2008 pwc.nl 2008 PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK ). Alle rechten voorbehouden *connectedthinking

Jaarbericht 2007/2008

pwc.nl © 2008 PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK 34180289). Alle rechten voorbehouden. 2008.09.01.01.291

*connectedthinking

Deze publicatie is uitsluitend opgesteld als algemene leidraad voor relevante kwesties en dient niet te worden geïnterpreteerd als professioneel advies. U dient niet te handelen op basis van de in deze publicatie vervatte informatie zonder nader professioneel advies te hebben ingewonnen. Er wordt geen enkele expliciete of impliciete verklaring verstrekt of garantie geboden ten aanzien van de juistheid of volledigheid van de in deze publicatie vervatte informatie, en voor zover toegestaan krachtens de wet, aanvaarden PricewaterhouseCoopers, aan haar gelieerde ondernemingen, medewerkers en vertegenwoordigers geen enkele aansprakelijkheid, en wijzen zij iedere verantwoordelijkheid af, voor de gevolgen van enige handeling dan wel omissie door hetzij uzelf hetzij enige andere persoon op basis van de in deze publicatie vervatte informatie of voor enig besluit waaraan die informatie ten grondslag ligt.

pwc.nl

Assurance • Tax • Advisory

Een nieuwe werkelijkheid* Jaarbericht 2007/2008

Het thema ‘Een nieuwe werkelijkheid’ is in dit jaarbericht verbeeld door zes verschillende fotografen met verschillende achtergronden (pers, mode, theater, jong talent, kunst, reclame) te vragen een portret te maken van één van onze mensen. Passend bij het thema, maar evenwel uniek, is dat de fotografen volledig vrij zijn gelaten om hun interpretatie van een nieuwe werkelijkheid vast te leggen. De enige richtlijn bestond uit het centraal stellen van de mens als onderdeel en katalysator van nieuwe werkelijkheden.

Een nieuwe werkelijkheid Bij PricewaterhouseCoopers Nederland werken ruim 4.800 professionals met elkaar samen vanuit 16 vestigingen en drie verschillende invalshoeken: Assurance, Tax & HRS en Advisory. Op basis van ons gedachtegoed Connected Thinking leveren we sectorspecifieke diensten en zoeken we verrassende oplossingen, niet alleen voor grote nationale en internationale ondernemingen, maar ook voor overheden en not-for-profitorganisaties en Private Companies. Als zelfstandig onderdeel van een wereldwijd netwerk met meer dan 146.000 medewerkers in 150 landen beschikken we over veel kennis en ervaring. Die delen we met elkaar, onze klanten en andere stakeholders. We voelen ons betrokken, zijn gewend om goed te luisteren en vinden het de gewoonste zaak van de wereld om ook zelf verantwoording af te leggen over onze prestaties. In dit Jaarbericht kijken wij samen met u terug op 2007/2008.

We kunnen terugkijken op een uitstekend jaar. Wederom zijn we erin geslaagd de resultaten van het voorgaande boekjaar te overtreffen. De basis voor dit succes is in belangrijke mate gelegd in de eerste helft van dit boekjaar. In die periode zijn we er vooral in geslaagd onze mensen optimaal in te zetten met als resultaat een uitstekende productiviteit. Hiermee is een stevige basis gelegd om de economische tegenwind, die in het eerste halfjaar van 2008 aan kracht heeft gewonnen, het hoofd te bieden. Een grote rol bij ons succes speelt de professionaliteit, het talent en de grote loyaliteit van onze medewerkers. Zij zetten zich elke dag weer maximaal in om onze klanten optimaal van dienst te zijn en om die toegevoegde waarde te leveren die van PricewaterhouseCoopers verwacht mag worden. Wij zijn hen daar meer dan dankbaar en erkentelijk voor. Onze medewerkers, in combinatie met onze strategie en onze inzet om vraagstukken vanuit verschillende competenties en invalshoeken te benaderen, zijn doorslaggevend voor de continuering van ons succes. Drie jaar geleden is de basis gelegd voor onze huidige strategie. Sindsdien hebben zich vele veranderingen voltrokken, met een steeds verder toenemende complexiteit tot gevolg. Elke dag weer worden we geconfronteerd met een nieuwe werkelijkheid, waarin veranderingen zo ongeveer de enige constante factor zijn. Het is ons vak die veranderingen te vertalen naar uitdagingen en die te delen met onze klanten en om vervolgens met oplossingen te komen die een toegevoegde waarde opleveren, die ons allen verder brengt. De hoofdlijnen van onze strategie staan ondanks een steeds nieuwe werkelijkheid, rechtovereind. Zij geven ook in het komende jaar de richting aan waarmee wij de uitdagingen van een nieuwe werkelijkheid tegemoet zullen treden. Onze mensen mogen van de moderne werkgever die PwC wenst te zijn, verwachten dat wij oog hebben voor maatschappelijke ontwikkelingen en dat wij die vertalen naar adequate maatregelen in het belang van onze mensen. Zo hebben wij veel geïnvesteerd in ons streven om een ‘organisatie met een menselijke maat’ te zijn. Een breed scala aan acties en maatregelen is in dat kader geïntroduceerd en geïmplementeerd. Het resultaat is een meer diverse organisatie, waarin breed respect aanwezig is voor een grote verscheidenheid aan opvattingen en culturele achtergronden. Maar het resultaat is ook dat er begrip en ruimte is voor de persoonlijke keuzes die mensen in de verschillende fases van hun leven maken. Dit wordt gefaciliteerd in de vorm van een verdere flexibilisering van onze arbeidsvoorwaarden. De invoering van het zogenaamde ‘papaverlof’ is daar slechts één van de onderdelen van. De groei van onze omzet is de beste illustratie dat onze strategie, die gericht is op het samen naar de markt laten gaan van de professionals uit de verschillende Lines of Service, werkt. Maar ook hier worden we met nieuwe werkelijkheden geconfronteerd. De negatieve gevolgen van de kredietcrisis die een jaar geleden in de Verenigde Staten is ontstaan, beperken zich al lang niet meer tot alleen de Verenigde Staten en de financiële sector. De gevolgen hiervan, in combinatie met onder andere de sterk gestegen inflatie, die mede veroorzaakt wordt door de alsmaar oplopende olie- en grondstofprijzen, hebben een grote impact op de economische ontwikkelingen. De mooie economische groeicijfers van de afgelopen jaren hebben plaatsgemaakt voor magere groeicijfers. Ondernemingen zien hun kosten toenemen

en marges kleiner worden. Hierdoor worden zij gedwongen kritisch en creatief te kijken naar hun bedrijfsvoering. Deze kan niet langer gebaseerd zijn op een voortdurende groei. Meer dan ooit zullen ondernemingen verwachten dat wij over de grenzen van onze verschillende disciplines heen kijken. Dat wij onze kennis bundelen en inzetten om hen te helpen in die gewijzigde economische omstandigheden het verschil te blijven maken. Dat vraagt van ons dat wij ons blijven bewijzen als een brede dienstverlener. Tegelijkertijd vereist dat van ons een nog intensievere focus op onze klanten. Het derde hoofdpunt uit onze strategie ‘kiezen voor klanten’ sluit daar naadloos op aan. Dit vraagt van ons een voortdurende alertheid of wij bij onze klanten die toegevoegde waarde leveren die wij ambiëren en die klanten van ons mogen verwachten. Deze focus maakt het ons tegelijk mogelijk snel te anticiperen op veranderende wensen van onze klanten. Illustratief hiervoor is de groei van de assurance-diensten, die verder gaan dan de controle van de jaarrekening en die tegemoetkomen aan de behoefte om op meer onderdelen van de bedrijfsvoering aan bijvoorbeeld stakeholders assurance te kunnen geven. Komend boekjaar rollen we onder de noemer ‘PwC Experience’ een intern programma uit dat erop gericht is om al datgene wat wij met onze strategie beogen met nog meer kracht te implementeren en om de cultuurverandering die daarvoor nodig is te bewerkstelligen. Centraal daarbij staat onze overtuiging dat het eindresultaat verbetert als we oog hebben voor het proces ernaar toe. Klanten willen dat wij ons in hen verplaatsen, dat we werkelijk begrip hebben voor hun zorgen en problemen en dat we onze oplossingen daarop toesnijden. In het hoofdstuk Marktontwikkelingen en strategie gaan we hier verder op in. Tot een nieuwe werkelijkheid rekenen wij zeer zeker ook dat wij als grote werkgever en belangrijke speler in onze branche een verplichting hebben, die verder gaat dan uitsluitend ons eigen directe bedrijfsbelang. Aan de maatschappelijke verantwoordelijkheid die wij voelen, hebben wij in de afgelopen jaren op diverse wijze invulling gegeven. Als voorzitter van het Ambassadeursnetwerk hebben wij een bijdrage willen leveren aan het slechten van die barrières die een grotere participatie van vrouwen in topfuncties in de weg staan. Ook hebben wij met regelmaat aandacht gevraagd voor de verdere verslechtering van het (fiscale) vestigingsklimaat en voor de gevolgen van de filialisering van Nederland, die dreigt door het verdwijnen van hoofdkantoren. We hebben dat gedaan in de vorm van een intensieve Prinsjesdag-mediacampagne waarin onder andere innovatie, milieu en deregulering centraal stonden. Een aantal van onze topfiscalisten heeft deelgenomen aan hoorzittingen van de vaste Kamercommissie Financiën, over onder andere de fiscale concurrentiepositie van Nederland en het wetsvoorstel voor de belasting van excessieve beloningen. Wij zijn van mening dat de fiscale concurrentiepositie van Nederland is aangetast door een gebrek aan stabiliteit in het belastingbeleid. Ook zijn wij van mening dat de discussie over het hoger belasten van topinkomens buitenlandse investeerders en onder nemers afschrikt en dus leidt tot een verslechtering van het ondernemersklimaat van ons land. Wij hebben in het afgelopen jaar onze stem regelmatig laten horen over deze zaken en we zullen dat blijven doen.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is uit overtuiging een integraal onderdeel van onze bedrijfsvoering geworden. Passend daarbij maakt onze verantwoording daarover een integraal onderdeel van dit jaarbericht uit. Een nieuwe werkelijkheid met veranderde economische omstandigheden vraagt dat wij kritisch kijken naar onze eigen bedrijfsvoering. Ook dus naar al datgene wat wij doen op het vlak van Corporate Responsibility en Diversity. Wij doen dat vanuit de overtuiging dat ook in een economisch veranderende omgeving diversiteit en duurzaamheid van de bedrijfsvoering cruciaal zijn en blijven. In dit jaarbericht kijken we terug op de ontwikkelingen van het afgelopen boekjaar in onze organisatie en blikken we vooruit naar de lijnen die we voor de toekomst hebben uitgezet. Naast het verslag van de Raad van Bestuur bevat dit bericht ook weer ons maatschappelijk verslag en het transparantieverslag, waarin wij melding maken van de manier waarop onze accountancy-dienstverlening is georganiseerd. Na bijna zeven jaar voorzitterschap van PwC draag ik met ingang van 1 oktober aanstaande de voorzittershamer over aan mijn beoogd opvolger Robert Swaak. Na ruim 28 jaar aan PwC verbonden te zijn geweest, waarvan bijna zeven jaar als bestuursvoorzitter, verlaat ik de organisatie en begin aan een nieuwe uitdaging als president en CEO van de Schiphol Group. Tijdens mijn bestuursperiode is de omgeving waarin wij opereren ingrijpend veranderd en zijn de eisen die aan ons soort organisaties worden gesteld door klanten, medewerkers en toezichthouders steviger geworden. Het was voor ons allen steeds weer een uitdaging om snel en adequaat op die veranderingen te reageren en vooral om de eisen en verwachtingen te overtreffen. Het was voor mij een voorrecht en een unieke ervaring om leiding aan onze Nederlandse organisatie te mogen geven en om samen met mijn collega-bestuurders, met de partners en medewerkers van PwC de strategie te ontwikkelen, daar inhoud aan te geven en deze tot een succes te maken. Tot dat succes reken ik het marktleiderschap in diverse segmenten, onze stevige marktpositie, de prachtige financiële resultaten en bovenal de trots van onze mensen deel uit te maken van onze organisatie. Tot dat succes reken ik ook de verandering van onze wereldwijde organisatiestructuur. Wij delen dit alles graag met u in dit jaarbericht. Ik verlaat PwC in de wetenschap dat de organisatie beschikt over de beste mensen die het zich kan wensen en met de overtuiging dat zij onder leiding van mijn beoogd opvolger Robert Swaak als geen ander in staat zullen zijn nieuwe werkelijkheden tegemoet te treden en uitdagingen te overtreffen. Ik dank mijn collega-bestuurders, partners en medewerkers voor de inspirerende en constructieve wijze waarop ik samen met hen heb mogen werken aan de organisatie die er nu staat.

Jos Nijhuis voorzitter Raad van Bestuur PricewaterhouseCoopers B.V.

Voor ondernemers, managers en beleidsmakers komt elke dag met nieuwe werkelijkheden. Dat lijkt onzeker, maar nieuwe werkelijkheden bieden juist ook kansen. Voor vooruitgang, voor verbetering, voor ontwikkeling. Voor wie het goed aanpakt tenminste. Want bij alle nieuwe ontwikkelingen blijft in ieder geval één oude wet onverminderd van kracht: bouw alleen op vaste grond.

Fotografie: Michiel van Nieuwkerk Model: Armando Veringmeier

Een nieuwe Vaste werkelijkheid grond*

Inhoud

Kerncijfers

3

Marktontwikkelingen en strategie

5

Verslag Local Oversight Board

11

Verslag van de Raad van Bestuur

17

Jaarrekening

43

Maatschappelijk verslag

83

Transparantieverslag

113

Bijlagen Informatie over PwC

129

Begrippenlijst

138

GRI-tabel

140

Colofon

148

Kerncijfers PricewaterhouseCoopers B.V. 2007/2008

2006/2007

2005/2006

2004/2005

2003/2004

Omzet Netto-omzet (x € 1 mln.) Groei Netto-omzet per persoon (x € 1.000)

774,5 +7,1% 173,0

723,3 +10,5% 166,6

654,8 +4,6% 157,1

626,3 +7,4% 154,3

583,2 +1,7% 143,7

Externe omzet per Line of Service (x € 1 mln.) Assurance Tax & HRS Advisory Totaal

408,5 250,0 116,0 774,5

403,1 233,1 87,1 723,3

367,1 212,5 75,2 654,8

360,1 194,0 72,2 626,3

343,8 184,4 55,0 583,2

Resultaten Bedrijfsresultaat (x € 1 mln.) Groei Resultaat na belastingen (x € 1 mln.) Groei

134,9 +14,1% 131,2 +16,7%

118,2 +16,9% 112,5 +19,6%

101,2 +14,0% 94,1 +21,7%

88,8 +22,0% 77,3 +26,0%

72,8 +17,2% 61,3 +10,2%

70,4 49,1 17,1

66,5 44,7 7,8

58,4 36,9 7,2

53,3 30,9 5,3

40,8 31,4 4,8

178,5

156,9

137,3

121,1

105,2

+13,8% 708,4

+14,2% 653,7

+13,4% 589,4

+15,1% 526,5

+15,8% 453,4

777,1

762,6

736,5

700,2

662,5

38,7 65,9 9,2

37,5 64,0 9,1

33,8 61,5 8,6

26,7 58,3 7,0

-

4.478 252 3.281 945

4.341 240 3.159 942

4.168 233 3.006 929

4.058 230 2.910 918

4.058 232 2.921 905

Bedrijfsresultaat per Line of Service (x € 1 mln.) Assurance Tax & HRS Advisory Managementfee, salaris en emolumenten Beschikbaar voor uitkering aan partners (x € 1 mln.) Toename Gemiddelde partnermanagementfee1 (x € 1.000) Gemiddelde financiering per aandeelhouder (x € 1.000) Bonuskosten voor medewerkers (x € 1 mln.) 2 Gemiddelde loonkosten per FTE (x € 1.000) Gemiddelde bonus per FTE (x € 1.000) Gemiddelde bezetting (in FTE) Partners Professional staff Support staff

it de managementfee worden de kosten betaald voor goodwillrechten, pensioenopbouw, sociale verzekeringen, arbeidsongeschiktheidsverzekering, U overlijdensrisicoverzekering etc. 2 2007/2008 is niet geheel vergelijkbaar met eerdere jaren, als gevolg van een gedeeltelijke omzetting van variabele naar vaste beloning. 1


3

Marktontwikkelingen en strategie Wij leven in een turbulent tijdperk. Ingrijpende gebeurte nissen volgen elkaar in hoog tempo op en de invloeden van de veranderingen zijn ingrijpender dan voorheen. Zaken als de verschuivende mondiale economische macht, stijgende energie- en voedselprijzen, de crisis in de financiële wereld en het klimaatvraagstuk hebben op een of andere manier grote impact op het professionele en privéleven. De uitkomst van deze ontwikkelingen is niet altijd duidelijk. Met onze strategie, die inspeelt op mondiale bewegingen, bieden wij klanten oplossingen voor hun vraagstukken, waar mogelijk met de inzet van al onze competenties en altijd met oog voor de wereld om ons heen.

Marktontwikkelingen Internationale verwevenheid De wereldeconomie wordt niet langer aangedreven door één motor. Kapitaalstromen lopen langs andere routes dan vroeger en de concurrentieverhoudingen verschuiven. Ondernemingen krijgen te maken met nieuwe markten, nieuwe investeringsvraagstukken en nieuwe concurrenten. De kredietcrisis die vorige zomer losbarstte, heeft primair gevolgen voor de financiële markten, maar via de stijgende prijs van kapitaal ook voor de reële economie. Bedrijven, grote en kleine, worden geconfronteerd met kredietverleners die hun businessplan kritischer bekijken. De ‘credit crunch’ toont bij uitstek de verwevenheid van de mondiale economie aan. Problemen op de Amerikaanse hypotheekmarkt komen, verpakt in complexe financiële producten, uiteindelijk ook bij ons terecht. Hetzelfde geldt voor de politieke wereld. Het recente verleden heeft duidelijk gemaakt dat een deel van de wereldpolitiek instabiel is en het risico van extremisme in zich bergt; dit maakt ook onze politieke en economische vooruitzichten onzeker.

Europa De huidige economische situatie in Europa doet denken aan een onstuimige herfst na een lange kalme zomer. Na jaren van een ongekende combinatie van lage inflatie en economische voorspoed, zwakt de economische groei af en loopt de inflatie flink op. We beginnen de gevolgen van de sterke euro te merken aan een afname van de uitvoer naar landen buiten de eurozone. Voor het eerst sinds vele jaren daalt de bezetting van de productiecapaciteit, loopt de werkloosheid op en zwakt de investeringsbereidheid af. Lagere bezettingsgraden leiden vooralsnog niet tot lagere binnenlandse inflatie, want dat wordt tenietgedaan door dure invoer en stijgende voedsel- en olieprijzen. De zorgen van de Europese Centrale Bank (ECB) over de inflatie zijn terecht, want hoge inflatie is een hardnekkig fenomeen en een bron van onzekerheid. Daar komt bij dat de combinatie van een groeivertraging, hoge inflatie en een dure euro slecht te bestrijden zijn met het conventionele rentewapen van de ECB.

Verenigde Staten Ook in de Verenigde Staten zijn de herfststormen nog niet gaan liggen en lijkt het erop dat er een strenge, lange winter


aankomt. De economische groei is dit jaar bijna geheel tot stilstand gekomen. De inflatie loopt ook hier verder op, terwijl de werkgelegenheid in de Verenigde Staten sterk afneemt en de waarde van de dollar op een historisch dieptepunt is beland. Door de sterke afhankelijkheid van de auto in Amerika voelen huishoudens de dure olie nog veel meer dan in Europa. Door de huidige correctie op de huizenmarkt en de negatieve doorwerking van de kredietcrisis op de consumptie en investeringen, is de verwachting dat de zwakke economische ontwikkelingen voorlopig nog zullen aanhouden.

Opkomende economieën Inmiddels neemt een aantal opkomende economieën (China, India, Turkije, Mexico, Rusland en Brazilië) een steeds belangrijkere plaats in in de wereldeconomie. De tijden dat deze landen met hun lage lonen zorgden voor lage prijzen op mondiale goederenmarkten lijken voorbij. Zij roeren zich dankzij de gestegen welvaart zelfs zo nadrukkelijk op de grondstoffen- en voedselmarkten, dat zij zelf ook bij beginnen te dragen aan de mondiale inflatietrends. Mede als gevolg hiervan is de olieprijs tot een recordhoogte gestegen en rijzen voedselprijzen de pan uit. Het einde van de trend is nog niet in zicht, omdat de aanbodzijde van de grondstoffen- en voedingsmarkten niet snel genoeg kan reageren op de gestegen vraag en de hoge prijzen. Redenen hiervoor zijn velerlei en per markt verschillend. Zo kan de agrarische markt door landbouw subsidies en importbeperkingen niet snel genoeg het evenwicht herstellen en heeft de energiemarkt tijd nodig om productiecapaciteit te bouwen.

Nederland Nederland kan zich niet aan de turbulentie in de wereld economie onttrekken. De deflatoire luwte waarin we jaren lang hebben verkeerd is ten einde gekomen: de inflatie is het eerste halfjaar van 2008 gestegen naar gemiddeld 3,2%. De prognose is dat de werkloosheid langzaam op gaat lopen en vanaf volgend jaar zal ook in Nederland een terugval van de economische groei optreden. Toch staat Nederland er relatief goed voor. De sterk gestegen aardgasbaten vangen voorlopig de verminderde belastinginkomsten op en er is (nog) geen sprake van een loon-prijsspiraal. Nederland heeft de afgelopen decennia de economische structuur versterkt en flexibeler gemaakt en de aanbodzijde lijkt sneller te reageren dan vroeger. Maar zolang de wereldeconomie uit haar doen is, blijven de vooruitzichten voor de uiterst open Nederlandse economie ook op de iets langere termijn onzeker.

5

Uitdagingen en kansen Filialisering en vestigingsklimaat

Ook los van allerlei weten regelgeving stellen consumenten en afnemers hogere eisen op het gebied van productie. Dit leidt tot nieuwe markten voor duurzaam en verantwoord ondernemen. Ondernemingen kijken nauwkeuriger naar hoe zij hun ‘supply chain’ hebben georganiseerd. Voldoen hun toeleveranciers, die in andere landen en werelddelen kunnen zitten, aan onze regels? Produceren zij op een manier die voldoet aan eisen die de afnemer stelt? PwC ziet dit als een sterk groeiend aandachtsgebied en helpt bedrijven de uitdagingen op het vlak van duurzaam ondernemen het hoofd te bieden. Hierbij gaat het onder meer om de ondersteuning bij het formuleren van de strategie, het opzetten van een administratieve organisatie en verificatie van duurzaamheidsrapporten.

Als gevolg van de globalisering en de mobiliteit van kapitaal en hooggeschoolde arbeid, is een strijd aan het ontstaan om de vestiging van hoofdkantoren en bedrijfsvestigingen met een hoge toegevoegde waarde en een kleine CO2-footprint. Bedrijven zijn steeds minder gebonden. Nederland investeert nog altijd meer in het buitenland dan andersom, maar toch bestaat de zorg dat veel Nederlandse bedrijven worden overgenomen door niet-Nederlandse ondernemingen met een hoofdkantoor buiten Nederland. Daarmee verdwijnt beslissingsmacht naar het buitenland en filialiseert Nederland. Voor PwC is deze ontwikkeling cruciaal, omdat het een negatieve invloed heeft op de omvang en aard van de opdrachten.

Vergrijzing en diversiteit

Net als voor onze klanten, is ook voor PwC een gunstig vestigingsklimaat belangrijk. Dan gaat het om een (betrouwbaar) fiscaal klimaat en een aanvaardbare regeldruk, maar ook om aspecten als de kwaliteit en het innovatieve vermogen van universiteiten en andere kenniscentra, de beschikbaarheid van talentvol personeel, de bereikbaarheid en meer in het algemeen de ‘leefbaarheid’ van Nederland.

De samenleving ontgroent en vergrijst. Waar eerder sprake was van een structureel overschot aan beroepskrachten, zal er in de toekomst naar verwachting een structureel tekort zijn. Dit tekort laat zich in verschillende sectoren nu al voelen. Het aantrekken van talent vormt een steeds grotere uitdaging voor bedrijven en organisaties. Ook retentie van medewerkers is een belangrijk aandachtsgebied. Vergrijzing en ontgroening brengen ook nieuwe economische activiteit op gang, bijvoorbeeld op het gebied van zorg, wonen en onderwijs.

Dat Nederland zich bewust is van het belang van een goed vestigingsklimaat, laat bijvoorbeeld de oprichting van het Holland Financial Centre zien waarin, naast verschillende partijen uit de financiële sector, ook de overheid deelneemt. Tegelijkertijd verwachten wij van de overheid dat zij haar ambities waarmaakt door het scheppen van stabiele (fiscale) randvoorwaarden en maatregelen met het oog op de internationale context waarin ons land opereert. Verschillende voorbeelden (vliegtax, plannen voor het belasten van topinkomens) laten zien dat de overheid op dit gebied steken laat vallen.

De bevolking wordt niet alleen ouder maar ook diverser. De economie die wordt aangedreven door de klassieke werknemers-werkgeversverhoudingen bestaat niet meer. Overal in de maatschappij bestaan verschillende arbeidspatronen, arbeidsrelaties en leefstijlen naast elkaar. Bedrijven zoeken naar manieren om een betere afspiegeling van de maatschappij te vormen. Ook voor PwC is dit een belangrijk aandachtsgebied.

Belang van duurzaamheid

Strategische speerpunten en thema’s

Overheden, burgers en ondernemingen zijn zich steeds meer bewust van het belang van een duurzame economische ontwikkeling. De Nederlandse en Europese overheden stellen ambitieuze doelstellingen op het gebied van CO2-uitstoot, gebruik van duurzame energie en van chemische stoffen. De uitvoering van deze ambities legt een grote verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven.

Wij spelen met onze strategie in op de veranderende marktomstandigheden, zoals die hierboven beschreven zijn. In het boekjaar 2005/2006 hebben wij strategische speerpunten geformuleerd die nog steeds rechtovereind staan: • Organisatie met menselijke maat; • Samen naar de markt; • Kiezen voor klanten; • Aanpassen professioneel besturingsmodel.

6

Strategie

PricewaterhouseCoopers B.V.

Binnen deze speerpunten hebben wij een aantal onderliggende thema’s benoemd, die cruciaal zijn voor het realiseren van de strategie: innovatie, kwaliteit, diversiteit, talentmanagement en Corporate Responsibility. De uitvoering van de strategie vordert gestaag. In ons streven om een ‘organisatie met menselijke maat’ te zijn, hebben we belangrijke stappen gezet. Naast een aantal interne maatregelen, zoals het aanpassen van het coachingsmodel en het managementdevelopmentprogramma, is een van de meest in het oog springende aspecten ons besluit om de arbeidsvoorwaarden te moderniseren. Hierdoor wordt het in het komend boekjaar bijvoorbeeld mogelijk om, onder voorwaarden, betaald zorgverlof op te nemen en krijgen vaders na de geboorte van hun kind recht op tien dagen doorbetaald ‘papaverlof’. U leest over de invulling van dit strategiepunt in ons maatschappelijk verslag (blz. 83 - 109). Ook op het gebied van ‘samen naar de markt’ zijn er vorderingen gemaakt. Voor het oplossen van klantproblemen is het samenbrengen van de juiste competenties cruciaal. In de huidige complexe samenleving kunnen vraagstukken niet meer vanuit één invalshoek benaderd

Horizontaal Toezicht en TMAS Horizontaal Toezicht is de naam van de nieuwe controleaanpak van de Belastingdienst. De belastingplichtige moet laten zien dat de organisatie controle heeft over haar fiscale processen en risico’s en zij verplicht zich om alle mogelijke fiscale discussiepunten aan de Belastingdienst voor te leggen. In ruil daarvoor zal de aanpak van de Belastingdienst verschuiven van reactief (controles over oude jaren) naar proactief (in de actualiteit omgaan met relevante fiscale risico’s). Om de fiscale discussiepunten boven tafel te krijgen, dient de belastingplichtige onderneming te beschikken over een Tax Control Framework, waarin het fiscale beleid van de onderneming, de procedures en de controles daarop zijn opgenomen.


worden. Een voorbeeld hiervan is de geïntegreerde dienstverlening op het gebied van fusies en overnames. Meer dan ooit wijzen we er in al onze opleidingsprogramma’s op hoe belangrijk het is om vraagstukken vanuit de positie van de klant te benaderen. In het verlengde hiervan ligt het speerpunt ‘kiezen voor klanten’. Klanttevredenheid verdient permanente aandacht. Daarom is het belangrijk om ons bewust te zijn van de vraag bij welke klanten we, nationaal en internationaal, de meeste toegevoegde waarde kunnen leveren. Wij kunnen de strategie niet uitvoeren zonder ook de onderliggende thema’s te realiseren. Door onze dienstverlening en onze organisatie te innoveren, onderscheiden we ons in de markt en profileren we ons als een aantrekkelijke werkgever. Diversiteit is geen doel op zich, maar staat in dienst van de strategie. We zijn ervan overtuigd dat onze dienstverlening verbetert als onze mensen de problemen benaderen vanuit verschillende achtergronden en culturen. Hetzelfde geldt voor Corporate Responsibility (CR). CR gaat over de manier van werken die we van onze medewerkers verwachten. Het is een middel om mensen aan onze organisatie te binden en ook een uiting van het bewustzijn van onze positie in de samenleving.

PwC speelt in op de nieuwe controleaanpak van de Belastingdienst door bedrijven te ondersteunen met het ontwerpen van hun Tax Control Framework. Dit is één van de activiteiten van Tax Management & Accounting Services (TMAS), onze nieuwe businessunit die vorige zomer van start is gegaan. Het waren bijvoorbeeld vragen van klanten over statutaire en fiscale complianceprocessen, die ons aanleiding gaven om onze propositie met TMAS aan te scherpen. Bedrijven ervaren soms dat er in de praktijk nauwelijks sprake lijkt van samenhang tussen deze processen. Met de oprichting van TMAS kunnen we inspelen op de behoefte van veel klanten om alle statutaire en fiscale complianceprocessen te integreren. De businessunit TMAS past binnen ons strategische speerpunt ‘samen naar de markt’. De groep bestaat uit zo’n 600 medewerkers en circa 15 partners en directors.

7

Kwaliteit heeft de hoogste prioriteit in alle aspecten van ons bedrijf, of het nu gaat om ons werk voor klanten of onze interne organisatie. Dat uit zich door een voortdurende focus op vaktechniek en marktkennis, maar ook in aandacht voor houding en gedrag van onze medewerkers. In het verslag van de Raad van Bestuur (blz. 17 - 38) en het transparantieverslag (blz. 113 - 124) gaan we uitgebreid in op ons stelsel van kwaliteitsbeheersing.

Nieuwe uitdagingen Hieronder willen we aandacht besteden aan enkele nieuwe ontwikkelingen die in het komende boekjaar een belangrijke rol spelen in onze marktbewerking of onze interne organisatie. Deze punten passen binnen de hierboven genoemde strategische thema’s.

Nieuwe vragen uit de markt We onderscheiden ons in de markt door het voortdurend verbeteren van onze processen en door zo goed mogelijk in te spelen op en gebruik te maken van nieuwe regelgeving en veranderende wensen van onze klanten. Wij proberen daarom onze medewerkers zoveel mogelijk aan te moedigen met innovatieve ideeën te komen.

Toenemende behoefte aan (niet-financiële) assurance In de samenleving bestaat behoefte aan zekerheid over steeds meer uiteenlopende zaken. Organisaties van evenementen, die de vervuiling die zij veroorzaken willen compenseren, laten hun CO2-footprint door een accountant verifiëren. Multinationals die een deel van hun productie hebben ondergebracht in andere landen, willen zeker weten dat het productieproces aan hun standaarden voldoet en dat er bijvoorbeeld geen kinderarbeid wordt ingezet. Stakeholders kijken steeds verder dan de historische financiële informatie. Ze willen ook informatie over andere aspecten van de bedrijfsvoering, zoals de klanttevredenheid, de impact op het milieu, de reputatie van de onderneming of de interne beheersingssystemen. Tegelijk vinden ondernemingen het in toenemende mate belangrijk om transparant te zijn in hun bedrijfsvoering. Als een accountant assurance geeft over deze niet-financiële waarden, leidt dat tot meer geloofwaardigheid, vertrouwen en aandeelhouderswaarde.

8

Wij willen ons verder ontwikkelen tot brede, innovatieve assurance-aanbieders om in te spelen op de snel toenemende vraag naar niet-financiële assurance. Hiertoe hebben we onze specialisten op het gebied van nietfinanciële assurance samengebracht in één groep. Deze specialisten werken nauw samen met hun collega’s in de Tax & HRS-praktijk en de Advisory-praktijk. Binnen Advisory is de afgelopen periode de nieuwe dienstverlening aangepast aan nieuwe vragen uit de markt. Voorbeelden hiervan zijn Securities Litigation (kortweg: SEClit), een groep die vanuit de Assurancepraktijk overgekomen is en gekoppeld is aan de bestaande dienstverlening op het gebied van risicomanagement en forensische onderzoeken. SEClit adviseert bedrijven over de juiste reactie en maatregelen als er een justitieel onderzoek wordt ingesteld, waarbij onze ondersteuning is gericht op beperking van aansprakelijkheid en sancties. Een ander voorbeeld is Forensic Technology Solutions waarbij wij via dataminingtechnieken e-mailberichten, computerbestanden, netwerken en dergelijke kunnen scannen of kopiëren en daarna doorzoeken en gegevens analyseren.

Compliance Game Het PwC-innovatiepanel heeft tot taak innovatieve ideeën aan te moedigen en te verspreiden. Het panel reikt jaarlijks een prijs uit aan medewerkers die in de praktijk nieuwe oplossingen hebben bedacht die organisatiebreed ingezet kunnen worden. Afgelopen boekjaar ging de prijs naar de Compliance Game. Dit is een digitaal multicompetence spel, waarin deelnemers worden uitgedaagd te reageren op praktijksituaties bij naleving van weten regelgeving. Al spelenderwijs doen zij kennis op van complianceonderwerpen terwijl het management inzicht krijgt in het kennisniveau per individu. Vier PwC’ers, werkzaam binnen Advisory en Assurance, ontwikkelden het spel samen met twee externe partijen.


PwC Experience Om onze strategie optimaal uit te voeren is meer nodig dan vaktechnische kennis. Niet alleen wat wij doen is belangrijk, maar ook hoe we het doen. Daarom zijn we het afgelopen boekjaar begonnen met de uitrol van de PwC Experience, een programma dat gericht is op de gedragsmatige component van onze strategie. We hebben onderzocht wat er nodig is om de ervaring – de experience – die klanten verwachten van PwC, het beste te realiseren. Via onder meer tevredenheidsonderzoeken hebben klanten ons laten weten welk gedrag zij in een professionele dienstverlener waarderen. Klanten vertelden ons graag te willen samenwerken met mensen die bereid zijn om te investeren in een hechte relatie waarin kennisdeling en samenwerking voorop staan. Zij vragen om een dienstverlener die zich wezenlijk verplaatst in het perspectief van de klant en die zich richt op het vergroten van toegevoegde waarde. In het PwC Experience-programma hebben we de gedrags componenten benoemd, die wij willen realiseren om onderscheidend te zijn. Niet alleen onderscheidend naar onze klanten, maar ook naar onze medewerkers. Want wanneer wij binnen PwC constructief met elkaar omgaan, zullen wij het beste in staat zijn ook naar klanten het gedrag te vertonen dat zij verwachten. Om de gewenste gedragscomponenten de juiste aandacht te geven, hebben wij de PwC Experience onderdeel gemaakt van ons Learning- en Developmentprogramma en tevens geïncorporeerd in onze Client Deliveryprogramma’s.

Ons internationale netwerk Ons internationale netwerk van PricewaterhouseCoopers, waarbinnen wereldwijd 146.000 mensen werken in 150 landen, is van cruciaal belang bij het bedienen van onze nationale en internationale klanten en voor de ontwikkeling van onze mensen en onze organisatie. Het is een voort durende uitdaging om dit netwerk zo in te richten dat het maximaal aansluit op de wensen en behoeften van onze klanten. Het goed functioneren van dit netwerk zal altijd één van de belangrijkste succesfactoren blijven. In het verslagjaar is uitvoerig nagedacht over de inrichting van het netwerk om een optimale aansluiting te bereiken bij de integrerende markten en bij datgene wat onze klanten van ons vragen. Topkwaliteit leveren en impact maken op de door ons gekozen markten is daarbij onze ambitie. Het antwoord is het nieuwe “PwC Network of the Future”.


Met ingang van 1 oktober van dit jaar wordt het netwerk van PwC verdeeld in drie grote geografische clusters (West, Central en East). De acties en initiatieven op wereldwijd niveau worden binnen de clusters gecoör dineerd, gefaciliteerd en uitgevoerd, zodat eenduidigheid gewaarborgd wordt ten aanzien van de te bereiken resultaten, zoals de kwaliteit van de dienstverlening aan onze klanten. Dit nieuwe organisatiemodel van onze internationale organisatie maakt meer adequate aansturing mogelijk en doet tegelijkertijd recht aan de specifieke eigenschappen die onze wereldwijze professionele organisatie zo uniek en sterk maakt, zoals lokaal management, eigenaarschap en ondernemerschap. Met deze wijzigingen blijft ons credo ‘global service delivered locally’ volledig intact. Als onderdeel van de nieuwe internationale organisatie structuur wordt ook het leadership model van het PwC global network veranderd. Vanaf 1 oktober aanstaande wordt het PwC Network geleid door een nieuw Network Leadership Team. Voordat het nieuwe organisatiemodel kan worden ingevoerd vindt er eind september nog een wereldwijde stemming plaats. Bij een positieve uitslag begint op 1 oktober de implementatie. Wij juichen deze plannen toe omdat de nieuwe structuur ons in staat stelt om in een globaliserende economie en in een integrerende Europese markt, onze klanten in alle marktsegmenten optimaal van dienst te kunnen zijn. Een van de belangrijke voordelen van de nieuwe clusterstructuur is ook dat wij hiermee in staat zijn onze focus op de opkomende markten te versterken.

9

Verslag Local Oversight Board De Local Oversight Board (LOB) vormt het bestuur van Stichting Local Oversight Board en bestaat uit zes partners/ beroepsbeoefenaren vanuit de drie Lines of Service en een onafhankelijke voorzitter. De leden worden gekozen door de aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. (Holding). De LOB geeft advies aan en houdt toezicht op de Raad van Bestuur (RvB) van PricewaterhouseCoopers B.V. (PwC). Daarnaast vervult de LOB een belangenbehartigende rol (collectief en individueel) ten behoeve van de aandeelhouders. De voorzitter van de LOB is tevens voorzitter van de Algemene Vergadering van Holding.

Samenstelling Het afgelopen jaar heeft de Local Oversight Board (LOB) in de volgende samenstelling gefunctioneerd: • Paul Baart, voorzitter, benoemd in 2001 • Gerard Bergers, benoemd in 2006 • Toine Bindels, benoemd in 2006 • Randolph de Cuba, benoemd in 2006 • Fred Konings, benoemd in 2006 • Bernard Prins, benoemd in 2002 • Marja Spaans-den Heijer, benoemd in 2006 De zittingstermijn van de voorzitter eindigt op 31 december 2008 en van de overige leden op 31 december 2009. De voorzitter is niet herbenoembaar en zal per 1 januari 2009 worden opgevolgd door Peter Tieleman. Voor een adequate uitvoering van haar taken zijn binnen de LOB drie voorbereidingscommissies actief: • Het Audit Committee, bestaande uit Fred Konings, Toine Bindels en Bernard Prins, heeft dit verslagjaar vier keer vergaderd. Het committee adviseert de RvB en de LOB inzake financiële aangelegenheden en de financiële verslaglegging. • Het Remuneration Committee, bestaande uit Paul Baart en Randolph de Cuba, heeft dit verslagjaar twee keer vergaderd. Het committee heeft de voorzitter van de RvB beoordeeld en heeft een rol gespeeld bij de beoordelingen van de overige RvB-leden. Het heeft hierbij input van alle partners/beroepsbeoefenaren en de LOB gevraagd. • Het Compliance Committee, bestaande uit Gerard Bergers en Randolph de Cuba, heeft dit verslagjaar zes keer vergaderd. Het committee volgt namens de LOB de processen rondom compliance. Hierbij heeft het o.a. overleg met de voorzitter van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. en de Compliance Officer.

Verslagjaar Ter uitvoering van haar taken is de LOB in het verslagjaar 21 keer bijeengekomen, waarvan vier keer met de RvB is vergaderd. Daarnaast heeft de LOB vier conference calls gehouden en hebben twee brainstormsessies plaats gevonden ter bespreking van een aantal specifieke onderwerpen, zoals onder andere opvolgingsvraagstukken in (bestuurs)gremia.


