CHC in het HGD-model Hoe doe je aanbevelingen voor in de klas

4/09/2015

CHC in het HGD-model Hoe doe je aanbevelingen voor in de klas

Intakefase

Strategiefase

Onderzoeksfase

Integratie/ aanbevelingsfase

Adviesfase/ Evaluatie diagnostisch traject

Interventie / evaluatie interventie

Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

2

Cross-Battery benadering Intakefase

Strategiefase

Onderzoeksfase

Integratie/ aanbevelingsfase

Cognitieve vaardigheden in de onderwijscontext

Correlaties met schoolse kennis

Adviesfase/ Evaluatie diagnostisch traject

Empirisch toetsen Interventies op maat


Interventie / evaluatie interventie

3

1

4/09/2015

Cognitieve vaardigheden in de onderwijscontext Intakefase

Subjectieve informatie en attributies Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

4

Intakefase CHC-’clusters’ als taxonomie • • • •

Hoe verwoorden cliënten hun zorgen en de sterktes van een leerling? Welke attributies maken ze? Welke extra zorg is er al gegeven? Wat is de hulpvraag? Welke doelen willen we bereiken?

Kennis van brede en nauwe cognitieve vaardigheden  Algemeen concept  Verschijningsvorm in bepaalde vakken

Geassocieerde moeilijkheden leer- en ontwikkelingsstoornissen


5

Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 McGrew, Congres CHC Thomas More, 2015 Gisleen Rauws

6

2

4/09/2015

Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 McGrew, Congres CHC Thomas More, 2015Gisleen Rauws

7

Informatieverwerkingsmodel ~ CHC Toegankelijkheid Antwoord

Gs

Capaciteit Werkgeheugen

Gf Gf

Gc Leerbaarheid

Glr Opdracht

Gv

Informatie

Ga

Geheugenspan

Gsm


8

Gf – Vloeiende intelligentie • Veel inzicht hebben • Een plantrekker zijn, steeds creatieve oplossingen vinden voor een probleem • Snel nieuwe leerstof begrijpen • Goed kunnen redeneren bij vraagstukken ondanks rekenfouten • Kritische vragen stellen bij WO • Goed zijn in sorteeropdrachten en rijtjes voortzetten • Vlot nieuwe oplossingen vinden voor technische problemen • Soort rekenoefening gemakkelijk identificeren • Goed zijn in begrijpend lezen Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

9

3

4/09/2015

Gf

Definiëring en beschrijving

Algemeen

Abstract logisch redeneren en probleemoplossend denken • • • • • • • • •

Transfer en generaliseren van wat geleerd is Logische verbanden ontdekken, oorzaak-gevolgrelaties Onderliggende regels en processen ontdekken en toepassen om problemen op te lossen Tegenstellingen en gelijkenissen kunnen ontdekken tussen voorwerpen of ideeën, categoriseren en sorteren Consequenties van nieuw verworven kennis ontdekken Kennis uitbreiden door kritisch denken Hypothesetoetsend denken Conceptvorming Schattingen maken

Wiskunde

• • • • • • • •

Zoekstrategieën en algoritmes gebruiken om wiskundige problemen en vraagstukken op te lossen Getalinzicht: inzicht in het plaatswaardensysteem en tientallig stelsel Relaties tussen getallen en grootheden begrijpen; getallen interpreteren, ordenen en herstructureren Eigenschappen en relaties tussen bewerkingen begrijpen Identificeren wanneer bepaalde procedures toegepast kunnen worden Monitoring eigen wiskundig denken tijdens maken van opdrachten Wiskundige inzichten en bewerkingen toepassen op betekenisvolle, reële situaties Handig rekenen: efficiënte oplossingsweg kunnen kiezen

Lezen/schrijven

• • • •

Begrijpend lezen Studerend lezen Kritisch lezen Teksten schrijven


10

Gsm - Kortetermijngeheugen • Instructies letterlijk kunnen herhalen • De opdracht goed onthouden tijdens de uitvoering en systematisch de opeenvolgende stappen doorlopen bij het oplossen van een ingewikkeld probleem • Is steeds de draad kwijt bij het maken van opdrachten • Stappen van wiskundige bewerkingen vlot onthouden en uitvoeren • De volgorde van klanken onthouden bij beginnend lezen • Spellingsregels spontaan toepassen • Vlot notities nemen tijdens de les • Weinig gemotiveerd, luistert niet als ik iets zeg • Taken niet afmaken Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

Gsm

Definiëring en beschrijving

Algemeen

Informatie op korte termijn onthouden en kunnen verwerken (max. 2 minuten) • • • • • • • • •

Verschillende stappen van instructies volgen en onthouden Volgorde informatie kunnen onthouden Informatie lang genoeg onthouden om toe te passen Vlot koppelen opdracht aan informatie die opgehaald moet worden uit het langetermijngeheugen Informatie letterlijk kunnen herhalen en memoriseren op korte termijn Kwaliteitsvolle opslag in langetermijngeheugen omdat informatie lang genoeg vastgehouden wordt in werkgeheugen Goed bijhouden waar je bent gebleven bij het uitvoeren van een complexe taak Doel van een complexe taak goed onthouden tijdens de uitvoering Vlot het verwerken van informatie en het opslaan van informatie kunnen combineren

Wiskunde

• • • • • • •

Rekenfeiten van buiten leren Stappen rekenprocedures onthouden Complexe rekenoperaties plannen en uitvoeren Feitenkennis toepassen en gebruiken in complexe taken Variabelen invoeren in rekenmachine Getallenrij opzeggen, buren van getallen, terugtellen, getallen rangschikken Relevante informatie onthouden uit opdrachten/vraagstukken

Lezen/Schrijven

• • • • • • •

Letters in juiste volgorde onthouden bij aanvankelijk lezen Onthouden wat men leest tijdens begrijpend lezen Parafraseren wat men heeft gelezen Notities nemen Woord- en zinnendictee, onthouden welke letters/woorden je al geschreven hebt Spellingsregels aanleren en toepassen Denkstappen kunnen onthouden bij het schrijven van een tekst Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

