De vele gezichten van Wayang Vietnamees waterpoppentheater Vier festivals
oktober 2014 jaargang 59 nr 5 Wereld van het poppenspel Tijdschrift van de Nederlandse vereniging voor het Poppenspel-unima
Nederlandse Vereniging voor het Poppenspel Unima Centrum Nederland
Van de redactie
Over het Wiener Marionettentheater Martine van Ditzhuyzen
Ruud Ringers
In deze editie een hommage van Freek Neirynck aan de in juli overleden Louis Contryn - auteur, regisseur en artistiek directeur van Het Mechels Stadspoppentheater dat later Figurentheater De Maan zal heten. In de rubriek Ensuite neemt Ruud Ringers ons mee naar het Wiener Marionettentheater.
Daarna gaan we naar Vietnam waar Roby Bellemans ons uitnodigt kennis te maken met het waterpoppentheater. Uiteindelijk reizen wij met Ila van der Pouw naar Chengdu (China) voor het 21ste UNIMA Congress & World Puppetry Festival waar zij haar voorstelling speelde.
Redacteur Frans Hakkemars gaat ver over de Europese grenzen in een inzichtelijk artikel over de vele gezichten van Wajang, het uit 840 stammende Javaanse poppentheater waarvan het Wajang Koelit (schimmenspel met behulp van tweedimensionale leren poppen met beweegbare armen) het meest bekend is. Sinds 2003 staat het Wajang Koelit vermeld op de lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid van Unesco. In een tweede artikel doet Hakkemars verslag van het promotieonderzoek van Sadiah Boonstra. Boonstra bestudeert de gevolgen voor de Wajang van de erkenning als cultureel erfgoed door Unesco.
Dichter bij huis doet Ron Holst verslag van het 11de Internationale Poppen- en Figurentheater Festival, Puppet International, dat van 17-21 september in Meppel plaatsvond, Freek Neirynck recenseert het jaarlijks TAZ#theaterfestival in Oostende, Ton Delemarre was in Sofia en Steve Adeney in Plovdiv. Kortom: alweer een rijke editie vol informatie en buitenlandse reizen.
de nationale rouw als gevolg
Ik wens u veel leesplezier.
Irene’s’ prins Carlos Hugo
ensuite
Een vorstelijk vermaak Het was al vijfentwintig jaar geleden dat ik eens in Wenen was en bij toeval belandde in van de dood van keizerin Zita die op 97-jarige leeftijd was gestorven. Ondanks het feit dat ze de tante was van ‘onze had ik nog nooit van haar gehoord, maar ik kwam er al snel achter dat haar rol als keizerin van Oostenrijk en koningin van Hongarije maar
D oktober 2014
Inhoud Foto omslag: Vietnamees waterpoppenspel Foto Alain Verhelst
Ensuite: Het Wiener Marionettentheater De vele gezichten van Wayang Nederlandse invloed op Wayang Vietnamees waterpoppentheater Drieluik China: Chengdu Puppet International TAZ#theaterfestival Column Ton Philippe Genty Column Koos Poppenfestival Plovdiv Poppenfestival Sofia In memoriam Louis Contryn The Lion King Colofon Advertentie
3 5 7 10 12 15 18 20 21 22 23 25 26 27 27 28
at laatste jaar werd het keizerlijk paar de wacht aangezegd door de revolutionaire krachten van ‘das Rote Wien’ en uit het land verbannen. Ik herinner me nog de beklemmende sfeer die er heerste en die mede veroorzaakt werd door een alom aanwezig nationalisme dat onder meer tot uitdrukking kwam in het vertoon van gele vlaggen met zwarte adelaars waarmee de hele stad volhing. Officieel was deze vlag van het Habsburgse keizerrijk allang verboden maar dat gold nu even niet. Sterker nog: toen de kilometerslange rouwstoet aan me voorbijtrok staken een paar jongeren de officiële rood-wit-rode vlag van Oostenrijk omhoog en een spandoek met de tekst ‘Leve de Republiek’. Ze werden zonder pardon door de politie hardhandig verwijderd. Bindsdien heb ik Oostenrijk altijd vermeden maar wilde toch ook nog wel eens een keertje terug naar Wenen, want je kunt van de Habsburgers denken wat je wilt: het waren grote kunstverzamelaars met keizer Rudolf voorop. De meeste Bruegels hangen in Wenen maar alleen al de prachtige voorstelling van Het Atelier van Vermeer maakt voor mij de reis meer dan de moeite waard. Onlangs was ik er weer en zag dat het doek veel groter was dan ik me herinnerde. Veel indruk maakten ook de automaten in de Kunstkammer van het Kunsthistories Museum, zoals een gouden schip dat tijdens het banket over
Wiener Marionettentheater met Koningin van de Nacht
de tafel kon ‘varen’, waar trompetters en trommelaars aan dek voor heldhaftige muziek zorgden en de kanonnen op gezette tijden met veel geknal vuurden. Ben je dan toch in Wenen dan moet je eens naar het Wiener Marionettentheater, hoewel ik daar met enige reserve op af ging. Ik had tevoren wel de website van het theater bekeken en gezien dat Die Zauberflöte van Mozart op het programma stond maar op de filmpjes zag het er allemaal nogal gelikt uit. Ik weet nu wel beter, de voorstelling die ik zag was werkelijk betoverend. De geschiedenis van het marionettentheater in Wenen gaat terug tot de 18de eeuw. In juli 1777 bracht Clemens Wenzel van Saksen, keurvorst en aartsbisschop van Trier, een bezoek aan Wenen. Hij was een verwant van hertog Albert van Saksen-Teschen, de schoonzoon van keizerin Maria Theresia, getrouwd met diens favoriete dochter Maria Christina. Om het bezoek uit Trier te eren, voerde het marionettentheater van Prins Esterházy een voorstelling op die enthousiast begroet werd door de toeschouwers. Om deze reden werd een theater gebouwd en werden de poppen en decors naar Wenen overgebracht. Opgevoerd werd ‘Alceste’, een parodie op de originele opera van Christoph Willibald von Gluck. Zangers en musici bleven onzichtbaar voor het publiek. Het werd al snel duidelijk dat dit geen vermaak voor kinderen was en zo componeerde Joseph Haydn een speciale poppenopera voor zijn broodheer Vorst Esterházy, Goethe en Schiller schreven er
tot 1918.
oktober 2014
kort had geduurd: van 1916
gedichten voor en ook Richard Wagner en Anatol France hebben zich met deze marionetten ingelaten.
oktober 2014
Schloss Schönbrunn Christina Hierzer-Riedler en Werner Hierzer bliezen de traditie nieuw leven in. Ze stichtten het Marionettentheater Schloss Schönbrunn en hebben nog altijd de leiding. Na een ingrijpende verbouwing van de ‘Hofratsrakt’ (een bijgebouw van het Slot) door de Schönbrunner Betriebsgeselschaft werd het theater in 1994 heropend. Het vormt de perfecte omgeving voor deze specifieke theatervorm. In oktober dit jaar wordt het 20-jarig bestaan gevierd in het Schlosstheater Schönbrunn met een opvoering van Die Zauberflöte van Mozart waarbij de muziek en zang live worden uitgevoerd door Concilium musicum Wien. Het gezelschap bestaat inmiddels uit zeventien spelers die in wisselende bezetting de poppen hanteren en waarvan de jongste in november 18 jaar wordt. Christina Hierzer is met haar ervaring van veertig jaar een ervaren coach voor jong talent en zij vertelde me dat het zeker tien jaar duurt vooraleer je een volwaardig speler bent. Voordat de voorstelling begint geeft zij op het toneel, dat drie meter breed en één meter vijftig hoog is een korte introductie en laat zien hoe de marionet wordt bespeeld. Dan klinkt de ouverture en gaat even later het doek op. De muziek is natuurlijk onverwoestbaar maar decor en poppen zien er al even schitterend uit. Befaamde regisseurs, kostuum- en decorontwerpers hebben er de afgelopen twintig jaar voor gezorgd dat de mini-opera’s die worden vertoond van grote schoonheid zijn en nog altijd het publiek, net als in 1777, in verrukking kunnen brengen. Poppen, kostuums, decors en alle theatertechniek worden in eigen atelier uitgevoerd. En dan kan het spel beginnen en kijk je ademloos toe hoe het monster, een enorme slang, het toneel opkruipt waardoor Tamino van schrik in zwijm valt. Als hij bijkomt, dragen de drie vrouwen, afgezanten van de Koningin van de Nacht, hem op om haar dochter Pamina te redden uit de handen van Sarastro. U kent het verhaal: Tamino krijgt een toverfluit mee en de vogelvanger Papageno, die Tamino moet begeleiden, een klokkenspel om hen tijdens de reis te beschermen. Tijdens zijn zoektocht komt Tamino erachter dat Sa-
Vergissen in formaat Wat me nog steeds fascineert is dat je je totaal kunt vergissen in de grootte van de poppen. Naarmate de opera voortschrijdt worden ze - in je verbeelding - steeds groter en ik meende zeker te weten dat ze toch al gauw zo’n één meter twintig moesten zijn, maar toen ik na afloop even achter de schermen mocht kijken bleek dat ze hooguit zestig centimeter maten. Haast surrealistisch was dan ook de ‘reuzenarm’ die plotseling als een deus ex machina ‘uit de lucht komt vallen’ met in de hand een glas wijn voor Papageno die daarom gebeden heeft. Het duurt even voordat je beseft dat het een normale, menselijke arm is die echter, binnen het toneelbeeld, van een heel andere schaal is. Kennelijk passen je hersenen zich aan en ervaar je de marionetten haast als levensgroot en dat schijnt te komen door de context van decor en toneelopening waarbinnen ze zich bevinden, nogmaals: betoverend. In zijn befaamde artikel ‘Über das Marionettentheater’ schreef Heinrich Von Kleist al: ‘De marionet is weliswaar een levenloos wezen uit hout en andere dode stoffen, zolang deze in de kast van de poppenspeler hangt. Zodra hij haar echter in handen neemt en aan draden over het toneel voortbeweegt, ondervindt zij een merkwaardige bezieling en een haast griezelig eigen leven.’ Na het bezoek aan het Wiener Marionettentheater kan ik daar volledig mee instemmen.
Wiener Marionettentheater
Frans Hakkemars
Je trekt ergens aan een draadje en er komt van alles in beweging. Je opent een deur, ontdekt een wereld en even later zie je vele andere deuren. Je zou ze allemaal wel willen openen. Verdiep je je in een kunstdiscipline, een thema of een speelstijl, dan ontdek je al snel dat achter elk onderwerp vele werelden verborgen zijn. In 2012 ging ik naar China waar ik kennismaakte met het eeuwenoude Chinese schimmentheater. Terug in Nederland maakte dat me nieuwsgierig naar het Indonesische schimmentheater, de Wayang kulit. Ik begon te snuffelen in boeken tot ik las dat op de jaarlijkse Tong Tong Fair in Den Haag een echte Indonesische poppenspeler, een dalang, kwam optreden en workshops verzorgde. Dat bezoek vormde het startpunt om me te verdiepen in Wayang.
Wat is Wayang? Wayang is een theatervorm met een religieuze basis, de opgevoerde verhalen zijn gebaseerd op hindoe-heldendichten. De oudste sporen van Wayang gaan terug tot de 9de eeuw. Het schimmenspel wordt uitgevoerd door een dalang en begeleid door een orkest (gamelan) en prachtig geklede zangeressen (pesinden). Een uitvoering duurt vaak van kort na zonsondergang tot zonsopgang. Om dit vol te kunnen houden, traint de dalang zijn conditie én geestkracht, door mystieke oefeningen te doen. Het populairst is Wayang kulit, dat opgevoerd wordt met platte poppen van buffelleer die van achteren worden beschenen. Bij Wayang golek worden ronde houten poppen gebruikt. Ook is er een vorm waarbij mensen de Wayangfiguren uitbeelden: Wayang wong. Indonesië en Wayang worden vaak in één adem genoemd. Lang niet iedereen weet dat er nog veel meer vormen van Wayang zijn naast de kulit, golek en wong. Namen die ik tegenkwam zijn Wayang santri, klitek, kantjil, krucil, gedhog, beber, kontemporer, bocor Ki Manteb Soedharsono, 2010 en Wayang revolusie. Door de tijd en in verschilFoto S.N. Boonstra lende streken in Indonesië en omringende landen jaar naar de nu al 56e Tong Tong Fair (voorheen Pasar Malang, hebben telkens verschillende stijlen de boventoon gevoerd, afhankelijk van wie geld, macht en middelen, een maecenas of een markt met aandacht voor de Indische cultuur) in Den uitzonderlijk talent had. Iedere poppenspeler heeft zijn eigen Haag. Ik wilde een Wayang kantjilvoorstelling zien van popversie. En gelukkig zijn er ook enkele vrouwelijke dalangs. penspeler Ki Ledjar Soebroto uit Yogyakarta. Vorig jaar volgde ik een kleine workshop poppen snijden in leer bij Ledjar. Hij Wat heeft Nederland met Wayang en Indonesië te maken? mag zichzelf de heruitvinder noemen van de Wayang kantjil. Voor de Nederlanders is er een speciale positie. De machtheb- Deze oude vorm van schaduwtheater met dierfiguren werd bende koloniale Nederlanders (1602-1942) cultiveerden een niet meer beoefend in Indonesië tot Ledjar het spel rond 1980 speciale stijl van Wayang die met name aan de hoven van de weer oppakte. Hij ontwierp zelf zijn nieuwe poppen. De dalang elites werd gespeeld. Deze meer spirituele interpretaties vol uit Midden-Java hoopt dat Indonesische jongeren weer meer mystiek en spiritualiteit zijn minder gevaarlijk dan kritiek op Wayang gaan bekijken en spelen. Aan zijn kleinzoon Ananto de machthebbers. Ook in de officiële instellingen en wetenWicaksono heeft Ledjar in elk geval goed gezelschap. Ki Ledjar schappelijke discussies komt de traditionele Wayang, met en Ananto behoren tot de beste poppenspelers van Indonesië een diepere betekenis als spiegel van het leven meer op de en staan bekend om hun virtuositeit en vernieuwend, progresvoorgrond. Er is veel meer, de tijd staat niet stil en als je verder sief poppenspel. Ananto, opgeleid aan de kunstacademie van kijkt ontdek je de vele aspecten van Wayang. Yogyakarta, maakt gebruik van moderne licht- en geluidstechniek. Dit moderne raffinement was heel zichtbaar voor het Wayang op de Tong Tong Fair in Den Haag publiek in de voorstelling Wayang Willem, de voorstelling die Afgelopen zomer ging ik voor het tweede achtereenvolgende het tweetal in 2011 op het Tong Tong Festival speelde.
Wiener Marionettentheater met Tamino en Pamina.
