Deltadynamiek - verbinding als kracht

Deltadynamiek - verbinding als kracht

Auteurs: Henk Puylaert en Henk Werksma H2Ruimte, penvoerder Delft United [email protected]

Met medewerking en/of inspiratie van de overige leden van Delft United: Beitske Boonstra (TNO), Laura de Bonth (Urban Synery), Willem van Deursen (Carthago), Wouter Jonkhof (TNO), Theo Reijs (TNO), Egbert Stolk (TU DelftBouwkunde) Dirk Verhagen (Urban Synergy) en Pier Werksma.

Stellingen 1. Een droom is geen eindbeeld ver weg, maar een kompasrichting waarheen slimme groeistrategieën vanuit de werkelijkheid leiden. 2. Onderzoekers en ontwerpers moeten elkaar permanent bevragen en met elkaar in discussie gaan over de verbinding tussen problemen, kansen, ambities, oplossingen en effecten. Broedende kippen moeten gestoord worden! 3. Planologen en ontwerpers moeten vooral samenwerken aan innovatieve doch realistische samenhangende oplossingen voor een selectief aantal problemen. Dat kan niet zonder directe betrokkenheid en interactie met sectordeskundigen. 4. Ruimtelijk ontwerpen in prijsvraagverband levert (noodzakelijke) speelruimte op die in traditioneel opdrachtgeverschap - opdrachtnemerschap niet bestaat.

“Wie geen dromen heeft, heeft evenmin een werkelijkheid” - Karel Boullart, kunstfilosoof. “Planologen en ontwerpers zorgen wel voor een innovatieve integrale oplossing!” Die pretentie is veel te hoog. Door stapeling van ambities komen traject niet tot een eind. Een ontwerpproces moet primair gericht zijn op een flinke doch haalbare kwaliteitsimpuls voor een gebied. Dit vraagt enige bescheidenheid. Ook vraagt dit dat vroegtijdig en blijvend de relevante disciplines en spelers betrokken zijn. Pas dan kunnen op creatieve wijze marktgerichte oplossingen tot stand komen. Inleiding Deltapoort: nieuwe dromen De Deltapoort is het gebied langs en tussen de grote vaarwegen van Dordrecht naar Rotterdam. De werkelijkheid in Deltapoort liegt er niet om: als kruispunt van corridors kampt het gebied met grote ruimtelijke spanningen. De behoefte aan nieuwe dromen, aan een sterke kwaliteitsimpuls is enorm. Daarom riep de Eo Wijers-stichting voor haar prijsvraag 2008 ontwerpend Nederland op met voorstellen te komen om nieuwe kwaliteiten toe te voegen, de identiteit van het gebied boven het maaiveld te krijgen en een nieuwe balans te vinden in de enorme wateropgave waar het gebied mee kampt. De vorm van een prijsvraag bood de mogelijkheid om in een ‘laboratorium’ los te komen van de waan van alle dag en bevrijd te worden van invloed van bestuurders, beambten, burgers en belangengroepen. Dat zijn omstandigheden om heerlijk weg te dromen, los van de werkelijkheid…. Delft United Eén van de 17 teams die het ‘laboratorium’ gebruikten om een ontwerp te maken voor Deltapoort is genaamd ‘Delft United’. De toevoeging ‘United’ onderstreept de diversiteit aan disciplines binnen het team. De insteek: door de diversiteit van invalshoeken (stedenbouw, planologie, water, verkeer&vervoer, ecologie en economie) zijn de teamleden gedwongen al hun analyses en ontwerpkeuzen toe te lichten en te verdedigen. Van begin tot eind is het werk in het ‘laboratorium’ een ontdekkingsreis geweest met als uitdaging droom en werkelijkheid te verbinden. Het resulteerde in de inzending “Deltadynamiek – verbinding als kracht”. Een paper voor de Plandag is een goede aanleiding voor het ontwerpteam om te reflecteren op het doorlopen ontwerpproces en inzichten aan te dragen hoe de verbinding tussen droom en werkelijkheid is te leggen. Leeswijzer Het eerste deel van dit paper neemt de lezer mee naar de regio Rotterdam – Dordrecht. We beschrijven de essentie van ons ontwerp. Het tweede deel reflecteert in het licht van het thema “tussen droom en werkelijkheid”. Aan de orde komen thema’s als afbakening, identiteit, flexibiliteit in tijd en ruime, verantwoordelijkheden, verbinding lange en korte termijn en ontwerpend onderzoeken. Deel 1 Deltadynamiek – verbinding als kracht De werkelijkheid van het verleden Eeuwenlang was de Rijn- en Maasdelta een natuurlijke rivierdelta met uitgestrekte zoetwatergetijdegebieden. De natuurlijke gesteldheid van het gebied veranderde door dijkaanleg en cultivering door mensen. Het vruchtbare rivierslib werd duurzaam gebruikt voor inpoldering en winning van grondstoffen (klei). Door deze menselijke ingrepen slonk het zoetwatergetijdegebied. Voortdurende opslibbing van het rivierbed maakte aan het eind van de 19e eeuw riviernormalisatie nodig. En nog recenter: veel slibwinning verdween bijvoorbeeld doordat steenfabrieken langs de Hollandse IJssel verdwenen, zellingen waardeloos werden en dienden als stortplaatsen voor afval.