11

12

4

4/09/2015

Glr - Langetermijngeheugen • • • • • • • • •

Snel nieuwe letter-klank koppelingen kennen, splitsingen tot 10 snel van buiten kennen Goed de inhoud van een verhaal kunnen navertellen Snel een WO-les leren Snel Franse woorden leren De namen van de kinderen van de klas snel kennen Een snel werktempo bij hoofdrekenen en cijferen Zich vlot de betekenis van biologietermen herinneren Voor geschiedenis gemakkelijk data, namen en feiten leren Geen wisselvallige of minder goede prestaties wanneer de tafels al een tijd niet meer geoefend zijn • Liedjes en versjes onthouden • Heeft nood aan ‘prompts’ om zich te herinneren wat je weet


Glr Algemeen

Wiskunde

Lezen/schrijven

13

Leerefficiëntie en vlotheid informatie terugvinden in geheugen • • • • • • • •

Snel en efficiënt nieuwe concepten en feiten leren Vlot memoriseren van associaties Snel informatie ophalen uit geheugen Veel feitenkennis en procedurele kennis onmiddellijk ter beschikking, automatiseren Zich vlot herinneren van feiten, namen en woorden Betekenisvolle gehelen goed kunnen onthouden op langere termijn Snel ideeën hebben en verwoorden Stabiele prestaties

• • • • • •

Memoriseren en zich herinneren van rekenfeiten /procedures/formules/symbolen/eigenschappen bewerkingen/rekentaal/arbitraire afspraken Korte en stabiele reactietijden bij temporekenen Definities letterlijk kunnen weergeven Rekenfeiten vlot kunnen inzetten bij complexe rekenopdrachten Getallen lezen en schrijven Associaties grootheden onthouden

• • • • • • • •

Vlot letters lezen en schrijven automatiseren (vreemde taal!) Woordstructuren en hoogfrequente eenvoudige woorden snel herkennen/lezen Goed en stabiel leestempo Accuraat lezen Goed schrijftempo Vlot tekst schrijven Vlot notities nemen Vlot achtergrond kennis kunnen inzetten tijdens het lezen Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

14

Traject bij vermoeden dyscalculie. VCLB Service, 2008

Kortetermijngeheugen moeite met volgorde stappen bij rekenhandelingen moeite plannen complexe rekenoperaties geen kwaliteitsvolle opslag in langetermijngeheugen: info verdwijnt vóór opslag moeizaam koppelen taak - langetermijngeheugen moeizaam vasthouden auditief aangeboden informatie Langetermijngeheugen vertraagde toegankelijkheid: wisselende en trage reactietijden minder efficiënte en kwaliteitsvolle opslag: variabele fouten en traag aanleren minder rekenfeiten ter beschikking minder geautomatiseerde kennis inzetbaar bij complexere rekenopdrachten

15

5

4/09/2015

Protocol dyslexie voortgezet onderwijs. Masterplan Dyslexie, 2013 Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

16

Correlaties met schoolse kennis Strategiefase

Hypothesen formuleren


17

Strategiefase • • • •

Cluster intakegegevens volgens CHC-model Vergelijk met correlaties schoolse kennis Hypothesen formuleren Onderzoeksplan: moeten we nog meer weten om vragen te beantwoorden? Wat? Hoe onderzoeken? totaaI-IQ nodig? Aanvullende BCV’s? NCV’s uitdiepen? • Diagnostische vraagstelling: welk doel willen we bereiken? Correlaties cognitieve vaardigheden – schoolse kennis Onderzoeksfiches Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

18

6

4/09/2015

Meta-analyse onderzoeksgegevens Hoge correlaties tussen specifieke cognitieve processen en lezen/schrijven/rekenen • Samenvattende tabel geeft significante correlaties weer die bij zeer groot aantal kwaliteitsvolle studies werden teruggevonden • ‘Visual mystery’: subtests niet geschikt? slechts deelaspecten van rekenen onderzocht? Drempelwaarde voldoende? • Glr bij rekenen: subtests niet geschikt?


Gf

Gc

Gsm

Ga

Glr

Gs

Aanvankelijk lezen

Gc Taalontwikkeling Lexicale kennis Luisteren

Gsm

Fonologisch coderen

Woordvinding Associatief geheugen

Perceptuele snelheid

Technisch lezen

Gc Taalontwikkeling Lexicale kennis Luisteren Algemene kennis

Gsm

Fonologisch coderen



Woordvinding Geheugen betekenisvolle gehelen


Begrijpend lezen

Inductie Deductie

Spelling


Gsm

Gc Taalontwikkeling Lexicale kennis Algemene kennis

Gsm

Gv

19

Fonologisch coderen


Schrijfvaardigheid

Inductie Deductie


Gsm

Technisch rekenen

Gf


Gsm

?

?

Gs Perceptuele snelheid

Gf


Gsm

?

?


Zinnen Herhalen

WISC WPPSI Symb.Zoek

Cijfers Herhalen

CELF

Zinnen Begrijpen

CELF


20

CELF

Tekstbegrip

CELF

CELF Reeksen Opsommen

Begrippen & Aanw

CELF


KAIT Auditief Begrip

Inzichtelijk rekenen

Fonologisch coderen

21

7

4/09/2015

Cross-Battery benadering Onderzoeksfase

Meten en interpreteren Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

22

Cross-Battery Assessment =

één intelligentietest als kern van de batterij (‘basisbatterij’) + aanvullen met subtests (uit recente en kwaliteitsvolle tests) met normale verdeling • Noodzaak? beperkingen bruikbare instrumenten in Vlaanderen • Maar: internationaal aanvaarde werkwijze http://www.thomasmore.be/sites/www.thomasmore.be/files/media/xba-principes.pdf http://www.thomasmore.be/psychodiagnostisch-centrum/chc-platform-0 > algemeen> schema’s per leeftijd Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

