Nora`inan bt. Bahari Calon Ijazah Tinggi Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya
19/Jun/2015 10:05 AM
1
Pendahuluan Latar Belakang Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah di Malaysia Kedudukan Maqasid Shari`ah dalam Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah Di Malaysia Pemakaian Maqasid Shari`ah Kesimpulan
19/Jun/2015 10:05 AM
2
Kertas ini akan mengemukakan sebahagian dapatan awal daripada kajian peringkat PhD bertajuk “Pemakaian Maqasid Shari`ah Dalam Fatwa Muamalat dan Resolusi Shari`ah Di Malaysia”. Maqasid dan maslahah adalah dua istilah yang digunakan secara bersilang ganti. Maslahah menjadi intipati hukum Syarak. Setiap maqasid (tujuan syarak) mestilah ada maslahah dalam bentuk mendapatkan manfaat dan menghindar mafsadah.
19/Jun/2015 10:05 AM
3
Tujuan Syarak (Umum) Rahsia Syarak (Khusus) Hukum hakam untuk memelihara maslahah (jalb al-maslahah) para mukallaf dunia dan akhirat dan menolak kerosakan (dar’ al-mafsadah)
maqasid
mendapat dan menjaga
manfaat atau maslahah menolak mafsadah atau mudarat manfaat diperolehi dengan menjaga lima kepentingan (daruriyyat) manusia yang menjadi inti pati kepada keseluruhan hukum-hukum juz’i
maslahah 19/Jun/2015 10:05 AM
4
Berdasarkan asas muamalat (adat) “melihat kepada makna” maka ia memerlukan kepada `illah khas yang difahami. Manakala dasarnya adalah untuk kemaslahatan hamba dalam bentuk mendapatkan kemanfaatan dan menolak kemudaratan. Justeru, setiap pihak sama ada industri dan pelanggan hendaklah memahami konsep dan prinsip ini bagi memastikan transaksi yang dijalankan memenuhi maqasid shari`ah demi kemaslahatan ummah.
19/Jun/2015 10:05 AM
5
Senario- terdapat fatwa yang berbeza di kalangan autoriti di Malaysia. Antaranya Hukum pelaburan Amanah Saham Nasional dan Amanah Saham Bumiputera. Pihak Majlis Fatwa Kebangsaan dan kebanyakan Jawatankuasa Fatwa Negeri mengharuskannya. Sementara Majlis Penasihat Shari`ah Suruhanjaya Sekuriti dan sebahagian lagi negeri mengharamkannya. Isunya apakah pemakaian maqasid sebagai manhaj istinbat itu menghasilkan fatwa/resolusi shari`ah berbeza atau adakah faktor lain?
19/Jun/2015 10:05 AM
6
Dilaksanakan - tiga pengerusi jawatankuasa Fatwa Negeri, seorang daripada Jabatan Perbankan Islam dan Takaful Bank Negara Malaysia,seorang dari Jabatan Shariah Pasaran Modal Islam Suruhanjaya Sekuriti Malaysia dan tiga orang Ahli Majlis Penasihat Shariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti.
Belum Dilaksanakan - Antaranya dua orang lagi pengerusi jawatankuasa fatwa negeri dan Bahagian Pengurusan Fatwa JAKIM.
19/Jun/2015 10:05 AM
7
Latar Belakang Fatwa muamalat/resolusi shariah di Malaysia Kedudukan Maqasid Shari`ah Dalam Fatwa Muamalat/Resolusi Shariah di Malaysia
Pemakaian Maqasid Shari`ah dalam fatwa/ resolusi shari`ah di Malaysia
19/Jun/2015 10:05 AM
8
Terdapat empat badan berautoriti untuk mengeluarkan “fatwa” atau
resolusi syariah di Malaysia.
Pengeluaran fatwa adalah menjadi autoriti kepada Majlis Fatwa Kebangsaan (MFK) di Peringkat persekutuan dan Jawatankuasa Fatwa
Negeri. Bagaimanapun hanya negeri mempunyai kuasa mewartakan manakala MFK mempunyai kuasa menasihat untuk negeri menggazetkan sesuatu fatwa.
Manakala dalam bentuk resolusi syariah adalah menjadi autoriti Majlis Penasihat Syari`ah Bank Negara Malaysia (Perbankan Islam dan Takaful) dan Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti (Pasaran Modal Islam).
19/Jun/2015 10:05 AM
9
Majoriti mengatakan perkembangan yang dinamik dan positif serta memperkasakan fatwa di Malaysia walaupun berbeza bidangkuasa. Malahan menjadikan ijtihad itu subur dengan adanya pelbagai pandangan. Perbezaan adalah disebabkan perbezaan latar belakang, metodologi, memahami dalil, keupayaan intelektual serta pengaruh adat dan persekitaran. Diselaraskan dalam diskusi bersama dan muzakarah yang diselaraskan oleh JAKIM bagi mendekatkan MFK dengan dunia kewangan Islam. MPS Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti mempunyai bidangkuasa tertinggi dalam perbankan dan kewangan Islam menurut Perlembagaan Persekutuan. Mempunyai kepakaran dalam pelbagai bidang termasuk undang-undang untuk melihat kesan terhadap industri.
