DE INKOMSTEN, UITGAVEN EN HET FINANCIEEL BEHEER VAN ALLOCHTONE HUISHOUDENS

DE INKOMSTEN, UITGAVEN EN HET FINANCIEEL BEHEER VAN ALLOCHTONE HUISHOUDENS

© Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD), januari 2004 Postbus 19250 3501 DG Utrecht www.nibud.nl

2

Voorwoord

Het aantal allochtonen in Nederland neemt toe. In het kader van de budgetvoorlichting rijst dan de vraag of deze huishoudens een afwijkend bestedingspatroon hebben of dat ze hun geld anders beheren. Zo ja, dan zou de voorlichting aan allochtone huishoudens daarop afgestemd moeten worden. In 1995/1996 heeft het NIBUD een eerste onderzoek gehouden om de inkomsten en uitgaven van allochtone huishoudens in kaart te brengen (NIBUD, Bestedingspatronen van allochtonen huishoudens in de vier grote steden, Utrecht 1997). In aansluiting daarop heeft SWOKA in opdracht van het NIBUD in 1998 een kwalitatief onderzoek gedaan naar de achtergronden van de bestedingspatronen van allochtonen: hoe denken de verschillende groepen over sparen, lenen, zakgeld en dergelijke. Omdat het kwantitatieve onderzoek dateert van 1995/1996 leek een hernieuwd onderzoek gerechtvaardigd. In eerste instantie is getracht aansluiting te zoeken bij het SPVA onderzoek. Dit grootschalig onderzoek loopt al meerdere jaren en is gericht op de sociale positie en voorzieningengebruik onder allochtonen. Een onderdeel bestedingen ontbreek in dit onderzoek. Omdat de organisatie van het eerstvolgende SPVA onderzoek al vergevorderd was, bleek een directe aansluiting helaas niet meer mogelijk. Daarom is besloten een zelfstandig onderzoek te houden waarin de inkomsten en uitgaven van allochtone huishoudens centraal staat. De resultaten daarvan vindt u in dit rapport. Dit onderzoek zou niet mogelijk geweest zijn zonder externe financiering. Het VSB-fonds financierde de kosten van het veldwerk ten behoeve van de enquêtering van de huishoudens, de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, en Volksgezondheid Welzijn en Sport de kosten van het NIBUD. Utrecht, januari 2004.

3

4

INHOUD

1 Inleiding .................................................................................................................................................8 1.1 Achtergrond ...................................................................................................................................8 1.2 Dataverzameling..........................................................................................................................10 1.3 Leeswijzer....................................................................................................................................11 2 Achtergrondgegevens van de huishoudens........................................................................................12 2.1 Samenstelling van de huishoudens.............................................................................................12 2.2 Positie op de arbeidsmarkt ..........................................................................................................12 2.3 Het opleidingsniveau ...................................................................................................................13 2.4 Inkomsten van de huishoudens...................................................................................................14 2.5 Waardering inkomen....................................................................................................................15 3 Uitgaven ..............................................................................................................................................17 3.1 Vaste lasten ..........................................................................................................................18 3.1.1 Huur/hypotheek ....................................................................................................................18 3.1.2 Energie .................................................................................................................................19 3.1.3 Telefoon................................................................................................................................20 3.1.4 Gemeentelijke heffingen.......................................................................................................20 3.1.5 Verzekeringen ......................................................................................................................21 3.1.6 School – en studiekosten....................................................................................................23 3.1.7 Contributies en abonnementen ............................................................................................24 3.1.8 Vervoer .................................................................................................................................25 3.1.9 Financiële steun aan familie in het moederland...................................................................26 3.2 Reserveringsuitgaven ..................................................................................................................26 3.2.1 Kleding, schoeisel en sportartikelen.....................................................................................26 3.2.2 Inventaris ..............................................................................................................................27 3.2.3 Onderhoud huis en tuin ........................................................................................................27 3.2.4 Extra ziektekosten ................................................................................................................28 3.2.5 Recreatie ..............................................................................................................................28 3.2.6 Vakantie................................................................................................................................29 3.3 Huishoudelijke uitgaven...............................................................................................................30 3.3.1 Dagelijkse boodschappen ....................................................................................................30 3.3.2 Persoonlijke verzorging ........................................................................................................31 3.3.3 Bijdrage kerk of moskee.......................................................................................................31 3.3.4 Zakgeld.................................................................................................................................31 3.4 Het totale budget..........................................................................................................................32 4 Financieel beheer................................................................................................................................34 4.1 Bankrekeningen...........................................................................................................................34 5

4.2 De beslissingen in het huishouden..............................................................................................35 4.3 Sparen .........................................................................................................................................36 4.4 Schulden, leningen en afbetalingen.............................................................................................37 4.5 Informatie zoeken ........................................................................................................................39 4.6 Bezitsgraden ................................................................................................................................42 4.7 Plaats dagelijkse boodschappen .................................................................................................43 5 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen......................................................................................44 5.1 Inkomsten en uitgaven.................................................................................................................44 5.1.1 Inkomsten .............................................................................................................................44 5.1.2 Vaste lasten..........................................................................................................................45 5.1.3 Reserveringsuitgaven...........................................................................................................45 5.1.4 Huishoudelijke uitgaven .......................................................................................................46 5.2 Financieel beheer ........................................................................................................................46 5.2 Aanbevelingen .............................................................................................................................47 5.2.1 Voorlichtingsmateriaal en adviezen......................................................................................47 5.2.2 Aanbevelingen voor nader onderzoek..................................................................................48 Bijlage A: statistische betrouwbaarheid .................................................................................................49 Bijlage B: Referentiebudgetten ..............................................................................................................51 Bijlage C: Vergelijking met CBS data.....................................................................................................57 Bijlage D: Significante verschillen in de uitgavenposten........................................................................59

6

7

1 Inleiding 1.1 Achtergrond

Een allochtoon is gedefinieerd als een persoon van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Een allochtoon die zelf in het buitenland is geboren wordt tot de eerste generatie gerekend, en allochtonen die in Nederland zijn geboren tot de tweede generatie allochtonen. In 2003 bestaat 10% van de Nederlandse bevolking uit niet-westerse allochtonen. In 1990 was dat nog 8,2% en voor 2020 wordt geraamd dat ongeveer 14% van de bevolking uit niet-westerse allochtonen zal bestaan 1. Waren de allochtonen eerst vooral afkomstig uit Turkije, Marokko, Suriname en de Nederlandse Antillen, de laatste jaren zijn ook andere groepen steeds belangrijker geworden in de Nederlandse samenleving. De volgende tabel geeft een indruk van het aantal allochtonen in Nederland in 2002. Tabel 1: Aandeel van allochtonen in de Nederlandse bevolking (per 1-1-2002). Aantallen Procentueel (* 1000) (van 1) Totale bevolking Nederland (1) 16.105 100,0 Totaal aantal allochtonen (2) 2.965 18,4 Waarvan westers 1.407 8,7 Waarvan niet westers (3) 1.558 9,7 Waarvan Surinamer 315 2,0 Waarvan Antilliaanse en Arubanen 125 0,8 Waarvan Turken 331 2,1 Waarvan Marokkanen 284 1,8 Waarvan Overig niet westers 503 3,1 Bron: CBS, Statistisch jaarboek 2003, Voorburg/Heerlen 2003, tabel 9.

Procentueel (van 2) 100,0 47,5 52,5 10,6 4,2 11,2 9,6 17,0

Procentueel (van 3)

100 20,2 8,0 21,2 18,2 32,3

Om goede voorlichting te kunnen geven moet men de doelgroep goed kennen. Dit geldt uiteraard ook voor de budgetvoorlichting. Het goed omgaan met geld heeft verstrekkende gevolgen voor de persoon of het huishouden in kwestie én de maatschappij als geheel. Denk aan de individuele en maatschappelijke gevolgen van huurachterstanden of problematische schulden. Maar ook zaken als zaken kleedgeld in het kader van de financiële opvoeding of de bekendheid met diverse regelingen en het zoeken naar informatie is voor betrokkenen belangrijk. Daarom leek het NIBUD gerechtvaardigd om het onderzoek onder allochtone huishoudens uit 1995/1996 te herhalen. Als allochtone groepen zijn onderscheiden: Turken, Marokkanen en Surinamers plus Antillianen. Dit zijn de drie grootste groepen allochtonen in Nederland. Nummer vier en vijf zijn respectievelijk Irakezen (41.000) en Chinezen (36.000). In grote lijnen is de opzet van het nieuwe onderzoek hetzelfde. De vraagstelling is zodanig dat een directe vergelijking met de eerdere resultaten mogelijk is. Een belangrijk verschil is dat in tegenstelling tot het eerdere onderzoek nu een 1

SCP, Rapportage minderheden 2003, Den Haag 2003, pag. 17.

8

referentiegroep Nederlandse huishoudens is meegenomen. Dit maakt de vergelijking tussen allochtone en autochtone huishoudens eenvoudiger. De doelstellingen van het onderzoek zijn te formuleren als het verkrijgen van inzicht in: - de bestedingspatronen, - het spaar- en leengedrag, - de informatiebehoefte, en - het financieel beheer van de drie onderscheiden doelgroepen. Om te bezien of verschillen zijn met autochtonen is tevens een referentiegroep Nederlandse huishoudens geënquêteerd. In de volgende tabel staan onderwerpen die in het onderzoek aan de orde komen. Tabel 2: Overzicht van de vragen. blok A B C D E F G H I J K L M N O P

Omschrijving van de vragen Gegevens huishouden: leeftijd, geslacht, gezinssamenstelling Onderwijsniveau: behaalde diploma’s in buitenland en Nederland Arbeid: soort werk en werkduur Inkomen: loon, uitkering, subsidies, belastingteruggaaf Woning: uitgaven aan huur, hypotheek, energie en heffingen Telefoon: uitgaven aan vaste en mobiele telefoon Vervoer: uitgaven aan auto en openbaar vervoer Vakantie: vakantie naar land van herkomst en andere vakanties Ziektekostenverzekering: type, premies, eigen risico, niet vergoede kosten Financieel beheer: beslissingen, sparen en lenen, zaken kleedgeld, achterstanden Verzekeringen: waarvoor is men verzekerd tegen welke kosten Onderwijs: lesgeld, eigen bijdrage, overige kosten Kinderopvang: uitgaven kinderopvang Overige uitgaven: huishoudgeld, kleding schoeisel, e.d. Informatiebehoefte: welke informatiebehoefte heeft men, waar zoekt men? Bezit apparatuur: bezitsgraden

Alle respondenten hebben alle vragen ter beantwoording gekregen. Alleen de Nederlandse groep hoefde niet de vragen aangaande de overboekingen en de vakanties naar het moederland in blok H te beantwoorden. De enquête is afgenomen bij drie groepen allochtone huishoudens: Turken, Marokkanen en Surinamers/Antillianen. Om een vergelijking met autochtone huishoudens te kunnen maken is ook een groep autochtone huishoudens meegenomen in het onderzoek. De Turken, Marokkanen en Surinamers/Antillianen zijn gekozen omdat dit de grootste etnische groepen in Nederland zijn. Zie tabel 1.

9

Voor de allochtonen geldt dat het gaat om mannelijke of vrouwelijke gezinshoofden die zelf in het betreffende land zijn geboren, óf van wie één of beide ouders in het betreffende land zijn geboren. Bij de referentiegroep dienden zowel de respondent als de ouders in Nederland geboren te zijn. 1.2 Dataverzameling

De dataverzameling is door Bureau Veldkamp gedaan. De concept vragenlijst is opgesteld door het NIBUD, waarna Veldkamp de vragenlijst van een hanteerbare lay-out heeft voorzien, De vragenlijst is voor het onderzoek vertaald door een professioneel vertaalbureau in het Turks en het MarokkaansArabisch. Het doel was van elke doelgroep 250 huishoudens te enquêteren, totaal dus 1000 huishoudens. Het onderzoek is uitgevoerd in de vier grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, en in Eindhoven en Enschede waar ook een relatief grote groep allochtonen woonachtig is. De steekproeftrekking is tot stand gekomen op basis van de geografische spreiding van allochtonen in Nederland. Hiervoor zijn gegevens gebruikt van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Er is rekening gehouden met de verdeling van leeftijd en opleiding van de groepen. Deze gegevens zijn gebruikt voor het opstellen van de zoekopdracht aan de enquêteurs. De enquêteurs/trices zijn vooraf geïnstrueerd. Daarbij is uitleg gegeven over de doelstelling van het onderzoek, de uitvoering en het materiaal. De vragenlijst is uitvoerig besproken met de enquêteurs/trices, die daarnaast nog een schriftelijke instructie hebben ontvangen. De respondenten zijn gezocht volgens de zogenoemde zelfzoekprocedure. De enquêteurs/trices krijgen daarbij de opdracht zelf de opgegeven aantal respondenten in hun eigen gemeente te zoeken die aan specifieke criteria voor leeftijd en opleiding voldoen. Het veldwerk is uitgevoerd in de periode februari tot en met juni 2003. Het veldwerk is in eerste instantie door Veldkamp gecontroleerd op betrouwbaarheid en kwaliteit van de ingevulde vragenlijsten. Het door Veldkamp aangeleverde databestand is daarna door het NIBUD geschoond. Uiteindelijk zijn 1030 bruikbare records overgebleven. (zie tabel 3). Tabel 3: Verdeling huishoudens over de etnische groepen Etnische groep Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep Totaal

Aantal huishoudens in de steekproef 226 267 277 260 1030

Om binnen de etnische groepen een juiste afspiegeling van de huishoudtypes (alleenstaand, eenouder etcetera) en naar grootte van het huishouden is de steekproef per etnische groep herwogen. De analyse in de volgende hoofdstukken in gebaseerd op de herwogen steekproef.

10

De weging heeft plaatsgevonden per allochtone groep naar type huishouden: alleenstaanden, eenoudergezinnen, paren zonder kinderen, paren met kinderen en andere huishoudens. De verdeling in de steekproef is aangepast op deze variabelen door de verhouding gelijk te maken aan die in de totale Nederlandse bevolking op basis van gegevens van het CBS. 1.3 Leeswijzer

In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de achtergrondgegevens van de respondenten: de samenstelling van de huishoudens, het opleidingsniveau en het inkomen. In hoofdstuk 3 worden alle uitgavenposten één voor één besproken. Paragraaf 3.4 bevat de kern van dit onderzoek: de referentiebudgetten voor de vier afzonderlijke groepen. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op het financieel beheer van de huishoudens. Aan de orde komen zaken als sparen en lenen, beslissingen over financiële zaken en informatie zoeken over financiële onderwerpen. Hoofdstuk 5 bevat een samenvatting en de conclusies.