G

23

Vloeiende intelligentie

Kwantitatieve kennis

Gekristalliseerde intelligentie

Korte termijn geheugen

Visuele informatieverwerking

Auditieve informatieverwerking

Lange termijn geheugen

Verwerkingssnelheid

WISC III

Gf

Gq

Gc

Gsm

Gv

Ga

Glr

Gs


24

8

4/09/2015

TIQ


Gc

Gv

Gf

Gsm

25

Gs


26


27

9

4/09/2015

Associatief geheugen

Woordvinding


Glr

28

Onderzoeksfase • Batterij/subtests kiezen • Berekenen • Ev. terugkoppeling strategiefase: • Interne inconsistentie • Aanvullend onderzoek BCV of NCV? • Interpreteer/profielanalyse: • TIQ • BCV • ev. NCV • subtestgegevens: houd rekening met subtestkenmerken uit handleiding, met bijkomende ladingen van subtest op andere BCV’s, met schools aanbod Intern rapport Tabel classificatie subtests Werkwijze, werkbrochure, verslag: profielanalyse Subtestfiches en testhandleidingen


29


30

10

4/09/2015


31

G

Gf

Gq

Gc

Gv

Ga

Glr

inductie

wiskundige kennis

algemene kennis

Geheugenspan

visuele voorstelling

fonologisch coderen

associatief geheugen

perceptuele snelheid

redeneren

wiskundige prestaties

Taalontwikkeling

capaciteit werkgeheugen

versnelde rotatie

geheugen betekenisvolle gehelen

prestatiesnelheid

kwantitatief redeneren

Grw

Gsm

lexicale kennis

visual closure: snelheid

vrije reproductie

luisteren

visual closure: flexibiliteit

vlotheid associëren

grammaticale vaardigheid

visueel geheugen

woordvinding

scanning

woordvloeiendheid


Gs

32

Empirisch toetsen en interventies op maat Integratie- en aanbevelingsfase

Hypothesen beantwoorden Interventies aanbevelen Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

33

11

4/09/2015

Integratie- en aanbevelingsfase Integratief beeld • Worden hypothesen bevestigd? • Empirisch valideren: toetsen aan intakegegevens en schools presteren • Kaderen in totaalbeeld: andere (test)gegevens • Onderwijsbehoeften en veranderingsdoelen formuleren


34

Integratie- en aanbevelingsfase Aanbevelingen • In de klas/op school: • Welke vaardigheden ondersteunen? • Welke sterke vaardigheden inschakelen? • Algemene en/of vakgebonden interventies • Aanpassingen instructie in de klas en/of differentiëren (individualiseren, remediëren, compenseren, dispenseren) • Interventies integreren in totaalaanpak • Externe hulp? • Onderwijsloopbaanbeslissingen?

Kenmerken, ontwikkeling en beïnvloedbaarheid cognitieve vaardigheden Interventies algemeen, vakgebonden, instructie, differentiatie Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

Cognitieve vaardigheden Gf

Instructie

Differentiatie – compensatie – dispensatie

35

Sterkte aanwenden

Algemeen Wiskunde Lezen/schrijven

Gc

algemeen Wiskunde Lezen/schrijven

Gsm


Gv


Ga

Algemeen Lezen/schrijven

Glr


Gs



36

12

4/09/2015

Aanbevelingen

• In eerste instantie kwaliteitsvolle instructie en evidenced-based programma’s • Steunen op kennis beïnvloedbaarheid BCV en onderlinge samenhang • Interventies zijn niet ontwikkeld of onderzocht binnen CHC-model • Interventiefiches: een handig overzicht http://www.thomasmore.be/psychodiagnostisch-centrum/chc-platform-0 Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

37

Informatieverwerkingsmodel ~ CHC Toegankelijkheid Antwoord

Gs

Capaciteit Werkgeheugen

Gf Gf

Gc Leerbaarheid

Glr Opdracht

Gv

Informatie

Ga

Geheugenspan

Gsm


38

Aandachtspunten • Geschikte aanpak vloeit nooit enkel voort uit onderzoek cognitieve vaardigheden • Bekijk interventies steeds in geheel van profiel, leeftijd en opleidingsniveau van de leerling • Bekijk interventies steeds in onderwijscontext • Maak steeds een selectie • Concretiseer steeds • Bespreek met de leerling, ouders en leerkrachten Adviesfase/ Evaluatie diagnostisch traject


39

13

4/09/2015

Kenmerken Gf • Meest cultuurvrij • Neemt af na adolescentie • Ook jonge kinderen kunnen al inductief en deductief denken als ze over voldoende wereldkennis en concepten beschikken • Wordt weinig expliciet beroep op gedaan in basisonderwijs • Geeft leerling mogelijkheid om strategieën te ontwikkelen en op juiste ogenblik in te zetten om zwakkere vaardigheden te compenseren • Vertoont samenhang met werkgeheugen en verwerkingssnelheid • Doet beroep op verworven kennis, is niet onafhankelijk van context en inhoud


40

Kenmerken Gf niet rechtstreeks te verhogen, niet te trainen los van specifieke opdracht, geen transfer! Aanleren en begeleid inoefenen van vaste oplossingsprocedures leidt niet tot hogere ‘Gf’, maar tot uitbreiding van verworven kennis en werkt compenserend.


