Geef borstkanker minder kans Verklein het risico en laat u tijdig onderzoeken
Deze brochure vertelt hoe u uw risico op borstkanker kan verkleinen en hoe u borstkanker vroegtijdig kan opsporen. De informatie is bedoeld voor vrouwen van alle leeftijden. Als voorbereiding op deze brochure organiseerde de Vlaamse Liga tegen Kanker een gesprekstafel met deskundigen uit verschillende disciplines. Specialisten uit de medische oncologie, de radiotherapie, de gynaecologie, de radiologie en de borstkankerscreening kwamen, samen met vertegenwoordigers van de huisartsen, de vrouwenorganisaties en de ziekenfondsen tot een consensus over deze tekst.
Wat is borstkanker? Kanker ontstaat als er iets mis gaat in een cel, waardoor de normale groei van de cel ontregeld geraakt. Kankercellen beginnen zich ongecontroleerd te delen, ze dringen door in het omliggende weefsel en richten daar schade aan. Er zijn verschillende types borstkanker: sommige zijn moeilijker opspoorbaar en worden dan ook vaak in een later stadium ontdekt, andere zijn wel makkelijk op te sporen maar groeien dan weer sneller. Als borstkankercellen niet worden behandeld, zullen ze steeds verder doordringen in het omringende gezonde borstweefsel. De kans bestaat ook dat ze zich verspreiden, onder andere via het lymfestelsel. Het lymfestelsel speelt een belangrijke rol bij de productie van afweerstoffen tegen ziekteverwekkers. Het bestaat uit lymfevaten en lymfeklieren of lymfeknopen. De meeste lymfevaten in de borst leiden naar lymfeklieren in de oksel. Als borstkankercellen de lymfeklieren onder de arm bereiken, kunnen ze verder groeien en zich van daaruit verder uitzaaien. Ook via de bloedvaten kunnen kankercellen zich verspreiden. Het is dus belangrijk de diagnose zo vroeg mogelijk te stellen. Hoe vroeger borstkanker ontdekt wordt, hoe groter de kans op volledige genezing of op een borstsparende operatie en hoe kleiner de kans op chemotherapie en een dikke arm. Dit laatste bijverschijnsel ontstaat soms wanneer de lymfebanen van de borst naar de oksel moeten verwijderd worden.
Enkel een mammografie kan borstkanker in een zeer vroeg stadium opsporen. 3
Hoe frequent en op welke leeftijd komt borstkanker voor? Volgens gegevens van de Vlaamse Kankerregistratie van het jaar 2000 krijgt 1 op de 9 vrouwen borstkanker voor haar 75ste levensjaar. Borstkanker komt voor op alle leeftijden maar de kans neemt toe met het ouder worden. De gemiddelde leeftijd ligt rond 55 jaar. De erfelijke en de familiale vorm van borstkanker wordt gemiddeld op jongere leeftijd vastgesteld (tussen 25 en 40 jaar) en betreft 5 tot 10% van alle borstkankers.
Welke zijn de risicofactoren? Over de oorzaken van borstkanker is nog niet alles geweten. Wel weten we dat sommige vrouwen een groter risico op borstkanker lopen dan andere vrouwen. • Vrouwen ouder dan 50 jaar: 75% van de borstkankers wordt ontdekt bij vrouwen boven de 50 jaar. • Vrouwen met een familiale of erfelijke voorbeschiktheid: vrouwen met meerdere verwanten aan dezelfde kant van de familie die borst- en/of eierstokkanker gehad hebben. • Vrouwen die vroeger al borstkanker gehad hebben. • Vrouwen die vroeg menstrueerden (vóór hun 12 jaar), laat in de overgang kwamen of weinig of geen kinderen hebben, of hun eerste kind op latere leeftijd kregen. • Vrouwen die voor menopauzale klachten een hormoonbehandeling nemen die bestaat uit een combinatie van oestrogeen en progestageen. Het risico op borstkanker neemt toe bij langdurig gebruik van deze hormooncombinatie. • Vrouwen met overgewicht en dan vooral overgewicht na de menopauze. • Vrouwen die dagelijks twee of meer glazen alcohol gebruiken.
