Borstkanker tijdig opsporen
Borstkanker tijdig opsporen Borstkanker is wereldwijd de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In Vlaanderen zijn er jaarlijks meer dan 5 000 nieuwe patiënten. De precieze oorzaken van borstkanker zijn nog niet gekend. Je kunt de ziekte dus nooit helemaal voorkomen, maar een gezonde levensstijl kan het risico verminderen. Borstkanker vroeg opsporen is trouwens wel mogelijk. Daarom is het op elke leeftijd belangrijk om aandacht te hebben voor veranderingen in je borsten en vanaf 50 jaar deel te nemen aan de borstkankeropsporing.
Een goed borstgevoel • Er zijn grote natuurlijke verschillen tussen borsten. Het schoonheidsideaal in de media speelt voor sommige vrouwen een belangrijke rol. Toch is het meestal de manier waarop je als vrouw naar je borsten kijkt, die je borstgevoel bepaalt. • Borsten zijn niet alleen van belang voor de voeding van een pasgeboren kind. Ze hebben voor veel vrouwen ook een koesterende functie in de relatie met hun kinderen, hun partner en zichzelf. Borsten spelen een belangrijke rol in de lichaamservaring en seksuele beleving van een vrouw. • Het uiterlijk van borsten wordt bepaald door het volume en de vorm van de borstklier, de tepel en de tepelhof. De borstklier bestaat uit klierweefsel met melkklieren en -gangen. Vetweefsel doet dienst als vulling. Daarnaast zorgt bindweefsel voor de stevigheid en de ophanging van de borst aan de borstkas. Kleine spierbundeltjes rond de tepel bepalen de gevoeligheid van de borst. Verder is er een netwerk van lymfevaten dat weefselvocht naar de bloedbaan brengt. 2
• Onder invloed van hormonale schommelingen veranderen de borsten voortdurend. Vanaf het begin van de puberteit duurt het gemiddeld vier jaar voor ze volgroeid zijn. Tijdens de eerste zwangerschap en borstvoeding neemt het klierweefsel toe. Net voor de menstruatie zijn borsten steviger, knobbeliger en gevoeliger. In de overgangsjaren (= menopauze) wordt een groot deel van het klierweefsel vervangen door vetweefsel.
Aandacht voor veranderingen Ongeacht je leeftijd is het belangrijk om aandacht te hebben voor je borsten en in het oog te houden of er iets verandert. Dat kan door je borsten regelmatig (bijvoorbeeld maandelijks) te bekijken en te betasten (bijvoorbeeld tijdens het wassen of aankleden). Dan weet je wat bij jou normaal is. Een verandering merk je zo misschien gemakkelijker op. Dat waakzaam zijn wordt ook ‘borst-bewustzijn’ genoemd. Een verandering wijst niet automatisch op borstkanker. Het kan ook gaan om een goedaardige afwijking. Maar ook het omgekeerde is waar: als je niets voelt, wil dat niet zeggen dat er zeker niets aan de hand is. Zelf je borsten onderzoeken kan dus soms onterecht een gevoel van veiligheid geven of een gevoel van angst oproepen als je een verandering voelt.
Meestal goedaardig Knobbeltjes in je borst kunnen heel verschillend aanvoelen en veranderen tijdens je menstruele cyclus. Een verandering in de structuur van je borst kan wijzen op een borstaandoening. Het merendeel daarvan is niet levensbedreigend. Voor zekerheid over de aard van de aandoening of over wat je voelt, vraag je het best advies aan je arts.
3
Een paar voorbeelden: • Een vetknobbel of lipoom is een opstapeling van vetcellen. Het is pijnloos en op zich niet erg. Een behandeling is niet echt nodig, tenzij de knobbel hinderlijk wordt. • Een ontsteking van de borstklier of mastitis kan ontstaan bij borstvoeding. Er is een harde, rode en pijnlijke vlek in de borst. Je hebt koorts en voelt je grieperig. De ontsteking kan behandeld worden met antibiotica. • Een borstabces kan het gevolg zijn van een te laat ontdekte borstontsteking. Het heeft dezelfde symptomen als een ontsteking en wordt meestal behandeld met antibiotica. • Een fibro-adenoom is een klierweefselgezwel dat reageert op hormonale schommelingen maar meestal geen pijn doet. Verwijdering is normaal niet nodig tenzij de knobbel groter wordt en pijn doet. • Een cyste is een gezwel met vocht. Ze is vaak drukgevoelig en pijnlijk. Een cyste kan verdwijnen en terugkomen naargelang het verloop van je cyclus. Met een punctie kan de vloeibare inhoud weggezogen worden. • Mastopathie is een verzamelnaam voor verschillende aandoeningen in het klierweefsel. De borst voelt vaak pijnlijk, gespannen en onregelmatig aan. Sommige vrouwen hebben er enkel last van tijdens hun menstruatie. Het kan ook de reden zijn dat er vocht uit de tepels komt.
