1
Dit artikel is een samenvatting van een lezing aan de Volksuniversiteit te Alphen aan den Rijn op 22 april 2010
Het gebruik van emoties als helende kracht Jeanne Verhulst
Werkelijk mogen zijn wie je bent. Je bent er al.
Mijn wens is dat jullie na het lezen van dit artikel een beter gevoel over jezelf hebt. Het valt mij op dat het zo ‘gewoon’ is dat mensen vinden dat er nog van alles anders moet in hun leven. “Van A naar Beter” lees je nog wel eens op de borden boven de weg. Het lijkt erop dat we daar maar steeds in ons zelf mee bezig zijn. Ik ben nu hier, maar ik wil hier weg. Mensen hebben veelal een ideaalbeeld van hoe ze eruit zouden moeten zien of hoe ze zouden moeten zijn. De kern van ons werk is dat je cliënt echt kan gaan voelen dat hij volmaakt is in zijn gewoonheid. Dat zijn volmaaktheid er juist uit bestaat dat alles in hem er mag zijn, ook de schaduwkanten en datgene in hem waar hij nou juist zo’n kritiek op heeft. De momenten dat ik me vredig voel zijn juist de momenten waarop ik weer eens een onaangename kant van mezelf heb geaccepteerd en geïntegreerd in wie ik ben. Moeten voldoen aan een ideaal beeld, de ontkenning van emoties Veel spirituele stromingen zijn gebaseerd op een ideaalbeeld, waar we naar toe moeten werken. Als je ‘verlicht’ bent, dan ben je er.
Veel spirituele stromingen (zowel Oost als West) benadrukken dat wanneer je naar het Licht kijkt je de schaduw niet meer zult zien. Dat kan (al dan niet kortstondige) verlichtingservaringen geven. Hen Straver sprak dan over ‘koud licht’. Dat is licht waarbij het voelen en emoties geen plek gekregen hebben. We zien dat zowel bij de Oosterse vormen, die gericht zijn op meditatie als ‘de weg’, als ook in de Westerse religies. Het voelen, het vrouwelijke, wordt buitengesloten. Het ‘Ego’ wordt de grote vijand waar tegen gestreden moet worden, het huidige bestaan wordt zelfs regelmatig afgeschilderd als illusie (bijvoorbeeld in de “Cursus in Wonderen”). Gewoon zijn, met alles wat zich in je aandient is dan niet meer oké. Emoties worden taboe. Veranderen doe je niet, veranderen gebeurt Wanneer mensen bij mij in therapie of voor coaching komen dan is meestal een van de vragen die ik stel: moet je van jezelf een ander mens worden? Het doel van mijn begeleiding is namelijk dat mensen gaan voelen dat ze precies goed zijn zoals ze zijn. Eigenlijk zijn ze er al. Ook als ze emoties hebben, of zich op dat moment niet prettig voelen.
2 Oefening: Ik ga met jullie een proefje op de som doen: sluit even je ogen en ga met je aandacht voor heel even naar binnen. Stel je nou eens voor dat ik je vraag wat je vindt dat je nog allemaal aan jezelf moet veranderen. Voel eens wat dat doet met je ademhaling, met je spierspanning, met je gevoel van welbevinden! Dan vraag ik jullie een paar seconden je voor te stellen dat je helemaal mag zijn wie je bent met alles wat er in je is, met alles wat je hebt gedaan, ook als je daar een oordeel over hebt. De oorlog in je hoofd mag stoppen. Rust eens uit in wie je bent, hier en nu. Je hoeft nergens meer naar toe. Hoe voel je je dan in je lichaam? Hoe gaat je ademhaling? Hoe is het met je spierspanning? Dat betekent niet dat er dan niets in je verandert. Het verschil zit er in dat wanneer je mag zijn wie je bent, met al je emoties, positief of negatief, de veranderingen vanzelf gebeuren. Veranderen doe je niet, veranderen gebeurt wanneer de liefdesenergie naar jezelf toe weer mag gaan stromen, wanneer je mag gaan zijn wie je bent……… ook als je boos bent, ook als je verdrietig of wanhopig bent. Wanneer je achter jezelf gaat staan, zul je opkomen voor jezelf van binnenuit, niet als een assertief trucje dat even helpt, maar dan weer uit je systeem verdwijnt. Ware assertiviteit betekent dat je zodanig achter jezelf staat dat je jezelf (en je innerlijke kind) niet meer in de steek laat. Mogen zijn wie je bent, met alles er op en er aan Meestal zijn we vergeten wie we ooit waren. De aanpassing als kind aan wat hoorde of aan wat je ouders konden verdragen is groot. Reeds in de baarmoeder komen heel veel invloeden binnen bij de foetus. Het kindje kent nog geen grens tussen zichzelf en de omgeving. Het is er één mee. Wat de moeder voelt, voelt het kindje ook, alsof het zijn/haar eigen gevoel is. Sommige kinderen kunnen al heel jong geen onderscheid meer maken tussen het eigen gevoel en dat van de ander. Ze dragen vaak de last van de ouders.