De vele gezichten van Wayang-poppenspel
oktober 2014
rastro geen kwade heerser is, maar juist een goed en wijs priester en dat de Koningin van de Nacht slechte bedoelingen heeft. Tamino en Papageno krijgen van Sarastro een aantal beproevingen opgelegd en zo mag Tamino niets zeggen wanneer Pamina hem aanspreekt maar uiteindelijk weten zij die met behulp van hun magische instrumenten te doorstaan. De laatste beproevingen, die van het water en het vuur, moeten Tamino en Pamina samen doorstaan. Op het toneel wordt een prachtige waterval gesuggereerd met iets wat wel eens een heel breed vliegengordijn van transparante plastic stroken kon zijn waarachter rook en vuur zichtbaar wordt. Hierna kunnen zij Sarastro’s rijk betreden en daarmee een beter leven. Papageno krijgt eveneens wat hij wilde, namelijk zijn Papagena. De macht van de Koningin van de Nacht en die van de slavenopzichter Monostatos worden vernietigd.
Courtesy of P WesterkampTropenmuseum
Eerder speelden zij op het Tong Tong Festival in 2009 Wayang Revolusi, een Wayangspel gebaseerd op de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. In 2013 speelden Ledjar en Ananto Wicaksono een voorstelling over Diponegoro, die leiding gaf aan een opstand tegen het Nederlandse bestuur op Java. Deze voorstelling werd ook gespeeld in het Rietveldtheater te Delft. Ki Ledjar was in 2013 ook te zien in de televisie-serie De Gouden Eeuw, met Hans Goedkoop als middelpunt.
oktober 2014
Het atrium van het stadhuis van de gemeente Den Haag organiseerde samen met Hedi Hinzler een tentoonstelling met onder andere meer dan zestig originele Wayangpoppen voornamelijk gemaakt door Ki Ledjar Soebroto en zijn kleinzoon Ananto Wicaksono. Zij beheersen de verdwijnende kunst van het maken van de traditionele Wayangpoppen. Ki (meester) Ledjar Soebroto en Wayang kantjil Poppenspeler en poppenmaker Ki Ledjar Soebroto, begon in 1980 de Kantjil dierenverhalen te gebruiken voor zijn poppenspel. Ledjar maakt platte poppen (Wayang) uit het leer (kulit) van karbauwen. Zo’n pop heet een Wayangpop, en het spel wordt ook Wayang genoemd. Dat spel is op Java al heel oud. Omdat Wayang meestal ’s avonds gespeeld wordt, maakt men gebruik van een lamp en een scherm, zodat de poppen aan de ene kant van het scherm als donkere schim en aan de andere kant in volle kleur te zien zijn. Ledjar merkte dat kinderen de in het oud-Javaans gesproken uren lang durende verhalen over de problemen en oorlogen van helden en heldinnen uit koninkrijken uit het verleden, die zich afspeelden in India of het Oude Java, niet meer begrepen. Hij wilde eigentijdse thema’s behandelen met dieren in de hoofdrol, dieren die ieder kind makkelijk kon herkennen. Zo ontstond Wayang kantjil. Er zijn nu poppenspelers in Engeland, Duitsland, Amerika en ook nog steeds in Nederland, die kantjilverhalen vertonen, speciaal voor kinderen. Ledjar heeft zijn kleinzoon Ananto Wicaksono, bijgenaamd Nanang, opgeleid tot Wayang kantjil poppenspeler. Nanang maakt ook computeranimaties van de verhalen. Zo’n animatie
Lezing Sadiah Boonstra over hedendaagse Wayangspel in Indonesië Dit jaar werd op de Tong Tong Fair ook een lezing gegeven over drie huidige ster-dalangs op Java door Sadiah Boonstra, geboren in Bogor, Indonesië. Zij promoveerde vorige maand aan de Vrije Universiteit van Amsterdam: ‘Changing Wayang Scenes. Heritage formation and Wayang performance practice in (post)colonial Indonesia’. Noten
Frans Hakkemars
Op 18 september 2014 promoveerde Sadiah Boonstra aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op ‘Changing Wayang Scenes. Heritage formation and Wayang performance practice in (post)colonial Indonesia’. Zes professoren uit allerlei windstreken en vakgebieden voelden haar aan de tand over het historisch karakter van haar onderzoek, het theoretische gehalte en de verbindingen met de kennis uit de antropologie, de theaterwetenschapppen en het moderne mediaonderzoek. Ze werd met vlag en
Een bezoek aan de jaarlijkse Tong Tong Fair in Den Haag geeft een gevarieerde inkijk in de wereld van het Wayang poppenspel. Reserveer alvast de data in de nieuwe NVP-UNIMA agenda 2015: 27 mei-7 juni 2015. Wil je niet zo lang wachten, bezoek dan de tentoonstelling Wayang in het Poppenspe(e)lmuseum in Vorchten met onder andere Poppen van Ki Ledjar Soebroto en animatiefilms: Ananto Wicaksono. Als je geluk hebt speelt het Volksoperahuis de voorstelling ‘Once upon a time in the east’ bij jou in de buurt. Een prachtige hedendaagse Wayang kulit voorstelling waar de Nederlandse koloniale periode, de Indonesische vrijheidsstrijd en de verhouding tussen inlanders, halfbloed en Hollanders verwerkt is tot een half uur hedendaags levend cultureel erfgoed.
wimpel benoemd tot doctor.
Zie ook: www.volksopreahuis.nl www.poppenspelmuseum.nl
oor de eeuwen heen wordt Wayang gebruikt voor politieke doeleinden. Ondanks een verschraling van de variëteit is Wayang nog steeds springlevend in het hedendaagse Indonesië. Sadiah Boonstra beschrijft dat er een groot verschil is tussen wat er door de eeuwen heen gezegd en geschreven wordt over Wayang en de hedendaagse Wayang-opvoeringspraktijk. Het exotische geluid van de gamelan, de prachtig geklede zangeressen (pesinden) en de delicaat gesneden Wayangpoppen zijn iconen geworden van een ‘authentieke’ Javaanse cultuur met wortels in een pre-islamitisch verleden. Het algemene beeld dat van Wayang bestaat is dat van een eeuwenoude traditie die nauwelijks is veranderd.
Sadiah Boonstra
D
Aan de ene kant is er de wetenschappelijke discussie over wat Wayang is. Wat staat er in (school)boeken over Wayang? Wat is geschreven over Wayang in de populaire literatuur? Wat wordt er bewaard in musea? Dat is door de eeuwen en op elke plaats niet altijd hetzelfde beeld geweest. Wat Wayang is, of zou zijn, is bijvoorbeeld beschreven op de Unesco-lijst van
Meesterwerken voor immaterieel cultureel erfgoed. Indonesië heeft Wayang in 2002 voor deze lijst voorgedragen. Boonstra laat mede aan de hand van recent veldonderzoek gedurende veertien maanden in Indonesië bij drie hedendaagse dalang-supersterren zien dat deze lijst van Meesterwerken en de Indonesische Wayanginstituties niet alles bepalend zijn voor alle Wayang. Ze laat je kennismaken met de eeuwenoude geschiedenis van Wayang. Sinds 1800 begonnen Nederlanders Wayangvoorstellingen te documenteren. Ze vertelt over de meer recente Indonesische Academies voor de Kunsten, de ISI Surakarta, de nationale Wayangorganisaties Sena Wangi en Pepadi. Ze beschrijft de rol van Unesco en zet die af tegen haar ervaringen uit veldonderzoek met drie superster-dalangs: Ki Purbo Asmoro, Ki Manteb Soedharsono en Ki Enthus Susmono. Hun shows laten zien dat de wereld van de Wayang volop in beweging is, doordrenkt met innovatie, islam en commercie. Politieke doeleinden Voor de Nederlanders is er een speciale positie. De machthebbende koloniale Nederlanders (1602-1942) cultiveerden een
Ki Enthus Susmono, Amsterdam 2009
Ook het Britse duo Indigo Moon - zij is Brits, hij Indonesisch - heeft een moderne twist gegeven aan het klassieke Indonesische poppenspel. Met het sprookjesachtige ‘The Lost Forest’ combineert het Indonesische Wayang golek en kulit met lichtprojecties. De 73-jarige in Suriname geboren Pa Sapto Sopawiro, bijgenaamd de laatste Dalang van Suriname, speelde ‘Kilat Buwana’ (Bliksem van de aarde) en werd live begeleid door gamelangroep Manggar Megar. Suriname is het enige land in het Caribische gebied met een grote Javaanse gemeenschap. Nyoman Durpa, de artistiek leider van het Balinese gezelschap Dwi Mekar speelde Wayang kulit met schaduwpoppen van Hedi Hinzler. Hij is ook een bekende maskerdanser. In een workshop legde hij de vocale ritmes uit van deze dans, ook wel ‘Apendans’ genoemd, die oorspronkelijk werd gebruikt om trance te begeleiden. Naast het intrigerende kecak, gaf Dwi Mekar ook workshops Balinese pentjak silat (een soort vechtsport) en bereidden leden van de groep Balinese rituele gerechten. Dalang Nandang Supriatna uit Lembang (Indonesië) gaf zijn voorstellingen Wayang golek in het Indonesisch en aangezien Nandang al vele jaren naar de Tong Tong Fair komt, spreken zijn poppen een beetje Nederlands.
Invloed Nederlandse koloniale periode op Wereldcultuurerfgoed Wayang
oktober 2014
van hem, Kantjil en de Reuzen, kun je zien in het Kindermuseum van het Tropenmuseum in Amsterdam. Nog meer Wayang op de Tong Tong Fair
De politieke structuur van Indonesië verandert weliswaar, er is meer democratie, maar ook nu nog hebben vele oude wijze mannen op de achtergrond grote invloed en lang niet altijd sterke banden met de hedendaagse volkscultuur. Zij zien graag de spirituele, mystieke versie van de Wayang, gebaseerd op eeuwenoude tradities met verhalen van de Mahabharata en de Ramayana. Een Javaans nationalistische Wayang krijgt zo meer nadruk in plaats van wereldwijd levend Wayang-erfgoed met vele varianten in Indonesië en ook daarbuiten.
Thema-bijeenkomst Poppenspel in de groep 1 november 2014 Bussum Er kan een keuze gemaakt worden uit 5 verschillende workshops: • Poppenspel in de basisschool ....en de bovenbouw dan? Docent Alexander Bauwens, www.fatsnerran.nl • Poppenspel in de groep. Van knuffelbeer tot handpop. Docent: Koos Wieman, www.poppentheaterjacobuswieman.nl • Flo Flierefluiter, een fantasievol taal- en speelprogramma met prentenboeken. Docent Dini Bongers, www.poppenrijk.nl • Boswachterverhalen in de peuter- en kleutergroep Docent: Margot Wouterse; muzikale ondersteuning: Mario Wouterse www.poppentheaterhupsakee en www.speelpleziermethodiek.nl • Droomtheater organiseert – van Chinees schimmenspel naar de droomkoffer. Docenten: Frans Hakkemars en Joanne Oussoren www.franshakkemars.nl en www.droomtheater.com De kosten zijn voor de gehele dag, inclusief koffie/thee + lunch: € 25,00. Voor NVP-UNIMA leden € 15,00. Voor het volledige programma en inschrijven kunt u een e-mail sturen aan
[email protected]. U ontvangt dan een bevestigingsbericht hoe u kunt betalen en hoe u kunt opgeven aan welke workshops u mee wilt doen. Uw opgave is pas definitief na betaling.
ED
N
Voor alle workshops geldt ‘vol = vol’ Wilt u de workshop(s) van uw keuze niet missen, schrijf dan snel in!.
- UN VP
D
N
Deze bijeenkomst wordt gehouden op zaterdag 1 november 2014 van 9.45 tot 16.30 uur in het sociaal-cultureel centrum De Uit-Wijk in Bussum.
A IM
oktober 2014
Deze bijeenkomst is voor mensen die werkzaam zijn in het basisonderwijs, bij peuterspeelzaal, BSO, bibliotheek of aanverwante organisaties, maar ook voor poppenspelers die workshops in het onderwijs (willen gaan) geven en hun vaardigheden daarin willen vergroten.
ERLAN
Praktijk van een voorstelling Een volledige voorstelling van een ster-dalang met alles erop en eraan kost zo’n 5000 euro. Vele Indonesiërs leven nog steeds van minder dan één dollar per dag. Alleen grote bedrijven, politieke partijen, grote bruiloften en dorpsfeesten kunnen zich veroorloven een ster-dalang uit te nodigen. Gemeenschappelijk gesponsorde Wayangvoorstellingen zijn nog steeds de norm in Cirebon, Indramayu en de aangrenzende gebieden op West-Java. ‘Wie komt er spelen?’, is altijd de eerste vraag als het verhaal de ronde doet dat er een interessante Wayangvoorstelling in de buurt is. Voor de opdrachtgever is de prangende vraag: Wie neem je? Een vrijgevochten of een meer traditionele, op safe spelende dalang met minder kans op verhitte discussies? Welke dalang is populair bij het volk? Omdat ze hem kennen van TV? Omdat hij tijd besteedt om zich meer onder het gewone publiek te begeven, of omdat hij maatschappelijk vraagstukken als corruptie en godsdienstvrijheid juist wel kritisch in zijn voorstelling opneemt? Om een idee te krijgen van de sociaal economische situatie van een dalang die is geworteld in de regionale omgeving: in 2009 speelde Ki Surwedi zo’n honderd keer op Oost-Java Wayang kulit in allerlei gemeenschappen voor een gemiddelde van 5 miljoen rupias (330 euro). Drie hedendaagse ster-dalangs. Boonstra liep veertien maanden mee met drie verschillende ster-dalangs: (Wayang poppenspelers). Ki (meester) Purbo Asmoro heeft universitair onderwijs gevolgd en geeft al twintig jaar onderwijs aan ISI Surakarta. Hij is een goed voorbeeld van hoe het academische en Unesco-erfgoed vertoog terrein winnen binnen de populaire opvoeringspraktijk van Wayang. In het begin waren ex-studenten dalangs van ISI niet erg populair. Ki Manteb Soedharsono daarentegen is zowel erkend in de officiële als de populaire Wayang vertogen. Door het politieke beleid van Soeharto en de invloed van de commerciële massamedia - hij trad als dalang op in TV-reclamespotjes van Oskadon-pijnstillers - is hij voor veel Indonesiërs de standaard, het schoolvoorbeeld van Wayang geworden. In 2004 is Manteb door Sena Wangi verkozen de Indonesische gemeenschap in Parijs te vertegenwoordigen. In dat jaar is Wayang toegelaten tot de Unesco-lijst van Meesterwerken. Zijn uitverkiezing versterkte Mantebs versie van Wayang als de ware Wayang des te meer. Gekke dalang Ki Enthus Susmonto Ki Enthus Susmono wordt gezien als een radicale vernieuwer, een gekke dalang en in sommige kringen ook als de vernietiger van Wayang. Hij ontwikkelt nieuwe stijlen. Wayang Rai Wong, Wayang met een menselijk gezicht en Wayang Santri, Wayang met een islamitische inslag. Hij brengt veranderingen aan in de esthetiek van de poppen en in de muzikale arrangementen. Hij wil verschillende generaties bereiken, richt zich tot alle sociale
klassen en gebruikt meerlagige marketingstrategieën. Hij speelt twee uur durende voorstellingen, waardoor hij elke avond kan spelen. Hij combineert in zijn versie van Wayang volkse schunnige taal en seksuele toespelingen met de in oudIndonesisch gesproken verzen van de uit India overgeleverde volksverhalen. Hij geeft via Wayang de mensen een begrijpelijke uitleg van de islam, met praktische handvatten voor het dagelijkse leven. Dat hebben veel Indonesiërs liever dan de uitleg van de imams, de geestelijk leiders, die vastzitten in een letterlijke uitleg van de Koran en vaststaande tradities. De (h)erkenning van hun dagelijkse leven in de voorstelling maakt dat hij zo populair is. Volgens Sadiah Boonstra heeft hij zijn vernieuwende versie van Wayang Santri ingezet voor zijn verkiezingscampagne als districtshoofd. Dat is hem gelukt, want Enthus Susmono is van 2014-2019 districtshoofd van Tegal, een belangrijke politieke functie in Indonesië. Is dit nog wel Wayang? Sommige traditionalisten vinden dat Ki Enthus Susmono de grenzen van wat nog Wayang is, overschrijdt. Maar wie bepaalt dat? De geschiedenis is dikwijls het verhaal van de overwinnaars, van de machthebbers. Ki Enthus Susmono ging buiten de officiële Indonesische Wayangorganisaties om naar Europa. Zijn hoogtepunt in 2009 was naar eigen zeggen niet zijn gevangenschap om politiek gevoelige uitspraken, maar zijn erkenning door in het buitenland uitgenodigd te worden. Hij speelde dat jaar onder meer in het Tropeninstituut in Amsterdam en op het Microfestival van Damiet van Dalsum in Dordrecht. Het voorbeeld van Ki Enthus Susmono laat zien dat Wayangs grenzen altijd rekbaar en in verandering zijn. Het publiek waardeert zijn shows, waarin seksuele grappen samengaan met islamitische gezangen. De voorstelling is begrijpelijker, hij doet openlijke uitspraken en zet zijn creativiteit in. De waardering van het publiek bepaalt zijn succes. Hij bemoeit zich niet of nauwelijks met de (inter)nationale (Unesco-)erfgoed discussie over wat Wayang nu eigenlijk is.