Voor iedere LOB-vergadering is de voorzitter van de RvB uitgenodigd om de LOB te informeren over lopende zaken en om vragen van de LOB te beantwoorden. Daarnaast heeft maandelijks overleg plaatsgevonden tussen beide voorzitters. Verder hebben met elk RvB-lid regelmatig portefeuille gesprekken plaatsgevonden door twee LOB-leden, waarbij specifieke aandachtspunten uit de individuele portefeuilles zijn belicht. Ook hebben de door de LOB ingestelde voorbereidingscommissies regelmatig overlegd met het desbetreffende RvB-lid. In het afgelopen jaar heeft de LOB veel aandacht besteed aan de positie van PricewaterhouseCoopers Nederland binnen het wereldwijde PricewaterhouseCoopers-netwerk, de implementatie en de uitvoering van de strategische speerpunten, ‘partner development’ en het kwaliteitsbeheersingssysteem. Hierbij heeft zij zich nader laten informeren door materiedeskundigen binnen PricewaterhouseCoopers. De LOB is betrokken geweest bij diverse benoemings procedures in de RvB en LoS-Boards. LOB-leden hebben zitting gehad in de Nomineringscommissie ten behoeve van de herbenoeming van Fons Hoogeveen als RvB-lid met ingang van 1 januari 2008. De LOB is ook betrokken geweest bij de benoeming van twee leden van de Tax & HRS Board, door middel van het voorzitten van en het zitting hebben in de Shortlistingcommissie. Bovendien heeft de LOB uitgebreid stilgestaan bij zowel de opvolging van Jos Nijhuis als voorzitter van de RvB per 1 oktober 2008, als de opvolging van Paul Baart als voorzitter van de LOB per 1 januari 2009. De LOB heeft onder meer gesproken over de te volgen procedures, profielschetsen en eventuele kandidaten voor deze functies. Huidig RvB-lid Robert Swaak is als RvB-voorzitter voorgedragen aan de Algemene Vergadering. Peter Tieleman is inmiddels door de aandeelhouders tot de volgende LOB-voorzitter benoemd. Regulier zijn in de LOB-vergaderingen de volgende zaken aan de orde geweest: het advies over toetredingen door middel van het aangaan van aansluitingsovereenkomsten, het beoordelingsproces van partners/beroepsbeoefenaren en het geven van (pre)advies dan wel goedkeuren van strategische jaarplannen, het budget en de jaarstukken.

11

Jaarlijks evalueert de LOB haar functioneren en vraagt hiervoor feedback aan de partners. Om haar zichtbaarheid binnen de organisatie te vergroten en om feeling te houden met wat er binnen PricewaterhouseCoopers speelt, heeft de LOB begin van het boekjaar opnieuw drie partnermeetings gehouden. Deze worden als een zeer waardevol instrument ervaren om uitgebreid met collega’s te kunnen spreken zonder vaste agenda.

Jaarbericht

In zijn bestuursperiode hebben wij een actieve bijdrage geleverd aan het maatschappelijk debat over onder andere het vestigingsklimaat in Nederland, de ontwikkeling van het accountantsberoep, het belang van diversiteit voor ondernemingen en de noodzaak om maatschappelijk verantwoord ondernemen te integreren in de bedrijfsstrategie. Graag willen wij onze grote dank en erkentelijkheid uitspreken voor al datgene wat hij voor onze organisatie heeft gedaan en betekend. Wij wensen hem heel veel succes toe in zijn nieuwe rol.

Het jaarbericht, bestaande uit de marktontwikkelingen en strategie, het verslag van de Raad van Bestuur, de jaarrekening, het maatschappelijk verslag, het transparantie verslag en de bijlagen over het boekjaar 2007/2008 is uitgebreid door de LOB besproken en wordt door de LOB onderschreven.

Tegelijkertijd zien we in Robert Swaak als beoogd voorzitter van onze organisatie een waardige opvolger. Robert heeft alle eigenschappen in huis om samen met zijn team op een succesvolle wijze de nieuwe uitdagingen aan te gaan waar onze organisatie de komende jaren voor zal komen te staan. We hebben er alle vertrouwen in dat Robert zijn nieuwe rol als voorzitter op een uitstekende wijze zal vormgeven.

Tot slot

De LOB dankt alle collega’s voor hun toewijding en inzet gedurende het afgelopen jaar.

Jos Nijhuis gaat onze organisatie verlaten. Jos heeft een lange staat van dienst binnen PwC en is sinds 2002 bestuursvoorzitter en zou vanwege het bereiken van de maximale bestuursperiode op 31 december aanstaande als zodanig terugtreden. In zijn bestuursperiode is de reputatie van PwC verder versterkt en de omzet is gegroeid van € 550 miljoen tot € 774 miljoen. Jos heeft het initiatief genomen tot herziening van onze strategie waarvan wij nu de vruchten plukken en stond aan de basis van strategische prioriteiten als Diversity en Corporate Responsibilty.

12

Amsterdam, 16 september 2008

Namens de Stichting Local Oversight Board, drs. P.R. Baart RA, voorzitter


Om in een samenwerking tot iets bijzonders te komen heb je fantasie nodig. De fantasie om je in de werkelijk heid van de ander te verplaatsen. Om vanuit het perspectief van die ander te kunnen denken. Om zijn of haar emotie te begrijpen. Die fantasie ontsluit de kracht om boven jezelf en elkaar uit te stijgen. Dan wordt verandering bijna per definitie verbetering.

14


Fotografie: Govert de Roos Model: Wouter van den Berg

Een nieuwe In elkaars werkelijkheid schoenen*

Verslag van de Raad van Bestuur Resultaten Dienstverlening Risicofactoren Kwaliteit en compliance Remuneratie Toekomstverwachtingen

16


19 25 32 34 37 38

Verslag Raad van Bestuur

Resultaten De groei, die we de afgelopen jaren al zagen, heeft zich ook in het boekjaar 2007/2008 doorgezet. De omzet steeg met 7% tot € 774 mln. De omzetverdeling laat zien dat de groei zich voordeed in alle Lines of Service. Assurance is in staat gebleken het hoge niveau van resultaten vast te houden. De groei in Tax & HRS en Advisory komt overeen met de ontwikkeling van de afgelopen jaren en is mede het resultaat van onze strategie die inzet op multicompetence dienstverlening. Een trend die zich heeft doorgezet is dat het relatieve aandeel in de omzet uit de controle van jaarrekeningen afneemt. De afhankelijkheid van incidentele opdrachten heeft zich het afgelopen jaar voortgezet. In het PIE-segment wordt de daling van de omzet uit controlewerkzaamheden geheel gecompenseerd door eenmalige opdrachten bij bestaande controleklanten, terwijl de omzet uit adviesopdrachten bij niet-controleklanten wederom sterk stijgt. De stevige groei in het Public Sector-segment komt voort uit alle Lines of Service, maar vooral uit advieswerk bij controle en niet-controleklanten. Deze ontwikkelingen zullen zich naar verwachting de komende jaren voortzetten. Advisory kent de grootste groei met 33% en plukt daarmee de vruchten van forse investeringen in deze Line of Service. Tax & HRS volgt met een groei van 7%. De omzet uit uren van Assurance is toegenomen met 4%. Het totale bedrijfsresultaat nam met 14% toe tot € 135 mln.

Omzetverdeling De stijging van de omzet betreft een toename van het aantal uren (2,5%) en de stijging van de tarieven. De stijging van het urenvolume was het sterkst bij Advisory (21%). Omzet per Line of Service (x `1 mln.) 450

2007/2008

Het marktsegment PIE is onderverdeeld in de volgende Industry-sectoren: • Consumer and Industrial Products & Services (CIPS); • Technology, Information & Communication, Entertainment & Media (TICE); • Financial Services (FS); • Energy, Utilities & Mining (EU&M). Uit de omzetverdeling blijkt dat CIPS de grootste Industrysector blijft, gevolgd door FS en TICE.

400 2006/2007

350 300

Omzet per Industry-sector 2007/2008

Omzet per Industry-sector 2006/2007

250 200 TICE 22%

150 100

EU&M 10%

EU&M 11%

TICE 19%

50 0

Assurance

Tax & HRS

Advisory

Wij onderscheiden primair vier marktsegmenten: Public Interest Entities (voornamelijk beursgenoteerde ondernemingen), Private Companies (niet-beursgenoteerde ondernemingen), Public Sector (overheids- en semioverheidsinstanties) en de Transactions Group. In het marktsegment Public Interest Entities (PIE) is een omzetstijging gerealiseerd van 7,8%. De omzet in de markt van Private Companies (PC) steeg met 3,3% en de Public Sector (PS) kon wederom een sterke groei van 14,1% noteren. De omzet van de Transactions Group (TG) steeg met 6,3%. In vergelijking met vorig boekjaar is de onderverdeling van de segmenten iets gewijzigd. Omzet per marktsegment 2007/2008

Private Companies 23%


Public Interest Entities 49%

CIPS 41%

FS 29%

Als gevolg van de regelgeving voor het verrichten van verwante assurance- en adviesdiensten bij controleplichtige ondernemingen, hebben we onze klanten ingedeeld in Channel 1 en Channel 2. Onze controleklanten vallen hierbij onder Channel 1; alle overige klanten rubriceren wij als Channel 2. Het aandeel in de totale omzet van Channel 1klanten in 2007/2008 is gedaald van 66% naar 62%. Dit is onder meer het gevolg van onze keuze voor meer focus op Channel 2. De omzet van Channel 2-klanten binnen het PIE-segment steeg zelfs met 45%. 2007/2008

2006/2007

Channel 2 38%

Channel 2 34%

Omzet per marktsegment 2006/2007 Channel 1 62%

Transactions Group Public 12% Sector 15%

Transactions Group Public 12% Sector 16%

CIPS 41%

FS 27%

Private Companies 26%

Channel 1 66%

Public Interest Entities 47%

19


Kosten

Eurofirms

De totale kosten zijn met 5,7% gestegen tot € 640 mln., een stijging van € 34,5 mln. ten opzichte van vorig boekjaar. De groei in de arbeidskosten van € 16,2 mln. draagt hier sterk aan bij. Zowel het aantal FTE’s als de hoogte van de salarissen en bonussen zijn toegenomen. Er zijn hogere bedragen uitgegeven aan huisvesting, de inhuur van tijdelijke krachten en mobiliteit.

Nettoresultaat per Line of Service (x `1 mln.) 70

2007/2008

60

2006/2007

50 40

De Eurofirms, waarin afzonderlijke en onafhankelijke entiteiten uit twintig landen uit continentaal Europa zijn verenigd, hebben in het afgelopen boekjaar een bevredigende omzetgroei gerealiseerd. De omzet steeg met ruim 9% tot € 5,4 miljard (2006/2007: € 4,9 miljard). De omzetgroei deed zich voor in alle beroepsgroepen. Assurance groeide met 6%, Tax & HRS met 13% en Advisory met 15%.

30 20

Bedrijfsresultaat Het bedrijfsresultaat nam met 14,1% toe tot € 135 mln. (2006/2007: € 118 mln.). Bij Assurance steeg het bedrijfsresultaat met 5,9% (€ 3,9 mln.) en bij Tax & HRS met 9,8% (€ 4,4 mln.). Het bedrijfsresultaat van Advisory is met 120% gestegen (€ 9,3 mln.). Bedrijfsresultaat per Line of Service (x `1 mln.) 80

2007/2008

70

2006/2007

60

10 0

Assurance

Tax & HRS

Advisory

Firm Services

Medewerkers Het gemiddelde aantal medewerkers (inclusief partners) is gestegen tot 4.478 FTE’s (2006/2007: 4.341 FTE’s). De netto-omzet per medewerker is met 3,8% toegenomen tot € 173.000 (2006/2007: € 166.600). De totale directe kosten per medewerker stegen met 4,2%. Het aantal trainingsuren per FTE is het afgelopen jaar met 129 uur gelijk gebleven aan vorig jaar.

50 40

Partnermanagementfee

30 20 10 0

Assurance

Tax & HRS

Advisory

Firm Services

Nettoresultaat Het nettoresultaat steeg met € 18,7 mln. tot € 131 mln., een toename van 16,7%. Naast de stijging van het bedrijfsresultaat zijn lagere rentekosten, als gevolg van een verbeterde liquiditeitspositie, een belangrijke reden voor de stijging van het nettoresultaat.

20

Het resultaat dat toekomt aan de Partner B.V.’s in de vorm van een variabele managementfee nam toe met 13,8% tot € 179 mln. (2006/2007: € 157 mln.). Het gemiddelde aantal partners steeg met 5% van 240 tot 252. De variabele managementfee bestaat uit de in de winst-en-verliesrekening verantwoorde beheersvergoeding, vermeerderd met het aan de Partner B.V.’s uit te keren nettoresultaat.

PwC Global In het afgelopen boekjaar heeft de economische groei in vrijwel alle markten wereldwijd gezorgd voor een verdere omzetgroei van de totale PwC-organisatie. Vooral in de opkomende economieën vertoonden de PwC-organisaties opnieuw substantiële groei. Voor een nadere analyse van de resultaten van onze wereldwijde PwC-organisatie verwijzen wij naar de Global Annual Review, die vanaf medio oktober te vinden is op www.pwc.com.


De organisatie van ons internationale PwC-netwerk wordt komend jaar aangepast aan de veranderingen in en vereisten van de (internationale) markt. In het hoofdstuk Marktontwikkelingen en strategie (blz. 5) vindt u hierover meer informatie.

Marktsegmenten Public Interest Entities (PIE) De omzetgroei in het marktsegment PIE bestond vooral uit de groei in adviesdiensten en minder uit de traditionele assurancediensten. Daarmee zet de trend door, die zich vorig jaar heeft ingezet. Focus op klanten en een multi competence aanpak – speerpunten in onze strategie – zijn belangrijke ‘drivers’ achter deze groei.

Consumer and Industrial Products & Services (CIPS) Binnen het segment van de PIE blijft CIPS verreweg de grootste Industry. CIPS-accounts realiseren 41% van de PIE-omzet. Terwijl er in het boekjaar 2006/2007 nog sprake was van een lichte daling, heeft CIPS het afgelopen boekjaar juist een omzetstijging van ongeveer 8% gerealiseerd. Ook de winstgevendheid is gestegen. De Assurance-omzet is vrijwel gelijk gebleven. CIPS heeft sterk ingezet op andere, meer specialistische dienstverlening, zoals REACH (zie kader). De focus op key-accounts en intensiever accountmanagement heeft eveneens bijgedragen aan het succes.


REACH De Europese verordening ‘Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals’ (REACH) heeft grote strategische implicaties voor het bedrijfsleven. REACH verplicht alle bedrijven om voor 1 december 2008 de chemische stoffen die zij produceren of importeren te preregistreren. Bedrijven die deze verplichting niet opvolgen, komen in ernstige problemen, omdat niet-gepreregistreerde stoffen na 1 december niet meer verhandeld mogen worden. Het niet voldoen aan de Europese regelgeving kan leiden tot ‘product recalls’, met forse omzetderving of reputatieschade als mogelijk gevolg. Er is maar één toeleverancier nodig die niet aan de REACH-vereisten voldoet om een afnemer in gevaar te brengen. Levert deze een stof die niet gepreregistreerd is, dan kan dat tot gevolg hebben dat het eindproduct van de markt moet worden gehaald. PwC is al twee jaar bezig met het informeren van bedrijven over de risico’s van REACH, omdat wij in de praktijk merken dat de onbekendheid met de regelgeving groot is. Uit ons onderzoek ‘Waking up to REACH’, dat in maart werd gepubliceerd, bleek bijvoorbeeld dat maar liefst tweederde van de onderzochte bedrijven toen nog geen enkel contact had gehad met klanten of toeleveranciers over de impact van REACH op de productieketen. PwC heeft samen met Royal Haskoning de REACH Shared Service Desk opgezet, die klanten ondersteunt bij het voldoen aan de REACH-regelgeving. Diensten die wij aanbieden zijn onder meer de zogenaamde ‘only representative services’ aan non-EU-bedrijven, REACH-consortiamanagement voor samenwerkende partijen en ‘third party representation’ voor bedrijven die hun identiteit bij de registratie van chemische stoffen niet bekend willen laten worden.

21


De omzet van Tax & HRS vertoont een groei van 4%. De grootste groei zit echter in Advisory, waarvan de omzet binnen CIPS meer dan verdubbeld is in het afgelopen boekjaar. Dat is een groot contrast met vorig boekjaar, toen de Advisory-omzet juist daalde. Versterking van de adviespraktijk binnen deze Industry was en blijft dan ook een speerpunt.

Technology, Information & Communication, Entertainment & Media (TICE) TICE wordt al langere tijd gekenmerkt door convergentie: het vervlechten van verschillende sectoren waardoor de productie en distributie van content steeds meer binnen één onderneming komt te liggen. Telecombedrijven richten zich bijvoorbeeld steeds meer op content, terwijl contentbedrijven op hun beurt hun eigen mediakanalen oprichten om direct toegang te krijgen tot het publiek. Dat verklaart de consoli datieslag. Een andere reden voor het grote aantal fusies en overnames ligt in het verlengde hiervan: bedrijven gaan allianties aan om nieuwe diensten en producten te kunnen aanbieden. Ook voor TICE geldt dat de omzet bij Advisory het meest is gegroeid, namelijk verviervoudigd. De Assurance-omzet is licht gedaald, terwijl die van Tax & HRS met 6% is toegenomen.

Financial Services (FS) De omzet van FS is licht gedaald, als gevolg van een daling in Channel 1 en binnen Advisory. Desondanks groeide de omzet van Assurance hier met 11,3%. Door de bewegingen op de mondiale fusieen overnamemarkt en consolidatie in de sector is FS controle-klanten kwijtgeraakt. De Industry zet zich nu met versterkte focus in op adviesrelaties. Goede aanknopingspunten zijn daarbij onder meer de bewegingen in de pensioenen zorgmarkt. FS verwacht haar brede dienst verlening ook volop in te kunnen zetten op het gebied van risicomanagement, compliance en operational effectiveness.

Energy, Utilities & Mining (EU&M) De omzet van EU&M is het afgelopen boekjaar licht toe genomen (1,6%). De Assurance-omzet is binnen EU&M het snelst gestegen. Dat komt onder meer doordat de splitsing van de energiebedrijven in een leverings- en netwerkbedrijf veel werk vraagt.

22

De marktpositie van PwC op het gebied van wettelijke controles in deze sector is sterk. Maar ook hier verwachten we dat de verdere groei zich juist zal voordoen in andere assurancediensten. De aandacht voor klimaat- en milieuvraagstukken vertaalt zich in vraag naar diensten onder andere op het gebied van duurzame energie, milieujaarverslagen, renderende CO2-opslag en emissiehandelssystemen. De verwachting is dat onze mensen in EU&M steeds meer over de grens werkzaam zullen zijn. De olie- en gasindustrie opereerde altijd al internationaal. Bedrijven in bijvoorbeeld de elektriciteits- en afvalsector waren echter tot voor kort voornamelijk nationaal en zelfs regionaal georiënteerd, maar dat is in snel tempo aan het veranderen.

Private Companies (PC) De omzet in het marktsegment PC is andermaal gestegen. De groei doet zich voor bij alle Lines of Service en in zowel de regio’s als de Randstad. De groei van de dienstverlening zit vooral bij bestaande klanten. Hun vraag naar hoogwaardige dienstverlening neemt toe. De belangrijkste reden daarvoor is toenemende complexiteit, onder andere op het gebied van (internationale) weten regelgeving. Ook internationalisering valt hieronder. Een groot deel van onze klanten in dit segment strekt zijn vleugels uit naar het buitenland. Bedrijven bewegen zich niet meer alleen op de traditionele Europese markten, maar gaan ook naar landen en regio’s als China, India, Midden- en Oost-Europa en Brazilië. Ook voor nieuwe klanten geldt dat complexiteit en internationalisering de belangrijkste redenen zijn voor de vraag naar onze dienstverlening. Een ander voortdurend thema bij de Private Companies is het vraagstuk van bedrijfscontinuïteit. Een groot deel van de familiebedrijven staat voor de opvolgingskwestie. Dat brengt specifieke vragen met zich mee. Kan de opvolger in de familie gevonden worden of moet er gezocht worden naar een strategische partner? Kan ‘private equity’ een rol spelen? Door bovenstaande ontwikkelingen neemt de vraag naar specialisten toe. Internationalisering leidt tot behoefte aan belastingstructurering en ondersteuning op thema’s zoals transferpricing. De Private Company-sector doet een steeds groter beroep op ons internationale kantorennetwerk. Ook onze Transactions Group (TG) richt zich steeds nadrukkelijker op de markt van Private Companies.


Advisory voor Private Companies Sinds augustus 2007 heeft Advisory een speciale groep die zich helemaal richt op Private Companies. Uiteraard was Advisory al actief in dit marktsegment, maar een groep die zich ‘dedicated’ op deze markt beweegt, ontbrak tot dan toe. Het idee achter de nieuwe groep is dat de Private Companies behoefte hebben aan adviseurs, die niet alleen uitstekende vaktechnische vaardigheden hebben, maar ook bij uitstek begrijpen wat ondernemer-aandeelhouders drijft. Advisory voor Private Companies richt zich expliciet op de vraag naar hulp bij efficiency- en continuïteitsvraagstukken bij klanten die via Assurance of Tax & HRS al een relatie met PwC hebben. Deze focus onderstreept de multicompetence aanpak van PwC voor middelgrote ondernemingen. Daarnaast ondersteunt de groep snelle groeiers en grote Private Companies met strategie- en organisatieadvies.

Binnen het marktsegment Private Companies vormen de zeer vermogende particulieren een speciale doelgroep. Onze dienstverlening binnen dit segment, samengebundeld in de zogenoemde Private Wealth Solutions Group, houdt zich vooral bezig met nationale en internationale fiscale planning. Daarbij richten we ons onder andere op emigraties, het structureren van beleggingen, investeringen in binnenen buitenland en estateplanning.

Public Sector (PS) Net als vorig jaar heeft PS het afgelopen boekjaar een forse omzetstijging van ruim 14% gerealiseerd (2006/2007: 23%). De stijging tot € 124 mln. komt vooral voor rekening van Advisory, maar ook Assurance en Tax & HRS laten een stijging zien.


De goede cijfers zijn het resultaat van de ingezette strategie van focus op grotere klanten in de Public Sector. Het afgelopen jaar is veel geïnvesteerd in specialisten, onder meer op het gebied van fiscale vraagstukken van onderwijsinstellingen en woningbouwcorporaties. PwC sluit aan op belangrijke maatschappelijke ontwikke lingen. Focus en specialisatie zijn daarbij kernwoorden. Wij waren al sterk betrokken bij de fusiegolf, die sectoren als Zorg en Onderwijs de afgelopen jaren kenmerkte. Daar is onze positie verstevigd. Nu haken we aan bij de ontwikkeling dat de kolommen in de overheid en semioverheid steeds meer (moeten) samenwerken. Maatschappelijke vraagstukken hangen in toenemende mate met elkaar samen en dat vraagt om een integrale benadering. Onze uitdaging is om de juiste specialisten in te zetten die deze verbindingen leggen.

Transactions Group (TG) De Transactions Group behaalde het afgelopen jaar een omzetstijging van 6%, met een relatief grote stijging in het PC-segment. De Transactions Group is het afgelopen boekjaar bij vrijwel alle grote transacties in Nederland betrokken geweest. Door de marktomstandigheden is het soort werk en de timing hiervan binnen een transactie wel sterk gewijzigd, maar niet afgenomen. De markt voor transacties is sterk veranderd in het afgelopen boekjaar. De kredietcrisis heeft het resultaat van 2007/2008 niet significant beïnvloed. In dit verslagjaar werd wel zichtbaar dat de rol van ‘private equity’ minder dominant werd; fusies en overnames zijn nu vooral ‘corporate’ gedreven. Het is duidelijk dat veel van ons werk gedaan wordt ná de feitelijke transactie. Dit heeft geleid tot post-acquisitie due-diligenceonderzoeken, met name gericht op de synergie-effecten en het werk rondom de structurering van een transactie, zowel op belastinggebied als op het gebied van accounting. Juist het goed laten samenwerken van de diverse transactiespecialisten in deze post-acquisitiefase wordt door onze klanten zeer gewaardeerd.

23


Dienstverlening De belangrijkste krachten achter de groei van de TG blijven de internationalisering, technologische ontwikkelingen, demografische ontwikkelingen en de politieke besluitvorming in diverse bedrijfstakken. Bedrijven moeten groeien om de concurrentie, die niet meer alleen uit Europa komt, het hoofd te kunnen bieden. Investeringen hebben een dusdanige omvang gekregen, dat veel bedrijven uit noodzaak op zoek gaan naar een strategische partner. Ook komt het vaak voor dat bedrijven met een brede productenportefeuille zich daardoor weer gaan richten op hun core business. Dat heeft verkoop van bedrijfsonderdelen en dus transacties tot gevolg. Deze keuzes doen zich niet alleen voor bij beursgenoteerde ondernemingen, maar ook bij Private Companies. Bij familiebedrijven speelt bovendien vroeg of laat een opvolgingskwestie, hetgeen kan leiden tot het zoeken van een fusie- of overnamepartner (zie ook de paragraaf Private Companies). De Transactions Group richt zich daarom ook nadrukkelijk op dit marktsegment. Het afgelopen jaar is de aandacht hiervoor geïntensiveerd, wat in het komend boekjaar een vervolg zal krijgen.

M&A Awards Op 29 november 2007 kon PwC twee M&A Awards in ontvangst nemen. Oscar Kinders werd voor de tweede keer op rij onderscheiden als ‘Best M&A Fiscalist’ en Cornelis Smaal kreeg de prijs in de categorie ‘Best Acquisition Support’. Eerder werd TG-leider Peter van Mierlo al twee keer onderscheiden met een M&A Award. De winnaars werden bekendgemaakt tijdens de 8e Dag van de Overname, het evenement waar insiders van de Nederlandse fusieen overnamewereld elkaar ontmoeten. De prijs is een initiatief van het blad Fusies en Overnames. Hoofdredacteur Ronald Bruins deed voor deze gelegenheid een onderzoek onder de 85 meest invloedrijke spelers in de fusieen overnamewereld. Onder hen zijn juristen, fiscalisten, overnameadviseurs, ‘private equity’-huizen en adviseurs die betrokken zijn bij due-diligenceonderzoeken.

24

Accounting and Valuation Advisory Services In het verslagjaar werd het X-LoS-samenwerkingsverband Accounting and Valuation Advisory Services (AVAS) verder vormgegeven. Deelnemers hieraan zijn onder meer Pensions & Benefits, Executive Compensations & Variable Pay en Tax Accounting (alle Tax & HRS), Financial Statement Valuations (Advisory), Capital Markets Group (CMG) en Financial Instruments (beide Assurance). Dit zijn groepen met veel specialistische kennis en expertise, die elk op hun eigen specifieke, vaak complexe, deelgebied van de verslaggeving, ondersteuning kunnen bieden bij grote klanten. Het samenwerkingsverband is vooral gericht op samenwerking richting Channel 2-klanten, bij wie wij geen wettelijke controles op de jaarrekening uitvoeren. Door grote projecten is de omzet van onze ‘dedicated’ AVAS-groep meer dan verdubbeld. De nabije toekomst zien we voor deze groep met vertrouwen tegemoet. Zo biedt de ontwikkeling van IFRS tot de wereldwijde boekhoudstandaard grote kansen voor interessante opdrachten in het buitenland.

Assurance Bij Assurance hebben wij de wettelijke controle- en overige assurancewerkzaamheden ondergebracht. Assurance is daardoor breder dan alleen het uitvoeren van de jaarrekening controle. Te denken valt aan assurance van niet-financiële gegevens of van subsidiestromen, het ondersteunen van bedrijven bij het voldoen aan regelgeving en het adviseren op het gebied van financiële verslaggeving. Onder Assurance valt de businessunit Transaction Services (TS), die zich als onderdeel van de Transactions Group richt op advisering rondom bedrijfsovernames (due diligence, post deal services). Ook de businessunit Systems & Process Assurance (SPA), die diensten verleent en assurance geeft op het gebied van interne-controlesystemen en IT, behoort tot Assurance. De businessunit Tax Management & Accounting Services (TMAS), die zich uitstrekt over zowel Tax & HRS als Assurance, levert onder meer diensten op het gebied van integrale en multidisciplinaire businesscompliance. Per 1 juli 2007 is het bedrijfsonderdeel dat zich bezighoudt met Securities Litigation overgegaan naar Advisory.

Resultaten De vraag naar assurancediensten is groot. Dat heeft onder meer te maken met het toenemend belang dat ondernemers hechten aan zekerheid, niet alleen voor de eigen bedrijfsvoering, maar ook voor externe stakeholders. De maatschappelijke relevantie van accountancy blijft daarmee onverminderd hoog. TS handhaaft zich, ondanks de problemen op de kapitaalmarkt en ziet vooral ook kansen bij Private Companies. Hier wordt onze hulp dan ook veelvuldig door onze klanten ingeschakeld. Het afgelopen jaar kenmerkt zich ook door een verdere ontwikkeling van onze rol als leverancier van assurancediensten. Onze klanten waarderen een bredere rol dan alleen jaarrekeningcontroleur en zien de toegevoegde waarde van multicompetence dienstverlening.

Omzet De groei van de netto-omzet komt vooral van de Auditbusinessunits en Transaction Services. Dit betreft zowel nieuwe klanten als uitbreiding van bestaande klantrelaties.



Als we de overgang van het bedrijfsonderdeel Securities Litigation naar Advisory buiten beschouwing laten, dan groeit de omzet uit eigen uren met 4,1%. We constateren een daling in de uren die we namens buitenlandse PwCkantoren aan Nederlandse klanten doorbelasten. Omzet Assurance (x`1 mln.) 450

Netto-omzet uit doorbelaste uren

400

Netto-omzet uit eigen uren

350 300 250 200 150 100 50 0

Totaal Totaal Audit Audit 2007/ 2008

2006/ 2007

2007/ 2008

2006/ 2007

TS

2007/ 2008

TS

2006/ 2007

SPA 2007/ 2008

SPA TMAS TMAS 2006/ 2007

2007/ 2008

2006/ 2007

Audit De controlepraktijk groeit met 2,2% in uren. Beperkte groei wordt gerealiseerd in de Public Sector en bij de Private Companies. De omzetstijging bedraagt 7,2% en is een combinatie van een tariefseffect en de bovengenoemde volumestijging. Fusies en overnames hebben dit boekjaar geleid tot meer opdrachten. Verdere investeringen in opleiding en kwaliteit, ingegeven door onze strategie en de verscherping van intern en extern toezicht, leiden tot een licht dalende productiviteit per medewerker.

Systems & Process Assurance (SPA) SPA heeft het afgelopen jaar wat onder druk gestaan, mede door het wegvallen van het grootste deel van het werk dat Sarbanes-Oxley (SOx) met zich meebracht. De netto-omzet uit uren stijgt dan ook beperkt met 2,5% naar € 25,5 mln. De strategie van Assurance is erop gericht de betrokkenheid van SPA-professionals bij de controle verder te vergroten, mede om de kwaliteit hiervan verder te verhogen. SPA draagt ook bij aan verdere innovatie in de controle, zoals de inzet van automatiseringsproducten.

25


Transaction Services (TS)

Kosten

Ondanks de moeilijke situatie op de kapitaalmarkt heeft TS haar goede resultaten weten te handhaven. TS groeit met 8,8% in volume, waarbij er voor de nieuwe staff een intensief ontwikkelingstraject is gestart.

De totale bedrijfskosten stegen gering tot € 342 mln.

TS geeft een daling te zien in de netto-omzet van 4,6% naar € 55,7 mln. (2006/2007: € 58,4 mln.). De daling kan worden verklaard door de overdracht van het onderdeel Securities Litigation aan Advisory (€ 3,1 mln.).

Tax Management & Accounting Services (TMAS) De vorming van deze businessunit, over de Lines of Service heen, is gepaard gegaan met het concentreren van dienstverlening in een bepaald aantal kantoren. Efficiencymaatregelen en schaalvoordelen hebben ertoe geleid dat hetzelfde niveau van dienstverlening met minder uren en staff kon worden geleverd. Dit uit zich binnen Assurance in een daling van de omzet (7,2%), maar ook in een belangrijke verbetering van het resultaat.

Het aantal professionals bij Assurance is toegenomen tot 1.961 FTE’s. Deze investering in medewerkers was nodig om onze strategie te kunnen verwezenlijken, waaronder een verbetering van de work-lifebalance.

2006/2007

54.322

61.296

Arbeidskosten

136.837

128.840

Overige bedrijfskosten

150.603

148.155

Totaal bedrijfskosten

341.762

338.291

Kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten

Kosten uitbesteed werk De kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten zijn gedaald door minder doorbelaste kosten van buitenlandse PwC-vestigingen.

2.500

2007/2008

2.000

2006/2007

1.500 1.000 500

Instroom

Uitstroom

30 juni

* professionals (excl. partners en support staff)

De arbeidskostenstijging bedraagt ruim 6%. De voornaamste oorzaken zijn een stijging van het aantal FTE’s en een stijging van de brutosalarissen (5%).

Overige bedrijfskosten De overige bedrijfskosten stijgen met 1,7%, vooral als gevolg van hogere mobiliteitskosten.

Personeelsverloop* Assurance (in FTE’s)

1 juli

2007/2008

Arbeidskosten

Medewerkers

0

(x € 1.000)

Tax & HRS Tax & HRS biedt dienstverlening aan op het brede gebied van belastingadvies en Human Resource Services. Dit omvat onder meer de algemene belastingadviespraktijk, fusieen overnameadvies, transferpricing-advies, btw & douaneadviesopdrachten (zowel nationaal als internationaal), taxassurance en advisering op het gebied van humanresourcevraagstukken, waaronder pensioenadvies en actuariële dienstverlening. De Lines of Service Assurance en Tax & HRS hebben samen de businessunit TMAS opgericht, geënt op het voor PwC strategisch thema ‘Samen naar de markt’. Hiermee speelt PwC in op de toenemende behoefte van onze klanten aan een multi-disciplinaire en brede ondersteuning met betrekking

26


tot business compliance. PwC ziet dat onze klanten meer belang hechten aan compliance, in de zin van het voldoen aan weten regelgeving, daar de systemen voor hebben en daarover ook verantwoording kunnen afleggen aan belanghebbenden. De maatschappelijke trend, aangeduid als het invoeren van Horizontaal Toezicht door de Belastingdienst, vergroot dat belang.

Resultaten Bij Tax & HRS zijn ook dit jaar omzet en winst weer gestegen. Iets minder dan de helft van deze omzetstijging is gerealiseerd bij klanten waarvan wij de wettelijke accountants controle doen en ruim de helft bij klanten waar wij geen accountantscontrole verrichten. De Tax-praktijk binnen de Public Sector groeit hard, onder meer door recente ontwikkelingen bij de semioverheid, waarbij die in de sector van de woningbouwcorporaties het meest in het oog springen. Tax & HRS profiteerde het afgelopen jaar ook sterk van de

PwC uit zorgen over vestigingsklimaat in Tweede Kamer Nederland loopt uit de pas in Europa als het kabinet zijn plannen doorzet om beloningen van topmanagers af te romen. De belastingdruk kan flink hoger uitvallen dan in de rest van de Europese Unie en dat is slecht voor het vestigingsklimaat en dus voor de economische ontwikkeling in Nederland. Dat betoogde partner Janet Visbeen (Tax & HRS) tijdens een hoorzitting eind juni in de Tweede Kamer over het Wetsvoorstel Belastingheffing excessieve beloningsbestanddelen. Volgens Visbeen, expert op het gebied van beloningsbeleid, doet het kabinet er goed aan om rekening te houden met nieuwe, aangescherpte regels op dit gebied in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Daar wordt het rendement uit participaties en zogenaamde ‘carried interests’ vanaf 2009 belast met respectievelijk 18% en 25%.


fusieen overnamegolf, niet alleen in het PIE-segment maar ook op de markt van de Private Companies. De kredietcrisis zal naar verwachting het komende jaar een negatieve invloed hebben op de omzetontwikkeling in deze sector. Door onze adviseurs nog meer internationaal in te zetten (onder andere in de zogenoemde BRIC-landen), verwachten wij echter nieuwe markten aan te kunnen boren. Tax & HRS wil zijn adviseurs vooral neerzetten als business partners. Dat sluit aan bij de ontwikkelingen binnen de bedrijven zelf: de belastingparagraaf is niet meer alleen een zaak van de tax-director maar ook van de CFO, die moet kunnen aantonen dat hij ook op dit gebied ‘in control’ is. Dit is ook de reden dat wij in samenwerking met Nyenrode Business Universiteit een uniek programma hebben ontwikkeld voor fiscalisten. De invoering van Horizontaal Toezicht door de Belastingdienst is een belangrijke ontwikkeling voor ons, waar wij op inspelen door bedrijven te helpen met het ontwerpen van hun Tax Control Framework.

Visbeen uitte in de hoorzitting ook kritiek op de volgens haar onduidelijke inhoud en reikwijdte van het wetsvoorstel. Een dag later pleitte Tax-partner George de Soeten in een rondetafelgesprek over het fiscaal vestigingsklimaat voor stabiliteit in de Nederlandse wetgeving. “De opeenvolgende wijzigingen in de Nederlandse fiscale wetgeving op het terrein van de renteaftrek hebben een beeld gecreëerd in het buitenland van een onzeker Nederlands fiscaal klimaat”, aldus De Soeten in de Tweede Kamer. Hij betoogde verder dat een rentebox, die acceptabel is voor de Europese Commissie, een sterk aanzuigende werking zal hebben voor het creëren van Nederlandse hoofdkantoren en die te behouden. De rentebox, die groepsrente belast tegen een laag tarief van 5%, maakt deel uit van de wijzigingen in de vennootschapsbelasting zoals die in 2007 van kracht werden. De rentebox kan echter nog niet in werking treden, omdat deze wordt onderzocht op verboden staatssteun door de Europese Commissie.

27


Omzet

Medewerkers

Kosten uitbesteed werk

De netto-omzet is met 7,1% gegroeid naar € 253 mln. De groei is vooral gerealiseerd op het gebied van fusies en overnames, transferpricing en in de Public Sector.

Door de combinatie van onze recruitmentactiviteiten en een daling in het verloop, is het aantal professionals bij Tax & HRS toegenomen tot 921 FTE’s. We zijn in staat geweest om veel ervaren medewerkers te werven, zowel uit de Tax & HRS-branche als uit diverse andere branches. Daarnaast is het aantal stagiaires sterk toegenomen.

De stijging van de kosten van uitbesteed werk bedraagt 9,8%. Dit is een gevolg van de toename van het aantal en de omvang van internationale opdrachten, waar met buitenlandse PwC-vestigingen is samengewerkt.

Omzet Tax & HRS (x`1 mln.) 250


200


150 100

Personeelsverloop* Tax & HRS (in FTE’s) 1.000

2007/2008

800

2006/2007

400

0 Totaal 2007/ 2008

Totaal 2006/ 2007

Corpo- Corporate Tax rate Tax 2007/ 2006/ 2008 2007

HRS 2007/ 2008

HRS 2006/ 2007

Btw & Douane 2007/ 2008

Btw & Douane 2006/ 2007

TMAS 2007/ 2008

TMAS 2006/ 2007

1 juli

Instroom

Uitstroom

Advisory

30 juni


HRS

Btw & Douane Btw & Douane heeft het groeitempo van de afgelopen jaren vast weten te houden. De groei vindt zowel plaats in de kantoren in de Randstad als daarbuiten. De groep profiteert van het toenemende belang van indirecte belastingen en speelt daarop in door binnen dit vakgebied verder te specialiseren en daarmee tegemoet te komen aan de steeds hogere kwaliteitseisen die de markt stelt.

Kosten De totale bedrijfskosten stegen tot € 204 mln. (x € 1.000)

2007/2008

2006/2007


24.909

22.690

Arbeidskosten

76.349

72.925

102.857

96.127

Overige bedrijfskosten Totaal bedrijfskosten

204.115

191.742

TMAS De nieuwe businessunit TMAS vraagt grote investeringen van PwC in de ontwikkeling van technologie en nieuwe diensten, zoals de ontwikkeling en implementatie van een Tax Control Framework. Anderzijds heeft de integratie van de diverse complianceteams geleid tot een grotere efficiency. Per saldo heeft dat geresulteerd in hogere resultaten.

28

Per 1 juli 2008 heeft Advisory vanwege de groei vier businessunits gevormd: Deals & Crisis, Financial Services, Commercial Sector en Public Sector.

200 0

HRS is er ook dit jaar in geslaagd haar positie te verstevigen en een verdere groei te bewerkstelligen. De internationale opdrachten en ook de internationale samenwerking in HRS nemen in aantal en omzet opnieuw toe. Het zijn bovenal de praktijkonderdelen International Assignment Solutions, Reward Planning en Pensioenen die hier aan hebben bijgedragen.

Overige bedrijfskosten Tax & HRS maakt meer gebruik van ondersteunende diensten als gevolg van de groei van de praktijk. Dit uit zich in een stijging van de overige bedrijfskosten met 6,5%.

600

50

Arbeidskosten De arbeidskostenstijging bedraagt 4,7%. De voornaamste oorzaak daarvan is de groei van het aantal FTE’s, waaronder het aantrekken van meer ervaren medewerkers.

In het afgelopen boekjaar is fors geïnvesteerd in toename van de werkzaamheden op de markt van de Private Companies. Zo is er flink geïnvesteerd in een groep die zich uitsluitend richt op deze markt (zie ook kader blz. 23). Voor het komend boekjaar heeft Advisory besloten zich te richten op vijf speerpunten in de markt: transacties, omgaan met crisis, ‘risk & regulation’, optimalisering van de financiële functie en operational excellence. Deze vijf speerpunten zijn geformuleerd om versnippering in dienstverlening te voorkomen, waardoor wij ons kunnen concentreren op de gebieden waar we de grootste impact kunnen realiseren. Bovendien sluiten deze aandachtsgebieden naadloos aan bij de werkzaamheden van de andere Lines of Service.