41

Gf faciliteren Probleemoplossend denken in bepaalde context faciliteren door: • Domeinkennis en begrippenkader uitbreiden • Redenering presenteren in voor kind zinvolle context • Denkstrategieën voordoen • Flexibiliteit zoeken van een oplossing bevorderen door verschillende voorbeelden te geven • Geheugen ondersteunen/trainen • Metacognitief denken stimuleren


42

14

4/09/2015

Gf Interventies Instructie ALGEMEEN Expliciteren, concretiseren en koppelen aan voorkennis:  Extra aandacht bij aanbod nieuwe leerinhouden, gestructureerd, in deelstappen en zo eenvoudig mogelijk aanbrengen  Denkprocessen demonstreren met materiaal en hardop verwoorden  Taken die abstract denken vereisen concretiseren  Schematisch weergeven van denkproces, bv. mindmaps  Analogieën en voorbeelden gebruiken bij het voorstellen van nieuwe leerinhouden  Vergelijken van nieuwe concepten met vroeger geleerde  Procesgerichte feedback* en monitoring  Coöperatief leren** en modelleren  Leergesprekken en luidop reflecteren

Differentiatie - compensatie - dispensatie ALGEMEEN  Stappenplannen en schema’s als hulpmiddel voor probleemoplossing gebruiken  Oriënteren op te kiezen oplossingsstrategieën en hulpmiddelen  Vaste oplossingsprocedures gebruiken en stapsgewijs begeleid inoefenen om tot internaliseren te komen  Samenvattingen en schema’s bezorgen  Notities bezorgen

Metacognitieve strategieën aanleren  Zoekstrategieën aanleren  Procesgerichte zelfcontrole aanleren  Studiemethode Probleemoplossend denken voldoende inoefenen in specifieke context en taken:  Voldoende relevante voorbeelden geven van mogelijke oplossingen van een probleem  Ondersteunen bij het trekken van conclusies  Oefenen oorzaak-gevolg relatie ontdekken  Oefeningen classificatie en seriatie Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015  Oefeningen analogieën en tegenstellingen Gisleen Rauws

43

WISKUNDE  Stappenplannen om vraagstukken op te lossen, breuken op te lossen, verhoudingen  Getalinzicht ondersteunen door concretiseren en schematiseren, rekenmateriaal gebruiken  Relaties tussen bewerkingen en hun eigenschappen concretiseren en expliciteren  Oefenen in identificeren van bewerkingen  Vaste rekenprocedures aanleren en voldoende oefenen  Oefenen schattend rekenen  Vertrekken van concrete ervaringen (geld, meten, verdelen, …) om inzicht in bewerkingen en wiskundige concepten te verkrijgen LEZEN/SCHRIJVEN  Ondersteunen hoofdgedachte van een tekst vinden via leergesprek  Leren samenvatten  Ondersteunen bij analyseren, vergelijken, verklaringen zoeken, aanwijzingen vinden, relaties begrijpen binnen een tekst  Leidraad bezorgen om tekst te leren schrijven * Toelichting: ‘Procesgerichte feedback’: concreet en specifiek Markeer delen van de taak die adequaat werden uitgevoerd Breng in kaart wat foutief is of niet efficiënt verliep Beschrijf hoe de fouten te herstellen Zorg voor mogelijkheid van zelfcorrectie en inoefening

**Toelichting: ‘Coöperatief leren’: in paren of kleine groep Samen zetten met leerlingen met goede Gf, die hardop redeneren Inspelen op de sterke kant leerling: laat hem sterke vaardigheid gebruiken die ook bijdraagt tot bereiken van het doel van de taak Feedback van ervaring is belangrijk Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken/verwerking 2015 Gisleen Rauws

44

Gsm-eigenschappen • Capaciteit grotendeels erfelijk bepaald • Capaciteit stijgt met de leeftijd: grote toename tussen 4 en 12 jaar, afname na adolescentie • Grote verschillen binnen leeftijdscategorie: bv. 7-jarigen: 511 jaar • Auditief en visuo-spatieel kortetermijngeheugen: verschillende systemen, maar voor de meeste mensen zelfde niveau, uitzonderingen (?): taalstoornis en DCD • Vanaf 7 à 8 jaar sterke voorkeur voor inschakelen auditieve Gsm voor onthouden visuele info (verbaliseren)! Beter onthouden! Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

45

15

4/09/2015

Ontwikkeling Gsm

Prof. S.E. Gathercole, 2007


46

Ontwikkeling Gsm ‘Expliciet leren’ verbetert met de leeftijd en is het resultaat van een toename van geheugenspan en capaciteit werkgeheugen door: - Snellere informatieverwerking - Verhoogde domeinkennis - Toepassen van geheugenstrategieën: herhalen, classificeren, informatie aan voorkennis koppelen, ‘beelddenken’, ezelsbruggetjes

- Toename ‘metageheugen’


47

Gsm is soort ‘werkstation’ met beperkte capaciteit dat actief moet blijven om geen informatie te verliezen  ‘flessenhals’ bij leren!: • Beperkte capaciteit voor nieuwe binnenkomende informatie:  Hoeveelheid:

+ max. 8 bekende ‘eenheden, maar slechts 4 ‘onbekende’ eenheden onthouden. Je kan een nieuwe eenheid maken door clusteren. Je kan slechts op 2 à 4 eenheden per keer een denkoperatie uitvoeren

 Duur: slechts 5 (correct) à 20 (verdwenen) seconden  Informatieverlies snel en definitief, bv. door interferentie van andere prikkels (aandachtverlies, ‘multitasking’)

• Geen beperkingen om informatie op te halen uit Glr: Kwaliteit Glr heel grote invloed op Gsm! • Actief blijven:     

Door inwendige rehearsal (innerlijke spraak) Door transfer naar Glr: via geheugenstrategieën linken aan bestaande kennisstructuren Aandacht switchen tussen opdracht en informatie verwerken Irrelevante informatie uit Glr onderdrukken, relevante informatie uit Glr ophalen en linken aan opdracht Binnenkomende informatie selectief benaderen en updaten


48

16

4/09/2015

Interventies Gsm Instructie ALGEMEEN Verminder belasting van Gsm  Bij instructies eenvoudige zinsstructuren gebruiken en voldoende herhalen  Nieuwe leerstof doseren  Leerstof structureren en geen overbodige informatie geven  Stappen voldoende expliciteren en voordoen  Bij verwerkingsopdracht, belasting van geheugen vermijden,  Leerstof visueel én auditief aanbieden  Geen omgevingslawaai Koppel leerstof aan Gc en Gf  Leerstof concretiseren, uitgewerkte voorbeelden aanbieden  Leerstof betekenisvol maken, koppelen aan voorkennis en inzichtelijk maken, leren door te doen  Domeinkennis uitbreiden Voldoende herhaling  Belangrijke leerstof voldoende herhalen  Belangrijke instructies voldoende herhalen en schriftelijk aanbieden, pictogrammen gebruiken  Belangrijke feitenkennis doen opvallen Voldoende monitoring en toetsen