4
Soms kwaadaardig Sommige veranderingen kunnen wijzen op de ontwikkeling van borstkanker. Om zelf veranderingen of signalen te kunnen opmerken, is het belangrijk dat je je borsten goed kent. Daarom is het zinvol om je borsten regelmatig te controleren. Dat is ook zo voor vrouwen van 50 tot en met 69 jaar die tweejaarlijks een screeningsmammografie laten nemen. Aandachtspunten: • Liggen je tepels ongeveer op dezelfde hoogte? • Zijn je tepels in dezelfde richting georiënteerd? • Verschijnt er uitslag, eczeem of korstvorming rond je tepels? • Is een van je tepels onlangs meer ingetrokken? • Is er een kleine wonde, vochtverlies uit je tepel of een verzwering? • Zijn er recente veranderingen in vorm of grootte van je borst? • Liggen de onderranden ongeveer op dezelfde hoogte? • Is er een afvlakking of welving die er voordien niet was? • Is er een kuiltje of intrekking, een knobbeltje, een kleurverandering of duidelijke vergroting van de poriën (zoals de ‘poriën’ van een sinaasappel)? • Is er een zwelling of verharding in je borst of okselholte? • Voelt je borst pijnlijk of zwaarder aan?
Als je zo’n verandering opmerkt, raadpleeg je het best je arts. Die kan je adviseren om je borsten te laten onderzoeken. 5
Wat is borstkanker? Veel cellen in het lichaam hebben slechts een beperkte levensduur. Om gezond te blijven moet iedere lichaamscel die verloren gaat, vervangen worden door een nieuwe cel met dezelfde eigenschappen. Dat proces van celdeling is afhankelijk van allerlei controle- en vernietigingsmechanismen. Als het lichaam er niet in slaagt om afwijkende cellen te verwijderen of uit te schakelen via de natuurlijke afweer, dan kan er zich een abnormale weefselmassa ontwikkelen met veel afwijkende cellen. Zo ontstaat een kankergezwel. Wat een cel doet ontaarden en waarom iemand borstkanker krijgt, is niet met zekerheid geweten. Als de kankercellen in de omringende weefsels doordringen, kunnen ze gezond weefsel vernietigen. Als ze zich losmaken uit het gezwel en zich via de lymfevaten en het bloed in het hele lichaam verspreiden, ontstaan uitzaaiingen of metastasen. Het is belangrijk om borstkanker in een vroeg stadium te ontdekken.
Risicofactoren Borstkanker komt vooral voor bij vrouwen. Bij mannen is het een eerder zeldzame aandoening. Meestal is er geen duidelijk aanwijsbare oorzaak. Je kunt dus nog niets doen waardoor je helemaal zeker bent dat je geen borstkanker zult krijgen. Het is duidelijk dat de leeftijd een rol speelt. 75 % van de borstkankers bij vrouwen komen namelijk voor boven de leeftijd van 50 jaar. Verder is bekend dat een aantal erfelijke of hormonale factoren het risico verhogen, bv. • familiale of erfelijke aanleg: als je moeder, zus, tante of grootmoeder borstkanker hadden, kan je een verhoogd risico hebben. Soms worden zelfs genetische afwijkingen vastgesteld maar het gaat slechts om 5 tot 10% van alle gevallen van borstkanker.
6
• een lange vruchtbare periode: regelmatige menstruatie voor 12 jaar of menopauze na 55 jaar; • kinderloosheid of eerste voldragen zwangerschap na 35 jaar. Ook het eerder gehad hebben van borstkanker speelt een rol. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat ook de volgende factoren een negatieve invloed kunnen hebben: • langdurige inname van de pil: kort na de eerste menstruatie, gedurende vele jaren voor de eerste zwangerschap en in de tien jaar voor de menopauze; • langdurige hormonenbehandeling na de menopauze; • zwaarlijvigheid na de menopauze; • ongezonde leefgewoonten zoals roken, te weinig groenten en fruit, te veel alcohol, te weinig lichaamsbeweging, onnodige blootstelling aan medische straling, te veel stress. Als je een van die factoren bij jezelf herkent, betekent dat niet per se dat je borstkanker zult krijgen. Het betekent ook niet dat je geen borstkanker zult krijgen als je er geen enkel bij jezelf herkent. Bespreek je persoonlijke risicofactoren met je arts. Laat je medisch goed opvolgen om een eventueel beginnende borstkanker zo vroeg mogelijk op te sporen.