Immaterieel Cultureel Erfgoed In 2001 startte naast de Werelderfgoedlijst (sinds 1972) het Unesco-project elke twee kaar ‘Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid’ uit te roepen. Denk daarbij aan culturele uitingen als taal, literatuur, muziek, dans, mythologie, rituelen, gewoonten, ambachten, architectuur en andere kunsten, traditionele vormen van communicatie en informatie.
Omslag proefschrift Sadiah Boonstra Ik kijk uit naar de boekpublicatie van Sadiah Boonstra’s proefschrift. Met haar lezing op de Tong Tong Fair en de verdediging van haar promotie wist zij vele interessante tipjes van de sluier van Smaragd op te lichten. Bezoek Indonesië en ga vooral naar Wayang voorstellingen. Houd altijd in de gaten wie er speelt, welke positie de dalang inneemt in het politiek, culturele, economische en sociale krachtenveld. Je kunt ook nog even wachten: Indonesië heeft zich kandidaat gesteld voor het internationale UNIMA-Congres en het Wereldpoppentheaterfestival in 2020. Welke kandidaat het wordt, beslist het eerstvolgende UNIMA-Congres in Tolosa, San Sebastian, Baskenland Spanje in mei-juni 2016.
Noten
1. Link voor meer informatie over Sadiah Boonstra op de website van de VU www.let.vu.nl/nl/organisatie-van-defaculteit/wetenschappelijk-personeel/medewerkers-alfabetisch/medewerkers-a-d/s-n-boonstra/index.asp) 2. Artikel Matthew Cohen; “Traditional and Post-traditional Wayang Kulit in Java Today in The Routledge Companion o Puppetry and Material Performance Ed. Dasnia N.Posner, Claudia Orenstein and John Bell, 2014 page 178-191, verkrijgbaar via bol.com 3. Wil je weten welke tien poppentheatervormen wereldwijd op de lijst Meesterwerken van de UNESCO staan zie www.unima.org/en/outils/useful-links
Zijn opvolger Soeharto (1966-1998) richtte de aandacht vooral op de dalang, de poppenspeler als guru of leraar in de samenleving. Door vergaande institutionalisering en centralisering van de dalang op nationaal niveau aan het Indonesisch Instituut voor de Kunsten (Institut Seni Indonesia, ISI) probeerde de landelijke overheid controle uit te oefenen op de dalang en de opvoeringspraktijk. Ook de oprichting van de nationale Wayang-organisaties Sena Wangi en Pepadi drukten een gezaghebbend stempel op wat Wayang behoorde te zijn. Zij verdelen de lucratieve reizen, samenwerkingsprojecten, aanvragen uit het buitenland, de interessante banen, zodat de meeste dalangs er lid van zijn.
Hedendaagse Wayang Indonesië is het grootste islamitische land, het is het drie na grootste land in de wereld in oppervlakte, omvat meer dan 17.500 eilanden en heeft ruim 250 miljoen inwoners. Een pragmatische interpretatie van de islam heeft de overhand. Vooral door de ontwikkeling van de massamedia begon één bepaald beeld van Wayang meer naar voren te komen. Er ontstond een supersterrensysteem: slechts een handjevol dalang profiteerde en wist enorme bekendheid, status en rijkdom te verwerven. Dit supersterrensysteem bevorderde opnieuw weer de standaardisatie en fixatie van wat Wayang zou zijn in zowel de boeken als in de praktijk. Plaatsing op de Unesco-Meesterwerkenlijst van het Javaanse Wayangspel in 2004 heeft inderdaad geleid tot meer standaardisatie; de commercie versterkt dat door een aantal supersterdalangs extra veel aandacht te geven, wat opnieuw tot extra standaardisering leidt.
oktober 2014
speciale stijl van Wayang die met name aan de hoven van de elites werd gespeeld. Deze meer spirituele interpretaties vol mystiek en spiritualiteit zijn minder gevaarlijk dan kritiek op de machthebbers. Ook in het traditionele vertoog heeft Wayang een diepere betekenis als spiegel van het leven. Daarentegen hebben reeds de vooroorlogse vrijheidsstrijders en de nationalisten Wayang gebruikt om een nationale identiteit te creëren tegenover de koloniale versie van Wayang. President Sukarno (1945-1966) stimuleerde experimenten om Wayang in te zetten ter ontwikkeling van een nationale cultuur en als spreekbuis voor politieke boodschappen.
Wanneer je de hele dag met je voeten in het water rijst staat te planten, en dat water is verbonden met een rivier, dan zwemt er van alles langs je voeten heen. Soms visjes, soms schildpadjes, soms iets heel onduidelijks… want onvermijdelijk plaatst een grapjas iets op een lange stok, dat dan onder water naar je toe schuift om plotseling vlak voor je neus naar boven te komen. Zo moet het waterpoppenspel uit Vietnam zo’n duizend jaar geleden zijn ontstaan. Het noorden van Vietnam wordt gedomineerd door de Rode Rivier, uit China, en heeft soms zo veel water dat het peil tot vijftien meter kan stijgen. De regio overstroomde in het verleden dan ook geregeld. Was het niet door water uit China, dan wel door de Chinezen zelf. Ook die maakten kennis met het ‘waterpoppentheater’, zij het in een iets andere vorm, maar wel vanuit het principe dat er onder water van alles verscholen kan zijn. De Bach Dang rivier mondt uit nabij de beroemde Ha Long Bay. Het is 938, generaal Ngo Quyen laat stevige gepunte stokken in de rivierbodem plaatsen, vervolgens lokken ze de Chinese schepen bij hoogwater de rivier op zodat de bij laag water terugvarende schepen gespietst worden op de onder water staande stokken. Het is uiteraard een van de standaardstukken op het repertoire van de meeste waterpoppentheaters. Het ziet er ook heel spectaculair uit, al die soldaten, boten, gevechten: echt een ‘bis-nummer’. In het theater gebeurt dit niet, maar in het echt gebeurde het wel: in 1288 versloeg generaal Tran Hung Dao de binnenvallende Mongolen op precies dezelfde wijze en plek.
oktober 2014
10
Zo’n groot riviergevecht met tientallen poppen is een behoorlijk zware klus. De poppen van tussen de 40 en 80 centimeter hoog staan gemonteerd op drijvers aan het eind van een vele meters lange bamboestok. Soms zijn er meer poppen op dezelfde drijver gemonteerd en dan worden er meestal twee samengebonden stokken gebruikt die op het einde, waar de speler staat, los zijn zodat de speler zich er tussen kan plaatsen. Dat stevige houvast is wel nodig want het kost veel kracht om de poppen razend snel door het water te laten bewegen. Daarbij halen de poppen ook nog allerlei capriolen uit. Draken kunnen vuur spuwen en noem maar op. Water = nước = land Het waterpoppentheater dateert van zo’n 1000 jaar geleden. De oudste inscripties, op een stele uit 1121 in de Dai Son Pagode, zo’n 50 kilometer van Ha Noi, beschrijven een voorstelling: “er is een gouden schildpad te zien met drie bergen op het schild, waarvan zowel het rugschild als de vier spartelende pootjes boven het water uitsteken”. Schildpadden zijn dan ook net zo verbonden met Vietnam als water. Water is in het Vietnamees nước; het is zo belangrijk dat nước ook het land betekent. Dus “nước Việt Nam” betekent niet zoiets als “Eau de Cologne”, maar gewoon ‘Vietnam’. In het Vietnamees heet het waterpoppentheater “múa rối nước” en letterlijk betekent dit ‘dansende poppen op het water’ en dan zie je meteen die spartelende pootjes van de schildpad.
Marrionnettes sur l’eaux
Foto Alain Verhelst
11
Roby Bellemans
In het standaardrepertoire ontbreekt de schildpad dan ook nooit. Toen koning Le Loi zo’n 600 jaar geleden met een van de goden gekregen zwaard de Chinezen definitief verslagen had, dook er volgens de legende een schildpad op aan wie hij het zwaard moest teruggeven. Die schildpad, of een nakomeling er van, leeft nog steeds in het Hoan Kiem meer in het centrum van Ha Noi waar ook Thang Long, het beroemdste Vietnamese waterpoppentheater, staat. Het verhaal van het ‘teruggegeven zwaard’ is een technisch hoogstandje, want de schildpad moet zwemmend op vele meters afstand van de spelers het zwaard aannemen. En zo groot is die kop van die schilpad niet, echt precisiewerk, want de koning moet exact op tijd het zwaard loslaten. Het oogt niet zo spectaculair als het vosje dat over het water heen schiet en dan ineens een boom inklimt. Maar het doorgeven van het zwaard is veel moeilijker. Wat bovenstaande voorbeelden duidelijk maken, is dat bij het waterpoppentheater het samenspelen veel belangrijker is dan Ha Noi, Thang Long Theater, spelers rusten uit tijdens de voorstelling. de individuele prestaties. Er zijn geen echte Foto Roby Bellemans solisten of prima donna’s. Na afloop komt de hele groep naar voren en je hebt geen idee wie welke pop bespeelde. Het is een logisch gevolg vanuit de historische achHa Noi is sinds de jaren 80 van de vorige eeuw het Thang Long tergrond. De rijstcultuur waar het waterpoppenspel uit voort Theater. komt, is een familieaangelegenheid. Er moet intensief samengewerkt worden, iedereen is even belangrijk. Europa maakt kennis met waterpoppentheater In Vietnam bestonden reizende gezelschappen al langer, maar Vanuit dorp naar hof en terug het Thang Long Theater was het eerste dat in Europa optrad. Ik Oorspronkelijk was het waterpoppentheater een echt dorpszag dat reizende gezelschap in de jaren 80 in Antwerpen. Het gebeuren, er werd gespeeld in een van de vele vijvers. In het was de eerste keer dat ik een voorstelling zag van een watermidden werd een hokje gebouwd waar de spelers achter een poppentheater en net als iedereen was ik erg onder indruk. gordijn in het water konden zitten en aan de rand van de vijver Hoe de poppen gespeeld worden, ze kunnen letterlijk van alles zorgden twee trommelaars en eentje met een gong voor de doen: springen, ronddraaien, duiken, roeien. nodige opwindende muziek. Allemaal korte stukjes die geen Wil je het meer traditionele waterpoppentheater zien dan tekst of toelichting nodig hadden: duikelende eendjes, zwemmoet je in de dorpen of in Ho Chi Minh City zijn. Die stad heeft mende kinderen, spartelende visjes en uiteraard schildpadden sinds kort een tweede waterpoppentheater: het Lang Viet - wat ze zagen in en op het water, waar het dagelijks leven zich Theater met veel eigen charme. Het oudere Golden Dragon afspeelde. Water Puppet Theater heeft minder sfeer. Er wordt een voorstelling gegeven die vrij goed is, maar na afloop sta je meteen Na een tijdje kreeg ook het hof belangstelling en daar moest weer in de dagelijkse werkelijkheid. In het nieuwe theatertje het uiteraard wat chiquer, het orkest werd uitgebreid en er kom je na de voorstelling terug in het restaurant dat helemaal werd ook bij gezongen en gesproken. Dat laatste is de taak aangekleed is met attributen van het waterpoppentheater. Dat van Teu, hij mag de verschillende onderdelen aankondigen en is ook zo in Ha Noi, waar de sfeer mede gevormd door de vele inleiden - een beetje een combinatie van Jan Klaassen en een waterpoppentheaterwinkels direct naast het theater. moderne MC. De begeleidende muziek is Cheo, een typische Zowel in Ha Noi, in het Museum voor Etnologie, als in Ho Chi volksmuziek uit het noorden, die net als het waterpoppenspel Minh City, in de dierentuin, is er ook een openlucht theatertje. over allerlei dagelijkse beslommeringen en bijzonderheden gaat. Een tijdlang bleef het spel populair aan het hof tot het In Ha Noi heeft het Thang Long zich heel sterk ontwikkeld, weer verbannen werd omdat het een toch wel erg ‘populair zowel muzikaal als in spel. Een paar jaar geleden hadden ze gedoe’ en visueel spektakel was. Aan het hof diende men zich het orkest achter een gaasdoek, maar dat vond ik niet zo’n sucuitsluitend te verdiepen in de leer van Confusius, dus kwam er ces. De laatste keer was het orkest gewoon te zien. Een heel een einde aan de uitvoeringen. bijzondere en interessante ontwikkeling is dat Ngo Quynh Dao, In de dorpen gingen de voorstellingen gewoon verder, dezelfde die de afgelopen 50 jaar onder meer directeur van het Viet koning die het spel aan het hof verbood liet voor het poppenNam National Water Puppetry Theatre was, speciale poppen spel speciale watertempels bouwen. Er staan er nog twee uit aan het snijden is waarmee ook de sprookjes van Christian die tijd, een bij de Thay Pagode in de provincie Ha Tay en een Andersen gespeeld kunnen worden. bij Sain Giong Temple in de provincie Vien Phuc. Beide op nog geen 30 kilometer van Ha Noi. Begin van de twintigste eeuw, Het snijden van de poppen is een heel bijzonder verhaal. Dit tijdens de Franse bezetting, dreigde het waterpoppentheater heeft uiteraard alles te maken met het feit dat voor nieuwe verloren te gaan maar nadat het noorden door Ho Chi Minh poppen ook een nieuwe techniek bedacht moet worden, en bevrijd was van, nu weer de Japanners, kwam er een nieuwe die techniek wordt dus geheim gehouden. Het snijwerk zelf is opleving. In de noordelijke regio zijn er heel wat gezelschapvolgens kenners is redelijk eenvoudig: wanneer je bijvoorbeeld pen. De kennis wordt doorgegeven van vader op zoon, want een leeuw wilt maken hoef je slechts weg te snijden wat geen de techniek moet geheim blijven. Het belangrijkste theater in leeuw is.