11

2 Achtergrondgegevens van de huishoudens 2.1 Samenstelling van de huishoudens

Alvorens over te gaan tot de beschrijving van de inkomsten en de manier waarop de verschillende groepen allochtone huishoudens besteden, wordt eerst gekeken naar de samenstelling van de verschillende groepen huishoudens. In tabel 4 is de samenstelling van de huishoudens voor het gehele bestand (na herweging) weergegeven. Hieruit blijkt dat de huishoudens per bevolkingsgroep verschillen vertonen. Zo komen er bijvoorbeeld bij Surinamers / Antillianen relatief veel eenoudergezinnen voor en bij de referentiegroep en Surinamers / Antillianen weinig paren met meer dan twee kinderen. Een logisch gevolg daarvan is dat ook de grootte van de huishoudens per bevolkingsgroep sterk van elkaar verschilt. Dit is te zien in tabel 5. Tabel 4: Samenstelling van het huishouden per bevolkingsgroep Alleenstaande

Eenouder

% 39 24 29 32 31

Surinamers/Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep Totaal

Echtpaar zonder kinderen % 14 10 14 18 14

% 21 9 8 6 11

Echtpaar 1 of 2 kinderen % 13 30 19 31 24

Echtpaar meer dan 2 kinderen % 14 27 30 13 21

Totaal

% 100 100 100 100 100

Bij Marokkanen komen relatief veel 'grote' gezinnen voor, bij de referentiegroep weinig. Bij de groep Turken zijn weinig eenpersoonshuishoudens en meer huishoudens met vier en vijf personen. Tabel 5: Gemiddelde grootte van het huishouden per bevolkingsgroep

Surinamers/Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep Totaal

1 % 39 24 29 33 31

2 % 25 18 17 35 24

Aantal personen 3 4 5 % % % 14 11 10 16 24 16 17 14 10 14 12 7 15 15 11

>= 6 % 2 4 12 0 5

Totaal % 100 100 100 100 100

2.2 Positie op de arbeidsmarkt

De hoogte van het totaal besteedbaar inkomen is sterk afhankelijk van de positie op de arbeidsmarkt. Immers het inkomen uit (vroegere) arbeid of de uitkering of pensioen vormen het grootste deel van het besteedbaar inkomen. In tabel 6 is per etnische groep de positie op de arbeidsmarkt gegeven van het hoofd (dat is de meestverdiener van respondent en partner) van het huishouden.

12

Tabel 6: Positie arbeidsmarkt hoofd huishouden

In loondienst Zelfstandige Free lancer Werkloos Huisman/vrouw Arbeidsongeschikt Gepensioneerd Scholier, student Anders Totaal

Surinamers / Antillianen % 71,6 4,2 0,5 7,4 3,7 4,2 3,3 4,2 0,9 100

Turken % 57,3 3,7 0,0 15,4 4,5 11,4 4,5 2,8 0,4 100

Marokkanen % 65,5 2,3 0,8 8,4 6,5 11,9 2,7 1,9 0,0 100

Referentiegroep % 59,8 4,5 0,8 6,6 7,0 10,7 9,4 0,8 0,4 100

De meeste hoofden van huishoudens in de steekproef zijn in loondienst: zo'n 70% van de Surinamers / Antillianen en 60% van de overige groepen. Onder Turken komt relatief veel werkloosheid voor; onder Surinamers / Antillianen weinig arbeidsongeschiktheid. De arbeidsmarktpositie van de partners staat in tabel 7. De partners uit de referentiegroep en uit de groep Surinamers / Antillianen zijn vaak ook in loondienst. De Turkse en Marokkaanse partners zijn vaker huisvrouw. Tabel 7: Positie arbeidsmarkt partner van hoofd huishouden

Geen partner In loondienst Zelfstandige Free lancer Werkloos Huisman/vrouw Arbeidsongeschikt Gepensioneerd Scholier, student Anders Totaal

Surinamers / Antillianen % 63,6 22,6 0,9 0,0 3,7 4,6 0,9 2,3 0,9 0,5 100,0

Turken % 36,6 17,5 0,8 0,0 8,5 26,0 6,5 1,6 1,6 0,8 100,0

Marokkanen % 42,2 16,7 0,8 0,0 6,2 26,5 3,5 1,2 2,3 0,4 100,0

Referentiegroep % 41,2 28,0 2,1 2,1 2,9 9,5 8,6 2,9 2,1 0,8 100,0

2.3 Het opleidingsniveau

De inkomensverschillen die in paragraaf 2.2 zijn geconstateerd, worden voor een belangrijk deel veroorzaakt door het opleidingsniveau van de respondenten. De respondenten die hun hoogste diploma in het buitenland hebben behaald, is gevraagd om welk type diploma het ging. Het niveau van het diploma is vervolgens ingedeeld in één van de categorieën laag, midden en hoog, zodat het vergeleken kan worden met Nederlandse diploma's. Zie tabel 8 voor de resultaten voor het hoofd (is dus de meestverdiener) en de partner (voorzover aanwezig). In dit onderzoek is een laag opgeleide iemand met een opleiding lager dan vmbo / mavo, en een hoger opgeleide iemand met een afgeronde opleiding hbo of universitair. De overige opleidingen zijn ondergebracht in de middengroep. Dat zijn dus de (afgeronde) opleidingen op vmbo-, mavo-, havo-,

13

vwo- of mbo-niveau. Het doet er niet toe of het diploma behaald is in Nederland of in het land van herkomst. Tabel 8: Opleidingsniveau laag %

midden %

hoog %

Hoofd huishouden Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

17,4 45,9 22,6 22,1

61,5 43,4 58,2 46,3

21,0 10,7 19,2 31,6

Partner Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

26,0 69,0 60,9 24,0

50,7 27,5 29,7 48,8

23,3 3,5 9,4 27,1

Uit landelijke gegevens over het opleidingsniveau van allochtonen in Nederland blijkt dat ongeveer de helft van de Turken en Marokkanen laag opgeleid is, tegen bijna een vijfde van de Surinamers / Antillianen en 10% van de autochtonen. Een kleine 10% van de Turken en Marokkanen is hoog opgeleid tegen ongeveer 20 tot 25% van de Surinamers / Antillianen en de referentiegroep 2. In grote lijnen doet dezelfde trend zich voor in dit onderzoek: Turken en Marokkanen zijn relatief lager opgeleid dan de referentiegroep en de Surinamers / Antillianen. Een uitzondering geldt voor de Marokkaanse hoofden van huishoudens: die zijn in dit onderzoek relatief hoog opgeleid ten opzichte van de aangehaalde cijfers van het SCP. De partners zijn over het algemeen lager opgeleid dan de hoofden van de huishoudens. Dit is niet verwonderlijk, aangezien de meestverdiener als hoofd is gedefinieerd. 2.4 Inkomsten van de huishoudens

In het rapport wordt uitgegaan van het totaal besteedbaar inkomen van de onderzochte huishoudens. Hieronder wordt verstaan de som van de netto salarissen, uitkeringen, subsidies, gratificaties, vakantiegeld, kinderbijslag, tegemoetkoming schoolkosten, huursubsidie, alimentatie etc. van alle leden van het huishouden. Ook de belastingteruggave of -naheffing is hierin verwerkt. De gegevens van de verschillende groepen allochtonen worden gepresenteerd voor een standaardhuishouden dat bestaat uit twee volwassenen en twee kinderen. In tabel 9 zijn de gemiddelde inkomens per groep allochtonen weergegeven. Met inkomen uit arbeid wordt loon bedoeld, of het inkomen van een zelfstandige of freelancer. De overige inkomsten zijn alle niet genoemde inkomsten: rente, tegemoetkoming schoolkosten en dergelijke. De cijfers geven gemiddelde bedragen weer van alle huishoudens. Voor inkomsten als huursubsidie en kinderbijslag zijn dus ook de huishoudens meegenomen die die inkomens niet ontvangen. 2

SCP, Rapportage minderheden 2003, Den Haag 2003, pag. 399.

14

Tabel 9: Gemiddeld besteedbaar inkomen per standaardhuishouden (incl. nullen)

Surinamers/Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

Inkomen uit arbeid € per maand 1.419 955 1.123 1.443

Uitkering, Aow, pensioen € per maand 276 473 317 557

Huursubsidie

Kinderbijslag

Overig inkomen

Totaal

€ per maand

€ per maand 31 54 65 20

€ per maand 119 108 66 79

€ per maand 1.885 1.628 1.618 2.122

40 38 47 23

Surinamers / Antillianen hebben van de allochtone groepen gemiddeld de hoogste inkomens. Het gemiddelde inkomen uit arbeid van de Turken en Marokkanen ligt lager dan dat van de andere groepen. Turken en de referentiegroep hebben de hoogste inkomens uit uitkering. De huursubsidie ligt voor de allochtone groepen gemiddeld iets hoger dan voor de referentiegroep. Zie voor de gemiddelde bedragen van de huishoudens die daadwerkelijk huursubsidie ontvangen tabel 13. Omdat in tabel 9 gemiddelden van huishoudens met en zonder huursubsidie zijn meegenomen, wijken de bedragen af van de bedragen in tabel 13. Turken en Marokkanen hebben gemiddeld de hoogste kinderbijslag. De overige inkomsten van de referentiegroep en van de Marokkanen zijn lager dan die van de andere groepen. Deze cijfers komen overeen met bevindingen van het CBS 3. Niet-westerse allochtone huishoudens hebben een beduidend lagere koopkracht dan autochtonen. Binnen de allochtone groep hebben Marokkanen de laagste koopkracht, Surinamers de hoogste. 2.5 Waardering inkomen

Aan de respondenten is gevraagd hoe zij hun inkomen waarderen: 'Hoe moeilijk of makkelijk kunt u maandelijks rondkomen met het totale netto huishoudinkomen?' Tabel 10: Waardering inkomen, in percentages

Zeer moeilijk Moeilijk Eerder moeilijk Eerder gemakkelijk Gemakkelijk Zeer gemakkelijk

Surinamers / Antillianen % 16,1 14,2 33,0 13,2 19,9 3,5

Turken % 35,3 31,6 14,5 9,9 7,9 0,8

Marokkanen % 21,7 26,4 23,4 16,6 11,0 0,9

Referentiegroep % 7,5 7,8 22,6 17,3 34,2 10,6

Er is een duidelijk onderscheid tussen de referentiegroep en de drie andere groepen: de referentiegroep komt makkelijker rond van het inkomen. Turken waarderen hun inkomen het laagst, gevolgd door de Marokkanen. De groep Surinamers / Antillianen neemt een tussenpositie in. 3

P. Ament en H. Lautenbach, Kwart minder koopkracht in niet-westerse huishoudens, pag. 73. In: CBS, Allochtonen in

Nederland 2002, Voorburg/Heerlen 2002.

15

Vergelijken we deze cijfers met data van het CBS, dan kunnen de huishoudens in dit onderzoek moeilijker rondkomen dan gemiddeld in Nederland in 2001. Volgens het CBS (Statline) konden van alle huishoudens in Nederland in 2001: - 8% moeilijk / zeer moeilijk, - 38% eerder moeilijk / eerder gemakkelijk en - 54% gemakkelijk / zeer gemakkelijk rondkomen. Met name de twee uiterste categorieën wijken sterk af van de cijfers in dit onderzoek. Er is gevraagd welk bedrag per maand men minimaal nodig zou hebben om van rond te komen (zie tabel 11). Turken noemen een beduidend hoger minimumbedrag dan de andere groepen; zij zeggen ongeveer € 300 per maand meer nodig te hebben dan de andere groepen. Bovendien heeft ruim driekwart van de Turken een besteedbaar inkomen onder dit genoemde minimum. Ook hierbij zijn de Turkse huishoudens in de meerderheid. Van de referentiegroep bijvoorbeeld, heeft ongeveer een kwart een besteedbaar inkomen onder het genoemde minimaal benodigde bedrag. Tabel 11: Minimumbedrag om te kunnen rondkomen

Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

% met lager inkomen dan genoemd minimum 46,7 78,9 64,2 25,3

€ per maand 1649 1944 1658 1598

Cijfers van geheel Nederland van CBS-Statline geven een totaal ander beeld. In 2001 is het minimaal inkomen gemiddeld € 1416,- en 12% van de bevolking zit onder het eigen minimum. De grote afwijking met onze cijfers kan worden veroorzaakt door twee factoren: het lage inkomen in onze steekproef vergeleken met dat van de gehele bevolking van Nederland en / of door verschillen in de doelgroepen.

16

3 Uitgaven

Het NIBUD maakt een onderscheid tussen de vaste lasten, de reserveringsuitgaven en de huishoudelijke uitgaven: • Vaste lasten zijn de uitgaven die met een zekere regelmaat terugkeren en waar meestal een contractuele verplichting aan ten grondslag ligt (bijvoorbeeld huur, energie, verzekeringen). • Reserveringsuitgaven zijn de uitgaven die niet met een vaste regelmaat voorkomen, en waarvan de hoogte niet altijd op voorhand is vast te stellen (bijvoorbeeld kleding, inventaris, vakantie). Doorgaans moet er een bedrag voor opzij gelegd worden. • Huishoudelijke uitgaven zijn alle dagelijkse en wekelijkse uitgaven voor voeding, reiniging, persoonlijke verzorging etc. • Zakgeld wordt gerekend tot de huishoudelijke uitgaven. Het is het vrij besteedbare bedrag voor kleine persoonlijke uitgaven. In dit hoofdstuk worden de uitgaven van de verschillende groepen allochtonen onderling met elkaar vergeleken. Om deze vergelijking overzichtelijk te houden, is uitgegaan van een standaardhuishouden dat bestaat uit twee volwassenen en twee kinderen, en een besteedbaar inkomen van € 2.250 per maand. Dit inkomen is ongeveer het gemiddelde inkomen van een dergelijk huishouden in de steekproef. Alle inkomensbestanddelen zijn meegenomen: het inkomen van beide partners, huursubsidie, kinderbijslag en dergelijke. Alle uitgavenposten worden voor dit type huishouden geschat met behulp van regressies. Effecten van de grootte van het huishouden en hoogte van het inkomen worden op deze manier geëlimineerd en worden de verschillen tussen de groepen zelf duidelijk weergegeven. Voor een nadere toelichting hierop zie bijlage B. In deze bijlage worden ook referentiebudgetten naar type huishouden gepresenteerd: alleenstaanden, alleenstaande ouders, en paren met en zonder kinderen. In de analyses hierna zal ook naar deze referentiebudgetten worden verwezen. Door het schatten van de uitgaven met behulp van regressievergelijkingen kan de invloed van verschillende variabelen worden geschat per uitgavenpost. De regressie wordt uitgevoerd op de data van de Nederlandse huishoudens, en vervolgens worden dummy-variabelen meegenomen voor de etniciteit, het inkomen per groep of het aantal kinderen per groep. Dan kan worden bezien welke variabelen wel of geen significante rol spelen bij het schatten van de hoogte van die uitgavenpost. In de analyses hierna zal hierop per post worden ingegaan. Voor het bepalen of een variabele wel of niet significant is, is een t-waarde gehanteerd van plus en min 2,5. Dit wil zeggen dat de significantie voor 99% betrouwbaar is.