19/Jun/2015 10:05 AM
10
MFK-Bidangkuasa di peringkat makro meliputi semua aspek
dalam masyarakat, maslahah umum dan isu nasional. Memberi penyelesaian hukum kepada masyarakat Islam dan memberi pilihan kepada
rakyat apabila fatwa dikeluarkan. Menjadi
peringkat penyelarasan antara negeri yang diwakili oleh mufti negeri masing-masing dan ahli yang dilantik oleh Majlis Rajaraja yang mempunyai pelbagai latar belakang. Mempunyai kuasa menasihat.
JFN-Bidangkuasa
mewartakan
fatwa
di
peringkat
negeri
masing-masing.
19/Jun/2015 10:05 AM
11
Di peringkat Kebangsaan terdapat Majlis Muzakarah Fatwa Kebangsaan dan Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan. Keputusan Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan adalah kena dilaksanakan di seluruh negeri kerana ia adalah daripada titah Majlis Raja-Raja.
Fatwa daripada Majlis Muzakarah adalah tidak mengikat. Adakalanya isu dari titah Majlis Raja-Raja, Persoalan Masyarakat atau dari Negeri. Sebagai contoh isu ASB. 19/Jun/2015 10:05 AM
12
Empat Mazhab (plg. Banyak maslahah)
Persetujuan Bersama Secara Majoriti
Praktis Industri (maslahah)
Institusi Fatwa Antarabangsa
Siyasah Syar`iyyah dan Maqasid Shari`ah
19/Jun/2015 10:05 AM
13
Mengutamakan Qaul muktamad dalam mazhab Shafi`i. Jika tiada dan ada maslahah, merujuk kepada mazhab yang lain. Bagaimanapun dari sudut amalan masih ada yang merujuk kepada qaul daif dalam mazhab Shafi`i sebelum mazhab yang lain. Implikasinya terdapat fatwa yang tidak diwartakan kerana bukan dari mazhab Shafi`i. Dalam bidang muamalat lebih terbuka untuk menggunakan maslahah dan maqasid. Dilakukan secara ijtihad Jama`i 19/Jun/2015 10:05 AM
14
Qawl Muktamad Mazhab Shafi`i
Ijtihad Jamai`
Fiqh Waqi`
Mazhab Hanafi, Maliki dan Hambali
Maslahah dan Maqasid (Muamalat)
19/Jun/2015 10:05 AM
15
Al-Qur’an al-Sunnah
Sumber Primer
Ijmak Qiyas Maslahah Istihsan Istishab
Sadd dhari`ah `Urf Maqasid Shari`ah Siyasah Shari`ah Ta’wil Istiqra’ Talfiq
Sumber Sekunder 19/Jun/2015 10:05 AM
16
Memahami Waqi`
Memahami Prinsip Shari`ah
Memahami Isu
19/Jun/2015 10:05 AM
17
Contoh: Perbezaan menggunakan maslahah dalam isu syarikat yang bercampur aktiviti pelaburan yang halal dan haram. MFK- menggunakan maslahah berdasarkan perspektif makro (maslahah ekonomi umat Islam yang lemah) MPS SS- menggunakan metode kuantitatif dan kualitatif sebagai tanda aras berdasarkan perspektif pelaburan sahaja)
19/Jun/2015 10:05 AM
18
Majlis Penasihat Syariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuritipenetapan bertulis bahawa sumber dan metodologi penyelidikan dalam penentuan hukum itu adalah merujuk kepada sumber utama dan sumber kedua.
Sumber utama ialah al-Quran dan al-Sunnah; manakala sumber kedua (sokongan) ialah ijtihad yang termasuk
di dalamnya
maqasid shari`ah selain ijmak, qiyas, maslahah, istihsan, istishab, sadd dhari`ah, `urf, siyasah syar`iyyah, ta’wil, istiqra’ dan talfiq.
19/Jun/2015 10:05 AM
19
Pencapaian maqasid shari`ah adalah sangat diambilkira oleh MPS Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti apabila sesuatu resolusi shari`ah dilaksanakan. Ia diukur dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku mafsadah selepas dilaksanakan maka maqasid shari`ah tidak tercapai. Oleh itu usaha berterusan adalah perlu bagi memastikan maqasid tercapai.