4
Verhoogt hormoongebruik het risico op borstkanker? 1.De anticonceptiepil Meestal is er geen bezwaar tegen het gebruik van hormonale anticonceptie (‘de pil’). Voor zover geweten, verhoogt ‘de pil’ het risico op borstkanker slechts zeer licht. En ze beschermt tegen andere kankers zoals kanker van het baarmoederlichaam en eierstokkanker. Het gebruik van de pil is enkel aangewezen met het oog op contraceptie. Als de menopauze bereikt is,stopt u er het best mee. Voor vrouwen die borstkanker gehad hebben, is het niet aangewezen extra vrouwelijke hormonen te nemen, dus ook geen anticonceptiepil.
2.Een hormonale behandeling voor menopauzale klachten Een langdurige hormonale behandeling tegen menopauzale klachten die bestaat uit de combinatie van oestrogeen en progestageen doet het risico op borstkanker toenemen. De combinatie oestrogeen en progestageen bemoeilijkt bovendien het opsporen van borstkanker met een mammografie. Neemt u een hormonale behandeling tegen menopauzale klachten, dan laat u zich het best regelmatig opvolgen door een arts. Als u al meer dan vijf jaar een behandeling volgt, bespreek dan met uw arts wat de voor- en nadelen van deze behandeling voor u zijn. Indien uw arts een verdere behande-
Leer uw borsten kennen. Contacteer uw arts bij een verandering. 5
ling met hormonen voorschrijft, is het belangrijk dat de dosis zo laag mogelijk gehouden wordt. Na een bepaalde tijd evalueert de arts samen met u het verdere nut van deze behandeling. Een regelmatige controle, en voor vrouwen tussen de 50 en 69 jaar een deelname aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker (zie verder), blijven alleszins aan te raden. Meer info over hormoongebruik in de menopauze vindt u in de brochure van de Vlaamse Liga tegen Kanker ‘Gezond omgaan met de menopauze. 20 vragen en 20 antwoorden over hormoongebruik’ U kan de folder aanvragen op het secretariaat van de VLK, telefonisch: 02/227.69.69 of per e-mail
[email protected] of lezen op de website www.tegenkanker.be/publicaties
Hoe het risico op borstkanker verkleinen? 1. Op elke leeftijd Het is vaak moeilijk te zeggen waarom een vrouw borstkanker krijgt. Bij het ontstaan van borstkanker spelen verschillende factoren een rol.Toch kan u op elke leeftijd met een actieve levenstijl en een gezonde voeding de kans op borstkanker verkleinen.
Een actieve levensstijl Vrouwen die regelmatig bewegen, hebben minder risico op borstkanker dan vrouwen die weinig bewegen. Dit geldt zeker voor vrouwen na de menopauze. Doe dus elke dag matig fysieke inspanningen zoals wandelen,
Overgewicht, vooral na de menopauze, verhoogt het risico op borstkanker. 6
fietsen, zwemmen en tuinieren. Bouw elke dag een half uur beweging in. Dit halfuur mag zelfs opgedeeld worden in twee keer een kwartier of drie keer tien minuten. Dit is best haalbaar. Neem de fiets of ga te voet winkelen en laat de auto thuis. Maak van deze dagelijkse fysieke inspanningen een gewoonte voor het leven.
Gezonde voeding Gezonde voeding is belangrijk, zeker op jonge leeftijd. Het vermindert uw risico op kanker later. Voor borstkanker is er nog geen specifiek bewijs dat voeding het risico doet dalen. Toch is gezonde voeding aan te raden omdat het, samen met beweging, overgewicht voorkomt. En overgewicht – vooral na de menopauze – verhoogt het risico op borstkanker (zie verder). Vijf vuistregels voor een gezonde voeding: • breng genoeg afwisseling op uw bord • eet veel groenten en fruit • vervang vlees regelmatig door vis, eieren of andere vleesvervangers • vervang dierlijke vetten door onverzadigde plantaardige vetten • wees zuinig met alcohol
2. Na de zwangerschap Het geven van borstvoeding verlaagt het risico op borstkanker vóór de menopauze. Hoe langer een vrouw borstvoeding geeft, hoe langer er een hormoononderdrukking is en hoe meer het risico op borstkanker vóór de menopauze daalt.