7
Borstkanker opsporen Hoe vroeger, hoe beter Borstkanker kan in een vroeg stadium opgespoord worden via een opsporingsmammografie. De foto’s kunnen heel kleine afwijkingen tonen, lang vooraleer je ze kunt voelen of zien. Bij de meeste vrouwen na de menopauze heeft het klierweefsel in de borsten zich grotendeels omgezet in vetweefsel, waardoor afwijkingen op de foto’s beter zichtbaar worden dan voordien. Als de mammografie een afwijking aan het licht brengt, kan je arts een bijkomend onderzoek (bv. een echografie) voorstellen. Dat onderzoek kan meer informatie geven over een afwijking en kan bv. een cyste onderscheiden van een tumor. Als je arts een bijkomend onderzoek voorschrijft, betekent dat niet noodzakelijk dat je borstkanker hebt. Als borstkanker in een vroeg stadium ontdekt wordt, is er meestal een minder ingrijpende operatie en behandeling nodig en verhogen je genezingskansen.
8
Mammografie Een mammografie is een röntgenfoto van de borsten. Bij dat onderzoek worden de borsten tussen twee platen gelegd en wat aangedrukt. Sommige vrouwen staan eerder huiverig tegenover een mammografie. Ze vinden het onderzoek pijnlijk of onaangenaam, zijn beschaamd of bang. Een mammografie kan gebruikt worden om na te gaan wat er aan de hand is als je aan je borst een verandering voelt of ziet. Daarnaast wordt een mammografie ook gebruikt om borstkanker vroeg op te sporen bij vrouwen die geen klachten hebben, bijvoorbeeld in het kader van het Vlaams bevolkingsonderzoek. Zoals elk onderzoek heeft ook een mammografie haar beperkingen. Niet alle veranderingen in de borst zijn erop te zien. Toch is het belangrijk de voor- en nadelen van het onderzoek af te wegen.
Deelnemen aan het bevolkingsonderzoek Vrouwen van 50 tot en met 69 jaar zonder klachten kunnen zelf kiezen hoe ze instappen in het bevolkingsonderzoek. Je kunt met een voorschrift van je arts een opsporingsmammografie (ook screeningsmammografie genoemd) laten uitvoeren. Doe je dat niet gedurende een periode van twee jaar, dan ontvang je een brief van een regionaal screeningcentrum (ook centrum voor borstkankeropsporing genoemd) waarin een afspraak bij een erkende radiologische dienst in jouw buurt wordt voorgesteld.
VLAAMS BEVOLKINGSONDERZOEK NAAR BORSTKANKER 9
Alle foto’s die in het kader van het Vlaams programma in een erkende radiologische dienst worden genomen, worden nog door een tweede radioloog beoordeeld in een van de regionale screening centra (Antwerpen, Brugge, Brussel, Gent en Leuven). Daarna krijgen jij, je arts en de radioloog die de foto’s genomen heeft van het regionaal screeningcentrum schriftelijk bericht over het resultaat. Bij sommige vrouwen wordt bijkomend onderzoek aangeraden om uit te maken of er inderdaad sprake is van een afwijking en zo ja, of het om een goed- of kwaadaardige afwijking gaat. Vrouwen jonger dan 50 of ouder dan 69 jaar die geen klachten hebben en een mammografie willen laten nemen, bespreken dat met hun arts. Hoewel ook bij vrouwen jonger dan 50 jaar borstkanker kan vastgesteld worden, worden zij niet systematisch voor het onderzoek uitgenodigd omdat radiografische foto’s vaak minder duidelijk zijn bij jongere vrouwen. Ze hebben nog meer klierweefsel in hun borsten, waardoor de röntgenfoto’s minder goed te beoordelen zijn.
10
Borstkanker, wat nu? Als uit de onderzoeken blijkt dat je kanker hebt, wil je misschien zo snel mogelijk verder opgevolgd en behandeld worden. Nochtans evolueert borstkanker meestal nauwelijks op één of twee maanden. Je hebt dus tijd om eerst wat meer informatie in te winnen en eventueel aanvullende onderzoeken te laten uitvoeren vooraleer je met een behandeling start. Bespreek met je arts welke aanpak de grootste kans op succes biedt, de minste nadelen heeft en de beste kansen openlaat voor verdere therapie.