Differentiatie - compensatie - dispensatie ALGEMEEN Verminder de belasting van Gsm  Opdrachten opdelen in kleine stappen en laten parafraseren  Notities bezorgen  Vaste procedures aanleren  Tussenstappen opschrijven  Relevante informatie fluoresceren  Stappenplannen en schema’s gebruiken  Voldoende tijd geven en ondersteunen om gebruik van stappenplannen en schema’s aan te leren  Aangeven wanneer stappenplannen en schema’s moeten gebruikt worden  geen multitasking voldoende herhaling  voldoende tijd voor herhaling voorzien, ev. verlengde instructie en preteaching Voldoende monitoring en toetsen  Directe correctieve procesgerichte feedback Geheugenstrategieën:  Leren hulp vragen  Metamemory bevragen en ondersteunen  Motiveren om geheugenstrategieën toe te passen  Eenvoudige strategieën aanleren en tijd geven om te oefenen

Geheugenstrategieën:  Metamemory stimuleren  Geheugenstrategieën aanleren en demonstreren: - herhalen - clusteren - aan voorkennis koppelen Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 - visualisering en ezelsbruggetjes Gisleen Rauws

49

Effecten werkgeheugentraining Meta-analyse onderzoek: CogMed, Jungle Memory en Cognifit: - Geen theoretische onderbouwing - Onmiddellijk effect op gelijkaardige taak: ja, vooral bij jonge kinderen - Uitgesteld effect op gelijkaardige taak: nee voor verbale werkgeheugen, twijfel over visuele werkgeheugen - Geen transfereffect op korte of lange termijn : -

Niet-verbale vaardigheden Verbale vaardigheden Aandacht (inhibitie) Leesvaardigheid Rekenvaardigheden Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

50

Gv en Ga Geen evidentie voor ‘leerstijlen’: VAK-model Personen uiten voorkeur, maar geen effect op leerresultaat (Hattie)  Beste aanpak voor íedereen: multimodaal • combineren van visueel beeld met gesproken instructie • Negatief: combineren van gesproken instructie en lezen • Geen matchingprobleem leerkrachtstijl-leerlingstijl


51

17

4/09/2015


52


53

Ontwikkeling Glr Snelheid van toegankelijkheid daalt met leeftijd Betere leerbaarheid door grotere en beter gestructureerde voorkennis en betere leerstrategieën


54

18

4/09/2015

Glr - leerbaarheid • ‘Vergeten’ is vaak niet genoeg geleerd: systematisch onderschatten van tijd en inspanning nodig om iets te leren • Beter leren door sterke Gc • Beter leren door toepassen geheugenstrategieën, herhalen weinig nuttig voor Glr • Beter toepassen geheugenstrategieën bij ontwikkelde ‘metamemory’ • Beter leren door testen en self-testing dan door herhaling: na ‘retrieval’ beter onthouden! • Betere leerbaarheid bij multimodaal leren • Vaak gezien als gebrek aan inzet • Niet te trainen Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

55

Glr - toegankelijkheid • Te weinig automatisering: overbelasting werkgeheugen door te veel deelstappen onthouden (fouten), traag tempo, vraagt veel inspanning en aandacht, stressgevoelig • Automatisering: lange tijdsinvestering, veel inoefenen en motivatie! • Automatisering maakt plaats vrij voor probleemoplossend denken! • Snelheid oproepen van kennis ook afhankelijk van gebruikte leerstrategieën


56

Metamemory ondervragen

• Kennis werking geheugen • Bewustzijn eigen sterke en zwakke kanten

 leidt tot zelfregulatie en bewuste inspanningen om info te onthouden, stijgend gebruik van strategieën


57

19

4/09/2015

Glr Interventies Instructie ALGEMEEN

Differentiatie - compensatie - dispensatie ALGEMEEN Verminder de belasting van Gsm

Verminder belasting van Gsm Aanbieden leerstof:  Leerstof betekenisvol maken, koppelen aan voorkennis en inzichtelijk maken  Te bereiken doelen expliciteren en concretiseren  leren door te doen: ‘active learning’**  nieuwe leerstof doseren  leerstof multimodaal aanbieden  voldoende tijd even voor verwerking leerstof  voldoende tijd besteden aan automatisering Voldoende monitoring en toetsen Geheugenstrategieën:  Metamemory stimuleren  Gebruik geheugenstrategieën aanleren, demonstreren en bekrachtigen herhalen clusteren aan voorkennis koppelen self-testing visualiseren en verbaliseren combineren visuele ezelsbruggetjes, sleutelwoorden, locus, acroniemen Tijdsdruk beperken

Aanbieden leerstof:  meer tijd en begeleiding, ev. verlengde instructie en preteaching  Studiemethode en zelfcontrole Voldoende monitoring en toetsen  Directe feedback  Begrip hebben voor variabele fouten door minder kwaliteitsvolle opslag in het geheugen  ‘Prompts & cues’ aanbieden als hulp Geheugenstrategieën:  Metamemory bevragen en ondersteunen  Motiveren om geheugenstrategieën toe te passen en expliciet opvolgen  ‘overlearning’*: = blijven oefenen na bereiken van beheersing  automatisering  SIP-methode: systematisch inprenten (3 doosjes:goed gekend > wekelijks, + gekend > om de 2 dagen, onvoldoende> dagelijks)  Inoefenen op computer met zelfcorrectie – positief effect spelelement en beloning (punten winnen)  ‘Distributed Practice’: 3x leren met 10 minuten tussentijdse activiteit, bv. sport  Oproepen informatie niet te snel opgeven  Belangrijke leerstof regelmatig herhalen

Tijdsdruk en stress beperken:  Meer tijd geven, voldoende starttijd geven  Kortere opdrachten geven  Pauzes inlassen  Rekening houden met trage en wisselende reactietijden Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015  Onthoudkaarten laten gebruiken Gisleen Rauws