Advisory is gebaseerd op drie pijlers: Transactions & Strategy (begeleiding van fusies en overnames en waardering van bedrijven), Performance Improvement (onder meer het verbeteren van prestaties van de financiële functie, het optimaliseren van risicobeheersing en interne-controlesystemen, het verbeteren van effectiviteit van primaire processen en de IT-functie) en Crisis Management (advisering bij fraudepreventie en fraudeonderzoeken en assistentie bij disputen). Advisory richt zich niet alleen op bedrijven en instellingen waar PwC niet betrokken is bij de controle van de jaarrekening (Channel 2), maar ook op PwC-controleklanten (Channel 1), voor zover het past binnen de weten regelgeving.

Omzet De groei van de omzet komt uit alle onderdelen van Advisory. De omzet van Transactions & Strategy steeg met 58% als gevolg van het realiseren een aantal aansprekende deals. De omzet van de Crisis Management-praktijk nam met maar liefst 80% toe, door het uitvoeren van een aantal grote opdrachten. De Performance Improvement-praktijk groeide in zowel het segment ‘corporate sector’ als het segment ‘publieke sector’, waarbij we er weer in geslaagd zijn een aantal grote opdrachten te winnen. Omzet Advisory (x`1 mln.) 120

Resultaten Sinds Advisory op 1 december 2004 van start ging, is deze LoS in omvang verdubbeld. Advisory is er ook dit jaar weer in geslaagd de omzet ten opzichte van vorig boekjaar fors te laten toenemen. Ook het aantal medewerkers nam toe. De groei komt uit grote projecten op het gebied van transformatie en verandering. Dit jaar is de Securities Litigations groep over gekomen van Assurance, wat een positief effect heeft op de omzet van Advisory. Ook voor Advisory geldt dat veel werk is voortgekomen uit de consolidatieslag in verschillende sectoren.



100


80 60 40 20 0

Totaal 2007/ 2008

Totaal 2006/ 2007

PI

2007/ 2008

PI

2006/ 2007

Trans. 2007/ 2008

Trans. 2006/ 2007

Crisis

Crisis

2007/ 2008

2006/ 2007

29


Medewerkers

Kosten uitbesteed werk

Het aantal professionals is met 17,3% gestegen. Deze groei manifesteerde zich met name in Performance Improvement. De ‘leverage’ daalde licht als gevolg van het aantrekken van leidinggevenden voor verdere ontwikkeling van onze praktijk. Het verloop, hoewel afgenomen gedurende het afgelopen jaar, blijft een punt van aandacht, aangezien gekwalificeerd personeel schaars is.

De stijging van de kosten van uitbesteed werk bedraagt 17% en is naar verhouding lager dan de groei van onze omzet. Hieruit blijkt dat we meer werk met eigen mensen hebben verzet. De stijging in absolute zin is het gevolg van een verdere toename van het aantal internationale opdrachten, waar met buitenlandse PwC-vestigingen is samengewerkt. Daarnaast was er een toename van het aantal strategische benchmarkopdrachten, waarbij bepaalde uitvoerende diensten aan externe partijen zijn uitbesteed.

Personeelsverloop* Advisory (in FTE’s) 450

2007/2008

400 2006/2007

350 300 250 200

2006/2007

Arbeidskosten

29.054

30.646

Afschrijvingen op materiële vaste activa Overige bedrijfskosten

14.029 83.031

14.217 71.499


126.114

116.362

Arbeidskosten

Overige bedrijfskosten De overige bedrijfskosten van Firm Services stijgen als gevolg van de inhuur van tijdelijk personeel om een aantal grote projecten uit te voeren. Ook een toename in de promotionele activiteiten en de huisvestingskosten dragen aan deze stijging bij.


50 0

1 juli

Instroom

Uitstroom

De overige bedrijfskosten zijn relatief sterk gestegen, ook ten opzichte van de stijging in de arbeidskosten. De sterke groei van de praktijk heeft tot gevolg dat Advisory meer gebruik maakt van ondersteunende diensten. Ook heeft Advisory door haar groei te maken met meer huisvestingskosten en meer mobiliteitskosten.

30 juni


Kosten De totale bedrijfskosten van Advisory zijn gestegen tot € 101 mln. Dit is een stijging van 24,6%. (x € 1.000)

2007/2008

2006/2007


24.333

20.831

Arbeidskosten

36.401

29.981


40.105

30.121


100.839

80.933

30

2007/2008

De arbeidskostenstijging is aanzienlijk en bedraagt 21,4%. Oorzaak is de forse toename van het aantal medewerkers. De gemiddelde kosten per medewerker zijn met 4,1% gestegen, de stijging is het gevolg van hogere brutoloonkosten.

150 100

(x € 1.000)

Firm Services Firm Services faciliteert onze interne bedrijfsactiviteiten. Het gaat om afdelingen als IT, Finance, Business Development, Marketing & Communicatie (BDMC), Knowledge Management (KM), Human Capital en Facility Management. Ook de Corporate Group, waar bijvoorbeeld onze bedrijfsjuristen en persvoorlichters werkzaam zijn, maakt deel uit van Firm Services. Wij achten een goed functionerende ‘back office’ van groot belang voor de kwaliteit van onze professionele dienstverlening. Firm Services heeft eigen opleidingsprogramma’s. Daarnaast nemen medewerkers ook deel aan de managementdevelopmentprogramma’s.


Investeringen De investeringen daalden dit boekjaar tot € 5,6 mln. (2006/2007: € 20,2 mln.). De investeringen betroffen voornamelijk de inrichtingskosten van ons nieuwe kantoor in Utrecht. Via onze reguliere bedrijfsvoering investeren wij ook in de verdere ontwikkeling van onder meer de controlemethodo logie. Verder zijn wij in het verslagjaar begonnen met de implementatie van een nieuw financieel- en engagementmanagementsysteem. Beide krijgen in het komend jaar een vervolg.

Kasstroom en financiering Door verbeterd werkkapitaalbeheer en de sterke groei van de resultaten verbeterde de liquiditeitspositie tot € 126 mln. op balansdatum (30 juni 2007: € 92 mln.). Daarnaast beschikt de onderneming nog over kredietfaciliteiten van € 60 mln., waarop in het afgelopen jaar geen beroep is gedaan. Gelijk aan vorig jaar geeft dit aan dat onze onder-


neming een uitstekende financiële positie heeft. Bij de beoordeling van de financiering nemen we ook de bijdrage door partners in ogenschouw. Per balansdatum bedroeg deze circa € 196 mln. (30 juni 2007: € 183 mln.), ofwel ca. € 777.000 per partner (30 juni 2008: € 763.000).

Financiële instrumenten Ons beleid is erop gericht om valutarisico, renterisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico tot een aanvaardbaar niveau te beperken en waar nodig gebruik te maken van financiële instrumenten. Financiële instrumenten worden vooral gebruikt om ons valutarisico te beperken. Wij zijn een Nederlandse onderneming, maar maken deel uit van een internationaal netwerk. Ons valutarisico heeft voornamelijk betrekking op posities en transacties in Amerikaanse dollars en Britse ponden. Materiële posities worden afgedekt door hedgecontracten. Renterisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico worden niet afgedekt door financiële instrumenten, maar voornamelijk beheerst door het gebruik van internecontrolemaatregelen en kredietfaciliteiten. Zie voor een meer gedetailleerde beschrijving het onderdeel ‘Overige informatie’ in de jaarrekening.

Corporate campagne Het afgelopen jaar hebben we een tweetal campagnes gevoerd die er op gericht waren het merk PricewaterhouseCoopers en de mening van onze organisatie op een aantal maatschappelijke en ondernemers thema’s voor het voetlicht te brengen. Voorbeelden waren de filialisering van Nederland, maar ook thema’s als REACH en Horizontaal Toezicht door de Belastingdienst. De positieve reacties van onze stakeholders hebben ons doen besluiten ook het komende jaar deze campagne voort te zetten.

31


Risicofactoren Wij hebben de volgende risico’s en onzekerheden geïdentificeerd die de uitvoering van ons beleid kunnen bemoeilijken. Deze risico’s hangen voor een groot deel met elkaar samen.

Economische tegenwind De economische vooruitzichten zijn onzeker. De vooruitzichten voor komend boekjaar zijn niet onverdeeld gunstig. De enorme impact van de kredietcrisis begint zo langzamerhand goed zichtbaar te worden. Banken bekijken kredietaanvragen bijvoorbeeld kritischer en ook het meer abstracte ‘vertrouwen’ in de economie staat fors onder druk. Wellicht ingrijpender voor de bedrijfsvoering zijn de schaarste en hoge prijzen van olie en andere grondstoffen die de marges van bijna alle ondernemingen onder druk zetten. Wij staan voor de uitdaging om onze dienstverlening aan te passen aan de problemen waarmee onze klanten worden geconfronteerd.

Volatiliteit van de omzet Door fusies en overnames verdwijnen steeds meer hoofdkantoren uit Nederland (zie ook hoofdstuk Marktontwikkelingen en strategie). Dit kan impact hebben op onze bestaande omzet in Nederland en ook de manier waarop deze omzet is opgebouwd. De samenstelling van onze klantenportefeuille wijzigt sneller dan voorheen en tevens neemt de volatiliteit van onze omzet toe. De verwachting is dat het relatieve aandeel van jaarlijks terugkerende (controle)opdrachten daalt ten opzichte van het aandeel eenmalige opdrachten. Dat betekent dat wij sterker dan voorheen moeten focussen op onze relaties en ons accountmanagement. Anderzijds ontvangen wij ook nieuwe klanten en opdrachten bij Nederlandse onderdelen van internationale bedrijven. Het uiteindelijke effect van ‘filialisering’ is dus voor een belangrijk deel afhankelijk van de manier waarop wij ons netwerk weten aan te passen aan de eisen van de markt. In het verlengde van filialisering ligt de aantrekkelijkheid van het vestigingsklimaat. Verslechtering van het vestigings klimaat, waardoor bedrijven zich hier niet vestigen of juist vertrekken, is een belangrijk risico. Aard en omvang van de omzet worden daardoor, zoals hierboven beschreven, beïnvloed.

32

Werven en behouden van talentvolle mensen Ons succes is voor een groot deel afhankelijk van het werven, motiveren en behouden van talentvolle mensen in een tijd waarin er sprake is van een groot tekort aan (ervaren) professionals. Als een grote groep mensen zou vertrekken, of wij er niet in slagen voldoende nieuwe instroom te realiseren, heeft dat een negatief effect op onze omzet. Dan bestaat de kans dat wij niet in staat zijn om succesvolle belangrijke opdrachten aan te nemen, dan wel af te ronden.

Toenemende concurrentie en prijsdruk De concurrentie in onze sector neemt toe. Vooral in de markt van middelgrote accountantskantoren zien we veel dynamiek door fusies en overnames. Toenemende con currentie leidt tot prijsdruk. Ook signaleren wij dat klanten steeds kritischer kijken naar de rol van de accountant of de adviseur. De prijsonderhandelingen van onze diensten zijn de afgelopen jaren vaak verlegd van het management naar de inkoopafdeling. Onze Public Sector-praktijk wordt daarnaast steeds vaker geconfronteerd met Europese aanbestedingsregels. Dat betekent dat onze dienstverlening wordt beoordeeld op andere normen dan voorheen. Een andere ontwikkeling die tot prijsdruk leidt is technologie. Een goed voorbeeld daarvan is XBRL, een standaard die het mogelijk maakt om via het internet snel gegevens uit te wisselen. Met deze technologie vermindert naar verwachting de vraag naar administratieve dienstverlening en eenvoudige belastingaangiften. Tegelijkertijd zien wij ook onze kosten toenemen. Onze business is arbeidsintensief en afhankelijk van het behouden van talentvolle mensen. Dat gebeurt door middel van een aantrekkelijk arbeidsvoorwaardenpakket, waarvan een goed, marktconform salaris niet het enige, maar wel een belangrijk onderdeel vormt. Daarnaast worden ook wij geconfronteerd met bijvoorbeeld hogere energieprijzen.


Het voorgaande zou ertoe kunnen leiden dat het resultaat van onze onderneming onder druk komt te staan. Wij spelen in op marktveranderingen met onze strategie waarvan kwaliteit en innovatie belangrijke onderdelen zijn. Maar het betekent vooral dat we voor de permanente uitdaging staan om de toegevoegde waarde van onze multicompetence dienstverlening aan te tonen en uit te dragen.

Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) Wij hebben een vergunning van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) waardoor wij wettelijke jaarrekeningcontroles uit mogen voeren. Die vergunningsplicht is ingevoerd op 1 oktober 2006, toen de Wta van kracht werd. De AFM verleent alleen een vergunning aan een accountantsorganisatie als deze kan aantonen dat zij (en de bij haar werkzame accountants) doorlopend aan alle eisen uit de Wta voldoet. Die eisen liggen onder meer op het gebied van een goed werkend kwaliteitssysteem, ethische normen en de manier waarop opdrachten worden uitgevoerd. Jaarlijks zal de AFM de opzet en werking van het kwaliteitssysteem toetsen.

Beroepsaansprakelijkheid Beroepsaansprakelijkheid is onlosmakelijk verbonden met de aard van onze dienstverlening. Wij staan voor de kwaliteit van onze dienstverlening en accepteren de daarmee samenhangende aansprakelijkheid. Eventuele juridische procedures op dit gebied kunnen echter een impact hebben op onze resultaten en onze reputatie. Wij hebben een beroepsaansprakelijkheidsverzekering om de risico’s te verminderen. Wij ondersteunen verder initiatieven om in Europees verband de beroepsaansprakelijkheden voor accountants te beperken.


33


Kwaliteit en compliance Het leveren van kwaliteit is een eis die uit onze organisatie zelf komt. Het is essentieel voor het aantrekken van klanten en opdrachten, voor onze reputatie en dus ook voor de continuïteit van de organisatie. Kwaliteit is een belangrijke voorwaarde voor het uitvoeren van onze strategie (zie blz. 5). Onze bestuurders benadrukken voortdurend het belang van kwaliteit tijdens cursussen of interne meetings. Ook is een lid van de RvB specifiek eindverantwoordelijk voor kwaliteitsbewaking en risicomanagement. In dit kader passen ook de regelmatige klantenbezoeken die de leden van de RvB, LoS-Boards, Industry Leaders en vestigingsleiders afleggen.

Risicobeheersings- en controlesysteem Kwaliteits- en risicobeheersing in onze dienstverlening is een integraal onderdeel van de wijze waarop de organisatie wordt aangestuurd. Ons risicomanagementbeleid is erop gericht dat belangrijke risico’s tijdig onderkend, geanalyseerd en juist ingeschat worden. Partners, directors en overige medewerkers kunnen daardoor adequaat op de risico’s reageren. De RvB is eindverantwoordelijk voor het adequaat functioneren van dit systeem. De Compliance Officer ziet toe op naleving en heeft bovendien de taak aanbevelingen te doen als hij tekortkomingen signaleert. De Compliance Officer rapporteert rechtstreeks aan de RvB. Het interne risicobeheersings- en controlesysteem is ontworpen en ingericht om de RvB een redelijke mate van zekerheid te verschaffen over de betrouwbaarheid van de interne en externe financiële verslaglegging. Ook geeft het interne risicobeheersings- en controlesysteem de RvB inzicht in de mate waarin wij onze operationele, financiële en strategische doelstellingen bereiken en wij relevante weten regelgeving naleven.

34

Quality & Risk Coördinatiegroep

Integriteit

Een lid van de RvB is specifiek eindverantwoordelijk voor kwaliteitsbewaking en risicomanagement. Hij stuurt de Quality & Risk (Q&R) Coördinatiegroep aan, die bestaat uit leden van de LoS-Boards die verantwoordelijk zijn voor Q&R, aangevuld met specialisten op het gebied van onafhankelijkheid, juridische zaken, weten regelgeving en compliance. De Q&R Coördinatiegroep is onder meer verantwoordelijk voor: • een effectieve, efficiënte en integrale inbedding van Q&R in de organisatie; • verspreiding van relevante kennis en het delen van ervaring op het gebied van Q&R; • de gewaarborgde naleving van relevante interne en externe risicomanagementprocedures en onafhankelijkheidsregelgeving. In het interne vaktechnische opleidingsprogramma van PwC neemt Quality & Risk een belangrijke plaats in.

Integer handelen door onze bestuurders, partners en medewerkers wordt onder meer gewaarborgd door toepassing van de: • Code of Conduct; • Klacht- en Meldingsregeling. Bovengenoemde onderdelen zijn toegelicht in het hoofdstuk Informatie over PwC (blz. 129) en ook in het transparantie verslag (blz. 113).

Onafhankelijkheid Een belangrijk aspect is de naleving van de onafhankelijkheidsregelgeving voor partners en medewerkers. Onze interne procedures zijn erop gericht dat partners en medewerkers de regelgeving nauwgezet naleven. Jaarlijks wordt geverifieerd of de individuele beroepsbeoefenaren en hun naaste verwanten voldoen aan de eisen gesteld aan het persoonlijke beleggingsbeleid. Dit geldt voor alle Lines of Service.

Quality Review Programma Een belangrijk element in het handhaven van onze kwaliteitseisen en het vaststellen of wij voldoen aan weten regel geving, is ons interne Quality Review Programma. In dit programma leggen we onze standaarden voor kwaliteitsen risicomanagement langs verschillende ‘meetlatten’; dit zijn zowel de regels van onze internationale organisatie (‘Global’ en ‘Eurofirms’) als onze interne Nederlandse regels. Een speciaal team stelt vast of onze organisatie in opzet voldoet aan ISQC1, de IFAC-standaard ‘International Standard on Quality Control 1’. Binnen Assurance zorgen we ervoor dat controledossiers van individuele Assurance-partners en -directors minimaal eens in de drie jaar worden beoordeeld. De insteek van de selectie is voornamelijk risicogeoriënteerd. Binnen Tax & HRS en Advisory bestaan vergelijkbare programma’s. De resultaten van deze reviews spelen een belangrijke rol bij het jaarlijkse beoordelingsproces van alle partners en directors.


Planning-en-controlcyclus Een lid van de RvB bekleedt tevens de CFO-rol en is in die hoedanigheid verantwoordelijk voor Finance. Onze planning-en-controlcyclus bestaat uit jaarplannen, budgetten en maandelijkse financiële rapportages. Op basis van de maandelijkse financiële rapportages bespreken we de resultaatontwikkeling, zowel op het niveau van de RvB als op het niveau van de LoS-Boards en businessunits.

bestaande of nieuwe klant. Alle nieuwe en lopende opdrachten onderwerpen we periodiek aan een acceptatieen goedkeuringsproces. Onderdeel hiervan is de evaluatie van ethische aspecten, zoals de integriteit van het management van de klant. Wij beoordelen of opdrachten risico’s in zich dragen voor onze reputatie als een integere en verantwoordelijke onderneming.

Kwaliteitsbeheersing Assurance De accountantsorganisatie van PwC volgt het stelsel van kwaliteitsbeheersing zoals vastgelegd in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) en het daarbij horende Besluit toezicht accountantsorganisaties (Bta). De daarin vastgelegde normen sluiten grotendeels aan op al bestaande en voor de accountantsorganisatie van PwC van toepassing zijnde nationale en internationale regelgeving, waaronder ISQC1, de daarvan afgeleide Koninklijk NIVRAstandaard ‘Richtlijn voor de kwaliteitsbeheersing 1’ en de regels voor Amerikaanse klanten, zoals gesteld door de toezichthouder in de Verenigde Staten (PCAOB). Voor zover er sprake is van nieuwe normen dan wel gewijzigde normen, zijn deze bij ons ingevoerd. Voor verdere informatie over de opzet en werking van het stelsel van kwaliteitsbeheersing voor de accountants organisatie, verwijzen we u naar ons transparantieverslag (blz. 113 – 124).

Klant- en opdrachtacceptatie Wij hebben een informatiesysteem voor klanten opdrachtacceptatie. De informatie helpt bij de beslissing of een bepaalde klant of opdracht wordt aanvaard, gecon tinueerd of in bepaalde gevallen moet worden geweigerd. Opdrachtteams, Industry-experts, vestigingsleiders, Quality Assurance Partners (QAP’s), Business Unit Leaders, risicomanagementspecialisten, LoS-Boards en in voorkomende gevallen de RvB zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor evaluatie en management van relevante risico’s van een


35


Remuneratie Kwaliteitsbeheersing Tax & HRS Binnen Tax & HRS wordt de kwaliteitsbeheersing primair bevorderd door een uitgebreid opleidingsprogramma dat in samenwerking met ITC Leiden en Nyenrode Business Universiteit is vormgegeven. Binnen Tax & HRS is sinds een aantal jaren een Tax Opinie Commissie actief. De Tax Opinie Commissie telt acht leden die allen als partner actief zijn in de belastingadviespraktijk. Drie leden zijn daarnaast hoogleraar belastingrecht aan een Nederlandse universiteit. De partners en medewerkers van PwC in Nederland zijn verplicht de Tax Opinie Commissie te raadplegen bij adviezen over rechtsvragen met een belang van € 5 mln. of meer en (onder andere) bij belasting paragrafen die in een prospectus worden opgenomen. Tax & HRS beschikt daarnaast over een fiscale procespraktijk die betrokken wordt bij alle procedures voor Nederlandse gerechtelijke instanties, waarbij Tax & HRS voor haar klanten optreedt. Ook beschikt Tax & HRS over een wetenschappelijk bureau dat de tax-professionals op dagelijkse basis informeert over relevante ontwikkelingen op fiscaal-juridisch terrein.

Kwaliteitsbeheersing Advisory

Verder is binnen Advisory een nieuw digitaal archiveringssysteem (MAP) in gebruik genomen. Hierdoor is het risicomanagement aanzienlijk verbeterd, omdat dit systeem een uniforme werkwijze garandeert op het gebied van bijvoorbeeld klantacceptatie. De investering in MAP was mede nodig vanwege een forse stroom nieuwe medewerkers. Advisory is ISO-9001 gecertificeerd. De instantie die de audits verricht in het kader van de ISO-certificering, heeft vastgesteld dat in het afgelopen jaar de toepassing van het kwaliteitssysteem binnen Advisory verder is verbeterd. In het komend jaar zal, net als in het vorige boekjaar, weer een verplichte Advisory Way of Working-training worden georganiseerd om de verbeteringen in het kwaliteitssysteem onder de aandacht te brengen.

Troublesome practice matters Mocht er onverhoopt toch iets misgaan, dan beschikken wij over een aparte afdeling die zich buigt over zaken die aanleiding kunnen geven tot een financiële verplichting of schade aan onze reputatie. Voorbeelden hiervan zijn een aansprakelijkstelling, een tuchtklacht, een FIOD-bezoek aan een van onze klanten, of een ernstig managementof toezichtprobleem. De afdeling communiceert algemene lessen uit de behandeling van deze zaken aan partners en medewerkers. Overigens is PricewaterhouseCoopers adequaat verzekerd tegen beroepsaansprakelijkheids risico’s.

De opzet en inrichting van het kwaliteitssysteem ligt vast in de geactualiseerde Advisory Quality Manual. Basis van het handboek zijn de afspraken over de primaire en onder steunende processen. Advisory heeft de consultatiecultuur het afgelopen jaar versterkt door de implementatie van het Advisory Risk Panel, dat de praktijk helpt bij het maken van goede afwegingen bij het accepteren en uitvoeren van opdrachten. Ook zijn er per businessgroep Risk & Qualitypartners benoemd. Voor alle ‘performance improvement opdrachten’ met een hoog risico moet de voorzitter van dit Risk-panel worden geconsulteerd. Hetzelfde geldt voor rapportages die openbaar kunnen worden gemaakt en opdrachten waarvan het honorarium groter is dan € 0,5 mln.

36


Aan de beroepsbeoefenaar met wie een aansluitingsovereenkomst is gesloten via zijn/haar persoonlijke besloten vennootschap, wordt een aandeel in de winst via deze vennootschap in de vorm van een managementfee uitgekeerd. Kernelementen in de beloningsmethodiek zijn: • De RvB besluit op voorstel van de LoS-Boards over de rol/verantwoordelijkheid die de partner voor het komende boekjaar wordt geacht te vervullen; op grond hiervan vindt een indeling plaats in een categorie en binnen deze categorie in een bepaalde positie (dit heet ‘mapping’). • De partner bepaalt jaarlijks zijn/haar persoonlijke doel stellingen in overleg met zijn/haar ‘Primary Reviewing Partner’; deze persoonlijke doelstellingen, met daarin opgenomen specifieke kwaliteitsdoelstellingen, sluiten aan bij de strategie van de organisatie. • Jaarlijks wordt vastgesteld in welke mate de partner deze doelstellingen heeft behaald; deze beoordeling geschiedt via het systeem van selfassessment en door middel van de zogenaamde 360-graden-feedback, waarbij de doelstellingen en realisatie worden getoetst. Dit heeft plaats tijdens het jaarlijkse evaluatiegesprek op basis van de opgestelde Beoordeling-, Mapping-, Goalsetting- en Development (BMG&D)-rapportage. • Bij de beoordeling wordt gesproken over de bijdrage van de partner aan de kernaspecten van onze bedrijfsvoering op gebieden als klantbediening, kwaliteit en vaktechniek, onze mensen en firmabrede initiatieven. Hierbij krijgt ook het ontwikkelingsaspect de nodige aandacht. • De uitkomsten van de beoordeling worden geplaatst in een beloningssysteem dat de rollen en specifieke verantwoordelijkheden weerspiegelt, maar ook aandacht schenkt aan de individuele prestatie in het beoordelingsjaar. • De combinatie van verantwoordelijkheden en prestatie leidt tot een aandeel in de winst in de vorm van een variabele managementfee. • Het BMG&D-proces wordt jaarlijks beoordeeld door de LOB.


De beoordeling en beloning van de RvB zijn de verantwoordelijkheid van het Remuneration Committee van de LOB. De managementfee omvat een bijdrage voor het afwikkelen van bestaande goodwillrechten (5-10%), voor de opbouw van pensioenrechten (10-25%) en voor de dekking van kosten voor sociale verzekeringen en verzekeringen zoals een arbeidsongeschiktheidsverzekering (totaal 0-5%). Dit betekent dat het bruto-inkomen van partners gemiddeld 55-70% van de managementfee bedraagt. In 2007/2008 bedroeg de gemiddelde managementfee € 708.400. Dit is een stijging van 8,3% ten opzichte van 2006/2007.

37

Toekomst verwachtingen Anticiperend op de veranderende omstandigheden en de ontwikkelingen die wij verwachten voor de toekomst, zullen wij blijven investeren in de kwaliteit van onze mensen en onze organisatie. Belangrijke aspecten daarin zijn CR, diversiteit, opleidingen en ons arbeidsvoorwaardenpakket. Wij financieren deze investeringen vanuit onze huidige financiële positie. Wij denken dat doorlopende aandacht voor multicompetence dienstverlening een randvoorwaarde is voor goede resultaten in de toekomst. In ons boekjaar 2008/2009 zullen wij hier dan ook verder invulling aan geven. Gegeven de huidige omstandigheden (onzekere economie, stijgende kosten en toenemende concurrentie) zal het in 2008/2009 een uitdaging worden om het huidige resultaat te handhaven.

Amsterdam, 16 september 2008 De Raad van Bestuur:

J.A. Nijhuis RA (voorzitter) drs. R. Dekkers RA mr. A.G.M. Hoogeveen A.H.C. Pouw RA drs. R.A.J. Swaak RA

38


Nieuwe werkelijkheden leiden tot nieuwe ideeën over rendement. Tot een herwaardering van waarde en een herijking van zinvol en zinloos. Daardoor ontstaat ongekende ruimte voor nieuwe ideeën. Voor het creëren van nieuwe waarde en nieuwe waarden. Wie de potentiële meerwaarde van nieuwe werkelijkheden wil herkennen, hoeft alleen maar over de grenzen van de eigen werkelijkheid heen te kijken.

40


Fotografie: Willeke Duijvekam Model: Fatima Acherrat

Een nieuwe Meer werkelijkheid waarde*

Jaarrekening PricewaterhouseCoopers B.V.

Jaarrekening 2007/2008

Geconsolideerde balans per 30 juni 2008 (voor winstverdeling)

44

Geconsolideerde winst-en-verliesrekening 1 juli 2007 t/m 30 juni 2008

46

Geconsolideerd kasstroomoverzicht 1 juli 2007 t/m 30 juni 2008

47

Algemene toelichting

48

Toelichting op de geconsolideerde balans per 30 juni 2008

52

Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening 1 juli 2007 t/m 30 juni 2008

59

Overige informatie

61

Gesegmenteerde informatie

64

Enkelvoudige balans per 30 juni 2008 (voor winstverdeling)

66

Enkelvoudige winst-en-verliesrekening 1 juli 2007 t/m 30 juni 2008

68


69

Toelichting op de enkelvoudige balans per 30 juni 2008

70

Overige informatie

76

Overige gegevens

42


Statutaire regeling omtrent de winstbestemming

78

Voorstel winstbestemming

78

Accountantsverklaring

78

Jaarrekening

Geconsolideerde balans

per 30 juni 2008 (voor winstverdeling) (in duizenden g)

30 juni 2008

30 juni 2007

Vaste activa Materiële vaste activa

30 juni 2008

30 juni 2007

[9]

136.316

117.579

[10]

26.588

22.370

Passiva Groepsvermogen

[1]

Verbouwings- en inrichtingskosten

29.923

32.340

Inventaris

6.376

7.176

Andere vaste bedrijfsmiddelen

7.866

14.020

722

4.128

Vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering

44.887

Voorzieningen Langlopende schulden 57.664

Achtergestelde leningen

[11]

49.198

Overlopende passiva

[12]

23.626

Financiële vaste activa [2]

2.934

Overige deelnemingen

[3]

224

224

Kortlopende schulden 4.508

[4]

Vorderingen

[5]

Vorderingen op klanten

42.452

174.946 2.960

[6]

5.318

Overlopende activa

[7]

15.058

[8]

37.461

179.771

Overige vorderingen

[11]

16.079

126.343

92.417

416.987

386.035

23.514

20.456

1.655

1.234

Schulden aan aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V.

[14]

6.201

15.458

21.706

21.447

6.758

4.771

95.756

95.095

21.559

15.973

Overige schulden 193.985

1.850

[13]

Te betalen pensioenpremies

200.147

4.110

Schulden aan aandeelhouder

Belastingen en premies sociale verzekeringen

[..] Tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de geconsolideerde balans.

44

Achtergestelde leningen Schulden aan leveranciers

Vlottende activa Onderhanden werk

69.802

4.284 3.158

Totaal

21.671 72.824

Overige vorderingen

Liquide middelen

48.131

Overlopende passiva

[15]

181.259

176.284

Totaal

416.987

386.035

[..] Tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de geconsolideerde balans.



45

Jaarrekening

Geconsolideerde winst-en-verliesrekening 1 juli 2007 t/m 30 juni 2008 (in duizenden €)

Netto-omzet Kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten

[16] [17]

[18]


2006/2007

774.491

723.303

1 juli 2007 t/m 30 juni 2008 (in duizenden €)

[19]

103.564

104.817

232.107

216.198

46.534

46.194

14.029

14.217

243.347

223.656

2007/2008

2006/2007

134.910

118.221

Kasstroom uit operationele activiteiten Bedrijfsresultaat

Lonen en salarissen Sociale lasten

2007/2008

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

Aanpassingen voor: Afschrijvingen

[1]

14.029

14.217

Mutatie voorzieningen

[10]

4.218

3.694

Ontvangen vergoedingen in verband met afgesloten huurcontracten

[12]

4.059

362

Vrijval overlopende passiva

[12]

-2.104

-1.554 20.202

Som der bedrijfslasten

639.581

605.082

Bedrijfsresultaat

134.910

118.221

5.369

2.892

-7.660

-7.013

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Belastingen Resultaat na belastingen

[20]

Veranderingen in werkkapitaal Vorderingen

[5]

-6.162

-12.786

Onderhanden werk

[4]

-4.991

8.146

3.611

422

Kortlopende schulden

Kasstroom uit bedrijfsoperaties 132.619

114.100

-1.374

-1.592

131.245

Betaalde interest

-2.901

Betaalde vennootschapsbelasting

-1.590

112.508 Kasstroom uit operationele activiteiten

[..] Tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening.

16.719

Investeringen in materiële vaste activa

-7.542

-4.218

147.570

130.722 -4.324 -1.592

-4.491

-5.916

143.079

124.806

[1]

-5.639

Desinvesteringen in materiële vaste activa

[1]

4.387

2.984

Ontvangsten uit financiële vaste activa

[2]

1.350

3.383

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

-20.233

98

-13.866

Ontvangsten uit achtergestelde leningen

[11]

5.177

5.150

Aflossing achtergestelde leningen

[11]

-1.850

-3.082

Dividenduitkering

[31]

-112.508

-94.076

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

-109.181

-92.008

Nettokasstroom

33.996

18.932

Netto geldmiddelen begin boekjaar

92.417

73.282

Nettokasstroom

33.996

18.932

-70

203

126.343

92.417

Omrekenverschillen vreemde valuta Netto geldmiddelen einde boekjaar

[..] Tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de geconsolideerde balans, geconsolideerde winst-enverliesrekening en de toelichting op de enkelvoudige balans.

46



47

Jaarrekening

Algemene toelichting Activiteiten

Grondslagen voor consolidatie

De activiteiten van PricewaterhouseCoopers B.V., statutair gevestigd te Amsterdam en haar dochtermaatschappijen bestaan uit Assurance, Tax & HRS en Advisory Services. De activiteiten zijn nader toegelicht in het jaarbericht.

In de geconsolideerde jaarrekening worden de financiële gegevens opgenomen van PricewaterhouseCoopers B.V. en die van haar groepsmaatschappijen waarin de vennootschap direct of indirect een meerderheidsbelang heeft of op andere wijze overwegende zeggenschap kan uitoefenen; samen worden deze in deze jaarrekening aangeduid als: de Groep.

Groepsverhoudingen PricewaterhouseCoopers B.V. is een 100%-deelneming van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. Aandelen van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. worden gehouden door besloten vennootschappen van beroepsbeoefenaren (besloten vennootschappen). Deze besloten vennootschappen hebben met Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een zogeheten aansluitingsovereenkomst gesloten. De aansluitingsovereenkomst houdt in dat de besloten vennootschap de beroepsbeoefenaar tegen een vergoeding ter beschikking stelt ter uitoefening van een beroep als hiervoor omschreven bij Activiteiten.

Grondslagen voor verslaggeving De geconsolideerde jaarrekening wordt opgesteld op basis van Boek 2 Titel 9 BW en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving.

Algemeen Alle bedragen in de jaarrekening worden weergegeven in duizenden euro’s, tenzij anders vermeld.

Vergelijking met voorgaand boekjaar

Onderhanden werk Het onderhanden werk betreft verleende maar nog niet gefactureerde diensten gewaardeerd tegen de verwachte, aan klanten in rekening te brengen bedragen. Indien voor een project het saldo van onderhanden werk, voorzieningen en gefactureerde bedragen negatief is, wordt dit saldo als negatief onderhanden werk onder de kortlopende schulden verantwoord.

Het boekjaar van de Groep loopt van 1 juli tot en met 30 juni. De gehanteerde grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar.

Vorderingen

Vreemde valuta

Liquide middelen

Omdat de financiële gegevens van PricewaterhouseCoopers B.V. worden opgenomen in haar geconsolideerde jaarrekening wordt haar enkelvoudige winst-en-verliesrekening verkort opgesteld met inacht neming van artikel 2:402 BW.

De balansposten die betrekking hebben op activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. De uit de omrekening voortvloeiende koersverschillen komen ten gunste of ten laste van de winst-en-verliesrekening. Uit transacties voortvloeiende omzet en kosten in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum.

Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken worden opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden.

Fiscale eenheid

Materiële vaste activa

Bovengenoemde deelnemingen vormen samen met PricewaterhouseCoopers B.V. en Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een fiscale eenheid voor de omzetbelasting.

De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen. De afschrijvingslast wordt bepaald op basis van de verwachte gebruiksduur en de verwachte restwaarde. Op vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering wordt niet afgeschreven.

PricewaterhouseCoopers B.V. heeft een 100%-belang in de volgende deelnemingen die gezien de doorslaggevende invloed daarop, volgens de integrale consolidatiemethode, worden opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening: • PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Advisory N.V., Amsterdam.

Bovengenoemde deelnemingen vormen samen met PricewaterhouseCoopers B.V., Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. en PricewaterhouseCoopers N.V. (inclusief haar dochter maatschappijen) een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting.

48

Grondslagen voor waardering van activa en verplichtingen


Financiële vaste activa Deelnemingen waarop invloed van betekenis wordt uitge oefend worden gewaardeerd op de nettovermogenswaarde. De nettovermogenswaarde wordt berekend volgens de grondslagen die gelden voor deze jaarrekening. De overige vorderingen worden gewaardeerd op de naar verwachting te ontvangen bedragen. Overige deelnemingen worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs of, indien hiertoe aanleiding bestaat, de lagere best mogelijke schatting van de in de toekomst te ontvangen bedragen.


Vorderingen worden gewaardeerd tegen de naar verwachting te innen bedragen. Hierbij wordt rekening gehouden met eventuele oninbaarheid.

Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare verplichtingen of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan en waarvan de omvang of het moment van afwikkeling onzeker is. De pensioenvoorzieningen omvatten voorzieningen inzake prepensioenverplichtingen en toezeggingen voor nonactiviteitsregelingen. De personele voorzieningen omvatten voorzieningen inzake WAO-/WIA-suppletie, jubileaaanspraken en vertrekregelingen. De voorzieningen inzake prepensioenverplichtingen en toezeggingen voor non-activiteitsregelingen en jubilea-aanspraken worden bepaald door rekening te houden met de actuariële uitgangspunten (sterftekans berekend op basis van tabel GBM9095-2, arbeidsongeschiktheidsrisico en vertrekkans; rekenrente 4%; 30 juni 2007: 4%). De voorziening inzake WAO-/WIA-suppletie wordt gewaardeerd op de contante waarde (rekenrente 4%; 30 juni 2007: 4%).

49

Jaarrekening

De voorziening inzake vertrekregelingen en de overige voorzieningen worden gewaardeerd op het bedrag van de uitgaven waartegen naar verwachting zal worden afgewikkeld. Onder overige voorzieningen zijn begrepen de voorziening inzake leegstand, opleveringsverplichtingen en beroepsaansprakelijkheid. De voorziening voor opleveringsverplichtingen aan het einde van de huurperiode wordt gelijkmatig over de huurperiode opgebouwd.

Achtergestelde leningen Onder achtergestelde langlopende leningen worden de posten opgenomen met een resterende looptijd van meer dan één jaar. Schulden die binnen één jaar vervallen, worden als kortlopend aangemerkt. De leningen worden gewaardeerd op aflossingswaarde.

Grondslagen voor bepaling van het resultaat Algemeen Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de opbrengstwaarde van de geleverde diensten en de kosten en andere lasten over het jaar. De resultaten op de dienstverlening worden verantwoord in het jaar waarin zij worden gerealiseerd; verliezen zodra zij op betrouwbare wijze zijn in te schatten.

Netto-omzet

Onder de overlopende passiva worden de vergoedingen opgenomen die zijn ontvangen in verband met de huur van diverse kantoorpanden. Deze vergoedingen hebben een langlopend karakter en komen jaarlijks naar de looptijd van de huurcontracten voor een evenredig deel ten gunste van het resultaat.

Onder netto-omzet worden verantwoord de over het verslagjaar uit hoofde van dienstverlening in rekening gebrachte en te brengen bedragen. Deze bedragen worden verantwoord zodra het waarschijnlijk is dat ze zullen worden gerealiseerd. Hierbij worden de met klanten gemaakte afspraken over de in rekening te brengen diensten naar mate van de voortgang van de werkzaamheden in aanmerking genomen. Uitzondering hierop vormen de bij Tax & HRS en Advisory verrichte werkzaamheden op basis van specifieke afspraken. Hiervan wordt de omzet verantwoord op het moment van ontvangst.

Overige activa en verplichtingen

Bedrijfskosten

De overige activa en verplichtingen worden gewaardeerd op de te ontvangen respectievelijk te betalen bedragen. Bij vorderingen is zonodig rekening gehouden met mogelijke oninbaarheid. Verplichtingen voortvloeiend uit op balansdatum niet opgenomen vakantiedagen worden opgenomen voor het bedrag dat voor de afwikkeling ervan verschuldigd is. De overige activa en verplichtingen hebben een looptijd korter dan één jaar.

De kosten worden berekend op basis van historische prijzen en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. De afschrijvingen op de materiële vaste activa worden gebaseerd op de verkrijgingsprijs. De afschrijvingen vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de verwachte gebruiksduur en verwachte restwaarde.

Overlopende passiva onder langlopende schulden

Lonen en salarissen, en sociale lasten Lonen en salarissen (inclusief bonussen en vakantiegelden), en sociale lasten op grond van de arbeidsvoorwaarden worden verwerkt in de winst-en-verliesrekening zodra ze verschuldigd zijn.

Pensioenen De Groep heeft een aantal pensioenregelingen. De meeste regelingen betreffen zogenaamde toegezegdebijdrageregelingen. Hierbij worden premies betaald aan verzekeringsmaatschappijen of pensioenfondsen gebaseerd op het salaris in het betreffende jaar. De premies worden verwerkt op het moment dat ze verschuldigd zijn. De Groep heeft voor deze pensioen regelingen geen wettelijke of feitelijke verplichting indien zich een tekort voordoet bij de verzekeringsmaatschappij of het pensioenfonds. De Groep heeft voorts een zogenaamde non-activiteitsregeling. Als lasten uit hoofde van deze regeling worden de toename van de contante waarde van de toegekende aanspraken uit hoofde van de diensttijd, de toegerekende interest en de actuariële resultaten verwerkt.

