Doorstroom in het onderwijs. studie

Doorstroom in het onderwijs studie

Doorstroom

in het onderwijs

Colofon

De Onderwijsraad is een onafhankelijk adviescollege, opgericht in 1919. De raad adviseert, gevraagd en ongevraagd, over hoofdlijnen van het beleid en de wetgeving op het gebied van het onderwijs. Hij adviseert de ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. De Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal kunnen de raad ook om advies vragen. Gemeenten kunnen in speciale gevallen van lokaal onderwijsbeleid een beroep doen op de Onderwijsraad. De raad gebruikt in zijn advisering verschillende (bijvoorbeeld onderwijskundige, economische en juridische) disciplinaire aspecten en verbindt deze met ontwikkelingen in de praktijk van het onderwijs. Ook de internationale dimensie van educatie in Nederland heeft steeds de aandacht. De raad adviseert over een breed terrein van het onderwijs, dat wil zeggen van voorschoolse educatie tot aan postuniversitair onderwijs en bedrijfsopleidingen. De producten van de raad worden gepubliceerd in de vorm van adviezen, studies en verkenningen. Daarnaast initieert de raad seminars en websitediscussies over onderwerpen die van belang zijn voor het onderwijsbeleid. De raad bestaat uit veertien leden die op persoonlijke titel zijn benoemd. Studie Doorstroom in het onderwijs, uitgebracht aan de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Nr. 20070313/883, november 2007. Uitgave van de Onderwijsraad, Den Haag, 2007. ISBN 978-90-77293-73-7

Bestellingen van publicaties: Onderwijsraad Nassaulaan 6 2514 JS Den Haag email: [email protected] (070) 310 00 00 of via de website: www.onderwijsraad.nl

Ontwerp en opmaak: Maarten Balyon graﬁsche vormgeving

Drukwerk: OBT bv © Onderwijsraad, Den Haag Alle rechten voorbehouden. All rights reserved.

Doorstroom in het onderwijs

Ten geleide

De verkenning Doorstroom en talentontwikkeling gaat vooral in op de vraag welke factoren van invloed zijn op doorstroom en talentontwikkeling in het voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs. De programmastructuur krijgt daarbij bijzondere aandacht. Deze verkenning is mede gebaseerd op drie studies waarin de rol van de programmastructuur in het voortgezet onderwijs nader wordt bekeken. Daarbij worden twee hervormingen in het voortgezet onderwijs onder de loep genomen: de invoering van het vmbo (voortgezet middelbaar beroepsonderwijs) en de introductie van profielen in de bovenbouw van havo en vwo. Om een goed beeld te krijgen van de effecten van beide hervormingen zijn ze op twee verschillende manieren onderzocht: met behulp van cross-sectionele data over meerdere jaren, door het ROA (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt) en het onderzoeksbureau ITS, en met behulp van een analyse van verschillende cohorten, door het GION (Gronings Instituut voor Onderzoek van Onderwijs). Beide benaderingswijzen hebben specifieke voor- en nadelen, gezamenlijk vullen zij elkaar echter goed aan. De cohortanalyse van GION heeft als voordeel dat een groep leerlingen gedurende langere tijd gevolgd is en van deze leerlingen veel achtergrondgegevens beschikbaar zijn. Een nadeel van de cohortvergelijking is echter dat er zes jaar tussen de twee cohorten zit, zodat er zich in de tussentijd naast de hervormingen in het onderwijs ook andere ontwikkelingen kunnen hebben voorgedaan, die verschillen tussen de cohorten kunnen verklaren. De gegevens van ROA en ITS bevatten daarentegen minder achtergrondgegevens, maar kunnen wel veranderingen in leerlingenstromen van jaar op jaar laten zien. In het eerste onderzoek van Borghans en Coenen (ROA) wordt aan de hand van gegevens over de keuzes van leerlingen en hun succes tijdens en na de desbetreffende opleiding in kaart gebracht wat de effecten van de overgang van de combinatie van mavo en vbo (voorbereidend beroepsonderwijs) naar vmbo zijn geweest. Volgens Borghans en Coenen heeft de invoering van het vmbo geleid tot een lichte verschuiving van de leerlingenstroom van mavo en vmbo-tl/gl (respectievelijk theoretische en gemengde leerweg) naar vbo en vmbo/bl/kl (respectievelijk basisberoepsgerichte en kaderberoepsgerichte leerweg). Tussentijdse opstroom van mavo naar havo kwam bijna niet voor, maar gebeurt sinds de invoering van het vmbo wel sporadisch. Er zijn minder zittenblijvers in zowel vbo als de mavo, al is deze afname ingezet nog voor de invoering van het vmbo. De tussentijdse afstroom van havo naar mavo is flink afgenomen sinds de invoering van het vmbo. Net als bij de leerlingen vond er ook bij de gediplomeerden een verschuiving van mavo naar vbo plaats na de invoering van het vmbo. Na de invoering van de profielen in de tweede fase havo daalde het aandeel mavo-gediplomeerden dat doorstroomde naar de havo fors. Met de invoering van het vmbo steeg dit aandeel weer tot ongeveer het oude niveau. Er zijn geen substantiële veranderingen waarneembaar in de aansluiting op het mbo (middelbaar beroepsonderwijs) sinds de invoering van het vmbo.

Het tweede onderzoek van Korpershoek, Kuyper en Van der Werf (GION) probeert met behulp van leerlinggegevens uit de vocl-cohorten (voortgezet onderwijs cohort leerlingen) van 1993 en 1999 de effecten van zowel de invoering van het vmbo als de introductie van de profielen na te gaan. Hun resultaten suggereren een aantal trends. In de eerste plaats constateren ze dat de doorstroom vanuit het vmbo naar het havo nog steeds problematisch is. Wel stromen steeds meer leerlingen vanuit het vmbo door naar het mbo, maar de keuze van de richting sluit lang niet altijd aan bij de vmbo-sector waaruit de leerlingen afkomstig zijn. Een andere trend die de GION-onderzoekers signaleren, is dat door de invoering van de profielen de doorstroom van het havo naar het vwo ongebruikelijker is geworden, maar niet moeilijker. De aansluiting tussen de profielen in havo en vwo en de richting in het hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs lijkt bij de meeste studierichtingen echter afgenomen. Bovendien veranderen veel studenten na het eerste studiejaar weer van richting. Het derde onderzoek van Van Langen, Kurver en Vierke (ITS) schetst een beeld van het rendement van havo en vwo en de doorstroom naar het hoger onderwijs sinds 1998. Daaruit komt naar voren dat steeds meer leerlingen naar het havo en vooral naar het vwo gaan en zij in kortere tijd een diploma behalen. De invoering van de profielen heeft tijdelijk geleid tot een lagere doorstroom vanuit het vmbo naar het havo dan voorheen; inmiddels lijkt er sprake van herstel van deze doorstroom. De studievoortgang van leerlingen die zijn doorgestroomd van havo naar hoger beroepsonderwijs en van vwo naar hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs is niet spectaculair veranderd sinds of door de invoering van de profielen. Daarnaast nemen de auteurs waar dat er belangrijke verschuivingen zijn opgetreden in de deelnamepercentages bij bepaalde vakken, zowel op het havo als het vwo. Daarbij valt met name op dat het aantal leerlingen met het maximaal mogelijke bètapakket flink is geslonken, vooral onder meisjes en in het vwo. De raad wil de auteurs van harte bedanken voor hun waardevolle bijdragen. Zij hebben een belangrijke rol gespeeld bij het tot stand komen van de verkenning.