In 1971 werd het getij grotendeels gedempt door de sluiting van het Haringvliet en de Grevelingen. Vanaf dan is de Nieuwe Waterweg in de Rijn- en Maasdelta de enige open verbinding naar de zee en verantwoordelijk voor een beperkte getijdewerking in het gebied. Deze werkelijkheid van het verleden is de kracht én de zwakte van het gebied. De kracht is zichtbaar in wat het ontwerpteam noemt ‘de natuurlijke krachten van Deltapoort’, de zwakte in de verrommeling en versnippering van het gebied. Hedendaagse werkelijkheden: natuurlijke krachten en verrommeling en versnippering De ontwerpregio is een krachtig en dynamisch gebied vol verrassende elementen. Er zitten sterke internationale (watergerelateerde) bedrijven. Fraaie Hollandse landschappen omringen de regio. Enkele vloedbossen liggen als parels in het gebied en getuigen wat het gebied ooit was: een natuurlijke rivierdelta met uitgestrekte zoetwatergetijdegebieden. De rijke cultuurhistorie tekent het verleden: Dordrecht de oudste stad van Holland, de molens van Kinderdijk en veel industrieel erfgoed uit de 19e en 20e eeuw. Het “natuurlijke” proces van zeewaarts verplaatsen van de havens laat gunstig gelegen buitendijks ontwikkelingsgebieden vrijkomen die tevens geschikt zijn voor een meer kennisintensieve economie. De stad en de haven komen in economische en ruimtelijke steeds meer los van elkaar te staan. Ook voor de stad biedt dit nieuwe kansen. Rotterdam richt zich op als markante, eigentijdse centrumstad. De snelle ontwikkeling van het gebied kent een keerzijde. Veel (inter)nationale verbindingen doorsnijden het gebied en beïnvloeden de leefbaarheid negatief: milieuhinder, barrièrewerking en versnippering van (groen)gebieden. De oprukkende steden verdringen het groen dat beperkter en eenzijdiger wordt. Grote groengebieden aan de overkant van de rivier zijn matig toegankelijk. Het gebied verrommelt en heeft daardoor een weinig herkenbare identiteit. Gevolg is dat hoge en midden inkomens de leefkwaliteit als onder de maat beoordelen en hun heil (woonomgeving) buiten het gebied zoeken. Ook is het de vraag hoe de ‘oude maakindustrie’ in het gebied vernieuwd en aangevuld kan worden. De komende werkelijkheid Veranderingen in klimaat, economie en demografie dienen zich aan. Klimaatverandering vraagt veiligheid tegen de komst van meer water uit zee en achterland, de zoetwatervoorziening veilig stellen en de kansen voor natuur benutten. Ook is een voldoende waterdiepte bij lagere zomerafvoeren nodig om de bevaarbaarheid van (internationale) scheepvaarroutes te garanderen. Internationale ontwikkelingen in de economie veranderen de eisen aan vestigingsmilieus van bewoners en bedrijven. De diensteneconomie vraagt andere vestigingsmilieus dan grootschalige terreinen voor (havengerelateerde) bedrijvigheid. Naast vergrijzing zien we de bevolking welvarender worden en het aantal alleenstaanden toenemen. De vraag naar groene woonmilieus neemt sterk toe. De mobiliteit van personen, goederen en informatie groeit, zeker internationaal.