Lasten en emoties die niet van het kind zijn, kunnen zich niet ontwikkelen. Het kind kan die emoties geen goede plek geven, omdat het geen eigen emoties zijn, maar ze belasten het kind wel.
Wanneer je gaat ervaren wat echt bij jou hoort, kom je bij je eigen belasting. Dat is zowel de last uit dit leven, als uit vorige levens, de last die je ziel met zich mee brengt hier op aarde. Emoties en je schaduw Emoties worden maar al te vaak als negatief afgeschilderd. Het is een staat van zijn waar je maar zo snel mogelijk van af moet zien te komen. Emoties worden vaak afgeschilderd als negatief. We maken onderscheid tussen negatieve en positieve emoties. Wat te doen met die miljoenen mensen die maar gewoon mens zijn en ook last hebben van negatieve emoties, angst kennen, wanhoop voelen en verdriet en boosheid? Zijn die niet zoals ze bedoeld zijn te zijn? Ieder kent wel die momenten in het leven waarin je iets zeer emotioneels hebt meegemaakt. Wanneer je de ontmoeting aangaat met dat wat er op dat moment in je is, wordt je hart heel.“Niets is zo heel als een gebroken hart”, aldus rabbijn Mendel van Kotzk. “De wereld breekt ons hart wijs open; en juist die openheid maakt ons heel. Het open hart is de poort die de engelen uitnodigt binnen te komen, die onthult dat de wereld - zelfs in het diepst van de hel - vervuld is van het heilige”.
3 Ook de uitspraak van C.G. Jung nodigt uit tot die ontmoeting: “Men wordt niet verlicht door zich gestalten van licht voor te stellen, maar door de duisternis bewust te maken.” “Wanneer we het kwetsbaarst zijn, zijn we het meest levend, staan we het meest open voor alle dimensies van het bestaan. Onze kracht schuilt in onze kwetsbaarheid.” - Riet Okken
Volledige aanwezigheid bij het doormaken van een traumatische ervaring van bijvoorbeeld verlies, geeft je de mogelijkheid jezelf te transformeren en een ervaring op te doen die je op een andere manier nooit kunt ervaren. Wanneer we geplaagd worden door pijnlijke of kwellende emoties, proberen we er van af te komen, ze te ontwijken. Het laatste wat we willen is er door heen gaan. Gevolg: er ontstaat oorlog in ons hoofd, de oorlog tegen duistere emoties, waar we zo bang voor zijn. Wat er vast komt te zitten in ons systeem, is niet zozeer de emotie zelf, als wel het gevecht er tegen. Men geneest lijden alleen door het ten volle te ervaren, er vrienden mee te worden. Het kind in ons en emoties Een kind kan heftige emoties niet altijd aan. Dat komt vooral wanneer de volwassenen, die bij het kind zijn, het niet kunnen helpen pijnlijke gebeurtenissen te doorvoelen. Dan blijft het kind in die emotie stilstaan. Het is of de slinger van de klok dan stil is blijven staan aan een kant. De volwassene is meestal angstiger voor het doorvoelen dan het kind. Als het kind bij de hand wordt genomen en uitgenodigd wordt zich te laten zien en horen in zijn of haar verdriet of welke andere emotie dan ook,