Namens de Onderwijsraad, Prof.dr. A.M.L. van Wieringen Voorzitter

Inhoud

I

Breed of smal opleiden?

(L. Borghans & J. Coenen)

1

Inleiding

12

2

Theoretisch kader

13

3

De schoolloopbaan tijdens vbo/mavo/vmbo

18

4

De schoolloopbaan na vbo/mavo/vmbo

31

5

Conclusies

46

11

Afkortingen

47

Figurenlijst

48

II

Breed of smal opleiden in het voortgezet onderwijs

(H. Korpershoek, H. Kuyper & M.P.C. van der Werf)

1

Inleiding

52

2

Breed of smal opleiden in het vmbo

2.1 2.2 2.3

Vergelijkbaarheid VOCL’93 en VOCL’99 Examenresultaten Samenvatting

54 54 56 70

3

Breed of smal opleiden in het havo en vwo

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Vergelijkbaarheid VOCL’93 en VOCL’99 Examenresultaten havo Doorstroom havo Examenresultaten vwo Voorkeur voor profielen Samenvatting

4

Alternatieve verklaringen

4.1 4.2

Achtergrond- en instroomkenmerken vmbo Relaties met resultaten vmbo

51

74 74 75 78 84 88 89 92 92 93

5

Achtergrond- en instroomkenmerken havo en vwo

5.1 5.2

Relaties met resultaten havo en vwo Samenvatting

98 99 105

6

Conclusies

106

7

Nabeschouwing

110

Afkortingen

111

Figurenlijst

112

Literatuur

114

Bijlage Bijlage 1: Tabellen

III

Effecten van de invoering van vier profielen

(A. van Langen)

B.1-115

127

1

Inleiding

1.1 1.2 1.3

Achtergrond Onderzoeksvragen en opzet Leeswijzer

2

Kwantitatieve effecten: populatiecijfers over rendement en doorstroom in en vanuit havo en vwo

132

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Inleiding Intern rendement De doorstroom vanuit mavo/vmbo-tl naar havo De doorstroom vanuit havo en vwo naar mbo, hbo en vwo De aansluiting tussen vakkenpakketten en sectoren Studievoortgang Conclusies

132 132 133 134 135 137 138

3

Onderzoeksreview naar effecten van de profielen

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Inleiding De keuze voor bèta in vo en ho Aansluiting vo-ho volgens studenten en opleiders Herkenbaarheid van profielen en schooltypen Conclusies

140 140 140 142 143 145

4

Effecten op de eindexamenresultaten

4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.3.1 4.3.2

Inleiding Ontwikkelingen in deelname Deelname per vak Deelname aan combinaties van vakken Ontwikkelingen in examenresultaten Examenresultaten per vak Examenresultaten naar vakkencombinaties

128 128 130 131

146 146 146 146 148 151 151 152

4.4

Conclusies

155

5

Effecten op de scholenstructuur

5.1 5.2 5.3

Inleiding Resultaten analyses Conclusie

157 157 157 159

6

Samenvatting rapport

160

Afkortingen

163

Figurenlijst

164

Literatuur

165

Bijlage Bijlage 1: Resultaten discriminant-analyse hoofdstuk 4

B.1-167


Een vergelijking tussen het oude vbo en mavo en het nieuwe vmbo

L. Borghans J. Coenen (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, Universiteit Maastricht)


11

1

Inleiding

De invoering van het vmbo (voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs) in 1999 luidde het samengaan in van het voormalige vbo (voorbereidend beroepsonderwijs) en het mavo in een viertal nieuwe leerwegen: basisberoepsgerichte leerweg (bl), kaderberoepsgerichte leerweg (kl), gemengde leerweg (gl) en theoretische leerweg (tl). Leerlingen die eerst mavo of vbo volgden, stromen nu in in een gemeenschappelijk programma en kiezen na twee jaar een van de genoemde leerwegen. De eerste leerlingen die vanuit de nieuwe structuur doorstroomden naar het vervolgonderwijs waren de eindexamenkandidaten van het schooljaar 2002-2003. Een belangrijke vraag die hierbij speelt is wat de optimale verhouding tussen algemeenbreed en specifiek-smal is. Het onderwijs moet aan de ene kant de nodige variëteit vertonen om tegemoet te komen aan de verschillen in het niveau van leerlingen. Aan de andere kant liggen de ontwikkelingsmogelijkheden van deze jongeren nog niet vast en moet voorkomen worden dat door een vroegtijdige specialisatie of keuze, relevante ontwikkelingsmogelijkheden uitgesloten worden. Er is een verkenning gewenst die onderzoekt of maatschappelijke veranderingen vragen om een aanpassing van de structuur van het onderwijs aan deze groep jongeren, of dat binnen de huidige structuur ook aanpassingen mogelijk zijn. De vraag is daarom welke effecten de recente hervorming van mavo en vbo heeft gehad op de doorstroompatronen in en na het voortgezet onderwijs. De invoering van de leerwegen in het vmbo biedt de mogelijkheid om meer in het algemeen te inventariseren met welke effecten we rekening moeten houden als de structuur van het onderwijs wordt aangepast en kan dus dienen als casus voor een gedachtevorming over de optimale verhouding tussen breed en smal in verschillende fases van het voortgezet onderwijs. In dit rapport zal een theoretisch kader worden geschetst voor de afweging tussen breed en smal in het onderwijs en zal aan de hand van gegevens over de keuzes van leerlingen en hun succes tijdens en na de desbetreffende opleiding in kaart worden gebracht wat de effecten van de overgang van mavo/vbo naar vmbo zijn geweest.

12

Onderwijsraad, november 2007

2

Theoretisch kader

Bij de afweging op welke wijze het onderwijs het beste gestructureerd kan worden, spelen twee aspecten een belangrijke rol. De onderdelen die een leerling volgt dienen te passen binnen zijn of haar ontwikkelingslijn. Een opleiding moet goed voorbereiden op een vervolgopleiding en deze vervolgopleiding moet goed aansluiten op werk dat men uiteindelijk zal gaan doen. De optimale invulling van het onderwijs vroeg in de opleiding zal dus afhangen van het traject dat een leerling later zal doorlopen. Daarnaast kent de ontwikkeling van leerlingen grote onzekerheden. De structuur van opleidingen zou dan ook zo moeten zijn dat eenmaal gemaakte keuzes voor de hand liggende ontwikkelingen niet bij voorbaat onnodig inperken. Dit heeft zowel betrekking op het niveau als op de richting. Een leerling die relatief laat opbloeit, zou zijn opleidingsloopbaan op een bij hem passend niveau moeten kunnen afronden. Een leerling die vrij laat interesse in een bepaalde vakrichting ontwikkelt, zou op redelijke wijze nog invulling moeten kunnen geven aan deze voorkeur. Dit kan gerealiseerd worden door opleidingen voldoende breed te houden of door schakelmogelijkheden in te bouwen. In de praktijk zijn beide uitgangspunten niet altijd volledig verenigbaar. Een brede opleiding waarmee leerlingen nog alle kanten op kunnen, kan te zwaar worden waardoor een deel van de relevante doelgroep het traject niet meer zal volgen of tussentijds afhaakt. Een schakelmogelijkheid kan zo veel extra tijd vergen, dat in de praktijk maar weinig leerlingen gebruikmaken van de mogelijkheid. Gezocht moet dus worden naar goede afwegingen waarbij zo veel mogelijk aan het ene uitgangspunt wordt voldaan zonder het andere uitgangspunt te veel op te offeren. Deze trade-off kan het beste aan de hand van een gestileerd voorbeeld worden getoond. In dit gestileerde voorbeeld gaan we ervan uit dat het curriculum uit slechts twee onderdelen bestaat: theorie en praktijk. Bij theorie leren leerlingen algemene, theoretische kennis die in een groot aantal situaties toepasbaar is. Theoretische kennis alleen is nooit voldoende om goed te kunnen functioneren in het werk, maar dankzij deze theoretische kennis kunnen leerlingen praktische vaardigheden sneller oppakken en leren ze dus sneller. Bij praktijk leren leerlingen de vaardigheden voor een bepaald beroep goed uit te voeren. Hierbij moet men dus kiezen voor een specifieke richting. In het curriculum moet een keuze worden gemaakt over hoeveel theorie en praktijk er gegeven moet worden en in welke volgorde dit het beste kan plaatsvinden. Leerlingen die instromen in het onderwijs verschillen in capaciteiten. Intelligentere leerlingen zullen

