Aangepaste begeleiding tijdens sportkampen van kinderen met AD(H)D
INLEIDING Onze intergemeentelijke samenwerkingsorganisatie Burensportdienst stelt vast dat niet alle kinderen met ADHD of ADD optimaal aan hun trekken komen tijdens sportkampen. Dit bracht ons op de idee om een aantal tips te bundelen over aangepaste methodieken en geschikte middelen. Deze brochure kan een handleiding zijn voor lesgevers die niet zo vertrouwd zijn met de problematiek van deze kinderen. Een begeleiding op maat kan zowel de lesgever als het kind ten goede komen. De brochure werd gemaakt, vertrekkend vanuit de specifieke gaven en noden van deze doelgroep en gesteund op professioneel advies van specialisten ter zake. Het is geenszins de bedoeling om een wetenschappelijk naslagwerk te presenteren maar veeleer om naast een korte medische uitleg vooral praktische informatie te bundelen.
WAT IS AD(H)D? AD(H)D of Attention Deficit (Hyperactivity) Disorder is een neurobiologische afwijking gekenmerkt door concentratiestoornissen, hyperactief en/of impulsief gedrag. De (H) van hyperactief staat tussen haakjes omdat de huidige term AD(H)D tevens het vroeger genaamde ADD omhelst, een variant waar hyperactiviteit niet aanwezig is. Kinderen met AD(H)D, en dat zijn er 3 tot 5% van de totale kinderbevolking, zijn dikwijls heel beweeglijke, onrustige en onoplettende typetjes die soms niet zo voorspelbaar zijn in of minder geconcentreerd zijn op hun motoriek en hun denken. Om die reden behoeven ze een aangepaste pedagogische aanpak. Kinderen met concentratiestoornissen kampen met een ongelooflijke gedachtenstroom en kunnen in al die info het relevante moeilijk van het irrelevante onderscheiden. Ze lijken afwezig, ongeïnteresseerd, zijn snel afgeleid, lijken wat er gezegd wordt niet op te nemen, zijn vergeetachtig en krijgen moeilijk iets georganiseerd. Dikwijls hebben ze weinig besef van tijd. Een groepsgesprek volgen, is bijzonder moeilijk omdat ze hun aandacht niet steeds kunnen focussen op de spreker. Soms zijn ze hypergeconcentreerd waardoor ze beter dan andere kinderen probleemoplossend kunnen denken, creatiever zijn, een beter ruimtelijk inzicht hebben,… m.a.w. bijzondere talenten hebben. Hyperactiviteit kan zich uiten door lichamelijke of innerlijke onrust. Soms is er sprake van overdreven bewegingen (onrustige bewegingen met handen of voeten of extra grote bewegingen met armen en benen,…). In een stressvolle omgeving worden dergelijke bewegingen nog intenser. Impulsief worden deze kinderen op momenten dat ze de prikkels uit hun omgeving onmiddellijk wensen te beantwoorden met handelingen, zonder na te denken over de consequenties van hun gedrag. Wachten lijkt hen soms een onmogelijke opgave waardoor ze dikwijls ongepast verbaal of non-verbaal reageren. Prioriteiten leggen in de handelingen is voor hen dan ook heel moeilijk. Bovenvermelde kenmerken kunnen geenszins veralgemeend worden naar “alle” kinderen met AD(H)D. ADHD en ADD zijn neurobiologische afwijkingen. Dit betekent dat het kind z’n storend gedrag veelal niet in de hand heeft.
VOORDELEN VAN SPORTBEOEFENING Sommige therapeuten zijn ervan overtuigd dat sportbeoefening een natuurlijke vorm van therapie is voor kinderen met AD(H)D. Vooral outdoorsporten in de natuur worden aangeraden. Zij sturen erop aan kinderen weg te halen van computer- en tv-schermen ten voordele van een sportieve vrijetijdsbesteding. Sport kan heel erg heilzaam zijn voor deze kinderen. Ze leren via sportbeoefening vaardigheden aan die nodig zijn voor hun sociale en emotionele ontwikkeling. Tijdens het sporten worden chemische reacties op gang gebracht. Zo komen endorfines vrij die zorgen voor de nodige ontspanning, een positieve stemming, een algemeen welzijnsgevoel, betere humeur, minder stress,... Het peil van dopamine, norepinephrine en serotonine in de hersenen wijzigt wat een invloed heeft op het zich focussen en op de aard en graad van concentratie. Het aandachtsgehalte stijgt omdat geheugentraining (opeenvolgende reeksen of herhalingen onthouden), prioriteiten stellen, verbodsbepalingen volgen (spelreglementen toepassen) inherent zijn aan sportbeoefening.