dan kan de energie blijven stromen: de innerlijke beweging wordt afgemaakt, dus blokkades blijven uit. Maar wat vooral belangrijk is: er blijft contact tussen het kind en de buitenwereld. Het kind hoeft zich niet af te zonderen of terug te trekken in zijn of haar eigen wereldje, wat een diep gevoel van eenzaamheid teweeg kan brengen. Emotie beheersingsprogramma’s Momenteel worden er veel programma’s en trainingen aangeboden, die er op gericht zijn om de emoties te beheersen en te controleren. Bijvoorbeeld Daniel Goleman: emotionele intelligentie (beheersing van emoties). In extreme gevallen (bijvoorbeeld bij geweld) kan het nodig zijn om in eerste instantie de uiting van de emoties onder controle te brengen, omdat er anders gevaar dreigt voor de persoon in kwestie of de omgeving. Een oplossing biedt het echter niet. De emotie gaat ondergronds en kan er op een onverwacht moment zomaar uit te voorschijn komen. De echte oplossing ligt er in de dieperliggende oorzaken aan te pakken, te doorleven en tot expressie te brengen op een veilige manier. De beweging die ooit in die emotie is afgebroken, mag worden afgemaakt en werkelijk doorvoeld. Wat er momenteel plaats vindt in de katholieke kerk is hier een mooi voorbeeld van.
Katholieke kerk De seksualiteit is in feite onder controle geplaatst en ontkend. Wanneer zo’n persoon in de veilige afzondering van een klooster verblijft, kan het er onder gehouden worden, wanneer de verleidelijke buitenwereld zich aandient dan breken de remmen los (de monsters
4 komen uit de kelder), is er geen enkele controle meer en wordt de uiting vernietigend en beschadigend. De betekenis van het woord ‘emotie’ Mijn interesse in emoties is uiteraard niet uit de lucht komen vallen. Ik heb zowel in mijn werk als therapeut, als ook in mijn privé leven, mogen ervaren wat het met mensen doet wanneer hun emoties er niet mogen zijn. Emotie, afgeleid van het Latijnse woord ‘emovere’ betekent in feite ‘doen bewegen’ of ‘ergens uitdrijven’. Het is een woord dat verwijst naar actie, naar beweging. Het doet ons bewegen. Wanneer emoties een plaats krijgen in ons leven, dan verwerken wij die gebeurtenissen die het leven ons dagelijks aanreikt en dan kan onze energie in beweging blijven. We hoeven niet te verkrampen, we bouwen geen blokkades op. “Een directe emotionele reactie op de buitenwereld betekent een ontlading van geschokte energie, die door het uiten ervan weer gaat stromen. We zouden ze schokbrekers kunnen noemen! Een gezonde verwerking van emoties helpt ons dus ook om in verbinding te blijven met onze basale energiestroom. De beweging stagneert niet en zo blijven we gezond,” aldus Riet Okken in “De bevrijdende kracht van emoties”. Wanneer de emotie ‘de kast in moet’ dan zal de emotie op de deur gaan bonken. Wat je negeert wordt groter. Een emotie heeft ons een boodschap te geven over het leven, dus luister. Stoppen van de beweging Wanneer een kind emoties niet tot uitdrukking mag of kan brengen, stokt er iets in het kind. Ik zag eens dat een klein meisje vol van levenenergie ergens op bezoek was. Ze was twee jaar oud. Op het lage salontafeltje lagen heerlijke koekjes, zo voor het grijpen. Toen zij haar handje uitstak om een koekje te pakken, gaf haar pappa haar een tik op haar handje. Ze schrok, en het leek alsof ze even vertrok. De wereld viel even helemaal stil. Haar ogen keken in het niets, niets snappend van deze ingreep. Ze huilde niet……. Ze leek versteend.