Grondslagen voor het geconsolideerde kasstroomoverzicht Algemeen Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode. Geldmiddelen in het overzicht bestaan uit liquide middelen gesaldeerd met eventuele incidentele schulden aan kredietinstellingen. Kasstromen in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers op de dag van afwikkeling, terwijl de geldmiddelen in vreemde valuta aan het einde van het boekjaar worden omgerekend tegen de koers op balansdatum.

Werkkapitaal Werkkapitaal is het saldo van liquide middelen, vorderingen, onderhanden werk en kortlopende schulden exclusief schulden aan kredietinstellingen en schulden uit hoofde van achtergestelde leningen.

Belastingen De door PricewaterhouseCoopers B.V. en haar deelnemingen verschuldigde vennootschapsbelasting wordt berekend over het resultaat voor belastingen met inachtneming van de afspraken die met de fiscus zijn gemaakt over de fiscale winstberekening. Als gevolg hiervan wijkt het effectieve belastingtarief volgens de jaarrekening af van het in Nederland geldende belastingtarief. De Groep rekent de aldus bepaalde vennootschapsbelasting met Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. af alsof de Groep zelfstandig belastingplichtig is.

Operationele leasing Leasecontracten waarbij een groot deel van de voor- en nadelen verbonden aan het eigendom niet bij de Groep ligt, worden verantwoord als operationele leasing. De verplichtingen uit hoofde van operationele leasing worden, rekening houdend met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire basis verwerkt in de winst-en-verliesrekening over de looptijd van het contract. De Groep heeft geen financiëleleasecontracten gesloten.

50



51

Jaarrekening

Toelichting op de geconsolideerde balans per 30 juni 2008

(in duizenden €)

[1] Materiële vaste activa

[2] Overige vorderingen

Het verloop van deze post is als volgt:

2007/2008 Verbouwingsen inrichtingskosten

Inventaris



Totaal

Onder overige vorderingen is een vordering opgenomen op Stichting Verrekenfonds. Deze stichting is belast met de administratieve afwikkeling van verplichtingenjegens uitgetreden en actieve beroepsbeoefenaren. De stichting wordt gevoed door een jaarlijkse verplichte bijdrage van de aangesloten vennootschappen van de beroepsbeoefenaren uit de winstdeling. Door tijdsverschillen tussen ontvangsten en betalingen ontstaan binnen de stichting tekorten dan wel overschotten. In het geval van een tekort wordt dit door de Groep gefinancierd en onder dit hoofd als overige vordering opgenomen.

2006/2007

Totaal

De rente bedraagt 4% (2006/2007: 4%).

Stand per 1 juli Verkrijgingsprijzen

50.619

18.203

41.014

4.128

113.964

124.362

Cumulatieve afschrijvingen

-18.279

-11.027

-26.994

-

-56.300

-69.730

Boekwaarden

32.340

7.176

14.020

4.128

57.664

54.632

[3]

Overige deelnemingen Onder de overige deelnemingen worden begrepen financiële belangen van de Groep, die individueel van niet-materiële betekenis zijn. Het verloop in het boekjaar is als volgt:

Mutaties Investeringen

4

465

1.986

3.184

5.639

20.233

Overboekingen

6.429

158

3

-6.590

-

-

Desinvesteringen op boekwaarde

-4.188

-26

-173

-

-4.387

-2.984

Afschrijvingen

-4.662

-1.397

-7.970

-

-14.029

-14.217

-2.417

-800

-6.154

-3.406

-12.777

3.032

Stand per 30 juni Verkrijgingsprijzen

45.100

14.214

36.403

722

96.439

113.964

Cumulatieve afschrijvingen

-15.177

-7.838

-28.537

-

-51.552

-56.300

Boekwaarden

29.923

6.376

7.866

722

44.887

57.664

Afschrijvings percentages

10

10

10-33

2007/2008

2006/2007

Stand per 1 juli

224

224

Stand per 30 juni

224

224

Er hebben geen materiële wijzigingen plaatsgevonden.

[4]

Onderhanden werk

Op het onderhanden werk per 30 juni 2008 is € 86 mln. (30 juni 2007: € 65 mln.) in mindering gebracht inzake gefactureerde bedragen.

[5] Vorderingen

Alle vorderingen hebben een resterende looptijd van minder dan één jaar.

De Groep heeft wel het economische eigendom van de verbouwingsen inrichtingskosten, maar niet het juridische eigendom. De andere vaste bedrijfsmiddelen hebben voornamelijk betrekking op computerhardware met een boekwaarde op 30 juni 2008 van € 4,9 mln. (30 juni 2007: € 7,8 mln.) en gerelateerde software met een boekwaarde op 30 juni 2008 van € 2,0 mln. (30 juni 2007: € 5,3 mln.). De actuele waarde van de materiële vaste activa wijkt niet in belangrijke mate af van de boekwaarde.

52



53

Jaarrekening

[6]

Overige vorderingen

[10] Voorzieningen

De overige vorderingen zijn als volgt te specificeren:

30 juni 2008

30 juni 2007

1.907

1.851

538

204

2.873

905

Vorderingen op gelieerde partijen Vorderingen op personeel Overige Totaal

5.318

2.960

De vorderingen op gelieerde partijen betreffen vorderingen op een aantal niet tot de Groep behorende PricewaterhouseCoopers-entiteiten.

[7]

Overlopende activa

De overlopende activa zijn als volgt te specificeren: 30 juni 2008

30 juni 2007

Vooruitbetaalde huurkosten

5.718

6.327

Vooruitbetaalde verzekeringspremies Overige

3.379 5.961

3.957 5.795

15.058

16.079

Totaal

[8]

Liquide middelen

Van de liquide middelen staat op 30 juni 2008 een bedrag van € 2,0 mln. (30 juni 2007: € 1,9 mln.) niet ter vrije beschikking.

[9]

Groepsvermogen

Voor een toelichting op deze post wordt verwezen naar de toelichting op het eigen vermogen in de enkelvoudige jaarrekening. Van het tonen van het totaaloverzicht wordt afgezien, omdat het totaalresultaat van de Groep gelijk is aan het resultaat na belastingen (2006/2007: idem).

54


Het verloop van de voorzieningen is als volgt: 2007/2008

2006/2007

Personele voorzieningen

Pensioenvoorzieningen

Overige voorzieningen

Totaal

Totaal

Stand per 1 juli

5.688

4.642

12.040

22.370

18.676

Onttrekking

-3.109

-2.155

-731

-5.995

-4.336

Dotatie

2.663

1.173

6.377

10.213

8.030

Stand per 30 juni

5.242

3.660

17.686

26.588

22.370

Van de voorzieningen is een bedrag van circa € 20 mln. (30 juni 2007: circa € 20 mln.) van langlopende aard.

De personele voorzieningen bevatten een bedrag voor jubilea-aanspraken.

Onder de pensioenvoorzieningen is een bedrag opgenomen in verband met een toezegging voor het affinancieren van de prepensioenverplichtingen voor de medewerkers die op 1 januari 2000 in dienst van de Groep waren en die op 1 januari 2006 de 56-jarige leeftijd hadden bereikt. Daarnaast is een bedrag opgenomen ter financiering van prepensioenverplichtingen aan een kleine groep medewerkers.

Onder de overige voorzieningen is begrepen de voorziening voor leegstand van panden in eigen beheer gehuurd van derden. Deze voorziening heeft betrekking op de toekomstige huurlasten van deze panden voor de periode waarover naar verwachting geen volledig gebruik wordt gemaakt van deze panden. Tevens is onder de overige voorzieningen een voorziening gevormd voor opleveringsverplichtingen voor de gehuurde panden. De voorziening voor opleveringsverplichtingen aan het einde van de huurperiode wordt gelijkmatig over de huurperiode opgebouwd.

Onder de overige voorzieningen is verder begrepen de voorziening voor beroepsaansprakelijkheid vanwege ingediende en verwachte claims met betrekking tot werkzaamheden tot en met balansdatum. Alle ingediende claims worden betwist. De voorziening betreft de claims, voor zover die per balansdatum nog niet zijn afgewikkeld en naar verwachting ten laste van de Groep zullen komen. Hoewel de afloop van andere geschillen niet met zekerheid kan worden voorspeld, wordt er op grond van ingewonnen juridisch advies en ontvangen informatie van uitgegaan dat deze geen belangrijke nadelige invloed op de financiële positie van de Groep zullen hebben.


55

Jaarrekening

[11] Achtergestelde leningen

De besloten vennootschap die een aansluitingsovereenkomst is aangegaan met Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. is verplicht om aan één van de groepsmaatschappijen van de Groep een achtergestelde lening te verstrekken. De rentevergoeding bedraagt 9,75% (2006/2007: 9,50%), gebaseerd op 15-jaars externe kapitaalmarktrente plus een opslag in verband met eraan gerelateerde risico’s. De leningen worden in overeenstemming met de gemaakte afspraken afgelost bij uittreden van de beroepsbeoefenaren conform de aansluitingsovereenkomst.

De overlopende passiva vallen als volgt vrij: 30 juni 2008

30 juni 2007

7.418

6.135

> 5 jaar

16.208

15.536

Totale vrijval

23.626

21.671

Tussen 1 en 5 jaar

Het verloop van de achtergestelde leningen is als volgt: 2007/2008

2006/2007

Stand per 1 juli

49.981

47.913

Bij: bijstorting/nieuw afgesloten overeenkomsten Af: beëindigde overeenkomsten

5.177 -1.850

5.150 -3.082

[14] Schulden aan aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V.

[13] Schulden aan aandeelhouder

Stand per 30 juni Kortlopend

53.308

49.981

4.110

1.850

De schuld is niet rentedragend.

De schulden aan aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. betreffen de rekening-courantverhoudingen met de besloten vennootschappen waarvan de verstrekte bedragen direct opeisbaar zijn. De verschuldigde rente wordt berekend op basis van de gemiddelde rentevergoeding op internetspaarrekeningen met een opslag van 0,25%. Het gemiddelde percentage bedroeg 2,825% voor 2007/2008 (2006/2007: 2,825%).

Langlopend Tussen 1 en 5 jaar

3.000

4.028

> 5 jaar

46.198

44.103

Totaal langlopend

49.198

48.131

[15] Overige schulden

De achtergestelde leningen zijn achtergesteld ten opzichte van de crediteuren van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V., PricewaterhouseCoopers B.V. en haar groepsmaatschappijen.

[12] Overlopende passiva

Onder de overlopende passiva worden de vergoedingen opgenomen die zijn ontvangen in verband met de huur van diverse kantoorpanden. Het deel van de vergoedingen dat betrekking heeft op het boekjaar 2008/2009 is opgenomen onder de kortlopende schulden (overlopende passiva).

56


De overige schulden zijn als volgt te specificeren: 30 juni 2008

30 juni 2007

Negatief onderhanden werk

26.860

25.131

Te betalen bonussen

40.397

40.870

Vakantiedagen en vakantiegelden

18.245

16.582

Oud-aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V.

2.361

6.398

Overig

7.893

6.114

Totaal

95.756

95.095


57

Jaarrekening

Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening 1 juli 2007 t/m 30 juni 2008 (in duizenden €) [16] Netto-omzet

Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

• PricewaterhouseCoopers B.V. heeft zich jegens de uitkeringsgerechtigden van een van de rechtsvoorgangers van de voormalige maatschap Coopers & Lybrand garant gesteld voor de betaling aan hen van een jaarlijkse van de winst van de Groep afhankelijke periodieke uitkering door Stichting Verrekenfonds. De uitkering bedraagt in het boekjaar 2007/2008 circa € 1,9 mln. (2006/2007: circa € 1,9 mln.). De looptijd is afhankelijk van het in leven zijn van de populatie. • Uit hoofde van de fiscale eenheid voor vennootschapsbelasting hebben alle daarin opgenomen vennootschappen een hoofdelijke aansprakelijkheid voor de afdracht van deze belasting. • Uit hoofde van de fiscale eenheid voor omzetbelasting hebben alle daarin opgenomen vennootschappen een hoofdelijke aansprakelijkheid voor de afdracht van deze belasting. • Per 30 juni 2008 bedragen de verstrekte garantstellingen in verband met onder andere huurverplichtingen € 3,1 mln. (30 juni 2007: € 3,1 mln.). De laatste garantstelling loopt af per 30 augustus 2024. • Uit hoofde van de kredietovereenkomst van PricewaterhouseCoopers B.V. met de kredietinstellingen zijn haar deelnemingen mede hoofdelijk aansprakelijk voor het niet-nakomen van verplichtingen die daaruit voortkomen. Er is in 2007/2008 geen gebruikgemaakt van dit krediet. • De Groep heeft toegezegd om onder omstandigheden een vordering van maximaal USD 11 mln. over te nemen op een entiteit waarin Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een 7,1%-deelneming heeft. • Per 30 juni 2008 bedraagt het totaal aan investeringsverplichtingen die de Groep is aangegaan € 2,5 mln. (30 juni 2007: € 1,4 mln.). Deze verplichtingen betreffen de inrichting of verbouwingen van kantoorpanden. • De Groep heeft langlopende huurcontracten en operationele-leaseverplichtingen voor een totaalbedrag van € 387 mln. (30 juni 2007: € 299 mln.).

2007/2008

2006/2007

Assurance

408.552

403.082

Tax & HRS

249.953

233.074

Advisory

115.986

87.147

Totaal

774.491

723.303

De netto-omzet wordt grotendeels in Nederland gerealiseerd.

[17] Kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten

Dit betreft diensten van derden - waaronder internationale PricewaterhouseCoopersvestigingen - en verschotten die direct aan opdrachten zijn toe te rekenen.

[18] Sociale lasten

De sociale lasten zijn als volgt te specificeren: 2007/2008

2006/2007

Sociale lasten

24.846

22.308

Pensioenlasten

21.688

23.886

Totaal

46.534

46.194

Deze verplichtingen vervallen als volgt: 30 juni 2008

30 juni 2007

44

42

Tussen 1 en 5 jaar

127

117

> 5 jaar

216

140

Totale verplichting

387

299

(x € 1 mln.) < 1 jaar

58

De netto-omzet (na eliminatie van interne omzet) is naar segment als volgt te specificeren:


De pensioenlasten worden bepaald op basis van de met de medewerkers overeengekomen toegezegde-bijdrageregeling. Aan de daarvoor in aanmerking komende medewerkers wordt jaarlijks een bepaalde premie – afhankelijk van leeftijd en inkomen – ter beschikking gesteld om aan pensioen te besteden. De pensioenlasten uit hoofde van toegezegd-pensioenregelingen zijn nihil (2006/2007: nihil).


59

Jaarrekening

Overige informatie Managementovereenkomst en andere kosten aandeelhouders

[19] Overige bedrijfskosten

De overige bedrijfskosten zijn als volgt te specificeren: 2007/2008

2006/2007

82.787 51.060 46.616 14.253 5.243 8.602 15.880 18.906

68.943 48.813 44.230 16.095 6.857 8.475 13.840 16.403

243.347

223.656

Overige personeelskosten Beheersvergoeding Huisvestingskosten Technologiekosten Kosten extern advies Kosten van verzekeringen Verkoop- en acquisitiekosten Overige kosten Totaal

Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. is 100%-aandeelhouder van PricewaterhouseCoopers B.V. en brengt voor het beschikbaarstellen van beroepsbeoefenaren die verbonden zijn aan aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een beheersvergoeding in rekening die wordt verantwoord onder de overige bedrijfskosten. PricewaterhouseCoopers B.V. keert haar gehele resultaat uit als dividend aan Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. die op haar beurt het gehele resultaat als managementfee en dividend uitkeert aan de aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. De totale vergoeding aan de aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. kan als volgt worden gespecificeerd:

In de overige personeelskosten zijn de reiskosten begrepen. Onder beheersvergoeding wordt verstaan de vergoeding voor het ter beschikking stellen van de beroepsbeoefenaren. De beheersvergoeding is niet geïndexeerd. De technologiekosten zijn exclusief personele kosten en afschrijvingslasten. De overige kosten bestaan onder andere uit kosten voor bijdrage lidmaatschap van PricewaterhouseCoopers International Ltd. en PricewaterhouseCoopers Eurofirms C.V.B.A.

2007/2008

2006/2007

Resultaat PricewaterhouseCoopers B.V. Beheersvergoeding zoals opgenomen in deze jaarrekening Resultaat andere entiteiten in consolidatie van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. Vergoeding aan uitgetreden beroepsbeoefenaren Overige

131.245 51.060

112.508 48.813

422 -3.258 -945

-200 -3.260 -977

Winst ter verdeling

178.524

156.884

252

240

708,4

653,7

Gemiddeld aantal partners

[20] Rentelasten en soortgelijke kosten

Gemiddelde managementvergoeding per partner

De rentelasten en soortgelijke kosten zijn als volgt te specificeren:

Rentelasten vergoed aan aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. Overige rentelasten en soortgelijke kosten Totaal

60

2007/2008

2006/2007

7.326

6.816

334

197

7.660

7.013

De aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. ontvangen naast hun managementvergoeding een onkostenvergoeding van in totaal € 0,9 mln. (2006/2007: € 0,9 mln.) en rente over de achtergestelde lening en rekening-courantverhouding van € 7,3 mln. (2006/2007: € 6,8 mln.). Deze kosten zijn in deze jaarrekening opgenomen onder overige bedrijfskosten respectievelijk rentelasten.

Operationele leasing Gedurende het boekjaar heeft de Groep € 56 mln. (2006/2007: € 53 mln.) aan leasebetalingen in de winst-en-verliesrekening verantwoord met betrekking tot operationele leasing. De betreffende betalingen hebben betrekking op huisvesting en leaseauto’s.



61

Jaarrekening

Risicobeheer in het kader van financiële instrumenten

PricewaterhouseCoopers B.V. heeft een totale kredietruimte bij gerenommeerde kredietinstellingen per 30 juni 2008 van € 60 mln. (30 juni 2007: € 60 mln.).

Valutarisico De Groep is voornamelijk werkzaam in de Europese Unie. Het valutarisico voor de Groep heeft vooral betrekking op posities en transacties in Amerikaanse dollars en Britse ponden. Het beleid van de Raad van Bestuur is gericht op het hedgen van vreemdevalutaposities. Hierbij worden geen speculatieve posities ingenomen. Bij de uitoefening staan de onderneming zowel primaire als afgeleide financiële instrumenten ter beschikking.

Aan de bankiers zijn geen zekerheden verstrekt. De Groep dient aan een aantal ratio’s te voldoen:

Kapitaalratio Valutarisico’s voortvloeiend uit operationele kasstromen in vreemde valuta worden gehedged door middel van valutatermijncontracten. De looptijd van valutatermijncontracten is maximaal één jaar. Winsten of verliezen op instrumenten die ter dekking van niet in de balans opgenomen posities worden gebruikt, worden uitgesteld tot het tijdstip waarop de winsten of verliezen op de afgedekte posities worden verantwoord. Op 30 juni 2008 staan er geen contracten uit (30 juni 2007: geen contracten).

Solvencyratio Interest-coverageratio

2007/2008

2006/2007

Norm

58 mln.

55 mln.

20 mln.

46%

43%

15%

*

*

5

* Na eliminatie van de rentelasten die zijn betaald op achtergestelde leningen, resteert een netto rentebate. Hierdoor levert de interest-coverageratio geen bruikbare uitkomst op. Aan de door de bank gestelde norm wordt hiermee echter ruimschoots voldaan.

Renterisico Renterisico’s op uitstaande financiële activa en verplichtingen worden niet gehedged.

De kapitaalratio is gedefinieerd als het geplaatste kapitaal plus agio plus achtergestelde leningen minus de vordering op de aandeelhouder. De solvencyratio is gedefinieerd als het geplaatste kapitaal, agio, reserves, resultaat na belastingen en de achtergestelde leningen minus de vordering op de aandeelhouder, gedeeld door het balanstotaal minus de vordering op de aandeelhouder. De interest-coverageratio is het bedrijfsresultaat voor rentelasten en belastingen gedeeld door de rentelasten minus de rente betaald op achtergestelde leningen.

Kredietrisico De Groep loopt kredietrisico uit hoofde van transacties. Dit risico heeft betrekking op het verlies dat kan ontstaan wanneer een wederpartij in gebreke blijft. Dit risico is beperkt door de veelheid en diversiteit van partijen waarop de Groep vorderingen heeft. Een concentratie van kredietrisico is alleen aanwezig met betrekking tot geografische spreiding van de uitstaande vorderingen, die in Nederland is geconcentreerd. Bij het aangaan van financiële instrumenten doet de Groep zaken met gerenommeerde partijen.

Reële waarde

Liquiditeitsrisico

De reële waarde van de achtergestelde leningen fluctueert als gevolg van veranderingen in de marktrente. In de balans is de boekwaarde opgenomen, omdat de leningen worden terugbetaald op het eind van de looptijd tegen aflossingswaarde.

Het liquiditeitsrisico is beperkt, daar er goede procedures met betrekking tot klantacceptatie en ‘credit control’ aanwezig zijn. Bovendien worden uit de kasstroom uit operationele activiteiten voldoende liquide middelen gegenereerd om aan de verplichtingen te kunnen voldoen.

Op de achtergestelde leningen wordt een marktconforme rentevergoeding betaald. De reële waarde van deze leningen wijkt daarmee niet materieel af van de boekwaarde.

62



63

Jaarrekening

Gesegmenteerde informatie (in duizenden €)

Boekjaar 2007/2008

Boekjaar 2006/2007 Assurance

Tax & HRS

Advisory

Firm Services

Eliminatie

Totaal

Assurance

Tax & HRS

Advisory

Firm Services

Eliminatie

Totaal

Netto-omzet externe klanten Netto-omzet intern

408.552 3.639

249.953 3.302

115.986 1.974

124.334

-133.249

774.491 -

Netto-omzet externe klanten Netto-omzet intern

403.082 1.715

233.074 3.402

87.147 1.568

115.561

-122.246

723.303 -

Totaal netto-omzet

412.191

253.255

117.960

124.334

-133.249

774.491

Totaal netto-omzet

404.797

236.476

88.715

115.561

-122.246

723.303

Kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten Arbeidskosten Afschrijvingen op materiële vaste activa Overige bedrijfskosten

54.322 136.837

24.909 76.349

24.333 36.401

29.054

-

103.564 278.641

Kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten Arbeidskosten

61.296 128.840

22.690 72.925

20.831 29.981

30.646

-

104.817 262.392

150.603

102.857

40.105

14.029 83.031

-133.249

14.029 243.347


148.155

96.127

30.121

14.217 71.499

-122.246

14.217 223.656


341.762

204.115

100.839

126.114

-133.249

639.581


338.291

191.742

80.933

116.362

-122.246

605.082

Bedrijfsresultaat

66.506

44.734

7.782

-801

-

118.221

Saldo financiële baten en lasten Belastingen

-3.914 -887

-2.301 -546

-722 -159

2.816 -

-

-4.121 -1.592

61.705

41.887

6.901

2.015

-

112.508

196.625

107.637

31.462

165.223

-114.912

386.035

Bedrijfsresultaat

70.429

49.140

17.121

-1.780

-

134.910

Saldo financiële baten en lasten Belastingen

-4.066 -739

-2.490 -478

-834 -157

5.099 -

-

-2.291 -1.374

Resultaat na belastingen

65.624

46.172

16.130

3.319

-

131.245


192.475

109.875

43.539

181.935

-110.837

416.987

Boekwaarde van de activa

Boekwaarde van de activa

De kosten van PricewaterhouseCoopers B.V. zijn aan de groepsmaatschappijen doorbelast en als interne omzet verantwoord binnen Firm Services en vervolgens geëlimineerd.

De kosten van PricewaterhouseCoopers B.V. zijn aan de groepsmaatschappijen doorbelast en als interne omzet verantwoord binnen Firm Services en vervolgens geëlimineerd.

Werkzame personen in FTE’s1)

Werkzame personen in FTE’s1) Assurance

Tax & HRS

Advisory

Firm Services

Totaal

Gemiddeld aantal in 2007/2008 Partners

2)

Overige professionals Support staff Totaal Resultaat na belastingen per partner

Assurance

Tax & HRS

Advisory

Firm Services

Totaal

Gemiddeld aantal in 2006/2007 136

87

29

-

252

1.984

887

410

-

3.281

216

193

52

484

945

2.336

1.167

491

484

4.478

483

531

556

Partners 2) Overige professionals Support staff Totaal Resultaat na belastingen per partner

134

81

25

-

240

1.938

869

352

-

3.159

222

186

38

496

942

2.294

1.136

415

496

4.341

460

517

276

1) FTE (exclusief stagiaires) is fulltime-equivalent 2) A antal is exclusief 25 partners die gebruik hebben gemaakt van de Early Retirementregeling en die indirect een vergoeding hebben ontvangen.

1) FTE (exclusief stagiaires) is fulltime-equivalent 2) Aantal is exclusief 24 partners die gebruik hebben gemaakt van de Early Retirementregeling en die indirect een vergoeding hebben ontvangen.

64



65

Jaarrekening

Enkelvoudige balans

per 30 juni 2008 (voor winstverdeling) (in duizenden €)

30 juni 2008

30 juni 2007

Vaste activa Materiële vaste activa Verbouwings- en inrichtingskosten

Eigen vermogen

[21] 29.923

32.340

6.376

7.176


7.866

14.020

722

4.128


44.887

57.664

Financiële vaste activa Deelnemingen

[22]

137.502

120.069

Overige vorderingen

[23]

2.934

4.284

Overige deelnemingen

[24]

224

224 140.660

124.577

Overlopende activa

[26] [27]

874

326

4.692

2.513

13.873

Liquide middelen Totaal

[28]

17.805

114.451

85.246

319.437

285.292

[..] Tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de enkelvoudige balans.

66

18

18

5.053

5.053


[31]

131.245

112.508

Voorzieningen

136.316

117.579

[32]

10.763

8.794

[33]

23.626

21.671

Kortlopende schulden Schulden aan leveranciers

22.442

18.936

Schulden aan groepsmaatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen

78.858

77.257

14.571

15.726

6.806 12.471

4.783 11.028

Te betalen pensioenpremies Overige schulden

14.966 19.439

[29] [30]

Overlopende passiva

[25]

Vorderingen op klanten

Geplaatst kapitaal Agio

Langlopende schulden

Vlottende activa

Overige vorderingen

30 juni 2007

Passiva

Inventaris

Vorderingen

30 juni 2008

Overlopende passiva

[34]

13.584

9.518

148.732

137.248

Totaal

319.437

285.292

[..] Tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de enkelvoudige balans.



67

Jaarrekening

Enkelvoudige winst-en-verliesrekening


1 juli 2007 t/m 30 juni 2008 (in duizenden €)

2007/2008

Resultaat deelnemingen Overige baten en lasten na belastingen Resultaat na belastingen

2006/2007

127.926

110.493

3.319

2.015 131.245

Groepsverhoudingen PricewaterhouseCoopers B.V. is een 100%-deelneming van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V.

112.508

Grondslagen voor verslaggeving De enkelvoudige jaarrekening wordt opgesteld op basis van Boek 2 Titel 9 BW en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving. PricewaterhouseCoopers B.V. heeft een (in)direct 100%-belang in de volgende deelnemingen: • PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Advisory N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Certification B.V., Amsterdam. In de enkelvoudige jaarrekening worden PricewaterhouseCoopers B.V. en de groepsmaatschappijen waarin zij direct of indirect een meerderheidsbelang heeft, of op andere wijze overwegende zeggenschap kan uitoefenen, samen aangeduid als: de Groep. Omdat de financiële gegevens van PricewaterhouseCoopers B.V. worden opgenomen in haar geconsolideerde jaarrekening wordt haar enkelvoudige winst-en-verliesrekening verkort opgesteld met inachtneming van artikel 2:402 BW.

Fiscale eenheid Bovengenoemde deelnemingen (met uitzondering van PricewaterhouseCoopers Certification B.V.) vormen samen met PricewaterhouseCoopers B.V. en Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een fiscale eenheid voor de omzetbelasting. Bovengenoemde deelnemingen vormen samen met PricewaterhouseCoopers B.V., Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. en PricewaterhouseCoopers N.V. (inclusief haar dochtermaatschappijen) een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting.

Grondslagen voor waardering van activa en verplichtingen en bepaling van het resultaat Algemeen De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling voor de enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening zijn gelijk. Deelnemingen worden gewaardeerd op de nettovermogenswaarde. De nettovermogenswaarde wordt berekend volgens de grondslagen die gelden voor de geconsolideerde jaarrekening. Voor de grondslagen voor waardering van activa en verplichtingen en bepaling van het resultaat wordt verwezen naar de algemene toelichting op de geconsolideerde jaarrekening.

68



69

Jaarrekening

Toelichting op de enkelvoudige balans per 30 juni 2008

(in duizenden €)

[21] Materiële vaste activa

[24] Overige deelnemingen

Zie [1] van de geconsolideerde jaarrekening voor het verloopoverzicht van de materiële vaste activa. PricewaterhouseCoopers B.V. heeft wel het economische eigendom van de verbouwingsen inrichtingskosten, maar niet het juridische eigendom. De andere vaste bedrijfs middelen hebben voornamelijk betrekking op computerhardware met een boekwaarde op 30 juni 2008 van € 4,9 mln. (30 juni 2007: € 7,8 mln.) en gerelateerde software met een boekwaarde op 30 juni 2008 van € 2,0 mln. (30 juni 2007: € 5,3 mln.). De actuele waarde van de materiële vaste activa wijkt niet in belangrijke mate af van de boekwaarde.

Onder de overige deelnemingen worden begrepen financiële belangen van PricewaterhouseCoopers B.V., die individueel van niet-materiële betekenis zijn.

Het verloop in het boekjaar is als volgt:

[22] Deelnemingen

Deze post betreft de (in)directe 100%-belangen in de volgende vennootschappen: • PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Advisory N.V., Amsterdam; • PricewaterhouseCoopers Certification B.V., Amsterdam.

2007/2008

2006/2007

Stand per 1 juli

224

224

Stand per 30 juni

224

224

[25] Vorderingen

Alle vorderingen hebben een resterende looptijd van korter dan één jaar.


Het verloop in het boekjaar is als volgt:

De overige vorderingen zijn als volgt te specificeren:

2007/2008

2006/2007

120.069 -110.493

103.385 -93.809

Bij: resultaat deelnemingen

127.926

110.493

Vorderingen op gelieerde partijen Vorderingen op personeel

Stand per 30 juni

137.502

120.069

Overige

Stand per 1 juli Af: dividenduitkering

Totaal


30 juni 2008

30 juni 2007

4.079 98

1.851 98

515

564

4.692

2.513

De vorderingen op gelieerde partijen betreffen vorderingen op een aantal niet tot de Groep behorende PricewaterhouseCoopers-entiteiten.

Onder overige vorderingen is een vordering opgenomen op Stichting Verrekenfonds. Deze stichting is belast met de administratieve afwikkeling van verplichtingen jegens uitgetreden en actieve beroepsbeoefenaren. De stichting wordt gevoed door een jaarlijkse verplichte bijdrage van de aangesloten vennootschappen van de beroeps beoefenaren uit de winstdeling. Door tijdsverschillen tussen ontvangsten en betalingen ontstaan binnen de stichting tekorten dan wel overschotten. In het geval van een tekort wordt dit door PricewaterhouseCoopers B.V. gefinancierd en onder dit hoofd als overige vordering opgenomen. De rente bedraagt 4% (2006/2007: 4%).

70



71

Jaarrekening

[27] Overlopende activa

[32] Voorzieningen

De overlopende activa zijn als volgt te specificeren: 30 juni 2008

30 juni 2007

Vooruitbetaalde huurkosten Vooruitbetaalde verzekeringspremies

5.718 3.379

6.327 3.957

Overige

4.776

4.682

13.873

14.966

Totaal

Het verloop van de voorzieningen is als volgt:

Personele voorzieningen Stand per 1 juli Onttrekking Dotatie Stand per 30 juni

[28] Liquide middelen

Van de liquide middelen staat op 30 juni 2008 een bedrag van € 2,0 mln. (30 juni 2007: € 1,9 mln.) niet ter vrije beschikking.

[29] Geplaatst kapitaal

2006/2007

112.508 131.245

94.076 112.508

Af: dividenduitkering

-112.508

-94.076

Stand per 30 juni

131.245

112.508

Stand per 1 juli Bij: resultaat lopend boekjaar

72


Totaal

1.936 -420

3.916 -2.638

2.942 -731

8.794 -3.789

7.746 -3.107

301

1.256

4.201

5.758

4.155

1.817

2.534

6.412

10.763

8.794

Van de voorzieningen is een bedrag van circa € 5 mln. (30 juni 2007: circa € 7 mln.) van langlopende aard.

Onder de pensioenvoorzieningen is een bedrag opgenomen in verband met een toezegging voor het affinancieren van de prepensioenverplichtingen voor de medewerkers die op 1 januari 2000 in dienst van PricewaterhouseCoopers B.V. waren en die op 1 januari 2006 de 56-jarige leeftijd hadden bereikt. Daarnaast is een bedrag opgenomen ter financiering van prepensioenverplichtingen aan een kleine groep medewerkers.

Onder de overige voorzieningen is begrepen de voorziening voor leegstand van panden in eigen beheer gehuurd van derden. Deze voorziening heeft betrekking op de toekomstige huurlasten van deze panden voor de periode waarover naar verwachting geen volledig gebruik wordt gemaakt van deze panden. Tevens is onder de overige voorzieningen een voorziening gevormd voor opleveringsverplichtingen voor de gehuurde panden. De voorziening voor opleveringsverplichtingen aan het einde van de huurperiode wordt gelijkmatig over de huurperiode opgebouwd.

Onder de overige voorzieningen is verder begrepen de voorziening voor beroepsaansprakelijkheid vanwege ingediende en verwachte claims met betrekking tot werkzaamheden tot en met balansdatum. Alle ingediende claims worden betwist. De voorziening betreft de claims, voor zover die per balansdatum nog niet zijn afgewikkeld en die naar verwachting ten laste van de vennootschap zullen komen. Hoewel de afloop van andere geschillen niet met zekerheid kan worden voorspeld, wordt er op grond van ingewonnen juridisch advies en ontvangen informatie van uitgegaan dat deze geen belangrijke nadelige invloed op de financiële positie van de vennootschap zullen hebben.

[31] Resultaat na belastingen 2007/2008

Totaal

Overige voorzieningen

De personele voorzieningen bevatten een bedrag voor jubilea-aanspraken.

Het agio van de onderneming bedraagt per 30 juni 2008 € 5.053 (30 juni 2007: € 5.053).

2006/2007

Het maatschappelijk kapitaal van de onderneming bedraagt per 30 juni 2008 € 90 (30 juni 2007: € 90), verdeeld in 90.000 aandelen van elk één euro. Het geplaatste aandelenkapitaal is groot € 18 (30 juni 2007: € 18).

[30] Agio

Pensioenvoorzieningen

2007/2008


73

Jaarrekening

[33] Overlopende passiva

Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

Onder de overlopende passiva worden de vergoedingen opgenomen die zijn ontvangen in verband met de huur van diverse kantoorpanden. Het deel van de vergoedingen dat betrekking heeft op het boekjaar 2008/2009 is opgenomen onder de kortlopende schulden (overlopende passiva).

• PricewaterhouseCoopers B.V. heeft zich jegens de uitkeringsgerechtigden van een van de rechtsvoorgangers van de voormalige maatschap Coopers & Lybrand garant gesteld voor de betaling aan hen van een jaarlijkse van de winst van de Groep afhankelijke periodieke uitkering door Stichting Verrekenfonds. De uitkering bedraagt in het boekjaar 2007/2008 circa € 1,9 mln. (2006/2007: circa € 1,9 mln.). De looptijd is afhankelijk van het in leven zijn van de populatie. • Uit hoofde van de fiscale eenheid voor vennootschapsbelasting heeft PricewaterhouseCoopers B.V. een hoofdelijke aansprakelijkheid voor de afdracht van deze belasting. • Uit hoofde van de fiscale eenheid voor omzetbelasting heeft PricewaterhouseCoopers B.V. een hoofdelijke aansprakelijkheid voor de afdracht van deze belasting. • PricewaterhouseCoopers B.V. heeft zich aansprakelijk gesteld voor bepaalde schulden van haar deelnemingen. • Per 30 juni 2008 bedragen de verstrekte garantstellingen in verband met onder andere huurverplichtingen € 3,1 mln. (30 juni 2007: € 3,1 mln.). De laatste garantstelling loopt af per 30 augustus 2024. • Uit hoofde van de kredietovereenkomst met de kredietinstellingen is PricewaterhouseCoopers B.V. hoofdelijk aansprakelijk voor het niet-nakomen van verplichtingen die daaruit voortkomen. Er is in 2007/2008 geen gebruikgemaakt van dit krediet. • PricewaterhouseCoopers B.V. heeft toegezegd om onder omstandigheden een vordering van maximaal USD 11 mln. over te nemen op een entiteit waarin Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een 7,1%-deelneming heeft. • Per 30 juni 2008 bedraagt het totaal aan investeringsverplichtingen die PricewaterhouseCoopers B.V. is aangegaan € 2,5 mln. (30 juni 2007: € 1,4 mln.). Deze verplichtingen betreffen inrichting of verbouwingen van kantoorpanden. • PricewaterhouseCoopers B.V. heeft langlopende huurcontracten en operationeleleaseverplichtingen voor een totaalbedrag van € 387 mln. (30 juni 2007: € 299 mln.).

De overlopende passiva vallen als volgt vrij: 30 juni 2008

30 juni 2007

Tussen 1 en 5 jaar

7.418

6.135

> 5 jaar

16.208

15.536

Totale vrijval

23.626

21.671

[34] Overige schulden

De overige schulden zijn als volgt te specificeren:

Te betalen bonussen Vakantiedagen en vakantiegelden Oud-aandeelhouders van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V.

30 juni 2008

30 juni 2007

3.197 1.862

3.657 1.719

196

170

Schulden aan gelieerde partijen

4.079

4.165

Overig

3.137

1.317

Totaal

12.471

11.028

Deze verplichtingen vervallen als volgt: 30 juni 2008

30 juni 2007

44

42

Tussen 1 en 5 jaar

127

117

> 5 jaar

216

140

Totale verplichting

387

299

(x 1 mln.) < 1 jaar

74



75

Jaarrekening

Overige informatie Risicobeheer in het kader van financiële instrumenten

Bezoldiging van bestuurders

Valutarisico De dochtermaatschappijen van PricewaterhouseCoopers B.V. zijn voornamelijk werkzaam in de Europese Unie. Het valutarisico heeft vooral betrekking op posities en transacties in Amerikaanse dollars en Britse ponden. Het beleid van de Raad van Bestuur is gericht op het hedgen van vreemdevalutaposities. Hierbij worden geen speculatieve posities ingenomen. Bij de uitoefening staan de onderneming zowel primaire als afgeleide financiële instrumenten ter beschikking.

2007/2008

2006/2007

5

5

6.581

6.061

Onkostenvergoeding

138

120

Rentevergoeding achtergestelde leningen en rekening-courantverhoudingen

187

203

Aantal bestuurders Verwachte managementvergoeding

Valutarisico’s voortvloeiend uit operationele kasstromen in vreemde valuta worden gehedged door middel van valutatermijncontracten. De looptijd van valutatermijncontracten is maximaal één jaar. Winsten of verliezen op instrumenten die ter dekking van niet in de balans opgenomen posities worden gebruikt, worden uitgesteld tot het tijdstip waarop de winsten of verliezen op de afgedekte posities worden verantwoord. Op 30 juni 2008 staan er geen contracten uit (30 juni 2007: geen contracten).

De opbouw van de pensioenvoorziening en de kosten van sociale verzekeringen dienen door de bestuurders zelf gefinancierd te worden uit deze bezoldiging. Eveneens dient de afdracht aan Stichting Verrekenfonds vanuit de bezoldiging te worden gefinancierd.

Renterisico Renterisico’s op uitstaande financiële activa en verplichtingen worden niet gehedged.

Amsterdam, 16 september 2008 De Raad van Bestuur:

Kredietrisico PricewaterhouseCoopers B.V. en haar dochtermaatschappijen lopen kredietrisico uit hoofde van transacties. Dit risico heeft betrekking op het verlies dat kan ontstaan wanneer een wederpartij in gebreke blijft. Dit risico is beperkt door de veelheid en diversiteit van partijen waarop PricewaterhouseCoopers B.V. en haar dochtermaatschappijen vorderingen hebben. Een concentratie van kredietrisico is alleen aanwezig met betrekking tot geografische spreiding van de uitstaande vorderingen, die in Nederland is geconcentreerd. Bij het aangaan van financiële instrumenten doet PricewaterhouseCoopers B.V. zaken met gerenommeerde partijen.

J.A. Nijhuis RA (voorzitter) drs. R. Dekkers RA mr. A.G.M. Hoogeveen A.H.C. Pouw RA drs. R.A.J. Swaak RA

Liquiditeitsrisico Het liquiditeitsrisico is beperkt, daar er goede procedures met betrekking tot klantacceptatie en ‘credit control’ aanwezig zijn. Bovendien worden uit de kasstroom uit operationele activiteiten voldoende liquide middelen gegenereerd om aan de verplichtingen te kunnen voldoen.

76



77

Jaarrekening

Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de winstbestemming

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.

In artikel 21 van de statuten van de vennootschap is het volgende bepaald: • De uitkeerbare winst staat ter beschikking van de Algemene Vergadering.

Voorstel winstbestemming Het voorstel aan de Algemene Vergadering is om het gehele resultaat boekjaar, zoals vermeld onder het eigen vermogen, uit te keren.

Accountantsverklaring

Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van PricewaterhouseCoopers B.V.