ENKELE TE VERWACHTEN MOEILIJKHEDEN TIJDENS HET SPORTEN Bij de planning van sportkampen wordt bij voorkeur rekening gehouden met een aantal specifieke moeilijkheden waarmee kinderen met AD(H)D te kampen hebben. De kennis ervan kan de lesgever helpen bij de keuze van de oefeningen en bij de manier van omgang met deze kinderen. We geven hierna enkele voorbeelden die uiteraard niet gelden voor elk kind van deze doelgroep maar toch richtinggevend zijn: - ze hebben soms moeite om richtlijnen en spelregels te volgen, - ze handelen dikwijls impulsief, zonder vooraf na te denken, - ze willen snel tot het spel komen, aandachtig wachten en luisteren naar de uitleg ligt dikwijls buiten hun macht, - ze kunnen tijdens een sportspel moeilijk hun aandacht richten op de verdediging en gaan liever in aanval, - ze houden in balsporten graag de bal voor zichzelf en spelen hem liever niet door naar teamgenoten, - ze hebben dikwijls een lage frustratiedrempel en kunnen soms niet tegen verliezen, - ze lijken dikwijls verward en komen storend over bij de groep. Bij heel wat kinderen gaat AD(H)D gepaard met leerstoornissen. Ook dit beïnvloedt het sport– en spelgedrag. Denk maar aan bijvoorbeeld problemen met ruimte- en tijdsoriëntatie en -besef die noodzakelijke voorwaarden zijn bij strategische keuzes in een ploegspel.
BEGELEIDING OP MAAT Uit wat vooraf ging, kunnen we besluiten dat een duidelijke organisatiestructuur, een ondubbelzinnige reglementering en het beperken van afleidende prikkels voorwaarden zijn voor succesvolle sportbeleving voor AD(H)D kinderen. Ideaal zijn activiteiten waarbij ze zoveel mogelijk actief zijn, zo weinig mogelijk stilstaan om te wachten of te luisteren naar uitleg, activiteiten waarbij ze niet overbelast worden met té moeilijke speltactieken en -strategieën. Op momenten dat ze minder impulsief en beter geconcentreerd zijn, kunnen ze namelijk meer en beter leren, presteren ze beter en vermindert hun faalangst. Hieronder geven we een aantal AD(H)D kindvriendelijke tips TIPS IVM DE OMGANG MET AD(H)D KINDEREN - bouw een vertrouwensrelatie op met het kind, - zorg voor geregelde positieve aanmoedigingen: wijs niet zozeer op wat fout is maar wel op wat goed en correct is en beschrijf concreet welk gedrag gewenst is. Vermijd negatieve woorden als ‘niet’, - stop onmiddellijk ongewenst gedrag, - maak duidelijke afspraken (bv. niemand speelt de baas, niemand lacht een ander uit, respect voor elkaar, …), - wijs op opvoedende waarden zoals: winnen is een groepsaangelegenheid en geen individuele verdienste, deelnemen is belangrijker dan winnen, - voorkom té grote opwinding, - discussieer nooit met het kind. ORGANISATIETIPS - ondersteun de uitleg door het ‘tonen’ van wat precies verwacht wordt, - stel het materiaal op zodat het zichtbaar is wat er precies verwacht wordt - probeer de opdracht positief en in korte zinnen te formuleren, - volg de kinderen van heel dichtbij: kijk of ze aandachtig zijn en de uitleg hebben begrepen. De kinderen moeten nl. leren luisteren vooraleer ze handelen. Laat eventueel het kind zelf de opdracht nog eens verwoorden. - spreek een duidelijk startsignaal af.
- bied zoveel mogelijk uitdagingen en variatie aan zodat het kind geconcentreerd kan blijven. Variatie in materiaal werkt stimulerend. Deze kinderen kunnen zich concentreren als de prikkel maar groot genoeg is, - zorg voor succeservaringen door niet al té moeilijke opdrachten te geven. Anderzijds mag het ook niet té gemakkelijk zijn of het uitdagende aspect gaat verloren, - structureer en visualiseer zoveel mogelijk de opdrachten en het tijdsverloop. Gebruik van kleuren kan helpen, - las voldoende 1 tegen 1 situaties in daar groepsactiviteiten moeilijker zijn, TIPS VOOR TIJDENS HET SPORTEN - zorg voor voldoende rotatie in groepsspelen zodat iedereen elke positie eens heeft ingenomen, - leer de spelregels stap voor stap aan, niet téveel regels in 1 keer. Vermijd opsommingen (doe eerst dit, vervolgens dat en daarna nog iets) want de kans is groot dat het kind enkel het laatste deel van de opsomming onthoudt, - vermijd zoveel als mogelijk dode momenten en als dergelijke momenten onvermijdelijk zijn, geef de kinderen dan leuke taken zodat hun energie niet verloren gaat, - voeg tussentijdse rustpauzes in zodat de kinderen op adem kunnen komen of kunnen ontladen, - leid het einde van een activiteit in door bv. te zeggen “we doen dit nog 1 keer”. Gebruik van een aangepaste aftelklok (time timer) kan een handig hulpmiddel zijn. - laat het kind nooit zonder toezicht de zaal verlaten
Verantwoordelijke uitgever Burensportdienst IV, Vercruysse de Solartstraat 30, 8540 Deerlijk Burensportdienst is een interlokale vereniging, een overlegplatform sport waarin de gemeenten Anzegem, Avelgem, Deerlijk, Harelbeke, Kuurne, Spiere-Helkijn, Waregem, Wielsbeke en Zwevegem zetelen alsook de Provinciale Sportdienst en de Bloso-inspectiedienst West-Vlaanderen.
