Lasso | Brussels Netwerk voor kunsteducatie & publieksbemiddeling Sainctelettesquare 19, 1000 Brussel | T. 02 513 15 90 |
[email protected] | www.lasso.be
Infosessie ‘Kunstbeleving en psychiatrie’ Vrijdag 12 juni 2009, Den Teirling Verslag Den Teirling, visie en kunsteducatieve werking Presentatie: Marijke Bosserez (coördinator Den Teirling)
1. Persoon met psychiatrische problematiek De personen die Den Teirling terechtkomen, hebben een psychiatrische problematiek. Definitie: Personen met psychiatrische problematiek zijn mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen en daarmee samenhangende beperkingen, voortvloeiend uit een wisselwerking tussen verhoogde kwetsbaarheid en maatschappelijke en situationele factoren, waardoor zij zonder hulp zich niet in redelijke mate staande kunnen houden. Factoren: -
er is een psychiatrische aandoening
-
er zijn beperkingen, die door deze aandoening veroorzaakt zijn, zoals gebrek aan zelfvertrouwen, gebrek aan sociale vaardigheden, cognitieve beperkingen, gebrek aan concentratie, stressfactoren, functionele beperkingen voortvloeiend uit cognitieve stoornissen: bvb realiteitstoetsing (geen onderscheid tussen innerlijke en uiterlijke wereld), planning en organisatie (structuurloosheid is kenmerk van vele langdurig zorgafhankelijke mensen)….
-
deze gaan in wisselwerking met maatschappelijke en situationele factoren
-
gevolgen: weinig kansen om aan maatschappelijk leven deel te nemen volgens de meest gangbare waarden d.i. een job hebben, een relatie en/of gezin, opleidingen volgen en afmaken , voldoende financiële middelen om in sociaal leven te staan, en vrijetijdsbesteding te doen
-
een tertiair gevolg is de stigmatisering
1
2. Werking van Den Teirling (DT) DT kan gezien worden tegen de achtergrond van een geheel van zorgvoorzieningen, die er op gericht zijn de persoon te steunen door behandeling (medicatie, psychotherapie) van de aandoening, door woonbegeleiding, en sociale steun in het dagelijks leven. In het netwerk van voorzieningen is DT de ontmoetingsplek waar mensen terecht kunnen en niet als patiënt geregistreerd staan. Er wordt een plek gecreëerd voor ontmoeting, en reïntegratie, door het opnemen van betekenisvolle rollen, door vaardigheden te oefenen en het zelfvertrouwen te versterken. De inzet: -
een huis, als ontmoetingsplaats,
-
personen die de begeleiding opnemen met deskundigheid in de activiteit die ze begeleiden
-
middelen om de doelstelling van inclusie en participatie mogelijk te maken.
De begeleiders in DT krijgen de opdracht om de persoon in zijn geheel tegemoet treden wat een moeilijke opgave is want de persoon manifesteert zich met eigen gedrag; zit soms gevangen in eigen wereld en communicatiepatroon . Op dit moment is het belangrijk om die communicatievorm of gedrag te erkennen en niet als een probleem te zien.
3. Inclusie door kunst en cultuurparticipatie. Visie van Den Teirling Er wordt verwezen naar een bedenking van Rik Pinxten in zijn boek De Artistieke samenleving. Hij spreekt er over Charles Keil en zijn medewerkers en hun idee van Groovologie: d.w.z.dat mensen participeren aan een gemeenschappelijk doel of gedeeld project door ervaringen met elkaar te delen. Ervaringen, die grooves geven: groeven in de ziel. Muziek en dans zijn wereldwijd de geprefereerde middelen die mensen daarbij gebruiken. De lichamelijke en actief-artistieke ervaring is een heel belangrijke vorm van omgaan met het leven en met de ander. De inbreng van de studies en pleidooien van Keil is dat ze de zintuiglijke en lichamelijke ervaring en het sociaal samenzijn en samen ondernemen van mensen via niet-rationele wegen zoals dans, muziek en feest koppelen aan participatie. Het is niet door afstandelijke informatie en logische constructies over de samenleving dat de mens participeert aan zijn samenleving. M.a.w. participeren doe je als totaalpersoon, niet vanuit de hersenen. Verder vernoemt Pinxten ook een invloedrijk werk van Bellah Habits of the heart. Dat boek legt ook de nadruk op de persoon in zijn totaliteit en geeft aan het hart (emotie, ervaring, ontroering) een even grote plaats als aan rationaliteit. Rationele argumenten zijn rationaliseringen die mensen opstellen na hun daden. Ze liggen niet aan de basis van onze acties of ze sturen menselijke keuzes niet in de plaats van natuurlijke aandriften. Bijgevolg kunnen mensen niet duurzaam en ten volle participeren
2
aan de veranderde maatschappij ‘vanuit hun hoofd’ maar gebeurt dat best eerst vanuit het hart en het lichaam. Zo komt Pinxten tot volgende opvatting over inclusie: o
artistieke activiteiten die mensen als totaalpersoon aanspreken, en niet alleen als receptieve, passieve consument, bevorderen de participatie van de mensen aan het maatschappelijk weefsel
o
in het huidige Europa kunnen we het gebruik van kunst en cultuur om uitsluiting van groepen te vergroten, bekampen. O.m.de opvoeding via het schools systeem, gericht op een competitief mensbeeld, kweekt veel geïsoleerde individuen en verhoogt zo de kloof tussen mensen
o
als Europa een duurzame samenlevingstoekomst heeft dan is het door samen met universele waarden als gelijkheid en vrijheid voor alle burgers, ook de menswaardige beleving van verschillen in eenzelfde maatschappij aan te moedigen. De inclusie of insluiting van allen in dezelfde maatschappelijke mogelijkheden is een voorwaarde voor die duurzaamheid. Daartoe moet er werk gemaakt worden dat de burgers vaardig worden om met diversiteit positief te kunnen omgaan. Meer participatie van burgers met respect voor hun verschillen is daarbij een aangewezen weg.