Verklaring betreffende de jaarrekening

Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van PricewaterhouseCoopers B.V. per 30 juni 2008 en van het resultaat over de periode 1 juli 2007 tot en met 30 juni 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

Wij hebben de in dit jaarbericht opgenomen jaarrekening 2007/2008 van PricewaterhouseCoopers B.V. te Amsterdam bestaande uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 30 juni 2008 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over de periode 1 juli 2007 tot en met 30 juni 2008 met de toelichting gecontroleerd.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties

Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het verslag van de Raad van Bestuur, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e BW melden wij dat het verslag van de Raad van Bestuur, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.

Utrecht, 16 september 2008 KPMG ACCOUNTANTS N.V.

C.J.M. van Veen RA Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.

78



79

beweging* Veranderingen dienen zich de laatste tijd in hoog tempo aan. En de ene heeft een nog grotere impact dan de andere. Dat dwingt tot meebewegen. Om niet te zeggen dat het makkelijk is je mee te laten slepen. In die context is het belangrijker dan ooit om wel met de stroom mee te gaan, maar de eigen balans niet te verliezen.

80


Fotografie: Jasper Zwartjes Model: Femke Meulenbeld

Een nieuwe Continue werkelijkheid


82


Onze maatschappelijke agenda

85

Onze impact in de markt

92

Onze impact op de samenleving

94

Onze impact op mensen

99

Onze impact op het milieu

103

Kerncijfers maatschappelijk verslag

106

Assurance

108


Onze maatschappelijke agenda

Op het eerste niveau gaat het om onze waarden. De cultuur en de ethiek van onze organisatie en de geschreven en ongeschreven gedragsregels vormen de basis van waar PwC voor staat. Een tweede niveau raakt onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. We willen goed omgaan met mens en milieu en proberen hiervoor te voldoen aan de verwachtingen van onze stakeholders wat betreft onze bedrijfsvoering en dienstverlening. Op het derde niveau spreken we van maatschappelijke betrokkenheid. We zijn in onze eigen omgeving actief op zoek naar mogelijkheden om onze kennis en expertise aan te wenden voor projecten die een maatschappelijk doel dienen.

De positieve impact van CR loopt vooral via de impact die we op onze mensen hebben. We vergroten die impact door veel aandacht te hebben voor talentmanagement, managementdevelopment en verantwoord leiderschap. Sleutelbegrippen daarbij zijn diversiteit, gelijkwaardigheid, veiligheid, gezondheid, welzijn en goede werkomstandig heden met een aanvaardbare werkdruk en respect voor het privéleven van onze mensen.

Impact op het milieu Ondanks dat zakelijke dienstverleners niet de grootste vervuilers zijn, hebben we een relatief grote leasevloot en vliegen we veel. Daarnaast zijn papierverbruik, energieverbruik en afval gebieden waar we onze impact op het milieu kunnen verminderen.

sa

t rk m

ing

e kh id


maatschappelijk debat Cultuur, ethiek en waarden

verantwoord leiderschap

CRprojecten

milieuimpact

en

ilie

u

impact op onze mensen

ns

Als ‘thought leader’ spelen we een rol in het maatschappelijk debat over brede thema’s zoals governance en transparantie, verslaggeving, fraude en

elijke verantwo app ord h c el ts ij aa dienstverlening

ketenverantwoordelijkheid

me

Impact op de samenleving

e ev

Impact in de markt Misschien wel de grootste impact die we als organisatie hebben komt door de manier waarop wij onze klanten bedienen en in onze markten opereren. Onze producten en diensten, onze professionals en onze innovatieve kracht, gecombineerd met het beleid dat we kiezen voor klanten waar we de grootste toegevoegde waarde kunnen realiseren, zijn bepalende factoren voor onze impact. Daarbij speelt ook de rol die we hebben als afnemer. Afgelopen boekjaar hebben we een duurzaam inkoopbeleid ontwikkeld dat we komend jaar zullen implementeren.

m

nl

a

Op deze drie niveaus benaderen we CR vanuit verschillende perspectieven die we onze vier kwadranten noemen: markt, samenleving, mensen en milieu. Door stil te staan bij de impact van onze beslissingen op elk van deze kwadranten zijn we in staat een gebalanceerde strategische invulling te geven aan ons commitment aan CR.

Impact op mensen

m

PwC heeft Corporate Responsibility (CR) benoemd als strategisch thema. Het draagt bij aan de realisatie van onze strategische speerpunten, in het bijzonder aan het zijn van een ‘organisatie met menselijke maat’. CR gaat over ons commitment aan duurzame ontwikkeling en over onze betrokkenheid bij de samenleving, waarin we wonen en werken. CR verwoordt een motivatie en een manier van werken die wij van onze mensen verwachten. Tegelijkertijd levert het een bijdrage aan de ontwikkeling van onze mensen en helpt het om talentvolle medewerkers aan te trekken en te behouden – medewerkers die niet alleen oog hebben voor onze klanten, maar ook voor de wereld om hen heen.

Binnen CR onderscheiden we drie niveaus die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Samen bepalen ze hoe we van dag tot dag omgaan met onze stakeholders.

corruptie, fiscaliteit, etc. Onze Industry-specialisten dragen bij aan de ontwikkeling van de sectoren waarin ze actief zijn, onder meer door publicaties en het organiseren van evenementen. Onze rol in de samenleving als kennisorganisatie krijgt verder vorm door de CR-projecten die we kosteloos uitvoeren en de nevenfuncties die PwC’ers vervullen bij maatschappelijke organisaties.

ma ats

m

Onze benadering

eid cha ppelijke betrokkenh

85


Over ons maatschappelijk verslag PwC rapporteert jaarlijks over de aspecten van Corporate Responsibility die wij – in dialoog met onze stakeholders – het meest relevant vinden. De definities en verslaggevingscriteria die wij hanteren zijn grotendeels ongewijzigd gebleven. Waar dat niet het geval is, lichten wij dit in de tekst toe. De informatie in dit verslag is afgebakend op onze activiteiten in Nederland. De informatie die we hebben opgenomen over de internationale PwC organisatie is rechtstreeks afkomstig uit ons global Corporate Responsibility verslag ‘Taking responsibility in our communities’ (www.pwc.com/crdialogue). Net zoals de overige delen van ons jaarbericht, hebben de gegevens in het maatschappelijk verslag betrekking op het afgelopen boekjaar, dat liep van 1 juli 2007 tot en met 30 juni 2008. Alle kwantitatieve informatie in dit maatschappelijke verslag is gemeten, tenzij andere methoden zijn vermeld. De informatie hebben wij centraal verzameld aan de hand van een gestandaardiseerde vragenlijst die door de relevante afdelingen is ingevuld. Daarnaast maken wij gebruik van centraal vastgelegde gegevens in onder meer ons financiële systeem. Voor de berekening van de CO2 -emissies maken wij gebruik van omrekenfactoren zoals deze in openbare bronnen beschikbaar zijn. Voor informatie over energie

zijn wij in enkele gevallen genoodzaakt te extrapoleren, omdat niet voor alle kantoorgebouwen energiegegevens beschikbaar zijn. Waar dit het geval is, wordt dit toegelicht in de tekst. Voor de berekening van CO2-emissies maken we gebruik van onderstaande omrekenfactoren. Deze zijn afkomstig uit het UNEP-rapport ‘The GHG Indicator’ (2000): • Diesel = 0,156 kg CO2 / km • Benzine = 0,185 kg CO2 / km • Lpg = 1,65 kg CO2 / liter • Korte vlucht (< 1.000 km enkele reis) = 0,18 kg CO2 / km • Lange vlucht (> 1.000 km enkele reis) = 0,11 kg CO2 / km • Trein = 0,034 kg CO2 / km • Gasverbruik = 1,78 kg CO2 / m3 • Elektriciteitsverbruik = 0,435 kg CO2 / kWh Wij hanteren de G3-richtlijn van het Global Reporting Initiative (GRI), voor zover die op onze organisatie van toepassing is. In de bijlage is de GRI-tabel opgenomen. De tabel verwijst per indicator naar de bladzijde waar informatie over deze indicator staat. G3 onderscheidt verschillende toepassingsniveaus. Voor dit verslag hanteren wij het zogenaamde ‘B+’-toepassingsniveau. De ‘+’ verwijst naar externe verificatie. Wij hebben KPMG als onze externe accountant gevraagd zekerheid te verschaffen over de betrouwbaarheid van de gepresenteerde data. Op blz. 108 van dit verslag is het assurance rapport van KPMG opgenomen, waarin onder meer de uitgevoerde werkzaamheden worden toegelicht.

• v erdere integratie van CR in onze dienstverlening en in onze organisatiestructuur; • betrokkenheid van onze mensen bij CR verder vergroten.

We hebben ons ten doel gesteld om CR te integreren in alle aspecten van onze organisatie. Het afgelopen jaar hebben we dit verder geformaliseerd door CR onderdeel te maken van onze planning-en-controlcyclus. Dat betekent dat aan het begin van het jaar doelstellingen worden vastgesteld door de Raad van Bestuur en dat middelen worden vrijgemaakt om die te realiseren. Tegen het einde van het jaar heeft de Raad van Bestuur samen met de CR Officer de resultaten geëvalueerd en is er opnieuw nagedacht over het beleid en de doelstellingen voor 2008/2009.

Prioriteit

Omschrijving

Cultuur, ethiek en waarden

1

Versterken van een verantwoordelijke en betrokken onderneming door onze cultuur te versterken en te sturen op gedrag binnen onze organisatie.

Markt

Dienstverlening

2

Zeker stellen dat onze dienstverlening en de wijze waarop wij in de markt opereren, bijdragen aan een integere, verantwoordelijke en duurzame organisatie.

Ketenverantwoordelijkheid

3

Het, naast financiële criteria, meenemen van milieu- en sociale overwegingen bij onze inkoopbeslissingen en het op een verantwoorde manier omgaan met onze leveranciers en onderaannemers.

Maatschappelijk debat

4

Bijdragen aan het maatschappelijk debat op terreinen waar we over relevante ervaring en expertise beschikken en het ontwikkelen en beschikbaar stellen van nieuwe kennis en inzichten.

CR-projecten

5

Actief betrokken zijn bij de samenleving waarin we wonen en werken op een manier die recht doet aan het enthousiasme van onze mensen en die past bij PwC als kennisorganisatie, namelijk door onze kennis en expertise in te zetten voor maatschappelijke doeleinden.

Verantwoord leiderschap

6

Inzetten voor de ontwikkeling van onze mensen tot ‘responsible leaders’ door onder meer coaching en talentmanagement te versterken en diversiteit te bevorderen.

Impact op onze mensen

7

Bewust omgaan met de impact die we hebben op het welzijn van onze mensen door een gezonde, veilige en plezierige werkomgeving te creëren waarin ieders potentieel tot zijn recht kan komen.

Impact op het milieu

8

Bewust omgaan met de effecten van onze bedrijfsvoering op het milieu, waaronder ons papierverbruik, energie verbruik, afvalmanagement en vervoer.

Samenleving

Milieu


Verankering in de organisatie

Op grond van een analyse van onze impact en mede op basis van de uitkomsten van de dialoog die we met onze stakeholders voeren, hebben we vorig jaar acht prioriteiten vastgesteld. In dit maatschappelijk verslag geven we per prioriteit een toelichting op onze belangrijkste resultaten, zowel op de positieve ontwikkelingen als op de onderwerpen waar nog een verbeterslag moet plaatsvinden. In onze maatschappelijke kerncijfers geven we tot slot een overzicht van kwantitatieve prestatie-indicatoren op elk van deze prioriteiten.

Mensen

Overkoepelende doelstellingen 2008/2009

86

Acht prioriteiten


87


Een belangrijk element in het CR-jaarplan voor 2008/2009 is verdere integratie. Het afgelopen jaar zijn we ertoe overgegaan om halfjaarlijks te rapporteren over onze CR-indicatoren. Om effectiever te kunnen sturen gaan we in 2008/2009 op kwartaalbasis rapporteren en zullen we de belangrijkste CR-indicatoren opnemen in de managementrapportage aan de RvB. Ook vinden we het van belang dat ook andere bestuurs lagen de beschikking krijgen over CR-management informatie. In het komende jaar maken we onze CO2-footprint inzichtelijk op het niveau van businessunits. Ook krijgen Business Unit Leaders de beschikking over periodieke managementinformatie met betrekking tot ‘beeldschermwerktijd’ en ‘werkdrukbeleving’ als indicatoren van de werkdruk. We verwachten dat het bewustwordings proces dat hiermee gepaard gaat, verbetermaatregelen in de hand zal werken. Sinds vorig jaar is CR een standaardonderdeel van de plannen die de Industry-sectoren en Lines of Service opstellen. Om integratie in de organisatie te bevorderen is een van de doelstellingen voor 2008/2009 om meer CR-projecten uit te voeren rondom sectorspecifieke maatschappelijke vraagstukken. Een eerste voorbeeld hiervan is de TICE-industry. Onder leiding van de TICE Industry Leader is een project gestart rondom ‘serious gaming’ voor chronisch zieke kinderen. Doelstelling van het project is om kinderen met een ernstige ziekte af te leiden en te informeren over hun ziektebeeld. Centraal daarbij staat het gebruik van technologie die voor computergames ontwikkeld is. Door zogenaamd ‘emotional computing’ in te zetten, hopen specialisten de behandeling te kunnen verbeteren. PwC is verantwoordelijk voor de projectbegeleiding en brengt kennis in op het gebied van subsidies, administratie en opschaling van pilotprojecten.

CR Office Binnen onze organisatie zien wij CR in eerste instantie als een lijnverantwoordelijkheid. Om die reden is onze CR Office geen stafafdeling. De CR Office bestaat uit een tiental PwC’ers die hier gedeeltelijk hun tijd aan besteden en onder leiding van de CR Officer een beleidsmatige en ondersteunende rol vervullen. De CR Office (bestaande uit ongeveer 3 FTE’s) coördineert projecten en verzorgt tal van ondersteunende activiteiten, waaronder interne en externe communicatie. De CR Office heeft een eigen budget en rapporteert rechtstreeks aan de voorzitter van de Raad van Bestuur.

88

Een belangrijke taak van de CR Office is het organiseren en faciliteren van de dialoog met onze stakeholders. Het afgelopen jaar hebben wij een partnerpanel en een klantenpanel ingesteld. Ook hebben we een aantal bijeenkomsten gehad met vertegenwoordigers van Young PwC. Deze gesprekken hebben als positief neveneffect dat ze bijdragen aan de integratie van CR in onze organisatie; deelnemers worden vaak uit zichzelf pleitbezorger van CR binnen hun afdelingen en businessunits.

Dialoog met onze stakeholders Wij richten ons op de stakeholdergroepen die het belangrijkst zijn voor het succes van onze organisatie. Intern zijn dit de partners en medewerkers, extern zijn dit onze klanten en maatschappelijke organisaties.

Dit jaar hebben we, naast onze stakeholderworkshops en de gesprekken die we voerden met de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) en CSR Europe, ook onderzoek laten verrichten onder onze klanten naar wat zij als het belangrijkste aandachtsgebied beschouwen voor het CR-beleid van PwC. Hieruit blijkt dat de respondenten het meeste hechten aan de rol van PwC als werkgever. De stellingen ‘bij dit bedrijf staat de persoonlijke en professionele ontwikkeling van haar mensen voorop’ en ‘dit bedrijf zorgt voor een plezierige en gezonde werkomgeving voor haar mensen’ werden het belangrijkst geacht.


CR-Index Afgelopen jaar heeft een extern onderzoeksbureau onderzoek gedaan naar de perceptie van de maatschappelijke impact van PwC ten opzichte van sectorgenoten. Een zakelijk panel van 300 respondenten is gevraagd welk belang het hecht aan een tiental verschillende aspecten van CR. Het panel moest verder een uitspraak doen over hoe het de verschillende professionele dienstverleners in onze sector beoordeelt op deze aspecten. De respondenten kenden de opdrachtgever van het onderzoek niet en werden willekeurig geselecteerd. Op grond van de uitkomsten kan een CR-Index worden geconstrueerd, waarbij de positieve beoordeling per aspect wordt afgezet tegen het sectorgemiddelde, rekening houdend met het relatieve belang van dat aspect. Als de gemiddelde score van de sector op 100 wordt gesteld, behaalde PwC een CR-Index van 114. Dit getal drukt uit dat de maatschappelijke impact van PwC gemiddeld 14% beter wordt beoordeeld dan die van sectorgenoten. Nadere analyse toont aan dat er een samenhang is tussen een hoge beoordeling van CR en de mate waarin respondenten aan PwC als dienstverlener de voorkeur geven. We zijn van plan om dit onderzoek het komend jaar te herhalen om zo een trend inzichtelijk te kunnen maken.


CR-beleid algemeen

Markten

Klanten

Medewerkers

Partners

Maatschappij

Meer kwantitatieve informatie en doelen opnemen; gebruikmaken van benchmarks.

Meer kwantitatief onderbouwde informatie en doelstellingen opnemen.

CR-beleid vertalen in concrete doelstellingen en prestaties evalueren.

Toelichting geven op trends, CR-strategie, doelstellingen en kernindicatoren.

Aandacht besteden aan dilemma-sharing.

Aandacht voor dilemma’s en minder gunstige resultaten.

Toelichten hoe PwC inspeelt op trends en ontwikkelingen.

Aandacht besteden aan ketenverantwoordelijkheid.

Helder maken hoe CR bijdraagt aan de strategie van PwC.

Meer informatie over work-lifebalance-kwesties en uitgevoerde ‘Mijn Projecten’.

Toelichten welke rol CR Maatschappelijk speelt in de strategie. verslag niet te veel integreren, maar richten op aparte doelgroep.

Bewustzijn en betrokkenheid van medewerkers vergroten.

Versterken van interne communicatie en interne discussies in de vorm van een ‘CR-Community’.

Herkenbaarheid van CR verbeteren door communicatie meer te richten op een thema.

CR-prestaties van PwC benchmarken met gelijksoortige ondernemingen.

Businessmodel aanpassen door meer te sturen op gedrag.

Invloedrijke rol aanwenden om CR te agenderen bij klanten. Beleid ten aanzien van Client Selectivity meer aandacht geven. Advisering op het gebied van CR versterken.


Vanzelfsprekend leggen de verschillende stakeholder groepen ook verschillend nadruk op CR-aspecten. Alle stakeholdergroepen benadrukten evenwel het belang van het formuleren van concrete CR-doelstellingen en het afgeven van targets. Ook benadrukten alle stakeholdergroepen het belang van een goede inbedding van CR in alle lagen van de organisatie. Een samenvatting van de belangrijkste ‘stakeholder concerns’ is weergegeven in de tabel. Deze tabel is gebaseerd op zowel onze dialoog in het afgelopen boekjaar, als ook op die van het jaar daarvoor.

Maatschappelijke aspecten bij Client Selectivity versterken.

Koppeling van CR-beleid en -doelstellingen aan maatschappelijke ontwikkelingen.

CR integreren in reguliere werkzaam heden bij klanten.

Kansen als zakelijke dienstverlener om duurzaamheid bij klanten te versterken.

CR een rol laten hebben in de relatie met klanten.

Overwegingen bij Client Selectivity opnemen. Advisering op het gebied van CR versterken.

89


Samenleving

Mensen

Milieu

Klanten

Medewerkers

Partners

Samenwerken met andere partijen in maatschappelijke projecten. Verbreden van het diversiteitsbeleid van PwC (niet alleen genderdiversiteit). Bewaken van de werkdruk en een goede work-lifebalance. Aandacht voor een veilige werkomgeving.

‘Mijn Projecten’ meer stimuleren door betere communicatie.

Impact in onze lokale omgevingen vergroten.

Diversiteitsbeleid uitbreiden naar etniciteit, leeftijd, etc. Faciliteren van work-lifebalance-keuzes (onder meer werken in deeltijd). Meer aandacht voor gezondheid en welzijn (sporten, voeding).

Vergroten van de diversiteit in de organisatie. Passie en betrokkenheid bij CR versterken.

Doelstellingen CO2emissiereductie formuleren.

CO2-footprint verbijzonderen naar individueel niveau.

Voorbeeldgedrag van partners en directors versterken via persoonlijke CR-doelstellingen. Klimaatbeleid uitbreiden naar vliegkilometers.

Milieuvriendelijk communiceren (minder reizen en minder papierverbruik).

Bereikbaarheid kantoren per openbaar vervoer vergroten.

Klimaatneutrale autoregeling minder vrijblijvend maken.

Maatschappij

Doelstellingen benoemen om diversiteit in de organisatie te vergroten. Performancemanagement in relatie tot werkdruk en stress.

Klimaatbeleid uitbreiden naar meer onderwerpen dan alleen autogebruik.

We gebruiken de dialoog met onze stakeholders om richting te geven aan ons jaarlijkse CR-plan. We hebben onze acht prioriteiten breed geformuleerd, maar daarbinnen kiezen we zo mogelijk voor doelstellingen en acties die tegemoetkomen aan de verwachtingen van onze stakeholders. Voor het komende jaar zijn we van plan om vaker stakeholderworkshops te organiseren. Dat geeft ons de mogelijkheid om ook gaandeweg het jaar met stakeholders over de voortgang in ons CR-beleid te spreken en het beleid mogelijk bij te sturen.

De activiteiten die we ondernemen op het gebied van CR stellen weinig voor als ze niet worden gedragen door de cultuur in onze organisatie. Een belangrijke uitkomst van onze stakeholderdialoog van vorig jaar was dat we beter moeten communiceren over onze gedragscode en CR. Voor 2007/2008 hadden we ons daarom ten doel gesteld een nieuwe E-learningcursus op te zetten rondom de gedragscode en een interne communicatiecampagne te voeren gericht op het informeren en inspireren van alle PwC’ers.

Prioriteit 1: Cultuur, ethiek en waarden

We hebben een interactieve E-learningcursus ontwikkeld die is gebaseerd op herkenbare dilemma’s die in alledaagse werksituaties voorkomen. In september 2008 wordt de cursus bij iedereen onder de aandacht gebracht. Deelname is verplicht en zal centraal worden bijgehouden.

Omdat de wereldwijde organisatie van PwC vele culturen kent, zijn de gemeenschappelijke waarden en principes van PwC vastgelegd in een wereldwijd geldende Code of Conduct. Deze code waarborgt onze integriteit en bestendigt de PwC-cultuur. In de Code of Conduct hebben we ons commitment aan CR vastgelegd. Ieder jaar vragen we van onze medewerkers te bevestigen dat ze op de hoogte zijn van de inhoud van de gedragscode en dat ze daar naar handelen. Onze Code of Conduct is na te lezen op onze website (www.pwc.com/codeofconduct). Naast onze eigen PwC Code of Conduct heeft onze internationale organisatie zich verbonden aan de United Nations Global Compact, dat uitgangspunten formuleert op onder andere het gebied van mensenrechten, arbeidsstandaarden, milieu en anticorruptie. Door dit charter te ondertekenen, verplichten alle member firms van PwC zich de tien principes van deze externe code na te leven, actief te bevorderen en daarover te rapporteren.

90



De interne communicatiecampagne over CR en onze gedragscode bestond onder meer uit liftposters, een thema-uitgave van ons personeelsblad en een automatisch geïnstalleerde screensaver. Tegelijkertijd zijn de CR-pagina’s op ons intranet vernieuwd. Het effect van de campagne was dat het aantal intranetbezoeken tijdens en kort na de campagne zo’n 20% hoger lag dan normaal. Het aantal aanvragen voor CR-projecten was dit jaar ook aanzienlijk hoger dan in 2006/2007.

Prioriteit 1: Doelstellingen voor 2008/2009 • intensiveren van interne communicatiecampagne met nieuwe materialen; • erop toezien dat 99% van alle PwC’ers de Code of Conduct E-learningcursus gevolgd heeft; • creëren van een ‘CR-Community’ – via intranet en andere kanalen – om onze CR-cultuur te verstevigen.

91


Onze impact in de markt Prioriteit 2: Dienstverlening

Prioriteit 2: Doelstellingen voor 2008/2009

Veel van onze werkzaamheden zijn erop gericht zekerheid toe te voegen aan informatie en onze dienstverlening draagt bij aan transparantie en vertrouwen. Vanwege deze rol worden we in de markt geassocieerd met waarden als integriteit en onafhankelijkheid. Daar hechten we aan. We hebben strenge procedures die erop toezien dat wij alleen werken voor bonafide bedrijven en organisaties. Alle nieuwe en lopende opdrachten worden periodiek onderworpen aan een acceptatieen goedkeuringsproces. Onderdeel daarvan is een evaluatie van ethische aspecten, zoals de integriteit van het management van de klant. Wij beoordelen of opdrachten risico’s in zich dragen voor onze reputatie als een integere en verantwoordelijke onderneming. Mocht dit zo zijn, dan wordt dat meegewogen in de beslissing een bepaalde opdracht te aanvaarden of te weigeren. Dit helpt ons te kiezen voor klanten die bij ons passen.

CR-onderwerpen aan de orde te stellen. We willen dat dit invloedrijke gesprekken zijn, want hier ligt voor ons een deel van onze maatschappelijke impact. Volgend jaar gaan we CR een verplicht onderdeel maken van de ‘PwC Audit Approach’, zodat we zeker weten dat CR in overweging wordt genomen bij iedere jaarrekeningcontrole.

Als accountant en adviseur zijn wij regelmatig in gesprek met een groot aantal bestuurders van Nederlandse ondernemingen. Dat stelt ons in de gelegenheid om ook

Daarnaast werken we momenteel aan het organiseren van ons ‘Forward Thinking Programme’. Dit is een driedaagse leergang op de Cambridge University, waar een aantal van

Sustainability-publicaties We voeren regelmatig onderzoeken uit en brengen publicaties op de markt rondom specifieke duurzaamheidsthema’s. Deze rapporten worden toegelicht op onze website (www.pwc.com/sustainability). In 2007/2008 hebben we onder meer de volgende rapporten uitgebracht als internationale organisatie: • Going Green – Dit onderzoeksrapport brengt twee ontwikkelingen naar voren in de technologiesector die direct te maken hebben met sustainability, namelijk het groeipotentieel van ‘groene’ producten en diensten en de potentiële kostenbesparingen die kunnen worden gerealiseerd door energiegebruik terug te dringen. • Sustainability Yearbook 2008 – Voor het vierde jaar hebben PwC en de SAM Group, die zich toelegt op duurzaam beleggen, gezamenlijk het Sustainability Yearbook gepresenteerd op het World Economic Forum in Davos. Het jaarboek staat bekend als een van de meest invloedrijke analyses van de duurzaamheidsresultaten van ondernemingen en de belangrijkste trends in 57 verschillende sectoren;

92

• u itdragen van CR een vanzelfsprekend onderdeel maken van onze manier van werken; • ontwikkelen van het ‘Forward Thinking Programme’; • sectorspecifieke actieprogramma’s ontwikkelen.

• W aking up to REACH – Deze survey laat zien dat de kennis rondom REACH nog steeds laag is, vooral buiten Europa en de chemische sector, terwijl de REACH-wetgeving al in de zomer van 2007 van kracht is geworden. • T he Right Combination – Uit dit onderzoek blijkt dat ondernemingen graag gebruikmaken van stakeholderpanels, als aanvulling op de rol van de externe accountant. Stakeholderpanels kunnen een belangrijke rol spelen bij de koppeling tussen bedrijfsstrategie en maatschappelijke verslaggeving aan de ene kant en verwachtingen van stakeholders aan de andere kant. • W orking towards wellness – Chronische ziektes komen steeds vaker voor en veroorzaken een stijgende kostenpost voor bedrijven én medewerkers. In dit onderzoek worden niet alleen gegevens in kaart gebracht, maar worden ook concrete handreikingen gedaan voor het ontwikkelen van ‘wellnessprogramma’s’ in het kader van preventieve gezondheidszorg binnen ondernemingen.


onze partners aan deel zal nemen. De leergang is volledig gericht op onderwerpen als klimaatverandering, duurzame productie en consumptie, energie en demografische ontwikkelingen. Doel van het programma is onze partners beter in staat te stellen met hun klanten te spreken over de zaken die de toekomst van hun onderneming in belangrijke mate gaan beïnvloeden.

Onze Sustainability-advisering Het belang van duurzaamheid en CR op de strategische agenda van organisaties is toegenomen. Iedereen is geïnteresseerd en we merken dat onze klanten meer behoefte hebben aan CR-advisering. Dat zorgt ervoor dat we via onze duurzaamheids- en CR-specialisten direct invloed hebben op wat er op dit gebied gebeurt binnen het Nederlandse bedrijfsleven. Onze omzet in CR-gerelateerde dienstverlening is sinds 2006/2007 met circa 50% gestegen.

Transparantiebenchmark Ieder jaar voert PwC in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken de zogenaamde transparantie benchmark uit onder de 175 grootste Nederlandse ondernemingen. Doel van de benchmark is de kwaliteit van maatschappelijke verslaggeving in kaart te brengen. Op basis van een raamwerk beoordeelt PwC de verslagen van Nederlandse ondernemingen, die vervolgens in de vorm van een ‘transparantieladder’ worden gepubliceerd in een jaarlijks rapport. De transparantiebenchmark laat zien dat in de afgelopen jaren de transparantie over het CR-beleid en de resultaten daarvan is toegenomen in Nederland. Het afgelopen jaar behaalde de Rabobank met 96 punten bijna de maximale score. Dit jaar wordt voor het eerst ook een internationale vergelijking gemaakt van de scores en krijgt iedere deelnemende onderneming een individueel benchmarkrapport. Daarin wordt de eventuele ruimte voor verbetering toegelicht in relatie tot de scores van vergelijkbare ondernemingen.


In onze advisering benaderen we duurzaamheid en CR vanuit strategisch perspectief. Onze Sustainability-groep beweegt zich op drie hoofdterreinen: Performance Improvement; CR-verslaggeving en -benchmarking en ‘Carbon Accounting’ en assurance. Daarbinnen speelt een aantal thema’s die we aangrijpen om sustainability breed aan de orde te stellen bij onze klanten. We spreken over hun strategie rondom zaken als klimaatverandering en verantwoord ketenbeheer, maar ook over specialistische onderwerpen als de REACH-wetgeving voor de registratie van chemische stoffen. Omdat iedere sector zijn eigen specifieke duurzaamheidsvragen heeft, willen we hiervoor samen met onze specialisten diensten ontwikkelen per sector. Daarom hebben we het afgelopen jaar een duurzaamheidsworkshop gehouden voor de technologiesector naar aanleiding van onze publicatie ‘Going Green’. Voor het komende jaar zijn we van plan meer van dergelijke workshops te organiseren voor andere sectoren.

Prioriteit 3: Ketenverantwoordelijkheid We hebben het afgelopen jaar een duurzaam inkoopbeleid ontwikkeld, dat in 2008/2009 ingevoerd wordt. Dat beleid heeft als uitgangspunt dat we van onze leveranciers zullen vragen zich te conformeren aan bedrijfsethische standaarden en duurzame ontwikkeling, die we ook voor onszelf geformuleerd hebben in onze Code of Conduct. Daartoe zal hun gevraagd worden een specifieke gedragscode te ondertekenen, die we het afgelopen jaar hebben opgesteld.

Prioriteit 3: Doelstelling voor 2008/2009 • minstens 50% van onze grote leveranciers moet de gedragscode ondertekenen en terugsturen.

93


Onze impact op de samenleving Prioriteit 4: Maatschappelijk debat Het afgelopen jaar hebben we ons ten doel gesteld om nadrukkelijker de discussie te zoeken en met een uitgesproken visie ons in het maatschappelijk debat te begeven. Dit hebben we onder meer gedaan in de vorm van advertenties. ‘Nederland, durf te kiezen!’ en ‘Minder regels is goed, maar andere regels is nog beter’ zijn twee voorbeelden van de campagne die we eind 2007 hebben gevoerd. Het komende jaar willen we doorgaan om op deze manier het debat aan te zwengelen. Uit het externe onderzoek naar de impact van ons CR-beleid blijkt ook dat de respondenten dit herkenden. Op de stelling: ‘Dit bedrijf speelt een actieve rol in de publieke discussie over maatschappelijke vragen door met een duidelijke visie naar buiten te treden’ oordeelden de respondenten 28% vaker dat dit het geval was voor PwC dan gemiddeld voor onze sector (zie ook kader CR-Index, blz. 88). We willen niet alleen ‘thought leader’ zijn op financieeleconomische onderwerpen, maar ook op het gebied van CR. Het afgelopen jaar hebben we in Nederland bijvoorbeeld vijf publicaties uitgebracht in de ‘management in de samenleving’-reeks bij uitgeverij Koninklijke Van Gorcum. PwC voert samen met Nyenrode Business Universiteit de redactie van deze reeks, die bestaat uit boeken op het gebied van bedrijfsethiek en CR, uiteenlopend van proefschriften tot handboeken voor het onderwijs.

Prioriteit 4: Doelstelling voor 2008/2009 • uitvoeren van ten minste twee centrale ‘thought leadership’-projecten rondom specifieke maatschappelijke issues; • uiting geven aan onze visie op maatschappelijke thema’s in externe communicatie; • meer CR-projecten uitvoeren gericht op lokale maatschappelijke thema’s.

Ook op lokaal niveau willen we een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat. Dat doen we door actief te zijn in lokale en regionale maatschappelijke netwerken, zoals bijvoorbeeld de Slinger (zie blz. 97). In het komende jaar willen we meer CR-projecten uitvoeren die gericht zijn op lokale thema’s. Hierdoor kunnen we meer PwC’ers bij CR betrekken en kunnen we een concrete bijdrage leveren aan thema’s die het dichtst bij huis spelen.

Belastingafdracht en maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben met elkaar te maken. Daarom is het belangrijk om een goed beeld te hebben van de impact van belastingen op ondernemingen en haar stakeholders. Wij zijn ervan overtuigd dat ondernemingen meer en meer inzicht zullen moeten gaan geven over hun totale economische belastingbijdrage, omdat de roep hierom vanuit verschillende stakeholders steeds luider wordt. Om dit inzicht te vergroten, heeft PwC het Total Tax Contribution Framework (TTCF) ontwikkeld. Traditioneel wordt met belastingdruk enkel gerefereerd aan de vennootschapsbelastingdruk. In afwijking van de reguliere belastingverslaggeving, geeft het TTCF een beeld van de totale bijdrage van een onderneming aan de schatkist. Het TTCF kan zo als basis dienen voor een dialoog tussen de stakeholders en de onderneming (het creëren van een “common language”). Het TTCF neemt alle belastingsoorten mee, dus naast vennootschapsbelasting ook bijvoorbeeld loonbelasting, btw, overdrachtsbelasting en lokale heffingen.

Bovendien maakt het TTCF onderscheid tussen belastingen die een kostenpost vormen voor de onderneming (bijvoorbeeld vennootschapsbelasting en overdrachtsbelasting, hierna “betaalde belastingen”) en belastingen waarvoor de onderneming als verlengstuk van de Belastingdienst optreedt (bijvoorbeeld btw en loonbelasting, hierna “geïnde belastingen”). Voor 2006/2007 hebben we ook onze eigen TTC uitgerekend om een beeld te geven van onze totale economische belastingbijdrage aan de Nederlandse schatkist. Gedurende 2006/2007 betaalde de vennootschap PricewaterhouseCoopers B.V. diverse ondernemingsbelastingen ten bedrage van in totaal  21,9 miljoen (betaalde belastingen). De grootste ondernemingsbelasting die wij betaalden was het werkgeversdeel loonheffingen ten bedrage van  14,5 miljoen. Ook inden wij belastingen ten behoeve van de schatkist voor in totaal  181,1 miljoen. De grootste door ons geïnde belasting was de btw, ten bedrage van  91,6 miljoen. Het overgrote deel van de vennootschapsbelasting over winsten wordt overigens direct gedragen door de aandeelhouders van de Holding PricewaterhouseCoopers Holding B.V. en is aldus niet meegenomen in bovenstaande cijfers.

Betaalde belastingen: ` 21,9 mln.

Internationaal levert PwC jaarlijks een bijdrage aan het World Economic Forum in Davos, in algemene besprekingen en als facilitator van dialoogsessies tussen klanten. Verder is PwC onder meer actief betrokken bij de United Nations Global Compact en heeft het een leidende rol binnen de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), een coalitie van meer dan 190 multinationals die duurzame ontwikkeling nastreeft. Sam DiPiazza, CEO van onze wereldwijde organisatie, werd in 2008 benoemd tot voorzitter van het Executive Committee van het WBCSD.

94

Total Tax Contribution (TTC)

Geïnde belastingen: ` 181,1 mln.

Vennootschapsbelasting `0,6

`3,5

`0,6 `0,9 `1,8 `14,5

`89,5

Betaalde btw

Geïnde btw

Loonheffing werkgeversdeel Assurantiebelasting Brandstofaccijns*

Loonheffing werknemersdeel `91,6

Overig * Brandstofaccijns is bepaald op basis van kalenderjaar 2007.



95


Prioriteit 5: CR-projecten Een belangrijke pijler in ons CR-beleid zijn de projecten die we pro bono uitvoeren voor maatschappelijke organisaties. Dit is een directe manier om een bijdrage te leveren aan de samenleving en impact te maken door onze kennis en expertise. Om focus aan te brengen in deze pro bonoprojecten hebben we gekozen voor de Charity Economy als centraal thema. Met deze term bedoelen we de charitatieve sector in Nederland in brede zin, dus met inbegrip van zowel bekende filantropische instellingen als ook de vele particuliere initiatieven en projecten. Vorig jaar zijn we een samenwerking aangegaan met Stichting Civil Society waarin de vier brancheorganisaties in de charitatieve sector vertegenwoordigd zijn (www.civilsociety.nl). Doel van de stichting is het ontwikkelen en uitwisselen van kennis binnen de charitatieve sector. Het was ons doel om onder deze samenwerking zo’n 6.000 uren aan projecten te besteden, maar dat is ons niet gelukt. Het afgelopen jaar heeft in het teken gestaan van het opstarten van de samenwerking. Het oorspronkelijke plan om in februari een groot evenement voor de sector te organiseren, kon niet op tijd worden uitgevoerd. Wel was de vierde editie van De Transparant Prijs een succes, waarbij Stichting Civil Society als nieuwe partner de rol van de Donateursvereniging heeft overgenomen bij de organisatie en uitreiking van de prijs (www.transparantprijs.nl). Het doel van De Transparant Prijs is om, door middel van ‘best-practice sharing’, de kwaliteit van de verslaggeving door charitatieve instellingen te stimuleren en zo donateurs, vrijwilligers en de maatschappij beter inzicht te geven in de bedrijfsvoering en de resultaten van bestedingen.

Betrokkenheid medewerkers bij CR Het afgelopen jaar hebben we in totaal 19.020 uren besteed aan CR. Dat is minder dan de 20.000 uren die we ons ten doel hadden gesteld, maar meer dan vorig jaar (2006/2007: 15.506 uren). Ook het aantal medewerkers dat afgelopen jaar betrokken is geweest bij CR is toegenomen ten opzichte van vorig jaar: 488 (2006/2007: 398 mensen). Onze doel stelling was dat 10% van al onze mensen betrokken zou zijn en dat is ons gelukt. Voor 2008/2009 handhaven we onze ambitie om 20.000 uren aan CR te besteden en willen we het aantal betrokken medewerkers met 25% doen toenemen ten opzichte van 2007/2008.

96

Een goede graadmeter voor de betrokkenheid biedt de People Survey, ons jaarlijkse medewerkerstevredenheidsonderzoek. Volgens dit onderzoek is in totaal 67% van de PwC-medewerkers bekend met CR. Uit de People Survey 2008 blijkt verder dat in totaal 67% van de PwC’ers zich kan vinden in het CR-beleid en dat 23% van alle PwC-medewerkers de intentie heeft het komende jaar een actieve bijdrage te leveren aan een CR-project. Veel medewerkers zijn ook in hun eigen omgeving betrokken bij maatschappelijke organisaties. Dat blijkt ook uit het grote aantal nevenfuncties van onze mensen. Ook deze medewerkers willen we bereiken met ons commitment aan CR en daarom zijn we van plan om in 2008/2009 het ‘What matters 2U’-programma te starten. Medewerkers die een significant deel van hun vrije tijd besteden aan maatschappelijke organisaties, kunnen hun goede doel voordragen voor een eenmalige bescheiden bijdrage van PwC. Deze donaties komen niet ten laste van ons CR-budget. We roepen hiervoor volgend jaar een apart fonds in het leven dat op vrijwillige basis door PwC’ers wordt gevuld.

Stichting Nederlands Albert Schweitzer Fonds Het Nederlandse Albert Schweitzer Fonds (NASF) is een stichting die kleinschalige en lokale gezondheidszorgprojecten steunt, vooral in Afrika. De stichting probeert daarbij het gedachtegoed van Albert Schweitzer in ere te houden. NASF had echter te maken met een snel vergrijzend donateursbestand en zag zich voor de uitdaging gesteld om het beleid en de marketingstrategie grondig te herzien. Daarvoor ging de stichting op zoek naar advies en via Stichting LaLuz kwamen ze bij Kam Mai Tan terecht, advisor in de adviesgroep Justitie, Politie en Veiligheid van Advisory. Kam Mai besteedde gedurende een aantal maanden een dagdeel per week aan NASF en ging aan de slag met een strategisch beleidsplan. Het bestuur van de stichting nam het plan over dat zich richt op het behoud van bestaande donateurs en het aantrekken van jongere, nieuwe donateurs, onder meer door het ontwikkelen van nieuwe activiteiten.