oktober 2014
Rijst planten en spel oogsten
Ila van de Pouw
Het avontuur van Shanghai in 2009 is alweer een tijdje geleden als ik in juni 2011 op een warme zomerdag een mail uit China ontvang. Hij komt van Mrs. Tang Dayu. De presidente van Unima China, blijkt later. Met daarin een uitnodiging om op het 21ste Unima festival in Chengdu te spelen in mei 2012. En of ik ook een nieuwe voorstelling heb. Ja, mail ik terug. Ik heb een hele mooie over Rembrandt. Schilder, 17de eeuw. Wereldberoemd. Mooi barokke poppen en decor. Dus? Of ik een dvd wil sturen. Leuk. Dat doe ik.
oktober 2014
12
Ik stuur een dvd op. En ik kijk op de kaart waar dat is: Chengdu. Het ligt 2000 kilometer verder het land in vanaf Shanghai. Spannend. De stad is 400 jaar oud, heeft 10 miljoen inwoners, en is de hoofdstad van de provincie Sichuan. Chengdu heeft 9 stadsdelen, waaronder Nanchong. Het is de stad waar we tijdens het festival nog extra voorstellingen zullen spelen. Maar dat weten we dan nog niet. We hebben een uitnodiging voor Chengdu in China. En in China zijn we al eens geweest. Makkie! Het Fonds Bij het Fonds voor de Podiumkunsten kun je niet eerder dan vier maanden voor vertrek subsidie aanvragen. Televisie is aanwezig bij buitenceremonie Wij sturen opnieuw een mail naar China. Of dat een probleem is met de voorbereidingen daar? Nee, geen probleem. Ze wachten. En ze duimen. Want onze stichting schrijft ook een paar bedrijven aan. Niks. Albert ze willen graag dat we komen. En o ja, dan toch heel graag met Heijn uit Bergen komt met een voorstel: € 2000 sponsoring in de Villa. Die willen ze absoluut nog een keer. En willen we dan ruil voor de Villa voor hun klanten tijdens de Kunst 10-daagse misschien ook Rembrandt spelen? Daar zijn ze erg nieuwsgiein Bergen. We gaan rekenen. 3000 euro tickets. Eigen kosten rig naar. Ik doe het goed bij de Chinezen, stellen we tevreden voor de prikken, visa inleveren doe ik zelf, scheelt 250 euro vast. Maar twee verschillende voorstellingen slaan we vriende- en de Villa met zeevracht terug. We hakken de knoop door. lijk af. Dat wordt een beetje te gek. En ze mailen terug dat ze Nou ja, dat wil zeggen: Ik hak de knoop door, want Rob is niet dat snappen natuurlijk. En ze wensen ons succes en tot snel. overtuigd van het financiële plaatje. Maar ik weet hem om te De Villa. Dat wordt een makkie. De kisten zijn er nog en de praten en Rob gaat sputterend overstag. Ik had beter naar hem vertaling is er ook. Geen ATA Carnet weten we, want China moeten luisteren, maar dat weet ik dan nog niet. Een mail naar heeft geen convenant beroepsgoederenvervoer ondertekend. China. We komen! Een week voor vertrek breng ik de kisten Ook vinden we de stage-props list Villa van 2009, de vorige naar Eagle Freight. Direction: Chengdu. Dan heb ik de visa al in keer, terug. De offerte van Eagle Freight voor transport komt: huis. Vier toeristenvisa, want dat heb ik geleerd van de vorige € 900 heen, € 2500 terug. Voor tickets voor vier personen, visa keer. Op weg naar Chengdu en we logeren in het Jin Jiang en prikken komen we op € 4000 en dan gaat in januari een Hotel 80 section 2 Renmin Avg in Chengdu. Wat kan er nog mis subsidieaanvraag van € 7500 de deur uit. Makkie! gaan? Begin februari de uitslag. Geen subsidie! Reden: we hebben de Villa al een keer in China gespeeld. Voor Rob is het dan al meteen over. Simpel. Geen geld, geen China. Er gaat een mail naar Mrs. Tang Dayu. ‘How can I help you?’ schrijft ze terug. Ik weet het niet, antwoord ik. Ze vraagt of het ons helpt als ze extra voorstellingen boekt. 6? Dat is dan 18.000 yuan, schrijft ze. Omgerekend ongeveer 1900 euro. ‘Sponsoring?’ oppert ze in een volgende mail. Ik probeer een paar bedrijven. Rabobank. Nee. SNS bank, ook niet. Marla Kleine, bestuurslid van
Een aangename reis Wilfred, mijn tweede technicus gaat dit keer mee en Joni, zijn partner en technicus van cabaretgroep Niet Schieten, ook. Zij komen twee dagen later. 23 mei 2012 staan we ’s avonds op Schiphol. Slecht nieuws. Onze KLM-vlucht is overboekt. Als wij als enige passagiers vertwijfeld achterblijven, komt de stewardess naar ons toe met twee instapkaarten voor de business class. ‘Vindt u dat erg?’, vraagt ze met een knipoog. In het vliegtuig slaan we links- in plaats van rechtsaf en nemen
Rebecca, het hotel en de mobiele telefoon Ons hotel is niet het hotel wat ik had doorgekregen en wat ik op internet had opgezocht. Ons hotel ligt aan een enorm drukke straat waar het verkeer heel andere regels hanteert en waar het vooral continu toetert. Het is warm en er hangt een dikke laag smog boven de stad. Het hotel is armoedig. Een halletje met een oud bankje en twee liften. Wij zitten op de twaalfde verdieping. Rebecca op de vierde. Daar is ook eten legt ze uit. Ah, het restaurant begrijpen we. In ons hotel krijgen we badges en een mobiele telefoon met daarin het nummer van Rebecca en van de organisatie. We krijgen ook meteen geld: 18.000 yuan. Voor zes voorstellingen. Morgen beginnen we met een vrije dag en we willen dan een paar tempels bezoeken. Rebecca belt met de mobiel, overlegt met twee verschillende partijen en dan is het goed. Ze gaat met ons mee. Onze mobiel rinkelt: overmorgen is de repetitie voor de Opening Ceremony, 6.00 uur vertrek, 5.30 uur beneden verzamelen. De mobiel rinkelt voortdurend om ons het programma te melden. Dat is even wennen. Net als aan het hotel. Als we de wc doortrekken loopt het water onder de rand de badkamer in. De bedden zijn hard en de kamer ruikt naar rook. Een paar dagen later zitten er ook nog eens een paar heel grote zwarte beesten in de hoek van de badkamer. De airco maakt vreselijk lawaai en eenmaal honger gekregen is op de vierde geen restaurant. Wel staan er dozen in de gang. Met daarin eten. Je mag pakken hoor, knikken de assistentes ons toe. Dus pakken we uit de dozen en eten op onze kamer uit plastic bakjes. De volgende ochtend gaat om 8.00 uur de mobiel. Er staat ontbijt voor de deur en Rebecca zit al beneden. Het ontbijt bestaat uit vier papieren zakken met daarin vier hamburgers en twee bekers jus d’orange. We bellen met de mobiel voor koffie. Koffie? Nee dat is er niet in het hotel. Nee, geen bar of restaurant. Op de vierde is eten zegt de mobiel, maar dat wisten we al. Rebecca zorgt goed voor ons, regelt taxi’s, brengt ons waar we willen en bezoekt op de vrije dag samen met ons de oude stad en prachtige Tao en Buddah Tempels. En we hebben een koffiebar ontdekt vlak bij het hotel. De Rehearsel Voor Wilfred en Joni is het ‘cold turkey’ arriveren in Chengdu. Ze zijn helemaal jetlagd en moeten de volgende ochtend ook om 5.30 aantreden voor de rehearsel, zegt de mobiel. Ze zitten ‘s ochtends grijs tot over hun oren in de bus vol onbekende slaperige poppenspelers op weg naar een repetitie er-
gens buiten de stad. De bus staat een half uur te stampen voor we vertrekken en onder dikke dieseldampen gaan we op weg. Om de bus heen ontwaakt Chengdu. Overal in kleine groene parkjes zien we mensen Tai Chi beoefenen. Op brommers, scooters en auto’s toeteren mensen zich naar hun werk. Ook onze buschauffeur toetert zich door de toenemende drukte. Overal in de stad wordt het festival groots aangekondigd, op viaducten hangen enorme vlaggen en om de 100 meter staan over een lengte van 15 kilometer grote banieren met daarop de bekende logo’s van het festival. Bij het terrein aangekomen zien we bij de ingang dranghekken staan. ‘Voor ons?’ denk ik dan nog. In heel grote groepen stappen we uit verschillende bussen. Waar komen al die mensen vandaan? Iedereen heeft wel iets van een pop bij zich. ‘Waar zijn mijn spullen?’ vraag ik Rebecca. De mobiel wordt geraadpleegd. ‘Het komt goed’, zegt ze. De rehearsel duurt de hele warme dag. Ik loop vijf minuten over het podium met mijn zogenaamde butler die er nog steeds niet is. De mobiel gaat de hele dag en elke keer weet Rebecca te melden dat het met mijn spullen wel goed komt. Ik ben ongerust. Iedereen van het festival - 130 groepen! - heeft zijn spullen. Behalve ik. De repetitie duurt tot 20.00 uur. Eten hebben we gekregen uit een enorme stapel inmiddels zeer bekende dozen. Ik zie Hans Schoen. Hij staat aan de andere kant en ja, hij heeft ook hamburgers voor het ontbijt. En nee, hij zit in een ander hotel. Veel tijd is er niet om te praten, want als bij een echt Chinees leger worden we gedirigeerd om op te schieten met onze acts. ’s Avonds kunnen we niet met de bus terug. Wij komen als laatste groep aan en alles zit vol. De bussen vertrekken en alleen wij staan er nog met vier anderen. Uiteindelijk brengt een kleine bus ons naar Tongluimenroad en daar, in de open garage, zie ik eindelijk mijn kisten staan. Gelukkig! Ik haal de butler eruit voor de Opening Ceremony en dan stellen we voor om een taxi naar het hotel te nemen in plaats van op de bus te wachten. Rebecca overlegt met de mobiel en ja hoor, het wordt goedgekeurd. Terwijl we Wilfred en Joni ondersteunen stappen we uit de krappe lift naar onze kamers. Hun wc blijft droog. Die van ons loopt nog steeds over. Het ruikt nu ook vies. Naar bed. Want om 7.00 uur verzamelen, zegt de mobiel.
13
Een uitnodiging uit Chengdu
plaats in de royale fauteuils. Ik heb de riem nog niet vast of ik heb al 2 glazen champagne achter de kiezen. De reis is fantastisch, inclusief het driegangendiner. We komen uitgerust aan in Chengdu. Daar staat Rebecca. Onze personal assistent. Studente Engels, die als vrijwilligster gesolliciteerd heeft bij de organisatie en wel vier rondes doormoet voordat ze wordt aangenomen. Ze straalt als ze ons ziet, neemt me bij de hand en voert me mee naar een klein busje. 1 meter 87 meter naast 1 meter 55 en ik voel me veilig aan het handje van deze kleine Rebecca.
oktober 2014
Drieluik voorstellingen in China:
Het immense podium in Chengdu
oktober 2014
14
Openingsceremonie De openingsceremonie is ongekend. Het enorme podium waar we ons als 130 deelnemende groepen aan het publiek gaan voorstellen, is zeker 25 meter breed en beslaat vier podiumlagen. Het is ook zeker 12 meter hoog met een magistraal videoscherm. Een enorme geluidsinstallatie overdondert het complete terrein en van alle uitvoerende groepen is aan de zijkant op het terrein een installatie gebouwd met je kop erop en alle informatie over je voorstelling. Buiten het terrein staat gewapende bewaking en overal kraampjes, markten, pleinen en podia. Het is een verbijsterende ervaring als wij die ochtend het terrein opgaan. Na één uur rijden, stoppen de bussen 500 meter van een ingang en lopen wij in een hele lange rij richting het terrein. Bij de ingang worden we één voor één gefouilleerd en gescand en onze tassen worden onderzocht. Niet fijn dit.
Het maakt me zachter, ik doe het voor haar. Ik pak de hand van de butler en zwaai naar het publiek. Het komt niet uit mijn Massaal gaan we door de ingang en hart. Het is te massaal. In het publiek lopen een parkeergarage in. Iedereen zwaait Ronnie vrolijk terug. Dat was Volgende keer: gaat op de grond zitten. Stemmen het. End of the show. Anderhalve dag Voorstellingen voor 3000 Chinezen, On galmen door de lege parkeergarage. heeft dit optreden van 10 minuten Tour naar Nanchong, de Closing CeHet lijkt wel oorlog. Een schuilkelder. gekost. Ik heb er een kater van. remony en mijn spullen die niet meer Dan speel ik nog een half uur op een En dan komt het ontbijt. In dozen. terugkomen uit Chengdu. Hamburgers en warme jus d’orange. buitenpodium. Dat wil zeggen, ik Er wordt aan alle kanten geklaagd. De presenteer mezelf. Ik loop wat heen roep om een kop koffie zwelt aan. De weer met de butler. Het Chinese assistentes doen hun uiterste best om ons terwille te zijn en publiek vindt het prachtig. Achter mij op het podium staat een gelukkig: daar komt de koffie. Maar die is ijskoud en niet te bewaker. Ik loop met de butler naar hem toe. De butler buigt voor hem. Mensen gaan lachen. De butler pakt even zijn pet drinken. We besluiten de parkeergarage te laten voor wat het is en na overleg met de mobiel mogen we naar buiten. Het is af zet ‘m op zijn eigen hoofd. De bewaker glimlacht. In een flits warm, bloedheet. Rebecca beschermt mij heel lief met haar zie ik Frans Hakkemars even tussen de mensen staan. Het is de enige en meteen de laatste keer dat ik hem tijdens het festival zonneparasol terwijl ik sta te wachten op wat er gebeuren zal zien. Ik geef de pet aan de bewaker terug. Het publiek klapt moet. Het podium op, maar wanneer weet niemand. Er staat een Chinese mevrouw heel hard naar ons te schreeuwen. Rob, en maakt uitgebreid foto’s. We gaan lunchen, drinken thee en hangen wat rond tot het immense terrein langzaam leegloopt. Wilfred en Joni hebben een plek gevonden tussen het inmiddels massaal toestromende publiek dat petjes draagt met De bussen brengen ons terug naar het hotel, waar iedereen Unima erop en zwaait met vlaggetjes. Het grote wachten is in de lift verdwijnt en niemand meer in het hotel is terug te begonnen. vinden. Misschien de vierde verdieping? We gaan erheen. In de lege gang staan dozen met eten. Dan maar terug op de kamer. We zetten de televisie aan. Het Chinese journaal laat een Waarop? Niemand weet het. 150 mensen verdringen zich om mij heen om vanaf de zijkanten een glimp op het publiek en flits zien van de opening. Ik zie Hans Schoen op het podium het podium te krijgen. Aan de overkant van het podium zie staan. Zwaaiend met een popje. We zetten de wekker op 7 ik hetzelfde gebeuren. De groep is in tweeën gedeeld en ook uur. Morgen zullen we aantreden in het Universiteitstheater daar is de zijkant propvol met wachtende spelers. De Chinese van Chengdu voor 3 voorstellingen van Het Mysterie van Villa mevrouw schreeuwt nog steeds. Ik wou dat ik even kon zitten Fantoom. Een flinke klus, 3 voorstellingen achter elkaar. En wat na al die uren staan. Dan ineens komen er bewakers met gevoor theater gaan we aantreffen...