17

3.1

Vaste lasten

Tot de vaste lasten worden de volgende uitgavenposten gerekend: • huur/hypotheek • energie • telefoon • onroerende-zaakbelasting • verzekeringen • school-studiekosten • contributies/abonnementen • vervoer • vakantie De volgende paragrafen gaan in op de bestedingen van de verschillende groepen allochtone huishoudens aan deze posten. 3.1.1 Huur/hypotheek

Ten opzichte van alle huishoudens is het woningbezit onder allochtone huishoudens klein (zie tabel 12). Ongeveer 40% van de referentiegroep heeft een eigen woning, tegen ongeveer 15% van de Turken en van de Surinamers / Antillianen. Van de Marokkanen woont minder dan 10% in een eigen woning. Vrijwel alle eigenwoningbezitters hebben een hypotheek. Landelijk gezien is ongeveer 48% van de woningen een huurwoning 4. Het aandeel huurders is in dit onderzoek dus sterk oververtegenwoordigd, vooral bij de allochtone groepen. Tabel 12: Huur- of koopwoning Huurwoning


Koopwoning

% 83,5 85,1 91,5 60,2

% 16,5 14,9 8,5 39,8

Hypotheek op koopwoning % 94,7 100,0 100,0 97,6

Ruim een derde van de allochtone huishoudens ontvangt individuele huursubsidie. Van de referentiegroep is dat ongeveer een kwart. Zie tabel 13 voor de gemiddelde huursubsidiebedragen. Turken ontvangen iets minder huursubsidie dan de andere groepen. De genoemde bedragen zijn gemiddelden voor huishoudens die wél gebruik maken van de regeling. Het bedrag van de huursubsidie is opgeteld bij het totaal besteedbare inkomen. Zie paragraaf 2.4 voor het gemiddelde inclusief de huishoudens die geen huursubsidie ontvangen.

4

CBS, Statistisch Zakboek 2002, Voorburg/ Heerlen 2002, p. 182.

18

Tabel 13: Individuele huursubsidie % met IHS

€ per maand

Surinamers / Antillianen

36,1

144

Turken

37,7

122

Marokkanen

37,4

145

Referentiegroep

28,4

147

In tabel 14 staan de bruto huur en de huurquote. De bruto huur het bedrag dat aan de bewoner in rekening wordt gebracht (inclusief servicekosten). De huurquote is het gedeelte van het inkomen dat aan huur wordt besteed. Voor het inkomen is zoals eerder gezegd uitgegaan van € 2.250,- per maand. Turken en Marokkanen blijken het goedkoopst te wonen. De huurquote ligt voor de allochtone groepen op ongeveer 17%, voor de referentiegroep op ruim 20%. Uit het Doorlopend Budgetonderzoek 2000 van het CBS blijkt dat de huurquote voor huurders met een besteedbaar maandinkomen van € 2.250,- ook op ongeveer 17% ligt5. Tabel 14: Bruto huur (incl. servicekosten) en huurquote


Bruto huur € 387 392 372 483

Huurquote % 17,2 17,4 16,5 21,5

Het inkomen en het aantal inwonende kinderen zijn de belangrijkste variabelen die de hoogte van de bruto huurlasten bepalen. Turkse en Marokkaanse huishoudens met kinderen gaan echter niet meer verwonen. 3.1.2 Energie

De kosten voor gas en andere brandstoffen, elektriciteit, water, kabel en de heffing van het waterschap zijn samengebracht onder de noemer 'energie'. Dit omdat in veel gevallen deze kosten (deels) samen worden betaald. In tabel 15 staat het totaalbedrag dat de huishoudens per maand uitgeven aan deze post. Tabel 15: Energie e.d. Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

5

€ per maand 177 177 169 176

Zie: NIBUD, Budgethandboek 2003, Utrecht 2003, tabel. 38.

19

De energierekening van Marokkanen is significant iets lager dan die van de andere groepen allochtonen. Het inkomen is de belangrijkste variabele die de uitgaven aan energie bepaalt. 3.1.3 Telefoon

In tabel 16 staan de gemiddelde bestedingen aan de telefoon en internet. De telefoonkosten zijn opgesplitst in die voor de vaste en voor de mobiele telefoon. Alle telefoons in het huishouden zijn meegeteld, dus ook die van de inwonende kinderen. Tabel 16: Gemiddelde telefoon- en internetkosten


Vaste telefoon € per maand 71 64 48 83

Mobiele telefoon Kosten internet € per maand € per maand 51 18 62 18 58 13 35 17

Totaal € per maand 140 144 119 135

De allochtone groepen geven meer uit aan de mobiele telefoon dan de referentiegroep. De totale kosten aan deze post lopen niet erg uiteen, hoewel de Marokkanen minder uitgeven dan de andere groepen. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen eerste en tweede generatie allochtonen in de uitgaven aan de vaste telefoon. Het bezit van een mobiele telefoon binnen een huishouden laat weinig variatie per etnische groep zien. Gemiddeld heeft 87% van de huishoudens een mobiele telefoon: van de referentiegroep heeft 82% er één, van de Turken, Marokkanen en Surinamers / Antillianen zo'n 88%. Uit vorige onderzoeken bleek dat allochtonen meer uitgaven aan de telefoon dan Nederlanders, wellicht omdat allochtonen vaker naar het buitenland bellen dan autochtonen. Nu is dat beeld veranderd. Verklaringen hiervoor kunnen zijn dat het bellen naar het buitenland goedkoper is geworden en dat de telefoonkosten door te internetten zijn toegenomen. Wellicht dat er nu meer contact wordt gelegd via internet dan via de telefoon. 3.1.4 Gemeentelijke heffingen

Onroerende-zaakbelasting (OZB) is de heffing die de gemeente jaarlijks int over alle onroerende zaken binnen de gemeentegrenzen, zoals woningen, winkels en garages. OZB bestaat uit twee delen: een eigenarendeel en een gebruikersdeel. Huurders betalen alleen het gebruikersdeel, eigenaarbewoners beide. OZB wordt geheven naar de economische waarde van de woning. Naast de OZB zijn er nog andere gemeentelijke heffingen zoals rioolrecht, reinigingsrecht, waterzuiveringsheffing en waterschapsomslag. Voor sommige heffingen zijn aparte tarieven voor eenpersoonshuishoudens en meerpersoonshuishoudens.

20

In een aantal gevallen is kwijtschelding van het gebruikersdeel mogelijk, bijvoorbeeld voor inwoners met een laag inkomen. Tabel 17: Gemeentelijke heffingen Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 22 17 16 45

De referentiegroep heeft de hoogste uitgaven aan gemeentelijke heffingen. Dit kan verklaard worden uit het feit dat: • de referentiegroep vaker een eigen huis heeft, • de allochtone groepen in goedkopere huizen wonen of dat • de allochtone groepen vanwege hun lage inkomen vaker kwijtschelding van deze heffing krijgen. Uiteraard hangt de hoogte van de heffingen ook samen met het tarief dat in de gemeente geldt. 3.1.5 Verzekeringen Ziektekostenverzekering

Of men wel of niet verplicht verzekerd is voor het ziekenfonds, hangt af van de hoogte van het inkomen. De loongrens voor verplicht verzekerden is voor 2003 vastgesteld op € 31.750,- bruto per jaar. De premie bedraagt (in 2003) in totaal 8,45% van het bruto loon; de werknemer betaalt hiervan 1,7% over maximaal € 28.971,-. Deze premies worden via het loon of de uitkering ingehouden en zijn dus in het netto inkomen verrekend. Daarnaast is er de nominale ziekenfondspremie die de verzekerde zelf moet betalen. Per volwassene is de premie hiervoor gemiddeld € 29,- per maand. Het is mogelijk om een aanvullende ziekenfondsverzekering af te sluiten. De inhoud en de premie verschillen sterk per verzekeraar, van € 2,75 tot € 16,- per maand. Ook voor tandheelkundige hulp kan een aanvullende verzekering afgesloten worden. De minimumpremie hiervoor bedraagt ongeveer € 4,75 per maand. Ook de premies voor deze aanvullende verzekeringen moeten door de verzekerde zelf worden betaald. Verreweg de meeste allochtone huishoudens zijn verzekerd via het ziekenfonds: 95% van de Turken, 87% van de Marokkanen en 79% van de Surinamers / Antillianen. Van de allochtone huishoudens is 13% particulier verzekerd. In 11% van de huishoudens zijn beide partners verschillend verzekerd (de een via het ziekenfonds en de ander particulier). Slechts een klein deel van de ondervraagde huishoudens is onverzekerd.

21

Gemiddeld in Nederland is zo'n 63% van de huishoudens verzekerd via het ziekenfonds (2002) 6. De allochtone huishoudens uit het onderzoek zijn dus vaker dan gemiddeld ziekenfondsverzekerd. Dit komt waarschijnlijk doordat het gemiddelde inkomen laag is. In tabel 18 staan de premies, voor ziekenfonds en particulier verzekerden. Tabel 18: Ziektekosten (excl. nullen). Premie ziekenfonds

Particulier

€ per maand

€ per maand

Surinamers / Antillianen

71

156

Turken

76

129

Marokkanen

69

156

Referentiegroep

71

204

De premie ziekenfonds bestaat uit het nominale bedrag plus de aanvullende ziektekostenverzekering(en) die men heeft afgesloten, zoals de tandartsverzekering. De inkomensafhankelijke premie die op het inkomen wordt ingehouden is niet in deze premie opgenomen. Voor de niet vergoede ziektekosten, zie paragraaf 3.2.4. De premie voor het ziekenfonds loop niet ver uiteen voor de verschillende groepen. De referentiegroep geeft het meest uit aan een particuliere ziektekostenverzekering, de Turken het minst. De belangrijkste variabelen die de hoogte van deze post bepalen zijn uiteraard het inkomen en het aantal leden van het huishouden. Er zijn geen verschillen tussen de groepen. Andere verzekeringen

Behalve tegen ziektekosten, kunnen huishoudens verzekeringen afsluiten voor bijvoorbeeld aansprakelijkheid, tegen brand en inbraak, voor de begrafenis of een levensverzekering. Het gaat hier om verzekeringen die men zelf heeft afgesloten en niet om bijvoorbeeld een pensioenverzekering via de werkgever. Uit het onderzoek blijkt veel allochtone huishoudens andere verzekeringen hebben afgesloten naast de ziektekostenverzekering (zie tabel 19). De referentiegroep scoort op alle verzekeringen hoger dan de allochtone groepen. Of allochtonen onderverzekerd zijn is niet direct uit het onderzoek af te leiden.

6

Internetsit Vektis op www.vektis.nl.

22

Tabel 19: Andere verzekering dan de ziektekostenverzekering Surinamers /

Turken

Marokkanen

Antillianen

Referentiegroep

%

%

%

%

Inbraakverzekering

45,4

50,8

45,9

71,0

Inboedelverzekering

64,9

51,4

49,1

83,4

Glasverzekering

23,8

33,6

29,3

46,5

Pensioenverzekering

24,0

15,8

14,7

26,5

Arbeidsongeschiktheidsverzekering

18,0

10,7

15,8

24,2

Overlijdensrisicoverzekering

32,3

31,9

22,3

27,9

Van de allochtonen zijn de Surinaamse huishoudens het best verzekerd: algemeen gezien hebben zij na de referentiegroep het vaakst verzekeringen afgesloten. Turken en Marokkanen hebben duidelijk minder vaak verzekeringen afgesloten 7. Andere verzekeringen die veel genoemd zijn, zijn: de rechtsbijstandsverzekering, de autoverzekering, de reisverzekering en een studieverzekering. De bedragen die de groepen allochtonen gemiddeld aan verzekeringspremies besteden, weerspiegelen ook de mate waarin zij zich hebben verzekerd. Van de allochtonen besteden de Surinamers / Antillianen dan ook gemiddeld het hoogste bedrag aan premies; Turken en Marokkanen besteden een veel lager bedrag. Tabel 20: Premie verzekeringen (exclusief ziektekosten) Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 77 57 30 117

De hoogte van het inkomen en het aantal kinderen bepalen grotendeels de hoogte van deze post. Marokkanen en Surinamers / Antillianen geven bij een hoger inkomen echter relatief minder uit aan de overige verzekeringen, evenals Marokkaanse huishoudens met kinderen. 3.1.6 School – en studiekosten

Onder deze post worden de volgende uitgaven verstaan: • totale bedrag aan lesgeld per maand per huishouden • ouderbijdrage • andere schoolkosten • studie- en cursuskosten ouders

7

Zie ook: .P. Verheggen en F. Spangenberg, Nieuwe Nederlanders, Alphen aan de Rijn, 2001, pagina 93. Hier wordt ingegaan op de redenen van onderverzekering van allochtone groepen.

23

De gemiddelde school- en studiekosten variëren per etnische groep van € 45,- tot € 90,- per maand. De hoogte van het bedrag wordt voornamelijk bepaald door de aanwezigheid van kinderen in het huishouden en van hun leeftijd. Hoe ouder de kinderen, hoe hoger de studiekosten. Voor scholieren van 16 jaar en ouder, moet immers per jaar € 885,- (schooljaar 2002 - 2003) lesgeld worden betaald. Huishoudens met een inkomen tot een bepaalde grens, kunnen in aanmerking komen voor Tegemoetkoming schoolkosten. Deze tegemoetkoming is opgeteld bij het netto inkomen. In tabel 21 staan de school- en studiekosten voor kinderen en ouders, en de kosten van kinderopvang. Het gaat hier om gemiddelde bedragen die uitgeven worden wanneer men de uitgave daadwerkelijk doet. Tabel 21: School- en studiekosten en kinderopvang


Kinderen

Ouders

€ per maand 64 30 32 37

€ per maand 37 11 14 9

Totaal studiekosten € per maand 101 41 46 46

Surinamers en Antillianen hebben significant hogere schoolkosten dan de andere groepen. Verder is het aantal kinderen uiteraard een belangrijke verklarende variabele. Kinderopvang

Tabel 22 geeft de gemiddelde bedragen voor kinderopvang. De referentiegroep heeft verreweg de hoogste kosten aan deze post. Vooral Turken, maar ook de overige groepen, besteden hier minder aan. Een verklaring kan zijn dat de partners in allochtone huishoudens vaker geen werk hebben, maar thuis zijn (zie tabel 7). Daarnaast maken deze groepen wellicht meer gebruik van goedkopere informele kinderopvang via familie of kennissen. Tabel 22: Kosten kinderopvang, excl nullen Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

% gebruik 29,6 18,1 16,2 36,2

€ per maand 151 61 100 218

3.1.7 Contributies en abonnementen

De uitgaven aan contributies en abonnementen staan in tabel 23. Het inkomen is de belangrijkste variabele die de hoogte van deze post verklaart. Tabel 23: Contributies, abonnementen Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen

€ per maand 22 18 17

24

Referentiegroep

33

3.1.8 Vervoer

Driekwart van alle huishoudens in Nederland heeft de beschikking over één of meer auto's8. Het autobezit in dit onderzoek ligt ver beneden de landelijke cijfers: ongeveer de helft bezit een auto. Hierbij moet overigens wel worden opgemerkt dat het autobezit in de steden waarschijnlijk toch al lager ligt. Het autobezit is het laagst onder Surinamers / Antillianen: minder dan de helft van hen heeft een auto. Daarentegen besteden de Surinaams / Antilliaanse autobezitters wel het hoogste bedrag aan deze post. Voor de autokosten is het inkomen de belangrijkste verklarende variabele: andere factoren als etniciteit of de grootte van het huishouden zijn niet significant. Slechts een beperkt aantal huishoudens heeft een auto via de werkgever. Tabel 24: Autobezit en kosten eigen auto Bezit auto


Eigen auto

% 48,2 54,3 52,0 63,6

% 95 97 92 94

Auto via werkgever % 5 3 8 6

Kosten eigen auto € per maand 223 170 179 184

In tabel 25 staan de uitgaven aan openbaar vervoer en de totale vervoerskosten. De allochtone groepen besteden significant meer aan openbaar vervoer dan de referentiegroep. Voor de uitgaven aan openbaar vervoer is het aantal kinderen positief significant. Surinamers / Antillianen geven het meest uit aan vervoer; de referentiegroep en de Marokkanen het minst. Tabel 25: Vervoer


8

Totaal vervoer € per maand 184 165 158 155

CBS, Statline.

