Diabetessymposium 2012
Als educator zit je “vast” met je patiënt, is hij nu voer voor de psycholoog? Sylvia Gijbels - klinisch psychologe Marijke Van Rijsselberghe - diëtiste - diabeteseducator
Casus (1): voorstelling patiënt • Patiënt: – Gustaaf – 65 jaar – Gepensioneerd, leerkracht horeca-opleiding + traiteurzaak – Lid VDV
Casus (2): medische geschiedenis • • • • • • •
2001: Diabetes mellitus type 2 Overgewicht Arteriële hypertensie Hypercholesterolemie 2008: cerebrale bloeding na trauma 2008: blaas: trans.celcarcinoma 2009: ziekte van Parkinson
Casus (3): medicatie • OAD: Metformax 850mg, Unidiamicron 60mg • Insuline: NovoMix30: 20E - 0 – 32E • Hypertensie: sartaan, beta-blokker • Hypercholesterolemie: statine
• OSAS: C-PAP
Casus (4): dieetbegeleiding • 2006: “jaarlijkse controle”: – 2 x zelfst. diët. in verleden, geen opvolging – Beweging: tuin, paarden verzorgen – Voedingsanamnese – G = 91,6 kg; L = 1m70; BMI = 31,7
Casus (5): voedingsanamnese • Ontbijt: 1 of 2 sneden rond bruin brood, minarine, zoet beleg: jam met maltitol, choco met maltitol, magere smeerkaas, koffie
• Voormiddag: Soep/croissant/niets/koffie
• Middag: 150g aardappelen, 200g groenten, 100g vlees, geen saus, water of light frisdrank
Casus (6): voedingsanamnese • Namiddag: Koffie +++
• Avond: 5 of 6 sneden rond bruin brood, minarine, light kaas of allerhande vleeswaren (dik belegd), koffie met zoetstof
• Laatavond (20u): Honger, goesting frigo / fruit (zoet = “miniem”)
Casus (7): advies • Voeding: energie-arme snacks voor avond • Beweging: fietsen, hometrainer
Casus (8): dieetbegeleiding • 2007: – G = 93,4 kg; BMI = 32,3 – HbA1c = 8,8 % – Anamnese: 100g aardappelen i.p.v. 150g – Moeilijk ‘s avonds!
• 2007: – G = 93,6 kg – Doorverwijzing door arts: “maagvullers”
Casus (9): dieetbegeleiding • 2009: – Medicatie: 2 x NovoMix 50 – G = 86,5 kg; BMI = 29,9 – 2 x operatie – Avondsnack: fruit / soms koek met maltitol
• 2010: – G = 88,8 kg; HbA1c = 7,2 % – Veel beweging – Avondmaal 3 sneden brood i.p.v. 5 of 6 – Avondsnack: yoghurt, fruit, speculoos, charcuterie …
Casus (10): dieetbegeleiding • 2011: – HbA1c = 8,1 %, G = 90 kg – Avondmaal later op avond (19u i.p.v. 17u30) – Avondsnack: 1 stuk fruit + 1 rijstpap met zoetstof
• Juni 2012: – telefoon: vraag “om te verdikken” om in aanmerking te komen voor gastric bypass
Casus (11): dieetbegeleiding • Juli 2012: – G = 93,0 kg – Consult omwille van vraag… – Patiënt is afgestapt van GB na consult met chirurg en overwegen – Vraag om hulp – Overleg met endocrinologe – Doorverwijzing naar psychologe: telefoonnummer meegegeven
Het psychologisch consult
Psychologisch consult: Wat houdt dit in? • Anamnese – – – – – – – – – –
Gewichtsevolutie en inzicht in oorzaken Korte bevraging eetgedrag Bevragen van eventuele eetproblemen/-stoornissen Dieetgeschiedenis; zicht op reden van falen, eigen actieve inbreng hierin? Activiteitsniveau Emotionele beleving, ikv overgewicht, diabetes Aanwezigheid depressieve klachten, depressieve voorgeschiedenis Copingsvaardigheden Sociale gegevens Verwachtingen en motivatie
Mogelijke problemen 1. Gebrek aan motivatie • Motivatie zit niet goed… • Vaak herval in oude eetgewoonten • Motivatie als proces (zie Diclemente en
Proshaska) • Motivationele gespreksvoering
• Goed oog hebben voor wat cliënt zelf wil!
Stadia van verandering bij gewoonteproblemen definitieve uitgang/ gezond gedrag
de ou
te ru g
va l
lh vo n
n
e eg
Naar Prochaska, DiClemente, & Norcross, 1992
voorstadium
erw ov
be vo slis or se be n re en id en
uitvoeren
Start/ ongezond gedrag
Motivatiecyclus • Stap 1 tot en met 3 zijn erg belangrijk – Gaan bepalen in welke mate je succes boekt met behandeling! – Deze stappen worden echter vaak overgeslagen! • Goed nagaan waar je pt zich in bevindt! – Hulpverleners gaan er vaak vanuit dat mensen in actiefase zitten, terwijl dit vaak niet het geval is! • Toch is het belangrijk om in eerste gesprek hoogte te krijgen van motivatie van cliënt tussen de regels lezen! • Mensen wijzen op een terugval, maar is normaal • Werken aan een gezonde levensstijl is een leerproces • Anders gaan eten en meer bewegen is niet zozeer een kwestie van wilskracht maar van vaardigheden
Motivatiecyclus • • • •
Door wie is hij doorverwezen? Wat in verleden al geprobeerd? Waardoor mislukt? Inzicht in verkeerde eet/beweeggewoonten? (oorzaak van overgewicht, reden van mislukken voorgaande dieetpogingen,…) • Wil je echt veranderen? Concrete bv. aanhalen!