Mijn Projecten Naast onze centraal gecoördineerde pro bono-projecten, hebben wij ook zogenaamde ‘Mijn Projecten’, die individuele PwC’ers zelf initiëren. Zij krijgen tijd en middelen om hun ‘Mijn Project’ uit te voeren. De minimumeis die wij stellen, is dat een partner of director bij het project is betrokken en dat de ‘synergie’ van de organisatie wordt ingezet. Daarnaast gaan we pas van start als er een gedegen projectplan is gemaakt met duidelijk omschreven doelstellingen, resultaten en een concreet plan van aanpak, inclusief tijdpad. De werkzaamheden voor een ‘Mijn Project’ verschillen in geen enkel opzicht van die voor reguliere opdrachten voor onze klanten, behalve dat er geen factuur volgt. Afgelopen jaar hebben we 51 ‘Mijn Projecten’ afgerond. Daarmee hebben we onze doelstelling van 40 ‘Mijn Projecten’ ruim gehaald. In 2007/2008 besteedden we in totaal 7.439 uren aan Mijn Projecten bij een doelstelling van 7.500 uren.

Bas van de Goor Foundation De Bas van de Goor Foundation heeft als missie om door sport de kwaliteit van het leven van mensen met diabetes te verbeteren. Sport is niet alleen gunstig voor lichaamsgewicht en conditie, het is tegelijkertijd een uitstekend middel om glucosewaarden en insulinegebruik onder controle te houden. Bas van de Goor, olympisch gouden-medaillewinnaar en oprichter van de stichting, heeft het tot zijn persoonlijke doel gemaakt om mensen met diabetes de mogelijkheden van sport te laten zien. Een team met specialisten vanuit de verschillende Lines of Service heeft de stichting geholpen met het schrijven van het businessplan. Daarnaast heeft PwC fiscaal advies gegeven en de administratie van de stichting ingericht.

De Slinger We merken dat de meeste van onze ‘Mijn Projecten’ tot stand komen vanuit onze grotere kantoren. Om ook onze medewerkers buiten de Randstad erbij te betrekken, gaan we in 2008/2009 actief aan de gang met de Slinger (www.slinger.nu). De Slinger is een netwerk van diverse lokale partijen, die via maatschappelijke projecten een bijdrage willen leveren aan hun stad en regio. De Slinger fungeert als platform door via haar website en de netwerk bijeenkomsten ‘vraag en aanbod’ bij elkaar te brengen. Het is sinds een aantal jaren één van onze centrale CRprojecten. Naast onze betrokkenheid bij de lokale Slingers, ondersteunen we de centrale organisatie met onze kennis en huisvesten we het projectbureau in onze kantoren in Amsterdam en Rotterdam. Het afgelopen jaar hebben we een actieve bijdrage geleverd aan het opzetten van een Slinger-netwerk in Den Haag, Utrecht, Hengelo, Maastricht, Almere, Eindhoven en Zwolle; steden waar ook onze kantoren gevestigd zijn.


Prioriteit 5: Doelstelling voor 2008/2009 • intensivering van de samenwerking met Stichting Civil Society, onder meer door het opzetten van nieuwe centraal gecoördineerde CR-projecten in de Charity Economy; • 20.000 uren besteden aan CR-projecten; • instellen van het ‘What matters 2U’-fonds; • betrokkenheid van onze medewerkers bij CR-projecten verhogen met 25% ten opzichte van 2007/2008; • nieuwe centraal gecoördineerde CR-projecten starten vanuit de lokale Slinger-initiatieven; • uitbreiding van Kids Moving the World in het kader van onze focus op onderwijs, door uitbreiding van het aantal deelnemende basisscholen tot 20% en het inzetten van tenminste 80 ‘game guides’.

97


Onze impact op mensen Kids Moving the World De CR-activiteiten van onze internationale organisatie richten zich op onderwijs als centraal thema. In Nederland zijn we ook actief op het onderwijsthema via onze deelname aan Kids Moving the World, een stichting die PwC samen heeft opgericht met TNT, Ricoh en Logica (www.kidsmovingtheworld.nl). Kids Moving the World ondersteunt het Wereldvoedselprogramma (WFP) van de Verenigde Naties, in het bijzonder het ‘School Feeding Program’. In dit programma worden kinderen en ouders gestimuleerd om onderwijs te volgen door het aanbieden van een gezonde maaltijd tijdens de schooldag. Stichting Kids Moving the World wil kinderen op basisscholen bewust maken van de hongerproblematiek in de wereld. De stichting heeft verschillende professionele lespakketten ontwikkeld die gratis aan basisscholen worden aangeboden. Onderdeel van het lespakket is een interactief bordspel dat begeleid wordt door ‘game guides’. PwC’ers kunnen zich vrijwillig aanmelden als ‘game guide’. Begin dit jaar werd het programma binnen PwC gelanceerd en het animo was overweldigend.

In eerste instantie was de doelstelling om ongeveer 25 ‘game guides’ te leveren, maar binnen een aantal dagen hadden zich al 80 PwC’ers aangemeld. In september 2007 zijn uiteindelijk 49 PwC’ers getraind als ‘game guide’ die in het afgelopen schoolseizoen in totaal 329 groepen hebben begeleid. De PwC’ers die nog niet zijn getraind, zijn al wel actief als ‘scholenwerver’. Het afgelopen schooljaar hebben 800 basisscholen meegedaan en hebben 58.000 kinderen het spel gespeeld. Dit komt overeen met ongeveer 10% van de basisscholen in Nederland. Doelstelling voor het komend jaar is, om samen met onze partners van de Kids Moving the World-stichting, het aantal deelnemers uit te breiden naar 20% van alle basisscholen in Nederland. Ook willen we andere modules aanbieden (over de klimaatveranderingsproblematiek) en het aantal deelnemende groepen per school vergroten. Een andere doelstelling voor het komend boekjaar is om minimaal 80 PwC’ers als ‘game guide’ actief te laten zijn. Daarnaast wordt het projectbureau van de stichting gehuisvest op het PwC-kantoor in Rotterdam, zodat we ook makkelijker kunnen assisteren bij de scholenwervingsacties.

Prioriteit 6: Verantwoord leiderschap Ontwikkelen van talent Onze benadering van Learning en Development richt zich op een optimale balans tussen gestandaardiseerde programma’s en maatwerk, zowel binnen als buiten PwC. In 2007/2008 hebben we een volledig nieuw Management Development Programma ontwikkeld met veel aandacht voor persoonlijke keuzes en omstandigheden bij de carrièreontwikkeling. In het programma staat de ontwikkeling van kerncompetenties centraal. Aspecten als diversiteit, verantwoordelijkheid en gedrag zijn hier nadrukkelijk in verweven. Medewerkers van manager tot director nemen deel aan het managementdevelopmentprogramma en volgen de verschillende modules die gekoppeld zijn aan functieniveau. In 2006/2007 hebben we een nieuw coachingsmodel ontwikkeld. Partners en medewerkers kunnen meer dan één coach krijgen, om zo vanuit verschillende perspectieven – job coaching, performance coaching en career coaching – feedback en steun te kunnen krijgen bij de individuele keuzes die zij maken in hun carrière en hun ontwikkeling. Dit model is een kernonderdeel van onze talentmanagementstrategie en daarom hebben we het afgelopen jaar ook een specifieke training ontwikkeld die onze medewerkers helpt om een effectieve coachingsrelatie op te bouwen.

Diversiteit en inclusie Diversiteit is een strategisch thema: ons uitgangspunt is dat door meer diversiteit meer talent tot ontplooiing kan komen. De kwaliteit van de dienstverlening neemt onmiskenbaar toe als medewerkers met verschillende achtergronden en ervaringen en vanuit verschillende culturen elkaar uitdagen om zakelijke problemen op te lossen. Het inbedden van diversiteit in onze operationele bedrijfsvoering vormt intern en extern een signaal dat diversiteit voor PwC een strategisch issue is. Ons Diversity Office, met een Diversity director die rechtstreeks rapporteert aan de RvB, wil dit bevorderen. Bewustwording is een belangrijk thema. Inmiddels hebben meer dan 223 partners en 91 directors onze diversiteits bewustwordingstrainingen gevolgd. In 2008/2009 starten we ook een diversiteitsmodule voor onze (senior) managers als onderdeel van het managementdevelopmentprogramma.

98



Prioriteit 6: Doelstelling voor 2008/2009 • values en CR nadrukkelijker onderdeel maken van onze projectbeoordelingen; • het aantal vrouwelijke partners vergroten van 5% naar 10% in 2011; • het verankeren van diversiteit in al onze processen, zoals werving en selectie, communicatie, Learning en Development, beoordelingen, promoties etc.

In mei 2008 heeft PwC, samen met andere toonaangevende werkgevers, het convenant ‘Talent naar de top’ van de gelijknamige taskforce ondertekend. Hiermee committeren we ons aan een beleid om meer vrouwen te laten door stromen naar de top van het bedrijfsleven. De concrete resultaten van ons beleid en onze acties worden nu zichtbaar, maar wij realiseren ons dat vasthoudendheid in communicatie, uitingen, weergeven van feiten en elkaar aanspreken op gedrag cruciaal blijven. Het aantal vrouwelijke managers is gestegen van 24% in 2003 naar 30% in 2007. Het aantal vrouwelijke senior managers steeg van 16% naar 22%. Het aantal vrouwelijke directors is helaas gedaald van 11% naar 10%, maar het aantal vrouwelijke partners steeg van 3% naar 5%. Dit laatste percentage is nog altijd beperkt. Echter, de kweekvijver van vrouwelijke talenten is aantoonbaar vergroot, waardoor er meer mogelijkheden ontstaan om vrouwen op leidinggevende posities te benoemen. Dit is mede het gevolg van het feit dat het verlooppercentage onder vrouwen een significante daling laat zien naar 16,8% (2006/2007: 20,5%). In 2007/2008 hebben we naast het landelijke netwerk van senior managers, directors en partners drie nieuwe net werken opgericht van vrouwelijke (assistent) managers. Deze drie regionale netwerken zijn cruciaal, omdat met name op dit functieniveau het verloop onder vrouwen relatief hoog is. Ook hebben we als onderdeel van ons managementdevelopmentprogramma een vrouwelijkleiderschapsprogramma ontwikkeld, waarbij authenticiteit voorop staat, zonder voorbij te gaan aan de masculiene elementen in onze dagelijkse praktijk.

99


In navolging van onder andere onze Britse en Amerikaanse firms is ook in de Nederlandse organisatie het initiatief genomen voor de oprichting van een Gay and Lesbian Network. In mei 2008 is de eerste bijeenkomst geweest. Ook zijn we een onderzoek begonnen naar etnische diversiteit binnen recruitment.

Diversiteitsmonitor In 2006 hebben we voor het eerst een diversiteits monitor uitgevoerd onder onze medewerkers. Hieruit kwam een aantal barrières naar voren voor een inclusieve organisatie. In juni 2007 hebben we dit onderzoek herhaald. In totaal reageerden 63% van alle PwC’ers (2006: 52%). Op een aantal punten kunnen we vooruitgang constateren. De steun voor diversiteitsbeleid neemt toe. Mannen geven aan dat het management beter in staat is om te gaan met diversiteit; vrouwen zeggen zich meer ‘thuis’ te voelen in onze cultuur ten opzichte van 2006. Daarnaast blijkt uit de Diversiteitsmonitor dat zowel mannen als vrouwen zien dat de bereidheid om meer vrouwen in de top van de organisatie te benoemen, is toegenomen. Er zijn echter ook nog grote uitdagingen. De actieve steun voor medewerkers met kinderen (zowel mannen als vrouwen) kreeg de slechtste beoordeling in het onderzoek. Als gevolg hiervan is een aantal arbeidsvoorwaardelijke maatregelen genomen zoals de invoering van het papaverlof, de invoering van het zorgverlof en de ‘nanny-vergoeding’.

Prioriteit 7: Impact op onze mensen Binnen PwC leggen we tegenwoordig meer nadruk op integraal gezondheidsbeleid. Dit houdt in dat er aandacht is voor een goed werkklimaat met gezonde arbeids verhoudingen en ruimte voor work-lifebalancekeuzes. Het Arbo-beleid van PwC wordt regelmatig onderzocht en extern getoetst aan de hand van een risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E). Daarbij wordt naar een groot aantal aspecten gekeken op het gebied van arbeidsomstandig heden, risico’s en veiligheid. Voor de RI&E in 2007 kreeg PwC het predicaat ‘goed’, zonder noemenswaardige aanbevelingen. Voor het komende jaar hebben we ons ten doel gesteld om ons gezondheidsbeleid te laten certificeren conform het ‘Model of Good Practice Health Management’. Dit keurmerk wordt gegeven door het International Institute for Health Management and Quality (IHMQ). Elk jaar voeren we een onderzoek uit naar beeldscherm gebruik en werkdruk. Het afgelopen jaar is ons computergebruik met gemiddeld 3:31 uur aan actieve beeldschermwerktijd per dag nagenoeg gelijk gebleven (2006/2007: 3:30 uur). Dit is echter nog steeds veel hoger dan het landelijk gemiddelde en ook hoger dan het gemiddelde in onze sector. Het komende jaar gaan we actiever het computergebruik volgen. Voor behandeling van werkgerelateerde klachten kan men terecht bij bedrijfsfysiotherapeuten die wekelijks aanwezig zijn op een groot aantal van onze vestigingen. Na een succesvolle pilot in 2006 en 2007, waaraan in totaal 872 collega’s hebben deelgenomen, is besloten alle medewerkers van PwC in de gelegenheid te stellen in de komende jaren deel te nemen aan de zogenaamde PwC Vitaliteitsscan. Tijdens deze scan onderzoekt een keuringsarts de huidige mentale en fysieke gezondheid. Direct na het onderzoek bespreekt de keuringsarts de resultaten met de medewerker aan de hand van een rapport met concrete tips en suggesties om de gezondheid te verbeteren. Aan het eind van het onderzoek worden algemene bevindingen op groepsniveau aan PwC kenbaar gemaakt. Wij gebruiken deze resultaten voor de verdere verbetering van onze werkomstandigheden.

Ontwikkelingen in onze arbeidsvoorwaarden Het afgelopen jaar hebben we met de ondernemingsraad een aantal nieuwe afspraken over arbeidsvoorwaarden

100


Prioriteit 7: Doelstellingen 2008/2009 • 65% participatie in de PwC Vitaliteitsscan; • behalen van het IHMQ-certificaat ‘Model of Good Practice Health Management’; • ontwikkelen voorlichtingsbrochure omtrent de inrichting van de thuiswerkplek.

gemaakt die sinds 1 september 2008 van kracht zijn. Het pakket moet ertoe bijdragen dat mensen zich echt gewaardeerd voelen voor de geleverde inzet. Daarnaast moet het optimale ruimte en gelegenheid geven om eigen keuzes te maken in de combinatie werk en activiteiten daarbuiten. De arbeidsvoorwaarden ondersteunen en geven daarmee ook invulling aan het diversiteitsbeleid. Een belangrijk onderdeel van het nieuwe arbeidsvoorwaardenpakket is flexibiliteit en individueel maatwerk, bijvoorbeeld ten aanzien van de werktijden. We vinden dat het past bij ons commitment aan CR om mensen de gelegenheid te bieden om bijvoorbeeld files te vermijden of om kinderen naar school of opvang te kunnen brengen of ervan op te halen. Ook gaan we waar mogelijk en haalbaar het structureel thuiswerken faciliteren. Kern van de maatregel is dat mede werkers maximaal 20% van de voor hen geldende werktijd structureel mogen thuiswerken, mits zij minimaal drie dagen beschikbaar zijn voor het verrichten van werkzaamheden op kantoor of bij de klant. Verder zijn onze verlofregelingen gemoderniseerd. We hebben zorgverlof geïntroduceerd. Medewerkers kunnen vanaf een vijfjarig dienstverband maximaal twee jaar 80% gaan werken tegen 90% salaris, om zorgtaken voor hun jonge kinderen (tot acht jaar) te vervullen. Met deze maatregel willen we medewerkers met jonge gezinnen in de gelegenheid stellen een goede balans te vinden in de combinatie van werken, zorgen en vrije tijd. In dat kader hebben we ook ingesteld dat vaders tien werkdagen van bevallingsverlof kunnen genieten. Een andere nieuwe regeling is de zogenoemde ‘nanny-vergoeding’. Wanneer parttimers op hun vrije dag onverhoopt toch moeten werken, kunnen ze de kosten voor extra kinderopvang onder voorwaarden vergoed krijgen.


People Survey Wij hechten veel waarde aan de mening van onze medewerkers over PwC als werkgever. Daarom houden wij jaarlijks een enquête, waarin medewerkers onder meer kunnen aangeven wat zij goed vinden en waar zij ruimte zien voor verbeteringen. De uitkomsten van deze zogenoemde People Survey gebruiken we als input voor ons Human Capital-beleid. Positief is dat de staff volgens de uitkomsten van het afgelopen jaar herkent dat serieus werk is gemaakt van een aantal belangrijke strategische HC-thema’s. Zo scoren diversity met 67% (+7%) en aandacht voor interne mobiliteit met 61% (+8%) beduidend beter dan vorig jaar. Verder voelt 75% zich als persoon gewaardeerd en vindt 80% dat het management de Code of Conduct actief uitdraagt. De uitkomsten zijn vergelijkbaar met de afgelopen jaren, hoewel de scores op een aantal terreinen een daling laten zien. 83% van de medewerkers is trots op PwC. Men waardeert de veelheid aan uitdagende opdrachten (76%) en ziet heel veel mogelijkheden voor groei en ontwikkeling (84%). 79% van de medewerkers raadt PwC aan als een aantrekkelijke werkgever. Vorig jaar was dit nog 86%. Onder onze ‘historische zwaktes’ zien we kritiek op het beloningsbeleid en het te weinig differentiëren van arbeidsvoorwaarden naar prestatie. Slechts 27% vindt dat PwC goed in staat is getalenteerde mensen te behouden. Op zich is dat 4% beter dan vorig jaar, maar nog steeds een veel te lage score.

Actieve opstelling in de arbeidsmarkt In de zomer van 2007 hebben we een nieuwe arbeids marktcampagne en onze nieuwe recruitmentinternetsite gelanceerd. In een krapper wordende arbeidsmarkt zoekt PwC ook steeds meer naar talenten met diverse achter gronden. Daarbij vinden we de ideeën, meningen en talenten net zo belangrijk als iemands studieachtergrond.

101


Onze impact op het milieu Prioriteit 8: Impact op het milieu

PwC MalawiMissie 2008 We hebben 12 Tax & HRS-studenten geselecteerd die samen met een groep PwC-begeleiders in juli 2008 een reis gemaakt hebben naar Malawi. Zowel de reis als de selectiedag die daaraan voorafging, stonden in het teken van Kids Moving the World (zie blz. 98). Tijdens de selectiedag werd onder meer het Kids Moving the World-spel gespeeld en werd een casus voorgelegd die te maken had met de fiscale structurering van de samenwerking tussen TNT en het Wereldvoedselprogramma.

Mobiliteit Met de introductie van onze klimaatneutrale leaseregeling in 2005 hebben we een concrete stap gezet om onze CO2uitstoot te verminderen. Sinds de start van deze regeling is zowel het normverbruik als het werkelijke brandstofverbruik elk jaar gedaald. Van alle rijdende leaseauto’s blijkt inmiddels 80% een lager gemiddeld normverbruik te hebben dan het gemiddelde uit de betreffende leasecategorie, zoals wij dat aan het begin van de regeling hebben vastgesteld. Op basis van benchmarkgegevens van onze leasemaatschappij is de vloot van PwC gemiddeld 4,8% zuiniger voor dieselauto’s en 5,5% zuiniger voor benzineauto’s ten opzichte van het gemiddelde van het totale wagenpark van de leasemaatschappij.

Bij de reis naar Malawi stonden de CR-projecten en de dienstverlening van PwC voorop. Ter voorbereiding kwamen de winnende studenten naar ons kantoor om daar mee te werken met een team van professionals die een lopende adviesopdracht uitvoeren rondom fiscale aspecten van een jatrophaplantage. Jatropha levert een geschikte grondstof voor biobrandstoffen. Tijdens de reis bezochten de studenten een aantal scholen waarbij Kids Moving the World betrokken is. Daar hebben zij een les verzorgd en geholpen bij de voedseldistributie. Ook bezochten ze de jatrophaplantage en verzorgden ze de presentatie van het PwC-eindrapport aan de opdrachtgever.

Het afgelopen jaar waren onze leaseauto’s gemiddeld 3,4% zuiniger (normverbruik) dan in 2006. Het werkelijke brandstofverbruik daalde met 1,3% ten opzichte van 2006. De afrekening op basis van ons bonus-malussysteem laat zien dat 75% van onze leaserijders in 2007 binnen de gestelde bandbreedte is gebleven wat werkelijkbrandstofverbruik betreft (2006/2007: 70%). In totaal hebben 496 medewerkers een bonus ontvangen omdat ze zuiniger hebben gereden dan op basis van de norm van hen werd verwacht. 97 medewerkers kregen te maken met een boete. Voor het komend jaar is ook de autoregeling voor partners aangepast en in lijn gebracht met de klimaatneutrale auto regeling voor medewerkers. In 2007/2008 hebben PwC-medewerkers volgens onze administratie 62,4 mln. zakelijke kilometers gereden. Dit is een stijging van 5,3% ten opzichte van 2006/2007. Per medewerker is het aantal kilometers met 2,1% gestegen. Wat ons vliegverkeer betreft, hebben we het afgelopen jaar weer meer gevlogen. Onze vliegkilometers zijn met 33,9% gestegen ten opzichte van 2006/2007. Dit is een zeer forse stijging die wordt veroorzaakt door de internationalisering van onze klantopdrachten. Onze niet-klantgerelateerde vliegkilometers zijn afgenomen.

Energiegebruik Een andere belangrijke impact op het milieu is ons energiegebruik in onze kantoren. Wij hebben per balansdatum

102



17 kantoorgebouwen in gebruik. Dit zijn gebouwen waar we de enige huurder zijn, of bedrijfsverzamelgebouwen waarin verschillende huurders zijn gehuisvest. Vooral bij de bedrijfsverzamelgebouwen is het soms lastig om inzicht te krijgen in ons energieverbruik. Daarom meten we zoveel mogelijk zelf ons elektriciteits- en gasverbruik. Waar we niet beschikken over werkelijke verbruikscijfers, hebben we een schatting gemaakt op basis van extrapolatie. Dit jaar was ons totale energieverbruik 100,3 terrajoule. Dat is een stijging van 4,6% ten opzichte van 2006/2007. Per FTE komt dit neer op een stijging van 1,4% ten opzichte van 2006/2007.

Carbon Disclosure Project Het afgelopen jaar is PwC in Nederland partner geworden van het Carbon Disclosure Project (CDP). Dit is een onafhankelijke not-for-profit-organisatie die zich ten doel heeft gesteld om structurele informatievoorziening op gang te krijgen over de implicaties die klimaatverandering heeft voor aandeelhouderswaarde en de bedrijfsstrategieën van ondernemingen. Het CDP vertegenwoordigt een groep van 385 investeerders die meer dan 57 miljard dollar onder haar beheer heeft. Namens deze groep voert het CDP ieder jaar een onderzoek uit onder circa 3.000 beursgenoteerde bedrijven. Via een vragenlijst nodigt CDP bedrijven uit om te rapporteren over hun emissies en hun klimaatstrategie, waarna deze informatie openbaar wordt gemaakt. Daarmee beheert het CDP de grootste databank aan CO2-emissiedata wereldwijd en is het uitgegroeid tot een wereldwijde standaard voor CO2-berekening en -rapportage. In 2008 heeft het CDP haar activiteiten uitgebreid naar beursgenoteerde ondernemingen in Nederland. Wij juichen deze ontwikkeling toe, omdat het bedrijven helpt inzicht te krijgen in hun CO2-resultaten ten opzichte van vergelijkbare ondernemingen. Steeds meer bestuurders realiseren zich dat de uitstoot van CO2 een prijs heeft. Betrouwbare informatie over CO2 is dus van belang in strategische en operationele beslissingen. Als partner van het CDP stelt PwC het landenrapport op en begeleidt ondernemingen bij het bepalen van en communiceren over hun CO2-footprint.

103

Onze totale CO2-emissies zijn lager dan vorig jaar omdat we vanaf 1 mei 2007 voor onze grote kantoren groene stroom afnemen. Dit heeft tot gevolg dat de CO2-uitstoot van onze electriciteitsconsumptie fors is gedaald.

Klimaatneutraal Sinds 2006/2007 is de bedrijfsvoering van PwC klimaat neutraal doordat we CO2-credits kopen die de CO2-uitstoot van onze auto- en vliegkilometers en van ons energieverbruik compenseren. Tot voor kort investeerden we in duurzame energieprojecten die gevalideerd waren tegen de Clean Development Mechanism (CDM)-standaard. CDM is onderdeel van het Kyoto-protocol. We hebben echter besloten om per 1 januari 2008 onze CO2-compensatie te doen via projecten die gevalideerd zijn tegen de Gold Standard. Deze standaard is ontwikkeld door de milieubeweging en stelt strengere eisen met betrekking tot de zogenaamde additionaliteit van projecten. Dit houdt in dat bij de validatie van het project aannemelijk moet kunnen worden gemaakt dat de CO2-reductie die het gevolg is van het project, niet tot stand zou zijn gekomen als de CO2credits niet hadden kunnen worden verhandeld.

Papierverbruik We willen het papierverbruik per medewerker verminderen. Daarom zijn we vorig jaar gestart met het vervangen van onze printers door multifunctionele apparaten die standaard dubbelzijdig printen. Dit jaar hebben we een begin gemaakt met het aanpassen van onze ‘gewone’ printers om ze geschikt te maken voor dubbelzijdig printen. Dit heeft geresulteerd in een verdere afname van ons papierverbruik. Daarmee zetten we de dalende trend van de afgelopen jaren voort. In 2007/2008 is in totaal 424 ton papier ingekocht. Dit is een absolute stijging van 2% ten opzichte van vorig jaar en een daling van 1,1% per FTE. Daarmee hebben we onze doelstelling gehaald. Voor het komende jaar is het weer ons doel om de dalende trend door te zetten.

Leaders for Nature We realiseren ons dat onze lage CO2-footprint het gevolg is van CO2-compensatie en centraal genomen maatregelen. Uit het feit dat we meer energie verbruiken en meer vliegen autokilometers maken, blijkt dat we nog onvoldoende onze CO2-emissies weten te reduceren als gevolg van veranderd gedrag in onze organisatie. Daarin willen we het komende jaar verandering brengen. In de komende drie jaar willen we onze CO2-footprint (voor compensatie) met 15% terugdringen.

104

Dit kan alleen als we onze medewerkers erbij weten te betrekken en weten te motiveren. Daarom willen we het komende jaar een intern ambassadeursnetwerk creëren van PwC’ers die zich zorgen maken over klimaatverandering. Daarbij zoeken we aansluiting bij Leaders for Nature. Dit is een initiatief van de World Conservation Union (IUCN), een wereldwijd netwerk van nationale initiatieven voor duurzame ontwikkeling. Leaders for Nature is in 2005 van start gegaan. Het kreeg meteen publieke aandacht vanwege de open brief van een grote groep bestuurders, waaronder onze eigen bestuursvoorzitter, aan het toen nieuw te vormen kabinet. Daarin werd de regering opgeroepen om meer werk te maken van duurzame ontwikkeling. In 2007 werd een tweede open brief verstuurd die werd ondertekend door de Young Professional-organisaties van de deelnemende bedrijven, waaronder Young PwC. Op 12 januari 2008 is er een bijeenkomst geweest waar een afvaardiging van Young PwC zich heeft gecommitteerd om Leader for Nature te worden. De belangrijkste elementen van het plan voor 2008/2009 van deze Leaders for Nature zijn: • het verbijzonderen van onze CO2-footprint en dit maandelijks rapporteren aan de Business Unit Leaders; • het creëren van een ambassadeursnetwerk in de organisatie waarbij Leaders for Nature in gesprek gaan met hun partners en managers om mogelijke maatregelen te bespreken. Via het Leaders for Nature-initiatief bewerkstelligen we naar verwachting niet alleen een lagere CO2-uitstoot, maar leveren we tegelijkertijd een bijdrage aan onze overkoepelende doelstellingen om CR meer te integreren in onze organisatie en er meer medewerkers bij te betrekken.

Prioriteit 8: Doelstellingen 2008/2009 • terugdringen van onze CO2-emissies met 10% in 2011 ten opzichte van 2008; • verder terugdringen van ons papierverbruik per FTE; • CO2-reductieplan opstellen als onderdeel van het Leaders for Nature-project; • ambassadeursnetwerk creëren van Leaders for Nature binnen PwC.




2007/2008

2006/2007

2005/2006

3

1

3

2004/2005

Prioriteit 1: Cultuur, ethiek en waarden Aantal klachten en meldingen1

2

Prioriteit 2: Dienstverlening Groei CR-gerelateerde omzet (percentage) Aantal CR-gerelateerde klantopdrachten

51,2 73

NG 64

NG NG

NG NG

78,5

14,2

0

0

Prioriteit 3: Ketenverantwoordelijkheid Verbruik duurzaam opgewekte elektriciteit (percentage)

Prioriteit 4: Maatschappelijk debat CR-Index ‘bijdrage aan het maatschappelijk debat’

128

NG

NG

NG

Prioriteit 5: CR-projecten Aantal medewerkers betrokken bij CR (per 100 FTE’s) Aantal afgeronde CR-projecten - Centraal gecoördineerde CR-projecten - ‘Mijn Projecten’ Aantal uren besteed aan CR-projecten - Centraal gecoördineerde CR-projecten - ‘Mijn Projecten’ - Interne projecten en algemene coördinatie

10,9 54 3 51 19.020 7.377 7.439 4.204

9,2 37 1 36 15.506 5.224 6.906 3.376

8,1 28 1 27 12.375 3.624 6.531 2.220

3,0 7 1 6 4.230 1.148 1.865 1.217

Prioriteit 6: Verantwoord leiderschap Aantal deelnemers aan verantwoord leiderschapsprogramma’s 2 Aantal uren besteed aan L&D (per FTE) Diversiteit (percentage vrouwen) - Support staff - Professional staff - Partners

37 129 41,0 70,9 34,0 5,3

11 129 40,3 67,6 33,4 4,0

NG 121 39,7 68,7 32,7 3,7

NG 118 39,9 69,1 32,4 3,0

4.870 1.126 3.481 263

4.671 1.098 3.325 248

4.526 1.080 3.203 243

4.341 1.086 3.020 235

2.414 554 1.341 561

2.390 463 1.274 544

2.318 401 1.255 552

2.210 354 1.228 549

79 83 84

86 85 88

83 82 87

86 86 86

Prioriteit 7: Impact op onze mensen Aantal medewerkers per functiecategorie - Support staff - Professional staff - Partners Aantal medewerkers per LoS - Assurance - Advisory - Tax & HRS - Firm Services Aantal positief gestemde medewerkers (percentage) - PwC aanraden als aantrekkelijke werkgever - Trots op bij PwC te werken - PwC biedt goede kansen voor persoonlijke groei NB: Niet beschikbaar NG: Niet gemeten

Ziekteverzuim (percentage) In- en uitstroom (aantal medewerkers) - Heeft PwC vrijwillig verlaten - Heeft PwC niet-vrijwillig verlaten (incl. pensioneringen) - In dienst getreden - Heeft PwC verlaten voor secondment 3 - Is bij PwC gekomen als secondment 3 Gemiddelde leeftijd medewerker Dienstjaren - Voor mannelijke medewerkers - Voor vrouwelijke medewerkers Deeltijdwerk - Percentage mannen dat in deeltijd werkt - Percentage vrouwen dat in deeltijd werkt Werkdruk - Gemiddelde beeldschermwerktijd per dag

2007/2008

2006/2007

2005/2006

2004/2005

3,7

3,9

4,1

4,5

556 140 923 48 62 33,2

596 167 949 49 49 33,1

545 163 898 55 56 32,9

493 181 786 32 42 32,9

6,9 6,2

7,0 6,2

7,2 6,4

7,5 6,5

10,8 41,6

10,1 41,4

9,5 41,5

8,2 43,0

3:31

3:30

3:27

3:20

95 71

96 70

78 NG

81 NG

13.926 6,8 7,8 496 97

13.643 7,0 7,9 561 131

13.832 7,3 8,6 0 0

14.196 NB NB 0 0

7.135 4,2

5.497 3,5

5.657 3,6

4.429 2,9

202 1,48 18.531 11.005 3.982 31 1.414 1.349 750 18.531

107 0,82 21.127 10.573 3.000 16 5.595 1.283 659 21.127

NG NG 21.133 10.414 2.919 NG 6.398 1.402 NG 11.304

NG NG 19.987 10.494 2.248 NG 5.742 1.504 NG 0

Prioriteit 8: Impact op het milieu Papier (in kg per FTE) - Ingekocht printen kopieerpapier 4 - Gerecycled papier, karton en drukwerk 5 Auto 6 - Aantal gereden zakelijke kilometers (per FTE) - Gemiddeld normverbruik 7 (liter per 100 km) - Gemiddeld werkelijk verbruik 7 (liter per 100 km) - Aantal bonussen klimaatneutrale autoregeling - Aantal malussen klimaatneutrale autoregeling Vliegen - Aantal gevlogen kilometers (per FTE) - Aantal vluchten (per FTE) Trein - Aantal gereden zakelijke kilometers (per FTE) - Aantal reizen (per FTE) CO2-emissies (in tonnen) - Auto’s - Vliegen - Trein - Elektriciteit 8 - Gas 8 - Stadswarmte CO2-compensatie (in tonnen)

NB: Niet beschikbaar NG: Niet gemeten 3) C ijfers voor 2006/2007 aangepast. 4) 2006/2007 aangepast n.a.v. nieuwe definitie (incl. papier voor extern drukwerk) 5) Geëxtrapoleerd o.b.v. werkelijke metingen.

1) Behandeld door het Business Conduct Committee of Klachtencommissie. 2) Het betreffen hier de internationale PwC Leadershipprogramma’s Genesis Park, Ulysses, Oasis en My Way.

106



6) Exclusief partners. 7) Gebaseerd op kalenderjaren. 8) Geëxtrapoleerd op basis van werkelijke metingen.

107


Assurance Externe Assurance Wij vinden het belangrijk dat ook ons maatschappelijk verslag wordt geverifieerd. In onze opdracht aan KPMG hebben we gevraagd een redelijke mate van zekerheid te geven bij de belangrijkste delen van ons maatschappelijk verslag en beperkte mate van zekerheid bij de overige delen. Het verschil daartussen is gelegen in de reikwijdte en diepgang van de verificatiewerkzaam heden en daarmee op de hoeveelheid bewijs dat verkregen wordt ter onderbouwing van de conclusies. In de toekomst willen we toegroeien naar redelijke mate van zekerheid over het hele maatschappelijk verslag. Hiernaast is het assurance rapport van KPMG opgenomen. Naast hun conclusies over de betrouwbaarheid van de informatie in het verslag geeft KPMG ons twee aanbevelingen die we ter harte zullen nemen bij de uitvoering van ons CR-jaarplan voor het komende jaar. Zoals toegelicht op blz. 88 willen we vaker stakeholderworkshops organiseren om scherp zicht te houden op wat voor ons de belangrijkste issues zijn. Onderdeel hiervan is dat we met onze stakeholders van gedachten willen wisselen over dilemma’s waar we in onze praktijk mee te maken hebben. We zijn het met KPMG eens dat een toelichting op dilemma’s die volgens onze stake holders verband houden met belangrijke issues, de kwaliteit van ons maatschappelijk verslag ten goede komt.

Assurance rapport Aan de lezers van het maatschappelijk verslag 2007/2008 van PricewaterhouseCoopers B.V.

Introductie De Raad van Bestuur van PricewaterhouseCoopers B.V. (verder: PwC) heeft ons verzocht zekerheid te verschaffen bij de informatie in het maatschappelijk verslag 2007/2008 (verder: het Verslag). De Raad van Bestuur van PwC is verantwoordelijk voor het opstellen van het Verslag, inclusief het bepalen van de te rapporteren onderwerpen. Het is onze verantwoordelijkheid een assurance rapport inzake het Verslag te verstrekken.

Context en reikwijdte In het Verslag beschrijft PwC de inspanningen en resultaten van PwC op het gebied van Corporate Responsibility (CR). Onze werkzaamheden waren gericht op: • H et verschaffen van een redelijke mate van zekerheid dat de data voor het boekjaar 2007/2008 en bijbehorende toelichting voor de hieronder genoemde onderwerpen betrouwbaar zijn: • PwC’s impact op de samenleving in het hoofdstuk getiteld ‘Onze impact op de samenleving’; • PwC’s verantwoordelijkheid als werkgever in het hoofdstuk getiteld ‘Onze impact op mensen’; • PwC’s impact op het milieu in het hoofdstuk getiteld ‘Onze impact op het milieu’; • PwC’s resultaten in het hoofdstuk getiteld ‘Kerncijfers maatschappelijk verslag’. • H et verschaffen van een beperkte mate van zekerheid dat de overige informatie in het Verslag juist is weergegeven. De werkzaamheden die worden verricht bij het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid zijn gericht op het vaststellen van de plausibiliteit van informatie en zijn geringer in diepgang dan de werkzaamheden die worden verricht bij het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid.

Standaarden en criteria We hebben onze opdracht uitgevoerd in overeenstemming met de Standaard 3410N “Assurance-opdrachten inzake

108


maatschappelijke verslagen” van het Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants. Op basis van deze standaard is het onder andere vereist dat de leden van het assuranceteam over de specifieke kennis, vaardigheden en vaktechnische bekwaamheden beschikken die nodig zijn om de informatie in het Verslag te kunnen begrijpen en beoordelen, en dat die leden voldoen aan de vereisten van de Ethische Code voor Professionele Accountants van de IFAC teneinde hun onafhankelijkheid te waarborgen. Er bestaan geen algemeen aanvaarde richtlijnen voor rapportages op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. PwC hanteert de Sustainability Reporting Guidelines (G3) van de Global Reporting Initiative (GRI) voor het opstellen van het Verslag. Wij zijn van mening dat de verslaggevingscriteria toepasbaar zijn binnen de context van onze assurance-opdracht.

Werkzaamheden en conclusies Ten behoeve van de betrouwbaarheid van de data voor het boekjaar 2007/2008 en bijbehorende toelichting voor de in ‘Context en reikwijdte’ genoemde onderwerpen hebben wij de volgende activiteiten uitgevoerd: • b eoordeling van de opzet en testen van de werking van de systemen en processen van informatievastlegging, -verzameling en -verwerking voor de gerapporteerde data en bijbehorende toelichtingen, waaronder het berekenen en consolideren van de resultaten; • controle van interne en externe documentatie om te bepalen of de informatie in het Verslag adequaat is onderbouwd; • analyse van de gerapporteerde data en bijbehorende toelichtingen; • controle van de toepassing van interne grondslagen van informatievoorziening en interne controles die bij het opstellen van de gerapporteerde data en bijbehorende toelichtingen zijn gebruikt; • interviews gehouden met medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het analyseren en rapporteren van de data en bijbehorende toelichtingen met betrekking tot deze indicatoren. Op basis van onze werkzaamheden concluderen wij dat de data voor het boekjaar 2007/2008 en bijbehorende toelichting betrouwbaar zijn voor de onderwerpen ‘Onze impact op de samenleving’, ‘Onze impact op mensen’, ‘Onze impact op het milieu’ en ‘Kerncijfers maatschappelijk verslag’.


Voor de overige informatie in het Verslag hebben we de volgende werkzaamheden uitgevoerd: • b eoordeling van de resultaten van de stakeholderdialoog; • beoordeling van de systemen en processen voor informatie verzameling, interne controles en verwerking van de overige informatie; • beoordeling van interne en externe documentatie om te bepalen of de informatie in het Verslag adequaat is onderbouwd; • interviews gehouden met medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het analyseren en rapporteren van de data met betrekking tot deze indicatoren; • beoordeling van het toepassingsniveau volgens de GRI G3 Guidelines. Op basis van onze werkzaamheden is niet gebleken dat de overige informatie in het Verslag onjuist is weergegeven.

Aanbevelingen Ons onderzoek heeft geleid tot aanbevelingen voor de verbetering van het Verslag. Zonder dat deze aanbevelingen de strekking van ons assurance rapport aantasten, verdient het volgende naar onze mening aandacht: PwC heeft voor dit Verslag stakeholders zichtbaar betrokken en tijdens de dialoog met haar stakeholders besproken welke onderwerpen binnen de acht prioriteiten het belangrijkst zijn. Een deel van de dialoog heeft plaatsgevonden nadat de issues van het Verslag bepaald waren. Wij adviseren PwC het proces van de stakeholderdialoog verder te structureren door het af te stemmen op de totstandkoming van het Verslag. Het Verslag beschrijft de activiteiten en prestaties van PwC voor de gedefinieerde prioriteiten. Wij bevelen PwC aan om voor die prioriteiten dieper in te gaan op de belangrijkste dilemma’s die PwC ontmoet. Naar onze mening zal dit de evenwichtigheid van het Verslag verder versterken en daarmee de relevantie en geloofwaardigheid van het Verslag vergroten. Amstelveen, 16 september 2008

KPMG Sustainability drs. W.J. Bartels RA

109

Fotografie: Moon Jansen Model: Willie Blonk

Een nieuwe Drijvende werkelijkheid krachten*

Wat ondernemende mensen ook drijft, ze bouwen, bewust of onbewust, aan nieuwe werkelijkheden. Voor zichzelf, voor de maatschappij, voor aandeelhouders, voor klanten en voor collega’s. Wie iets tot stand wil brengen, gaat niet zitten wachten op verandering. Die zet kracht en brengt zelf verandering teweeg. Doorbreekt de status-quo. Dat is de energie die ondernemende mensen tot drijvende krachten maakt.