Werkelijkheden verbinden tot nieuwe droom De komende werkelijkheid vraagt om een nieuwe droom voor de agglomeratie Rotterdam – Drechtsteden en het tussenliggende gebied de Deltapoort. De uitdaging is om de werkelijkheid van het verleden te verbinden met de werkelijkheid van vandaag en (over)morgen. De centrale vraag die het ontwerpteam zich oplegde luidt: hoe verbinden we de actuele golven van verandering met de natuurlijke dynamiek van een deltagebied? Het ontwerpteam stelt drie uitdagingen centraal die in de titel “Deltadynamiek, verbinding als kracht” terugkeren. Allereerst deltadynamiek. Het team wil het wezen van ligging in de delta zichtbaarder maken in de wijze van omgang met landschap, natuur, cultuur en stad zonder concessies te doen aan de waterveiligheid. Ten tweede verbinding met als uitdaging het gebied te laten profiteren van de ligging aan (inter)nationale verbindingen en nabij gelegen nationale landschappen en parken. De derde uitdaging is binding. Mensen binden aan het gebied door aantrekkelijke verblijfsgebieden, eigen identiteit en cultuurhistorie. In het bijzonder wil het ontwerpteam mensen met (in potentie) een hoog inkomen vasthouden en van buiten aantrekken. De samenhang tussen deze drie uitdagingen moet het gebied smoel geven. Medebepalend voor die samenhang is de keuze vooraf voor een helder verstedelijkingsconcept. Verstedelijkingsconcept Het stedelijk gebied van Rotterdam, Drechtsteden en de voormalige tussengelegen rijksbufferzone beschouwt het ontwerpteam als één agglomeratie die zich ontwikkeld langs de rivieren. Centraal in deze agglomeratie ligt het eiland van IJsselmonde. Het stedelijk weefsel is ingekapseld in water- en groengebieden. Het centrum van Rotterdam is het primaire centrum van de agglomeratie. Secundaire centra op het gebied van diensten, winkelen en stedelijke recreatie zijn Dordrecht Zwijndrecht (Maasterras en Dordrecht centrum) en Zuidplein. De keuze voor dit verstedelijkingsconcept is enerzijds ingegeven door de wens om de grote nationale landschappen en parken in de directe omgeving te vrijwaren van verstedelijking. Anderzijds door de stelling dat een gebied waar één miljoen mensen dicht bij elkaar leven gediend is met een grote differentiatie aan woon- , werk- en recreatiemilieus die horen bij een “stad” van die omvang. Aan de hand van de driedeling deltadynamiek, verbinding en binding komt eerst het niveau van de agglomeratie Rotterdam – Drechtsteden aan de orde en vervolgens het gebied tussen Rotterdam en Dordrecht (Deltapoort). Deze driedeling is mede gebaseerd op de drie lagen uit de lagenbenadering: grondlaag, netwerken en occupatie. Agglomeratie Rotterdam - Drechtsteden Deltadynamiek Waterveiligheid De veiligheid van Deltapoort tegen bedreigingen uit zee waarborgt het ontwerpteam op korte termijn door achterstallig onderhoud aan dijken weg te werken. Op langere termijn (na 2050) is eventuele opwaardering van de Haringvlietsluizen en de Maeslantkering nodig. Dit waarborgt de waterveiligheid nog niet voldoende: grote rivierafvoeren bedreigen het gebied vooral als de zeekeringen gesloten zijn waardoor het rivierwater de zee niet bereikt. De oplossing hiervoor is een zogenoemde flipperkering bij Westervoort in oost Nederland waar de IJssel begint.

