Bentje en de bruine beer Handleiding voor de leerkracht – Groep 1-2
Colofon © Cubiss Tilburg, 2006
Samenstelling: Marion Bolte, Cubiss Muziekactiviteiten L. de Laat en L. van den Berg-Hermsen van Factorium Tilburg Rode Draad\handleiding leerkracht\Bentje en de bruine beer groep 1-2 leerkr\300608
Inhoudsopgave
pagina
1.
Inleiding
5
2. 2.1 2.2
Inhoud en opzet van het project Inhoud project Bentje De opzet van dit project
6 6 6
3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.5 3.5.1
Introductie en werkwijze Introductie en werkwijze in week één Voorbereiding Introductie van het project met de seizoenstafel Verwerkingssuggesties Introductie en werkwijze in week twee Voorbereiding Interactie voorlezen met gebruik van de vertelkoffer (zak) Verwerkingssuggesties Introductie en werkwijze in week drie Voorbereiding Interactief voorlezen Verwerkingssuggesties Introductie en werkwijze in week vier Voorbereiding Verteltafel Verwerkingssuggesties Introductie en werkwijze in week vijf Afsluiting van het project
Bijlage: - kopieervel binnen- en buitenoren Bentje
7 7 7 8 9 11 11 11 12 13 13 13 14 16 16 16 17 18 17
1.
Inleiding
In deze handleiding vindt u een uitwerking om met het project ‘Bentje en de bruine beer’ te werken. Plezier beleven aan een boek staat centraal bij de Rode Draad, het leesbevorderingsproject voor het basisonderwijs waar ook dit project deel van uitmaakt. In groep 1 en 2 ligt het accent op voorlezen. Voorlezen, het samen bekijken van prentenboeken en er over praten, versjes lezen en liedjes zingen zijn belangrijke elementen in leesbevordering voor de kleuters. Door voorlezen en plaatjes kijken komen kinderen actief en passief met taal in aanraking. Er is een positieve samenhang vastgesteld tussen het voorlezen en het aanvankelijk en begrijpend lezen van kinderen. Ook speelt het boek een grote rol bij de ontwikkeling van fantasie en creativiteit, bij de uitbreiding en herkenning van de leefwereld en bij het herkennen van en leren omgaan met gevoelens. Dit komt nadrukkelijk aan de orde bij het werken met prentenboeken in de klas. In deze handleiding vindt u allerlei suggesties om het boek interactief aan te bieden. Deze suggesties zijn gebaseerd op de richtlijnen van VVE-Taallijn. Interactief voorlezen is één van de onderdelen van VVE -Taallijn ( www.sardes.nl/projecten). Taallijn is ontwikkeld door het Expertisecentrum Nederlands en Sardes in opdracht van Ministerie van OCW. Binnen de Taallijn ligt de nadruk op de interactie met en tussen kinderen. Doel van de interactie is naast taalaanbod ook taalproductie te stimuleren. Taal leren kinderen voor een belangrijk deel door het voeren van gesprekken. Inzet in onderwijspraktijk Het project kan op verschillende manieren in de onderwijspraktijk ingezet worden. Het project sluit aan op de Kerndoelen basisonderwijs die in het schooljaar 2009 – 2010 volledig ingevoerd zullen zijn: Kerndoel 9 Nederlands Schriftelijk taalonderwijs: De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten. Kerndoel 54 Kunstzinnige oriëntatie: De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens en ervaring mee uit te drukken en om ermee te reflecteren. Centraal in dit project staat het prentenboek Bentje en de bruine beer. Het verhaal kent verschillende thema’s zoals seizoenen, knuffel kwijt, speuren, muziek. Het project richt zich vooral op het stimuleren van de taalontwikkeling van kleuters. Daarnaast vormt het verhaal een zinvolle context voor allerlei activiteiten die in een kleuterklas aan de orde komen. Spoorzoeken is bijvoorbeeld een thema dat in veel kleuterprogramma’s zoals Schatkist (Zwijsen) of Pluspunt (Malmberg) voorkomt. Dit onderwerp wordt in deze handleiding uitgewerkt waardoor dit project leerstofvervangend is in te zetten. Ook thema’s als ‘knuffel kwijt’ of ‘wat heb je aan vandaag’ bieden aanknopingspunten om met het project te werken. Dit zijn thema’s die aan de orde komen in stimuleringsprogramma als Piramide (Cito) en Ik & Ko (Zwijsen). In het verhaal komen drie seizoenen voor. In de handleiding wordt beschreven hoe de leerkracht het accent kan leggen op het seizoen van dat moment. Bentje verwerkt haar emoties door het zingen van liedjes. Daarom is er voor dit project samenwerking gezocht met Factorium, muziekschool in Tilburg. Zij zijn verantwoordelijk voor de muzikale uitwerking in het project. Het project biedt zowel een literaire als een muzikale uitwerking waardoor het ook ingezet kan worden als een project binnen cultuureducatie.
5
2.
Inhoud en opzet van het project
2.1
Inhoud project Bentje U ontvangt van de bibliotheek het prentenboek ‘Bentje en de bruine beer’ van Angela MacAllister. Dit prentenboek staat centraal in het project. Het verhaal gaat over het konijntje Bentje. Zij verdwaalt in een groot bos. Gelukkig ontmoet zij Beer die haar veilig thuis brengt. Door het invallen van de winter vraagt Bentje zich af of Beer zijn hol wel goed heeft kunnen bereiken. Ze gaat hem zoeken en maakt daarbij gebruik van een rode draad om de weg terug te vinden. Als de wol op is stelt ze de terugweg veilig door de wol van haar truitje uit te trekken en daarmee het spoor verder te trekken. Uiteindelijk vindt ze Beer en bouwt met vrienden uit het bos een afdak waaronder hij lekker warm zijn winterslaap kan houden. Naast dit prentenboek ontvangt u van de bibliotheek de volgende materialen om het verhaal te introduceren en te verwerken: - een berenkopkussen; - haasje Bentje; - een blauw/witte truitje; - een rood/wit T-shirt; - een knot rode wol; - een handleiding.