25

3.1.9 Financiële steun aan familie in het moederland

Veel huishoudens sturen regelmatig geld of artikelen (bijvoorbeeld voedselpakketten) naar het land van herkomst. Ongeveer een derde van de allochtone groepen ondersteunt personen in het land van herkomst. Turken en Marokkanen sturen maandelijks meer dan € 80,- naar familie in het moederland, Surinamers / Antillianen ongeveer € 60,-. Tabel 26: Financiële steun aan familie in het moederland* Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen

% 30,4 34,4 33,5


* Alleen de huishoudens die daadwerkelijk geld naar het moederland overmaken, zijn meegenomen. Daarom komen deze bedrag niet overeen met de referentiebudgetten in paragraaf 3.4 waar de nullen wel zijn meegenomen.

Van de respondenten die in Nederland zijn geboren, stuurt ongeveer 12% geld; van degenen die nog geen 18 jaar waren toen ze in Nederland aankwamen doet 30% dat en van degenen die ouder dan 18 jaar waren toen ze in Nederland kwamen, stuurt ruim 40% geld. Er is dus een duidelijk verband tussen de leeftijd bij aankomst in Nederland en het sturen van geld. Dat geldt ook voor de bedragen die worden gestuurd. De respondenten die geboren zijn in Nederland, sturen gemiddeld zon € 30 per maand, degenen die hier voor hun achttiende kwamen € 78,- en personen die na hun achttiende in Nederland kwamen € 105,- per maand. Het verband is sterker bij de Surinamers / Antillianen en de Turken dan bij de Marokkanen. 3.2 Reserveringsuitgaven

In dit hoofdstuk komen de reserveringsuitgaven aan de orde. Reserveringsuitgaven zijn de uitgaven die niet regelmatig voorkomen, en waarvan de hoogte niet altijd op voorhand is vast te stellen. Het gaat om: • kleding • inventaris • onderhoud huis en tuin • extra ziektekosten • vrijetijdsuitgaven • uitgaan • vakantie 3.2.1 Kleding, schoeisel en sportartikelen

Surinamers / Antillianen besteden veel minder aan kleding dan de overige groepen. Zie tabel 27. Het inkomen en het aantal kinderen zijn de belangrijkste verklarende variabelen. Marokkanen geven 26

significant meer uit aan kleding dan de andere groepen., echter Marokkaanse en Surinaamse / Antilliaanse huishoudens met kinderen weer minder. Tabel 27: Kleding, schoeisel en sportartikelen Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 183 216 258 228

3.2.2 Inventaris

De post inventaris is opgebouwd uit een aantal verschillende onderdelen. Gevraagd is wat in een jaar is uitgegeven aan posten zoals meubelen, audio en video, vloerbedekking en gordijnen, huishoudelijke apparaten, glas, porselein en aardewerk, en verlichtingsartikelen. Vervolgens is dit bedrag omgerekend naar een gemiddelde uitgave per maand. Aangezien de meeste duurzame consumptiegoederen meerdere jaren meegaan, kan het voorkomen dat een huishouden het afgelopen jaar aan deze post niets heeft uitgegeven. Het kan ook voorkomen dat een huishouden in een bepaald jaar meerdere aankopen doet. Vanwege het grote aantal huishoudens in het onderzoek, zal gemiddeld een correct beeld ontstaan, omdat ook de huishoudens die niets uitgeven worden meegenomen. Surinamers / Antillianen en de referentiegroep blijken beduidend minder uit te geven aan inventaris dan de Turken en Marokkanen. Het inkomen is de belangrijkste verklarende variabele, ook bij de Marokkanen. Tabel 28: Inventaris Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 101 134 118 116

3.2.3 Onderhoud huis en tuin

De uitgavenpost 'onderhoud huis en tuin' geeft gewoonlijk veel verschillen te zien. Allereerst is er een verschil tussen huurders en eigenaar-bewoners. Ten tweede is de ouderdom van de woning van invloed en ten derde speelt de persoonlijke voorkeur een rol. De post is opgebouwd uit uitgaven aan verf en behang, hout en bouwmaterialen en bloemen en planten voor de tuin of balkon. Gevraagd is wat men het afgelopen jaar heeft uitgegeven aan het onderhoud van het huis en de tuin. In de tabel staan alleen de resultaten voor huurders. Er deden te weinig woningbezitters mee aan het onderzoek om ook een tabel voor eigenaar-bewoners te maken. De tabel geeft een grote spreiding te 27

zien. De referentiegroep en Marokkanen geven meer dan € 100,- per maand uit aan deze post, terwijl Turken en Surinamers/Antillianen ongeveer € 30,- per maand hieraan uitgeven. De cijfers komen in orde van grootte overeen met de data van het CBS van 20009 Tabel 29: Onderhoud huis en tuin (excl. nullen) Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 30 30 104 105

Marokkanen geven significant meer uit aan deze post, behalve als er kinderen in het huishouden zijn, dan geven ze significant minder uit aan deze post. 3.2.4 Extra ziektekosten

De ziektekostenverzekering dekt niet alle ziektekosten. Kosten van aanschaf van een bril, verbandmiddelen, kunstgebit en dergelijke komen meestal voor eigen rekening. Om welke bedragen het gaat, hangt natuurlijk sterk af van het soort ziektekostenverzekering. Wie bijvoorbeeld niet verzekerd is tegen tandartskosten, kan deze post incidenteel flink zien oplopen. Daarnaast kennen particulier verzekerden soms een eigen risico. In dit onderzoek is gevraagd naar de extra ziektekosten die men zelf moet betalen, inclusief de kosten van het eigen risico. Zie tabel 30. Tabel 30: Extra ziektekosten Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 23 37 35 37

Surinamers / Antillianen geven het minst uit aan deze post. De bedragen voor de overige groepen lopen niet ver uiteen. 3.2.5 Recreatie

Onder kosten van recreatie wordt verstaan alle uitgaven aan uitgaan, sport, hobby's, muziek, boeken (exclusief studieboeken) en dergelijke. Contributies van verenigingen of clubs worden hier niet toe gerekend; deze behoren tot de vaste lasten. Surinamers / Antillianen geven het minst uit aan recreatie: gemiddeld zo'n € 15,- per maand. Turken en Marokkanen geven ongeveer evenveel uit. Het inkomen is de belangrijkste verklarende variabele voor de post recreatie. Zijn er kinderen in het huishouden dan wordt er significant minder aan 9

Zie: NIBUD Budgethandboek 2003, Utrecht 2003, tabel 105.

28

recreatieve doelen uitgegeven. Ook huishoudens met volwassen Surinamers / Antillianen geven minder uit aan deze post. Tabel 30: Recreatie Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 33 71 65 95

3.2.6 Vakantie

Gevraagd is wat de huishoudens het afgelopen jaar aan vakantie hebben uitgegeven. De bedragen variëren sterk. Dat komt doordat niet alle huishoudens op vakantie zijn geweest het afgelopen jaar. Tabel 32 laat zien dat de referentiegroep meer uitgeeft aan vakantie dan de overige groepen. Dat komt doordat de kosten voor de reis naar het moederland van de allochtonen niet bij de vakantieuitgaven opgenomen zijn. Deze kosten staan in tabel 34 en 35. Tabel 32: Vakantie Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 26 17 17 68

In tabel 33 staat hoe vaak allochtonen op vakantie gaan naar het moederland. Surinamers / Antillianen gaan het minst: ruim 60% van hen is de afgelopen drie jaar niet naar het land van herkomst geweest. Ongetwijfeld zal hier meespelen dat Turkije en Marokko relatief eenvoudig (en met de auto) bereikbaar zijn, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Suriname. Van de Turken en Marokkanen is ruim 20% de afgelopen drie jaar niet naar het moederland geweest. Uit de tabel blijkt bovendien dat Marokkanen het vaakst op bezoek naar het moederland gaan. Tabel 33: Frequentie bezoek moederland de afgelopen drie jaar

Niet geweest Een keer Twee keer Drie keer Vier of meer keer Totaal

Surinamers / Antillianen % 62,2 24,0 7,6 4,0 2,2 100

Turken % 22,5 40,1 19,0 13,3 3,8 100

29

Marokkanen % 24,2 31,4 18,8 19,9 5,8 100

Uitgaven bezoek moederland afgelopen jaar

Surinamers / Antillianen besteden veel minder aan een reis naar het moederland dan Turken en Marokkanen. Het bedrag in tabel 34 is berekend door de totale kosten, afhankelijk van de frequentie van bezoek, om te rekenen naar een gemiddeld maandbedrag. Tabel 34: Kosten laatste reis moederland (incl. nullen) Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen


Voor familie en kennissen in het moederland worden vaak cadeautjes meegenomen. Tabel 35 laat zien welk bedrag men hier gemiddeld per maand voor reserveert. Marokkaanse en Turkse huishoudens reserveren het meest; Antillianen het minst. Surinamers / Antillianen gaan echter ook minder naar het moederland dan de andere groepen. Tabel 35: Cadeautjes bij bezoek moederland Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen


3.3 Huishoudelijke uitgaven

Huishoudelijke uitgaven bestaan uit uitgaven aan voeding, versnaperingen, roken, reiniging, persoonlijke verzorging, huishoudelijke dienstverlening, huisdieren etc. Ook zakgeld kan tot de huishoudelijke uitgaven gerekend worden. Voor de meeste respondenten bleek het lastig te zijn om een onderscheid te maken tussen de diverse posten waaruit deze groep uitgaven bestaat. In dit onderzoek hebben we er daarom voor gekozen om de huishoudelijke uitgaven alleen onder te verdelen in huishoudgeld en zakgeld. 3.3.1 Dagelijkse boodschappen

Tabel 36 laat zien wat de huishoudens gemiddeld per maand besteden aan de dagelijkse boodschappen. Surinamers / Antillianen en Marokkanen besteden beduidend minder dan de Turken en de referentiegroep. Tabel 36: Dagelijkse boodschappen Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 456 576 485 662

30

3.3.2 Persoonlijke verzorging

Persoonlijke verzorging zijn de uitgaven aan de kapper, toiletartikelen en dergelijke. Turken geven hier het minst aan uit, maar verder lopen de bedragen niet erg uiteen. Zie tabel 37. Tabel 37: Persoonlijke verzorging € per maand 35 24 37 31


3.3.3 Bijdrage kerk of moskee

Van de Turken en Marokkanen geeft ongeveer 45% regelmatig geld aan de kerk of moskee, tegen 30% van de Surinamers / Antillianen en 16% van de referentiegroep. Zie tabel 38 voor de gemiddelde bedragen per maand. Surinamers / Antillianen geven significant meer aan de kerk of moskee dan de andere groepen. Tabel 38: Donatie aan kerk of moskee (excl. nullen) Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

€ per maand 51 12 11 18

3.3.4 Zakgeld

Veel kinderen in Nederland krijgen zakgeld van hun ouders. Dit geld mogen de kinderen zelf besteden. Voor Nederlandse ouders is dat meestal heel gewoon, maar voor veel allochtone ouders is dit anders. Tabel 39 laat zien in hoeveel huishoudens de kinderen van 12 jaar of ouder een vast zakof kleedgeldbedrag krijgen. Dat is zo in de helft van de Surinaamse / Antilliaanse huishoudens, evenals de referentiegroep. Turkse en Marokkaanse kinderen krijgen minder vaak zakof kleedgeld. De meeste kinderen krijgen alleen zakgeld, of zaken kleedgeld. Tabel 39: Zak- en kleedgeld aan kinderen van 12 jaar of ouder

Geeft zakof kleedgeld Wv. alleen zakgeld Wv. alleen kleedgeld Wv. Beide

Surinamers / Antillianen % 52,1 65,1 2,3 32,6

Turken % 43,0 50,6 12,7 36,7

31

Marokkanen % 36,0 44,2 18,5 37,0

Referentie groep % 55,2 69,2 5,1 25,6

3.4 Het totale budget

Tabel 40 geeft de totale gestandaardiseerde referentiebudgetten van alle groepen voor een huishouden van man, vrouw en twee kinderen en een inkomen van € 2.250,- per maand. Bij de berekening van deze referentiebudgetten zijn alle huishoudens meegenomen, dus ook de huishoudens die een bepaalde uitgave niet doen. Daarom wijken de cijfers voor bijvoorbeeld kinderopvang in tabel 40 af van die uit tabel 22 waar de uitgaven zijn gegeven van alleen de huishoudens die kinderopvang hebben. In bijlage C wordt een vergelijking gemaakt met de referentiebudgetten die door het NIBUD gemaakt zijn met behulp van het CBS Budgetonderzoek van het jaar 2000. In grote lijnen komt de structuur van de uitgaven uit ons onderzoek overeen met die van de CBS data. Bijlage D geeft aan welke variabelen significant zijn voor het verklaren van de hoogte van de uitgaven per etnische groep. Het inkomen en de huishoudsamenstelling (aantal thuiswonende kinderen en aantal volwassenen in het huishouden) zijn de belangrijkste verklarende variabelen. Etnische variabelen hebben een veel kleinere invloed op het uitgavenpatroon. Bij een paar uitgavenposten hebben Turkse en Marokkaanse huishoudens met kinderen een negatieve significante invloed, bijvoorbeeld bij de boodschappen, huur en kinderopvang.