Het gaat hierbij overigens niet per se om specialisatie in de zin van een smal vakkenpakket. Zelfs als precies bekend zou zijn welke richting een leerling uit gaat, kan in het ene geval een gespecialiseerde opleiding optimaal zijn, maar kan het ook interessant zijn om een brede opleiding te krijgen.


13

minder moeite hebben met het leren van theorie en kunnen in kortere tijd daardoor meer theorie leren. Bij anderen zal dit moeizamer gaan. Als precies bekend zou zijn wat de capaciteiten van elke leerling zijn, zou voor iedereen het optimale curriculum kunnen worden vastgesteld. Voor intelligentere kinderen zal het optimaal zijn om meer theorie in het curriculum te stoppen, terwijl voor minder intelligente kinderen een groter praktijkdeel optimaal zou zijn. Omdat de capaciteiten van leerlingen gradueel variëren, zou er in principe voor elke leerling een apart optimaal curriculum moeten worden gevonden. Praktisch stuit dit uiteraard op bezwaren en zullen groepen leerlingen die qua niveau bij elkaar in de buurt zitten, samen worden genomen in een opleiding. Als bekend is hoeveel theorie en praktijk het curriculum voor een bepaalde groep leerlingen moet bevatten, zal het optimaal zijn om eerst de theorie en dan de praktijk aan de orde te laten komen. De veronderstelling is immers dat meer theoretische kennis het leervermogen bij praktische lessen zal verhogen. Het rendement van de theoretische lessen is dus het hoogst als alle praktijkonderdelen na de theorie komen. In principe is er voor elk niveau dus een optimaal curriculum waarin eerst theorie en daarna praktijk aan de orde komen. De betere studenten krijgen veel theorie en zwakkere studenten veel praktijk. Tabel 1 laat dit zien. Voor de eenvoud van het voorbeeld en omdat in de praktijk geen aparte studieprogramma’s voor ieder denkbaar niveau gemaakt kunnen worden, gaan we hier uit van twee programma’s: een voor het hoge niveau en een voor het lage niveau.

Tabel 1: Optimaal curriculum voor leerlingen met een laag en hoog niveau Doelgroep

Curriculum Jaar 1

Hoog

Theorie

Laag

Theorie

Jaar 2

Jaar 3

Jaar 4 Praktijk

Praktijk

Verwacht kan worden dat de leerlingen met hoge capaciteiten sneller zullen leren. Zij krijgen dus langer theorie, waarbij ze per tijdseenheid meer leren, waardoor hun theoretische achtergrond uiteindelijk aanzienlijk groter zal zijn dan die van leerlingen met lage capaciteiten. Als de zwakste leerlingen bepalend zijn voor het leertempo in de klas, zal er halverwege de opleiding dus een aanzienlijk verschil zijn in de kennis van de leerlingen uit de hoge en de lage stroom. Hierdoor ontstaat een flexibiliteitsprobleem. Als er een leerling is die aanvankelijk instroomde in het lage niveau, omdat verwacht werd dat zijn capaciteiten niet groot genoeg waren voor het hoge niveau, maar na verloop van tijd blijkt dat hij wel voldoende geschikt is voor deze hoge stroom, wordt het moeilijk voor hem om alsnog de stap van de lage naar de hoge stroom te maken. Zelfs als hij vanwege zijn capaciteiten meer geleerd heeft van de theorie dan zijn gemiddelde klasgenoten, dan nog heeft hij minder In werkelijkheid zijn er natuurlijk ook andere afwegingen die een rol spelen bij de optimale inrichting van het curriculum en kan het bijvoorbeeld voor de motivatie van de student gunstig zijn om theorie en praktijk al eerder af te wisselen. Deze overwegingen van dit gestileerde voorbeeld blijven echter ook dan spelen.

14


theorie gehad dan de leerlingen in de hoge stroom. In de praktijk zal het leereffect van de lessen in de lage stroom overigens ook lager zijn. Aan de praktijkkennis die hij inmiddels heeft opgedaan, heeft hij niet veel, want het praktijkdeel moet in de hoge stroom halverwege de opleiding nog beginnen. Dit maakt de overstap moeilijk. Ook de afstroom van de hoge naar de lage stroom zal problemen met zich mee kunnen brengen. Een leerling die na twee jaar ontdekt dat de hoge stroom eigenlijk te zwaar voor hem is, zal minder hebben opgestoken van deze lessen, maar mist ook de eerste praktijkervaringen die de leerlingen van de lage stroom al wel gehad hebben. Deze overgangsproblemen zullen echter kleiner zijn dan de problemen van leerlingen die van laag naar hoog willen stromen. Om de flexibiliteit van het systeem te verhogen zou daarom voor de eerste twee jaar van de opleiding een gemeenschappelijk programma gemaakt kunnen worden. Tabel 2 geeft aan hoe dit er waarschijnlijk uit zou zien.

Tabel 2: Optimaal curriculum voor leerlingen met een laag en hoog niveau met een gemeenschappelijk deel van twee jaren Doelgroep

Curriculum Jaar 1

Hoog Laag

Theorie

Jaar 2 Praktijk

Jaar 3 Theorie

Jaar 4 Praktijk

Praktijk

Om voor beide groepen leerlingen een goed lesprogramma te maken, zal voor de eerste twee jaren een compromis tussen beide stromen uit tabel 1 worden gemaakt. De leerlingen met de lage capaciteiten krijgen meer theorie dan ze anders zouden hebben gehad. De leerlingen met de hoge capaciteiten krijgen minder theorie en alvast wat praktijk. Met name als ook het lestempo afgestemd moet worden op beide groepen, zal het niveau aan het einde van de twee gemeenschappelijk jaren met name voor deze hoge groep lager worden. De lage groep krijgt meer theorie, en zal dus meer moeite hebben om het programma te kunnen volgen. Ook de laatste twee jaar van de opleiding zullen aangepast worden aan de nieuwe omstandigheden. Er blijven weliswaar twee stromen bestaan, maar de kennis van de instroom verandert. In de hoge stroom zullen daarom wat extra theorie en minder praktijk worden gegeven, om de mindere aandacht voor theorie in de eerste twee jaar te compenseren. Deze compensatie zal echter niet volledig zijn. Ook is de optimale volgorde van theorie en praktijk doorbroken. Om deze redenen zal het eindniveau van leerlingen die van het begin af aan al wisten dat ze de hoge stroom zouden volgen, lager zijn. Voor de leerlingen die zonder meer de lage stroom zouden volgen, is de situatie ook minder gunstig geworden. Ze hebben weliswaar meer theorie gehad, maar dit is eigenlijk meer dan optimaal is. Vanwege hun leercapaciteiten zou een opleiding met een hoger praktijkgehalte voor hen een betere voorbereiding op de arbeidsmarkt of een vervolg opleiding zijn.