2.2
De opzet van dit project Het prentenboek ‘Bentje en de bruine beer’ van Angela MacAllister staat centraal in dit project. In het verhaal zingt Bentje allerlei liedjes. Dit gegeven was de reden om samen te werken met Factorium; muziekschool in Tilburg. Muziekdocenten beschrijven in de handleiding allerlei muzikale activiteiten naar aanleiding van dit prentenboek. Voor de uitvoering van de muzikale suggesties heeft u de cd ‘Vier jaargetijden’ van Vivaldi nodig. Ook kunt u de muziek bij de verschillende liedjes downloaden via de website van Cubiss. Vul in bij zoeken: Bentje, Hier vindt u de link Muziek project Bentje. In de handleiding wordt uitgegaan van een projectperiode van vijf weken. U kunt op verschillende manieren werken met het project. Bijvoorbeeld: tijdens de periode dat de Rode Draad op school is werkt u iedere week één dag met het project. Natuurlijk kunt u er ook voor kiezen om het werken met het project te clusteren tot een periode van twee tot drie weken. De voorleesactiviteiten zijn in deze handleiding beschreven volgens de richtlijnen van Taallijn VVE. De taallijn VVE volgt een voorleescyclus met zes stappen. Deze stappen zijn in de handleiding Bentje geïntegreerd in de verschillende projectweken. 1. Voorbereiden van de leerkracht. Verhaal lezen en probleemstelling bepalen. 2. Kinderen nieuwsgierig maken. Aan de hand van de platen voorspellen kinderen de inhoud van het verhaal. 3. Introduceren van verhaalfiguren en voorlezen van het verhaal. 4. Ingaan op het verhaal. De verhaallijn, het probleem en de oplossing. 5. Doorgaan op het verhaal. Via de verteltafel wordt het verhaal op een andere manier aangeboden. 6. Afsluiting van het project.
6
3.
Introductie en werkwijze
3.1
Introductie en werkwijze in week één
3.1.1
Voorbereiding Kies voor het introduceren van het project en vervolgens voor het voorlezen van het prentenboek op verschillende manieren een vaste dag in de week. Bijvoorbeeld de maandag. Introduceer deze dag bij de kinderen als maandag Bentjedag. Ook voor het verder werken met het project is het raadzaam een vast moment te kiezen. Zo wordt het project ingebed in het dagprogramma. Een voorleesritueel verankert het voorlezen in het dagprogramma. Dit geeft zowel voor u als de voor de kinderen structuur. Het is aan te bevelen om een voorleeskoffer of zak als dagelijks terugkerend ritueel te introduceren. Denk hierbij aan een oude koffer een reistas of een zak. Maak de buitenkant talig door het te versieren met afbeeldingen van verhaalfiguren en letters of boekenruggen. Een andere mogelijkheid is om op de koffer een afbeelding te plakken van de boeken die voorgelezen zijn. U kunt afbeeldingen van boeken vinden in bijvoorbeeld de boekenmolen of folders van uitgeverijen. Maar ook op internet zijn allerlei sites te vinden met afbeeldingen van boeken. Denk hierbij bv. aan de verschillende sites van uitgeverijen. Bijvoorbeeld: www.uitgeverijluister.nl. Ook de site www.leesplein.nl is een bron van informatie over kinderboeken. Print een afbeelding van het boek uit en plak het op de voorleeskoffer. Het uiterlijk van de koffer verandert en geeft u de mogelijkheid regelmatig met de kinderen terug te kijken naar de boeken die al voorgelezen zijn. Door altijd het voorlezen in te leiden met het te voorschijn halen van de voorleeskoffer en het zingen of opzeggen van een boekenliedje of versje heeft u een vast ritueel dat het voorlezen inleidt. Een voorbeeld van een versje dat opgezegd of gezongen en uitgebeeld kan worden voor dat de kinderen gaan zitten in de kring is het volgende gedichtje van Mieke van Hooft Boeken Een boek op mijn hand Een boek op mijn been Een boek op mijn arm En een boek op mijn teen Een boek op mijn neus En een boek op mijn bil Een boek op mijn hoofd En nu zit (sta) ik weer stil. Bezoek bibliotheek ouders – kind Binnen het programma van de Rode Draad bezoekt u dit jaar niet de bibliotheek met uw groep. Wel is het nuttig om de kinderen ter voorbereiding van het maken van een bibliotheek in de klas de bibliotheek te laten bezoeken. Dit kan een goede aanleiding zijn om ouders bij het project te betrekken. Geef de kinderen een brief mee waarin u hen vraagt de bibliotheek te bezoeken met hun kind ter voorbereiding op het project. Hiermee kunt u ouders wijzen op het gratis lidmaatschap en de mogelijkheden van de bibliotheek.