Het is weer voorbij, het eerste Puppet International, het twaalfde programma van het Poppenspelfestival in Meppel. Sinds april van dit jaar gaat het onder de nieuwe naam een nieuwe toekomst tegemoet. Er was 17 tot en met 21 september veel te zien en te beleven. Naast de voorstellingen in Schouwburg Ogterop waren er maar liefst vier poppenspelroutes. Verspreid over Meppel waren er per route drie of vier voorstellingen op locatie te zien: De Erfgoedroute, de Kinderroute, Pop-en-route en de Rode-lichtjesroute. We lopen ze op papier nog eens langs. De Erfgoedroute De Erfgoedroute is een route met drie voorstellingen speciaal gemaakt voor Puppet International. Kinderen uit groep 5 en 6 in Meppel maken kennis met een aantal historische gebouwen en hun (gefantaseerde) geschiedenis.
In het Drukkerijmuseum was ‘Trammelant in de drukkerij’ van Theater de Kleine Zon (Frouke van Zomeren) te zien. De voorstelling speelt in een kleine drukkerij waar de crisis heeft toegeslagen en Dirk de Drukker moet met pijn in het hart de drukkerij verkopen. Er duikt een koper op. De heer Tokkie Handel. De drukletters X (Xie-triksie) en de 0 (Zero) hopen dat zij weer gedrukt gaan worden. Maar Tokkie Handel heeft andere plannen. Hij wil iets heel anders drukken dan boeken en de loden letters omsmelten tot kogels. De letters komen in de oven terecht en smelten gedeeltelijk. Maar Dirk de Drukker weet hen te redden en besluit dan van de drukkerij een museum te maken. De voorstelling wordt gespeeld in een poppenkast met als decor de drukkerij van Dirk de Drukker. Op de Zolder Oud Meppel was ‘Stoomdroom’ van Theater Letterland (Corine Meijer) te zien. Vroeger vertrok van de Stoombootkade in Meppel (tegenover Oude Meppel) elke dag de stoomboot naar Amsterdam. De dochter van Kaatje besluit op een dag stiekem mee te gaan met de stoomboot. Daar schrikt Kaatje van. Ze is bang dat haar dochter daar altijd wil blijven en ze denkt terug aan haar eigen tijd in Amsterdam als dienstmeisje. En dat was niet altijd even leuk. Zou de dochter van Kaatje wel weer terugkomen? Het verhaal wordt verteld door Meijer als Kaatje met behulp van het wasgoed en schimmenspel. In Molen De Weert was ‘Bombast van Eek’ van poppentheater De Vliegende Koffer (Charlotte de Lange) te zien. Bombast van Eek werkt er als molenaar. Jut van Gillessen is met zijn klas op
Ron Holst
bezoek bij de molen. Hij blijft een beetje achter en juf Zwavel komt Jut zoeken. Juf Zwavel vindt Jut niet meteen, maar molenaar Bombast wel! Jut snapt niets van de molen. De molen is oud en van hout. De nieuwe molens zijn van staal en leveren energie. Die zijn pas cool. Bombast wil respect voor zijn molen en hij stopt Jut in de stortkoker. Jut vindt dat wel super cool en sluit vriendschap met Bombast als hij nog een keer terug mag komen. De kinderroute Op zaterdag en zondag konden de kinderen met de paardentram naar drie heel verrassende locaties met drie heel leuke voorstellingen. Als eerste voorstelling was daar het verhaal van de drie kleine biggetjes Nif, Naf en Noef (Poppentheater Koekla). Welk huis beschermt het beste tegen de grote boze wolf? Het huis van stro, het huis van hout of het huis van steen? En natuurlijk waren Nif, Naf en Noef de wolf te slim af. Daarna met de tram naar de volgende voorstelling: Small Fables (Finger and Thumbs, Engeland). In een volledig donkere zaal kwamen met alleen hun handen en een oude toverlantarn de mooiste dieren op het schimmenscherm tot leven. De laatste voorstelling was Nest (Theatergroep Krijt). De vogels
Ooi en Vaar hebben een dierenbezorgservice. Ooi en Vaar brengen de pasgeboren dieren naar hun ouders. Maar dan moeten ze een dier bezorgen dat helemaal geen haar of vacht heeft. Het is anders dan andere dieren. Natuurlijk lukt het Ooi en Vaar om het kleintje bij de juiste ouders die ook geen haar hebben te bezorgen. Popp-enroute Een van de meest populaire onderdelen van Puppet International is Popp-enroute, langs vier verschillende locaties op loopafstand van Schouwburg Ogterop. Samen met 40 andere bezoekers beleefden we vier uiteenlopende korte voorstellingen op plaatsen waar we geen theater verwachtten. De eerste voorstelling was op de zolder van een schilderswinkel. Vanuit St. Petersburg kwamen een zestal studenten en speelden ‘The Wooden’. Met drie of vier spelers wisten zij het voor elkaar te krijgen om een houten pop tot leven te brengen. Zo mooi, zo synchroon. Vanaf het eerste moment geloof je dat die pop bestaat. Hij krijgt een ziel, een gevoel en zelfs een gezicht. Daarna naar de bovenste verdieping van een ouderencomplex. Daar waren we te gast bij José Antonio Puchades. Hij speelt ‘Nymio’, verhalen met de hand verteld. En dat vertellen deed hij zeker. Van alleen zijn handen, gehuld in handschoenen, maakt hij een grappig poppetje die vreemde fratsen met José uithaalt als hij ligt te slapen. Deze voorstelling was vertederend en absoluut de moeite waard om te zien, ondanks de warmte. Gelukkig was het in een leegstaande winkel een stuk koeler.
15
Na presentatie op het buitenpodium
Achter de microfoon op het grote gebeuren neemt iemand plaats en kondigt in langdradig eentonig Chinees de burgemeester aan. De televisie hengelt naar de voorste rij van het publiek en daar komt de burgemeester het podium op. Zijn toespraak gaat 20 minuten duren. Niet alleen hij, maar nog een tiental sprekers volgen en dat alles duurt bij elkaar wel zo’n 5 kwartier. Dan begint de show. Het is een waar spektakel wat het publiek voorgeschoteld krijgt. We zien springers, dansers, enorme poppen met zwaarden en parasols, panda’s en draken. Het is ongelooflijk wat er uit de kast komt. En al die tijd staan wij, de 130 deelnemende groepen uit de hele wereld, aan de zijkanten van het podium in de hitte te wachten. Er wordt gemopperd en geklaagd, mensen zijn moe. En dan ineens zijn we aan de beurt. Kom, zegt Rebecca, kom. Om mij heen klimmen de deelnemers met hun poppen het toneel op. Lachend staan ze te zwaaien. Ik pas er niet meer op, maar Rebecca trekt me ertussen. Zo klein als ze is, zo dapper is ze ook. En trots. Ze kijkt zo trots naar me.
Puppet International
oktober 2014
weren het terrein op rennen. Erachter rijden zwarte geblindeerde auto’s die bij de voorste rij stoelen blijven staan. Bodyguards kijken schichtig om zich heen en helpen mensen uitstappen. Hoogwaardigheidsbekleders en presidenten van de Unima nemen plaats op de voorste rijen die begrensd worden door lange rijen tafels met bloemetjes erop. Ik zie in een flits Mrs.Tang Dayu gaan zitten. En Ronnie Aelbrecht uit België. Rebecca wijkt niet van mijn zijde met haar parasol en wuift mij koelte toe. Camera’s klikken in de verte. Ik heb een ongemakkelijk gevoel bij dit omgekeerde toneelstuk.
oktober 2014
16
Rode-lichtjesroute Nieuw in deze editie van het poppenspelfestival is de Rode-lichtjesroute. De ramen aan het Zuideinde, tussen de Hoofdstraat en Ogterop, kleurden drie avonden lang rood. In de etalages stonden schaars geklede poppen en tijdens de route werden vier erotisch getinte voorstellingen gespeeld. Zou dat kunnen? Met poppen erotiek maken? Natuurlijk was het al donker toen deze prachtige nieuwe route van start ging. Onderweg naar de voorstellingen werden we in de straten geconfronteerd met diverse figuren uit het Meppeler nachtleven zoals de callgirl die een afspraak maakte, een mevrouw die op zoek was naar haar poesje en diverse portiers bij de entree. Theater van de Droom (Jeroen Boerwinkel en Laura Hamers) maakte speciaal voor deze route een voorstelling met levensgrote figuren en maskers. Een oude hoer wacht op klanten die, ondanks dat zij haar enorme borsten toont, niet erg komen. Alleen een oude mysterieuze man verschijnt en gaat mee naar achteren. Door het gordijn vangen we een glimp op van wat zich daar afspeelt. Als hij terug komt gaan ze samen verder naar een, vast net zo, neerslachtige toekomst. In een leegstaande winkel, met achter de ramen poppen van Theatergroep Winterberg, (Merel van Gaalen en Jaqueline Gosschalk), speelt de Dudapaiva Company ‘The Fates’. The Fates waren ooit de meest gevreesde godinnen op de berg Olympus. Ze zijn van de Olympus afgedaald naar het vermaak en het vertier van het moderne Europese leven. The Fates brachten songs met een twist en een knipoog, ter vermaak en venijn. In de leegstaande school zagen we de pikante Freakshow: Ego yolo van Verhalenfabriek Freak du Chique, waar Madame Laissezfaire (bespeeld door Rosa Verloop), een oude dame van plezier, afscheid neemt van haar lichaam en haar werkveld en Mr. Happy Ending (bespeeld door Danny van der Spek) ontwaakt in een vrolijke homo-erotische nachtmerrie. Dit was voor mij de meest erotische voorstelling, juist omdat deze oude mensen geen seks meer konden hebben, maar er wel hevig naar verlangden. Prachtig. De poppen zijn gemaakt door Rosa Verloop, waar in de foyer van Ogterop nog meer pop-
pen te zien waren, die veel bekijks trokken. Als laatste in het Schellinkje, de bar Ogterop. Daar trad The tempting naughty puppet diva Sara’ (Bianca van der Heijden) op. Een ietwat verlopen nachtclubzangeres nog lang niet klaar met waar ze van houdt: zingen, verleiden en de boel eens lekker opstoken. “Been there, done that, but love to do it again with you.” Sara! is a real doll. Wat er nog meer te zien was Veel, zo veel dat ik niet alles gezien heb. Daarom een kleine selectie:
De openingsvoorstelling Als vriend van het Puppet International mag je gratis naar de openingsvoorstelling. Dit jaar was het de Companyia Pep Bou met de voorstelling ‘Clinc!’. Het Spaanse Companyia Pep Bou had in deze voorstelling een sfeer neergezet die met recht uniek en innovatief kon worden genoemd. Visueel theater waarin wordt getoverd met zeepbellen. ‘Clinc!’ vertelt het verhaal van twee mensen die plotseling in een hele andere wereld terechtkomen, een wereld waarin alles nieuw is. Pep Bou heeft met deze voorstelling een compleet nieuwe beeldtaal ontwikkeld. Door echte karakters en vooral veel humor toe te voegen, wordt het publiek als het ware de voorstelling ingezogen, aldus de website. Mooi, maar voor mij vaak veel dezelfde ‘truken’; ik was snel uitgekeken. Circus Ronaldo Er was enige discussie of het circus wel paste binnen een poppentheaterfestival, maar dit Belgisch/Italiaanse circus deed dat zeker. Het bracht in een oud marionettentheater een ouderwetse marionettenshow, althans dat was de bedoeling, maar met veel clownerie, jongleren, vuur en water, viel de gehele show in het water en ging het theater
The House Ik zag deze voorstelling toen ik als zaalwacht fungeerde bij een zaal vol tieners. Het begon heel spannend, want ze kwamen meteen in de donkere zaal. Dat gaf wat rumoer, maar ik kon precies zien wie zijn telefoon nog aan had staan. Hoe ze hem helemaal uit moesten zetten wisten ze niet, want hij staat 24/7 aan, maar het lukte. Voor dat ze gingen spelen legden ze nog even uit dat een voorstelling communicatie is tussen de spelers en het publiek en dat beiden respect voor elkaar moesten hebben. De toespraak kwam aan en er waren vele momenten dat het doodstil was in de zaal, dit was een echte kennismaking met poppentheater, een eye-opener. In The House, gespeeld het Sofie Krog Teater uit Denemarken, vertelt het huis wat de muren allemaal wel niet hebben gezien. Het oudste familielid en eigenaresse van het complex, me-
Moord & Doodslag en La pelle du large Beide voorstellingen vertellen een klassiek verhaal in een moderne versie met behulp van alledaagse voorwerpen en eten. Moord & Doodslag is een culinaire bewerking van Shakespeares’ Macbeth door regisseur Thomas Bijsterbosch (Feikes Huis). Hij zet het fileermes in Shakespeares’ bloederigste stuk en brengt Lord Macbeth en zijn Lady na de val van hun heerschappij voor het ‘gerecht’. In La pelle du large brengt choreograaf, poppenspeler en beeldend kunstenaar Philippe Genty met (on-)gewone objecten, groot enthousiasme en veel humor een bewerking van de Odyssee van Homerus. Een mooi voorbeeld is hoe hij met een gebroken bezem, een stofblik, een waaier en een kousje het schip van Odysseus opnieuw bouwde. De NVP-UNIMA op Puppet International De NVP-UNIMA was goed vertegenwoordigd. Er was een nieuwe flyer over de NVP en één met het opleidingsaanbod en er waren nieuwe banners. Eentje voor algemeen gebruik en eentje voor de verkoop van de Poppen-en objecttheater agenda 2015, die op het festival van start ging. Dit alles was succesvol en leverde maar liefst vijftien nieuwe leden op. Op zondag was er de lezing van Caspar Oorthuys over de grote poppen die hij met zijn team van het Monsterverbond maakte. Een kijkje in de keuken van groot en groter en bijzondere poppen voor bijzondere evenementen. Na de lunch, prima verzorgd door twee nog jonge vrijwilligers, (waarvoor dank), gingen we naar de presentatie van Henk Boerwinkel en voorstelling La pelle du large. Tussendoor was veel tijd voor ontmoeting en zijn er weer vele nieuwe plannen gemaakt. Met dank aan het programmaboekje van Puppet International en de Facebookpagina www.facebook.com/pages/PuppetInternational. Daar komen ook de meeste foto’s vandaan, veelal gemaakt door Studio RozeBoom en ook een aantal door mijzelf.