32

Tabel 40: Referentiebudgetten voor huishoudens met man, vrouw en 2 kinderen en een inkomen van € 2.250 per maand (euro's per maand) Antillianen en Turken Marokkanen Referentiegroep Surinamers € € € € % % % % TOTAAL INKOMSTEN UITGAVEN Huur Energie, kabel en waterschap Heffingen Telefoon en internetkosten Ziektekostenverzekering Overige verzekeringen School- en studiekosten Contributies/abonnementen Vervoer Geld naar moederland

2250

2250

2250

2250

387 177 22 140 85 77 123 22 184 20

17,9 8,2 1,0 6,5 3,9 3,6 5,7 1,0 8,5 0,9

392 177 17 144 87 57 42 18 165 34

17,1 7,7 0,7 6,3 3,8 2,5 1,8 0,8 7,2 1,5

372 169 16 119 81 30 48 17 158 29

17,0 7,7 0,7 5,4 3,7 1,4 2,2 0,8 7,2 1,3

483 176 45 135 90 117 96 33 155 0

18,5 6,8 1,7 5,2 3,5 4,5 3,7 1,3 6,0 0,0

1237

57,3

1133

49,3

1039

47,6

1330

51,1

Kleding en schoeisel Inventaris Onderhoud huis en tuin Extra ziektekosten Recreatie Vakantie Bezoek moederland TOTAAL RESERV.UITGAVEN

183 101 4 5 33 26 21 373

8,5 4,7 0,2 0,2 1,5 1,2 1,0 17,3

216 134 21 3 71 17 113 575

9,4 5,8 0,9 0,1 3,1 0,7 4,9 25,0

258 118 15 4 65 17 110 587

11,8 5,4 0,7 0,2 3,0 0,8 5,0 26,9

228 116 31 10 95 68

8,8 4,5 1,2 0,4 3,6 2,6

548

21,0

Huishoudgeld

548

25,4

588

25,6

559

25,6

727

27,9

TOTAAL HUISHOUD. UITGAVEN

548

25,4

588

25,6

559

25,6

727

27,9

2158

100,0

2296

100,0

2185

100,0

2605

100,0

92

4,3

-46

-2,0

65

3,0

-355

-13,6

TOTAAL VASTE LASTEN

TOTAAL UITGAVEN SALDO

33

4 Financieel beheer In dit hoofdstuk komt een aantal uiteenlopende zaken aan de orde over het financiële beheer van huishoudens, bijvoorbeeld het hebben van bankrekeningen, sparen, lenen, bezuinigen etcetera. 4.1 Bankrekeningen

Vrijwel ieder huishouden heeft één of meer bankrekeningen. Naast een lopende rekening kan men nog een spaarrekening, een vaste-lastenrekening of een beleggingsrekening hebben. Bovendien kunnen meerdere personen in het huishouden eigen rekeningen hebben. Tabel 41 geeft het aantal Nederlandse bankrekeningen per huishouden naar etnische groep. Hieruit blijkt dat Turken en Marokkanen doorgaans minder bankrekeningen hebben dan de referentiegroep en de Surinaams / Antilliaanse groep. Vooral de referentiegroep houdt veel (vier of meer) bankrekeningen aan. Tabel 41: Aantal bankrekeningen in Nederland per huishouden

Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep Totaal

1 rekening % 44,1 68,8 73,7 29,2 54,7

2 3 4 of meer rekeningen rekeningen rekeningen % % % 37,1 15,8 2,6 24,0 4,4 1,5 21,1 3,3 1,6 28,8 19,1 23,1 27,3 10,3 6,6

Vervolgens is gevraagd naar het soort rekeningen. De referentiegroep heeft minder persoonlijke betaalrekeningen, maar meer gezamenlijke rekeningen dan de allochtone groepen. Ook heeft de referentiegroep meer spaarrekeningen. Van de Turken en Marokkanen heeft ongeveer de helft van de huishoudens een spaarrekening, van de Surinamers / Antillianen ongeveer 70% en van de referentiegroep ruim 80%. De referentiegroep noemt ook vaker nog een andere rekening. Tabel 42: Soort rekeningen per etnische groep (bij meer dan een rekening)


Persoonlijke betaalrekening % 88,2 86,8 82,1 78,3

Gezamenlijke betaalrekening % 25,1 24,4 39,0 51,6

Spaarrekening % 69,6 50,7 51,9 81,9

Andere rekening % 10,1 8,9 8,1 15,4

De uitgaven bijhouden, is niet iets dat iedereen zou moeten doen om de financiële zaken op orde te houden. In veel huishoudens gaat dat min of meer automatisch of bieden de bankafschriften voldoende overzicht. De uitgaven bijhouden is echter wel een indicatie van de vraag in hoeverre men bewust met geld omgaat. In dit onderzoek houdt ongeveer 20% van de huishoudens de uitgaven bij. Surinamers / Antillianen doen dat het vaakst; Marokkanen het minst. Zie tabel 43. 34

Tabel 43: De uitgaven bijhouden Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

% wel 25,4 19,1 14,4 19,5

4.2 De beslissingen in het huishouden

Aan de huishoudens met twee partners is gevraagd wie bepaalde beslissingen neemt: de respondent, de partner of wordt de beslissing samen genomen. Er is niet gevraagd in hoeverre ook kinderen bij bepaalde beslissingen worden betrokken, gezien de beslissingen waarnaar gevraagd is. Tabel 44: De beslissingen in het huishouden per etnische groep Aanschaf Vakantieauto bestemming % % Sur. / Antill. M 13,4 2,3 V 12,2 13,6 S 74,4 84,1 Turken M 28,5 7,0 V 3,8 4,8 S 67,7 88,2 Marokkanen M 22,6 5,6 V 1,0 3,3 S 74,6 90,8 Referentiegroep M 13,2 2,2 V 4,5 4,4 S 82,3 93,3 * M is man, V is vrouw en S is samen beslissen. *

Aanschaf meubels % 1,2 17,5 81,3 1,5 30,5 68,0 1,0 14,6 83,9 2,2 10,9 86,9

Afsluiten verzekering % 13,7 14,6 71,8 34,3 5,9 59,7 22,3 2,4 75,0 17,4 9,9 72,7

Beleggen

Spaargeld

%

% 17,2 14,0 68,9 12,8 11,0 76,1 17,1 2,6 80,3 21,0 7,5 71,5

6,2 19,1 74,7 8,7 10,4 80,8 11,1 7,0 81,4 8,9 10,0 81,2

Als eerste valt op dat over bijna alle onderwerpen meer dan 70% samen beslist. Bij de keuze van de auto, de vakantiebestemming en de meubels beslist de referentiegroep het vaakst samen, bij de financiële beslissingen zijn dat de Marokkaanse huishoudens. Als er niet gezamenlijk wordt besloten dan worden de meeste overige beslissingen ongeveer even vaak door de man als door de vrouw genomen. Grote verschillen komen voor bij de volgende beslissingen: - bij de Turken beslist de man vaker over de aanschaf van de auto en het afsluiten van een verzekering die vaker door de man wordt genomen. Bij de Turken beslissen vrouwen meer over de aanschaf van de meubels. - bij Surinamers en Antillianen beslissen vrouwen vaker over de vakantie, de meubels en het sparen. - bij de Marokkanen beslissen vrouwen vaker alleen over de aanschaf van de meubels, de mannen over de auto, de verzekeringen, beleggingen en sparen. - bij de referentiegroep geldt hetzelfde patroon als bij de Marokkanen, uitgezonderd het sparen.

35

Opvallend is dat bij de referentiegroep en Marokkanen man en vrouw vaker samen beslissen, maar dat bij deze groepen tevens grotere verschillen optreden in beslissingen door de man of de vrouw. 4.3 Sparen

De respondenten is gevraagd of er in hun huishouden regelmatig wordt gespaard en voor welk doel. Turken en Marokkanen sparen het minst: respectievelijk zo' n 20 en 30 procent, terwijl van de Surinamers / Antillianen en de referentiegroep meer dan de helft spaart. De vakantie en de reis naar het moederland zijn bij alle allochtone groepen favoriet als bestemming van het spaargeld. De referentiegroep spaart relatief minder voor een eigen huis dan allochtonen. Veel allochtonen zien sparen ook als appeltje voor de dorst. Er wordt veel gespaard voor onvoorziene en onverwachte uitgaven. Andere spaardoelen die worden genoemd, zijn trouwen en een eigen zaak beginnen. Tabel 45: Spaargedrag en spaardoelen

Spaart grote aankoop vakantie studie kinderen eigen huis reis naar moederland groot feest anders

Surinamers / Antillianen % 54,2 43,1 63,2 28,3 22,9 46,0 19,6

Turken % 20,3 54,4 60,1 55,5 31,4 65,0 31,5

Marokkanen % 32,7 62,8 64,1 39,4 31,3 61,9 24,8

Referentiegroep % 57,0 64,1 47,8 24,4 14,6 11,8

Er is ook gevraagd of men zelf iets regelt voor de oudedagsvoorziening. Wie in loondienst werkt, bouwt vaak pensioen op via de werkgever, zodat een eigen aanvullende regeling niet altijd nodig is. Veel allochtonen hebben echter een onvolledige pensioenopbouw en / of AOW. Tabel 46 laat zien of men een aanvullende oudedagsvoorziening heeft en op welke manier. Tabel 46: Zelf regelen oudedagsvoorziening

Regelt zelf oudedag sparen lijfrente, koopsom onr. goed Nederland onr. goed thuisland anders

Surinamers / Antillianen % 46,9 57,4 52,0 3,6 9,9 6,3

Turken % 32,9 38,9 26,7 26,7 20,7 9,8

Marokkanen % 20,9 54,8 23,1 0,0 35,8 4,7

Referentiegroep % 49,1 45,5 65,7 22,4 23,1

Net als bij het sparen zijn ook op dit punt Turken en Marokkanen minder actief dan Surinamers / Antillianen en de referentiegroep. Allochtone huishoudens die zelf iets regelen, doen dan het liefst door te sparen. Lijfrentes en koopsommen zijn favoriet bij de referentiegroep, maar ook de Surinamers / Antillianen noemen deze mogelijkheid veel. 36

Marokkanen hebben geen onroerend in Nederland, maar van alle groepen het meeste in het thuisland. Voor Turken is de spreiding wat gelijkmatiger. Opvallend is dat weinig Surinamers / Antillianen onroerend goed bezitten. In tabel 47 staan de gemiddelde spaarbedragen per maand. Gemiddeld zet de referentiegroep de hoogste bedragen opzij (ruim € 120 per maand). Gaan we echter uit van de huishoudens die daadwerkelijk sparen, dan zijn de Turken het spaarzaamst en de Surinamers / Antillianen het minst. Tabel 47: Gemiddeld spaarbedrag per maand gemiddelde van alle huishoudens


gemiddelde van huishoudens die sparen € per maand 118 213 199 196

€ per maand 69 66 77 122

4.4 Schulden, leningen en afbetalingen

Deze paragraaf gaat over het financieren van grote uitgaven, lenen, en over achterstanden in afbetalingen. In tabel 48 staat hoe men een grote uitgave zoals een wasmachine, zou financieren: heeft men het geld achter de hand, gaat men geld lenen of koopt men op afbetaling. Tabel 48: Financiering van grote aankopen

Kan het zo betalen Moet geld lenen Koopt op afbetaling Anders

Surinamers / Antillianen % 39,1 15,2 30,9 14,8

Turken % 16,9 30,8 43,7 8,6

Marokkanen % 27,9 23,1 41,1 7,9

Referentiegroep % 68,8 12,5 11,5 7,2

De meeste respondenten uit de referentiegroep kunnen een grote aanschaf zo betalen. Turken en Marokkanen kopen relatief vaak op afbetaling of zouden een lening afsluiten. Verder is de huishoudens gevraagd of zij een lopende lening of doorlopend krediet hadden bij een bepaalde instantie of instelling. De respondenten konden kiezen uit een aantal mogelijkheden die op een kaart stonden. De keuzemogelijkheden waren: • de gemeentelijke kredietbank • de sociale dienst • banken • financieringsmaatschappij 37

• •

familie, vrienden, bekenden anders

De referentiegroep leent het minst. Tabel 49 laat zien bij welke instanties de huishoudens leenden. In de analyse zijn hypotheken buiten beschouwing gelaten. Tabel 49: Leengedrag

Lening afgesloten Bank Financieringsmaatsch. Familie of vrienden Gem. kredietbank Sociale dienst Anders Huurkoop / afbetaling

Surinamers / Antillianen % 34,1 25,6 15,4 2,2 7,6 0,9 6,3 23,2

Turken

Marokkanen

% 29,4 17,4 10,5 12,8 5,6 1,1 5,1 17,0

Referentie-groep

% 25,5 32,3 6,8 14,7 12,1 11,7 8,9 13,8

% 24,4 32,4 18,8 3,8 6,5 0,9 10,3 7,6

Lenen bij een bank wordt het meest genoemd, of kopen op afbetaling. Ook wordt er relatief veel geleend bij een financieringsmaatschappij. Turken en Marokkanen lenen ook van vrienden of familie. Marokkanen lenen bij veel verschillende instanties. Een veelgenoemde kredietmogelijkheid is bovendien de IBG in verband met de studiefinanciering. Tabel 50 laat zien welke bedragen er per maand worden afgelost. De referentiegroep lost gemiddeld het minst per maand af; de Turken het meest. Ook wanneer uitgegaan wordt van de huishoudens die daadwerkelijk aflossen, betalen de Turken het meest, gevolgd door de Marokkanen. De Surinamers / Antillianen en de referentiegroep lossen het minst af. Tabel 50: Aflossingen per maand gemiddelde van alle huishoudens


€ per maand 53 135 65 10

gemiddelde van huishoudens die aflossen € per maand 121 367 229 63

Tot slot is gevraagd of men het afgelopen jaar een betalingsherinnering heeft ontvangen of de deurwaarder aan de deur heeft gehad. Zie hiervoor de tabellen 51, 52 en 53. Tabel 51: Aantal ontvangen betalingsherinneringen in het afgelopen jaar geen Surinamers / Antillianen Turken Marokkanen Referentiegroep

43,6 58,4 54,4 61,7

een

twee

23,6 17,6 22,4 20,3

38

19,6 11,2 10,1 6,9

drie of meer 13,3 12,7 13,0 11,1

totaal 100,0 100,0 100,0 100,0

Tabel 51 laat zien hoe vaak men het afgelopen jaar een of meer betalingsherinneringen heeft ontvangen. Surinamers / Antillianen hebben het vaakst een betalingsherinnering ontvangen, de referentiegroep het minst vaak. De Turken en Marokkanen nemen een tussenpositie in. Meer dan 10% van alle respondenten heeft het afgelopen jaar drie of meer betalingsherinneringen ontvangen. Surinamers / Antillianen hebben vaak een betalingsherinnering voor de huur (samen met Marokkanen), voor energie en water (samen met de referentiegroep) en voor de vaste telefoon. Ongeveer een vijfde van de allochtone huishoudens krijgt een betalingsherinnering voor de mobiele telefoon. Ongeveer een derde van alle huishoudens heeft het afgelopen jaar een aanmaning ontvangen. Bij de Surinamers / Antillianen is het percentage iets hoger. Deze groep heeft ook het vaakst onvoorzien een groot bedrag moeten uitgeven het afgelopen jaar. Uit de Armoedemonitor 2003 10 blijkt dat 5% van huishoudens met een laag inkomen betalingsachterstanden heeft, het meest voor energie, huur en de hypotheek. De cijfers uit dit onderzoek zijn beduidend hoger (een betalingsherinnering hoeft misschien nog niet te leiden tot een achterstand), terwijl er ook bij de telefoon veel betalingsherinneringen genoemd worden. Een stap verder in de invordering is het inschakelen van een deurwaarder. Iets minder dan 10% van de Surinamers / Antillianen en van de Turken hebben een deurwaarder aan de deur gehad; van de Marokkanen en de referentiegroep ongeveer 6, respectievelijk 3%. Tabel 52: Betalingsherinnering ontvangen afgelopen jaar

Huur Hypotheek Aflossing lening Energie Water Vaste telefoon Mobiele telefoon

Surinamers / Antillianen % 26,2 2,6 6,8 25,0 11,3 28,6 20,3

Turken

Marokkanen

% 21,7 7,8 16,1 7,1 16,0 21,7

Referentiegroep

% 21,70 3,0 8,5 16,9 8,2 17,2 21,6

% 18,7 4,0 2,4 17,3 11,7 20,9 9,5

Tabel 53: Onvoorziene uitgaven, aanmaning of deurwaarder afgelopen jaar Afgelopen jaar Onvoorzien een groot bedrag uitgegeven Deurwaarder aan de deur

Surinamers / Antillianen % 41,4

Turken

8,8

Marokkanen

Referentiegroep

% 36,1

% 32,9

% 28,6

9,1

5,7

3,2

4.5 Informatie zoeken

In het onderzoek is gevraagd of men het afgelopen jaar informatie heeft verzameld over bepaalde onderwerpen, en zo ja bij wie men die informatie heeft gevraagd. Zie tabel 54 tot en met 57. Per groep 10

J. Thijsen

en J.M. Wildeboer Schut, Armoede in hoofdlijnen, pag. 21. In: Armoedemonitor 2003, Den Haag 2003.

