Onderwerp:
Casestudy Renovatie Rabobank Tilburg
Aanleiding Het bestaande gebouw aan de Spoorlaan 300 in Tilburg is vanuit het oogpunt van comfort voor de gebouwgebruiker niet meer optimaal. Er zijn tochtklachten ten gevolge van een niet goede detaillering van de aansluitingen van de kozijnen. De luchtkwaliteit laat te wensen over. Door de afwezigheid van goede zonwering hebben de medewerkers last van spiegeling op hun beeldscherm, zodat zonwering noodzakelijk is. Daarnaast is ook het sanitair toe aan vervanging. Omdat het gebouw niet meer aan de wensen van de gebruiker voldoet, moet een verbeterslag worden gemaakt.
Aan de andere kant, het casco is nog prima. De indeling van de ruimten kan goed worden aangepast aan de toekomstige wensen, gedeelten van de gebouwgebonden installaties zijn ook nog in goede staat, zodat het gebouw goed te renoveren is en weer kan voldoen aan de wensen van deze tijd. Ligging De ligging van het gebouw is natuurlijk ideaal, vlakbij het Centraal Station van Tilburg en met bushaltes op minder dan 100 meter afstand. De klanten kunnen het Adviescentrum daarom goed bereiken. Maar ook voor het personeel is het bijzonder praktisch dat het NS-Station vlakbij is gelegen: zij maken dan ook veel gebruik van het openbaar vervoer. Ook zijn winkels en sportfaciliteiten vlakbij gelegen, makkelijk bereikbaar voor medewerkers. Een goed gebouw op een perfecte locatie is dan ook de reden om te renoveren en niet over te gaan tot nieuwbouw of verhuizing.
2
M13 203.801
Uitgangspunten Duurzaam gebruik van ruimte en middelen is uitgangspunt bij de renovatie van het Rabobank Adviescentrum. Dat wat nog goed is, wordt niet vervangen of waar mogelijk elders hergebruikt. Dat wat wel nieuw wordt aangebracht, dient zo duurzaam mogelijk te zijn. De belangrijkste duurzame ontwerpmaatregel is dat men gebruikmaakt van een bestaand pand. Gebouwgebruikers zijn betrokken bij de renovatie. Er wordt rekening gehouden met hun wensen, want een gebouw dat in gebruik niet praktisch en comfortabel is voldoet snel niet meer en is daarmee per definitie geen duurzaam gebouw. Ook wordt ingezet op bewustwording door de gebruiker: door het toepassen van subbemetering is bijvoorbeeld per afdeling het energie- en watergebruik te monitoren, zodat de gebruiker bewust is van zijn of haar gedrag. BREEAM score Om deze doelstelling kracht bij te zetten, is Rabobank voornemens de duurzaamheid uit te drukken in een BREEAM score Very Good (+55%). De credits waarmee punten zullen worden gescoord om te komen tot deze score zijn vermeld in onderstaande tabel: MAN 1
HEA 1
ENE 1
TRA 1
WAT 1 MAT 1
WST 1
LE 1
POL 2
MAN 2
HEA3
ENE 2
TRA 2
WAT 2 MAT 5
WST 2
LE 3
POL 5
MAN 3
HEA 4
ENE 4
TRA 3
WAT 3
WST 3
LE 4
POL 6
MAN 4
HEA 5
ENE 5
TRA 4
WAT 4
WST 6
LE 6
POL 8
MAN 9
HEA 6
ENE 26
MAN 10
HEA 7
MAT 7
TRA 5 TRA 7
HEA 9 HEA 10 HEA 13 HEA16
Energie en materialen Omdat gebruik wordt gemaakt van de bestaande constructie en voor een deel van de bestaande installaties, kan niet op ieder gebied maximaal worden gescoord. Dit is met name het geval bij Energie en Materialen. Het gebouw en de installaties zijn echter nog relatief nieuw en veelal in goede staat. In de ogen van Rabobank Tilburg is het vervangen van goed materiaal bepaald niet duurzaam. Waar mogelijk wordt de volle aandacht besteed aan duurzaamheid en worden ook extra inspanningen geleverd om het gebouw te verduurzamen, zoals een verbeterde gebouwschilisolatie, nieuwe HR++ beglazing en het toepassen van PV panelen en een nieuwe gasabsorptiewarmtepomp ten behoeve van de ruimteverwarming. Door toepassing van deze PV panelen en warmtepomp, in combinatie met de verbeterde gebouwschil, wordt een reductie in CO2 uitstoot van meer dan 20% gerealiseerd. Voor de nieuw toe te passen materialen is de herkomst voor 80% verantwoord. Door bijvoorbeeld klimaatplafondpanelen van de begane grond te hergebruiken op vrijgekomen delen op de verdiepingen, wordt voorkomen dat het klimaatplafond op de verdieping zou moeten worden vernieuwd.