3. Bij vrouwen met overgewicht Het is aangetoond dat overgewicht - en dan vooral overgewicht na de menopauze - het risico op borstkanker verhoogt. Om dit risico te doen dalen zorgt u er het best voor dat uw Body Mass Index (BMI) onder de 30 blijft. Zo berekent u uw BMI. BMI = 7
uw gewicht in kilogram kwadraat van uw lengte in meter
U kan uw BMI onder controle houden door vetarm te eten, veel groenten en fruit te eten, uw voeding voldoende te variëren, regelmatig te bewegen en slechts matig alcohol te gebruiken.
Hoe borstkanker vroegtijdig opsporen? 1. Leer uw borsten kennen De meeste tumoren worden door de vrouw zelf ontdekt. Daarom is het heel belangrijk dat u uw borsten leert kennen en onmiddellijk uw arts contacteert bij een verandering, zoals een pijnloos knobbeltje, deukjes of kuiltjes, een ingetrokken tepel, een rode tepel, eczeem, vocht uit de tepel of een zweertje op de borst dat niet geneest. Het is niet nodig om maandelijks op een vast tijdstip en volgens een bepaalde procedure uw borsten te onderzoeken. Recent onderzoek heeft immers aangetoond dat dit maandelijks zelfonderzoek geen enkel effect heeft op de vermindering van het aantal sterfgevallen door borstkanker omdat het gezwel meestal te laat wordt ontdekt. Enkel een mammografie kan borstkanker in een zeer vroeg stadium, dit wil zeggen wanneer de afwijking nog niet voelbaar is, opsporen en zo het aantal sterfgevallen door borstkanker doen dalen (zie verder).
2. Mammografie Bij een mammografie worden röntgenfoto’s van de borsten genomen. Radiologen bekijken deze foto’s om te zien of er afwijkingen zijn in de borsten, die later kunnen uitgroeien tot borstkanker. Vaak zijn deze afwijkingen in het geheel niet voelbaar. De stralingsdosis bij een mammografie wordt zo laag gehouden dat er zo goed als geen gevaar is voor de gezondheid van de vrouw. 8
Vrouwen met klachten of vrouwen die borstkanker gehad hebben Als u een verandering in uw borsten opmerkt (knobbeltje, deukjes of kuiltjes, een ingetrokken tepel, een rode tepel, eczeem, vocht uit de tepel, een zweertje op de borst of andere) gaat u het best zo snel mogelijk naar uw arts, die dan eventueel een mammografie kan voorschrijven. Als u borstkanker gehad hebt, laat u zich het best opvolgen door uw behandelende arts. Die zal op geregelde tijdstippen een mammografie aanraden. Deze mammografie is niet gratis. Indien nodig wordt er ook een echografie van de borsten genomen.
Vrouwen zonder klachten Omdat het klierweefsel bij vrouwen jonger dan 50 jaar (voor de menopauze) in veel gevallen nog zeer overvloedig aanwezig is, is het over het algemeen moeilijk om bij deze vrouwen borstkanker vroegtijdig op te sporen met een mammografie. Dit kan leiden tot onnodige operatieve ingrepen of biopsieën. Bij vrouwen ouder dan 50 is een mammografie wel een goede methode om borstkanker vroegtijdig op te sporen. Met uitzondering voor vrouwen met een erfelijke of familiale voorbeschiktheid (zie punt 3), geldt volgend advies:
• U bent jonger dan 40 jaar Bent u jonger dan 40 jaar en hebt u geen klachten? Dan zijn een regelmatige mammografie en echografie niet aangewezen om borstkanker vroegtijdig op te sporen.
• U bent tussen 40 en 49 jaar Bent u tussen 40 en 49 jaar en hebt u geen klachten, vraag dan advies aan uw arts. Die zal u informeren over de fre-
Regelmatig bewegen verlaagt het risico op borstkanker. 9
quentie en de voor- en nadelen van een mammografie op uw leeftijd. Een voordeel van het onderzoek is dat borstkanker vroegtijdig wordt opgespoord. Een nadeel is dat een mammografie kan leiden tot een onnodige operatieve ingreep of biopsie. Indien nodig zal hij u een voorschrift voor een mammografie geven. Deze mammografie is niet gratis en kan al dan niet aangevuld worden met een echografie.