7
Inrichting lokaal; seizoenstafel Van de bibliotheek heeft u de materialen ontvangen die horen bij het project Bentje. Deze materialen kunt u gedurende het project op verschillende manieren inzetten. In het verhaal komen drie seizoenen voor. Veel scholen richten in de verschillende seizoenen een seizoenstafel in. Bij de uitvoering van het project sluit u aan bij het seizoen van het moment. De seizoenstafel kan in het project Bentje een rol spelen. Als u het project in de herfst ontvangt legt u het accent van het verhaal op de herfst. Op de herfsttafel geeft u Bentje een plekje. Beer en de andere materialen worden in een later stadium gebruikt. Ontvangt u het project in de winter dan legt u het accent op de winterslaap van Beer. Zorg voor een grote tafel met een witte lap. Bouw van natuurlijke materialen een hol voor Beer zoals dat ook in het boek voorkomt. Een spuitbus sneeuw en wat kale takken als bomen verhogen het realiteitsgehalte. In de lente ziet de seizoenstafel eruit als een klein tuintje. Een groene lap als ondergrond waarop kleine potjes met bollen. Wat kastanjetakken in water geeft een goed beeld van het uitlopen van de natuur in de lente. Zet Bentje in het rode truitje als introductie van het project op de tafel. 3.1.2
Introductie van het project met de seizoenstafel Start de dag met het bekijken van de seizoenstafel. Het boek wordt tijdens deze eerste kennismaking niet volledig voorgelezen. Kinderen mogen hun eigen invulling geven aan de plaatjes die hen getoond worden. Hiermee wordt de nieuwsgierigheid naar het verhaal geprikkeld. Ook is het voor taalzwakke kinderen een manier om voorkennis op te doen waardoor het echte voorlezen van het verhaal beter opgenomen kan worden. In de herfst Kinderen zullen heel verbaasd zijn om een konijntje op de tafel te vinden. Speel met dit gegeven. Neem Bentje mee in de kring en bekijk het beestje goed met elkaar. Wat valt de kinderen op. Bijvoorbeeld de lange oren wat kan je daar mee? O.a. kiekeboe spelen. De kinderen zullen zeker een opmerking maken over het blauwwitte truitje. Dit kan voor u de aanleiding zijn om het boek te introduceren. Start niet gelijk met voorlezen maar bekijk de kaft. Zien de kinderen overeenkomsten en ook verschillen? Betrek de kinderen bij het verhaal door hardop af te vragen of het konijntje dat op de herfsttafel gevonden is misschien Bentje is. Bespreek met elkaar waar het boek over zou gaan naar aanleiding van de kaft. Lees het boek nog niet voor maar blader het boek door en laat kinderen reageren. In de winter Op de tafel ligt het berenkussen waarover met behulp van natuurlijke materialen een hol gemaakt is. Maak een snurkend geluid. Waarom zou u dat doen? Bespreek met de kinderen het fenomeen winterslaap. Vertel de kinderen dat beren een winterlang slapen omdat er in de winter geen voedsel voor beren te vinden is. Waar de beren wonen is in de winter alles bevroren en onder de sneeuw. In de lente en de zomer doen beren niets anders dan eten en slapen zodat ze heel dik worden en een hele dikke speklaag krijgen. Zo kunnen de beren een winterlang slapen zonder eten of drinken. Wat zou er gebeuren als mensen ook een winterlang zouden slapen? Introduceer het boek bespreek de kaft en lees de titel voor. Wie zou Bentje zijn? Lees het verhaal nog niet voor maar moedig de kinderen aan om te reageren op de bladzijden die u laat zien.
8
In de lente Introduceer het project op dezelfde manier als beschreven in de herfst maar geef Bentje in plaats van het blauwe truitje het rode truitje aan. Het rode truitje van Bentje zal vragen oproepen bij de kinderen. Lees de titel van het boek voor. Geef de kinderen een kijkopdracht bij het doorbladeren van het boek. Op de kaft zien de kinderen het konijntje met een blauwwit truitje. Vraag de kinderen goed op te letten. Misschien heeft Bentje nog meer truitjes in andere kleuren. 3.1.3
Verwerkingssuggesties Letterzak U heeft met de kinderen heel goed naar de kaft van het prentenboek ‘Bentje en de bruine Beer’ gekeken. Naast de illustraties zijn er ook letters te zien. Maak kinderen bewust van de letterklank B. Bentje beer bruin begint allemaal met dezelfde klank. Maak kinderen attent op het uiterlijk van de letter b. De hoofdletter heeft twee buiken en de gewone letter b maar één. Laat de kinderen de letter b spelen met hun lijf. Zet de kinderen kaarsrecht neer en maak allemaal een bolle buik. Begeleidt de bolle buik met de handen of stop allemaal een kussentje onder de trui. Zo hebben alle kinderen een echte bolle buik net zoals de letter b. Bespreek met elkaar of er kinderen in de klas zijn waarvan de naam ook begint met de letter b. Misschien weten de kinderen nog meer woorden te bedenken die beginnen met de letter b. In cadeauwinkels zijn in verschillende maten fotozakken te koop. In deze doorzichtige zakken bedoeld voor foto’s kunnen op een aantrekkelijke manier ook andere zaken tentoongesteld worden. In dit geval wordt het de letterzak. Hang boven de zak een bord met hierop de letter b. Laat kinderen een voorwerp of een plaatje van een voorwerp meebrengen dat past in de zak en begint met de letter b. De voorwerpen kunnen ook op een tafel gepresenteerd worden. Het verbinden van klank met het letterteken door kleuters is een belangrijke voorspeller voor het succes bij het leren lezen. Een reden om hier aandacht aan te besteden. Muziek luisteren, maken en bewegen In deze handleiding vindt u voor iedere week dat u werkt met het project een muzikale uitwerking. Voor het kunnen uitvoeren van deze suggesties heeft u de cd ‘Vier jaargetijden’ van Antonio Vivaldi nodig. De melodie van de verschillende liedjes die speciaal voor dit project geschreven zijn kunt u beluisteren en downloaden op de website van Cubiss: www.cubiss.nl/educatie-producten/leesbevordering-4-12-jaar/bentje-en-debruine-beer. Muziek: luisteren en bewegen Benodigdheden: - CD van de ‘Vier jaargetijden’ van Antonio Vivaldi: track lente, 2e allegro / track herfst, 1e allegro/ track winter, allegro molto. - Ritmestokjes, woodblock, iets om doorheen te blazen, klokkenspel, triangel, xylofoon, metalofoon, trommel, schellenraam, bekken, tamboerijn. U gebruikt voor deze opdracht enkele fragmenten uit de ‘Vier jaargetijden’ van Vivaldi. Laat de leerlingen bewegen op de muziek. Gebruik steeds ongeveer anderhalve minuut van het fragment. Enkele bewegingssuggesties:
9
Herfst (cd: herfst, 1e allegro) U hoort afwisselend harde en zachte muziek. Tijdens de hardere muziek doen de leerlingen net alsof ze heel hard door de plassen stampen. Tijdens de zachtere muziek lopen ze heel voorzichtig door de plassen. Winter (cd: winter, allegro molto) De muziek begint heel zachtjes. De leerlingen proberen sneeuwvlokjes in hun handen te vangen. Af en toe wordt de muziek even wat sneller en harder. Er komt een windvlaag aan en de leerlingen worden bijna weggeblazen. Dan wordt de muziek echt een heel stuk harder en sneller. Er komt een sneeuwstorm aan! De leerlingen stampen op de maat van de muziek om warm te blijven. Lente (cd: lente, 2e allegro) U hoort vrolijke muziek. De muziek nodigt uit om te huppelen. Huppel met de leerlingen door de ruimte. Af en toe plukt u een denkbeeldig bloemetje en blaast u de bloemblaadjes door de ruimte of probeert u de bloemblaadjes die iemand anders heeft weggeblazen op te vangen. Muziek: maken De leerlingen gaan de jaargetijden verklanken op instrumenten. Bovendien leren ze een Bentje – liedje. Herfst Geef een aantal leerlingen twee ritmestokjes. Door de stokjes tegen elkaar te slaan kun u de regen nadoen. Laat een leerling met een klopper op een trommel slaan. Hiermee wordt het stampen in de plassen nagebootst. Een andere leerling slaat heel zachtjes op de trommel. Dit klinkt als zachtjes op je tenen door de plassen lopen. Tenslotte spelen een paar leerlingen met een klopper op een woodblock en schudden weer ander leerlingen met een shaker. Dit zijn de eikels die uit de bomen vallen en de bladeren die gaan ritselen als de wind er doorheen gaat. Winter Iemand speelt heel zachtjes op een triangel. Dit zijn de hele kleine sneeuwvlokjes die op de grond vallen. Door op een bierflesje of door een stuk PVC-buis te blazen kun je een windvlaag uitbeelden. Ook door heel zachtjes op een fluitje te blazen krijgt u een leuk effect. Tot slot wordt er een storm nagebootst door een aantal leerlingen op verschillende instrumenten door elkaar te laten spelen (schellenraam, tamboerijn, bekken). Spreek vooraf wel een begin- en eindteken af! Lente Iemand speelt van laag naar hoog op een klokkenspel. Een klein bloemetje gaat open! Door van hoog naar laag te spelen laat je het bloemetje weer dicht gaan. De leerlingen die niet spelen laten door middel van armbewegingen de bloemetjes open en dicht gaan. Je kunt ditzelfde op een xylofoon of metalofoon doen. De bloemetjes zijn dan alleen wat groter.
10
Liedje: Ik ben nog lang niet moe liedje Beer is heel erg moe en vraagt Bentje om een liedje te zingen waardoor hij wakker blijft. Bentje zingt het Ik ben nog lang niet moe liedje voor Beer. Zing het liedje tweemaal voor aan de leerlingen. De eerste keer zingt u het heel langzaam en slepend. De tweede maal zingt u het liedje vrij snel en opgewekt. Vraag aan de leerlingen bij welk liedje ze wakker blijven en bij welk liedje ze juist in slaap vallen. Bij het woord gapen ‘glijdt’ u met uw stem van hoog naar laag. Doe uw mond heel ver open als u de eerste lettergreep zingt ( gaap alsof) en glijdt op de letter A naar beneden.
3.2
Introductie en werkwijze in week twee
3.2.1
Voorbereiding Met de verschillende materialen die u van de bibliotheek heeft ontvangen introduceert u het voorlezen. Stop Bentje, het berenkussen en de bol rode wol in een voorleeskoffer of voorleeszak. Zing of zeg het versje uit hoofdstuk 2.1.1 voorbereiding op en beeld het uit. Zet de koffer in het midden van de kring.
3.2.2
Interactief voorlezen met gebruik van de vertelkoffer (zak) Open de koffer en haal het boek en de twee hoofdpersonen uit de koffer. Grijp terug naar de vorige voorleesactiviteit. Bespreek met elkaar wat de kinderen nog weten. Waar zou het verhaal over gaan? Hoe heten de hoofdpersonen? Was Bentje bang voor Beer? Laat ook het verschil in grootte zien. De voorleeskoffer is nog niet leeg. Haal de rode bol wol te voorschijn. Vraag u hardop af wat dit met het verhaal te maken heeft. Geef de kinderen een luister- en kijkopdracht. Wat heeft de rode draad met het verhaal te maken? Tijdens het luisteren naar het verhaal moeten de kinderen meedenken over het mogelijke antwoord op de luistervraag. Dit verhoogt hun betrokkenheid. Lees het verhaal voor. Een vraag aan de kinderen om te verduidelijken dat Sara niet zichtbaar in het boek is kan zijn:’ Waar is Sara nu?’ Laat de kinderen de volgende bladzijde voorspellen bij: Ze had nog niet lang gelopen toen er….. Als de bol wol geïntroduceerd wordt in het verhaal zullen de kinderen reageren. Bespreek voordat u verder gaat met voorlezen waar de bol wol voor gebruikt zal worden. De tekening van de bol wol aan het tuinhekje is heel klein. Attendeer de kinderen hierop en loop eventueel even rond met het boek zodat alle kinderen het goed kunnen zien.