58

59

Casus Ward Intake • Aanmelding: angstproblemen en weinig welbevinden • Moeilijkheden: rekenproblemen, traag werktempo en afgeleid, toetsresultaten vallen tegen, kan brutaal zijn t.o.v. volwassenen • Sterktes: Leergierig en taalvaardig, sociaal vaardig, veel fantasie • Attributies: • Ouders: onderschat door de school? mist vrienden? welbevinden negatieve weerslag op leren? • School: overbeschermd? motivatie? leert niet genoeg? welbevinden? Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

60

20

4/09/2015

Diagnostische vraagstelling • Waar komt de angst vandaan? Hoe is het zelfbeeld van Ward? Wat kan er gebeuren om de angst te verminderen? • Wat kunnen we verwachten van Ward? Wat zijn zijn capaciteiten? • Waarom lukt rekenen niet goed? Waarom vallen toetsen tegen? • Waarom zijn er werkhoudingsproblemen?


Gf

Gc

Gsm

Ga

Glr

Gs

Aanvankelijk lezen


Gsm

Fonologisch coderen



Technisch lezen


Gsm

Fonologisch coderen



Begrijpend lezen


Woordvinding Geheugen betekenisvolle gehelen


Inductie Deductie

Gv

61

Gsm

Spelling


Gsm

Schrijfvaardigheid

Inductie Deductie


Gsm

Gf


Gsm

Gf

Gc Taalontwikkeling Lexicale kennis Gsm Luisteren Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws Algemene kennis

Technisch rekenen

Inzichtelijk rekenen

Fonologisch coderen


Fonologisch coderen

? ?

?


?

Gs Perceptuele snelheid 62

Onderzoeksplan • Leerlinggesprekken, Competentievragenlijst CBSK • Rekenen: o Klasobservatie rekenles o Analyse rekenen: Totaal: pc 80  pc 40  pc 15 Parate kennis: pc 30  pc 5 à 10

• Cognitieve vaardigheden: o TIQ o Uitdiepen BCV-NCV: Gc luisteren, Gsm, Glr, Gs


63

21

4/09/2015

Gf Vloeiende intelligentie Categorieën SON-R 6 – 40 Inductie

Analogieën SON-R 6 – 40 Inductie

Gq Kwantitatieve kennis

AU

Gv Visuele informatieverwerking

11

Blokpatronen WISC III

9

Onvolledige Tekeningen WISC III

AU

Rekenen WISC III

10

Wiskundige prestaties

Gc Gekristalliseerde intelligentie

AU

AU 11

Visuele voorstelling

8

Flexibiliteit visual closure (&Gc)

Glr Langetermijngeheugen

AU

Snel Benoemen (Tijd) CELF4

6

Woordvinding

Snel Benoemen (Fouten) CELF4

7

Woordvinding

Informatie WISC III

15

Algemene kennis

Letters Benoemen DST

8

Woordvinding

Woordkennis WISC III

14

Lexicale kennis en taalontwikkeling

Plaatjes Benoemen DST

4

Woordvinding

Overeenkomsten WISC III

17

Taalontwikkeling en lexicale kennis (&Gf)

Woordenschat DST

6

Woordvloeiendheid

Begrippen en Aanwijzingen CELF4

9

Luisteren

Tekstbegrip CELF4 Luisteren

Gsm Kortetermijngeheugen Cijfers Herhalen CELF4 Reeksen Opsommen CELF4

Geheugenspan & capaciteit werkgeheugen

AU

Symbolen Vergelijken WISC III

AU 7

Prestatiesnelheid

8

Perceptuele snelheid en prestatiesnelheid

7


Zinnen Herhalen CELF4

11

Substitutie WISC III

7


Gs Verwerkingssnelheid

SUBTESTUITSLAGEN

Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 9 Gisleen Rauws

64

145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45

Gf

Gq

Gc

Gsm

Gv

Ga

Glr

Gs


Brede cognitieve vaardigheden

95%Betrouwbaarheidsinterval

99

89 – 110

47

/

/

(50)

120

110 – 127

91

Normatief en relatief sterk

85

76 – 98

21

Relatief zwak

99

89 – 110

47

Vloeiende intelligentie

Gq Kwantitatieve kennis Gekristalliseerde intelligentie

65

Index

Gf

Gc

TOT IQ

Gsm Kortetermijngeheugen


Ga

Pc

Sterkte/zwakte

Auditieve informatieverwerking Glr Langetermijngeheugen

/

/

/

76

69 – 91

5,5

Normatief en relatief zwak


85

77 – 98

16

Relatief zwak

103

96 – 110

58

Totaal IQ

CAP VZW - VVSP Studiedag - 21 november 2013

66

22

4/09/2015

Geheugenproef 15 woorden


67

Diagnostisch beeld • Cognitief profiel • Verbale sterkte wordt opgemerkt door ouders en leerkracht, luistervaardigheid minder, beïnvloed door beperkter kortetermijngeheugen? • Kortetermijngeheugen beter bij talige informatie • Aanwijzingen tragere leerbaarheid (Glr) en trage toegankelijkheid , trage verwerkingssnelheid  traag tempo • Specifieke angst, frequent piekergedrag , vermijdingsgedrag • Laag zelfbeeld: niet voldoen aan verwachtingen, twijfel aan sociale acceptatie, weinig schoolse competenties ~ hoge verwachtingen thuis • Weinig zelfsturing bij zelfstandig werken: invloed geheugen? presteert beter bij meer sturing • Geen inzichtelijke problemen wiskunde • Voldoende inzet bij huiswerk en les Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

68

Interventies op maat • Aanbevelingen op maat formuleren: oWelke vaardigheden ondersteunen? oWelke sterke vaardigheden inschakelen? oAlgemene en/of vakgebonden interventies oAanpassingen instructie in de klas en/of differentiëren (individualiseren, remediëren, compenseren, dispenseren) oInterventies integreren in totaalaanpak • Externe hulp? • Onderwijsloopbaanbeslissingen? Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