39

is een tabel gemaakt, met daarin in de eerste kolom de onderwerpen, dan het percentage huishoudens dat informatie heeft gezocht en vervolgens vijf kolommen met instanties waar men informatie kan krijgen: familie, kennissen, de gemeente, een bank- of verzekeringsbedrijf of elders. In die kolommen is te zien welk percentage van de huishoudens die informatie heeft gezocht, dat bij die betreffende instantie hebben gedaan. Zo heeft 20% van de Surinamers / Antillianen informatie gezocht over schoolkosten: 9% deed dat bij familie, 7% bij kennissen, 20% bij de gemeente, niemand bij een bank of verzekeraar en 65% elders. In de eerste kolommen van de tabellen staat over welke onderwerpen men informatie heeft gezocht. Over belasting, verzekeringen en schoolkosten is het vaakst informatie gezocht; over zaken kleedgeld, bijzondere bijstand en sparen het minst. De referentiegroep heeft in het algemeen minder behoefte aan informatie dan de allochtone groepen. Turken en Marokkanen hebben relatief meer vragen over de studie en de school van de kinderen, de belasting en kwijtschelding. Andere onderwerpen die genoemd zijn hebben betrekking op studiefinanciering, echtscheiding en een huis kopen. De tabellen 54 tot en met 57 laten zien waar de etnische groepen informatie zoeken. Allereerst valt op dat alle groepen informatie zoeken bij de betreffende uitvoerder of marktpartij. Zo gaat men naar de gemeente voor informatie over kwijtschelding van heffingen en bijzondere bijstand, en naar een bank of verzekeraar voor zaken als verzekeringen, hypotheken, sparen en lenen. Ook de categorie ' anders' is in veel gevallen vrij hoog. Allochtonen kloppen meer dan de referentiegroep aan bij de gemeente voor informatie over onderwerpen die niet direct met de gemeente te maken hebben, zoals schoolkosten. Marokkanen vragen de gemeente bijvoorbeeld informatie over zaken kleedgeld. Turken en Marokkanen stappen vaak naar familie en kennissen voor informatie over zaken kleedgeld, school(kosten) en over het overboeken van geld naar het moederland. De referentiegroep vraagt relatief weinig informatie aan familie; over zaken kleedgeld echter weer wel aan kennissen. Turken kloppen ook aan bij kennissen over onderwerpen als belasting, verzekeringen en hypotheken. De referentiegroep zoekt buiten het zaken kleedgeld weinig informatie bij familie en kennissen.

40

Tabel 54: Waar zoekt men informatie? Surinamers en Antillianen

Schoolkosten Zak- of kleedgeld kinderen Studie/school kinderen Overboeking geld moederland Belasting Verzekeringen Hypotheken Kwijtschelding heffingen Bijzondere bijstand Sparen Lenen

informatie gezocht

bij familie

bij kennissen

% 23 3 15 18 37 32 16 7 10 17 22

% 9 15 11 26 12 3 6 0 0 3 0

% 7 21 17 11 11 9 15 0 18 5 3

bij gemeente

% 20 0 28 0 38 4 3 91 73 0 4

bij bank, verzekeraar

% 0 0 0 43 3 72 70 0 0 73 74

anders

% 65 65 44 20 35 13 6 9 10 20 19

Tabel 55: Waar zoekt men informatie? Turken informatie gezocht


% 24 7 25 11 52 36 19 30 12 6 25

bij familie

bij kennissen

bij gemeente

% 32 30 23 5 28 31 13 13 18 2 9

% 19 5 10 4 18 2 2 65 36 0 9

bij kennissen

bij gemeente

% 11 42 18 19 11 9 4 9 28 19 19


% 0 5 0 53 9 48 71 1 3 34 42

anders

% 39 18 49 19 35 11 11 12 14 46 22

Tabel 56: Waar zoekt men informatie? Marokkanen


informatie gezocht

bij familie

% 31 4 25 17 48 34 14 22 17 13 21

% 15 27 17 21 11 14 6 8 5 19 16

41

% 10 21 19 13 14 7 14 2 4 5 6

% 24 18 11 2 29 11 10 78 76 4 3


% 0 0 0 35 7 53 56 2 0 65 71

anders

% 54 35 52 29 38 15 15 10 15 8 5

Tabel 57: Waar zoekt men informatie? Referentiegroep informatie gezocht

bij familie

% 14 2 10 7 39 29 13 14 5 15 8

% 6 0 7 11 10 9 3 5 0 2 9


bij kennissen

% 9 85 16 4 11 4 4 5 4 2 0

bij gemeente

% 9 0 14 0 11 0 0 79 83 0 0


anders

% 2 0 3 71 13 76 59 5 0 85 53

% 73 15 61 14 56 12 34 5 13 11 39

4.6 Bezitsgraden

Er is tot slot gevraagd naar het bezit van een aantal duurzame gebruiksgoederen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het bezit van ze apparaten per groep. Aan de tabel is een kolom toegevoegd met de laatste cijfers van het CBS over 2001. Over een tweede televisie en internet heeft het CBS geen data. De overige cijfers van het CBS komen redelijk overeen met de resultaten van dit onderzoek. Het CBS heeft een wat lagere bezitsgraad voor de dvd-speler en iets hogere voor een diepvriezer. Voor veel apparaten geldt dat Surinamers / Antillianen en de referentiegroep deze het vaakst bezitten. Het gaat om de tweede televisie, de dvd-speler, een computer, internet, de magnetron en een droger. Marokkanen en de referentiegroep hebben het vaakst een video en diepvriezer. Turken hebben vaker een afwasmachine, terwijl ze het minst vaak een tweede televisie en video hebben. Tabel 58: Bezit van apparaten

Tweede televisie Dvd-speler Videorecorder Diepvriezer Computer Internet Magnetron Droger Afwasmachine *Bron: CBS, Statline.

Surinamers / Antillianen % 50 46 77 47 71 54 85 42 35

Turken

Marokkanen

% 29 27 61 53 56 33 67 24 49

% 37 28 83 66 52 34 63 26 33

42

Referentiegroep % 61 39 84 63 77 60 79 59 40

CBS 2001* % 13 80 72 69 79 55 42

4.7 Plaats dagelijkse boodschappen

Er is gevraagd waar de huishoudens de dagelijkse boodschappen doen: in een gewone supermarkt of een allochtone winkel, een kleine Nederlandse winkel, of in een Nederlandse of allochtone marktkraam. Gevraagd is de twee belangrijkste aankoopplaatsen aan te geven. Is slechts één antwoord gegeven, dan is aangenomen dat daar alle boodschappen worden gedaan. Tabel 59 geeft een overzicht. Tabel 59: Aankoopkanaal dagelijkse boodschappen

Supermarkt Allochtone winkel Kleine Ned. winkel Allochtone marktkraam Ned. marktkraam

Surinamers / Antillianen % 99 40 10 16 7

Turken % 92 59 7 14 16

Marokkanen % 97 58 8 10 10

Referentiegroep % 99 7 41 18 3

Bijna iedereen koopt dagelijkse boodschappen in een supermarkt. Ongeveer 60% van de Turken en Marokkanen koopt ook in allochtone winkels, tegen 40% van de Surinamers / Antillianen. De referentiegroep koopt weer vaker bij een kleine winkel zoals de bakker en de slager. Opvallend is ook dat de allochtone marktkraam populair is bij de referentiegroep.

43

5 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Het blijkt dat het inkomen en het aantal inwonende kinderen de variabelen zijn die het beste de uitgaven aan de verschillende posten verklaren. Variabelen die samenhangen met de allochtone doelgroep hebben veel minder invloed. Dit houdt in dat de verschillen in uitgavenpatronen tussen allochtone en autochtone groepen niet verklaard worden uit culturele achtergronden maar beter uit de variabelen inkomen en aantal kinderen (huishoudsamenstelling). Het aantal kinderen in allochtone huishoudens heeft voor veel uitgavenposten wel een negatieve significante invloed: ondanks de aanwezigheid van kinderen nemen de uitgaven aan diverse posten niet toe in tegenstelling tot de referentiegroep. Denk hierbij aan de posten huur, kinderopvang, en kleding. Voor een klein aantal uitgavenposten heeft het feit dan men tot een allochtone groep behoort een significante invloed. In het vervolg van dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten van het onderzoek weergegeven, en een aantal aanbevelingen voor nader onderzoek gedaan. 5.1 Inkomsten en uitgaven

De gegevens over de inkomsten en uitgaven van de verschillende groepen allochtonen en de referentiegroep worden, zoals gezegd, gepresenteerd alsof ze berekend zijn voor een standaardhuishouden dat bestaat uit twee volwassenen en twee kinderen. Door de resultaten zo te vergelijken vallen verschillen in uitgavenpatroon als gevolg van de hoogte van het inkomen en de huishoudsamenstelling weg. Daarnaast zijn begrotingen gepresenteerd naar type huishouden. 5.1.1 Inkomsten

Wanneer de netto besteedbare inkomens van de diverse groepen allochtonen onderling met elkaar vergeleken worden, valt op dat Surinamers / Antillianen na de referentiegroep het hoogst besteedbare inkomen hebben. De referentiegroep en de Surinamers / Antillianen hebben ook de hoogste inkomens uit arbeid. Als gekeken wordt naar de tevredenheid van de huishoudens met hun inkomen, dan zijn Turken en Antillianen het minst tevreden met hun inkomen. Van de Turken komt tweederde moeilijk tot zeer moeilijk rond, van de Marokkanen iets minder dan de helft. De Turken noemen het hoogste minimumbedrag waarvan zij denken dat ze minimaal rond kunnen komen. Ligt dat minimumbedrag bij alle groepen rond de € 1.600 per maand, bij de Turken ligt het op

44

€ 1.950. Deze groep heeft ook het hoogste percentage huishoudens met een inkomen onder het door hen genoemde minimumbedrag, namelijk ongeveer 80%. 5.1.2 Vaste lasten

De meeste allochtone huishoudens wonen in een huurwoning. Slechts 10% tot 15% van de onderzochte groepen allochtonen heeft een eigen woning, terwijl het gemiddelde voor geheel Nederland op 48% ligt. Surinamers / Antillianen hebben het vaakst een eigen woning, Marokkanen het minst. Turken en Marokkanen wonen gemiddeld het goedkoopst. Marokkanen hebben daarnaast van alle allochtone huishoudens de laagste energie- en telefoonrekening, hoewel het verschil voor de energierekening niet erg groot is. Van de allochtone huishoudens heeft slechts 84,3% één of meer andere verzekeringen naast de ziektekostenverzekering. De inboedel- en aansprakelijkheidsverzekering worden het meest genoemd. Het autobezit onder allochtone huishoudens ligt lager dan gemiddeld in Nederland. Van alle huishoudens in Nederland bezit 75% één of meer auto' s, tegen ongeveer de helft van de allochtone huishoudens. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de geïnterviewde huishoudens in (de grote) steden wonen. Vermoedelijk ligt het autobezit in de grote steden lager dan in de rest van Nederland. Van alle groepen allochtonen is het autobezit onder Turken het hoogst en onder Antillianen het laagst. Ongeveer een derde van alle allochtone huishoudens stuurt regelmatig geld of waardevolle artikelen op naar het moederland. Turken en Marokkanen sturen gemiddeld zo'n € 90,- per maand naar familie of kennissen in het moederland, Surinamers / Antillianen € 60,-. Surinamers / Antillianen en de referentiegroep besteden in totaal een groter gedeelte van hun inkomsten aan vaste lasten dan Turken en Marokkanen. Surinamers / Antillianen en de referentiegroep besteden hier ongeveer 60% van hun budget aan. Voor Turken en Marokkanen bedraagt dit percentage respectievelijk 54% en 47%. Surinamers / Antillianen geven relatief veel uit aan schoolkosten en vervoer. Bij de Marokkanen valt op dat ze relatief weinig uitgeven aan verzekeringen en telefoon. 5.1.3 Reserveringsuitgaven

Van alle groepen geven de Surinamers / Antillianen het minst uit aan kleding. De Marokkanen besteden het minst aan de post inventaris. De Surinamers / Antillianen geven het minst uit aan de post recreatie. De referentiegroep geeft het meest uit aan vakantie, maar daar staat tegenover dat de allochtone groepen daarnaast nog hun moederland bezoeken. Uit het onderzoek blijkt dat niet alle groepen allochtonen regelmatig naar het 45

moederland op vakantie gaan. Turken en Marokkanen doen dat het vaakst; Surinamers / Antillianen veel minder vaak. De Surinamers / Antillianen geven gemiddeld per maand ook het minst uit aan de reis naar het moederland. Surinamers / Antillianen besteden in totaal minder aan reserveringsuitgaven dan de andere groepen. Turken en Marokkanen geven van alle groepen het meest uit aan kleding en inventaris. 5.1.4 Huishoudelijke uitgaven

De Surinamers / Antillianen geven het minst uit aan de huishoudelijke uitgaven. Het bedrag is duidelijk lager dan dat van de andere groepen. Dat wordt veroorzaakt door de lage totale uitgaven en door het feit dat ze hogere vaste lasten hebben. Turken en Marokkanen geven het minst vaak zakof kleedgeld aan hun kinderen. 5.2 Financieel beheer