11
Laat de kinderen voorspellen wat Bentje hoort als ze moe en koud is en niet weet hoe ze verder moet. Lees het verhaal uit. 3.2.3
Verwerkingssuggesties Kroon van konijnenoren Als u de kinderen als echte ‘Bentjes’ wilt laten spoorzoeken is het leuk om eerst een kroon te maken met konijnenoren. Bevestig op een strook papier twee uitgeknipte of geprikte konijnenoren.(zie kopieervel met een binnen- en buitenoor) Zorg dat deze van wat steviger papier zijn zodat ze omhoog blijven staan. Dit kan van bruin papier. Maar u kunt de kinderen de oren ook zelf laten verven. Spoorzoeken De bol rode wol voorkomt dat Bentje nogmaals verdwaalt. Bespreek dit met de kinderen en laat de beide pagina’s zien waarop het spoor van wol zichtbaar is. Bentje trekt vervolgens haar truitje uit om het spoor te kunnen verlengen. Van de bibliotheek heeft u materialen gekregen waarmee u het verhaal uit het boek kunt verlevendigen. Het truitje van Bentje kunt u uittrekken zodat u het proces van uittrekken aan de kinderen in het echt kunt laten zien. Speel met de kinderen het zoekspel ‘Beer beer waar ben je toch’. Het verhaal zorgt voor een zinvolle context om de meetkundige ontwikkeling, oriënteren in de ruimte aan de orde te stellen. Spel: Beer beer waar ben je toch? Verstop Beer op een geheime plek in de school. Leg een spoor aan van de rode wol waaraan de blauwwitte draad geknoopt is. Leuk is om kinderen in kleine groepjes aan den lijve te laten ondervinden wat Bentje in het boek doet. Het parcours dat de kinderen afleggen moet een beetje ingewikkeld zijn zodat kinderen niet in een oogopslag zien waar de rode draad heen gaat. Verstop Beer bijvoorbeeld bij een collegaklas in een bedje. Iedere dag kunnen de kinderen die in de huishoek spelen de opdracht krijgen Beer te zoeken. Maak er een feestje van als het groepje kinderen Beer gevonden heeft. Laat de kinderen in de huishoek het feestje voor Beer vorm geven. Leg iedere dag een ander parcours uit zodat het voor alle groepjes spannend is om Beer te zoeken. Een andere mogelijkheid is om kinderen in groepjes via een plattegrond van de school naar Beer te leiden. Dit kan ook als vervolg op het zoeken langs de rode draad. Maak verschillende groepjes en geef ieder groepje een plattegrond met een eigen route. De route wordt aangegeven via een rode lijn. Een van de groepjes vindt Beer. De andere groepjes vinden een schat zoals bijvoorbeeld een zakje ‘wordtwakkersnoepjes’, het boek, de blote Bentje of het rood-wit gestreepte truitje. De kinderen worden net zo slim als Bentje door ze als echte ‘Bentjes’ met een konijnenkroon op te laten zoeken aan de hand van de route op de plattegrond. Kringgesprek Naar aanleiding van het verhaal over Bentje en het verdwalen kunt u met de kinderen praten over dit thema. Nodig de kinderen uit te vertellen over hun eigen ervaring met verdwalen. Bespreek met de kinderen welke oplossing Bentje verzint om opnieuw verdwalen te voorkomen. Nodig de kinderen uit om andere oplossingen te bedenken. Misschien kennen de kinderen verhalen waar een andere oplossing gekozen wordt. 12
Denk hierbij aan sprookjes zoals Hans en Grietje en Klein Duimpje. Een goede gelegenheid om een dergelijk sprookje voor te lezen en de kinderen te verrijken met dit literaire erfgoed. Muziek maken en dans De leerlingen leren een nieuw Bentje - liedje en dansen op de tekst. Lied: Hou vol! Geschreven door: L. de laat
Dansje Maak een kring van ongeveer tien leerlingen. De andere leerlingen staan langs de kant. Wissel telkens af. Er kunnen ook meerdere kringen gemaakt worden. De volgende bewegingen worden bij de tekst van het liedje uitgevoerd: Hou vol! Ik kom eraan: de leerlingen in de kring lopen naar rechts. De draad achter mij aan: de leerlingen lopen naar het midden van de kring met kleine pasjes. Zoek ik de hele tijd naar jou: de leerlingen draaien om, maken een zoekend gebaar met de hand voor de ogen en lopen met kleine pasjes weer terug naar hun begin positie. Ook al bibber ik van de kou: de leerlingen blijven op de plaats staan bibberen met hun gezicht naar de buitenkant van de kring. 3.3
Introductie en werkwijze in week drie
3.3.1
Voorbereiding Leidt het voorlezen in met de voorleeskoffer en het opzeggen en uitbeelden van het versje zoals beschreven in hoofdstuk 1.1.1 Tijdens deze derde voorleesactiviteit gaat u vooral in op de verhaallijn, het probleem en de oplossing in het verhaal.
3.3.2
Interactief voorlezen Het is belangrijk om open vragen te stellen. Laat de kinderen vrijuit vertellen en associëren. Speel de vraag eens door naar een minder mondig kind. Ook het tegendeel beweren kan reacties uitlokken bij kinderen. In het verhaal zitten drie problemen die ook alle drie opgelost worden. Het eerste probleem is het verdwalen van Bentje in het bos. De oplossing is dat ze gelukkig Beer ontmoet die haar veilig thuis brengt. Maar …. dat gaat niet vanzelf. Een vraag kan zijn: ‘Weten jullie nog wat Bentje deed om te voorkomen dat Beer in slaap valt’. Het tweede probleem wordt veroorzaakt door het invallen van de winter. Bentje vraagt zich af of Beer zijn hol wel op tijd heeft kunnen bereiken en gaat hem zoeken. De oplossing is dat Bentje door ervaring wijs geworden een spoor aanlegt zodat ze altijd weer veilig thuis kan komen en Beer vindt.