15

De situatie ligt minder duidelijk voor leerlingen die op de grens van de hoge en de lage stroom zitten. Daarbij kan het ten eerste gaan om leerlingen die net wel of net niet de capaciteiten hebben om de hoge stroom te volgen, maar van wie wel duidelijk is wat hun capaciteiten zijn. Daarnaast kunnen er leerlingen zijn over wie nog onduidelijkheid bestaat wat betreft hun capaciteiten. Voor hen is vooraf onduidelijk of de hoge of de lage stroom gunstiger zal zijn. Voor de leerlingen die qua capaciteiten op de grens van beide stromen zitten, wordt de nieuwe situatie minder gunstig. Door het compromis in het programma zullen de eerste twee jaren een minder gunstige voorbereiding op de hoge stroom zijn dan bij het programma zonder een gemeenschappelijk deel. De laatste twee jaar van de hoge stroom zullen weliswaar aangepast worden aan de nieuwe instroom, maar het ligt voor de hand dat deze aanpassing niet groot genoeg zal zijn om ook voor de marginale leerling de overstap mogelijk te maken. De zwakkere leerlingen van voorheen nog de hoge stroom, zullen daardoor de stap van het gemeenschappelijk deel naar de nieuwe hoge stroom niet kunnen maken en doorstromen naar de lage stroom. Voor leerlingen die onzeker zijn over hun capaciteiten wordt de situatie wel gunstiger. Voor een leerling die zou zijn begonnen in de lage stroom, maar na verloop van tijd merkt dat hij de hoge stroom ook had aangekund, is immers de stap naar deze hoge stroom nog steeds open. Het niveau van de hoge stroom is lager dan het voorheen was, maar zal voor hem gunstiger zijn dan de situatie waarin hij in de lage stroom had moeten blijven. Een vergelijkbaar maar kleiner voordeel is er voor de leerling die instroomt in de hoge stroom, maar ontdekt dat dit niveau te hoog is voor hem. De vraag of twee gemeenschappelijke eerste jaren gunstiger zijn dan twee volledig aparte stromen, hangt dus af van de vraag hoe groot de onzekerheid over capaciteiten is aan het begin van de opleiding en hoe groot de verschillen in het optimale curriculum zijn tussen het programma voor sterkere en zwakkere leerlingen. Als de verschillen in een adequaat programma voor zwakke en sterke leerlingen groot zijn, zijn de kosten van een gemeenschappelijk programma ook hoog. Als er veel leerlingen zijn die niet weten in welke programma ze thuishoren, zijn de baten van differentiatie echter klein.

Tabel 3: Curriculum met zowel een gemeenschappelijk als een gescheiden programma voor de eerste twee jaren Doelgroep

Curriculum Jaar 1

Hoog zeker Hoog onzeker

Jaar 3

Jaar 4

Theorie Theorie

Laag onzeker Laag zeker

Jaar 2

Theorie

Praktijk Praktijk

Theorie

Praktijk Praktijk

Praktijk

In de praktijk kunnen scholen ook in een gemeenschappelijk jaar differentiëren in de lesstof die ze aanbieden aan leerlingen. Dit is echter geen oplossing van het geschetste dilemma, omdat hiermee informeel weer aparte leerwegen worden ingevoerd. Afhankelijk

16


van de inschatting van de leraar, worden verschillende leerlingen in een klas impliciet ingedeeld in de hoge en de lage stroom en zullen zij ook moeite krijgen om na de eerste twee jaar nog van richting te veranderen. Wel is het denkbaar om een programma te maken waarin de leerlingen aan het begin de keuze hebben om naast een hoge of een lage stroom een gemeenschappelijke stroom te volgen. Alleen voor leerlingen met twijfel over hun capaciteiten zal dit aantrekkelijk zijn. Hierdoor kan het programma ook weer worden aangepast. De zwakste leerlingen zullen niet in deze gemeenschappelijke stroom participeren, waardoor er meer theorie gegeven kan worden en dus de doorstroom naar de hoge stroom makkelijker zal zijn. In principe zouden ook de programma’s in de hoge en de lage stroom aangepast moeten worden voor deze groep leerlingen. Een interessante vraag is of de verschillen tussen de twee hoge en de twee lage stromen die nu ontstaan klein genoeg zijn om geen onderscheid te hoeven maken. Als dit wel nodig is, ontstaat per saldo een derde niveau in het onderwijssysteem. In een systeem met meer lagen zal doorstromen naar boven of beneden makkelijker zijn, omdat de verschillen kleiner zijn, maar de vraag is of verdere differentiatie logistiek niet te complex is. Ook is de vraag hoe de instroom zal reageren op deze keuze tussen onmiddellijke specialisatie en een algemeen begin. De algemene opleiding biedt een soort verzekeringspolis. Onzekerheid over de capaciteiten van de leerling kan worden ingedekt, maar de prijs is een iets lager eindresultaat, ongeacht de stroom waarin men uiteindelijk uitkomt. Als leerlingen en hun ouders niet voldoende risico-avers zijn, zal de belangstelling hiervoor gering zijn. Ook bestaat het gevaar van screening-effecten. Een leerling die via het algemene deel doorstroomt naar de hoge stroom, geeft bij toekomstige werkgevers aan dat hij aanvankelijk twijfelde over zijn capaciteiten en kan daardoor op de arbeidsmarkt mogelijk lager worden gewaardeerd dan degene die onmiddellijk de hoge stroom is gaan volgen.


17

3

De schoolloopbaan tijdens vbo/mavo/vmbo

De overgang van het onderwijssysteem met een scheiding tussen mavo en vbo naar het nieuwe vmbo met aparte leerwegen vanaf het derde leerjaar, kan gezien worden als een verandering van een systeem waarbij in de eerste jaren twee niveaus worden onderscheiden naar een systeem waarbij leerlingen van beide niveaus de eerste jaren een gezamenlijk curriculum hebben. In de praktijk komt het regelmatig voor dat scholen hun klassen indelen in groepen die waarschijnlijk doorstromen naar de tl en klassen die waarschijnlijk de bl of kl gaan volgen. Omdat beide opties voor beide groepen open moeten blijven en ook het curriculum voor beide groepen in principe gelijk is, zal dit onderscheid veel minder bepalend zijn dan in het oude systeem. Bij de analyses zullen de leerlingen uit het vbo (tot 2002) vergeleken worden met de leerlingen van de kl en de bl. Totalen Figuur 1 geeft de absolute leerlingenaantallen weer van het vbo, en vmbo-kl en vmbo-bl samen.

Figuur 1: Totaal aantal leerlingen in het vbo en het vmbo-kl/bl, leerjaar 3 en 4, 1996-2004

18


Figuur 1 laat een lichte stijging zien bij de overgang van het oude vbo naar het nieuwe vmbo. Deze stijging is in overeenkomst met de verwachting van het theoretisch kader. Een gezamenlijk begin van een opleiding maakt het moeilijker voor leerlingen op de grens tussen beide niveaus om naar de hogere leerweg door te stromen. Zo stijgt het aantal leerlingen in het derde leerjaar bij de overgang tussen 2001 en 2002 van 48.000 tot 51.500. Ook bij de leerlingen van het vierde leerjaar vindt er een lichte stijging plaats: van ruim 43.000 tot bijna 45.000 leerlingen. Deze stijging van ongeveer 5% is wel minder dan bij leerjaar 3. Na 2002 neemt de belangstelling voor de praktische leerwegen weer af tot 45.000 leerlingen. Dit past in de dalende trend voor vbo-deelname die ook voor 2001 waarneembaar was, maar kan er ook op wijzen dat de aanvankelijke reactie op de nieuwe situatie te sterk was en weer meer leerlingen de stap naar de tl durven te zetten. De leerlingen van het oude mavo worden vergeleken met de leerlingen van de tl en de gl van het vmbo. Deze vergelijking wordt zichtbaar in figuur 2.