19/Jun/2015 10:05 AM
20
Di negeri penggunaan maqasid adalah ta`lil dari nas. Fatwa tidak
bergantung kepada maqasid sahaja tetapi berdasarkan nas dahulu. Apabila isu berlainan dari nas, perlu ta`lil antaranya menggunakan maqasid. Penggunaannya adalah secara tidak langsung kerana
konsep maqasid
iaitu jalb al-masalih dan dar’ al-mafasid
mengandungi konsep keharmonian, keadilan dan keamanan. Ia juga termasuk dalam masalih mursalah.
Ia bukanlah sumber tetapi prinsp umum menjaga dan menggunakan harta dengan mengelakkan riba dan tiada gharar.
19/Jun/2015 10:05 AM
21
Permulaan di Malaysia dalam tahun 1980ankeperluan sistem perbankan dan takaful yang dapat mengelakkan riba dan elemen tidak patuh syariah. Tiada fokus kepada maqasid shari`ah. Di akhir 1990an dan seterusnya fokus dipertingkatkan (tighten up) terhadap hukum dan impak produk yang diluluskan bagi mencapai maqasid shari`ah agar selaras dengan kehendak syarak.
19/Jun/2015 10:05 AM
22
Terdapat praktik maqasid shari`ah dalam realiti fatwa di Malaysia. Isunya bagaimana memindahkan aplikabiliti maqasid dalam praktis fatwa agar
objektif nas dicapai.
Maqasid tergambar dengan maslahah melalui ta`lil kepada hukum.
Kesan penggunaan prinsip maqasid shari`ah dan maslahah- terdapat perbezaan fatwa. 19/Jun/2015 10:05 AM
23
MFK- melihat dari dimensi makro dan berasaskan maqasid shari`ah dan maslahah negara serta tabung amanah. Perlu ada kerangka dan juga kertas cadangan penambahbaikan agar pengecualian semakin kecil. Cth. MFK letak syarat laporan setiap tahun untuk tunjuk pengurangan aspek tidak syar`i spt dalam ASB. 19/Jun/2015 10:05 AM
24
MPS SS dan JFN-melihat dari sudut mikro iaitu analisa syarikat bukan tabung amanah serta maslahah individu pelabur. Sebab perbezaan bukan sahaja sebab maqasid tetapi juga bahasa, tahap penggunaan nas, penentuan kesahihan hadis dan pemikiran. Selain itu perbezaan pendekatan kajian, pandangan ulama yang digunakan dan pemahaman serta tafsiran yang berbeza terhadap pandangann ulama.
19/Jun/2015 10:05 AM
25
Keperluan terhadap dawabit tetapi Tiada keperluan mewujudkan garis panduan kerana tidak mahu terikat dan lagi fatwa dikeluarkan secara kes demi kes berasingan. Tiada nas dan tiada pandangan mazhab dalam perkara tersebut serta berasaskan prinsip
hifz al-mal.
Memahami `uruf dan universaliti Islam.
Sesuatu perkara dalam kriteria
masalih mursalah (hukum berasas maslahah apabila tiada nas)
Memahami maqasid yang spesifik dalam fatwa/resolusi muamalat. 19/Jun/2015 10:05 AM
26
pendedahan umum kepada masyarakat berkaitan maqasid bagi membantu memahami Islam secara menyeluruh dan menyelami objektif di sebalik perintah Allah SWT.
menganjurkan seminar yang menerangkan keperluan merealisasikan maqasid di samping penterjemahan bukubuku mengenai maqasid .
mengaplikasi qiyas terlebih dahulu tetapi jika menggunakannya akan menyebabkan maqasid tidak tercapai mungkin metodologi istihsan (dalil baharu) yang lebih kukuh diaplikasikan bagi mencapai maqasid shari`ah.
19/Jun/2015 10:05 AM
27
MPS
menyedari
kepentingan
Merealisasikan
sebenar
shari`ah
sebagai
menyokong
sumber yang lain. Faktor dalaman
penyelesaian
terbaik
dan
paling sempurna
menggunakan
maqasid
maslahah
dilakukan secara tadarruj
tidak menimbulkan masalah
menjadikan releven
hukum
dan
Islam
memenuhi
maslahah semasa.
Faktor luaran 19/Jun/2015 10:05 AM
28
Kawalan dalaman: MPS memahami prinsip-prinsip
asas shariah dalam pengeluaran resolusi syariah. Digunakan semasa penilaian sesuatu isu dan aplikasi sesuatu hukum sebelum membenarkan perubahan hukum. Kawalan Luaran: menentukan dawabit maslahah dan maqasid untuk merealisasikan hifz al-mal. Dawabit umum seperti adil dan telus serta dawabit khusus seperti produk
produk patuh shari`ah
19/Jun/2015 10:05 AM
29
MPS
prinsip
memahami asas
prinsip-
shariah
dalam
pengeluaran resolusi shariah.