Surinamers / Antillianen en de referentiegroep hebben over het algemeen meer bankrekeningen dan Turken en Marokkanen. Een persoonlijke betaalrekening en de spaarrekening zijn het meest populair. Uitgaven bijhouden komt bij Marokkanen minder voor dan bij de andere groepen. Grote financiële beslissingen worden bij alle groepen meestal (ongeveer 75%) door man en vrouw samen genomen. Waar ze niet samen beslissen, beslist in het ene geval de man, in het andere geval de vrouw. Bij de referentiegroep en Marokkanen beslissen man en vrouw vaker samen, maar bij deze groepen zijn ook grotere verschillen te zien in het resultaat óf de man óf de vrouw beslist. Turken en Marokkanen sparen duidelijk minder (ongeveer een kwart spaart) dan de referentiegroep en Surinamers / Antillianen, waarvan meer dan de helft van de huishoudens spaart. Belangrijke doelen om te sparen voor de allochtonen zijn de vakantie en een reis aar het moederland, voor de referentiegroep een grote aankoop en de vakantie. Ongeveer de helft van de referentiegroep en Surinamers / Antillianen doet zelf iets voor de oude dag, bij Turken en Marokkanen ligt dat lager: respectievelijk een derde en een vijfde. Naast zelf sparen kopen de referentiegroep en Surinamers / Antillianen meer lijfrentes, terwijl Turken en Marokkanen meer in onroerend goed in het land van herkomst doen. Turken hebben ook onroerend goed in Nederland. Op de vraag hoe een plotselinge grote aankoop zoals een wasmachine gefinancierd zou moeten worden, antwoordt bijna 70% van de referentiegroep dat ze dat zo kunnen betalen. Bij de allochtone groepen ligt dat beduidend lager: 40% van de Surinamers / Antillianen, bijna 30% van de Marokkanen en 17% van de Turken. Ongeveer 40% van de Turken en Marokkanen zou het artikel op afbetaling kopen, tegen 30% van de Surinamers / Antillianen. Van de Turken zou 30% geld lenen, tegen 23% van de Marokkanen. 46

Een kwart van de referentiegroep en Marokkanen heeft een lening. Bij de Turken ligt dat op 30%, bij Surinamers / Antillianen op 35%. Een bank is het meest populair om een lening bij af te sluiten, terwijl Turken en Marokkanen ook bij familie of vrienden aankloppen (ongeveer 12,5%). Ongeveer een vijfde van de allochtone groepen heeft in het afgelopen jaar een betalingsherinnering gekregen voor de huur (de referentiegroep 12,5%). Voor de energie- en telefoonrekening krijgt ongeveer 17% een herinnering, van de Surinamers / Antillianen een kwart. Voor de mobiele telefoon krijgt ongeveer een vijfde van de allochtone groepen een herinnering, tegen 10% van de referentiegroep. Van alle groepen heeft ongeveer een derde het afgelopen jaar een aanmaning gehad, terwijl ongeveer 8% van de Surinamers / Antillianen en de Turken een deurwaarder aan de deur heeft gehad. Van de Marokkanen is dat 6%, van de referentiegroep 3%. Consumenten hebben behoefte aan informatie, ook op financieel terrein. Bij alle groepen zijn de belastingen en verzekeringen de onderwerpen waarover men het vaakst informatie heeft gevraagd het afgelopen jaar. Schoolkosten en lenen zijn voor de allochtone groepen eveneens belangrijke onderwerpen. Specifieke informatie wordt vaak gevraagd op de plaats waar dat thuishoort: over verzekeringen bij een bank of verzekeraar, de gemeente voor kwijtschelding of bijzondere bijstand. Turken en Marokkanen vragen vaak informatie bij vrienden en familie bij onderwerpen als overboekingen, zaken kleedgeld, schoolkosten en de school. Turken gaan ook bij familie en vrienden te rade bij financiële vragen aangaande verzekeringen, belasting en hypotheken. Wat betreft het bezit van diverse duurzame consumptiegoederen, hebben de referentiegroep en Surinamers / Antillianen de hoogste bezitsgraden. Alle groepen doen dagelijkse boodschappen bij de supermarkt. Turken en Marokkanen, en in mindere mate Surinamers / Antillianen, komen ook veel in een allochtone winkel. De referentiegroep koopt weer vaak in een kleine winkel als bakker en slager. Ook de allochtone marktkraam is bij de referentiegroep populair. 5.2 Aanbevelingen

5.2.1 Voorlichtingsmateriaal en adviezen

De onderzoeksresultaten kunnen onder andere door overheids- en maatschappelijke instanties en door het financieel bedrijfsleven gebruikt worden in de voorlichting en advisering aan cliënten. Gedacht kan worden aan materiaal dat ingezet wordt bij de budgetbegeleiding in het kader van schuldregelen of voorlichtingsmateriaal voor personen die van plan zijn om een huis te gaan kopen. Daarbij moet wel in het oog gehouden worden dat het niet mogelijk is om materiaal te ontwikkelen voor allochtonen in het algemeen. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is immers, dat er niet gesproken kan worden van hét uitgavenpatroon van allochtonen. 47

Het NIBUD geeft geen aparte voorlichting aan verschillende bevolkingsgroepen. De boodschap is voor iedereen hetzelfde: denk aan zaken kleedgeld, aan gevaren van lenen en kopen op afbetaling, het bijhouden van de uitgaven etc. Maar de boodschap moet natuurlijk wel overkomen en aansluiten bij de beleving van de doelgroep. Daarom moeten er wat andere accenten gelegd worden. Bovendien moet naar kanalen gezocht worden om de groepen te bereiken. Turken en Marokkanen vragen veel informatie over allerlei zaken via familie en kennissen. De voorlichting aan deze groepen zou wellicht verbeterd kunnen worden via de netwerken die deze groepen hebben. Massamediale voorlichting is dan geschikt voor deze groep: via de netwerken kan de informatie verder worden verspreid. 5.2.2 Aanbevelingen voor nader onderzoek

Op de eerste plaats is nader onderzoek gewenst naar de omvang van bestedingen aan grote uitgaven die niet met een vaste regelmaat voorkomen (reserveringsuitgaven). Uit het onderzoek blijkt dat alle onderzochte groepen allochtonen hier over het algemeen minder aan besteden dan een gemiddeld Nederlands huishouden. Dit gegeven zou het gevolg kunnen zijn van de gehanteerde onderzoeksmethode. Gevraagd is naar de bestedingen in het voorafgaande jaar. De respondenten moesten uit hun geheugen opdiepen of zij een bepaalde uitgave hebben gedaan het afgelopen jaar en hoe hoog die uitgave was. Vooral bij uitgaven die niet regelmatig voorkomen, is het heel goed mogelijk dat respondenten één of meer uitgaven over het hoofd zien. Wanneer gevraagd zou worden om de reserveringsuitgaven een jaar lang op papier bij te houden, kunnen meer betrouwbare gegevens verkregen worden over de omvang van reserveringsuitgaven door allochtonen. Een van de conclusies van het onderzoek is dat er aanwijzingen zijn dat met name Turken en Marokkanen onderverzekerd zijn. Nader onderzoek gericht op dit punt zou beter inzicht geven.

48

Bijlage A: statistische betrouwbaarheid Een van de belangrijkste aspecten bij het rapporteren van de uitkomsten van dit onderzoek naar de inkomsten en uitgaven van allochtonen, is de onderlinge vergelijkbaarheid van de huishoudens. Probleem daarbij is dat de huishoudsamenstelling van allochtone huishoudens verschilt van die van autochtone huishoudens, maar ook dat de huishoudsamenstelling wisselt per etnische groep. Zo komen onder Antilliaanse en Surinaamse huishoudens veel eenoudergezinnen en alleenstaanden voor, terwijl bij Turken en Marokkanen veel kinderrijke gezinnen voorkomen. Wanneer bijvoorbeeld een gemiddeld Turks gezin net zo veel inkomen heeft als een gemiddeld Antilliaans gezin, is het Turkse gezin slechter af: het inkomen moet immers over meer personen gespreid worden. Vraag blijft echter hoeveel een Turks gezin meer moet krijgen dan het Antilliaanse gezin om voor die extra gezinsleden te compenseren. In het onderzoek moeten ook de hoogte van de uitgavenposten met elkaar vergeleken worden. Het is echter zo dat niet elke uitgavenpost in gelijke mate afhankelijk is van de huishoudsamenstelling. Zo zal een post als voeding veel sterker afhangen van de huishoudgrootte dan een post als huur/hypotheek Het gebruik van één (gemiddelde) equivalentieschaal, zoals die van het CBS, zal leiden tot een overcompensatie voor een post als huur en een ondercompensatie voor een post als voeding. Gekozen is voor verschillende equivalentiefactoren per uitgavenpost. Hiervoor zijn geen vaste regels, maar deze kunnen uit de data worden gehaald. De volgende formule is geschat: Hoogte uitgavenpost = Constante + A * inkomen + A1 * inkomen Turk + A2 * inkomen Marokkaan + A3 * inkomen Antilliaan/Surinamer + B * aantal volwassenen + B1* volwassenen Turk + B2 * volwassenen Marokkaan + B3 * volwassenen Antilliaan/Surinamer + C* aantal kinderen + C1 * aantal kinderen Turk + C2 * aantal kinderen Marokkaan + C3 * aantal kinderen Antilliaan/Surinamer + D1 * dummy Turk + D2 * dummy Marokkaan + D3 * dummy Antilliaan/Surinamer. De schatters A geven aan hoe de uitgavenpost samenhangt met het inkomen. De schatter A1 geeft aan hoe het effect van inkomen bij Turkse huishoudens verschilt van het effect van inkomen bij de referentiegroep. Als deze schatter niet significant is, is het inkomenseffect voor Turken en de referentiegroep gelijk. Is de schatter wel significant, dan reageren Turken anders op een hoger inkomen dan de referentiegroep. De schatters B en C geven aan hoe de uitgavenpost samenhangt met de huishoudsituatie. De schatters D geven de verschillen aan tussen de etnische groepen, waarbij we de groep autochtonen in

49

het databestand als referentiegroep beschouwen. Voor de uitgaven die alleen worden gedaan door de allochtone groepen is de groep van Turken als referentiegroep gehanteerd. Deze schatting op basis van bovenstaande formule is het meest uitgebreid. Met de significante coëfficiënten in deze formule is een minder uitgebreide schatting gemaakt. Met deze procedure kunnen zowel de verschillen tussen de groepen allochtonen onderscheiden worden als verschillen ten opzichte van de autochtone huishoudens. Voor de presentatie in de tabellen in hoofdstuk 2 zijn deze schattingen ingevuld voor een huishouden bestaande uit twee volwassenen, twee kinderen en een inkomen van € 2.250,- per maand.

50

Bijlage B: Referentiebudgetten In hoofdstuk 3 zijn per post alle uitgaven besproken, terwijl de totale inkomsten in paragraaf 2.4 aan de orde zijn geweest. Bij de presentatie is bij de meeste posten uitgegaan van bedragen 'zonder de nullen'. Dit wil zeggen dat de gemiddelde uitgaven zijn berekend van de huishoudens die daaraan iets uitgeven. Zo zijn de autokosten in tabel 25 gepresenteerd als de gemiddelde kosten van de huishoudens die een auto hebben. Hier worden de totale budgetten van de vier onderzochte groepen gepresenteerd: de inkomsten afgezet tegen de uitgaven. In de hier gepresenteerde bedragen zijn de nullen wel meegenomen: de vervoerskosten zijn dus het gemiddelde van alle huishoudens, of ze wel of niet iets uitgeven aan de post vervoer. Voor uitgaven die ieder huishouden doet, zoals kleding, energie, huur of het huishoudgeld zal er dan ook geen verschil zijn tussen de bedragen die in hoofdstuk 3 zijn gepresenteerd en de cijfers die hier worden gepresenteerd. Voor de ander uitgaven kunnen er wel verschillen optreden. Afbetalingen van leningen zijn niet opgenomen als een aparte uitgavenpost; meestal wordt er immers geleend voor een bepaalde uitgave, bijvoorbeeld aan inventaris. Meetellen van leningen zou dus dubbeltellingen opleveren. Eveneens om dubbeltellingen te voorkomen zijn de gespaarde bedragen uit tabel 46 niet in de referentiebudgetten opgenomen. Die zijn immers verwerkt in de saldi. Wat opvalt is dat er in de referentiebudgetten tekorten optreden. Vooral bij de laagste inkomens kunnen deze tekorten soms vrij groot zijn. Er wordt dus meer uitgegeven dan er inkomsten zijn. Een verklaring hiervoor kan zijn dat huishoudens ontsparen door spaartegoeden op te nemen, of meer schulden maken dan men aflost. Verder moet bedacht worden dat daaruit niet volgt dat alle huishoudens tekorten hebben, maar dat er huishoudens zijn met overschotten en andere met tekorten. Gemiddeld wordt er echter ontspaart, hetzij door leningen aan te gaan, hetzij door het aanspreken van spaartegoeden. Ook zal het niet zo zijn dat huishoudens lange jaren achtereen ontsparen: op een gegeven moment is het spaargeld op of kan men niet meer bijlenen. Jaren van sparen en ontsparen zullen elkaar opvolgen. De referentiebudgetten worden gepresenteerd naar grootte van het huishouden: één-, twee-, drie- en vierpersoonshuishoudens en huishoudens van vijf of meer personen. Alleen die referentiebudgetten zijn gepresenteerd waarvan voldoende onderzochte huishoudens in de steekproef aanwezig waren. Zo zijn voor de Antillianen / Surinamers de referentiebudgetten gepresenteerd van huishoudens van drie en meer personen, en niet van drie of vier personen.