13
Een vraag kan zijn: ‘Wat maakt Bentje zo bezorgd?’ Het derde probleem is dat Bentje Beer vindt maar bang is dat hij doodvriest. De oplossing is dat zij met haar vrienden een huisje om Beer heen bouwt zodat hij warm de winter doorkomt. Een vraag kan zijn: ‘Wie komen Bentje allemaal helpen?’ Ook de verschillende seizoenen die in het boek voorkomen kunt u met de kinderen bespreken. Een vraag kan zijn:’Waaraan kan de Beer zien dat de lente er weer is?’ 3.3.3
Verwerkingssuggesties Bibliotheek in de klas Van de bibliotheek ontvangt u behalve het prentenboek ‘Bentje en de bruine beer’ een aantal boeken. Deze boeken kunnen de kinderen zelf bekijken in de boekenhoek. Het project van de Rode Draad is een goede aanleiding om van de boekenhoek een bibliotheek te maken. Ter voorbereiding kunt u de ouders uitnodigen met hun kind de bibliotheek te bezoeken. Zorg dat er extra boeken in de klas zijn. Bijvoorbeeld door kinderen zelf een eigen boek mee te laten brengen of uit de schoolmediatheek te halen. Bespreek met de kinderen wat er nodig is in een bibliotheek. Wat kan je in de bibliotheek allemaal lenen? De bibliotheek heeft meer dan alleen boeken. Door het bezoek van de kinderen aan de bibliotheek zal hen opgevallen zijn dat er ook tijdschriften, cd’s en dvd’s te leen zijn. Bespreek met de kinderen het verschil tussen lenen en kopen. Lenen betekent weer terugbrengen. Dus moet er vastgelegd worden wie welk boek heeft. Bedenk met elkaar een registratiesysteem. Hoe weet ik wel boek door wie geleend is. Hoe kunnen we dat zo eenvoudig mogelijk vastleggen. Kinderen zullen een pasje nodig hebben. Kortom allerlei schrijf- en taalactiviteiten waarbij de kinderen uitgenodigd worden inventief te zijn. Alles opschrijven kan maar duurt erg lang. Hoe kan je dit oplossen? Bespreek dit met de kinderen. Welke oplossingen bedenken zij? Een naam is terug te brengen tot een symbool. Laat kinderen een eigen symbool voor hun naam bedenken en dit vastleggen op een eigen bibliotheekpasje. Natuurlijk moet de bibliotheek weten wie allemaal lid is. Door een lijst met foto’s van de kinderen aan te leggen met daarachter het symbool dat op het pasje staat kunnen de kinderen ook weer terugzoeken wie welk symbool heeft. Hetzelfde geldt voor de boeken. Plak op de boeken een stukje boeklon plakband. Op dit plakband kunnen de kinderen hun registratiemiddel (kleur– cijfer – symbool etc) kwijt. Na afloop kunt u door het verwijderen van het plakband de boeken, cd’s en dvd’s weer ongeschonden teruggeven aan de eigenaar. Ook kunt u praten over het inrichten van de bibliotheek. Waar moeten de materialen staan. Stevige kartonnen dozen kunnen als boekenkast dienen. Hoe moeten de boeken gerangschikt worden. Bijvoorbeeld op grootte, op kleur, op onderwerp. Allerlei sorteeractiviteiten zijn hiermee te bedenken. Muziek luisteren en maken Kinderen leren een nieuw Bentje –liedje in twee verschillende sferen en beelden het liedje uit. Ook luisteren en muziek maken is een onderdeel van deze muziekactiviteit.
14
Lied: Wakker worden (bezorgd / toonsoort mineur) Geschreven door L. de laat
Lied: Wakker worden (opgelucht / toonsoort majeur)
Gebaren bij de tekst Het liedje wordt beter onthouden als de kinderen bij de tekst gebaren maken. Eerste zin: Beer wakker schudden Tweede zin: bibberen van de kou Derde zin: met de armen een groot gebaar maken Na de vierde zin: Oh Nee! Roepen. Luisteren De toonsoort is F mineur. Kleuters ervaren deze toonsoort meestal als droevig. Ze horen in ieder geval dat het lied anders klinkt dan het andere ‘wakker worden’ lied, dat in F majeur staat en veel vrolijker klinkt. Praat met de kinderen over dit verschil en laat ze alleen de muziek van de liedjes horen en kiezen welk ze bij het bezorgde lied en welke ze bij het vrolijke lied vinden passen. Vraag ook waarom en laat de kinderen hun gevoel verwoorden. Waar denken ze aan bij het horen van de twee muziekjes? Instrumenten Leg een aantal instrumentjes in het midden van de kring zoals belletjes, triangel, woodblock, rasp, handtrom, ritmestokjes, schudkokers. Welke instrumentjes vinden ze passen bij de bezorgde muziek en welke bij de vrolijke muziek. Laat de kinderen zelf kiezen en zeg niet dat hun keuze niet goed is. Laat ze hun keuze wel motiveren.
15
3.4
Introductie en werkwijze in week vier
3.4.1
Voorbereiding Leidt het voorlezen in door het opzeggen of zingen van het versje en het introduceren van de voorleeskoffer. In de koffer zit enkel het boek. De kinderen hebben het verhaal nu twee keer volledig gehoord. Ze zijn uitgenodigd om te reageren op het verhaal. Door het inrichten van een verteltafel en het uitspelen van het verhaal op de verteltafel daagt u de kinderen uit om dat wat zij gehoord en gezien hebben te verwoorden. U kunt met de materialen die u hebt ontvangen van de bibliotheek de verteltafel inrichten. Een andere mogelijkheid is om het verhaal uit te spelen met kleurkopieën van de verhaalfiguren. Hiermee kunt u zelf en de kinderen gemakkelijker spelen. Het uitspelen van het verhaal op de verteltafel zal de kinderen inspireren ook zelf op de verteltafel te spelen.