Digunakan semasa penilaian
sesuatu sesuatu
isu
dan
aplikasi
hukum
membenarkan
sebelum perubahan
hukum.
Kawalan dalaman
dawabit
Menentukan
maslahah dan maqasid untuk merealisasikan hifz al-mal.
Dawabit umum seperti adil
dan telus serta dawabit khusus
seperti produk-produk patuh shari`ah
Kawalan Luaran 19/Jun/2015 10:05 AM
30
Dipastikan tiada nas, ijmak,
qiyas
dan
maslahah
tidak yg
lbh.
meluputkan penting
/
besar.
Maqasid
adalah
sebagai
sokongan dan maslahah rajihah sahaja
yang
marjuhah
dirujuk;
dirujuk
dengan makharij.
Kawalan Luaran
status
bersama
Pandangan para fuqaha dan
sarjana
yang
berasaskan
maslahah
dan
maqasid perlu
diperiksa
agar
tidak
berlaku
penyelewengan.
Dilihat dari pelbagai dimensi;
makro (kulli) dan mikro (juz’i) bagi mendapatkan fatwa atau resolusi hukum yang memenuhi
maqasid shari`ah.
Kawalan Luaran
19/Jun/2015 10:05 AM
31
Suruhanjaya Sekuriti- Senarai patuh shariah yang menjauhkan riba merupakan maqasid terbesar yang tercapai dengan pelaksanaan maslahah. Selain itu penentuan “bench mark” untuk membeli saham bercampur dengan syarat tdk melebihi 5%. Ini mengambilkira maqasid syariah kerana dgn menggunakan qiyas menyebabkan “bench mark” tdk boleh digunakan untuk melabur dlm syarikat bercampur.
19/Jun/2015 10:05 AM
32
Bank Negara- polisi mewajibkan Ibra’ kepada bank sedangkan dari sudut prinsip hak bank. Oleh itu walaupun pelanggan membayar awal bank tidak semestinya memenuhi permintaan pelanggan untuk mendapatkan rebat. Keharusan kad kredit bagi mengelakkan risiko menggunakan wang tunai kepada masyarakat.
19/Jun/2015 10:05 AM
33
Negeri-Wakaf menggunakan konsep istibdal atas dasar
maqasid shari`ah. Kebenaran untuk menggunakan tanah wakaf
masjid
pencawang.
untuk
membolehkan
Bagaimanapun
telekom
kebenaran
secara
mendirikan
bersyarat/
sementara melihat maslahah semasa.
Tanah
yang
diwakafkan
untuk
masjid
tetapi
belum
dibangunkan berdasarkan fatwa 1984 masih tanah kerajaan dibenarkan TNB mendirikan pencawang elektrik walaupun tanah kubur berdasarkan menjaga agama, diri, keturunan dan
harta atas keperluan masyarakat. Oleh kerana ketiadaan elektrik boleh menyebabkan jenayah rompakan, kecurian dan pemerkosaan. 19/Jun/2015 10:05 AM
34
Sukuk bagi mencari vaksin ebola. Metodologi penyaringan sekuriti patuh syariah
Penubuhan Bursa Suq al-Sila`
Cetakan wang ASN/ASB
19/Jun/2015 10:05 AM
35
Pemakaian maqasid shari`ah akan menambahbaik fatwa dan memandu para mufti dan penasihat shariah memahami isu semasa dalam kewangan Islam menerusi penelitian objektif Syarak dan penyediaan secara kritikal asas sesuatu fatwa/resolusi. Pada asasnya objektif syariah dalam kewangan Islam berada di bawah kerangka maqasid shari`ah. Ia menjadi kayu ukur kewibawaan fatwa dan menjamin ketepatan dan keadilannya. 19/Jun/2015 10:05 AM
36
Kesemua institusi menggunakan maqasid shari`ah sebagai sokongan apabila tiada penyelesaian fiqh. Kerangka penggunaan maqasid dan maslahah perlu ada agar ia boleh digunakan dengan objektif kerana maslahah datang dengan pengecualian. Asas pembentukan hukum fatwa/resolusi adalah bagi memenuhi maqasid shari`ah.
19/Jun/2015 10:05 AM
37
Pencapaian maqasid shari`ah berlaku dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku mafsadah selepas dilaksanakan maka maqasid shari`ah tidak tercapai, Oleh itu usaha berterusan adalah perlu bagi memastikan maqasid tercapai. Perbezaan fatwa berlaku dalam isu yang sama disebabkan kes yang berbeza juga kerana maqasid seperti isu merobohkan masjid oleh kerana ia hasil derma atau wakaf atau atas tanah wakaf.
19/Jun/2015 10:05 AM
38
Thank you Wa Allah A’lam Allahumma Barik Lana Fi Rajab wa Sya`ban wa Ballighna Ramadhan.
19/Jun/2015 10:05 AM
39