17
Daar speelde Ida van Driel haar vertolking van ‘De koning die niet dood wilde’. Een boeiend verhaal over de koning die aan de dood probeert te ontsnappen. Het was prachtig verweven met een tweede verhaal - het verhaal van haar vader, de verhalenverteller. De ontknoping was ontroerend en onverwacht. Wat mij betreft was het één van de mooiste voorstellingen van het festival. Dan is het eigenlijk ook wel weer jammer dat er in de route eigenlijk geen tijd is om de voorstelling te laten bezinken, want de volgende voorstelling wacht niet. Als laatste gingen we naar de tweede verdieping van een leegstaande school, waar we in het oude dramalokaal (een theater) keken naar de hilarische voorstelling van Jordi Betran uit Barcelona. Wat heb we gelachen om twee stukjes schuimrubber (zo simpel is dat) en een man met een gitaar. Wat een venijnig popje was dat, ook een heerlijke slapstick.
R.O.O.M. De samenwerking tussen poppenspeler Iris Meinhardt en theaterregisseur en videokunstenaar Michael Krauss en componist/muzikant Thorsten Meinhardt leverde een bijzondere voorstelling op die de genres van poppentheater, film, nieuwe media en nieuwe muziek doorkruisen. Een vrouw zit in een kamer die ze niet kent. De deuren en de ramen, niets voldoet aan de natuurwetten die wij kennen. De vloer staat opeens onder water en muren en plafonds verdwijnen op magische wijze. ‘R.O.O.M.’ is toveren met beelden, tot stand gekomen door hightech videotechniek, poëtisch denken en liefde voor de vrouw. Een prachtige voorstelling, waarbij je soms niet weet wat werkelijkheid is en wat videoprojectie is. Prachtig gedaan, je wordt er even stil van zo knap. Een voorbeeld: de vloer staat onder water (projectie). De vrouw loopt door het water, en iedere keer als ze haar voet in het water zet, wijkt het water in kringen uiteen. Na afloop moest ik even de werkelijkheid terug vinden.
vrouw Esperanza, ligt op sterven. Niemand kijkt echt naar haar om, behalve haar hond Chucho. Zo af en toe komt haar nicht Flora haar wat eten en drinken brengen. Het naderende einde van mevrouw Esperanza biedt perspectief voor haar neef Henry en Flora. Flora heeft Henry alleen getrouwd om ooit het huis in handen te krijgen. Ze wacht handenwrijvend op de dood van mevrouw Esperanza. Alles lijkt goed totdat mevrouw Esperanza haar testament op het laatste moment wil wijzigen, ten nadele van Henry en Flora. Dat laat Flora natuurlijk niet zomaar gebeuren en dan begint ‘The House’ pas echt. The House, een poppentheater voor jongeren en volwassen, een thriller, creepy en soms zelfs een beetje eng.
oktober 2014
in vlammen op. De tent op het Bleekerseiland was dan ook drie avonden tot de nok gevuld.
Freek Neirynck
Het jaarlijks TAZ#theaterfestival (Theater aan Zee, sinds 1995) in de koningin van de Belgische badsteden, Oostende, heeft overduidelijk meer luxelast van zijn populariteit dan van zijn steeds beter wordende artistieke evolutie: op de openingsdag verspreidde de nationale radio dat de voorstellingen al ten dele waren uitverkocht. Het verdubbelen van hun aantal en ook het vinden van nóg méér oorspronkelijk anders bedoelde locaties om ze om te bouwen tot speelruimtes (nu al 51 verspreid over de stad) is absoluut aan de orde. En dat kunnen ze in de Belgische koninklijke kuststad: turnzalen, spoorweggebouwen, visloodsen, gerechtszalen, het strand worden professioneel geëquipeerd tot functionele ruimtes.
oktober 2014
18
Het bewust programmeren van een hele rits premières vergroot uiteraard de aantrekkingskracht van het enige Vlaamse theaterfeest van die omvang. Heel wat binnenen buitenlandse programmeurs voor culturele centra, receptieve theaters, andere festival(letjes) komen er hun staalkaart samenstellen. Bovendien geeft TAZ# in samenwerking met auteursvereniging SABAM (Belgische tegenhanger van Lira) niet onaardig veel creatiekansen aan jonge theatermakers (scholen en nieuwe, vaak project, gezelschappen) die van hun maidentrip gebruik maken om de confrontatie aan te gaan met de vaste waarden in het theaterlandschap. De Artes Jongtheaterschrijfprijs (€ 7500) werd dit jaar uitgereikt voor de productie ‘The truth about Kate’ van Dave Pieters/Frascatiproducties/Het Stuk Leuven op tekst van Jibbe Willems. De jurymotivatie: ‘Op briljante wijze weet hij in deze tekst een veelheid van stemmen samen te laten komen die het levensverhaal vertellen van wereldster Kate - of misschien het gefabuleerde levensverhaal van het echte hoofdpersonage, een jonge vrouw die uit pure eenzaamheid en verveling een documentaire over haar leven als celebrity uit haar duim zuigt. In talloze verschillende registers, talen en zelfs muziekstijlen zien we de mythische opkomst en teloorgang van deze diva aan ons voorbijtrekken. En passant vertelt de voorstelling over de manier waarop we met beroemdheid (en beroemdheden) omgaan, over hoe identiteit tegenwoordig meer dan ooit als hapklare verhaallijn geconstrueerd wordt, over de problematische wijze waarop vrouwen in de media primair op hun seksualiteit en uiterlijk worden beoordeeld, en over de steeds vervagende grens tussen privé en publiek.’
UMM van De Kolonie
De TAZ Jongmuziekprijs (€ 2500) ging naar de muziekband How Town. Tijdens deze editie kreeg een elf jaar geleden eerdere TAZ#-prijswinnaar het Gentse gezelschap Ontroerend Goed, dat inmiddels internationaal toert, een soort peter-/ curatorschap en speelde zelf enkele werkstukken. Zo ging ‘Wijven’ in première: een feministisch woord-/zangstuk over de clichés, vooroordelen en discriminatie tegenover het vrouwelijk deel van de samenleving. In een sober decor en dito regie verviel de voorstelling helaas zelf in een herhaling van wat er
al tientallen jaren lang over hetzelfde onderwerp op scène verteld of in een meer dramatische vorm getoond werd. ‘Angelena’ van de ook al Gentse Compagnie Cecilia scoorde bijzonder goed bij het per definitie dankbare TAZ#-publiek en eigenlijk wel terecht. Het stuk van (en toch wel overtuigend gespeeld door) Mieke Dobbels is in de hedendaagse maatschappij verworteld, revolteert en ontroert… in de situatie van de titelrol: een adolescente of jonge twintiger die al vier jaar in de gevangenis zit met de onzekerheid of ze al dan niet in een psychiatrische instelling zal worden opgenomen. Ze probeert haar dagen leefbaar te houden met haar muziek en haar (soms
‘Duikvlucht’ van de Gentse Studio Orka was daar een goed voorbeeld van en werd één van de topproducties van TAZ#. De voorstelling speelde in een half natuurlijk zanddecor met een bunker, vuurtoren, barakken als oorspronkelijke gegevens en daar bouwde ze een uiterst intelligente, polyvalente en verrassende nieuwe scenografie in om het verhaal te spelen van industrieel strandjutter Daniël die met zijn braakbalmachine spullen uit zee en strand aantrekt en recycelt. Hij leeft vrij desolaat met een paar Poolse muzikale gastarbeiders en krijgt wel regelmatig bezoek van zijn vrienden pakjesbezorger Nico (die nog voor het begin van de voorstelling gecontroleerd roekeloos door het aanschuivende publiek rijdt met zijn bestelwagen) en schaapherdertroepverzamelaar Maldus (een schitterende Titus De Voogdt) die in een onvergetelijk Snipperdagen van Fabuleus Foto’s Catherine Van Assche beeld uit de duinen afzakt. Katalysator in de heldere en tegelijk absurdistische voorstelling is het ‘aanspoelen’ van het vermiste meisje Vera. Zij brengt kerkstoelen op wieltjes - door een persoonlijke coach – van onrust in de rust en dat garandeert zeer sterk theater met een beeld naar beeld. En die beeldvorming was nu eens statisch figurentheaterinvulling naar het slot toe. (uit natuurlijke materialen) dan weer bewegend : één enkele worm op een explosieve drumton, een schotel krullende teken, zichzelf uitputtende, getormenteerde acteurs die eerder Uit Antwerpen was er onder andere De Kolonie MT in ‘Umm’ (spreek uit als ‘Oem’), muziektheater van Paul Verrept (vervoor sfeerschepping dan wel verhaal zorgden. Artaud, Arrabal, haal/woord) en Bo Spaenc met figuren voortreffelijk bespeeld Tadeusz Kantor… en zelfs Peter Schuman en zijn Bread & Pupdoor actrice/zangeres Thaïs Scholiers en (iets onhandiger) door pet Theatre waren nooit ver weg. Maar het bleef eerder braaf en respectvol voor het kleinburgerlijke publiek… en bovendien multi-instrumentalist Spaenc, die ter compensatie een schitterend klankdecor creëerde, mede live uitgevoerd door Osama visueel schoon in zijn beoogde vuilheid en troep. ‘Krocht’ einAbdulrasol op tokkeltuigen. Hier alweer een actueel realiteitsdigde in een verrassend en verlossend eindbeeld dat evenwel betrokken thema: meisjes mogen niet in het openbaar zingen om articulatie van de gestapelde vormen smeekte. volgens de geloofsboeken in Noord-Afrika. Ze verzet zich er tegen wegens onweerstaanbare drang, maar moet uiteindelijk Sterk beeldend theater was ook ‘Snipperdagen’ van Fabuleus een jongen worden om aan het verbod te ontsnappen. Een waarin drie Playmobieltypetjes tot leven kwamen en zowaar mooie, vlotte, sonore voorstelling waarbij ook een prettig één keer geconfronteerd werden met een uitvergrote versie kinderboekje met CD verscheen. van het mannelijk popje, een soort Bob de Bouwer. Vooral het ritme in deze ook op hedendaags danstheater gebaseerde Op de grenzen van happening/performance/drama/figurenvoorstelling was beklijvend. TAZ# heeft een overduidelijke politiek ten opzichte van generatieverschuiving bij zijn publiek. Inspel zat de woordloze voorstelling ‘To break-The window of opportunity’ van Frank &Robert/Robert & Frank (artistiek duo teressant, vernieuwend of bevestigend, jeugdtheater moet de sinds 2006), onder de vleugels van het Gentse Theater Campo. jongere leeftijdsgroepen aangeboden worden om ze naar het Zij brachten natuurlijke, eerlijk gewonnen materialen tot leven theater als kunstvorm te leiden. Ook in deze editie was er een en probeerden er een theatrale context mee te creëren. Die representatief aanbod. Spijtig wel, dat de optie wegviel om ‘animatie’ lukte wel behoorlijk beeld per beeld, maar het gratis familievoorstellingen (vaak een mengvorm van acteursmangelde op het niveau van de dramatische spankracht. Ook en figurentheater) te plaatsen in het Leopoldpark. De brede de beloofde ‘slapstick’ bleef wat achterwege. Als resem esthe- tribune daarvoor zat de voorbije jaren bomvol en de laagdremtische creaties, zéér voortreffelijk uitgelicht en met een uiterst peligheid van dat aanbod werd bijzonder gewaardeerd en was boeiende soundscape, overleefde deze voorstelling. wellicht zeer efficiënt als doorstroming. In dezelfde plastische Umwelt, maar dan het Arte Povere-segment ervan, bewoog zich ‘Krocht’, een doorloopvoorstelling van de jonge (Gentse, sorry…) theatermakers Lobke Leirens, Maxim Storme en enkele geestesgenoten. Ook het publiek bewoog, want er werd heftig maar veilig rondgetoerd op
Het Oostendse Theaterfestival blijft een must, zo bewees editie 2014 weer. Zijn katalysatorfunctie in (het) volgende Nederlandstalige theaterseizoen(en) is wellicht niet meteen meetbaar, maar zeker niet te onderschatten.
19
Kuststadfestival Oostende toont fusie van tekst- en figurentheater
wrange) humor… en met het spelen van haar zoveelste proces wegens terugval met een brandstichting, waarbij ze het publiek in beperkte mate interactief betrekt.Theater aan Zee biedt steeds weer een breed spectrum aan theater-, woord- en muziekdisciplines al dan niet in symbiose. In de kinder- (of beter familie-)voorstellingen heeft het figurentheater steeds weer een prominente plaats. Het valt het laatste decennium ontzettend op hoe vaak teksttheatergezelschappen ook figuren als dramatis personae laten acteren naast spelers van vlees en bloed.
oktober 2014
TAZ#theaterfestival:
La Pelle du Large
Ja, er zijn mensen die werk doen dat weinig economisch rendement heeft. Het verzorgen van ouden van dagen in verzorgingshuizen of stervenden in een hospice is toch van een andere orde. Ook de patiënten maken zich tijdelijk niet meer zo druk over hun werkprestatie en hun pensioenpremie. In de niet-commerciële organisaties geldt een andere set van regels. Misschien moet je zeggen: andere waardeschalen. Het ideaal van de hogere klassen in vorige eeuwen was: niet hard werken. Werken was voor de dommen. De adel hield zich bezig met toernooien, de jacht, plezier en muziek maken en zo af en toe kruistochten of oorlog voeren. De arbeidsdiscipline die intussen de heersende moraal geworden is, leidt tot kreten: Werk. Werk, Werk en allerlei programma’s om 40-plussers om te scholen voor een arbeidsmarkt die intussen steeds verder ineen schrompelt. Niet omdat de Polen of de Bulgaren onze banen inpikken, maar omdat tussen mechanisering en de computer de banen verdampen. Je ziet in eindeloze kassencomplexen fruitboompjes op grijphoogte opgroeien. Geen koe wordt nog met de hand gemolken, geen jurk of stoel met de hand gemaakt (haute couture daargelaten). Na de ponstypistes en de postbodes zijn nu de telefonistes en de bankbedienden aan de beurt om door de computer te worden vervangen. Tijd voor een andere waardeschaal waarin werkloosheid geen schande is en maatschappelijke waardering niet samenhangt met de hoogte van je salaris. Er worden al voorzichtige pogingen gedaan topsalarissen te ‘downgraden’ en zelfs het idee van een basisinkomen voor ieder komt weer op. Het belangrijkste voordeel van het basisinkomen is de vrijheid die het biedt. Het maakt je onafhankelijk. Het stelt je in staat zelf te bepalen wat je met je leven doet. Je bent niet verplicht te blijven hangen in een baan die je niet bevalt. Je kunt je eigen winkel, eigen bedrijf beginnen. Je hebt altijd de zekerheid van die 1000 euro waarmee je (op heel sobere basis) kunt overleven. Zie www.basisinkomen.nu Kunstenaars zijn ook een categorie hors concours. Zij hebben geen werkgever, geen vaste arbeidsuren, zijn nooit werkeloos, gaan nooit met pensioen, leveren geen hapklare producten aan de kassa en bekommeren zich niet om hun maatschappelijke carrière. Toch zijn ze het zout in de pap en na hun dood de trots van hun land. Zij zijn de voorhoede van een andere maatschappij, niet gebaseerd op economische groei en financiële plaatjes, maar op dieperliggende waarden als leefbaarheid, zorg, solidariteit, schoonheid, eerbied voor het onaanzienlijke. Poppenspelers maken deel uit van die voorhoede. Zij zijn het levende bewijs dat je geluk niet ligt in je maatschappelijke carrière en je topsalaris. Zij lopen vooruit op een mooiere, eerlijker wereld door die al een beetje te laten zien in hun voorstellingen en in hun leven.