Op zo’n moment houdt de beweging voor zo’n kindje op, iets in haar verstart, de levensenergie blokkeert. Als ze had gehuild, of boos was geworden, was het voor haar innerlijke beweging waarschijnlijk beter geweest, de energie had zich minder vast gezet. Ik zag haar jaren later en het viel mij inderdaad op dat er veel kon gebeuren om haar heen, voordat ze een krimp gaf. Iets sterft er af op zo’n moment. Iets zet zich vast als geblokkeerde energie. De slinger van de klok is stil blijven staan aan die kant. Ik vergroot nu iets uit wat wellicht niet bepalend is voor haar ontwikkeling, maar wanneer dit te vaak gebeurt, verliest het kind haar oorspronkelijkheid, haar spontaneïteit en daarmee haar vermogen tot expressie. Nu biedt het leven natuurlijk talloze momenten waarop zo iets gebeurt, het hoeft echt niet zeer dramatisch te zijn om toch in te slijpen in onze persoonlijkheid. Maar wat zich zo vaak herhaalt is dat de beweging van het kind niet kan worden afgemaakt en blokkeert. Het grote probleem is niet de emotie zelf, maar de onafgemaakte beweging van die emotie: het verlies van je vermogen tot natuurlijke expressie. De beweging alsnog afmaken In onze therapie en coaching bieden we de mogelijkheid de onafgemaakte beweging ‘in het nu’ alsnog af te maken. De aanleiding is meestal een voorval of gebeurtenis in het huidige leven. De oude onverwerkte lading komt vaak mee wanneer er op een van de oude knoppen wordt gedrukt. Men reageert met net te veel agressie of verdriet, waardoor de ander niet snapt wat er gebeurt. “Heb ik dan zoiets ergs gedaan dat je zo heftig moet reageren?” horen
5 we nogal eens in relatietherapie. De lading heeft dan meer met vader of moeder te maken en onaffe bewegingen. We kijken dan altijd naar de dieperliggende oorzaak en nodigen de cliënt alsnog uit in het nu tot expressie te brengen wat hij/zij als kind niet heeft gekund. Het kan daarbij nodig zijn de emotie uit te vergroten en de slinger van de klok een zwieper te geven naar de andere kant. De liefdesstroom herstelt zich Wanneer de lading tot expressie is gebracht komt er ruimte voor liefde. Werkelijke liefde betekent dat er in een relatie (van welke aard dan ook) ook ruimte is voor boosheid. Wanneer die steeds onder de gordel moet blijven kan de liefde niet vrijelijk stromen. In onze praktijk merken we dat cliënten weer op een nieuwe manier van hun ouders of geliefden kunnen gaan houden, wat ze voorheen nooit voor mogelijk hadden gehouden. Zelfs vrouwen of mannen met een incestverleden krijgen weer ruimte voor liefde, wanneer de boosheid de ruimte heeft gekregen. Verdriet-dankbaarheid Verdriet dat niet wordt geuit, blijft hangen en ontwikkelt zich niet. Werken met verdriet betekent dat er een psychospiritueel proces op gang komt. Verlies naar aanleiding van het doodgaan van een dierbare gooit het normale ego om omdat het geconfronteerd wordt met de onomkeerbare realiteit van de dood. Door het verdriet verkeer je volledig in het hier en nu, je weet je overgeleverd aan de grotere mysteries van het bestaan. Wanneer iemand zich echt overgeeft aan verlies komt hij veelal in een nieuwe dimensie van het bestaan en kan het zelfbesef groeien. Dankbaarheid ontstaat over dat wat is geweest en de liefde kan volop stromen. Er ontstaat een diepe