69

23

4/09/2015


Instructie


Sterkte aanwenden

Algemeen Wiskunde

(x)

Lezen/schrijven Gc

algemeen

x

Wiskunde

x

Lezen/schrijven Gsm

x

Algemeen

x

Wiskunde

x

Lezen/schrijven Gv


Ga


Glr

Algemeen

x

x

Wiskunde

x

x

Lezen/schrijven Gs


x x Handelingsgericht werken 2015 Ontmoetingsdag Gisleen Rauws

70

Aanbevelingen • Angst, emotieregulatie, zelfbeeld: therapie • Verwachtingen en veiligheid thuis • Ondersteunen schools presteren: • Voldoende coachen en voldoende tijd geven bij zelfstandig werken • Huiswerkbegeleiding • Voldoende aandacht besteden aan geheugentaken • Onzekerheid op leergebied • Rekenondersteuning


71

Zelfstandig werken en huiswerk • • • • • • • • • • •

Klassikale opdrachten laten parafraseren en schriftelijk ondersteunen Aanpak van uitvoering opdrachten ondersteunen Voldoende tijd geven, voldoende starttijd geven Rekening houden met wisselende reactietijden Pauzes inlassen bij lange opdrachten Minder oefeningen en kortere opdrachten geven Grotere leerstofgehelen opdelen Relevante informatie in opdracht of tekst fluoresceren Samen concrete doelen stellen en continue feedback Vooraan zetten, bewust maken van wat concentratie is Belonen bij volhouden van inspanning Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

72

24

4/09/2015

Geheugenopdrachten • Voldoende herhalen feitenkennis • Feitenkennis blijven ‘opfrissen’ • Actieve werkvormen, laten verwoorden • Voldoende verwoorden van opeenvolgende stappen, linken aan voorkennis


73

Rekenen • • • • • • • •

Stappenplan hoofdrekenen tot 100 Rekenprocedures inoefenen zonder uitkomst Tussenstappen bewerkingen opschrijven Mondeling kennis hoofdrekenen trainen op snelheid Mondeling tafels blijven inprenten met SIP-methode Tafelkaart gebruiken Nieuwe leerstof koppelen aan voorkennis Onthoudkaarten metend rekenen, rekentermen


74

75


25

4/09/2015

Casus Nabil Intake

• Aanmelding: zwak voor alle vakken • Moeilijkheden: lees- en spellingsproblemen, wisselvallige rekenresultaten, zeer traag en afgeleid, communicatieproblemen, problemen in tussenmenselijke relaties, storend gedrag in de klas • Sterktes: tekenen, computer, houdt zich aan expliciete regels • Attributies: • Ouders: vermoeidheid? concentratieproblemen? • School: intelligentie? welbevinden? taalvaardigheid? (thuistaal: Arabisch) concentratie en motivatie? Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

76

Diagnostische vraagstelling • Waarom zijn er tempo- en werkhoudingsproblemen? Hoe ernstig zijn die? Welke hulp is aangewezen? • Wat kunnen we verwachten van Nabil? Wat zijn zijn capaciteiten? Wat zijn zijn sterke kanten? • Heeft Nabil geheugenproblemen? • Wat is het niveau van zijn taalontwikkeling? Hoe kunnen we de taal stimuleren? • Hoe ernstig zijn de lees- en spellingsproblemen? Hoe kunnen we helpen? • Waarom zijn de wiskunderesultaten zo wisselvallig? Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

77

Onderzoeksplan • • • • •

Observaties klas en speelplaats Leerlinggesprekken Gedragsvragenlijst SDQ Communicatie: CELF observatie- en pragmatiekschaal Lees- en spelingsonderzoek: LVS lezen: pc 5 LVS Spelling: pc 7

• Cognitieve vaardigheden: o Géén TIQ o Uitdiepen BCV-NCV: Gc (focus op taalontwikkeling en luisteren), Gsm (ook niet-verbaal), Glr en Gs, Gf en Gv, Ga • (Aandachtsonderzoek op vraag van kinderpsychiater: TEA-Ch) Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

78

26

4/09/2015

Gf Vloeiende intelligentie

AU


Categorieën SON-R 6 – 40

13

Blokpatronen WISC III

Inductie

Analogieën SON-R 6 – 40

AU 12

Visuele voorstelling

Onvolledige Tekeningen WISC III

16

Inductie

Flexibiliteit visual closure (&Gc)

7


AU

Ga Auditieve informatieverwerking

AU

Rekenen WISC III Wiskundige prestaties

12

Fonologisch Bewustzijn Fonologisch coderen: analyse en synthese

11


AU

Glr Langetermijngeheugen

AU

Snel Benoemen (Tijd) CELF4

6

Zinnen Formuleren CELF4

4

Algemene kennis

Woordstructuur CELF4

Woordvinding

Letters Benoemen DST

5

Lexicale kennis en taalontwikkeling

Begrippen en Aanwijzingen CELF4 Luisteren

Tekstbegrip CELF4

Plaatjes Benoemen DST Woordenschat DST


AU

Cijfers Herhalen CELF4

13

Prestatiesnelheid

Reeksen Opsommen CELF4 Geheugenspan & capaciteit werkgeheugen

Zinnen Herhalen CELF4 Geheugenspan & capaciteit werkgeheugen

3

Woordvloeiendheid



3

Woordvinding

2

Luisteren

6

Woordvinding

9

AU

Substitutie WISC III

1

Symbolen Vergelijken WISC III

10

Perceptuele snelheid en prestatiesnelheid

3

6

SUBTESTUITSLAGEN Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

79

145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45

Gf

Gq

Gc

Gsm

Gv

Ga

Glr

Gs


TOT IQ 80

Index

95%Betrouwbaarheidsinterval

129

120 – 138

97

/

/

(75)

69

63 – 85

1,6

97

86 – 108

42

96

86 – 107

39

Auditieve informatieverwerking Glr Langetermijngeheugen

/

/

(63)