Figuur 2: Totaal aantal leerlingen in het mavo en het vmbo-tl/gl, leerjaar 3 en 4, 1996-2004

Figuur 2 laat zien dat voor de overgang van mavo naar vmbo-tl en vmbo-gl het tegenovergestelde het geval is: het aantal leerlingen neemt licht af vanaf het jaar waarin de eerste lichting van het vmbo-tl en vmbo-gl zit. Het aantal leerlingen van leerjaar 3 daalde van bijna 52.000 tot ongeveer 49.000. Bij de leerlingen van het vierde leerjaar daalde het aantal van bijna 52.000 tot 47.500. Hier is de daling iets sterker bij de leerlingen van leerjaar 4.


19

De invoering van het vmbo heeft er dus aanvankelijk toe geleid dat er iets meer leerlingen in de kl en bl zijn terechtgekomen en iets minder in de tl en gl. In oude termen heeft er dus een lichte verschuiving plaatsgevonden van mavo naar vbo. De gl neemt hierbij een bijzondere plaats in. In de berekeningen hebben we de gl meegerekend met de tl. De gl is een variant met een iets grotere praktijkcomponent dan de tl en daardoor wellicht geschikt voor leerlingen die twijfelen tussen de tl en de praktische leerwegen. Uit de tabel blijkt dat een groot percentage van deze leerlingen na het derde jaar alsnog doorstroomt naar de tl. Slecht een klein deel blijkt door te stromen naar de praktische leerwegen.

Tabel 4: De doorstroom van leerlingen in de gemengde leerweg, leerjaar 3 (percentages) Van Vmbo-gl Vmbo-gl Vmbo-gl Vmbo-gl Vmbo-gl Vmbo-gl Vmbo-gl

3 3 3 3 3 3 3

Naar Vmbo-gl 4 Vmbo-tl 4 Bbo Vmbo-gl 3 Vmbo-kl 4 Vmbo-kl 3 Vmbo-tl 3

2002 46,41 37,36 6,55 3,29 1,53 1,68 0,94

2003

2004

46,82 38,22 7,03 3,48 1,66 1,37 0,75

48,62 38,64 7,64 3,58 1,25 1,26 0,76

(bbo = buiten bekostigd onderwijs)

Een vroegtijdige selectie zoals in het Nederlandse onderwijs zorgt ervoor dat er fouten kunnen worden gemaakt, omdat leerlingen dan keuzes moeten maken op een moment waarop zij soms nog niet goed hun eigen capaciteiten en interesses kunnen inschatten. Herstelmogelijkheden kunnen plaatsvinden door zittenblijven en tussentijdse afstroom in het geval van een keuze die (aanvankelijk) te hoog gegrepen is, en tussentijdse opstroom wanneer de keuze onder het niveau van de capaciteiten van de leerling blijkt te liggen. Naast de indicatoren zittenblijven, tussentijdse afstroom en tussentijdse opstroom, zullen er nog meer indicatoren van schoolloopbaanpatronen beschreven worden. Zo wordt ook de ongediplomeerde uitstroom beschreven, een verschijnsel dat zeer ongewenst is, omdat het Nederlandse onderwijs iedere leerling in ieder geval een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt wil verschaffen en het onzeker is of voortijdige schoolverlaters hun onderwijsloopbaan weer zullen oppakken na ongediplomeerde uitstroom. Verder komt bevordering naar het volgende leerjaar aan bod, als indicator van een ongestoorde schoolloopbaan. Zittenblijven Figuur 3 geeft het aantal zittenblijvers per leerjaar weer voor het oude vbo en het nieuwe vmbo-kl en vmbo-bl.

20


Figuur 3: Aandeel zittenblijvers per leerjaar, vbo en vmbo-kl/bl, 1996-2004

Het aandeel leerlingen van leerjaar 3 en leerjaar 4 dat blijft zitten is de afgelopen jaren gedaald. Deze daling werd bij leerlingen van leerjaar 4 echter al ingezet voor de overgang van vbo naar vmbo. Voor de leerlingen van het derde leerjaar bleef het aandeel tot 2000 min of meer constant, waarna het in 2001 flink steeg, van 6,7% tot 10,7%. Een groot deel van de zittenblijvers van 2001 kwam door het zittenblijven in het nieuwe vmbo terecht. Na de invoering van het vmbo daalde het aandeel zittenblijvers sterk tot 5%. Voor het vierde leerjaar daalde het aandeel zittenblijvers van 1996 tot aan de overgang in 2002 van 3,8% tot 0,9%. Vooral tussen 2001 en 2002 daalde het aandeel relatief sterk. Dit zou te maken kunnen hebben met het door scholen willen voorkomen van ‘bezemklassen’, kleine klassen met leerlingen die nog in een oud systeem hun diploma moeten halen. Mogelijk om dezelfde reden steeg het aandeel zittenblijvers in het derde leerjaar fors in 2001. Leerlingen waarvan het onzeker was of zij zonder vertraging in het oude systeem zouden slagen bleven zitten, maar vervolgden hun opleiding in het vmbo in plaats van in het vbo. Na invoering van het vmbo is het aandeel zittenblijvers in leerjaar 4 weer iets gestegen, om een jaar later weer iets te dalen. Voor leerlingen van leerjaar 4 lijkt er geen effect te zijn van de invoering van het nieuwe vmbo, behalve voor het laatste jaar leerlingen in het oude vbo. Een effect dat er wel is voor leerlingen van leerjaar 3. Figuur 4 geeft ook het aandeel zittenblijvers weer voor leerlingen uit het oude mavo en het nieuwe vmbo-tl en vmbo-gl.


21

Figuur 4: Aandeel zittenblijvers per leerjaar, mavo en vmbo-tl/gl, 1996-2004

Bij de leerlingen van het mavo steeg het aandeel zittenblijvers in het derde leerjaar van 9,5 tot 13%; in het vierde leerjaar daalde het aandeel licht van 7,3 tot 6,4%. Vervolgens doet zich voor beide leerjaren een flinke daling voor na de invoering van het vmbo. Bij leerlingen van leerjaar 3 van 13 tot 6,8%, bij leerlingen van leerjaar 4 van 6,4 tot 4,9%. Mogelijk stappen leerlingen sinds de invoering van het vmbo vaker over naar een andere (lagere) leerweg als alternatief voor zittenblijven. Ongediplomeerde uitstroom In figuur 5 wordt het percentage leerlingen weergegeven dat de vbo- dan wel vmbo-kl/ bl-opleiding ongediplomeerd verlaat. We laten bij de ongediplomeerde uitstroom de cijfers van 1996 en 1997 buiten beschouwing, omdat deze waarschijnlijk minder betrouwbaar zijn.