Van La Compagnie Philippe Genty Martine van Ditzhuyzen
Je zou van Philippe Genty, de meester in woordloos beeldend theater, geen voorstelling verwachten waar taal een belangrijke rol in speelt. Ook is hij bekend om zijn grotezaalproducties met dansers en imponerende scenografieen. In La Pelle du Large, gebaseerd op de reis van Odysseus, ensceneert hij drie acteurs, snel gespeelde dialogen met veel woordgrappen en een grote hoeveelheid aan keukenvoorwerpen. En dat allemaal op de schaal van tafeltoneel.
De voorstelling is ontstaan in opdracht van de Scène Nationale de Château-Gontier in het kader van de Biennale de la Marionnette «Onze» (2011). Genty had in de zomer van 2009 tijdens een lange workshop in Charleville-Mézières gewerkt en geïmproviseerd rondom het gegeven van de Odyssee. In het beroemde epos fascineerde hem onderwerpen als landgrenzen, het vluchten, ballingschap en het ontsnappen via de verbeelding. Door die opdracht besloot hij het materiaal dat er lag uit te diepen en uit te breiden. La Pelle du Large is een voorstelling van 70 minuten geworden, gericht op een publiek vanaf 7 jaar. Al in de titel La Pelle du Large zit een woordgrap. Zo geschreven bekent la pelle ‘de schop’. Maar de uitdrukking l’appel du large’ betekent ‘de roep van de zee’. In de titel zit de aankondiging dat objecten de hoofdrol zullen gaan spelen en de taalloze figuren uit het verhaal van Odysseus gaan incarneren. Een kurkentrekker vervult de rol van Odysseus, een bezem staat voor zijn boot en kleurig verpakte bonbons voor zijn matrozen. De zee is een douchegordijn, de tovenares Circe een groene kool en de dodelijke erotische omhelzingen van de Sirenen worden door een teiltje gevuld met water en zeep verbeeld. In La Pelle du Large belichaamt de tastbare en gebruikelijke wereld der dingen de bovennatuurlijke mythologische wereld. In die zin is deze voorstelling objecttheater pur sang. De voorwerpen zijn herkenbaar en vertrouwd. Ze omringen ons en bewonen onze dagelijkse wereld. Omdat ze opeens onverwach te functies krijgen, verliezen ze hun vanzelfsprekendheid. Wij kijken verbaasd en verwonderd naar een wereld die niet blijkt te zijn wat het in eerste instantie leek. Dat is één van de kenmerken van objecttheater. In La Pelle du Large wordt op verrassende wijze met de voorwerpen omgegaan. Van de spelers met wie ik na afloop een kort gesprek had, hoorde ik dat er meerdere versies van La Pelle du Large toe ren: een Franse, Engelse en Spaanse versie in verschillende spelersbezettingen. Opmerkelijk is dat bij elke versie sommige objecten verschillen naargelang het land waar de voorstelling opgevoerd wordt. Het gebruik van voorwerpen is cultuur- en gemeenschapgebonden. De gekozen voorwerpen weerspiegelen de culturele achtergrond van de bezoekers en genereren daardoor gemeenschappelijkheid. Dat is een ander kenmerk van objecttheater. Het speeltempo is in La Pelle du Large hoog. De drie acteurs wisselen razend snel tussen de rol van objectmanipulator en het incarneren van allerlei personages. Onderling hebben ze met elkaar ook vaak een appeltje te schillen. Wanneer Odysseus door Circe of de Sirene onder handen wordt genomen, maken ze ruzie over wie de rol van Odysseus mag vertolken. Want, wie wil zich niet laten verwennen door godinnen?
Door al deze aspecten is La Pelle du Large grappig en onderhoudend. Desalniettemin beklijven de beelden niet. Snel geschapen, snel verdwenen. Ik werd van de snelheid wat duizelig. Ik moest vaak denken aan fast-foodconsumptie. Voorwerpen worden even gebruikt om daarna snel in de prullenbak te belanden. De wegwerpvorm overschaduwde de tijdloze thematiek die Genty beoogde. Gezien op 21 september 2014 in Meppel
Gerda Dendooven tekent Gentse Pierke van Alijn Gerda Dendooven, de Vaamse illustrator van tientallen kinder- en jeugdboeken, die ook geregeld voor Nederlandse uitgeverijen werkt, heeft het poppentheater een creatief steuntje in de rug gegeven. Bij de start van het nieuwe theaterseizoen van ’t Spelleke van de Folklore, dat speelt in het voormalig Museum voor Volkskunde - nu Huis Van Alijn, aan de Kraanlei in Gent - tekende ze de lokale poppenheld Pierke, de publiekslieveling die geen blad voor de mond neemt en vaak nog het enige personage is dat de zéér typische Gentse streektaal spreekt. Na de eerste voorstelling begin oktober kregen alle toeschouwers een exemplaar mee om zelf in te kleuren. Dendooven werd geboren in Kortrijk en studeerde aan de Academie voor Schone Kunsten in Gent, voor ze verhalen in kindertijdschriften begon te illustreren waarmee ze snel naam maakte. Nu is ze één van de beste illustratoren van Vlaanderen. Haar vaak absurd humoristische illustraties blijven toch steeds ontzettend lees- en herkenbaar. Pierke van Alijn speelt tot mei elke zaterdag van 14.30-16.00 uur, traditioneel Gentse volkspoppentheater met stangpoppen. Tijdens de herfst-, kerst-, krokus- en paasvakantie ook op woensdag in Het Huis van Alijn.
[email protected]
21
Ton Delemarre
Poppenspel is een soort nis in onze samenleving. De meest mensen willen graag werken voor een baas, met een vast salaris door de CAO bepaald, vaste werktijden, ziektekostenverzekering, vastgestelde vakantiedagen en pensioen toe. Normaal streven mensen een carrière na, willen hogerop komen: van krantenjongen tot miljonair en van stagiaire tot CEO. Normaal gesproken leveren de werknemers een product af dat geld oplevert en maatschappelijk in aanzien staat. Ze gaan met hun 65ste of 67ste met pensioen en mogen zich dan ongestraft aan hun nutteloze hobby’s wijden.
oktober 2014
Poppenspelers avant-garde van betere wereld
Al snel in mijn loopbaan als poppenspeler begon ik me met het Sinterklaasfeest te bemoeien. Na een aantal vreemde ervaringen bij dit feest stelde ik een aantal richtlijnen op waar organisatoren sporadisch van afweken na grondig overleg. De Sint komt niet vóór de voorstelling, maar erna. Na het bezoek blijft niemand immers meer kijken naar de kast, maar gaat spelend met het cadeau of mooier nog met de verpakking door de ruimte. De knechten van de Sint blijven uit de kast weg. Heel vaak denkt iemand die de poppen ziet liggen dat er iets leuks ontdekt is en dat de kinderen daarmee verrast moeten worden. Door de jaren heen zag ik het feest veranderen. De tradities evolueren soms door evaluaties tot een liever feest. Jaren speelde ik in een gemeente waar de Sint aan het eind van zijn bezoek om polonaise verzocht. De organiserende dames kregen hier echter een grondige hekel aan, omdat het steeds weer uitging als een nachtkaars. Jaar na jaar echter riep de Sint op om toch nog maar even een polonaise te doen. Pas toen het pak door een nieuwe Sint werd gedragen, lukte het de verandering door te voeren. Meestal gaan dit soort veranderingen van binnen uit. Soms had ik daar aan meegedacht. Na jaren ervaring krijg je recht van spreken. Nu is er opeens een politiek probleem. En het is voor veel meer mensen dan wij denken echt een probleem. Alle ervaringsdeskundigen mengen zich in de discussie en halen echte en vermoede feiten door elkaar. Roepen dat het onze traditie is en dat anderen daar van moeten afblijven. Ik denk bezorgd wat we met het feest gaan doen. Ik wil mijn ervaring immers nog steeds inzetten om in de donkere maanden te verdienen op een mooie nette manier. Ik heb inmiddels drie verschillende voorstellingen in de aanbieding. Ik sprak mensen van Surinaamse afkomst die hoewel ze het feest als kind in Suriname vierden, er in Nederland steeds meer moeite mee hadden. Het is kwetsend om te worden aangezien voor een zwart geschminkte man met een witte kraag en een baret op. Ik zag als kind al dat zwarte Piet niet echt was. Moeite heb ik met het gedraai van onze Sintliefhebbers met de slavernijgeschiedenis van Nederland. Dat Sint geen slaven had maar ze had vrijgekocht geloof ik zonder meer, maar er was altijd iets neerbuigends naar de zwarte hulpjes. Ik vind dat we dat verleden niet moeten wegstoppen. Het hele feest is doorspekt met zaken die uit het koloniale verleden stammen. De kruiden in de kruidkoeken en speculaasjes, de chocolade in de schoen en de appeltjes van oranje komen nu eenmaal niet uit onze eigen tuin. Die grijpen terug naar het koloniale verleden. Dat allemaal wegstoppen is niet eerlijk. Misschien mogen we in het feest terugwijzen naar dat verleden. Dit heeft het ons allemaal opgeleverd. Als kind liepen er in de intocht van Sinterklaas altijd een heleboel Spanjaarden met helmen, kurassen en hellebaarden mee in Rotterdam. Sinterklaas had één Piet. Die intocht kan natuurlijk ook andere mensen laten meelopen. Mensen in Pietenpakken met een baardje en een pagekapsel. Zo kun je namelijk ook bijna onherkenbaar meedoen. Vrouwen met baret en allemaal hetzelfde kapsel. Misschien ook wel een pagekopje. Huidskleur geen bezwaar. Ik maak bezwaar tegen paarse en groene Pieten. Dat vind ik voor kinderen angstaanjagend. Je beledigt er misschien geen bevolkingsgroepen mee maar dan toch zeker de kinderen. Er moet in ieder geval één Piet bij zijn als rechterhand van de Sint. Kameraadschap kan hoog in het vaandel staan. Verder pleit ik er voor om het hijgende panieknieuws van het Sinterklaasjournaal stevig terug te dringen. In Deventer is het al heel lang ten strengste verboden om je als Sinterklaas op straat te begeven voor 5 december. Dat was ingesteld omdat er daar veel arme gezinnen woonden die het Sinterklaasfeest helemaal niet konden vieren omdat ze blij waren als ze gewoon te eten hadden. Die oude traditie leeft er nog voort. Misschien is de verandering van traditie wel heel leuk en geeft het ons de gelegenheid om eindelijk bangmakerijen uit te bannen. Laat men dan ook meteen het lef hebben en stellen dat de intochten een week later beginnen. Dit om te compenseren dat dit jaar in de zomer de decemberstress al toesloeg.
XXI Internationale Poppenfestival Plovdiv
Drie is te veel, twee niet genoeg
Steve Adeney
Van 3-7 september vond het nu tweejaarlijkse Internationale Poppenfestival Plovdiv plaats. Er waren twaalf voorstellingen: de meeste van Bulgaarse gezelschappen, twee uit Rusland en één uit Maribor, Slovenië. Voor de Nederlandse prijs voor kleine Bulgaarse voorstellingen deden zes gezelschappen mee. Hoe dit als leken te jureren? Tineke en ondergetekende waren de enige overgebleven juryleden. Casper Oorthuys moest tot zijn spijt afzeggen vanwege een belangrijke werkopdracht die geen uitstel duldde, en Ton Delemarre en Ada d’Hamecourt, door een valpartij van Ada, mochten pas tien dagen later van de dokter het vliegtuig instappen. Tineke had enige ervaring als jurylid in voorgaande jaren, maar is fotograaf en heeft jaren toneel gespeeld. Ik zelf ben relatie- en gezinstherapeut. Leken dus die ook nog de taal niet machtig zijn, hoewel... taal is meer dan woorden. En het poppenspel is toch niet voor experts? In onze gesprekken over de diverse De jury met de prijswinnaars stukken stonden we stil bij wat ons raakte, overtuigde. De emoties en relaties die over het voetlicht kwadoor thematiek, emoties, spel en vormgeving. Toen wij op men, of juist bleven hangen op het podium. Er waren visueel wervende spektakels, stukken met veel beweging en woorden deze drie uitkwamen ontdekten we dat er een onderliggend waar voor ons geen touw aan vast te knopen was, en een stuk thema was waarmee ze met elkaar verbonden waren. Dat voor peuters en kleuters, traditionele verhalen van prinsen en thema is thuiskomen. De Kleine Tovenaars uit Varna. Een prinsessen, dit jaar zonder kikkers. Een donker toneelspel met nukkige, bozig wantrouwige buurman. Opgesloten in zichzelf, zijn angst en zijn grijze kleuren. Elke poging van zijn kleurrijke levensgrote poppen voor volwassenen en nog veel meer. Uit buren hem te benaderen, werd bruusk afgewezen. Door de Slovenië was een prachtig gespeeld verhaal van Isaac Bashevis Singer: Toen Shlemiel naar Warschau ging. Gespeeld met vrolijkheid en levendigheid van de zes kleine tovenaars werd kleine cut-outs in een dressoir. De groots opgezette spektakels hij ontregeld en uiteindelijk verleid tot het leven vol kleur en vielen voor ons af, het ging immers om het festival. menselijke relaties. Zijn gevangenis veranderde in een huis van gastvrijheid. Prachtig en kundig gespeeld zonder taal. Voor ons Er waren drie voorstellingen die ons overtuigden en raakten de derde prijs. O, wat mooi is Panama, een kinderverhaal van Janosch door het Sofia Poppentheater. Een kist in de rivier die de Tijger en de Beer opvissen met de geur van bananen en de naam Panama er op geprint. Een verhaal van verlangen, dromen, op reis gaan en thuis opnieuw ontdekken. Betoverende muziek, prachtige vormgeving en veel humor. Van de dieren aan wie ze de weg vroegen, kregen ze telkens weer de instructie linksaf te gaan. Verbaasd zien ze tenslotte hun eigen huis door nieuwe ogen. Voor ons de tweede prijs.
