Lahaina, Hawaï. Sinds 1987 heeft ze een privépraktijk. Dr. Welch is lid van het bestuur van de American Aca-