stilte in de treurende persoon. Er ontstaat een afstand tot het normale ‘ik’. Mensen met verdriet hebben vooral behoefte aan mensen om hen heen die hen de ruimte geven het verdriet te doorvoelen en te uiten. Reële angst en angst om de angst De kunst is werkelijk contact met de angst te maken en te kijken naar de afweer-mechanismen om de angst niet te hoeven voelen. In therapie maak ik een onderscheid tussen reële angst en angst om de angst. Echte angst helpt ons om ons leven te beschermen, er dreigt gevaar. Het vermijden van angst leidt tot fobie. Dan ontstaat angst voor de angst, en daar is moeilijker contact mee te maken, vooral omdat hij niet gegrond is. Als je de angst kunt voelen geneest hij. Het ontwijken van de ontmoeting met je angst kan leiden tot het doven van de levensvreugde. In een periode dat ik een bepaalde angst niet durfde te ontmoeten, ervoer ik het leven als erg zwaar. Overal zag ik wat er mis kon gaan en projecteerde mijn angst op alles wat kwetsbaar en onschuldig was. Toen ik mijn angst echt ontmoette en doorvoelde, opende zich voor mij een diepe levensvreugde. Bij angst horen slachtoffers en daders. Vrouwen horen archetypisch meestal tot de slachtoffers en mannen tot de daders. Een dader ontstaat door miskende angst (niet doorvoeld). Aanval is de beste verdediging en dwingt het slachtoffer tot onder-werping. Van wanhoop naar vertrouwen. De donkere nacht van de ziel Wanhoop is een emotie die een artikel op zichzelf nodig heeft. Wanhoop omvat verdriet, hulpeloosheid en boosheid. Verbonden met maat-schappelijke omstandigheden en de manier waarop we zin geven aan ons lijden en onze pijn. Het enige wat ik er hier over zeggen wil is dat het voor mijn gevoel een ‘kernemotie’ is, die kan leiden tot transformatie. Niet doorleefd drijft
6 wanhoop mensen tot suïcide of depressies.
Wellicht ken je wel zo’n moment in je leven, waarin je het gevoel hebt dat alles in je sterft. Het leven hoeft dan niet meer. Als je werkelijk bereid bent in dit leven reeds te sterven, dus deze wanhoop te doorleven, kan dat leiden tot een belangrijk metamorfoseproces. Voorbeelden hiervan zijn de Boeddha, Jezus, het boek “Job” uit de bijbel, maar ook bijvoorbeeld Eckhart Tolle. Allen beschrijven hun wanhoop, hun ‘donkere nacht van de ziel’, die een keerpunt betekende in hun leven en hen in een andere staat van ‘zijn’ bracht. Een mooi voorbeeld uit de natuur is de rups die door de versmalling van zijn cocon moet om te kunnen vliegen. De rups maakt dit proces in zekere zin ook mee. Mijn verhaal Als ik naar kinderfoto’s kijk van mezelf zie ik ook zo’n ingehouden meisje, waarvan de energie en de expressie naar binnen geslagen is. Waarschijnlijk was ik een behoorlijk spontaan kind dat van zich liet horen in haar spel. Ik herinner me dat ik dan plotseling uit het niets, zomaar, een enorme draai om mijn oren kreeg. Ik voel hem nog als ik erover vertel. Het grote probleem voor mij was dat ik nooit heb gesnapt waarom ik die klap kreeg…. Waarschijnlijk maakte ik te veel lawaai voor mijn vader, die moe thuis kwam uit zijn werk, en mijn moeder, die de vele kinderen niet aankon. Ik ben me aan gaan passen en een lief meisje geworden, dat haar best deed om het vader en moeder naar de zin te maken. Eigenlijk was ik toen al kind af en ben in die zin voor mijn vader en moeder gaan zorgen (als ik mijn best doe, dan voelen zij zich gelukkig en dan heb ik het ook goed).