• U bent tussen 50 en 69 jaar Behoort u tot de leeftijdsgroep van 50 tot 69 jaar en hebt u geen klachten? Dan is het aangewezen om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker, dat georganiseerd wordt door de Vlaamse overheid. In het kader van het bevolkingsonderzoek wordt om de twee jaar een mammografie genomen. Deze mammografie wordt ook screeningsmammografie genoemd. Het onderzoek is volledig gratis. Gratis betekent hier zeker niet verlies aan kwaliteit. Integendeel, er worden bijzonder hoge kwalitatieve eisen gesteld. Zo wordt de apparatuur streng gecontroleerd en bediend door ervaren mensen in een erkende radiologische eenheid. De foto’s worden, in tegenstelling tot de foto’s bij een betalende mammografie, door twee radiologen onafhankelijk van elkaar gecontroleerd. Als de twee radiologen het niet eens zijn, overleggen ze en wordt eventueel een derde radioloog geraadpleegd. Het heeft voor de vrouwen uit deze leeftijdsgroep, die geen klachten hebben, geen zin jaarlijks een betalende mammografie, al dan niet met een echografie, te laten nemen. Om de twee jaar deelnemen aan het gratis bevolkingsonderzoek volstaat. Er zijn twee manieren om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. - U gaat in op de uitnodiging van het regionaal screeningscentrum die u per post krijgt. - U brengt het ter sprake tijdens het eerstvolgende contact met uw arts, die u zal adviseren en doorverwijzen.
• U bent ouder dan 69 jaar Na 69 jaar evolueert borstkanker trager en is het zelden nog een oorzaak van sterfte. Maar toch is het belangrijk dat u het nemen van een mammografie met uw arts bespreekt. Deze mammografie is niet gratis. 10
3. Vrouwen met een familiale of erfelijke voorbeschiktheid Vrouwen met een familiale of erfelijke voorbeschiktheid, d.w.z. vrouwen met meerdere verwanten aan dezelfde kant van de familie met borst- en/of eierstokkanker, hebben een verhoogd risico op borstkanker. Ook bepaalde kankers bij de man, zoals borstkanker en prostaatkanker op vroege leeftijd, doen het risico op borstkanker bij vrouwelijke verwanten toenemen. Als dit in uw familie voorkomt, bespreek het dan met uw arts, die u dan eventueel zal doorverwijzen naar een genetisch centrum.
Borstkanker bij mannen Borstkanker kan ook bij mannen voorkomen, maar is eerder een zeldzame aandoening. Minder dan één procent van alle borstkankergevallen doen zich bij mannen voor. De verhouding is: 150 vrouwen tegenover 1 man. Bij een knobbel in de borst of een andere verandering in de borststreek geldt ook hier het advies: contacteer onmiddellijk uw huisarts.
Afwijkingen die gevonden worden door een mammografie zijn vaak niet voelbaar. 11
VLK-folders die aansluiten bij dit onderwerp: • Borstkankerscreening in Vlaanderen. Een antwoord op uw vragen • Bewegen is gezond. Kies voor een bewogen leven • Gezond omgaan met de menopauze. 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik U kan deze folders opvragen bij de Vlaamse Liga tegen Kanker, telefonisch: 02/227.69.69 of per email
[email protected] of lezen op de website www.tegenkanker.be/publicaties.
Redactie: Katelijne Lauwers en Hedwig Verhaegen Foto: The Image Bank Grafische vormgeving en druk: exemplaar
© VLK augustus 2005 Is deze folder ouder dan 2 jaar, informeer dan of er een nieuwe uitgave bestaat.
Vlaamse Liga tegen Kanker Koningsstraat 217 – 1210 Brussel Tel. 02/227.69.69 – Fax 02/223.22.00 E-mail:
[email protected] Website: www.tegenkanker.be Rekeningnummer 488-6666666-84
Verantwoordelijke uitgever: Leo Leys, Koningsstraat 217, 1210 Brussel
Vragen over gezond leven en de preventie van kanker