Bij een teveel aan water in de Rijn kan deze flipperkering water via de IJssel afleiden naar het IJsselmeer. Ook werkt de flipperkering omgekeerd: bij droogte stuurt deze op voldoende water in de Rijn voor de internationale scheepvaartroutes en voor het fixeren van de zouttong in de Rijn- en Maasdelta. Naast bovengenoemde voorzieningen zijn langs de rivieren hoogwatervrije terreinen nodig in de vorm van zeer brede deltadijken die o.a. voor wonen zijn te benutten.

Getijdenbeweging als identiteitdragers De getijdenbeweging in de rivieren is op wereldschaal uniek en zijn in potentie dé identiteitsdragers van het gebied. Daarom is in ‘Deltadynamiek’ de getijdenbeweging zo ver als mogelijk hersteld naar de situatie van voor de uitvoering van de deltawerken. Door de Haringvlietsluizen op een kier te zetten neemt de getijdenwerking in het gebied met circa 30 centimeter toe. Het “kiermanagement” garandeert de veiligheid, zorgt dat de zout-zoet overgang geen grens overschrijdt en stelt de zoetwatervoorziening stelt. Door de open Nieuwe Waterweg blijft er getijdenwerking in de Nieuwe Maas en de Noord. Verbinding Autonetwerk In de wegverbindingen komt een sterker onderscheid tussen de grote (inter)nationale verbindingen en de regionale verbindingen. De A4 en A15 ontwikkelen zich stapsgewijs tot de internationale noordzuid- en oost-westverbindingsassen. Er vindt een scheiding plaats tussen internationaal verkeer met relatief weinig op- en afritten en het regionale verkeer. De A16 wordt ontlast door de A4 en krijgt een regionale functie en wordt op die functie ingericht. Vaarnetwerk ´Deltadynamiek´ brengt een gradatie aan in de vaarnetwerken. De Oude Maas vormt de internationale scheepvaartroute en wordt op die kwaliteit ingericht, evenals de Beneden en Boven Merwede naar Duitsland en de Dordtse Kil naar België.