3.4.2
Verteltafel Inrichten van de verteltafel Bespreek met de kinderen wat er allemaal nodig is om het verhaal tot leven te brengen. Zorg bij de introductie dat u de verhaalfiguurtjes kunt laten zien en maak de omgeving waarin het verhaal zich afspeelt met elkaar. Verdeel nadat u met elkaar besproken hebt wat er allemaal gemaakt moet worden per groepje de taken. Gebruik de muziek van e Vivaldi tijdens de vertelling: track herfst, 1 allegro, track winter allegro molto, track lente e 2 allegro. U maakt de verhaalfiguren door een kleurenkopie te maken van: Bentje: Kopieer de naakte Bentje van de pagina waar zij Beer slapend in de sneeuw vindt. Knip het verhaalfiguurtje uit. Dit hoeft niet volgens de contouren maar kan een rondje zijn. Plak of prik dit rondje op een flessenkurk. Bevestig hieraan een stukje vingergehaakt blauwwitte wol als truitje. Hiermee kunt u het proces van uittrekken in de vertelling laten zien. In de lente als Bentje Beer vindt in haar rood -witte truitje kunt u een rood wit stukje stof of papier bevestigen met bijvoorbeeld een paperclip. Beer: Kopieer Beer van de pagina waarop Bentje haar vrolijkste ik – ben - nog – lang – niet – moe – liedje - zingt. Knip Bentje van de rug van Beer. Vos, de eekhoorns, de dassen: Kopieer de rondjes op de pagina waar de dassen beginnen met het bouwen van een huisje voor Beer. Kopieer de dassen van de pagina hiervoor en maak ook van hen een rond kaartje dat bevestigd wordt op een kurk. Plaats twee tafels naast elkaar zodat er meer ruimte ontstaat en de verhaalfiguren een route kunnen afleggen. Gebruik de rode draad en een stukje blauwwitte draad om de route neer te leggen. Help de kinderen door vragen te stellen als: ‘waar speelt het verhaal zich af’. Maak een bos door bijvoorbeeld takken in oase te steken. Maskeer de oase met bladeren. Natuurlijk kunt u de kinderen ook bomen laten knutselen. Maak aan een kant van de tafel een huisje met een blauwe deur. Dit kan een duplo huis zijn of een huisje gemaakt van karton. Een halve liter melk pak waarin de kinderen een deurtje en raam uitsnijden of knippen kan ook goed voldoen. Door een schemerlamp bij de verteltafel te plaatsen kunt u dag en nacht laten zien. Als het dag is brandt de schemerlamp. ‘s Nachts als Bentje gaat slapen is de lamp uit. In het verhaal komen drie seizoenen voor. Als de winter invalt kunt u het laten sneeuwen door witte snippers papier of stukjes watten van boven naar beneden te laten vallen. 16
Het hol van Beer kunt u tijdens de vertelling maken door een aantal kinderen de rol van bever vos en eekhoorn te geven. Zet bijvoorbeeld een stuk karton op de verteltafel waar zij wat takjes en blaadjes tegenaan kunnen zetten. Het vertellen met de verteltafel Zet de kinderen rondom de verteltafel in een u-vorm. U gaat zelf achter de verteltafel staan. Zorg dat de kinderen het verhaal goed kunnen zien. U kunt de vertelling starten met Sara. Neem hiervoor een willekeurige pop groot genoeg om Bentje uit haar zak te laten vallen. Sara loopt verder in het bos en doet verder niet meer mee in het verhaal. Volg verder het verhaal uit het boek en zing de verschillende liedjes. Als Beer Bentje thuis gebracht heeft loopt hij gapend uit het verhaal. Ga verder met Bentje. Laat Bentje uit het raam of deur kijken. Doe het licht uit als zij gaat slapen. Laat even een pauze vallen doe vervolgens het licht aan en ga verder met het verhaal. Als Beer lekker warm is ingestopt gaat Bentje via de wollen draad weer naar huis. In het boek wordt dit niet zichtbaar gemaakt. In uw vertelling op de tafel kunt u dit wel laten zien. Stop de vertelling en bespreek met de kinderen dat Beer een lange winter lang slaapt. Bespreek met elkaar wat er gebeurt als de winter over gaat in de lente. Blaas de sneeuw weg of haal de witte papiertjes van de tafel. Maak met elkaar lente door bijvoorbeeld wat groene slingers papier in de bomen te hangen of op de grond te leggen. Geef Bentje met een roodwit papier of stof een lente truitje aan en laat haar samen met de kinderen haar zonnigste word wakker liedje zingen terwijl ze opnieuw de route langs de draad aflegt. Als Beer daar niet wakker van wordt?....... Het uitspelen van het verhaal op de verteltafel zal de kleuters inspireren om ook zelf op de verteltafel te spelen. U kunt de rollen verdelen zodat meerdere kinderen het verhaal kunnen naspelen. 3.4.3
Verwerkingssuggesties Vingerhaken In het verhaal trekt Bentje haar truitje uit om haar spoor langer te kunnen maken. Met de materialen die u van de bibliotheek heeft ontvangen kunt u dit zichtbaar maken. Nadat u het uittrekken van het truitje heeft laten zien aan de kinderen kunt u met de wol van het uitgetrokken truitje een demonstratie breien geven. Brei bijvoorbeeld van de uitgetrokken wol een sjaal voor Bentje. Het ligt er maar aan hoe u het brengt maar breien kan net toveren met een paar pennen zijn. Kinderen zullen het een interessant proces vinden. Breien is voor kleuters nog erg moeilijk maar vingerhaken lukt vaak al wel. Neem dikke wol en leg in de draad een lus. Leg de lus op de draad en haal de draad me duim en wijsvinger erdoor. Trek de nieuwe lus stevig aan.
17
Maak de lus als deze te groot is geworden, kleiner door aan de draad te trekken. Van een lange gehaakte draad kun je een armband, een ketting, een hoofdband of een ceintuur maken.