Leidraad voor een gesprek met je arts Misschien maken hevige emoties het je moeilijk om informatie op te nemen. Neem iemand mee naar de arts of noteer dingen waarop je later kunt terugkomen. Vraag je arts om in te gaan op je vragen en problemen, op een duidelijke manier zodat je alles begrijpt. Je kunt uitleg vragen over:
De diagnose: • Wat is er met mij aan de hand? • Zijn er bijkomende onderzoeken nodig? Welke? Waarom? • Wanneer ken ik de onderzoeksresultaten? • Is er controle voorzien? Welke? Wanneer?
11
De vooropgestelde behandeling: • Welke verschillende behandelingsvormen zijn er? • Wat is het beoogde resultaat, de vermoedelijke duur …? • Namen van gespecialiseerde verzorgingsinstellingen en artsen • Wat is de vermoedelijke datum van opname en ontslag in het ziekenhuis? • Wat zijn de te verwachten lichamelijke gevolgen? • Wordt er een deel van de borst weggenomen? Hoe gebeurt dit? Wat nadien? • Wat zijn de te verwachten gevolgen voor mijn sociaal leven? • Hoe zal ik mij voelen? • Welke mogelijke invloed heeft de ingreep op mijn partnerrelatie, seksuele beleving? • Wat zijn de mogelijke risico’s bij de behandeling? • Wat zijn de risico’s van niet-behandeling, van minder vergaande ingrepen? • Zijn er alternatieve geneeswijzen mogelijk? • Adressen van zelfhulpgroepen • Wat is de totale kostprijs van de behandeling?
12
Als je bang bent voor de emotionele belasting, dan kun je je arts zeggen dat je liever niet in detail geïnformeerd wilt worden. Bedenk wel dat informatie ook voordelen biedt, bijvoorbeeld kunnen kiezen om actief aan de behandeling mee te werken.
Behandeling De behandeling van borstkanker verschilt van persoon tot persoon. De methode wordt bepaald door de ligging, de grootte en de aard van het gezwel. Ook eventuele uitzaaiingen, aantasting van de oksellymfeklieren en de leeftijd van de patiënt spelen mee bij het bepalen van een behandeling op maat. Een multidisciplinair team beoordeelt in overleg met de patiënte welke combinatie van behandelingen de beste kansen op herstel of genezing biedt.
Heelkunde Via een chirurgische ingreep kan een klein, goed gelokaliseerd kankergezwel verwijderd worden.
Radiotherapie De aangetaste borst en oksel worden gericht bestraald om de eventueel overblijvende kankercellen te vernietigen.
Chemotherapie Medicatie wordt rechtstreeks in de bloedbaan gebracht om kwaadaardige cellen in het hele lichaam te vernietigen. Dat verkleint de kans op uitzaaiingen.
Hormoontherapie Als de tumor hormoongevoelig is, kan de groei ervan geremd worden door bepaalde hormonen toe te dienen of door de hormoonproductie van bepaalde organen stil te leggen.
13
14
Voor verdere ondersteuning Heb je vragen na het lezen van deze folder? Aarzel niet om bijkomende informatie te vragen bij: • Je huisarts of gynaecoloog • De Vlaamse Liga tegen Kanker: Vlaamse Kankertelefoon 078 150 151 elke werkdag van 9 tot 17 uur,
[email protected], www.tegenkanker.be • De Kankerfoon, de hulplijn van de Stichting tegen kanker (www.kanker.be). Iedere werkdag van 9 tot 13 uur en op maandag tot 19 uur kun je terecht op het nummer 0800 15 802 om te praten over kanker met artsen of verpleegkundigen. • Zelfhulpgroepen in je regio. Je kunt ze opvragen bij het Trefpunt Zelfhulp, E. Van Evenstraat 2c, 3000 Leuven, Tel. 016 23 65 07, www.zelfhulp.be • www.borstkanker.net • www.borstkankeropsporing.be (over het bevolkingsonderzoek en de erkende radiologische diensten)
15
Deze folder is een realisatie van de dienst Gezondheidspromotie van CM i.s.m. het Consortium van erkende regionale screeningscentra van de Vlaamse Gemeenschap vzw.
Deze en andere folders zijn te verkrijgen bij de dienst Gezondheidspromotie van je CM-ziekenfonds of via www.cm.be. V.U.: Bert Peirsegaele, Haachtsesteenweg 579 postbus 40, 1031 Brussel
FOL048
© CM - februari 2012
Ben je al CM-lid, dan weet je dat je op CM kunt rekenen. Ben je nog geen lid, dan nodigen we je uit om onze troeven te leren kennen. Ga langs in het CM-kantoor in je buurt of surf naar www.cm.be.