22


Figuur 5: Aandeel leerlingen dat ongediplomeerd uitstroomt, per leerjaar, vbo en vmbokl/bl, 1998-2004

Figuur 5 laat zien dat de ongediplomeerde uitstroom uit het vbo tot 2001 redelijk constant bleef. Daarna zet vanaf 2002 een sterke daling in. Voor de leerlingen van leerjaar 3 valt dit samen met de overgang naar het vmbo. Bij de leerlingen van het vierde leerjaar zette deze daling al één jaar voor de overgang naar het vmbo in. Dit zou kunnen betekenen dat een andere gebeurtenis dan de invoering van het vmbo de daling in 2001 deed inzetten. Ook blijft het aandeel leerlingen dat ongediplomeerd uitstroomt uit het vmbokl/bl dalen sinds 2001. De ongediplomeerde uitstroom is voor leerlingen uit beide leer jaren bijna gehalveerd tussen 2001 en 2004 (van 5,7 naar 3% en van 4,3 naar 2,2%). Vermoedelijk hangt dit samen met een interventie van het schoolbeleid om ongediplomeerde uitstroom te verminderen. Figuur 6 laat het aandeel leerlingen zien, dat ongediplomeerd het mavo of de tl en de gl van het vmbo verlaat.


23

Figuur 6: Aandeel leerlingen dat ongediplomeerd uitstroomt, per leerjaar, mavo en vmbotl/gl, 1998-2004

Figuur 6 laat een behoorlijk constante ongediplomeerde uitstroom zien voor mavo-leerlingen. Met nog geen 2% is de ongediplomeerde uitstroom veel geringer dan bij het vbo. Bij de overgang van het oude mavo naar het nieuwe vmbo-tl/gl tussen 2001 en 2002 blijft het aandeel dat ongediplomeerd uitstroomt uit het derde jaar gelijk. Wel daalt het aandeel licht bij de leerlingen van leerjaar 4 tussen 2003 en 2004, één jaar na de overgang van mavo naar vmbo-tl/gl, van 2,5 tot 1,8%. Bevordering volgend leerjaar Figuur 7 geeft voor leerlingen van het derde leerjaar vbo en vmbo-kl/bl weer welk aandeel bevorderd wordt naar het vierde leerjaar.

24


Figuur 7: Aandeel leerlingen dat bevorderd wordt naar leerjaar 4, vbo en vmbo-kl/bl, 1996-2004

Figuur 7 laat tussen 1996 en 2001 weinig fluctuaties zien in het aandeel leerlingen dat wordt bevorderd naar leerjaar 4. Ook na de overgang naar het vmbo is het aandeel min of meer constant gebleven: van ruim 85 tot ongeveer 87%. Er is dus geen sprake van een effect van de invoering van het vmbo op bevordering naar het volgende leerjaar. Figuur 8 geeft voor mavo en vmbo-tl/gl het aandeel leerlingen dat naar het vierde leerjaar bevorderd wordt.


25

Figuur 8: Aandeel leerlingen dat bevorderd wordt naar leerjaar 4, mavo en vmbo-tl/gl, 1996-2004

Gedurende de hele periode zijn er geen grote verschillen in het aandeel leerlingen dat bevorderd wordt naar leerjaar 4. Tussen de 84 en 88% van de leerlingen wordt bevorderd naar het volgend leerjaar tussen 1996 en 2004. Na de overgang naar vmbo-tl/gl stijgt het aandeel eerst twee jaar, om vervolgens weer te dalen. De invoering van het vmbo-tl/gl lijkt ondanks een lichte stijging weinig verschil uit te maken voor het aandeel leerlingen dat bevorderd wordt naar leerjaar 4. Tussentijdse opstroom Tussentijdse opstroom wil hier zeggen: tussentijds, zonder diploma overstappen van vbo of vmbo-kl/bl naar mavo of vmbo-tl/gl, of van mavo of vmbo-tl/gl naar havo. Het kan dan gaan om een overstap naar hetzelfde leerjaar of naar een jaar hoger. Figuur 9 laat de tussentijdse opstroom zien voor leerlingen afkomstig van vbo of vmbokl/bl. Aangezien de tussentijdse opstroom van leerlingen uit leerjaar 4 nihil is, wordt deze niet in de grafiek weergegeven.

26


Figuur 9: Aandeel leerlingen dat tussentijds opstroomt van vbo of vmbo-kl/bl naar mavo of vmbo-tl/gl, leerjaar 3, 1996-2004

Figuur 9 laat zien dat de tussentijdse opstroom van vbo naar mavo tussen 1996 en 2001 weinig voorstelde: tussen de 0,2 en de 0,4% van de leerlingen uit leerjaar 3. Ook na invoering van het vmbo blijft het aandeel laag, rond de 0,5%. Figuur 10 geeft de tussentijdse opstroom van mavo en vmbo-tl/gl naar havo weer.


27

Figuur 10: Aandeel leerlingen dat tussentijds opstroomt van mavo of vmbo-tl/gl naar havo, per leerjaar, 1996-2004

Voor leerlingen van het derde jaar verandert er weinig tussen 1996 en 2004: er stromen tussentijds nauwelijks leerlingen op naar havo. Zowel voor als na de invoering van het vmbo doet slechts tussen de 0,2 en de 0,4% van de leerlingen dit. Ook leerlingen van het vierde leerjaar maken maar zelden tussentijds de overstap naar het havo. Wel stijgt het aandeel van deze leerlingen tussen 2002 en 2004 van 0,5 naar 1,7%. Na de overgang naar vmbo-tl/gl is het aandeel leerlingen dat tussentijds doorstroomt wel toegenomen, maar nog steeds laag. Tussentijdse afstroom Er zijn ook leerlingen die gedurende hun opleiding overstappen naar een lager niveau. In dit geval gaat het om leerlingen die overstappen van mavo of vmbo-tl/gl naar vbo of vmbo-kl/bl. In figuur 11 wordt het aandeel van deze leerlingen weergegeven. De afstroom van leerlingen uit het vierde jaar is zo gering dat deze niet in de figuur wordt weergegeven.

28


Figuur 11: Aandeel leerlingen dat tussentijds afstroomt van mavo of vmbo-tl/gl naar vbo of vmbo-kl/bl, leerjaar 3, 1996-2004

De tussentijdse afstroom van mavo naar vbo en vmbo-tl/gl is tussen 1996 en 2004 constant gebleven. Met 2% is het aandeel dat dit doet zeer gering. Wel stapt een klein deel van de leerlingen van vmbo-tl over naar vmbo-gl. Van een effect van de invoering van het vmbo is geen sprake bij tussentijdse afstroom van mavo naar vbo. Figuur 12 geeft de tussentijdse afstroom van havo naar mavo en vmbo-tl/gl weer. Er wordt weer alleen een figuur van de leerlingen uit leerjaar 3 gegeven, aangezien de afstroom van leerlingen uit leerjaar 4 zeer gering is.


29

Figuur 12: Aandeel leerlingen van havo naar mavo of vmbo-tl/gl, leerjaar 3, 1996-2004

In figuur 12 is te zien dat tussen 1996 en 2000 het aandeel leerlingen dat tussentijds afstroomde van havo naar mavo, steeg van bijna 7 tot ruim 9%. Vanaf de overgang naar vmbo-tl daalt dit aandeel echter tot ongeveer 6%. Havo-leerlingen stromen dus minder vaak af sinds de overgang naar het vmbo. Er lijkt sprake te zijn van een substantieel effect. Vanaf de eerste jaren dat het vmbo-tl bestaat is het aandeel van de tussentijdse afstroom van havo naar vmbo-tl lager dan het de hele periode tot dan toe was geweest. De oorzaak hiervan kan zijn dat de kloof tussen havo en vmbo-tl groter is geworden, doordat de verschillen tussen de niveaus binnen het vmbo, in vergelijking met de oude mavovbo-situatie kleiner zijn geworden.