De uitplaatsing van de havens heeft op termijn tot gevolg dat de drukke scheepvaartroute via de Nieuwe Maas aan belang inboet. De oevers van de Nieuwe Maas worden heringericht tot riviernatuur in combinatie met groenrode woonwerkgebieden. OV-netwerk Naast de HSL met ook een directe verbinding naar Schiphol en de Betuwelijn krijgt Rotterdam op termijn een snelle spoorverbinding naar het oosten. Een ontwerpoptie (na 2025) is een afzonderlijke goederenverbinding naar België eventueel in combinatie met de HSL mede ter oplossing van externe veiligheidsproblemen in Dordrecht. Op het niveau van de Zuidvleugel van de Randstad (LeidenDordrecht) functioneert de Stedenbaan. Binding Ecologie & Groen De oevers langs de Nieuwe Maas en de Noord worden heringericht tot internationaal zeldzame zoetwatergetijdegebieden. Een parelketting van vloedbossen wordt ontwikkeld tot ‘De Hollandse Poort’. Deze parelketting vormt een dragende ecologische hoofdstructuur. De bereikbaarheid van de nationale landschappen en parken verbetert door de inzet van peoplemoverpontjes en watertaxi. Aan de rand van het stedelijk gebied komen regionale parken tot ontwikkeling zoals IJsselmonde. Wonen en werken Aan de oevers van de getijdenrivieren en in oude havens wordt op buitendijkse gronden een grote variatie aan klimaatbestendige woonwerkmilieus gecreëerd. De diversiteit van de oevers – van stedelijk tot vloedbossen en van vaarsnelwegen tot getijdengeulen – garandeert diversiteit in milieus met herkenbare plekken waar ook internationale kenniswerkers zich thuis voelen. De toegevoegde woonmilieus zijn centrumstedelijk of landelijk van aard. Deltapoort Deltadynamiek Waterveiligheid Op dit niveau krijgt waterveiligheid vorm door brede Deltadijken die onder andere te ontwikkelen zijn als woon- en werkgebied (zie binding). Sediment, onder meer afkomstig uit de rivieren en uit het onderhoud aan getijdennatuur, is te gebruiken voor deze deltadijken en de klimaatbestendige woonen werkgebieden. Getijdennatuur Het reeds bestaande Stormpoldervloedbos krijgt langs de Nieuwe Maas en de Noord navolging. De vloedbossen van Stormpolder, de Zaag en de buitengronden van Huys ten Donk vormen de kern van “De Hollandse Poort”. De getijdewerking is hier relatief groot met een getijslag van circa 1.5 meter.

We voorkomen dichtslibben van de geulen door een slimme inrichting met spiraalgetijdegeulen en slibopvanggat nabij de monding van de geul. Ook langs de Oude Maas komt getijdennatuur terug zonder de scheepvaart te belemmeren. Verbinding Aangezien de verstedelijking zich sterk op de rivier richt, is de afstand tot het dragende regionale openbaar vervoer (de Stedenbaan) in Deltapoort te groot. Nieuwe verbindingen zijn nodig. Een systeem met vrije busbanen brengt openbaar vervoer naar de mensen. Langs de rivieroevers komt een nieuwe parallelle ontsluitingsstructuur met directe en snelle aansluitingen op Randstadrail en op het NS-net. De noord- en zuidoever van de Nieuwe Maas zijn met OV onderling goed ontsloten. Op termijn is dit systeem uit te bouwen met tangentiële verbindingen zodat via een ladder- of rasterstructuur de (gespreide) attractiepunten snel bereikbaar zijn. Dit is een voorwaarde om de agglomeratie als een stad te laten functioneren. Rond de stations van de Stedenbaan, de haltes van de snelle watertaxi en een aantal bushaltes van de vrije baan intensiveert het ruimtegebruik plaats.

Kijfhoek wordt een Park+R-station aan de Stedenbaan. Het is zowel een overstappunt van de auto op de trein als een halte, die een van de toegangspoorten is van het nieuwe stadspark Buiten Kijf. Het regionale wegverkeer maakt gebruik van regionale banen van de grote verbindingen door het gebied (A15 en A16). Dit concentreert de hinder en zorgt voor betrouwbare reistijden. Binding De oudere werkgebieden aan de Nieuwe Maas en de Noord transformeren tot nieuwe woon- en werkgebieden met een grote variatie aan woningen, bedrijfsgebouwen, campussen (onderwijs – onderzoek - productie) en woon-werkgebouwen. Deze milieus profiteren van de verzachting en vergroening van de oevers. Deze zijn toegankelijk via natuurwandelpaden. Ruimte aan de rivier wordt intensiever ontwikkeld voor combinaties van wonen, werken en voorzieningen. De aangeboden woonmilieus oefenen op hogere inkomens een aantrekkingskracht uit. Het nieuwe stadspark “Buiten Kijf” heeft een functie voor de agglomeratie en zorgt dat de achterkanten van Zwijndrecht en Hendrik Ido Ambacht “voorkant”-kwaliteit krijgen. Het bos in het park pakt de overlast van de A16 in. Naast Kijfhoek-station komt een groot openlucht evenemententerrein “Kifelands” voor onder andere popconcerten.