Taken in de fase van • Voorbeschouwing – Verhoog de bewustwording tot nood aan verandering – Verhoog de ongerustheid over het huidig gedragspatroon – Hou de mogelijkheid tot verandering open Doel: Serieus nadenken over gedragsverandering
• Beschouwing Op een rijtje zetten van: – Voor- en nadelen van huidige gedrag – Voor- en nadelen van gedragsverandering Beslissingsbalans! Doel: Kosten-batenanalyse leidt naar een beslissing tot verandering
Taken in de fase van • Voorbereiding – Engagement voor verandering verhogen – Komen tot een uitvoerbaar, realistisch veranderingsplan Doel: Op korte termijn uitvoerbaar actieplan
• Uitvoering – Implementatie van veranderingsstrategieën – Aanpassen van het veranderingsplan, indien noodzakelijk – Volhouden van het engagement in moeilijke momenten
Doel: Succesvol gedragsverandering bekomen en nauw gedragspatroon volhouden gedurende een aanzienlijke periode
Taken in de fase van • Consolidatie – Behouden van de gedragsverandering in verschillende risicosituaties – Vermijden van een terugval of herval in oud gedrag Doel: Verandering van gedrag op lange termijn
• Terugval – Terugval leren zien als een leermoment – Terugval is normaal en kan overwonnen worden – Help de pt de moed niet te verliezen en het moreel op te krikken Doel: Vernieuwen van motivatie en vertrouwen in gedragsverandering hernieuwen
Motivationele gespreksvoering • • • •
Empathie Meeveren met de weerstand Uitlokken van discrepantie Zelfvertrouwen, geloof in eigen competenties
• Doel: Verandertaal uitlokken
Literatuur (William R. Miller & Stephen Rollnick):
Motiverende gespreksvoering (2005). Motiverende gespreksvoering in de gezondheidszorg- Werken aan gedragsverandering als je maar 7 minuten tijd hebt (2009).
Mogelijke problemen 1. Gebrek aan motivatie • • • •
Beslissingsbalans Schaalvragen Leven over vijf jaar Wil je, kan je, ben je er klaar voor?
Beslissingsbalans Voordelen van vroegere eet- en beweeggewoonten
Nadelen van vroegere eet- en beweeggewoonten
Nadelen van gezondere eet- en beweeggewoonten
Voordelen van gezondere eet- en beweeggewoonten
Mogelijke problemen
2. Te hoge verwachtingen/doelstellingen • Mensen verwachten onrealistische zaken • Gesteund door media en buitenwereld • Doelstellingen en verwachtingen realistisch maken! • Kleine haalbare doelstellingen formuleren • Vaak spelen foutieve gedachtepatronen hierbij een rol! • Nadruk dat het geen dieet is!
Stap per stap… - Ga stap voor stap - Neem haalbare stappen
-
Bij te grote stappen
neem een extra tussenstap
Mogelijke problemen 3. Eetstoornissen (1) • Emotioneel eetgedrag – Goed nagaan, soms zijn mensen hier zelf niet bewust van – Via Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag – Via dagboek en gedragsketting nagaan wat eten uitlokt, welke situaties, gedachten en gevoelens een rol spelen – Werken rond betere copingstrategieën, assertiviteit – Bron opsporen en dit aanpakken – Is vaak top van de ijsberg!
Mogelijke problemen 3. Eetstoornissen (2) • Eetbuien – Doel: regelmatig eetpatroon, verminderen van eetbuien – Vragenlijst: BETCH (Binge Eating Trigger Checklist) – Nuttige zelfhulpboek: J. Vanderlinden: ‘Boulimia en eetbuien overwinnen in 10 stappen’. • Boulimia/anorexia nervosa – Gespecialiseerde aanpak • Stiekem eten – Exposure • Nieuwe vormen van eetstoornissen – Nachtelijk eten – Orthorexia – …
Mogelijke problemen 4. Lijngericht denken rond eten • Verkeerde cognities rond eten • ‘Dieetgevangenis’ • Deze gedachten zorgen ervoor dat het niet lukt! • Creëert jojo-effect • Ook sociale druk van buitenaf; commentaar van echtgenoot, kinderen, vrienden,…spelen grote rol!
Mogelijke problemen 5. Aanvaardingsproblematiek • Ik wil diabetes niet aanvaarden • Rebellerend gedrag stellen= normale reactie maar moet overgaan! • Is soms teken van ontkenningsfase • Werken rond negatieve gedachten rond diabetes; welke zijn heersende cognities, kloppen deze? • Bij prikangst: exposure • Bij angst voor te prikken in het openbaar: exposure • Act (en Mindfulness) technieken
Casus (12): consult psychologe • Rol van verveling ‘s avonds • Rol van echtgenote die commentaar geeft: “Het gaat je toch niet lukken” • Aanvaardigsproblematiek Parkinson, leidt tot frustraties, leidt tot eten
• Als afleiding heeft, geen drang meer om naar koelkast te gaan
Opvolging diëtiste • Gewichtscontrole • Opvolging voedingsgewoontes • Bijsturen kennis rond mogelijke avondsnacks • Bevestiging geven!
Casus (13): opvolging diëtiste • Sept 2012: – 2x bij psychologe geweest – Voeding: door activiteit in de avonduren geen avondsnack meer betere ochtendglycemie – Vragen rond merken van yoghurt, pudding – Patiënt dacht geen gewichtsverschil te hebben G = 92,2 kg (-0,8)
Besluit Als educator: – Wat kan je zelf al starten? – Hoe kan je aankaarten bij je patiënt dat een psychologisch consult nuttig kan zijn? – Drempel verlagen
• Voor meer info: www.eetexpert.be