30


4

De schoolloopbaan na vbo/mavo/vmbo

Na afronding van het vbo, mavo, of een van de leerwegen van het vmbo heeft een leerling verschillende mogelijkheden voor een vervolgopleiding. De meest voor de hand liggende vorm van vervolgopleiding is een bol-opleiding (beroepsopleidende leerweg) in het mbo (middelbaar beroepsonderwijs), maar ook een bbl-opleiding (beroepsbegeleidende leerweg) in het mbo of een havo-opleiding zijn veel gekozen vervolgtrajecten. Er is ook een deel van de gediplomeerden dat besluit geen opleiding te gaan volgen, maar al te gaan werken. In deze paragraaf komt eerst het totaal aantal gediplomeerden aan bod, waarna de doorstroom naar havo, mbo/bol, mbo/bbl en de arbeidsmarkt aan bod komt. Figuur 13 geeft het totaal aantal gediplomeerden weer van leerlingen van vbo en vmbokl/bl enerzijds en leerlingen van mavo en vmbo-tl/gl anderzijds.

Figuur 13: Totaal aantal gediplomeerden

Figuur 13 laat tussen 1996 en 2001 een licht dalende trend zien voor zowel gediplomeerden van het vbo als van het mavo. In het laatste jaar van het oude vbo en mavo vindt er nog een stijging plaats, mogelijk omdat er minder mogelijkheden zijn om een jaar later


31

alsnog een diploma te halen voor de opleiding die wordt beëindigd. Met de overgang naar vmbo treedt er een trendbreuk op: vmbo-kl en vmbo-bl samen hebben meer gediplomeerden dan het oude vbo, terwijl vmbo-tl en vmbo-gl juist ineens veel minder gediplomeerden hebben dan het mavo. Overigens haalde ongeveer 700 leerlingen in 2003 nog een vbo-diploma. Wat in mindere mate al uit de leerlingentotalen bleek, komt dus ook bij de aantallen gediplomeerden terug: een verschuiving van mavo naar vbo of beter gezegd van tl en gl naar kl en bl. Doorstroom naar havo In figuur 14 wordt het aandeel gediplomeerden van het mavo en het vmbo-tl/gl dat doorstroomt naar het havo weergegeven.

Figuur 14: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van mavo en vmbo-tl/gl naar havo, 1996-2004

Figuur 14 laat zien dat de doorstroom van mavo-gediplomeerden naar het havo tussen 1998 en 2002 bijna is gehalveerd, van 18 naar 9,5%. Vooral tussen 1998 en 1999 daalde het aandeel dat doorstroomde sterk. Vanaf het schooljaar 1998-1999 werd bij een derde van de middelbare scholen de tweede fase met de profielen voor havo en vwo ingevoerd. In 1999-2000 volgde de rest. Deze invoering kan een belangrijke factor zijn geweest bij de sterk dalende doorstroom naar het havo tussen vooral 1998 en 2000. Na de invoering van het vmbo steeg het aandeel gediplomeerden dat doorstroomde naar het havo binnen twee jaar van 9,5 naar ruim 16%. De invoering van de ene stelselherziening (het vmbo) heeft daarmee de negatieve effecten van de andere stelselherziening (de tweede fase) tenietgedaan.

32


Ook de doorstroom van gediplomeerden van vbo en vmbo-kl/bl naar mavo en vmbo-tl/ gl is onderzocht. Deze is echter vrijwel nihil en wordt daarom niet in een grafiek weer gegeven. Doorstroom mbo-bol De bol-opleiding van het mbo is een logische volgende stap in de onderwijsloopbaan van veel gediplomeerden van vbo, mavo en vmbo. In figuur 15 wordt het aandeel gediplomeerden van vbo en vmbo-kl/bl weergegeven dat doorstroomt naar een bol-opleiding in het mbo.

Figuur 15: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo en vmbo-kl/bl naar mbo-bol, 1996-2004

Figuur 15 laat zien dat het aandeel gediplomeerden van vbo dat doorstroomde naar een bol-opleiding tussen 1998 en 2002 licht steeg van 53 tot 58%. Na de overgang naar vmbo-kl/bl steeg het aandeel licht verder naar 61%, om het jaar erop weer te dalen naar 59%. De invoer van het vmbo leidt dus niet duidelijk tot een verandering van het aandeel gediplomeerden dat doorstroomt naar mbo-bol. De resultaten van RUBS (Registratie van uitstroom en bestemming schoolverlaters) laten soortgelijke cijfers zien voor het aandeel gediplomeerden dat naar een bol-opleiding in het mbo doorstroomt. In figuur 16 wordt ook voor gediplomeerden van mavo dan wel vmbo-tl/gl het aandeel dat doorstroomt naar een bol-opleiding weergegeven.


33

Figuur 16: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van mavo en vmbo-tl/gl naar mbobol, 1996-2004

Bovenstaande figuur laat zien dat de doorstroom van mavo-gediplomeerden naar bol vanaf 1998 tot 2002 redelijk constant is. Na invoering van het vmbo daalt dit aandeel van 71 tot 68% om in 2004 weer te stijgen tot 72%. De resultaten van RUBS laten soortgelijke cijfers zien voor het aandeel gediplomeerden dat naar een bol-opleiding in het mbo doorstroomt. Doordat er met de invoering van het vmbo een verschuiving in de leerlingenstroom heeft plaatsgevonden van mavo/tl/gl naar vbo/kl/bl, is het interessant om ook te bekijken wat het effect op de totale doorstroom naar de bol is geweest. Figuur 17 laat dit zien.

34


Figuur 17: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo/mavo en vmbo naar mbo-bol, 1996-2004

Uit de cijfers in figuur 17 lijkt naar voren te komen dat ondanks een lagere instroom in het vmbo-tl ongeveer evenveel leerlingen naar de bol gaan. In 2004 steeg de doorstroom naar de bol weer licht, nadat deze in 2003 gelijkgebleven was. De invoering van het vmbo lijkt weinig effect te hebben gehad op de doorstroom van gediplomeerden naar de bol. Doorstroom mbo-bbl Naast de bol bestaat er in het mbo ook de bbl. Hierin werken leerlingen vier dagen in de week bij een bedrijf en gaan ze één dag in de week naar school. In figuur 18 wordt het aandeel gediplomeerden van zowel vbo en vmbo-kl/bl als mavo en vmbo-tl/gl weergegeven, dat doorstroomt naar de bbl. Hiervoor hebben we gebruikgemaakt van RUBS-data, aangezien de onderwijsmatrix de doorstroom naar bbl niet goed waarneemt. We benadrukken dat het moment van waarneming bij de RUBS-data ongeveer 1 jaar later is dan bij de onderwijsmatrix. Men mag daarom deze percentages niet zomaar optellen bij die uit de vorige paragraaf.


35

Figuur 18: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo, mavo en vmbo naar mbo-bbl, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)

In figuur 18 is te zien dat het aandeel gediplomeerden uit het vbo dat naar de bbl doorstroomt, tussen 1996 en 2000 redelijk constant bleef, tussen de 15 en de 18%. Daarna volgt een uitschieter in 2001, een stijging van 9 procentpunt. Daarna daalt het aandeel in de volgende jaren weer tot 16%. Met de overgang naar vmbo vindt er wel een daling plaats, maar deze daling was één jaar eerder al ingezet. Het lijkt aannemelijker dat het aandeel gediplomeerden dat naar de bbl gaat, samenhangt met de conjunctuur. Krapte op de arbeidsmarkt leidt immers tot meer bbl-plekken bij bedrijven. Een veel kleiner aandeel van de mavo-gediplomeerden stroomt door naar de bbl. Tussen 1996 en 2000 stijgt dit aandeel van 5,5 tot 10%. Vervolgens daalt het vanaf 2001 tot 2003 weer tot het oude niveau. Er lijkt geen effect te zijn van de invoering van het vmbo. Wederom vond de daling al plaats voor de overgang naar het vmbo. Figuur 19 geeft een beeld van de totale doorstroom naar de bbl.