110



112


Juridische en organisatorische structuur

115

Organisatiestructuur van het internationale netwerk

117

Kwaliteitsbeleid

117

Naleving van onafhankelijkheidsvoorschriften

119

Beleid voor het onderhouden vaktechnische kennis

120

Omzet

120

Grondslag beloning externe accountants

121

Verklaring beleidsbepalers

122

Bijlage: Lijst van Organisaties van Openbaar Belang

123


Juridische en organisatorische structuur Dit is het transparantieverslag waarin PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. inzicht geeft in de opzet en werking van haar stelsel van kwaliteits beheersing over het verslagjaar 1 juli 2007 tot en met 30 juni 2008. De Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) verplicht accountantsorganisaties om de kwaliteit van de wettelijke controles te waarborgen en daarmee ook de juistheid van de afgegeven accountants verklaring. Het transparantieverslag beschrijft hoe onze interne organisatie is ingericht, zodat deze aan de kwaliteitseisen van de Wta tegemoetkomt. In het transparantieverslag komen de volgende aspecten aan de orde: de juridische en organisatorische structuur, het internationale netwerk, de onafhankelijk heidsvoorschriften, een korte beschrijving van het stelsel van kwaliteitsbeheersing en de grondslag voor de beloning van onze externe accountants (partners en directors), alsmede het belang van het leveren van optimale kwaliteit. Ook is de wettelijke verklaring van onze beleidsbepalers over het functioneren van het stelsel van kwaliteitsbeheersing opgenomen. De bijlage bestaat uit een overzicht van Organisaties van Openbaar Belang (OOB’s), waar in het verslagjaar 2007/2008 een wettelijke controle is uitgevoerd en die per 30 juni 2008 klant waren van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Vanaf blz. 138 is een begrippenlijst opgenomen.

Stichting Local Oversight Board

Aandeelhouders

Leden: P.R. Baart G.A. Bergers1 A.P.A. Bindels R.M.Th. de Cuba1 F.J. Konings B.M. Prins M.A. Spaans-den Heijer

Raad van Bestuur: R. Dekkers A.G.M. Hoogeveen J.A. Nijhuis A.H.C. Pouw R.A.J. Swaak

Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V.

Beleidsbepalers

100%

Medebeleidsbepalers 1 lid Compliance Committee

PricewaterhouseCoopers B.V. Compliance Office: B. Koolstra Directie: R. Dekkers S. Klop P.J. van Mierlo J.A.M. Stael Beleidsbepalers

100% PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., de accountantsorganisatie en de houder van de vergunning op grond van artikel 5 Wta, is een 100%-deelneming van PricewaterhouseCoopers B.V. Deze B.V. heeft ook 100%-deelnemingen in: • PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. • PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. PricewaterhouseCoopers B.V. is op haar beurt een 100%-deelneming van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. Aandelen van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. worden (direct dan wel indirect) gehouden door besloten vennootschappen van beroepsbeoefenaren (aandeelhouders). Deze besloten vennootschappen hebben met Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een zogeheten aansluitingsovereenkomst gesloten.


100% PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V.

100% PricewaterhouseCoopers Advisory N.V.

De groep van aandeelhouders bestaat voor de meerderheid uit beroepsbeoefenaren die via PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. het beroep van accountant uitoefenen. De meerderheid van de beroepsbeoefenaren (zijnde partners/aandeelhouders) die aan de accountantsorganisatie verbonden is, is aangemeld als externe accountant bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM). In de vennootschap PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. is de brede dienstverlening op het gebied van belastingadvies en human resource services ondergebracht. Onder de vennootschap PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. vallen advies diensten op het gebied van fusies en overnames, performance improvement en crisismanagement. Deze twee vennootschappen bieden, waar nodig, ook ondersteuning bij de wettelijke controles die door de accountantsorganisatie worden uitgevoerd.

115


De Directie van de accountantsorganisatie (ook wel aangeduid als Assurance Board) is samen met de Raad van Bestuur (RvB) verantwoordelijk voor de opzet, het onderhoud en het functioneren van het stelsel van kwaliteitsbeheersing. Zij zijn daarom in de zin van de Wta als beleidsbepalers aangemerkt. De Local Oversight Board (LOB) houdt, vanuit de verantwoordelijkheden die zij heeft, onder andere toezicht op het functioneren van de RvB en de Assurance Board en is aangemerkt als medebeleidsbepaler.

Businessunits De accountantsorganisatie is onderverdeeld in tien businessunits (BU’s). Aan het hoofd van elke BU staat een Business Unit Leader (BUL). De BUL heeft, onder meer, de volgende taken: • implementeren van relevante regelgeving op het gebied van kwaliteit, risicomanagement en gedrag (Code of Conduct); • sturen op doelstellingen voor omzet, productiviteit en winstgevendheid;

• o ntwikkelen en managen van een effectieve infrastructuur (benodigde mensen en middelen, industriekennis, BU-planning); • het managen van de bezetting gericht op klantbediening en het monitoren van de ontwikkeling van onze mensen, hun ervaring en gedrag. De BUL wordt hierin bijgestaan door de Human Capital-partner. Naast de Human Capital-partner, krijgt de BUL ook bijstand van een Quality Assurance Partner (QAP). De QAP houdt namens de BUL toezicht op de naleving van de vastgestelde kwaliteitsen risicomanagementstandaarden. Deze hebben onder meer betrekking op de aanvaarding, continuering en uitvoering van wettelijke controleopdrachten. De tien BU’s, verdeeld over 16 vestigingen, bestaan uit zes Assurance BU’s en vier landelijk opererende BU’s: Systems and Process Assurance (SPA), Transaction Services (TS), het Assurance-deel van Tax Management & Accounting Services (TMAS) en National Office (NO). In november 2008 sluiten wij onze vestiging Tilburg.

Overzicht BU’s

Organisatiestructuur van het internationale netwerk Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. en PricewaterhouseCoopers B.V. zijn aangesloten bij het internationale PricewaterhouseCoopers-netwerk door lidmaatschap van PricewaterhouseCoopers International Limited (PwCIL). Iedere hierbij aangesloten nationale organisatie vormt een afzonderlijke en onafhankelijke juridische entiteit met een lokale eigendomsstructuur en een lokale aansturing. PwCIL, een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde private company limited by guarantee, heeft een coördinerende rol, bijvoorbeeld door het uitvaardigen van standaarden op het gebied van risico- en kwaliteitsmanagement. PwCIL verricht dus zelf geen diensten voor klanten, maar richt zich alleen op het versterken van het netwerk van de member firms op het gebied van strategie, ontwikkeling van kennis en vaardigheden van beroepsbeoefenaren en waarborging van de merknaam PricewaterhouseCoopers. Alle diensten worden voor eigen rekening en verantwoordelijkheid verricht door de individuele member firms. Member firms zijn gerechtigd om de naam en het logo ‘PricewaterhouseCoopers’ te gebruiken en hebben ook toegang tot de resources, werkmethodes, kennis en expertise van het internationale PwC-netwerk. Daar staat tegenover dat elke member firm zich moet houden aan de specifieke, gemeenschappelijk geformuleerde (kwaliteits)standaarden van dit netwerk. Deze zijn vastgesteld door de CEO van PwCIL en goedgekeurd door de PwCIL Board. De kwaliteitsstandaarden voldoen aan de standaarden die zijn beschreven in de Wta.

BU Amsterdam PIE

Amsterdam

BU Amsterdam PC & PS

Amsterdam, Alkmaar en Almere

BU Zuid-Holland

Rotterdam en Den Haag

BU Centrum

Utrecht en Arnhem

BU Noord

Groningen, Leeuwarden, Hengelo en Zwolle

BU Zuid

Eindhoven, Goes, Tilburg, Breda en Maastricht

Systems and Process Assurance (SPA)

Landelijk opererende BU

Transaction Services (TS)


Tax Management & Accounting Services (TMAS)


National Office (NO)


Member firms kunnen ook deelnemen aan regionale verbanden. Dit heeft als doel samenwerking en toepassing van gemeenschappelijke strategieën en risico- en kwaliteits standaarden te stimuleren. Behalve lid van het internationale netwerk, is PricewaterhouseCoopers B.V. ook lid van PricewaterhouseCoopers Eurofirms C.V.B.A. (Eurofirms). Dit is een in België gevestigde coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid die ook als member firm verbonden is aan PwCIL. In het komende verslag jaar zullen wijzigingen in de structuur van het internationale netwerk worden doorgevoerd.

Deze reviews bestrijken de volledige organisatie, dus ook bijvoorbeeld de onderdelen die zich bezighouden met belastingadvies en advisory. Het Eurofirms Regional Office ondersteunt member firms op het gebied van vaktechnische kennis, zoals IFRS en SOx.

Kwaliteitsbeleid Het leveren van kwalitatief hoogstaande dienstverlening betekent voor ons meer dan het voldoen aan wettelijke en beroepsregels. Het gaat evenzeer om de manier waarop wij toegevoegde waarde leveren aan onze klanten. Wij willen onze maatschappelijke rol als accountant uitoefenen en participeren in de ‘wereldwijde’ en ‘lokale’ uitdagingen van diverse industrieën en sectoren. Ons beleid is dat wij geen concessies doen in de omgang bij conflicten; niet als er sprake is van onverenigbaarheid met onze professionele standaarden en ook niet als onze ethische principes in het geding komen. Onze beleidsbepalers benadrukken voortdurend het belang van kwaliteit tijdens cursussen en interne bijeenkomsten. Bovendien is een lid van de Raad van Bestuur specifiek eindverantwoordelijk voor het kwaliteitsen risicomanagement. In dit kader leggen wij ook regelmatig klantbezoeken af en voeren klanttevredenheidsonderzoeken uit.

Kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem Om te voldoen aan de vereiste standaarden voor dienstverlening beschikken wij over bekwame professionals en Industry-experts. Zij dragen zorg voor een snelle uitwisseling van kennis en informatie. Zij worden daarbij ondersteund door een intern kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem. Kwaliteits- en risicobeheersing vormt binnen onze dienstverlening een integraal onderdeel van de aansturing binnen onze organisatie. De beleidsbepalers zijn eindverantwoordelijk voor het adequaat functioneren van dit systeem. Er is een Compliance Officer benoemd die toeziet op de naleving en die verantwoording aflegt aan de beleidsbepalers over zijn werkzaamheden en de geboekte resultaten. Het kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem is zo ontworpen en ingericht dat het de beleidsbepalers een redelijke mate van zekerheid verschaft dat wettelijke controles worden uitgevoerd in overeenstemming met de daarvoor van toepassing zijnde weten regelgeving.

In het kader van het internationale PwC-netwerk worden via Eurofirms regelmatig interne kwaliteitsreviews uitgevoerd.

116



117


De centrale pijlers van dit systeem zijn: • Duidelijke verantwoordelijkheids- en accountabilitystructuur (governance). Hierin past het organisatiebreed gedragen credo: “de grootste fout die je kunt maken, is de fout die je alleen maakt”. Consulteren wordt daarom als cruciaal gezien. • Breed gedragen Code of Conduct, inclusief de Klacht- en Meldingsregeling. • Uitgebreid, professioneel kwaliteitsen risico managementsysteem in onze operationele bedrijfs processen met inbegrip van de Quality Review Partners, onder toezicht van het Compliance Office. • P rocedure voor acceptatie van nieuwe klanten en opdrachtacceptatie bij bestaande klanten, inclusief Client Selectivity. Client Selectivity is een selectiviteitsprogramma dat gericht is op het ontwikkelen van klantrelaties met de grootst mogelijke bijdrage aan het ondernemingsdoel. Kwaliteit is daarbij de bepalende factor. Dit programma is er ook op gericht om klanten en opdrachten te weren indien er bijvoorbeeld een integriteitsrisico aanwezig is. • O ndersteuning van professionals door het National Office op vaktechnisch gebied. • V aktechnische scholing onder andere in de Summerschool en in per BU georganiseerde workshops. • M onitoring ‘Quality control’-programma per kwartaal uitgevoerd door de Quality Assurance Partner in de BU met formele verantwoording aan de beleidsbepalers. • O pdrachtgerichte reviews door onafhankelijke partners. • J aarlijkse bevestiging van alle partners en directors dat men alle relevante weten regelgeving, inclusief de Wta, naleeft. • V oor iedere medewerker via ons intranet toegankelijk Handboek Kwaliteit (Quality Assurance System). • E en wereldwijd gehanteerde controlemethodiek (PwC Audit) die enerzijds werkt met een ‘state of the art’ controleaanpak, standaard elektronische dossiers, voor diverse sectoren toegesneden controleprogramma’s, en anderzijds gebaseerd is op de problematiek en complexiteit die voor elke klant specifiek is. Hieronder lichten wij een aantal elementen van ons interne kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem nader toe.

National Office Het National Office (NO) richt zich op het bevorderen van de vaktechnische kwaliteit van de werkzaamheden die door externe accountants en overige medewerkers worden uitgevoerd. Het NO draagt bij aan de ontwikkeling en implementatie van regelgeving op het gebied van

118

accounting, assurance en risicomanagement. Ook draagt het bij aan de ontwikkeling van regelgeving voor onze beroepsuitoefening en de vaktechnische inhoud van onze opleidingen. Daarnaast volgt het NO nauwgezet alle relevante regelgeving en brengt het de gevolgen van gewijzigde regelgeving in kaart. Het NO is verder belast met de uitvoering van een aantal specifieke kwaliteitsmaatregelen, zoals de uitvoering van reviews van financiële verslaggeving (met name bij Organisaties van Openbaar Belang) en het afhandelen van vaktechnische consultaties door engagementteams binnen de accountantsorganisatie. Op 30 juni jl. werkten binnen het NO, exclusief ondersteunend personeel, 25 personen, waaronder 6 partners en 6 directors. Het NO bestaat uit de volgende functies: • Chief Auditor; • Chief Accountant; • Risk Management; • Regulatory Affairs; • Assurance IT; • Learning and Development.

Compliance Office Onze accountantsorganisatie heeft een Compliance Officer (en een plaatsvervanger) aangewezen. Deze functionaris wordt ondersteund door het Compliance Office (CO). Het CO houdt zich, naast de Wta en daaraan gerelateerde weten regelgeving, bezig met de naleving van de Wet identificatie bij dienstverlening (WID) en de Wet melding ongebruikelijke transacties (Wet MOT), die inmiddels geïncorporeerd zijn in de nieuwe Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (WvWFT). Ook ‘conflict checking’, onafhankelijkheid en monitoring horen bij de taken van het CO. ‘Conflict checking’ betreft het nagaan of bestaande klantrelaties, danwel opdrachten die wij in het verleden hebben uitgevoerd, geen beletsel vormen om op onpartijdige wijze de betreffende opdracht uit te voeren. Bij monitoring gaat het om het beoordelen van de effectiviteit van ons interne kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem. Dit heeft betrekking op zowel de organisatie en haar procedures als de per opdracht toe te passen kwaliteitsrichtlijnen. In het stelsel van monitoring sluiten de activiteiten van de Quality Assurance Partners in de businessunits, de werkzaamheden van de per (OOB-)opdracht aangestelde Quality Review Partner (QRP), de internationaal uitgevoerde kwaliteitsreviews en de dossierreviews op elkaar aan (zie ook later onder periodieke evaluatie). Dit wordt gecompleteerd door de


werkzaamheden van onze Interne Accountantsdienst en monitoring door het CO zelf. De afgelopen perioden is er veel geïnvesteerd in het CO. De kosten gepaard gaande met de directe uren en directe kosten (inclusief de vergoeding die wij betalen aan de AFM voor het toezicht) bedroegen voor het boekjaar 2007/2008 € 4,6 mln. (2006/2007: € 3,2 mln.).

Interne Accountantsdienst De Interne Accountantsdienst (IAD) verschaft de RvB, vanuit een onafhankelijke en objectieve rol, (aanvullende) zekerheid ten aanzien van: • risico’s en risicomanagement; • de effectieve en efficiënte beheersing van bedrijfsprocessen; • de kwaliteit van de informatievoorziening. De IAD is ook betrokken bij de uitvoering van het werkprogramma van de Compliance Officer.

Periodieke evaluatie Wij evalueren regelmatig de opzet en effectieve werking van ons interne kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem. Als er tekortkomingen worden gesignaleerd, is er een remediation-procedure om de systemen aan te passen, dan wel onze praktijk te corrigeren. In het afgelopen verslagjaar hebben wij deze evaluaties gedocumenteerd en geformaliseerd. Verbeteringen van onze systemen betroffen de procedures inzake Client & Engagement Management (CEM) en het documentatiesysteem QAS. De Compliance Officer rapporteert elk kwartaal zijn bevindingen aan de (mede)beleidsbepalers. Ook doet hij verslag van eventuele hiaten in het interne kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem, doet hij aanbevelingen en monitort hij de opvolging hiervan. Zijn bevindingen vloeien voort uit het met de (mede)beleidsbepalers overeengekomen werkprogramma. Belangrijk zijn ook de bevindingen bij de jaarlijkse dossierreviews uitgevoerd door de Risk Quality Review Partner. Het werkprogramma van de Compliance Officer is voornamelijk gebaseerd op gevoerde gesprekken, beoordeling van de rapportages binnen Assurance en beperkte verificatiewerkzaamheden. Daarnaast heeft periodiek overleg plaatsgevonden met het National Office, de Assurance Board, de RvB en het Compliance Committee van de LOB. De Compliance Officer participeert in diverse andere overlegorganen, zoals de Quality Assurance Partnervergaderingen en het Risk and Quality-platform.


De verplichte meldingen aan de AFM die vanuit het Compliance Office worden verzorgd, betroffen het aan- of afmelden van externe accountants en/of aandeelhouders en het melden van tussentijdse opzegging van de opdracht tot een wettelijke controle. Daarnaast is, buiten de verplichte meldingen, in een beperkt aantal gevallen overleg gevoerd met de AFM. Naar aanleiding van de door de Compliance Officer opgestelde evaluatie voor het boekjaar 2006/2007 hebben de beleidsbepalers een verbeterplan opgesteld en uitgevoerd. Het geheel van het toezicht op de opzet en werking betekent overigens niet dat het kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem absolute zekerheid biedt dat alle wettelijke controles worden uitgevoerd in overeenstemming met daarvoor van toepassing zijnde weten regelgeving. Evenmin voorkomen deze systemen mogelijke onjuistheden, onnauwkeurigheden, fouten, fraudes en overtredingen van de weten regelgeving. Wel wordt een redelijke mate van zekerheid geboden dat onze systemen naar behoren hebben gefunctioneerd. De AFM heeft in het boekjaar 2007/2008 twee beperkte onderzoeken ter plaatse verricht naar ons stelsel van kwaliteitsbeheersing: te weten op 15 november 2007 en op 2 april 2008. Op 22 en 23 mei 2008 heeft de AFM themaonderzoek gedaan in het kader van de kredietcrisis en in dit verband een aantal relevante dossiers gereviewd.

Naleving van onafhankelijkheidsvoorschriften Voor het waarborgen van de naleving van onze onafhanke lijkheid hebben wij diverse systemen ontwikkeld. Daarbij gaat het allereerst om het voldoen aan de eisen die gesteld worden op het gebied van persoonlijke onafhankelijkheid. Daarnaast is het van groot belang ook te voldoen aan de vereisten die gelden voor de overige dienstverlening (overige non-assurancediensten). Wij beschikken over een monitoringsysteem dat bestaat uit: • gedetailleerde richtlijnen en procedures; • een verplichte cursus onafhankelijkheid; • een jaarlijkse, verplichte schriftelijke verklaring ten aanzien van de persoonlijke onafhankelijkheid; • een partnerrotatieprogramma dat zorgt voor een periodieke roulatie van de klantenportefeuille; • verklaringen van onafhankelijkheid voor specifieke klantsituaties;

119


• g eautomatiseerd toetsingssysteem (CEM – Client & Engagement Management) bij de acceptatie van nieuwe klanten en/of opdrachten; • geautomatiseerd internationaal toetsingssysteem (MyPortfolio) voor het vastleggen van effectenbezit; • consultaties met onze onafhankelijkheidsdeskundigen; • (steekproefsgewijze) toetsing op naleving van onze onafhankelijkheidsprocedures; • een systeem dat de aard van onze dienstverlening voor onze klanten vastlegt (AFS). Dit gebeurt wereldwijd om te voorkomen dat opdrachten worden uitgevoerd die onze onafhankelijke positie bij de betreffende opdracht in gevaar kunnen brengen.

Beleid voor het onderhouden vaktechnische kennis Het interne opleidingsprogramma is een van de belangrijke pijlers van het stelsel van kwaliteitsbeheersing. Het programma is een afgewogen mix van vaktechnische trainingen, persoonlijke vaardigheidstrainingen en managementdevelopmenttrajecten. De vaktechnische trainingen variëren van basistrainingen voor junior medewerkers tot update-trainingen voor de meer ervaren medewerkers. De Summerschool 2008 is een goed voorbeeld van een vierdaags programma waarin de belangrijkste actuele ontwikkelingen op het gebied van controle, risicomanagement en verslaggeving de revue passeren. In het ontwerp van de programma’s worden de aandachtsgebieden die worden gesignaleerd tijdens interne dossierreviews expliciet meegenomen. Al met al volgen de professionals van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. gemiddeld 25 dagen training per persoon per jaar. Het opleidingsprogramma omvat een verplicht en een facultatief gedeelte. Voor het overige deel van het programma geldt dat een ieder in overleg met zijn of haar coach bepaalt of een bepaalde opleiding past in het kader van het functieniveau, klantenportefeuille en persoonlijke ontwikkeldoelstellingen. Naast het bijhouden van vaktechnische kennis is ook het communiceren over standaarden en regels van groot belang. Onderdeel daarvan is het Quality Assurance Systeem, dat alle professionele regels en voorschriften (zowel externe als interne PwC-regels) in één portal voor onze professionals toegankelijk maakt. Daarin speelt

120

vooral de Assurance Risk Management manual (ARM) een belangrijke rol. Ook beschikken wij met de PwCcontroleaanpak (PwC Audit) over een geavanceerde en klantgerichte methodiek. Het NO is verantwoordelijk voor de vaktechnische inhoud van de – veelal verplichte – cursussen die binnen onze accountantsorganisatie worden gegeven. Daarnaast houdt het NO medewerkers continu op de hoogte van eventuele wijzigingen en aanvullingen. Dit gebeurt door middel van (eigen) periodieke updates zoals het wekelijkse NO News, Spotlight, de US GAAS Desk, PCAOB Updates en ook via zogenaamde webcasts.

Als de besloten vennootschap van de externe accountant een aansluitingsovereenkomst heeft, draagt deze accountant de titel van partner. Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. keert via deze besloten vennootschap een managementfee uit.

Omzet De totale omzet over het boekjaar 2007/2008 van PricewaterhouseCoopers Nederland bedraagt € 774 mln., waarvan € 412 mln. omzet van de accountantsorganisatie (PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.). De omzet van de accountantsorganisatie kan als volgt worden geanalyseerd:

Wettelijke controles Overige assurancediensten Diensten voor niet-controleklanten Overige dienstverlening Interne omzet Totaal

Grondslag beloning externe accountants De accountantsorganisatie heeft bepaald dat alleen ervaren beroepsbeoefenaren, op het niveau van partner en director, kunnen worden aangemerkt als externe accountants in de zin van de Wta. Alle andere medewerkers functioneren onder de verantwoordelijkheid van en rapporteren aan de externe accountant en hebben geen tekeningsbevoegdheid. De externe accountants worden benoemd door de Assurance Board.

Het vaktechnische beleid waaraan het NO vooral bijdraagt, bestaat uit: • regelgeving; • accounting/financial reporting; • auditing/assurance; • risicomanagement; • consultaties; • vaktechnische inhoud van Learning en Development.

(x € 1 mln.)

Onder de overige assurancediensten vallen bijvoorbeeld de vrijwillige jaarrekeningcontroles en de werkzaamheden rond kapitaalmarkttransacties. Bij de overige dienstverlening gaat het onder meer om administratieve ondersteuning.

2007/2008

2006/2007

204

191

93

99

57

46

54 4

67 2

412

405


De beloningsmethodiek verloopt volgens de lijnen van het volgende pad: • De RvB besluit op voorstel van de Assurance Board over de rol/verantwoordelijkheid die de partner voor het komende boekjaar vervult. Op grond hiervan wordt de partner ingedeeld in een categorie, en binnen deze categorie krijgt hij/zij een bepaalde positie toebedeeld (dit proces heet ‘mapping’). • In overleg met de ‘Primary Reviewing partner’ (altijd een lid van de Assurance Board) bepaalt de partner jaarlijks zijn/haar persoonlijke doelstellingen, inclusief specifieke kwaliteitsdoelstellingen, die aansluiten bij de strategie van de organisatie. • Jaarlijks wordt vastgesteld in welke mate de partner deze doelstellingen heeft behaald. De toetsing vindt plaats tijdens het jaarlijkse evaluatiegesprek, het zogenaamde BMG&D gesprek (Beoordeling, Mapping, Goalsetting en Development). • Bij de beoordeling wordt gesproken over de bijdrage die de partner aan de kernaspecten van onze bedrijfsvoering heeft geleverd. De beoordeling gaat in op aspecten als klantbediening, kwaliteit en vaktechniek, begeleiding van onze mensen en firmabrede initiatieven. Hierbij krijgt ook het ontwikkelingstraject de nodige aandacht.


• D e uitkomst van het hiervoor beschreven proces resulteert in een beloning die de rol, de specifieke verantwoordelijkheden en de individuele prestaties van de partner in het beoordelingsjaar weerspiegelt. • De combinatie van verantwoordelijkheden en prestaties resulteert in een winstaandeel in de vorm van een variabele managementfee. • Indien het kwaliteitsniveau van de partner niet voldoet aan de norm, kan dit effect hebben op zijn/haar beloning; wanneer een partner onvoldoende scoort in onze kwaliteitscontroles leidt dit automatisch tot een onvoldoende totaalbeoordeling en kan dit tot een materieel inkomensverlies leiden. Commerciële of andere prestaties kunnen dit niet compenseren. • Het BMG&D-proces wordt jaarlijks door de LOB beoordeeld. Voor de externe accountants werkzaam als director geldt een salarisrange die jaarlijks door de Assurance Board wordt vastgesteld. Dit salaris is afhankelijk van de rol en de verantwoordelijkheid van de director. Verder wordt er jaarlijks over het verstreken boekjaar een bonus toegekend. De hoogte van de bonus van de directors wordt vastgesteld volgens eenzelfde systematiek als bij partners. Ook bij directors kan dus het kwaliteitsaspect materiële invloed hebben op de beloning.

Sanctiebeleid Bij schending of niet (tijdige) naleving van de (externe en interne) regels kan een schriftelijke waarschuwing worden opgelegd. Afhankelijk van de ernst van het geval kan dit uiteindelijk ook tot ontslag van de betrokken medewerker of beëindiging van de aansluitingsovereenkomst met de betrokken partner leiden. Het sanctiebeleid geeft een overzicht van mogelijke sancties en bij welke gremia overtredingen worden gemeld. Dit zijn, afhankelijk van de aard van de overtreding en de fase waarin het proces zich bevindt, organen als de Klachtencommissie, de Business Conduct Commissie, het Independence Sanctions Committee en bestuurs- en toezichthoudende organen.

121


Bijlage: Lijst van Organisaties van Openbaar Belang*

Verklaring beleidsbepalers Alle in dit verslag genoemde maatregelen en procedures zijn erop gericht een redelijke mate van zekerheid te bieden dat de wettelijke controles worden uitgevoerd in overeenstemming met de daarvoor van toepassing zijnde weten regelgeving.

In deze bijlage zijn de Organisaties van Openbaar Belang* (OOB’s) opgenomen waar een wettelijke controle in het boekjaar 2007/2008 is uitgevoerd en die per 30 juni 2008 klant waren van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

Aalberts Industries N.V. AerCap Holdings N.V. AGIS Ziektekostenverzekeringen N.V. AGIS Zorgverzekeringen N.V. AIG Europe (Netherlands) N.V. Algemene Levensherverzekering Maatschappij N.V. Algemene Zeeuwse Verzekering Maatschappij N.V. Amrest Holding N.V. Amsterdam Molecular Therapeutics (AMT) Holding N.V. Arag Nederland Algemene Rechtsbijstand Verzekeringsmaatschappij N.V. Bank Oyens & Van Eeghen N.V. Bank Insinger de Beaufort N.V. Cascal N.V. Centraal Bureau Slachtvarkensverzekeringen N.V. Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen N.V. Club Cruise Entertainment & Travelling Services N.V. Core Laboratories International N.V. Corporate Express N.V. DAS Nederlandse Rechtsbijstand Verzekeringmaatschappij N.V. Dela Natura Uitvaart Verzekeringen N.V. Dela RVS Uitvaartzorg Verzekeringen N.V. Dela Verzekeringen N.V. Delta Lloyd Dollar Fonds N.V. Delta Lloyd Donau Fonds N.V. Delta Lloyd Euro Credit Fund N.V. Delta Lloyd Europa Fonds N.V. Delta Lloyd Investment Fund N.V. Delta Lloyd Jade Fonds N.V. Delta Lloyd Levensherverzekeringsmaatschappij B.V. Delta Lloyd Levensverzekering N.V. Delta Lloyd Mix Fonds N.V. Delta Lloyd Nederland Fonds N.V. Delta Lloyd Rente Fonds N.V. Delta Lloyd Schadeverzekering N.V. Delta Lloyd Select Dividend Fonds N.V. Delta Lloyd Zorgverzekering N.V. DePfa Finance N.V. Dexia Bank Nederland N.V.

De beleidsbepalers hebben de opzet en werking van het kwaliteitsbeheersings- en controlesysteem, zoals op hoofdlijnen beschreven in dit verslag, geëvalueerd, waarbij mede gebruik is gemaakt van de rapportage van de Compliance Officer en na overleg met de medebeleidsbepalers. Op basis van hetgeen hiervoor is beschreven verklaren de beleidsbepalers dat: • het stelsel van kwaliteitsbeheersing doeltreffend functioneert; • het interne toezicht op de naleving van de onafhankelijkheidsvoorschriften is uitgevoerd; • de vereiste kennis van onze partners, directors en medewerkers, inclusief het bijhouden van de ontwikkelingen op ons vakgebied, op een gestructureerde manier wordt onderhouden.

Amsterdam, 16 september 2008 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

drs. R. Dekkers RA (voorzitter) S. Klop RA drs. P.J. van Mierlo RA J.A.M. Stael RA

DIM Vastgoed N.V. DVB Bank N.V. Electrorisk verzekeringsmaatschappij N.V. Eriks Group N.V. Gamma Holding N.V. Gemalto N.V. GENERALI Levensverzekering Maatschappij N.V. GENERALI Schadeverzekering Maatschappij N.V. Goudse Levensverzekeringen N.V. Goudse Schadeverzekeringen N.V. GWK Travelex N.V. Head N.V. HES Beheer N.V. Holland Colours N.V. Hoogovens Verzekeringsmaatschappij N.V. IMC International Marketmakers Combination N.V. International Insurance Corporation N.V. Jetix Europe N.V. Klaverblad Levensverzekering N.V. Klaverblad Onderlinge Verzekeringsmaatschappij U.A. Klaverblad Schadeverzekeringsmaatschappij N.V. Koninklijke BAM Groep N.V. Koninklijke KPN N.V. Koninklijke Vopak N.V. Kunst en Cultuur Pensioen en Levensverzekeringsmaatschappij N.V. LeasePlan Corporation N.V. LeasePlan Finance N.V. Legal & General Nederland Levensmij N.V. Levensverzekering Maatschappij Erasmus N.V. LODH (Nederland) Holding N.V. Loyalis Leven N.V. Loyalis N.V. Loyalis Schade N.V. N.V. Koninklijke Delftsche Aardewerkfabriek “De Porceleyne Fles anno 1653” N.V. Nationaal Spaarfonds N.V. Waarborgmaatschappij Stiwoga Nachenius, Tjeenk & Co N.V. National Academic Verzekeringsmaatschappij N.V.

*In Nederland gevestigde beursgenoteerde ondernemingen, kredietinstellingen en verzekeringsmaatschappijen.

122


Jaarbericht 2007–2008

123


In deze bijlage zijn de Organisaties van Openbaar Belang* (OOB’s) opgenomen waar een wettelijke controle in het boekjaar 2007/2008 is uitgevoerd en die per 30 juni 2008 klant waren van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

NIBC Bank N.V. NIBC Holding N.V. Nivo Uitvaartverzekeringen N.V. NNPC OWM NOWM Verzekeringen N.V. Océ N.V. OHRA Aandelenfonds N.V. OHRA Care Fonds N.V. OHRA Communicatie Technologie Fonds N.V. OHRA Internet Fonds N.V. OHRA Levensverzekeringen N.V. OHRA Medical Technology Fonds N.V. OHRA Milieutechnologie Fonds N.V. OHRA Multimedia Fonds N.V. OHRA New Energy Fonds N.V. OHRA Obligatie Dividendfonds N.V. OHRA Onroerend Goed Fonds N.V. OHRA Schadeverzekeringen N.V. OHRA Spaardividendfonds N.V. OHRA Totaal Fonds N.V. OHRA Ziektekostenverzekeringen N.V. OHRA Zorgverzekeringen N.V. Onderlinge Verzekering Maatschappij Donatus U.A. Onderlinge Verzekering Maatschappij ZLM U.A. Onderlinge Waarborg Maatschappij Theater B.A. Onderlinge Zeeuwse Waarborgmij U.A. OPG Groep N.V. Optimix Investment Funds N.V. Oranje OWM Orca Finance Netherlands N.V. Ordina N.V. Paerel Leven N.V. Petercam Bank N.V. Peugeot Finance International N.V. Randstad Holding N.V. RBC Dexia Investor Services Netherlands N.V. Reassurantiemaatschappij Nederland N.V. Robeco CDO Finance Ltd. Robeco CDO IV B.V. Robeco CDO VI Ltd.

Robeco CDO VII Ltd. Robeco CSO III B.V. RVS Dela B.V. Samas N.V. Scarlet N.V. Schadeverzekering Maatschappij De Nederlanden van NU N.V. Schadeverzekering Maatschappij Erasmus N.V. Scheepsverzekeringsmaatschappij Compact “DOV” N.V. Schepen Onderlinge Nederland U.A. Spazio Investment N.V. STMicroelectronics N.V. Swiss Re Life and Health Nederland N.V. TNT N.V. Trader Classified Media N.V. Triodos Meerwaardefonds N.V. Unilever Beleggingsbank B.V. Unilever Insurances N.V. Unilever N.V. USG People N.V. Uzet Natura uitvaartverzekeringen N.V. Volkswagen Financial Services N.V. Volkswagen International Finance N.V. Vopak Risk Finance N.V. Wereldhave N.V. Woningborg Holding B.V. X5 Retail group N.V. Yapi Kredi Bank Nederland N.V.

*In Nederland gevestigde beursgenoteerde ondernemingen, kredietinstellingen en verzekeringsmaatschappijen.

124



125

Nieuwe werkelijkheden zorgen ook voor nieuwe waarheden. En die zijn lang niet altijd meteen helder, eensluidend en onomstreden. In het proces van het zoeken, vinden en interpreteren van nieuwe waarheden kun je elkaar niet uit de weg gaan. Juist de dialoog is een voorwaarde om de vruchten van nieuwe werkelijk heden te kunnen plukken. En hoe steviger die dialoog, hoe vruchtbaarder.

126


Fotografie: Jean van Lingen Model: Julio Klaverweide

Een nieuwe Robuuste werkelijkheid dialoog*

Informatie over PwC Corporate Governance Onze organisatie Raad van Bestuur

128


131 133 136

Begrippenlijst GRI-tabel

138

Colofon

148


140

Informatie over PwC

Corporate Governance Ons beleid biedt onze medewerkers en partners de ruimte om zich te kunnen ontplooien. Daarnaast is het beleid erop gericht onze cultuur verder te versterken, onze serviceverlening te optimaliseren, ons merk (en onze reputatie) te beschermen en verder uit te bouwen en onze risico’s effectief te kunnen beheersen. Gezien de maatschappelijke rol van onze organisatie en dienstverlening – in Nederland en daarbuiten – werken wij aan een sterke en transparante Corporate Governance.

Governancestructuur In de governancestructuur van PwC Nederland staan de volgende organen centraal: • • • • •

Algemene Vergadering (AV); Local Oversight Board (LOB); Raad van Bestuur (RvB); Lines of Service Boards (LoS-Boards); Country Admissions Committee (CAD).

Algemene Vergadering (AV) Elke partner heeft door middel van zijn of haar Partner B.V. een aandeel in het kapitaal van de vennootschap Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. en heeft daarmee één stem. De AV van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. komt tweemaal per jaar bijeen. De AV heeft de gebruikelijke bevoegdheden en beslist over benoeming en ontslag van leden van de RvB en de LOB, stelt de jaarrekening en de begroting vast, benoemt partners en besluit over de strategie.

Local Oversight Board (LOB) De rol van toezichthouder wordt bij PricewaterhouseCoopers vervuld door de LOB. Het is een onafhankelijk orgaan, bestaande uit zes partners vanuit de diverse Lines of Service aangevuld met een onafhankelijke voorzitter. De leden worden gekozen door de partners uit de desbetreffende Line of Service. Leden van de LOB worden benoemd voor een periode van vier jaar en kunnen eenmaal herkozen worden. Na een afkoelingsperiode kunnen voormalige leden van de LOB wederom gekozen worden. De LOB heeft behalve een toezichthoudende ook een adviserende en belangenbehartigende taak.

130



Dat betekent onder meer dat de LOB toezicht houdt op de RvB en een goede bedrijfsvoering bevordert. Tevens adviseert de LOB over strategie en beleid en houdt zij zich actief bezig met onderwerpen die partners betreffen. De voorzitter van de LOB is tevens voorzitter van de AV van PwC. Binnen de LOB zijn drie vaste commissies actief: • Het Remuneration Committee; beoordeling van, advisering inzake en vaststelling van beloning van de leden van de RvB respectievelijk van de voorzitter van de RvB. • Het Audit Committee; volgen en controleren van het proces rondom de jaarrekening en de begroting. • Het Compliance Committee; toezicht houden op het kwaliteitsbeheersingssysteem en andere op compliance gerichte ontwikkelingen, mede in verband met de Wta. Daarnaast worden Shortlistings- en Nominerings commissies gevormd bij voordracht tot benoeming van leden van de RvB, statutaire directies van de drie Lines of Service en de LOB. Bovendien is per RvB-lid een LOB-commissie ingesteld die periodiek met het RvB-lid diens portefeuille doorneemt.

Raad van Bestuur (RvB) De RvB optimaliseert de randvoorwaarden en is verantwoordelijk voor de realisatie van de doelstellingen van PwC, de strategie en het beleid. De RvB bestaat thans uit vijf leden die ieder specifiek toegewezen aandachtsgebieden in hun portefeuille hebben. De taakverdeling over de leden van de RvB is zowel gebaseerd op de aansturing van de verschillende Lines of Service en marktsegmenten als op de functionele taakgebieden: Finance, Human Capital, Knowledge Management, Facility Management, IT, Quality & Risk en Business Development, Marketing & Communicatie. De voorzitter en leden van de RvB worden door de AV van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. benoemd. De Assurance-, Tax & HRS- en Advisory-representanten zijn tevens voorzitter van de desbetreffende LoS-Board en voorzitter van de Directie van de desbetreffende werkmaatschappij. Onze managementfilosofie gaat ervan uit dat de bestuurders na afloop van hun zittingsperiode terug moeten kunnen keren in de praktijk. Daarom hebben alle leden van de RvB naast hun bestuurstaken klantverantwoordelijkheden. De leden van de RvB worden benoemd voor een periode van vier jaar en zijn eenmaal herkiesbaar voor een tweede periode van vier jaar.

131

Informatie over PwC

Onze organisatie Lines of Service-Boards (LoS-Boards)

Code of Conduct

Juridische structuur

Eurofirms

De leden van de LoS-Boards fungeren als statutaire bestuurders van de desbetreffende werkmaatschappij. De betreffende directies hebben dezelfde taken als een directie van elke andere naamloze vennootschap, die dochtermaatschappij is binnen eenzelfde vennootschappelijke structuur. Dit betekent dat de LoS-Boards, binnen de door de RvB uitgestippelde en door de AV vastgestelde strategie, operationeel verantwoordelijk zijn voor de uitwerking en implementatie hiervan voor de Line of Service (LoS) waarvoor zij verantwoordelijk zijn. Operationele verantwoordelijkheid dus voor de dagelijkse gang van zaken en de resultaten van de LoS, de kwaliteit van de beroepsuitoefening en de dienstverlening aan klanten, het HC-beleid, risicomanagement en de beoordeling van partners en directors. De leden van de LoS-Boards worden gekozen door de partners van de desbetreffende LoS op basis van de voordracht door een benoemingscommissie bestaande uit de LoS-leden van de LOB en aangevuld met maximaal drie partners uit de LoS. LoS-Boardleden worden gekozen voor maximaal twee termijnen van vier jaar. Het lid van de RvB dat een bepaalde LoS representeert, is qualitate qua lid en voorzitter van de Directie van de desbetreffende LoS N.V.