Toen ik 5 jaar was overleed mijn oudste broer. In die tijd bestond er nog geen therapie in de zin zoals wij dat nu kennen. Van de ene dag op de andere was mijn broer zomaar weg en het werd ons bespaard om met zijn dood geconfronteerd te worden. Mijn iets oudere broer en ik moch-ten niet mee naar de begrafenis en hem zien werd beoordeeld als te belastend voor ons en vooral voor de ouders, die emotioneel niet in staat waren ons daarin te begeleiden. We waren niet alleen onze broer kwijt, maar vooral ook onze ouders, die zich gevoelsmatig verschanst hadden achter kilte, in zichzelf gekeerd waren, afgewisseld met hysterisch verdriet, dat niet voor ons toegankelijk was. Er was geen contact met het verdriet en al zeker niet met elkaar. Wat ik wel voelde was de koude vloer van het zeil op de slaapkamer, waar ik als 5- jarige een half uur op de blote knieën de rozenkrans moest bidden samen met moeder, broer en zus. Het zou mijn overleden broer vast wel helpen, zeiden zij. Van het leven snapte ik ondertussen niet veel meer. Ik dook onder in mijn binnenwereld en werd bang voor de buitenwereld die je zomaar alles kon ontnemen. Wat had het me heerlijk geleken als we met ons allen bij elkaar hadden kunnen zitten en delen over mijn broer en wat er in ons om ging. Als we samen, elkaar vasthoudend, hadden kunnen huilen en rouwen en boos zijn over dit plotselinge en onbegrijpelijke verlies. Eigen verantwoordelijkheid nemen voor onze emoties De kern van ons transformatieproces is dat we de eigen verantwoordelijk-heid gaan nemen voor onze emoties. Daarbij behoort dat we de emoties die we verdrongen hebben, en die er vaak onverwachts, te heftig uit komen
7 wanneer er op een oude pijnplek gedrukt wordt, de kans geven om tot expressie te komen. Wezenlijk daarbij is dat de emotie gericht wordt op degene of datgene waar het in de diepste oorzaak mee te maken heeft. Daar ligt vaak een taboe op, omdat het bijvoorbeeld de ouders betreft (zij hebben toch hun best gedaan?). Het gaat erom het taboe in jezelf te doorbreken van het hebben van agressieve gedachten of gevoelens. Haal het oordeel eraf: haal ze uit de kast of de kelder (je onbewuste), zodat ze zichtbaar worden voor jezelf. Het probleem zit er niet in dat je dit soort emoties hebt, maar dat je ze niet erkent. Wat je niet erkent en ontmoet, blijft onbewust en dus beschadigend naar anderen toe. Het gaat erom dat de energie van het kind dat wij waren alsnog vanuit de onredelijkheid van het kind naar buiten mag komen in een setting die niet beschadigend is voor degene op wie het gericht is.
Emotie is een lichamelijke beleving. Je kunt er via je lichaam contact mee maken. Een emotie is meestal voelbaar op een plek in je lichaam. Je lichaam weet ook wat de beste vorm is om het naar buiten te brengen. Tegendruk en materie in de vorm van goede weer-
stand zijn noodzakelijke vereisten om jezelf weer te kunnen voelen door je lichaam heen. De lichamelijke beleving uit zich in huilen, grommen, stampen, gillen, slaan, verkrampen. Nodig je cliënten en jezelf uit de schaamte voorbij te gaan en laat het naar buiten komen op een veilige plek. Een mattenklopper of een knuppel en een groot kussen doen het goed. Alles wat je doet op een veilige plek hoef je juist in het echt niet op die manier te doen. Je haalt op deze manier de ergste (oude) lading er af en kunt dan daarna op een volwassen wijze zeggen wat je te zeggen hebt en je grenzen aangeven. Bij het uitvergroten en onthullen van emoties komt hun parel te voorschijn. Zoals Hen vaak zei: in (achter) onze schaduw vinden we onze kwaliteiten. Wat we daarin zelf niet hebben doorleefd, durven we ook met onze cliënten niet aan! Het is dus van belang zelf met je emoties in contact te blijven. Als je boosheid voelt: geniet van je boosheid en de adrenaline die door je heen schiet. Het is ook levensenergie. Het kan ook goed zijn alleen maar de emotie te voelen, ook in ons lichaam, als een energie en er mee te zijn. Maar dat kan pas nadat de beweging eerst is afgemaakt in de zin van tot expressie brengen. Er zijn meerdere manieren om met emoties om te gaan. Het is voor ieder steeds weer zoeken naar de juiste ingang. Zodra je een emotie gepakt hebt, is doorleven noodzakelijk. Het kan echter ook zo zijn dat je er zonder verhaal, alleen energetisch mee werkt. Dat kan alleen als de emotie je nog niet gepakt heeft . Jeanne Verhulst