M13 203.801
3
Management Het is belangrijk dat het gebouw en de installaties op een goede, verantwoorde manier functioneren. Daarom zijn in de ontwerp- en uitvoeringsfase maatregelen genomen om hiervoor zorg te dragen. Zo is reeds in de ontwerpfase een onafhankelijke commissionings manager aangesteld die voor de oplevering zorgt voor een juiste werking van de installaties. Bovendien wordt een gebruikshandleiding opgesteld, zodat de gebruiker van het gebouw de installaties ook op de juiste manier kan gebruiken. Tijdens het bouwproces is geprobeerd de impact op het milieu te beperken door een aannemer te selecteren die is erkend door Bewuste Bouwers of voldoet aan de criteria van checklist A3, zoals het monitoren van energiegebruik, CO2 uitstoot, waterverbruik en luchtvervuiling ten gevolge van bouwactiviteiten en gerelateerde vervoersstromen. Het hout dat wordt gebruikt is op een legale manier geproduceerd en 80% ervan is op een verantwoorde manier geproduceerd. Water Ook op het gebied water wordt alle aandacht besteed aan het verminderen van het verbruik door toepassing van zuinige sanitairsystemen, het toepassen van lekdetectie en watermeters. Bij Waste (afval) wordt zelfs de maximale score behaald, door bijzondere aandacht te besteden aan afvalmanagement op de bouwplaats, maar ook door in het gebouw ruimten te reserveren om hergebruik te faciliteren. Doordat de gebruiker tijdens het ontwerp aan tafel zit, wordt bovendien voorkomen dat die gebruiker bij ingebruikname niet tevreden is over de inrichting. Hoge vervangingskosten en overbodig materiaal wordt daarmee voorkomen. Landgebruik en ecologie Met betrekking tot Landgebruik en Ecologie wordt een hoge score behaald, alleen al omdat sprake is van gebruik van een bestaand gebouw. Daarnaast worden maatregelen getroffen om waar mogelijk planten en dieren medegebruiker te laten zijn van het terrein. Er wordt een sedumdak toegepast, maar ook worden insectenkasten aangebracht bij de daken. Teneinde de flora en fauna ook op regionale schaal te verbeteren, worden rondom het gebouw bomen, hagen en struiken gerealiseerd. Om het medegebruik van het terrein op langere termijn te waarborgen is een beheerplan opgesteld, waarin het onderhoud aan de bomen en planten is vastgelegd, maar ook de periodieke controle en eventuele vervanging van nestkasten is opgenomen. Vervuiling Met betrekking tot Pollution (vervuiling) wordt voorkomen dat de omgeving geluidhinder ten gevolge van de gebouwgebonden installaties ondervindt. Bij de bestaande koelmachine wordt lekdetectie aangebracht, zodat koudemiddelen niet ongemerkt kunnen wegsijpelen. Bij de parkeerplaatsen zijn olieafscheiders gerealiseerd om te voorkomen dat het grondwater vervuild wordt. Tevens is het gebouw voldoende beschermd tegen wateroverlast omdat het risico daarop laag is. Gezondheid Om het gebouw vooral ook voor de gebruiker duurzaam te maken, is uiteraard ook aandacht besteed aan Health (gezondheid). Er is veel daglicht in het gebouw, maar er is ook de mogelijkheid om hinderlijk licht te weren door regelbare lichtwering. De verlichting in het gebouw is voorzien van hoogfrequente voorschakelapparatuur, per zone is de verlichting te regelen. Er is aandacht voor een