De Kleine Tovenaars uit Varna. Een nukkige, bozig wantrouwige buurman.
23
Koos Wieman
Al veel te vroeg dit jaar kwam de Sint ongewild in ons land. Ik vind het Sinter klaasfeest leuk. Vroeger was ik niet automatisch een fan van de verklede kindervriend. Iemand die zijn gezicht beplakt, heeft iets te verbergen. Dat dat er voor is om er voor te zorgen dat iedereen die mijter kan dragen, is een mooi excuus. Net zo goed als het feit dat zwarte schmink een gezicht makkelijk onherkenbaar maakt. Dat is noodzakelijk als je met gelovende kinderen te maken hebt.
oktober 2014
Knechtdilemma’s
Achtste Internationale Poppenfestival in Sofia
Tsjechische theaterpoppen
Ton Delemarre
de 8ste internationale Puppet Fair plaats, georganiseerd door het Stedelijk Poppentheater. Naast een veertigtal voorstellingen voor zowel volwassenen als kinderen (deels op straat) waren er workshops, internationale projecten en presentaties. Deelnemers kwamen uit Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Spanje, Italië, Slovenië, Slowakije, Polen (Podrozy met Macbeth), Tsjechië (Drak met De laatste Truck van Georges Méliès) en Bulgarije.
Escorial, naar een toneelstuk van Michel De Ghelderode.
oktober 2014
24
De waarde van deze prijzen voor de Bulgaarse spelers werd onderstreept door hun enthousiasme waarmee ze ze ontvingen en benadrukt door een begeleidende brief van de Nederlandse ambassadeur Tom van Oorschot, waarin hij zijn waardering uitspreekt voor het werk van Stichting Oost-Europa Projecten, die deze Nederlandse prijzen al sinds twintig jaar verleent, en voor Ton Delemarre en Ada d’Hamecourt.
O, wat mooi is Panama, een kinderverhaal van Janosch door het Sofia Poppentheater.
W
e spreken Ivan Raikov, de directeur, die op zijn wenkbrauwen loopt na een week hectiek. Hij beklaagt zich over de bezuinigingen die ook dit festival aantasten, maar dankzij de steun van de gemeente Sofia is toch een presentabel programma overeind gebleven. Geel van Desislava Mincheva is een voorstelling voor kinderen van 0-5 jaar. De zaal zit vol met peutertjes. De belangstelling van de diverse leeftijden verschilt maar als Desislava stukje bij beetje plagerig tevoorschijn komt leeft ieder mee. Ze speelt met parasols maar vooral met gekleurde kubussen die gekanteld, gestapeld en uit elkaar gehaald kunnen worden. De voorkant is geel, de zijden zijn rood wit en groen. Soms komt een bloem of een smiley tevoorschijn als ze de kubussen handig schikt of stapelt (doet ze het onhandig dan corrigeren de kinderen wel). Binnen de blokken zitten ook verrassingen, tot hele bloementuinen toe. Mincheva maakt muziek op mondklavier, accordeon, ukelele, een wijsje dat als leidthema telkens terugkomt en ondersteund wordt door de band die door Petar Todorov bediend wordt. Intussen danst, springt, kruipt, beweegt ze als een ballerina. De kinderen vinden het prachtig, klappen mee, slaan de zeepbelletjes kapot en maken tot slot een dansje met haar. Een interessant experiment
wat poppenspel in kleur, muziek en beweging voor de allerallerkleinsten kan betekenen. Wij wonen ’s avonds de slotvoorstelling De Eén kan het de Ander niet van het Sofia poppentheater bij, een vrolijke voorstelling voor alle leeftijden. Het toneelbeeld met ladders en planken biedt allerlei beweJiri Prochazka Geest Prinses, Prins Zwart theater 2003. gingsmogelijkheden aan de sterke acteurs die met hun mimiek en gebaren het mager verhaaltje van ‘oe leer ik vliegen’ er doorheen jassen. Tentoonstelling Traditie en heden In het Stedelijk Museum bezochten we de tentoonstelling van Tsjechische poppen, opgezet in samenwerking met het Tsjechisch Cultureel Instituut. De tentoonstelling presenteert 55 exponaten, waaronder scènebeelden, poppen, maskers, en andere objecten. De curator van de tentoonstelling en expert poppentheater Nina Malikov: “Het concept van de tentoonstelling is gebaseerd op de verscheidenheid van de Tsjechische marionetkunst, met diverse poppen uit de oude tijden en uit de periode van het modernisme, waaronder prominente figuren als Spebl en Hurvinek, en het beroemde zwarte theater. De nadruk van de tentoonstelling ligt vooral op werken van hedendaagse Tsjechische kunstenaars die werken voor de belangrijkste Tsjechische professionele poppentheaters zoals Theater Alpha, Theater Drac, Het Naïeve Theater, in de stad Liberec, Theater Minor (Peter Matasek, Irena Marzhechkova, Ivan Nesveda, Marek Zakosteletski, Robert Smilik).” In aanvulling op deze tentoonstelling Traditie en Heden van de Tsjechische Theaterpoppen, die nog loopt tot 26 oktober, kreeg het Bulgaarse publiek de gelegenheid om deel te nemen aan de workshops poppentheater voor kinderen en jongeren. Ervaren docenten van de Tsjechische vereniging Poppen Zonder Grenzen begeleiden creatieve poppenworkshops. De tweedaagse workshop voor kinderen van 6-12 jaar stelt hen in staat om hun eigen eenvoudige poppen te ontwikkelen en de basisprincipes van animatie te leren door middel van een kleine oefenpoppenkast. De grote bovenzaal van de Stadsgalleria bood een feestelijke aanblik met zoveel verschillende figuren. Wij kwamen de Tsjechische broer van Jan Klaassen tegen, maar ook lieden uit de commedia dell arte, modellen van zwart theater en zwarte boemannen die aan onze Zwarte Pietdiscussies deden denken. Overal verklarende tekstbordjes in Bulgaars en Engels. Jammer genoeg geen catalogus. De foto’s spreken voor zich.
25
Van 16 tot 22 september 2014 vond in Sofia
oktober 2014
Escorial, naar een toneelstuk van Michel De Ghelderode. Donker, schurend en intens. De koning is dood. Kleur en schoonheid uitgebeeld door een danseres werden onder de grond gestopt door duistere figuren. De koning, een uitgemergeld tragisch figuur en zijn nar bleven alleen achter. Beiden hielden ze van de koningen. Ze waren vrienden, rivalen, en ongelijken. De acteurs waren sterk aanwezig in het spel, maar de poppen werden door hen belichaamd en kwamen tot leven. Ondanks de Bulgaarse tekst was het beklemmende en tragische van het spel voelbaar en zichtbaar. De koning die alle hoop vernietigt door zijn vriend te vernederen en te doden. Opgesloten in de eenzaamheid. Thuisloos. Voor ons de eerste prijs.
Irena Mareskova Pantalone
Freek Neirynck
Na een opname van een aantal weken in ziekenhuis Sint-Maarten in Duffel overleed Louis Contryn, de Mechelse leraar ethiek, auteur, regisseur en voormalig directeur van zowel Het Mechels Stadspoppentheater, de School voor Poppenspel (opgericht in 1970) en Figurentheater De Maan, op 6 juli 2014. Hij werd 85 jaar. Louis was de zoon van (ook al) poppentheatermonument Jef, de bezieler van Het Spelleke van Ulenspiegel en later Hopla en hij was de vader van De Maan-scenograaf/poppenspeler en hem opvolgende directeur van de Mechelse opleiding voor (amateurpoppenspelers) Paul.
oktober 2014
26
Louis Contryn ontplooide zijn eerste figurentheateractiviteiten bij zijn vader in zijn beide conventionele handpoppentheatergezelschappen. Hij schreef er zijn eerste theaterteksten, eerder beïnvloed door de Duitse Kasperdramaturgie dan door de Franse Guignollieratuur of het Nederlandse Jan Klaassenspel, Punch & Judy. Maar hij kende ook de Belgische vertegenwoordigers als Maeterlinck, de Ghelderode en de Vlaamse stangpoppentraditie in Antwerpen, Brussel en Gent. Het was Louis Contryn die de personages Tijl en Luppe creëerde. De avonturen van deze twee, bijna tot lokale helden uitgegroeide figuren trokken overvolle zalen en een publiek van ver buiten de Maneblussersstad. Hij speelde als poppenspeler ook in bijna Louis Contryn in 2011 Foto David Legrève alle voorstellingen en maakte er tevens zijn debuut als regisseur. Als Hopla in 1964 opgaat in het Mechels penspel (van 1962 af en opnieuw van 1992-1998). In de jaren Stadspoppentheater wordt Louis er artistiek leider en later ook 70, 80, 90 was hij één van de steunpilaren van het Overleg algemeen directeur van. In grote mate door zijn inspanningen Nederlandstalig Professioneel Poppenspel (ONPP), en dus krijgt het gezelschap in 1975 een eigen theaterinfrastructuur, als pleitbezorger voor de erkenning en subsidiëring van het aan de voet van de Mechelse Sint-Romboutstoren. In 1984 artistieke genre. Hij profileerde zich ook als de hoofdredacteur wordt aan het tot dan toe amateurtheater een professionele van het vaktijdschrift Het Poppenspel, later Poppenspelbe(B!)-spelersploeg toegevoegd en in 1993 wordt het gezelrichten van de Centrale voor Poppenspel (nu bekend als Het schap voor het eerst officieel erkend en gesubsidieerd door de Firmament) en als auteur van poppenspelteksten en artikelen Vlaamse overheid, naast de reeds jaren verworven steun van gepubliceerd in verschillende vaktijdschriften. In het tijdschrift de provincie Antwerpen en de Stad Mechelen.. Figuro van het Europees Figurentheatercentrum Gent en na afloop van de reeks artikelen, verscheen zijn biografie (naast In 1995 geeft Louis Contryn het directeurschap over aan spedie van onder andere Henk Boerwinkel), er ook in boekvorm. ler/regisseur Willem Verheyden en verandert het Het Mechels Stadspoppentheater in 1997 van naam in De Maan. Louis Tot aan het einde van zijn leven bleef Louis Contryn als auteur wordt in 1996 tot eredirecteur benoemd. Zijn - op die post verder werken na reeds een indrukwekkend palmares van Tijl algemeen verwachte - zoon, Paul, net als zijn vader een en Luppe-stukken, bewerkingen van sprookjes als ‘De Kleine genetisch bepaald en getalenteerd figurentheaterkunstenaar, Johannes’ naar het boek van Frederik Van Eeden, ‘De Gelaarsbouwt onder het nieuwe beleid verder aan zijn carrière als de Kat’ (voor het eerst gespeeld met een vooropname door huisscenograaf van De Maan. Tot vandaag tekent hij steeds de professionele stemmen op magneetband) en boeken over creatie van bijna alle figuren en scenografieën van het gezelpoppentheater zoals het op scholen veel gebruikte ‘t Is popschap. In 2013 volgde Stef De Paepe Willem Verheyden op, die penspel, Poppenspelletjes en hoe je ze kan opvoeren en in 2013 nu freelance werkt met onder meer Luk De Bruyker van het verscheen nog het boek Poppenspel met knuffels voor kleuters voormalige Theater Taptoe. bij uitgeverij Acco, waarover in WP en PuppetBUSKERSnieuws een recensie van ondergetekende verscheen. Louis Contryn was decennia lang betrokken bij het nationale en internationale (vak)verenigingsleven van het figurentheater, Louis Contryn werd zaterdag 23 augustus in de aula van de onder meer als voorzitter van het Vlaams Verbond voor PopMechelse Begraafplaats herdacht.
Recordaantal bezoekers aller tijden In New York is bekend gemaakt dat de Disney-(figurentheater)musical ‘The Lion King’ de ‘the top ticket of all times’ genoemd mag worden, goed voor een bedrag van 6,2 miljard dollar aan verkochte toegangskaartjes. Daarmee steekt de productie de vorige recordhouder, ‘The Phantom of the Opera’, waarvoor wereldwijd ‘slechts’ 6 miljard dollar aan recettes werden geïnd naar de kroon. Ter vergelijking: dat betekent een stuk méér tickets dan voor een Harry Potterfilm, blockbuster Titanic of welke Star Warsfilm dan ook. ‘Avatar’, bijvoorbeeld, genereerde internationaal hooguit 2,8 miljard dollar aan kassainkomsten. ‘The Lion King’ begon zijn carrière in 1997 op de New Yorkse Broadway Boulevard en momenteel lopen er niet minder dan tien ensceneringen van in evenveel landen. Ze zijn weliswaar allemaal identiek, want de voorstellingen worden gemaakt met een obligate codex in de hand en op de letter en op het beeld ‘begeleid’ door het oorspronkelijke Disney-productiehuis zelf. The Lion King, waarvoor Elton John de muziek schreef op een libretto van Tim Rice, was eigenlijk een theaterbewerking van een animatiefilm met dezelfde titel van de hand van scèneregisseur Julie Taymor. Zonder haar figurentheaterervaring zou de Bühneversie wellicht nooit zo populair geworden zijn. FN
Colofon Bestuur NVP/UNIMA
Voorzitter: Alexander Bauwens
E:
[email protected] Secretaris: Sigrid de Reus E:
[email protected] Penningmeester: Ron Holst
E:
[email protected]
Leden: Roby Bellemans, Koos Wieman en Elly Bakker Bibliotheek: Brouwervaart 70 2013 RB Haarlem, tel. 023 - 531 77 13
Lidmaatschap
Lidmaatschap NVP-UNIMA: € 56,00 per jaar (incl. WP) Abonnement tijdschrift WP: € 46,00 per jaar Leden/abonnees buitenland: € 15,00 extra portokosten Losse nummers: € 9,00, incl. portokosten Informatie/aanmelden: www.poppenspelers. nl of e-mail aan
[email protected]
Redactie
Martine van Ditzhuyzen, hoofdredacteur Liesbeth Okkerse, eindredacteur Leden: Ton Delemarre, Frans Hakkemars, Ada d’Hamecourt, Marla Kleine, Freek Neirynck, Joanne Oussoren, Ruud Ringers, Koos Wieman Vormgeving: Ria Besjes Correspondenten: Elly Bakker, Roby Bellemans, Tuur Devens, Anton Lustig, Evelien Pullens, Hans Schoen WP, Wereld van het Poppenspel, verschijnt 6 maal per jaar. Kopij voor WP zenden per mail naar
[email protected] ISSN: 1871-4161 Druk: Drukkerij RAD Dordrecht
WEBSITE
www.poppenspelers.nl www.unima.org Webmaster: Ron Holst
[email protected] Facebookpagina NVP: www.facebook.com/NVP-UNIMA Aan de leden van de NVP/UNIMA, waarvan het e-mailadres bekend is, wordt één keer per maand een nieuwsbrief toegezonden. Ontvangt u deze nog niet, neem dan contact op met de webmaster.
27
The Lion King
Jaargang 59 nummer 5
Verschijningsdatum: 15 december 2015 15 februari
Deadline:
15 november 15 januari
oktober 2014
Ex-directeur De Maan Louis Contryn overleden