51

Referentiebudgetten in € per maand, alleenstaanden

Bedragen in euro's per maand

TOTAAL INKOMSTEN

Antillianen en Surinamers € % 1316

Turken €

%

1181

Marokkanen €

%

1230

Referentiegroep €

%

1282

UITGAVEN Huur Energie, kabel en waterschap Heffingen Telefoon en internetkosten Ziektekostenverzekering Overige verzekeringen School- en studiekosten Contributies/abonnementen Vervoer Geld naar moederland

310 118 12 103 41 28 92 11 98 16

23,0 8,7 0,9 7,6 3,0 2,1 6,8 0,8 7,3 1,2

285 117 4 76 40 11 14 10 73 40

23,3 9,6 0,3 6,2 3,3 0,9 1,1 0,8 6,0 3,3

283 111 5 103 40 21 54 9 85 25

19,2 7,5 0,3 7,0 2,7 1,4 3,7 0,6 5,8 1,7

307 111 22 70 54 23 64 14 63

24,0 8,7 1,7 5,5 4,2 1,8 5,0 1,1 4,9

TOTAAL VASTE LASTEN

829

61,4

670

54,8

736

50,0

728

57,0


116 41 4 2 74 35 28 300

8,6 3,0 0,3 0,1 5,5 2,6 2,1 22,2

97 49 8 0 84 22 60 320

7,9 4,0 0,7 0,0 6,9 1,8 4,9 26,2

170 85 12 4 108 24 72 475

11,6 5,8 0,8 0,3 7,3 1,6 4,9 32,3

77 64 17 5 102 50

6,0 5,0 1,3 0,4 8,0 3,9

315

24,6

Huishoudgeld

221

16,4

232

19,0

260

17,7

235

18,4


221

16,4

232

19,0

260

17,7

235

18,4

1350

100,0

1222

100,0

1471

100,0

1278

100,0

-34

-2,5

-41

-3,4

-241

-16,4

4

0,3


52

Referentiebudgetten in € per maand, tweepersoonshuishouden


TOTAAL INKOMSTEN

Antillianen en Surinamers € % 1923

Turken €

%

1585

Marokkanen €

%

Referentiegroep €

%

2296


326 149 27 121 55 37 52 16 108 16

19,8 9,0 1,6 7,3 3,3 2,2 3,2 1,0 6,5 1,0

319 127 27 96 67 15 27 6 91 19

18,4 7,3 1,6 5,5 3,9 0,9 1,6 0,3 5,2 1,1

388 170 36 110 63 73 39 36 134 0

19.8 8.7 1.8 5.6 3.2 3.7 2.0 1.8 6.8 0.0

TOTAAL VASTE LASTEN

907

55,0

794

45,7

1049

53.6


163 97 5 4 81 31 23 404

9,9 5,9 0,3 0,2 4,9 1,9 1,4 24,5

115 124 55 1 64 7 126 492

6,6 7,1 3,2 0,1 3,7 0,4 7,3 28,3

137 107 37 8 115 94 0 498

7.0 5.5 1.9 0.4 5.9 4.8 0.0 25.4

Huishoudgeld

339

20,5

451

26,0

410

21.0


339

20,5

451

26,0

410

21.0

1650

100,0

1737

100,0

1957

100.0

273

16,5

-152

-8,8

339

17.3

0.0

0.0


53

Referentiebudgetten in € per maand, driepersoonshuishoudens


TOTAAL INKOMSTEN UITGAVEN Huur Energie, kabel en waterschap Heffingen Telefoon en internetkosten Ziektekostenverzekering Overige verzekeringen School- en studiekosten Contributies/abonnementen Vervoer Geld naar moederland

Antillianen en Surinamers * € % 2457

Turken €

%

1611

Marokkanen €

%

1684

Referentiegroep* €

%

2529

403 187 22 164 97 83 87 20 214 30

17,2 8,0 0,9 7,0 4,1 3,5 3,7 0,9 9,1 1,3

352 153 15 119 74 24 60 9 140 31

17,6 7,6 0,7 5,9 3,7 1,2 3,0 0,4 7,0 1,5

335 148 23 109 76 16 74 9 120 10

18,2 8,0 1,3 5,9 4,1 0,9 4,0 0,5 6,5 0,5

381 180 47 124 89 123 119 40 168

16,4 7,8 2,0 5,3 3,8 5,3 5,1 1,7 7,2

1307

55,6

977

48,8

920

50,0

1271

54,7


221 152 17 5 48 38 32 513

9,4 6,5 0,7 0,2 2,0 1,6 1,4 21,8

176 128 12 2 66 15 124 523

8,8 6,4 0,6 0,1 3,3 0,7 6,2 26,1

206 48 6 1 49 6 124 440

11,2 2,6 0,3 0,1 2,7 0,3 6,7 23,9

221 149 134 8 102 123

9,5 6,4 5,8 0,3 4,4 5,3

737

31,7

Huishoudgeld

529

22,5

504

25,1

479

26,0

703

30,3


529

22,5

504

25,1

479

26,0

703

30,3

2349

100,0

2004

100,0

1839

100,0

2711

116,8

108

4,6

-393

-19,6

-155

-8,4

-182

-6,7

TOTAAL VASTE LASTEN


Noot: * Surinamers / Antilianen en de referentiegroep: drie of meer personen.

54

Referentiebudgetten in € per maand, vierpersoonshuishoudens


Antillianen en Surinamers € %

Turken €

%

Marokkanen €

%

TOTAAL INKOMSTEN

1909


353 159 32 143 94 57 44 15 152 34

15,2 6,9 1,4 6,2 4,1 2,5 1,9 0,6 6,6 1,5

329 180 29 112 73 41 34 10 133 43

15,8 8,7 1,4 5,4 3,5 2,0 1,6 0,5 6,4 2,1

1083

46,7

984

47,4


256 123 19 2 72 18 150 640

11,0 5,3 0,8 0,1 3,1 0,8 6,5 27,6

265 58 6 4 37 13 162 545

12,8 2,8 0,3 0,2 1,8 0,6 7,8 26,3

Huishoudgeld

596

25,7

547

26,3


596

25,7

547

26,3

TOTAAL UITGAVEN

2319

100,0

2076

100,0

SALDO

-410

-17,7

-312

-15,0

TOTAAL VASTE LASTEN

55

1764

Referentiegroep €

%

Referentiebudgetten in € per maand, paren, huishoudens met vijf of meer personen


Antillianen en Surinamers € %

Turken €

%

Marokkanen €

%

TOTAAL INKOMSTEN

1902


366 189 38 143 103 54 71 11 174 15

15,8 8,2 1,6 6,2 4,4 2,3 3,1 0,5 7,5 0,6

374 164 28 128 87 26 77 15 141 24

16,0 7,0 1,2 5,5 3,7 1,1 3,3 0,6 6,0 1,0

1164

50,3

1064

45,4


237 120 22 2 42 13 150 586

10,2 5,2 0,9 0,1 1,8 0,6 6,5 25,3

285 110 15 2 22 3 158 595

12,2 4,7 0,6 0,1 0,9 0,1 6,7 25,4

Huishoudgeld

566

24,4

684

29,2


566

24,4

684

29,2

TOTAAL UITGAVEN

2316

100,0

2343

100,0

SALDO

-414

-17,9

-535

-22,8

TOTAAL VASTE LASTEN

56

1808

Referentiegroep €

%

Bijlage C: Vergelijking met CBS data Het Doorlopend Budgetonderzoek van het CBS publiceert ook cijfers over bestedingspatronen van huishoudens in Nederland. Het CBS vergaart de data door een representatieve groep huishoudens gedurende een bepaalde periode de uitgaven te laten bijhouden. Dat is dus een andere methode dan in dit onderzoek, waar de huishoudens achteraf is gevraagd een schatting te maken van de uitgaven. Met name voor die uitgaven die niet regelmatig voorkomen en waarvoor geen recente bankafschriften voorhanden zijn, zouden afwijkingen kunnen optreden tussen de dat van ons onderzoek en die van het CBS. Denk aan de reserveringsuitgaven. Het geringe aantal allochtonen dat in het CBS Doorlopend budgetonderzoek is opgenomen maakt het niet mogelijk speciale bestedingspatronen voor allochtone groepen te publiceren. Het is wel interessant om te bezien in hoeverre de cijfers uit ons onderzoek overeenstemmen met die van het CBS. Het NIBUD publiceert met data van het CBS Doorlopend Budgetonderzoek zogenaamde referentiebudgetten in het jaarlijkse NIBUD Budgethandboek. Zie tabel hierna voor de referentiebudgetten van huishoudens van vier personen met een totaal besteedbaar inkomen tot € 2.500 per maand. Het gaat hier om huishoudens van vier personen, dus niet noodzakelijkerwijs de huishoudensamenstelling van ons onderzoek waar de referentiebudgetten zijn berekend voor huishoudens van man, vrouw en twee kinderen. De begrotingen van het CBS zijn berekend met huurders en eigenaar-bewoners, en ons onderzoek hoofdzakelijk huurders. Bovendien zijn de data van het CBS van het jaar 2000 en die van ons onderzoek van 2003. In grote lijnen komt de structuur van de uitgaven overeen. De vaste lasten in ons onderzoek zijn iets hoger dan die in de CBS cijfers. Dit wordt veroorzaakt door de hogere woonlasten in ons onderzoek. In paragraaf 3.1.1 hebben we gezien dat de huurquote uit ons onderzoek overeenkomt met die uit CBS data. Het verschil in woonlasten, en de vaste lasten, wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de eigenaar-bewoners in de CBS data, en dus niet door etnische verschillen. Wel blijft dat de allochtone groepen relatief vaker huurder zijn dan gemiddeld in Nederland. De budgetaandelen voor posten als energie, kleding en de huishoudelijke uitgaven komen redelijk overeen. Als gevolg van de hogere vaste lasten zijn de aandelen van de reserveringsuitgaven in ons onderzoek lager dan die van het CBS.

57

Tabel: Referentiebudgetten voor huishoudens met 4 personen, per maand, algemeen TOTAAL INKOMEN huur / hypotheek gas elektriciteit water heffingen telefoon verzekeringen studiekosten contributies / abonnementen vervoer

1500 € 282 48 44 17 43 65 69 49 43 179

16,2 2,7 2,5 0,9 2,4 3,7 3,9 2,8 2,5 10,3

1750 € 265 51 46 17 44 58 75 47 43 231

%

14,1 2,7 2,4 0,8 2,3 3,0 3,9 2,5 2,2 12,3

2000 € 269 52 47 16 45 53 87 54 44 282

%

% 12,9 2,4 2,2 0,7 2,1 2,5 4,1 2,5 2,1 13,5

2250 € 348 45 47 17 45 60 116 78 53 384

% 14,1 1,8 1,8 0,7 1,8 2,4 4,7 3,1 2,1 15,5

2500 € 363 48 48 16 45 64 124 83 62 495

% 13,7 1,8 1,8 0,6 1,6 2,4 4,6 3,1 2,3 18,7

TOTAAL vaste lasten

840

48,5

876

46,6

948

45,6 1194

48,3 1349

51,0

kleding inventaris onderhoud huis en tuin extra ziektekosten vakantie

111 123 33 17 154

6,4 7,1 1,8 0,9 8,9

126 137 51 23 182

6,7 7,2 2,6 1,2 9,6

149 154 65 28 223

7,1 7,4 3,1 1,3 10,7

187 177 65 25 296

7,5 7,1 2,6 1,0 11,9

202 178 69 21 314

7,6 6,7 2,5 0,7 11,8

TOTAAL reserveringsuitgaven

439

25,3

519

27,6

618

29,7

750

30,3

783

29,6

voeding roken persoonlijke verzorging reiniging huishoudelijke hulp dieren diversen

330 28 43 14 7 16 15

19,0 1,6 2,4 0,8 0,3 0,9 0,8

354 22 57 13 6 14 16

18,8 1,1 3,0 0,7 0,3 0,7 0,8

373 20 68 14 6 12 19

17,9 0,9 3,2 0,6 0,3 0,5 0,9

372 25 67 17 7 11 27

15,0 1,0 2,6 0,7 0,2 0,4 1,0

379 17 59 13 6 13 24

17,4 0,7 2,7 0,6 0,2 0,6 1,0

TOTAAL huish. uitgaven

452

26,1

482

25,6

512

24,6

526

21,2

511

19,3

100,0 2644

100,0

TOTAAL uitgaven

1731

100,0 1877

100,0 2078

100,0 2470

Bron: NIBUD Budgethandboek 2003, Utrecht 2003, pag. 293. Bewerking C.B.S.Doorlopend Budgetonderzoek 2000

58

Bijlage D: Significante verschillen in de uitgavenposten Toelichting

In de onderstaande tabel zijn de significante verklarende variabelen opgenomen. In de kop van de kolommen staat de te verklaren variabelen, in de rijen de verklarende variabelen. Van de verklarende variabelen is met een + of een – aangegeven of deze variabele significant van invloed is op de te verklaren variabele. Aangegeven zijn variabelen die een t-waarde hebben groter dan +2,5 of kleiner dan -2,5. Dit wil zeggen dat de significantie voor 99% betrouwbaar is.

huur Inkomen Inkomen Turken Inkomen Marokkanen Inkomen Surin./ Antill. Aantal thuiswon. kinderen Turken met kinderen Marokkanen met kinderen Sur. / Antill. met kinderen Turken Marokkanen Surinamers / Antillianen Aantal volwassenen Aantal volw. Turken Aantal volw. Marokkanen Aantal volw. Sur. / Ant.

+

energie +

kinderopvang

vaste telef. +

mob. telef.

internet

gem. heff. +

premie zfw -

+ + + -

+ -

+

+

-

-

+ +

59

+

(vervolg tabel).

Inkomen Inkomen Turken Inkomen Marokkanen Inkomen Surin./ Antill. Aantal thuiswon. kinderen Turken met kinderen Marokkanen met kinderen Sur. / Antill. met kinderen Turken Marokkanen Surinamers / Antillianen Aantal volwassenen Aantal volw. Turken Aantal volw. Marokkanen Aantal volw. Sur. / Ant.

part. zkvz +

eigen risico + -

overige verzek. + +

studie

contr. / lidm. +

auto

ov

totaal vervoer +

+

+

+

+

-

+ +

+ + + + +

(vervolg tabel).

Inkomen Inkomen Turken Inkomen Marokkanen Inkomen Surin./ Antill. Aantal thuiswon. kinderen Turken met kinderen Marokkanen met kinderen Sur. / Antill. met kinderen Turken Marokkanen Surinamers / Antillianen Aantal volwassenen Aantal volw. Turken Aantal volw. Marokkanen Aantal volw. Sur. / Ant.

totaal vers. +

kleding

Inventaris +

+

+ +

onderh recreah+t tie +

bijdr. kerk

pers. verz. +

+ -

+ -

+

+

-

-

boodschappen +

-

+ +

+

+ + +

60

(vervolg tabel). Inkomen Inkomen Turken Inkomen Marokkanen Inkomen Surin./ Antill. Aantal thuiswon. kinderen Turken met kinderen Marokkanen met kinderen Sur. / Antill. met kinderen Turken Marokkanen Surinamers / Antillianen Aantal volwassenen Aantal volw. Turken Aantal volw. Marokkanen Aantal volw. Sur. / Ant.

sparen +

lenen + +

-

61

Wat is het NIBUD? Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) is een onafhankelijke stichting die tot doel heeft particuliere huishoudens inzicht te laten verkrijgen in hun inkomsten en uitgaven, en vaardigheid in het planmatig omgaan met geld. Het NIBUD probeert dit doel te bereiken door rechtstreeks voorlichting te geven, zowel via de massamedia als via eigen publicaties over diverse budgetonderwerpen, zoals kostgeld, alimentatie en omgaan met studiefinanciering. Ook worden op beperkte schaal telefonische adviezen gegeven. Daarnaast wil het NIBUD hetzelfde doel bereiken via de eerste lijn, die bestaat uit personen die zich beroepsmatig bezighouden met vormen van financiële advisering en voorlichting. Tot de eerste lijn behoren dus functionarissen uit zowel de maatschappelijke hulp- en dienstverlening als het financieel bedrijfsleven, en sectoren van het onderwijs. Het NIBUD ondersteunt deze groepen met eigen publicaties (Budgethandboek, Prijzengids, Rekenprogramma´s NIBUD / 2 ZW) en door deskundigheidsbevordering in de vorm van opleidingen en trainingen. Bij dit alles gaat het NIBUD uit van een standaardmethode van begroten en een op empirisch wetenschappelijk onderzoek gebaseerde reeks voorbeeldbegrotingen met referentiecijfers voor een groot aantal typen huishoudens. Deze referentiecijfers zijn een hulpmiddel voor de adviseur en de geadviseerde. Ze hebben nimmer een normatief karakter. Het NIBUD stelt de keuzevrijheid en de eigen verantwoordelijkheid van de huishoudens voorop. NIBUD Postbus 19250 3501 DG Utrecht www.nibud.nl

62

DE INKOMSTEN, UITGAVEN EN HET FINANCIEEL BEHEER VAN ALLOCHTONE HUISHOUDENS

Recommend Documents