Langs de Oude Maas tussen Zwijndrecht en Heerjansdam komt een duur woonmilieu “Develdelta” gebruik makend van de getijdenwerking. Een hoogwaterbestendige locatie of brede “dijk” ontstaat door gebruik te maken van sediment uit de Rijn. Gleuven in de dijk laten het water uit de Oude Maas toe. De getijslag is hier circa 75 cm. In dit gebied komt een villamilieu dat uniek is in Nederland en concurreert met Wassenaar en ’t Gooi. Het betreft grote kavels (tot 4.000m²) met ruime villa’s (prijsklasse > 2,0 miljoen euro).

Develdelta en Buiten Kijf Hoe, waarmee en met wie Bovenstaande ontwikkelingsvisie is een kompas dat flexibiliteit in tijd en ruimte biedt. Deze visie wordt vastgelegd in een structuurvisie voor de agglomeratie Rotterdam – Drechtsteden met bijbehorend uitvoeringsprogramma. Een voorwaarde voor succes is dat de structuurvisie op een interactieve wijze tot stand komt en het eindresultaat brede steun geniet bij betrokken partijen zoals rijk, provincie, regiobesturen, gemeenten, waterschappen, georganiseerd bedrijfsleven en natuurorganisaties. Besluitvorming in een geneste structuur zorgt voor afstemming van nationale en regionale programma’s en voor tempo in de uitvoering. Voor de Agglomeratie Rotterdam - Drechtsteden zijn overheidspartijen leidend. Er komt een programmaorganisatie voor een periode van maximaal 10 jaar met als vaste kern het rijk, de provincie, de beide regio’s en de waterschappen. Gegeven de nationale opgave trekt het rijk. Het gaat vooral om investeringen in de grondlaag en de netwerklaag zoals waterkeringen, infrastructuur en ecologische hoofdstructuur. Extra rijksinvesteringen zijn legitiem gezien het jarenlange gebruik van het gebied ter glorie van het vaderland. Het heeft een sterke Rotterdamse haven opgeleverd en een grote bijdrage aan de Nederlandse economie, waarvan de regio nauwelijks geprofiteerd heeft (TNO, 2002) en vele lasten in de vorm van milieuhinder, barrières en versnippering te verwerken heeft.

Schema Investeringsprogramma

Het programma voor de Deltapoort bestaat uit vele lokale en regionale projecten. De programmaorganisatie bestaat in de kern uit de twee regio’s, de gemeenten, de waterschappen en vertegenwoordigers van partijen uit de diverse transformatiegebieden. Per project sluiten publieke en private partijen een coalitie. Investeringen in de occupatielaag staan centraal. De private sector financiert. De overheid steunt met trigger money, voorfinancieringen bij de vorming van fondsen voor lastige herstructureringen, mogelijkheden voor ruimte voor ruimte regelingen, DBFM-constructies, accurate procedures op het raakvlak van gebiedsontwikkeling en milieu en ruime mogelijkheden voor experimenten. Experimenten betreffen gebiedsconcessies voor private partijen en zelforganisatie (planvorming) van bewoners en bedrijven. Deel 2 De verbinding tussen droom en werkelijkheid Wat leert “Deltadynamiek – verbinding als kracht” over de brug tussen droom en werkelijkheid? Creëer duidelijkheid over het vertrekpunt en neem hier voldoende tijd voor Regionale opgaven voor gebiedsontwikkeling zijn inhoudelijk en procesmatig uitermate ingewikkeld. Een eerste valkuil is dat projectteams alle problemen monopoliseren. “Planologen en ontwerpers zorgen wel voor een innovatieve integrale oplossing!” Die pretentie is veel te hoog. Door stapeling van ambities komen traject niet tot een eind. Een tweede valkuit is een te sterk accent op de ambitie en