De Code of Conduct is de wereldwijde gedragscode die door het internationale netwerk van PwC is opgesteld. De Code of Conduct beschrijft hoe de medewerkers en partners van PwC zich behoren te gedragen en zaken dienen te doen in uiteenlopende omstandigheden en situaties. Het is dus een gedragscode volgens onze eigen waarden en normen. Wij zijn ons er immers van bewust dat de externe en interne regels niet alle mogelijke situaties en gedrag van medewerkers kunnen afdekken. Het gaat erom dat de principes op basis waarvan wij werken duidelijk en doorleefd zijn. De door alle medewerkers onderschreven Code of Conduct is gebaseerd op de kernwaarden Excellence, Teamwork en Leadership. Om de kennis en toepassing van deze gedragscode te stimuleren maakt hij deel uit van trainingen voor alle nieuwe medewerkers in het kader van ons Learning en Development-programma (L&D). Ook worden de gedragscode en de dilemma’s bij het hanteren daarvan behandeld bij L&D-activiteiten op het gebied van leiderschap, managementdevelopment en communicatievaardigheden.

De juridische structuur van PricewaterhouseCoopers in Nederland is onderstaand weergegeven.

Member firms kunnen ook deelnemen aan regionale verbanden ter stimulering van samenwerking en toepassing van gemeenschappelijke strategieën, risico- en kwaliteitsstandaarden. Behalve lid van het internationale netwerk is PricewaterhouseCoopers B.V. ook lid van PricewaterhouseCoopers Eurofirms C.V.B.A. (Eurofirms), een in België gevestigde coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid die eveneens als member firm is verbonden aan PwCIL.

Country Admissions Committee (CAD) Het CAD is een adviesorgaan van de RvB en de LoS-Boards voor de benoeming van nieuwe partners en directors. Het CAD kent een kamer per LoS met een onafhankelijke voorzitter. De voorzitter van het CAD wordt benoemd door de RvB, de leden worden benoemd door de LoS-Boards, voor maximaal twee termijnen van vier jaar. De voorzitter en de leden hebben geen bestuursfuncties. Het CAD richt zich vooral op de persoonlijke kwaliteiten van de professional in relatie tot het normprofiel voor partners en directors van PwC. Besluiten tot benoeming van nieuwe partners legt de RvB voor aan de AV, vergezeld van een advies van de LOB op basis van een positief voorstel van de LoS-Board en vergezeld van een positief advies van het CAD.

Integriteit Integer handelen door onze bestuurders, partners en medewerkers wordt onder meer gewaarborgd door toepassing van de: • Code of Conduct; • Klacht- en Meldingsregeling.

132

Klacht- en Meldingsregeling De Klacht- en Meldingsregeling vloeit voort uit de Code of Conduct en combineert de procedure omtrent klachten in de persoonlijke sfeer met een procedure voor het melden van vermoedens van zakelijke misstanden of incidenten. Het is kort gezegd een geïntegreerde benadering van zaken die in strijd zijn met de Code of Conduct of met de eisen van goed fatsoen. Een melding kan zowel intern als extern (door een derde) worden gedaan. De regeling bevat uitgewerkte procedures inclusief de beschrijving van taken en bevoegdheden van de betrokken personen en de gremia die hiervoor zijn benoemd c.q. ingesteld, zoals de Klachtencommissie en de Business Conduct Commissie.

Vertrouwenspersonen In onze organisatie zijn meer dan 15 vertrouwenspersonen aangesteld die degenen begeleiden die een melding hebben gedaan of een klacht hebben ingediend. De desbetreffende commissies adviseren rechtstreeks aan de RvB over de in behandeling genomen klachten of meldingen. De RvB neemt hierover vervolgens een beslissing. Hiermee benadrukken wij dat we er belang aan hechten dat eventuele misstanden in onze organisatie vertrouwelijk aan de orde kunnen worden gesteld, zodat tijdig passende maatregelen genomen kunnen worden.


Aandeelhouders

Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. 100%

Activiteiten


100% PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

100% PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V.

100% PricewaterhouseCoopers Advisory N.V.

De aandelen van Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. worden gehouden door besloten vennootschappen van beroepsbeoefenaren (Partner B.V.’s). Deze B.V.’s hebben met Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. een zogeheten aansluitingsovereenkomst gesloten. De aansluitingsovereenkomst houdt in dat de B.V. de beroepsbeoefenaar ter beschikking stelt ter uitoefening van een beroep als omschreven bij de activiteiten.

Organisatiestructuur van het internationale netwerk Holding PricewaterhouseCoopers Nederland B.V. en PricewaterhouseCoopers B.V. maken deel uit van het internationale PricewaterhouseCoopers-netwerk. Elke nationale organisatie die is verbonden aan dit netwerk (hierna member firm genaamd) vormt een afzonderlijke en onafhankelijke juridische entiteit met een lokale eigendomsstructuur en aansturing. Member firms verenigen zich door deelname in PricewaterhouseCoopers International Limited (PwCIL), een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde company limited by guarantee, die op bepaalde terreinen een coördinerende rol vervult, bijvoorbeeld op het terrein van risico- en kwaliteitsmanagement.

De zakelijke dienstverlening van PwC is verdeeld in de volgende drie Lines of Service: • Assurance; • Tax & Human Resource Services; • Advisory. Deze activiteiten zijn ondergebracht in de deelnemingen: • PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.; • PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V.; • PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. Specifieke branchekennis en expertise van onze professionals zijn gebundeld in marktsegmenten en Industry-sectoren.

Bestuurlijke verantwoordelijkheid LoS De bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de diverse Lines of Service (LoS) is voorbehouden aan de LoS-Boards, die tevens de Directie vormen van de vennootschappen: • PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.; • PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V.; • PricewaterhouseCoopers Advisory N.V.

PwCIL verricht zelf geen diensten ten behoeve van of aan klanten. Alle diensten worden verricht door de individuele member firms voor eigen rekening en verantwoording en daardoor niet namens PwCIL. U vindt een uitgebreide beschrijving van onze internationale structuur in het transparantieverslag.


133

Informatie over PwC

De samenstelling van deze directies is als volgt (1 juli 2007 tot en met 30 juni 2008): • Assurance Board, tevens Directie PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.: Ruud Dekkers (voorzitter), Steef Klop (Private Companies), Jan Stael (PIE, Public Sector en Quality & Risk), Peter van Mierlo (Human Capital en Finance); • Tax & HRS Board, tevens Directie PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V.: Fons Hoogeveen (voorzitter), George de Soeten (PIE), Jac Veeger (PC en PS); sinds 1 oktober 2007 zijn Walter de Zeeuw (Human Capital en Business Development) en Anita Blank-Nijboer (Quality & Risk en Finance) toegetreden tot de Tax & HRS Board en is Ron Unger als bestuurder uitgetreden; • Advisory Board, tevens Directie PricewaterhouseCoopers Advisory N.V.: Arno Pouw (voorzitter), Hans Borghouts (Business Development en Knowledge Management), Jan Maarten van der Meulen (Operations en Finance), Robbert-Jan Poerstamper (Human Capital en Quality & Risk).

Bedrijfsvoering De LoS zijn operationeel ingedeeld naar businessunits. De businessunits worden geleid door Management Teams, die bestaan uit een Business Unit Leader, een HC-partner en een Quality Assurance Partner.

Marktsegmenten Op bestuurlijk niveau vindt besluitvorming en kennisoverdracht op het gebied van de segmenten Public Interest Entities (PIE), Private Companies (PC), Public Sector (PS) en de Transactions Group (TG) plaats. Vanuit de RvB stuurt Arno Pouw de Industry Leaders en de leider van de Transactions Group aan.

Public Interest Entities (PIE)

Tot het marktsegment Public Interest Entities (PIE) rekenen wij de grote beursgenoteerde bedrijven en andere grote internationale ondernemingen.

Private Companies (PC)

Tot het marktsegment Private Companies (PC) rekenen wij ondernemingen die niet beursgenoteerd zijn. Het gaat om familiebedrijven en regionale ondernemingen en instellingen.

Public Sector (PS)

De Public Sector (PS) omvat overheids- en semioverheidsinstellingen en ondernemingen in de zorgsector, die veelal een gereguleerd karakter hebben. Het gaat om zowel nationale als lokale overheden, maar we doen ook internationale werkzaamheden, zoals voor internationale publieke organisaties.

Transactions Group (TG)

De Transactions Group (TG) bestaat uit ongeveer tweehonderd professionals uit alle Lines of Service, die zich hebben gespecialiseerd in het geven van advies omtrent fusies en overnames. De Transactions Group biedt ondersteuning bij acquisities (zoals overnameonderzoeken), kapitaalmarkttransacties (zoals beursintroducties), waarderingsproblematiek en fiscale advisering inclusief personeelsaangelegenheden.

Industry Leadership in Nederland

Vestigingen

De Industry Leaders hebben primaire verantwoordelijkheid voor de marktbewerking in het segment PIE. Per Industry is een Industry Leader benoemd. Wij kennen de volgende Industry-sectoren: • Consumer and Industrial Products & Services (CIPS). Hiertoe behoren handelsbedrijven en productiebedrijven van industriële en consumentengoederen. Ook vallen in deze sector bedrijven in de farmacie, de bouw, transport en logistiek, bedrijven in de autobranche en de zakelijke dienstverlening. De Industry Leader is Sytso Boonstra. • Technology, Information & Communication, Entertainment & Media (TICE). Deze marktsector omvat bedrijven in technologie, telecommunicatie, entertainment en media, evenals biotechnologische bedrijven en ondernemingen met bijzonder groeipotentieel. De Industry Leader van TICE is Frits Litjens. • Financial Services (FS). Hieronder vallen financiële instellingen, zoals banken, kredietinstellingen, pensioenfondsen en (zorg)verzekeraars, maar ook vastgoedbedrijven en vermogensbeheerders. De Industry Leader is Emile Rondhout. • Energy, Utilities & Mining (EU&M). In deze sector zijn afval-, water-, olie-, gas- en elektriciteitsbedrijven ingedeeld. De Industry Leader van EU&M is Aad Groenenboom.

De vestigingsleiders zijn verantwoordelijk voor de marktbewerking in het PC-segment, als volgt: • Alkmaar: John Pannekeet • Almere: Gijsbert Turkenburg • Amsterdam: Jan Sebel • Arnhem: Richard Venderbosch • Breda: Ton Vercammen • Den Haag: Eric de Jong • Eindhoven: Wim Kraaijeveld • Goes: Leon de Zwart • Groningen: Douwe Plantinga • Hengelo: Gert-Jan Oude Voshaar • Leeuwarden: Almar van Keulen • Maastricht: Richard Dohmen • Rotterdam: Michel Adriaansens • Tilburg: Igor Burger • Utrecht: Richard Kraan • Zwolle: Jan Boom Periodiek vindt een vestigingsleidersoverleg plaats. Dit overleg bestaat uit de vestigingsleiders van alle PwC-kantoren en het Private Companies Management Team.

Peter van Driel is verantwoordelijk voor het marktsegment Public Sector. De Transactions Group wordt geleid door Peter van Mierlo.

Het Private Companies Management Team stuurt de vestigingsleiders en daarmee de marktbewerking, besluitvorming en kennisoverdracht voor dit marktsegment aan. Het team is samengesteld uit vertegenwoordigers uit de LoS-Boards en wordt voorgezeten door Fons Hoogeveen. Het marktsegment PS wordt aangestuurd door Fons Hoogeveen en Arno Pouw in verband met de combinatie van de geografische spreiding en de relevante Industryexpertise.

134



135

Informatie over PwC

Raad van Bestuur Arno Pouw (1959) trad in 1985 als accountant in dienst bij een van de rechtsvoorgangers en is sinds 1993 partner. Gedurende de periode 1999-2004 was hij verantwoordelijk voor de Industry-sector Financial Services. In 2004 werd hij benoemd tot voorzitter van de Advisory Board. Sinds 1 juli 2006 is hij lid van de Raad van Bestuur en voorzitter van de Directie van PricewaterhouseCoopers Advisory N.V.

Jos Nijhuis (1957) startte zijn carrière in 1980 als accountant bij een van de rechtsvoorgangers van de huidige organisatie en is sinds 1989 partner. Op 7 februari 2001 werd hij benoemd tot vice-voorzitter van de Raad van Bestuur en sinds 19 april 2002 is hij voorzitter van de Raad van Bestuur. Portefeuille: • Lid Eurofirms Executive Committee • Lid Eurofirms Board • Strategie • Corporate Affairs/externe woordvoering • Partner Affairs en Partner Development • Corporate Responsibility • Diversity

Portefeuille: • Advisory • Marktsegmenten Public Interest Entities en Public Sector • Transactions Group • Online Knowledge Management Datum benoeming: 1 juli 2006 Einde zittingstermijn: 30 juni 2010, herbenoembaar

Datum benoeming: 1 januari 2005 Einde zittingstermijn: 31 december 2008, doch aftredend per 30 september 2008 Robert Swaak is als zijn opvolger voorgedragen aan de Algemene Vergadering.

Ruud Dekkers (1959) trad in 1981 bij een van de rechtsvoorgangers in dienst en is sinds 1988 partner. Vanaf 1994 was hij lid van het bestuur van een van de rechtsvoorgangers. Vanaf 1998 is hij lid van de Assurance Board en sinds 2001 voorzitter van de Directie van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. en lid van de Raad van Bestuur.

Robert Swaak (1960) trad in 1988 als accountant in dienst bij een van de rechtsvoorgangers en is sinds 1998 partner. Van 2004 tot en met 30 juni 2006 is hij lid geweest van de Assurance Board. Sinds 1 juli 2006 is hij in de rol van CFO en COO lid van de Raad van Bestuur en verantwoordelijk voor de portefeuille Human Capital.

Portefeuille: • Assurance • Quality & Risk • Werkgeversvertegenwoordiger bij OR

Portefeuille: • Human Capital • Chief Financial Officer • Chief Operating Officer

Datum benoeming: 1 november 2005 Einde zittingstermijn: 31 oktober 2009, niet meer herbenoembaar

Datum benoeming: 1 juli 2006 Einde zittingstermijn: 30 juni 2010, herbenoembaar

Fons Hoogeveen (1961) trad in 1985 als belastingadviseur in dienst bij een van de rechtsvoorgangers en is sinds 1995 partner. In januari 2003 werd hij lid van de Tax & HRS Board. Sinds 1 januari 2004 is hij lid van de Raad van Bestuur en voorzitter van de Directie van PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. Portefeuille: • Tax & HRS • Marktsegment Private Companies en Public Sector • Business Development • Marketing & Communicatie Datum benoeming: 1 januari 2008 Einde zittingstermijn: 31 december 2011, niet meer herbenoembaar

136



137

Informatie over PwC

Begrippenlijst

138

AFM AFS ARM manual AVAS

Autoriteit Financiële Markten Authorisation for Service Assurance Risk Management manual Accounting and Valuation Advisory Services

BDMC BMG&D Bta BU BUL

Business Development, Marketing & Communicatie Beoordeling, Mapping, Goalsetting & Development Besluit toezicht accountantsorganisaties businessunit Business Unit Leader

CAD CCTB CDM CDP CEM CFO CIPS Client Selectivity Code of Conduct CO COO Compliance Compliance Officer CR

Country Admissions Committee Common Consolidated Tax Base Clean Development Mechanism Carbon Disclosure Project Client & Engagement Management Chief Financial Officer Consumer and Industrial Products & Services acceptatie en continuering van klantenrelatie en opdracht gedragscodes binnen PwC Compliance Office Chief Operating Officer naleving van voorschriften functionaris belast met het toezicht op naleving van voorschriften Corporate Responsibility

EU&M

Energy, Utilities & Mining

FS

Financial Services

GHG Indicator GRI

Greenhouse Gas indicator Global Reporting Initiative

HC HRS

Human Capital Human Resource Services

IFA IFAC IFRS IHMQ ISQC1

International Fiscal Association International Federation of Accountants International Financial Reporting Standards International Institute for Health Management and Quality International Standards on Quality Control 1 (kwaliteitsstandaarden voor accountantsorganisaties)

KM KPI

Knowledge Management Key Performance Indicators


L&D LOB LoS

Learning en Development Local Oversight Board Line of Service

M&A MOT

Mergers & Acquisitions Melding Ongebruikelijke Transacties (wet-)

NO

National Office

OOB

Organisaties van Openbaar Belang

PC PCAOB PIE PS PwC PwCIL

Private Companies Public Company Accounting Oversight Board Public Interest Entity Public Sector PricewaterhouseCoopers PricewaterhouseCoopers International Limited

Q&R QAP QAS QRP

Quality & Risk Quality Assurance Partner Quality Assurance System Quality Review Partner

RI&E

Risico Inventarisatie en Evaluatie

SOx SPA Stakeholder Sustainability

Sarbanes-Oxley Systems & Process Assurance belanghebbende duurzaamheid

TG TICE TMAS Transferpricing TS TTC(F)

Transactions Group Technology, Information, Communication, Entertainment & Media Tax Management & Accounting Services (bepalen van) interne verrekenprijs Transaction Services Total Tax Contribution (Framework)

UNEP US GAAS

United Nations Environment Programme United States Generally Accepted Auditing Standards

VBDO

Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling

WID Wta

Wet Identificatie bij Dienstverlening Wet toezicht accountantsorganisaties

XBRL

eXtensible Business Reporting Language


139

Informatie over PwC

GRI-tabel

Nr. GRI-omschrijving

blz.

GRI Inhoudsopgave


3.12

blz.

Tabel waarin staat waar in het verslag de standaardonderdelen van de informatievoorziening te vinden zijn.

140-147

GRI-tabel

108-109

Assurance

Assurance Strategie en analyse

3.13

1.1

Een verklaring van de hoogste beslissingsbevoegde van de organisatie over de relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie.

1.2

Beschrijving van belangrijke gevolgen, risico’s en mogelijkheden.

5-9

Voorwoord: Een nieuwe werkelijkheid

Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid

Marktontwikkeling en strategie

Bestuursstructuur

Organisatieprofiel 2.1

Naam van de organisatie.

133

Onze organisatie

2.2

Voornaamste merken, producten en/of diensten.

25

Dienstverlening

2.3

Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van divisies, werkmaatschappijen, dochterondernemingen en samenwerkingsverbanden.

115


2.4

Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie.

148

Colofon

2.5

Het aantal landen waar de organisatie actief is en namen van landen met ofwel grootschalige activiteiten, ofwel met specifieke relevantie voor de duurzaamheidskwesties die in het verslag aan de orde komen.

-

115

4.1

De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het hoogste bestuurslichaam en verantwoordelijk zijn voor specifieke taken, zoals het bepalen van de strategie of het overzicht over de organisatie.

4.2

Geef aan of de voorzitter van het hoogste bestuurslichaam eveneens een leidinggevende functie heeft (en, zo ja, zijn/haar functie binnen het kader van de organisatie en de redenen voor deze situatie).

136-137

4.3

Voor organisaties met een enkelvoudige bestuursstructuur: vermeld het aantal onafhankelijke en/of niet-leidinggevende leden van het hoogste bestuurs lichaam.

-

PwC heeft geen enkelvoudige bestuursstructuur

4.4

Mechanismen die aandeelhouders en medewerkers de gelegenheid geven om aanbevelingen te doen aan of medezeggenschap uit te oefenen op het hoogste bestuurslichaam.

88-131

Dialoog met onze stakeholders Algemene Vergadering

4.5

Een koppeling tussen vergoedingen voor leden van het hoogste bestuurslichaam, topmanagers en leidinggevenden (met inbegrip van vertrekregelingen) en de prestaties van de organisatie (met inbegrip van sociale en milieugerelateerde prestaties).

-

4.6

Processen waarmee het hoogste bestuurslichaam waarborgt dat strijdige belangen worden vermeden.

131-132

Corporate Governance

4.7

Proces voor het bepalen van de kwalificaties en expertise van de leden van het hoogste bestuurslichaam voor het sturen van de strategie van de organisatie aangaande economische, milieugerelateerde en sociale onderwerpen.

37 131-132

Remuneratie Corporate Governance

4.8

Intern ontwikkelde missie- of beginselverklaringen, gedragscodes en uitgangspunten die van belang zijn voor de economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met vermelding van de mate van invoering ervan.

132

Code of Conduct

4.9

Procedures van het hoogste bestuurslichaam voor het overzien van de inventarisatie en het beheer door de organisatie van economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met inbegrip van relevante risico’s en mogelijkheden en naleving van of conformiteit met internationaal overeengekomen standaarden, gedragscodes en principes.

88 86

CR Office Over ons maatschappelijk verslag

4.10

Processen voor het evalueren van de eigen prestaties van het hoogste bestuurslichaam, in het bijzonder betreffende economische, milieugerelateerde en sociale prestaties.

Binnenzijde frontcover Juridische en organisatorische structuur

2.6

Eigendomsstructuur en de rechtsvorm.

2.7

Afzetmarkten (geografische verdeling, sectoren die worden bediend en soorten klanten/begunstigden).

-

Binnenzijde frontcover

2.8

Omvang van de verslaggevende organisatie.

3

Kerncijfers

2.9

Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat betreft omvang, structuur of eigendom.

-

Geen significante veranderingen

2.10

Ontvangen onderscheidingen die tijdens de verslagperiode werden toegekend.

-

Geen

Verslagparameters Verslagprofiel 3.1

Verslagperiode (bijvoorbeeld fiscaal jaar of kalenderjaar) waarop de verstrekte informatie betrekking heeft.

3.2

Datum van het meest recente verslag (indien van toepassing).

3.3

Verslaggevingscyclus (jaarlijks, tweejaarlijks, etc.).

3.4

Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan.

86

Over ons maatschappelijk verslag

-

Voorwoord: Een nieuwe werkelijkheid

86


148

Colofon

Reikwijdte en afbakening van het verslag Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag.

86


3.6

Afbakening van het verslag.

86


3.7

Vermeld eventuele specifieke beperkingen voor de reikwijdte of afbakening van het verslag.

86


3.8

Basis voor verslaggeving over samenwerkingsverbanden, dochterondernemingen in gedeeltelijke eigendom, gehuurde faciliteiten, uitbestede activiteiten of andere entiteiten die de vergelijkbaarheid tussen verschillende verslagperioden of verslaggevende organisaties aanzienlijk beïnvloeden.

86

3.9

De technieken en berekeningsgrondslagen voor gegevensmetingen, waaronder de voor schattingen gebruikte aannames en de technieken die zijn toegepast op de samenstelling van de indicatoren en overige informatie in het verslag.

86

3.10

Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen van eerder verstrekte informatie (bijvoorbeeld fusies of overnames, verandering van referentiejaar of verslaggevingsperiode en veranderingen met betrekking tot de aard van de activiteiten of de meetmethoden).

86

Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes ten aanzien van reikwijdte, afbakening of meetmethoden die voor het verslag zijn toegepast.

86

Geheel aan voldaan 140

Gedeeltelijk aan voldaan

115


Raad van Bestuur

Er is geen koppeling tussen vergoedingen en sociale en milieugerelateerde prestaties

88 85-104

CR Office Doelstellingen

Risicofactoren Prioriteiten

Verplichtingen in verband met externe initiatieven

3.5

3.11

Beleid en huidige praktijk met betrekking tot het betrekken van externe assurance van het verslag.

Wordt niet over gerapporteerd



4.11

Toelichting over de toepassing van het voorzorgsprincipe door de verslaggevende organisatie.

32-33 87

4.12

Extern ontwikkelde economische, milieugerelateerde en sociale handvesten, principes of andere initiatieven die de organisatie onderschrijft.

86


4.13

Lidmaatschap van verenigingen.

94

Maatschappelijk debat

Overleg met belanghebbenden 4.14

Lijst van groepen belanghebbenden die de organisatie heeft betrokken.

89-90

Acht prioriteiten

4.15

Basis voor inventarisatie en selectie van belanghebbenden die moeten worden betrokken.

88-89

Dialoog met onze stakeholders

4.16

Benadering van het betrekken van belanghebbenden, waaronder de frequentie ervan per type en groep belanghebbenden.

88-89


4.17

De voornaamste onderwerpen en vraagstukken die naar voren zijn gekomen door de betrokkenheid van belanghebbenden en hoe de organisatie hierop heeft gereageerd, onder meer via haar verslaggeving.

88-89




Geheel aan voldaan



Niet relevant voor PwC

Niet relevant voor PwC PricewaterhouseCoopers B.V.


141

Informatie over PwC


blz.


Managementbenadering Doelen en resultaten

3 7 38

Kerncijfers Strategie Toekomstverwachtingen

DMA

Beleid

5 7 25

Marktontwikkeling en strategie Strategie Dienstverlening

DMA

Verantwoordelijkheid

-

Raad van Bestuur

DMA

Training

-

PwC heeft geen training gegeven op het gebied van de economische impact. Wel trainen we onze mensen in zaken als onafhankelijkheid en integriteit.

DMA

Bewaking vervolgacties

-

Raad van Bestuur

DMA

Overige contextuele informatie

32-33 38

Risicofactoren Toekomstverwachtingen

Aspect: Economische prestaties

EC1

Directe economische waarden die zijn gegenereerd en gedistribueerd, waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, donaties en overige maatschappelijke investeringen, ingehouden winst en betalingen aan kapitaalverstrekkers en overheden.

3 95

Kerncijfers Onze impact op de samenleving (Total Tax Contribution)

EC2

Financiële implicaties en andere risico’s en mogelijkheden voor de activiteiten van de organisatie als gevolg van klimaatverandering.

103


EC3

Dekking van de verplichtingen in verband met het vastgestelde uitkeringenplan van de organisatie.

51

Pensioenen

EC4

blz.

Aspect: Materialen

Economische prestatie-indicatoren

DMA

Significante financiële steun van een overheid.

-

PwC ontvangt geen financiële steun van overheden

Aspect: Marktaanwezigheid

EN1

Totale hoeveelheid gebruikte materialen naar gewicht of volume.

EN2

Percentage van de gebruikte materialen dat bestaat uit afval uit externe bronnen.

106-107 -

Aspect: Energie 106-107

EN3

Direct energieverbruik door primaire energiebron.

EN4

Indirect energieverbruik door primaire bron.

EN5

Energie die bespaard is door besparingen en efficiëntieverbeteringen.

EN6

Initiatieven ten behoeve van energie-efficiënte of op duurzame energie gebaseerde producten en diensten, evenals verlagingen van de energie-eisen als resultaat van deze initiatieven.

EN7

Initiatieven ter verlaging van het indirecte energieverbruik en reeds gerealiseerde verlaging.

103 106-107 104

EN8

Totale wateronttrekking per bron.

-

EN9

Waterbronnen waarvoor wateronttrekking significante gevolgen heeft.

-

EN10

Percentage en totaalvolume van gerecycled en hergebruikt water.

-

Aspect: Biodiversiteit EN11

Locatie en oppervlakte van land dat eigendom is, gehuurd wordt, beheerd wordt in of grenst aan beschermde gebieden en gebieden met een hoge biodiversiteitswaarde buiten beschermde gebieden.

-

EN12

Beschrijving van significante gevolgen van activiteiten, producten en diensten op de biodiversiteit in beschermde gebieden en gebieden met een hoge biodiversiteitswaarde buiten beschermde gebieden.

-

EN13

Beschermde of herstelde habitats.

-

EN14

Strategieën, huidige maatregelen en toekomstige plannen voor het beheersen van de gevolgen van de biodiversiteit.

-

EC6

Beleid, methoden en deel van uitgaven betreffende lokaal gevestigde leveranciers op belangrijke bedrijfslocaties.

-

EN15

-

EC7

Procedures voor lokale personeelswerving en aandeel van het topkader dat afkomstig is uit de lokale gemeenschap op belangrijke bedrijfslocaties.

Aantal op de rode lijst van de IUCN vermelde soorten en soorten op nationale beschermingslijsten met habitats in gebieden binnen de invloedssfeer van bedrijfsactiviteiten, ingedeeld naar hoogte van het risico van uitsterven.

-

Aspect: Luchtemissies, afvalwater en afvalstoffen

Aspect: Indirecte economische effecten Ontwikkeling en gevolgen van investeringen in infrastructuur en diensten die voornamelijk ten behoeve van het algemeen nut worden geboden door middel van verplichtingen van commerciële aard, dan wel in natura of pro bono.

25 94 96

Dienstverlening Maatschappelijk debat CR-projecten

Inzicht in en beschrijving van significante indirecte economische gevolgen, waaronder de omvang ervan.

25 94 96

Dienstverlening Maatschappelijk debat CR-projecten

Milieu prestatie-indicatoren Managementbenadering 106-107 85-104

Doelen en resultaten

87 103

DMA

Beleid

DMA


-

Kerncijfers maatschappelijk verslag Doelstellingen Acht prioriteiten Onze impact op het milieu

Training

-

PwC heeft geen training gegeven op het gebied van de milieu-impact

DMA

Bewaking en vervolgacties

-

CR Officer

DMA

Overige relevante contextuele informatie

Geheel aan voldaan

142



106-107


104 106-107

Klimaatneutraal Kerncijfers maatschappelijk verslag

104 106-107

Papierverbruik Kerncijfers maatschappelijk verslag

EN16

Totale directe en indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht.

EN17

Andere relevante indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht.

EN18

Initiatieven ter verlaging van de emissie van broeikasgassen en gerealiseerde verlagingen.

EN19

Emissie van ozonafbrekende stoffen naar gewicht.

EN20

NO, SO en andere significante luchtemissies naar type en gewicht.

EN21

Totale waterafvoer naar kwaliteit en bestemming.

EN22

Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode.

EN23

Totaal aantal en volume van significante lozingen.

-

EN24

Gewicht van getransporteerd, geïmporteerd, geëxporteerd of verwerkt afval dat als gevaarlijk geldt op grond van bijlage I, II, III en VIII van de Conventie van Bazel en het percentage afval dat internationaal is getransporteerd.

-

EN25

Benaming, grootte, beschermingsstatus en biodiversiteitswaarde van wateren en gerelateerde habitats die significante gevolgen ondervinden van de waterafvoer en -afvloeiing van de verslaggevende organisatie.

-

CR Officer

DMA

103

Klimaatneutraal

Aspect: Water

-

DMA

Onze impact op het milieu Kerncijfers maatschappelijk verslag

-

Spreiding in de verhouding tussen het standaard aanvangssalaris en het lokale minimumloon op belangrijke bedrijfslocaties.

EC9


-

EC5

EC8


Geheel aan voldaan








143

Informatie over PwC


blz.


Aspect: Producten en diensten Initiatieven ter compensatie van de milieugevolgen van producten en diensten en de omvang van deze compensatie.

EN27

Percentage producten dat is verkocht en waarvan de verpakking is ingezameld, naar categorie.

103 106-107


-

LA10

Gemiddeld aantal uren dat een medewerker per jaar besteedt aan opleidingen, onderverdeeld naar werknemerscategorie.

106-107


LA11

Programma’s voor competentiemanagement en levenslang leren die de blijvende inzetbaarheid van medewerkers garanderen en hen helpen bij het afronden van hun loopbaan.

106-107


LA12

Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht omtrent prestatie- en loopbaanontwikkeling.

Aspect: Naleving Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van milieuwet- en -regelgeving.

-

Significante milieugevolgen van het transport van producten en andere goederen en materialen die worden gebruikt voor de activiteiten van de organisatie en het vervoer van personeelsleden.

103 106-107


Aspect: Algemeen EN30

-

Totale uitgaven aan en investeringen in milieubescherming naar type.

106-107 85-104 87 99 100

DMA

Beleid

DMA


Samenstelling van bestuurslichamen en onderverdeling van medewerkers per categorie, naar geslacht, leeftijdsgroep, het behoren tot een bepaalde maatschappelijke minderheid en andere indicatoren van diversiteit.

106-107

LA14

Verhouding tussen basissalarissen van mannen en vrouwen per medewerkerscategorie.

-

Kerncijfers maatschappelijk verslag Doelstellingen Acht prioriteiten Verantwoord leiderschap Impact op onze mensen

-

Human Capital Director

DMA

Training

-

PwC heeft geen training gegeven op het gebied van arbeids omstandigheden. Training voor onze sociale impact is nog niet structureel ingebed.

DMA


-

Human Capital Director CR Officer

DMA


99

Onze impact op mensen

Aspect: Werkgelegenheid LA1

Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio.

106-107


LA2

Totaal aantal en snelheid van personeelsverloop per leeftijdsgroep, geslacht en regio.

106-107


LA3

Uitkeringen aan voltijdmedewerkers die niet beschikbaar zijn voor deeltijdmedewerkers, per grootschalige activiteit.

-

LA4

Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsovereenkomst valt.

-

LA5

Minimale opzegtermijn(en) in verband met operationele veranderingen, inclusief of dit wordt gespecificeerd in collectieve overeenkomsten.

-

LA7

Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagen- en verzuimcijfers en het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio.

LA8

Opleidings-, trainings-, advies-, preventie- en risicobeheersingsprogramma’s ten behoeve van personeelsleden, hun families of omwonenden in verband met ernstige ziekten.

LA9

Afspraken over arbo-onderwerpen vastgelegd in formele overeenkomsten met vakbonden.

Geheel aan voldaan

144



Kerncijfers maatschappelijk verslag Doelstellingen


DMA

Beleid

DMA


-

Ethics and Business Conduct partner

DMA

Training

-

PwC heeft geen training gegeven op het gebied van de impact op mensenrechten

DMA


-

Ethics and Business Conduct partner CR Officer

DMA


-

Er is geen relevante contextuele informatie

91 131

Cultuur, ethiek en waarden Corporate Governance

Aspect: Investerings- en inkoopbeleid HR1

Percentage van en totaal aantal aanmerkelijke investeringsovereenkomsten waarin clausules over mensenrechten zijn opgenomen of waarvan de naleving van de mensenrechten is getoetst.

-

HR2

Percentage belangrijke leveranciers en aannemers die getoetst zijn op naleving van de mensenrechten en op getroffen maatregelen.

-

HR3

Totaal aantal uren personeelstraining over beleid en procedures betreffende aspecten van mensenrechten die relevant zijn voor de activiteiten, met inbegrip van het percentage van het personeel dat de trainingen gevolgd heeft.

-

Aspect: Verbod op discriminatie HR4

106-107

Totaal aantal gevallen van discriminatie en de getroffen maatregelen.


Aspect: Vrijheid van vereniging en collectieve arbeidsonderhandelingen

Aspect: Gezondheid en veiligheid LA6

106-107 85-104

DMA

Aspect: Verhouding tussen werkgever en werknemer

Percentage van het totale personeelsbestand dat is vertegenwoordigd in formele gezamenlijke arbo-commissies van werkgevers en werknemers die bijdragen aan de controle op en advies over arbo-programma’s.


Managementbenadering

Managementbenadering Doelen en resultaten

LA13

Sociale prestatie-indicatoren: Mensenrechten

Sociale prestatie-indicatoren: Arbeidsomstandigheden en indicatoren voor volwaardig werk

DMA

-

Aspect: Diversiteit en kansen

Aspect: Transport EN29

blz.

Aspect: Opleiding en onderwijs

EN26

EN28

HR5

-

106-107

106-107



Activiteiten waarvan is vastgesteld dat daarbij een aanzienlijk risico zou kunnen gelden voor het recht op de uitoefening van de vrijheid van vereniging en collectieve arbeidsonderhandelingen, alsmede de maatregelen die zijn getroffen ter ondersteuning van deze rechten.

Aspect: Kinderarbeid HR6

Activiteiten waarvan is vastgesteld dat er een aanzienlijk risico is van gevallen van kinderarbeid, alsmede de maatregelen die zijn getroffen gericht op de uitbanning van kinderarbeid.

Geheel aan voldaan

-

-



-





145

Informatie over PwC


blz.


Aspect: Gedwongen en verplichte arbeid HR7

Sociale prestatie-indicatoren: Productverantwoordelijkheid

Activiteiten waarvan is vastgesteld dat er een aanzienlijk risico is van gevallen van gedwongen of verplichte arbeid, alsmede de maatregelen die zijn getroffen gericht op de uitbanning van gedwongen of verplichte arbeid.

Managementbenadering

-

106-107 85-104

Percentage van het beveiligingspersoneel dat training heeft gevolgd in het beleid of de procedures van de organisatie betreffende aspecten van de mensenrechten die relevant zijn voor de activiteiten.


DMA

Beleid

DMA


-

Lines of Service-Boards

DMA

Training

-

PwC heeft geen training gegeven op het gebied van productverantwoordelijkheid

DMA


-

Lines of Service-Boards, CR Officer

DMA


91 131

-

Aspect: Rechten van de inheemse bevolking HR9

Totaal aantal gevallen van overtreding van de rechten van de inheemse bevolking, alsmede de getroffen maatregelen.

-

Sociale prestatie-indicatoren: Maatschappij Managementbenadering 106-107 85-104


DMA


DMA

Beleid

DMA


-

CR Officer

DMA

Training

-

PwC heeft geen training gegeven op het gebied van de impact op de maatschappij

DMA


-

CR Officer

DMA


87 96

94

Acht prioriteiten CR-projecten

Onze impact op de samenleving

Aard, reikwijdte en effectiviteit van alle programma’s en methoden die de effecten van de activiteiten op gemeenschappen bepalen en beheren, waaronder vestiging, activiteiten en vertrek.

-

Aspect: Corruptie SO2

Percentage van en totaal aantal bedrijfseenheden geanalyseerd op corruptiegerelateerde risico’s.

-

SO3

Percentage van het personeel dat training in anticorruptiebeleid en -procedures van de organisatie heeft gevolgd.

-

SO4

Maatregelen die zijn getroffen naar aanleiding van gevallen van corruptie.

-

Standpunten betreffende publiek beleid en deelname aan de ontwikkeling ervan, evenals lobbyen.

87 94

SO6

Totale waarde van financiële en in-natura-bijdragen aan politieke partijen, politici en gerelateerde instellingen per land.

-

Acht prioriteiten Maatschappelijk debat Niet voorgekomen in 2007/2008

PR1

Levensduurstadia waarin de gevolgen van producten en diensten voor gezondheid en veiligheid worden beoordeeld met het oog op verbetering en het percentage van belangrijke producten dienstencategorieën die aan dergelijke procedures onderhevig zijn.

-

PR2

Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende gevolgen voor gezondheid en veiligheid van producten en diensten gedurende de levensduur, naar type resultaat.

-

Aspect: Etikettering van producten en diensten PR3

Type informatie over producten en diensten dat verplicht wordt gesteld door procedures en het percentage van belangrijke producten en diensten die onderhevig zijn aan dergelijke informatie-eisen.

-

PR4

Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende informatie over en etikettering van producten en diensten, naar type resultaat.

-

PR5

Beleid ten aanzien van klanttevredenheid, met inbegrip van resultaten van onderzoeken naar de klanttevredenheid.

Totaal aantal rechtszaken vanwege concurrentiebelemmerend gedrag, antikartel- en monopolistische praktijken, alsmede de resultaten van deze rechtszaken.

146

Programma’s voor de naleving van wetten, standaarden en vrijwillige codes met betrekking tot marketingcommunicatie, waaronder reclame, promotie en sponsoring.

-

PR7

Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende marketingcommunicatie, waaronder reclame, promotie en sponsoring, naar type resultaat.

-



Aspect: Privacy van klanten PR8

Totaal aantal gegronde klachten over inbreuken op de privacy van klanten en het kwijtraken van klantgegevens.

Monetaire waarde van significante boetes wegens het niet-naleven van weten -regelgeving betreffende de levering en het gebruik van producten en diensten.

Geheel aan voldaan

Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van weten -regelgeving.

Geheel aan voldaan

PR6

PR9

-

Aspect: Naleving SO8

88

-

Aspect: Naleving

Aspect: Concurrentiebelemmerend gedrag SO7


Aspect: Marketing

Aspect: Publiek beleid SO5

88

Cultuur, ethiek en waarden Corporate Governance

Aspect: Gezondheid en veiligheid van consumenten

Aspect: Gemeenschap SO1


DMA

Aspect: Veiligheidsbeleid HR8

blz.




-





147

Colofon PricewaterhouseCoopers Jaarbericht 2007/2008

Raad van Bestuur

Thomas R. Malthusstraat 5 1066 JR Amsterdam

Redactieadres

PricewaterhouseCoopers afdeling BDMC Postbus 90351 1006 BJ Amsterdam Telefoon (020) 568 49 00 www.pwc.nl/jaarbericht

Concept, vormgeving, begeleiding fotografie en realisatie

707 Brand Communications www.707bc.nl

Fotografie Portretten

Willeke Duijvekam Moon Jansen Jean van Lingen Michiel van Nieuwkerk Govert de Roos Jasper Zwartjes

Leden Raad van Bestuur

Bastiaan Heus

Jaaroverzicht

PricewaterhouseCoopers

Druk

Grafinoord BV Gedrukt op Heaven 42

Voor meer informatie

Meint Waterlander woordvoerder Raad van Bestuur Telefoon (020) 568 59 52

E-mail: [email protected]

148


Deze publicatie is uitsluitend opgesteld als algemene leidraad voor relevante kwesties en dient niet te worden geïnterpreteerd als professioneel advies. U dient niet te handelen op basis van de in deze publicatie vervatte informatie zonder nader professioneel advies te hebben ingewonnen. Er wordt geen enkele expliciete of impliciete verklaring verstrekt of garantie geboden ten aanzien van de juistheid of volledigheid van de in deze publicatie vervatte informatie, en voor zover toegestaan krachtens de wet, aanvaarden PricewaterhouseCoopers, aan haar gelieerde ondernemingen, medewerkers en vertegenwoordigers geen enkele aansprakelijkheid, en wijzen zij iedere verantwoordelijkheid af, voor de gevolgen van enige handeling dan wel omissie door hetzij uzelf hetzij enige andere persoon op basis van de in deze publicatie vervatte informatie of voor enig besluit waaraan die informatie ten grondslag ligt.

pwc.nl

Assurance • Tax • Advisory


pwc.nl © 2008 PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK 34180289). Alle rechten voorbehouden. 2008.09.01.01.291

*connectedthinking

2008 pwc.nl 2008 PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK ). Alle rechten voorbehouden *connectedthinking

Recommend Documents