4
M13 203.801
goede geluidwering, zowel tegen geluid van buiten als tussen de verschillende verblijfsruimten onderling. Er bevinden zich voldoende te openen delen in de kozijnen. De ventilatiecapaciteit is voldoende volgens Bouwbesluit, maar voldoet niet aan het debiet dat BREEAM stelt. Echter, omdat de bestaande luchtbehandelingsinstallatie niet eenvoudig kan worden uitgebreid naar hogere luchtdebieten maar nog wel in goede staat is, is ervoor gekozen deze installatie niet te vervangen. Transport Een van de voordelen van het bestaande gebouw is de locatie. Het NS-Station is op ongeveer 650 m afstand gelegen, terwijl de bushalte bijna voor de deur is. Iedere tien minuten kan men een bus nemen. Een OV-scherm met vertrektijden van de bussen is nabij de personeelsingang opgehangen. Ook is vlakbij, op zo’n 300 meter, een winkelcentrum gelegen, waar een diversiteit aan winkels is opgenomen, waaronder een supermarkt. Voor het personeel dat met de fiets naar het werk komt, is er een afgesloten fietsenstalling en is douche- en kleedgelegenheid gerealiseerd om zich op te frissen. De duurzaamheidsmaatregelen worden gepresenteerd op de site van de Rabobank. Online informatie voor medewerkers met betrekking tot actuele aspecten van de verbouwing is aanwezig op het intranet van de Rabobank. De cijfers Oppervlakten Het kantoorgebouw heeft een BVO van 6192 m2. De functies in het gebouw zijn kantoorfunctie (gebruiksoppervlak is 3962 m2) en bijeenkomstfunctie (gebruiksoppervlak is 416 m2). Hierin opgenomen zijn de verkeersruimten, waarvan het totaal vloeroppervlak 928,39 m2 bedraagt, en de bergruimten, waarvan het oppervlak totaal 138,24 m2 is.
Overzicht BREEAM Bijeenkomstfunctie GBO m2 GFU kelder
Kantoorfunctie GBO m2
OG stallenmotorvoertuigen GBO m2
GO
BVO
m2
m2
31,42
1648 1523,94
75,36
GFU Begane grond GFU eerste verdieping
83,42
1714,14
840,33
840,33
189,24
825 720
247,66 227,21
664,11
GFU tweede verdieping
689,53
689,53
740
GFU derde verdieping
689,54
689,54
740
GFU vierde verdieping
677,83
677,83
732
GFU vijfde verdieping
392,3
392,3
452
234,81
335
5902,59
6192
25,12 GFU Optopping Totaal
209,69 416,45
3962,2
1523,94
M13 203.801
5
Energiegebruik Na renovatie is het verwachte energiegebruik 419 MJ/m2 BVO. Hiervoor wordt 14,3 MJ/m2 BVO geleverd door duurzame energiebronnen (gasabsorptiewarmtepomp en PV-cellen) en voor de overige 405 MJ/m2 BVO zijn fossiele brandstoffen nodig. Watergebruik Er wordt binnen de gebouwschil geen gebruik gemaakt van grijswater of hergebruik van regenwater. Door de toepassing van de waterbesparende toiletsystemen kan een besparing van 50% op drinkwater worden behaald. Gewoonlijk gebruikt een persoon op een kantoordag 20l drinkwater, waarvan 75% wordt gebruikt voor het toiletgebruik. Wanneer dan daarop een besparing kan worden gerealiseerd van 50% betekent dit dat het toekomstig drinkwatergebruik 12,5 liter/persoon/dag zal zijn, een besparing van maar liefst 38%. Op basis ongeveer 225 werkbare dagen, zal het jaarlijks watergebruik in de toekomst dus ongeveer 2800 l/persoon/jaar zijn.