te weinig aandacht voor de analyse van de worteling van de wezenlijke problemen. Het ontwerp komt los te staan van de realiteit. De Zeeuw (2009: 28) noemt dit “te veel aandacht voor het bijzondere en minachting van het alledaagse”. Een stevige verkenningsfase begint met een goede gebiedsanalyse. De lagenbenadering brengt structuur in die analyse. Daarnaast past een beleids- en actoranalyse. Deze analyses leveren basismateriaal voor een SWOT-analyse van het gebied. Zet vervolgens problemen en kansen centraal die zowel urgent als substantieel te beïnvloeden zijn door de participanten in het planvormingsproces. Een stevige verkenning vraagt tijd, maar betaalt zich later terug. Deltadynamiek stelt waterveiligheid, de ontwikkeling van unieke ecologische structuren, woonmilieus voor hogere inkomens, benutten van cultuurhistorie en profiteren van doorsnijdende infrastructuur als uitdagingen centraal. Andere problemen en uitdagingen zoals versterking van de economische structuur en de herstructurering van vele naoorlogse wijken met een grote sociale problematiek worden niet ontkend. Voor deze problemen worden geen oplossingen gezocht. Wel wordt oplossingsruimte open gehouden binnen de oplossingsrichtingen voor de centrale opgaven. Laat identiteit en herkenbaarheid een grote rol spelen Onderscheidend vermogen is voor de economische concurrentiepositie van een regio relevant. De herkenbaarheid van een gebied voor de eigen bevolking groeit als dit onderscheidend vermogen aansluit bij de “roots” en de identiteit van het gebied. Juist in een tijd van globalisering, waarin regio’s en steden steeds meer op elkaar lijken, is herkenbaarheid van de eigen plek een extra kwaliteit. Door met het wezen van het gebied te beginnen, zijn dromen over de toekomst te voeden. In deltadynamiek is de deltaligging met de dagelijks de werking van eb en vloed een belangrijk vertrekpunt. In het verleden duidelijk zichtbaar en beleefbaar, omdat de inrichting door die dynamiek werd bepaald. Tegenwoordig nagenoeg onzichtbaar gemaakt. Door de werkelijkheid van getijdenwerking centraal te stellen en te dromen over een toekomst met zichtbare getijdenwerking zijn ideeën ontstaan over de inrichting van rivieren en oevers met vloedbossen en versteende oevers met meerdere maaivelden. In de streek roept dit een positieve “aha erlebnis” op wat voor betrokkenheid belangrijk is. Creëer flexibiliteit in tijd en ruimte door te werken met heldere inrichtingsconcepten Een ontwerp is met lijnen, vlakken en kleuren op kaarten vaak dwingend. De indruk van een blauwdruk is snel gemaakt. De zekerheid waarmee toelichtende teksten zijn opgeschreven versterken dit. De toekomst is per definitie onzeker en vraagt om “speelruimte” in de vorm van meer flexibiliteit in tijd en ruimte. Werken met bandbreedtes komt hieraan tegemoet. In Deltadynamiek creëren we meer speelruimte door te werken met inrichtingsconcepten. Dit zijn de bouwstenen in een groeistrategie. Voor de inrichting van rivieroevers is een vijftal concepten ontwikkeld die afhankelijk van plaats, tijd en vraag op maat zijn toe te passen. Het regionale OV-systeem is gebaseerd op een raster- of laddervormig concept waarin een groeistrategie van vervoer en ruimtelijke concentratiepunten flexibel inpasbaar is. Een droom is geen eindbeeld ver weg, maar een kompasrichting waarheen slimme groeistrategieën vanuit de werkelijkheid leiden.