66

60 – 82

1,2

Normatief zwak


58

54 – 75

0,3

Normatief zwak

Brede cognitieve vaardigheden Gf Vloeiende intelligentie





Ga

CAP VZW - VVSP Studiedag - 21 november 2013

Pc

Sterkte/zwakte Normatief sterk

Normatief zwak

81

27

4/09/2015

Diagnostisch beeld • Cognitief profiel • • • •

hoge vloeiende intelligentie: weinig opgemerkt Aanwijzingen gemiddelde kwantitatieve kennis Zeer zwakke taalontwikkeling! Vnl. expressief, zwakke zinsbouw, woordvindingsmoeilijkheden Gemiddelde visuele informatieverwerking en aanwijzingen gemiddelde auditieve informatieverwerking • Gemiddeld kortetermijngeheugen (behalve voor zinnen) • Zeer trage toegankelijkheid langetermijngeheugen, zeer trage verwerkingssnelheid  traag tempo

• Ernstige lees- en spellingsachterstand • Wiskunde op peil • Ernstige aandachtsproblemen • Problemen communicatie en sociale interactie: op te volgen Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws


Instructie


Algemeen

82

Sterkte aanwenden x

Wiskunde

x

Lezen/schrijven Gc

algemeen

x

Wiskunde Lezen/schrijven Gsm

x x

x

x


Gv

Ga

Algemeen

x

Wiskunde

x

Lezen/schrijven

x


Glr

Gs

Algemeen

x

Wiskunde

x

x

Lezen/schrijven

x

x

Algemeen

x

x

Wiskunde Lezen/schrijven

x

x Ontmoetingsdagx Handelingsgericht werken 2015 x Gisleen Rauws x

83

Aanbevelingen • Steunen op sterk inzicht: nodige ondersteuning instructietaal (visueel), vnl. bij rekenen, mindmaps gebruiken om begrippen en relaties aan te leren • Taalstimulering en -taalremediëring • Algemene ontwikkeling ondersteunen: TV, klasgesprekken, luisterboeken, … • Metamemory verbeteren (inprenting) en zelfcontrole leren • Meer tijd geven bij zelfstandig werk • Kortere opdrachten • Onthoudkaarten laten gebruiken • Lees- en spellingsremediëring • Rekenen: meer tijd geven, opdrachten en rekentaal toelichten • Werkhouding ondersteunen Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

84

28

4/09/2015

Coachen en ondersteunen bij zelfstandig werk • • • • • • • • • •

Vooraan in de klas zetten Heel gestructureerd lesgeven en zo veel mogelijk visualiseren Klassikale opdrachten individueel kort samenvatten en schriftelijk ondersteunen De uitvoering van opdrachten ondersteunen: bij de start de aanpak kort en eenvoudig bespreken (wat moet je doen, wat heb je nodig, hoe ga je het doen, hoeveel tijd heb je nodig, zal het lukken, waarom ging het (niet) goed, wanneer vraag je hulp…) Voldoende starttijd geven Pauzes inlassen bij lange opdrachten Minder oefeningen en kortere opdrachten geven Relevante informatie in een opdracht of tekst fluoresceren Samen concrete doelen stellen en continue feedback geven Complimenten geven bij het volhouden van inspanning, inspiratie ADHD-toolkit,…


85

Taalvaardigheid ondersteunen • Moeilijke woorden in de les bespreken • Ondersteunen bij het schrijven van korte correcte zinnetjes • Extra inoefenen van meervoudsvormen, verkleinwoorden, voltooide deelwoorden, bijwoorden, … • Luisterlezen: http://www.ikhaatlezen.be/begeleiders/hoeimplementeren/luisterpuntbibliotheek: gratis uitlenen van luisterboeken • Leesbevordering via bv. http://www.gratiskinderboek.nl/: gratis kinderboeken online • Rekenbegrippen bij metend rekenen voldoende toelichten Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

86

Taalremediëring • Voldoende expliciete woordenschatuitbreiding: • • • • •

• • • • • • • •

Semantiseren, consolideren en herhalen Doelwoorden selecteren Relaties tussen woorden en woordleerstrategieën, Aanleren functiewoorden: persoonsaanduidende woorden en voegwoorden Mindmaps gebruiken

Vraagwoorden: wie, waar, waarom, wanneer: leren gebruiken en beantwoorden Oefenen woordvorming: meervoud, verkleinwoorden, voltooid deelwoorden, … Oefenen zinspatronen en betekenisrelaties Tijd geven om te antwoorden en vragen te stellen Open vragen afwisselen met gesloten vragen Aangepaste spreekopdrachten geven Visuele ondersteuning bieden Taaloefeningen en -spelletjes op de computer na voldoende semantiseren Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

87

29

4/09/2015

Lezen • Intensieve leesremediëring gekoppeld aan schrijven en taalvaardigheid uitbreiden, voorlopig RALFI • Gebruik van volgkaart bij lezen • Dagelijks lezen oefenen • Klasteksten: moeilijke woorden voorlezen, teksten op voorhand oefenen, herhalend lezen • Preteaching teksten begrijpend lezen • Leesstrategieën aanleren • Sleutelwoorden leren begrijpen • Woordenschat toelichten • Leren hulp vragen woordverklaring Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

88

Spelling • • • • • • • • • • •

Intensieve remediëring en differentiëring Remediëring regelwoorden: schema open en gesloten lettergrepen leren gebruiken Hoogfrequente woorden inoefenen Lezen koppelen aan schrijven en woordenschatuitbreiding Kortere schrijftaken geven Notities bezorgen Schrijfmotoriek oefenen Samengestelde zinnen leren maken en zinnen leren aanvullen Werken met een woordweb om een verhaal te schrijven Synoniemen aanleren Oefenen functiewoorden: voegwoorden, verwijswoorden, … Ontmoetingsdag Handelingsgericht werken 2015 Gisleen Rauws

89

30

CHC in het HGD-model Hoe doe je aanbevelingen voor in de klas

Recommend Documents