o
Kunst en cultuur kunnen de mens bereiken in verschillende aspecten van zijn menszijn en hebben daardoor een potentie die economische activiteiten of louter intellectuele bezigheden minder hebben of voor een geringer publiek hebben…
De visie van Pinxten sluit perfect aan bij de ervaring in Den Teirling, die ze in de loop van de voorbije jaren hebben opgedaan. Door de organische manier van werken, waarin ieder hier in huis een gelijkwaardig aandeel heeft, hebben ze geleerd dat de weg via het artistieke hen heel dicht bij de doelstellingen van DT gebracht heeft. De mensen die den Teirling regelmatig bezoeken, zijn meestal beperkt in hun economische of intellectuele activiteiten, omwille van hun problematiek. Kunst en cultuur bereikt die andere aspecten van het menszijn en opent op die manier een deelname aan de samenleving. Via artistieke bezigheid in een open sfeer van gelijkwaardigheid komt er meer zelfvertrouwen, is er een positieve rol mogelijk.
4. Vivi schildert, illustratie van de visie van Den Teirling Wat zien we Wat horen we Wat gebeurt er Wat roept het op: sfeer ‘schilderen is voor mij als een temesta, het geeft me rust’
3
Artistiek bezig zijn; schilderen is een beleving, in een kader dat veiligheid geeft, vertrouwen. Vivi komt reeds lang naar Den Teirling, ze is slechtziende en Franstalig en is er in geslaagd een belangrijke rol op te nemen. Als kunstenares heeft ze een hele weg afgelegd en is er merkbare evolutie in haar schilderen. Ook muzikaal is ze vaak aanwezig met zang. Daarnaast heeft ze een belangrijke sociale rol in Den Teirling, als onthaalmedewerker en vertegenwoordiger in de Algemene Vergadering.
5. Kunst(educatief) aanbod in Den Teirling 5.1 Het aanbod -
laagdrempelig: een werkplaats, materialen, begeleiding van deskundigen
-
een plek om te experimenteren
-
continuïteit en structuur
-
schilderatelier
-
muziekatelier
-
keramiek
-
dans
-
schrijfatelier
-
fotografie/video/animatiefilm
-
mozaïek
-
wekelijkse uitstap naar museum, tentoonstelling, e.d.
-
deelname aan projecten buiten DT aansluitend in de stad zoals: de WAK, Zinnekeparade …
-
begeleiding naar tentoonstellingen, individueel of in groepsverband
-
begeleiding naar academie, deelname aan kunstonderwijs
-
optredens muziekgroep
5.2 Waarom een specifiek aanbod? -
de beperkingen omwille van de psychiatrische problematiek vragen specifieke aandacht (angst, wisselende stemmingen, gebrek aan concentratie, gebrek aan middelen…)
-
in het “gewone” milieu spelen vele belemmerende factoren mee om niet mee te kunnen
5.3 Wat zijn de behoeften ? -
vertrouwen en vertrouwensfiguur in de begeleiding
-
tijd
-
erkenning
-
financiële laagdrempeligheid: dit is niet te onderschatten voor mensen die met van een minimuminkomen leven en met dagelijkse problemen te kampen hebben
-
kunnen deelnemen, erbij horen
-
kansen geven en grenzen trekken
-
gewoon doen en toch specifieke aandacht hebben
4
5.4 Wat is de respons ? -
voor ateliers binnen DT: grote respons, vast gegeven van atelier werkt heel stimulerend
-
mogelijkheid om tentoon te stellen is meerwaarde; kans om zich te tonen
-
deelname aan de uitstappen is wisselend; heeft vaak te maken met het gevoel van de dag, niet voorspelbaar
5.5 Wat zijn valkuilen ? -
stigmatisering: door anderen scheef bekeken worden, of met vooroordelen
-
geen reële zelfinschatting van eigen mogelijkheden
-
de discussie in de kunstenwereld over insider – outsider
-
de soms grote interesse voor “psychiatrie, de patiënt” in theater en beeldende kunsten, wat eerder een stigma vergroot
5.6 Wat is aanmoedigend ? -
erkenning binnen participatiedecreet van het kunstenatelier
-
de voldoening en positieve respons van deelnemers en buitenstaanders
5