Concepten oeverinrichting

Creëer helderheid over verantwoordelijkheden van partijen via de lagenbenadering Wie is waarvoor verantwoordelijk en gaat betalen? Als het om de centen gaat komen realistische dromen meestal niet overeen met gedroomde realiteiten. Langdurige onduidelijkheid over verantwoordelijkheden, kosten en risico’s stimuleren dit. De lagenbenadering biedt structuur en in het bijzonder het achterliggende principe van dynamiek. De occupatielaag heeft de hoogste dynamiek. De veranderingssnelheid is globaal 20 tot 40 jaar. De netwerklaag heeft minder dynamiek, de veranderingssnelheid is al snel 50 tot 75 jaar. Het minst dynamische is de ondergrond. Veranderingen gaan langzaam (meer dan 100 jaar) en ingrepen kunnen een onomkeerbaar effect teweeg brengen. Gezien de veranderingssnelheid is het logisch dat de overheid primair verantwoordelijkheid neemt voor de ondergrond en de netwerklaag. Voor de private sector ligt een hoofdrol in de occupatielaag. In Deltadynamiek is het uitvoeringsprogramma op deze principes gebaseerd. Op het niveau van de agglomeratie Dordrecht – Rotterdam zijn vooral investeringen aan de orde in de ondergrond en netwerklaag en is het rijk trekkend en leidend. Op het niveau van Deltapoort gaat het vooral om investeringen in de occupatielaag en zijn coalities van private partijen leidend. Verbind de lange en korte termijn met een investeringsstrategie in de vorm van projecten Dromen koppelen aan de realiteit kan door projecten te benoemen die “de droom” dichterbij brengen. Dit kan vroeg in een proces door een verbinding te leggen met (voorbeeld)projecten (eventueel uit een ander gebied of land) of lopende en reeds geprogrammeerde projecten te benoemen die passen binnen de ambities. Naarmate het proces vordert, is duidelijker aan te geven welke projecten nodig zijn, hoe die ten opzichte van elkaar staan qua inhoud, betrokkenen en in tijd, welke doelen die nog meer dienen, et cetera. Deltadynamiek bevat een overzicht van de belangrijkste investeringsprojecten en deze zijn in tijd geplaatst. De absolute tijd (jaartal) is minder relevant dan volgorde en samenhang. Een dergelijk overzicht doet het realiteitsgehalte en -besef bij betrokkenen sterk toenemen. Zorg voor verstoring van broedende kippen in de wisselwerking onderzoek – ontwerp De praktijk kent weinig succesvolle voorbeelden van onderzoekend ontwerpen en ontwerpend onderzoeken. De reden is dat het verschillende disciplines (analyse - ontwerp) zijn met bijbehorende houding (uiteenleggen - bijeenbrengen). Waar ontwerpers gaan onderzoeken of onderzoekers gaan ontwerpen is de opbrengst al snel prachtige ontwerpen met slechte onderbouwing of stevige analyses met ambitieloze ontwerpen. Deltadynamiek kent een gemengd team van onderzoekers en ontwerpers. Wat leren we? Allereerst waardering voor elkaars vakmanschap. Onderzoekers zijn vaardig in problemen en kansen in breed perspectief te plaatsen. Ontwerpers zijn vaardig in het combineren van oplossingen voor verschillende ruimtelijke vragen tot één samenhangende oplossing. Visualisatie is hun grote kracht. In woord moeilijk verenigbare claims kunnen in een ontwerp zinvol verbonden zijn. Ontwerpers hebben de natuurlijke houding om ambities hoog op te schroeven mede om onderscheidend te zijn. Onderzoekers willen die ambities nog al eens reduceren en deduceren. Deltadynamiek leert dat elkaar permanent bevragen en discussiëren over de verbinding van problemen, kansen, ambities, oplossingen en effecten tot inspirerende en realistische ontwerpen leidt. Broedende kippen (zowel ontwerpers als onderzoekers) moeten gestoord worden! Literatuur Zeeuw, F. de, (2009) Minachting voor het alledaagse, in PropertyNL Magazine, nr. 3 13 feb. 2009. TNO Inro (2002) Zo werkt Rotterdam, Delft.