Muziek maken en luisteren De leerlingen leren verschillende sferen in muziek ontdekken. Bij deze suggesties gaat het om bange en niet bange muziek. Ook muziek maken en een nieuw Bentje –liedje leren hoort bij deze muziek activiteit. Muziek beluisteren: bang en niet bang Voor deze activiteit heeft u nodig: e - Cd van de vier jaargetijden van Antonio Vivaldi: track lente, 1 allegro en track zomer, presto. - Allerlei schoolinstrumenten zoals trommel, tamboerijn, triangel, schellenraam, klokkenspel etc. In het boek is Bentje helemaal alleen in het bos. Ze is eigenlijk een beetje bang. Laat het 1e allegro van de lente van Vivaldi horen. Je hoort ‘bange’ muziek. Kijk hoe de leerlingen reageren. Misschien trekken ze al een heel bang gezicht. Kijk zelf ook heel bang en kijk af en toe verschrikt om je heen. Laat je armen en benen verstijven van angst. Laat de leerlingen dit ook meedoen. Beluister daarna zomer, presto van Vivaldi. Dit stukje muziek klinkt helemaal niet bang. Kijk weer naar de reactie van de leerlingen op deze muziek. Kijk zelf heel vrolijk en zwaai met je armen en benen. De leerlingen maken ook ‘niet bange’ bewegingen. Muziek maken U zoekt samen met de leerlingen naar instrumenten waar u ‘bange’ en ‘niet bange’ muziek mee kunt maken. Leg zoveel mogelijk schoolinstrumenten in het midden van de kring. Spreek af dat u de ‘bange’ instrumenten aan de ene kant van de kring gaat leggen en de ‘niet bange’ instrumenten aan de andere kant van de kring. Speel steeds op één van de instrumenten. Samen met de leerlingen bepaalt u of er ‘bange’ of ‘niet bange’ muziek mee gemaakt kan worden.
18
Bange muziek is bijvoorbeeld harde muziek op een trommel of tamboerijn. Niet bang wordt men van zachte muziek gespeeld op een triangel of klokkenspel. Maak vervolgens een ‘bang’ orkest en een ‘niet bang’ orkest’. Als het ‘bange’ orkest mag spelen (op ‘bange’ instrumenten) maken de overige leerlingen ‘bange’ bewegingen. Als het ‘niet bange’ orkest mag spelen (op ‘niet bange’ instrumenten) maken de leerlingen ‘niet bange’ bewegingen. Lied: Ik ben niet bang Zing het liedje een keer voor. Zing het heel vrolijk, want Bentje doet net of ze helemaal niet bang is voor het bos. Maak er ook vrolijke bewegingen bij. Vraag vervolgens aan de leerlingen waar zij niet bang voor zijn. U kunt in plaats van ‘het bos’ iets zingen waar de leerlingen niet bang voor zijn. Bijvoorbeeld een spin of een tijger.
3.5
Introductie en werkwijze in week vijf
3.5.1
Afsluiting van het project Deze laatste week staat in het teken van de presentatie van de kinderen. Tijdens het project zijn de kinderen intensief met het prentenboek ‘Bentje en de bruine beer’ bezig geweest. Bovendien hebben ze allerlei liedjes geleerd. Naast afsluiting van dit project met de klas is het aan te bevelen om het project de Rode Draad met alle groepen af te sluiten. De kinderen kunnen aan elkaar laten zien waar ze de afgelopen tijd mee bezig zijn geweest. Dit heeft ook een leesbevorderend effect. Ouders kunnen uitgenodigd worden om te kijken naar voordrachten en werkstukjes die gemaakt zijn bij de verschillende projecten. De afsluiting van de Rode Draad kan ook aanleiding zijn om een viering eens in de ‘boekensfeer’ te gieten. Op deze manier maakt u als school aan de ouders duidelijk dat plezier beleven aan boeken ‘plezierig’ serieus genomen wordt Voorstelling met liedjes Het verhaal kent drie scenes. Ieder scène speelt zich af in een ander jaargetijde. U kunt tijdens het voorlezen de cd ‘Vier jaargetijden’ van Vivaldi als achtergrond muziek gebruiken. De liedjes van Bentje die de leerlingen tijdens de projectweken geleerd hebben worden tijdens de voorstelling gezongen.
19
Benodigdheden: - microfoon; - achtergrond op het toneel van een bos; - witte snippers papier; e e - cd Vier jaargetijden van Vivaldi (herfst 1 allegro; winter allegro molto; lente 2 allegro). Rolverdeling: - leerkracht als verteller; - Bentje; - Beer; - Das; - Vos; - Eekhoorn. Indien u meerdere kinderen een rol wilt geven in de voorstelling kunt u meerdere dieren bij de voorstelling betrekken. De overige kinderen vormen samen het koor. Scène 1 Herfst: U leest het verhaal voor. De kinderen beelden het verhaal uit en spreken de tekst uit zoals in het boek beschreven. Bijvoorbeeld: U leest de eerste pagina voor. Bentje komt op en zegt: ‘Help’. De bruine beer komt op en spreekt zijn tekst. Dit gaat zo door tot het ‘ik ben nog lang niet moe liedje’ Het koor zingt het liedje. Bentje gaat af en Beer loopt gapend rond en gaat aan de zijkant op het podium liggen slapen. Scène 2 Winter: Terwijl u het verhaal leest strooit het koor witte papiertjes als sneeuw op het podium. Het koor zingt het liedje: Hou vol ik kom eraan. Bentje legt een spoor van rode wol dat leidt naar Beer die hard snurkt. Het koor zingt en beeldt het liedje Wordt wakker uit. De verschillende dieren bouwen een huisje voor Beer door verschillende dekens of lappen over Beer heen te leggen. Scène 3 Lente: U leest het laatste gedeelte van het verhaal voor. Bentje volgt de draad, vindt Beer en knuffelt hem. Tot slot zingt iedereen nog een keer het ‘word wakker liedje’. De zaal vol publiek mag meezingen en klappen.
20
Bijlage
Binnen- en buitenoren Bentje