36


Figuur 19: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo/mavo en vmbo naar mbo-bbl, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)

De figuur laat zien dat het totale aandeel gediplomeerden uit vbo en mavo dat doorstroomt naar de bbl, is gedaald na de invoering van het vmbo. Uitstroom arbeidsmarkt zonder vervolgonderwijs In figuur 20 wordt het aandeel gediplomeerden dat zonder vervolgonderwijs uitstroomt naar de arbeidsmarkt, weergegeven voor vbo en vmbo-kl/bl en voor mavo en vmbo-tl/ gl. Dit zijn gediplomeerden die werken of werkloos zijn, maar geen vervolgonderwijs volgen.


37

Figuur 20: Aandeel gediplomeerden dat uitstroomt naar de arbeidsmarkt zonder vervolgonderwijs, vbo, mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)

Tussen 1996 en 2000 was er een relatief groot deel vbo-gediplomeerden dat naar de arbeidsmarkt uitstroomde zonder vervolgonderwijs, tussen de 27 en de 30%. Tussen 2000 en 2001 daalt het aandeel sterk, met 10 procentpunt. Daarna stijgt het aandeel weer licht in 2002, om na de invoering van het vmbo eerst gelijk te blijven en vervolgens te dalen tot onder de 20%. Veranderd beleid om gediplomeerden aan een startkwalificatie te helpen en dus vaker te laten doorstromen naar vervolgonderwijs, zou een oorzaak kunnen zijn voor de sterke daling sinds 2000. Bij mavo-gediplomeerden steeg de uitstroom naar de arbeidsmarkt aanvankelijk. Tussen 1996 en 2001 nam het aandeel geleidelijk toe van 10 tot 14%. Daarna daalde het aandeel tot 8 à 9% in de laatste drie jaren. Van een effect van de invoering van het vmbo lijkt geen sprake te zijn. Figuur 21 geeft een beeld van de uitstroom naar de arbeidsmarkt voor de totale groep.

38


Figuur 21: Aandeel gediplomeerden dat uitstroomt naar de arbeidsmarkt zonder vervolgonderwijs, vbo/mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)

De figuur laat zien dat het aandeel dat uitstroomt naar de arbeidsmarkt zonder een vervolgopleiding te gaan volgen voor de totale groep gedaald is vanaf de invoering van het vmbo. Deze daling zette zich echter al in de jaren voorafgaand aan de invoering in. Oordeel aansluiting opleiding met vervolgopleiding In figuur 22 wordt voor gediplomeerden van vbo, mavo en vmbo weergegeven welk deel de aansluiting tussen de vbo/mavo/vmbo-opleiding en de vervolgopleiding in het mbo (bol) goed of redelijk vindt.


39

Figuur 22: Aandeel gediplomeerden dat de aansluiting met de vervolgopleiding (mbo-bol) voldoende of goed vindt, vbo, mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)

Figuur 22 laat eerst een daling tussen 1996 en 1999 zien. Het aandeel gediplomeerden van vbo dat de aansluiting met de vervolgopleiding goed of redelijk vindt, daalt van 76 tot 70%. Tussen 1999 en 2001 stijgt het aandeel juist sterk, tot 89%, waarna het tussen 2002 en 2004 redelijk stabiel blijft, tussen de 82 en 84%. Van een effect van de invoering van het vmbo lijkt geen sprake te zijn. In het eerste jaar daalt de tevredenheid onder gediplomeerden over de aansluiting, waarna dit aandeel in 2004 weer iets stijgt. Het golfpatroon lijkt eerder conjunctureel van aard te zijn. Het aandeel gediplomeerden dat de aansluiting tussen mavo en mbo-bol voldoende of goed vindt, heeft een soortgelijk verloop als bij het vbo en het vmbo-kl/bl. Tussen 1997 en 1999 daalt het aandeel van 80 tot 72%, om vervolgens tot en met 2002 sterk te stijgen tot 90%. Sinds de invoering van het vmbo is het aandeel gediplomeerden dat de aansluiting voldoende of goed vindt, weer gedaald tot 82%. Het lijkt er dus op dat na de invoering van het vmbo de aansluiting enigszins verslechterd is. Om een goed oordeel te kunnen geven of dit een structureel of tijdelijk probleem is, hebben we echter meer meetjaren nodig. In figuur 23 wordt dezelfde grafiek als in figuur 22 weergegeven, maar dan voor de aansluiting met een bbl-opleiding in het mbo.

40


Figuur 23: Aandeel gediplomeerden dat de aansluiting met de vervolgopleiding (mbo-bbl) voldoende of goed vindt, vbo, mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)

Figuur 23 laat een iets grilliger verloop zien dan bij de aansluiting met de bol. Voor vbogediplomeerden fluctueerde het aandeel dat de aansluiting redelijk tot goed vond tussen de 78 en de 70%. Daarna steeg het aandeel vrij sterk van 70 naar 92%. Na de invoering van het vmbo daalde het aandeel gediplomeerden dat de aansluiting met de vervolg opleiding voldoende of goed vond weer tot 79%. De gediplomeerden van mavo en vmbo-tl/gl zijn tussen 1997 en 2003 minder vaak tevreden over de aansluiting met hun vervolgopleiding in de bbl dan gediplomeerden van vbo en vmbo-kl/bl. Na een flinke daling in 1998, van 76 tot 62%, steeg het aandeel vervolgens tot 2002 naar 87%. In het jaar van de overgang naar vmbo-gediplomeerden daalde het aandeel dat de aansluiting voldoende of goed vond eerst tot 82%, om het volgende jaar redelijk stabiel te blijven met 83%. De aansluiting is dus bij zowel vbo als mavo na de overgang naar vmbo iets minder vaak als voldoende of goed beoordeeld, het verschil is bij de aansluiting met bbl echter kleiner. Wederom geldt hier dat we meer meetjaren nodig hebben om te beoordelen of dit structureel is of tijdelijk. Figuur 24 geeft een beeld van de tevredenheid met de aansluiting voor alle groepen gezamenlijk.


41

Figuur 24: Aandeel gediplomeerden dat de aansluiting met de vervolgopleiding (bol of bbl) voldoende of goed vindt, vbo/mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)

Per saldo blijkt dat gediplomeerden van alle groepen samen iets minder vaak tevreden zijn over de aansluiting sinds de invoering van het vmbo. Ongediplomeerde uitstroom vervolgopleiding In het kader van de schoolloopbaanpatronen van leerlingen zijn we ook geïnteresseerd in de ongediplomeerde uitstroom van de vervolgopleiding van gediplomeerden uit vbo, mavo en vmbo. In RUBS wordt gediplomeerden 1,5 jaar na het afronden van de opleiding niet alleen gevraagd of men een vervolgopleiding is gaan volgen en zo ja welke, maar ook of men deze opleiding nog steeds volgt. Figuur 25 geeft voor gediplomeerden van vbo en vmbo-kl/bl, maar ook van mavo en vmbo-tl/gl, het aandeel weer dat een bol-opleiding is gaan volgen en daar binnen 1,5 jaar voortijdig mee is gestopt.

42


Figuur 25: Aandeel gediplomeerden van vbo/mavo/vmbo dat de vervolgopleiding in mbobol voortijdig heeft verlaten (binnen 1,5 jaar), 1996-2004

Tussen de 12 en 14% van de vbo-gediplomeerden die aan een mbo-bol-opleiding begonnen zijn, verliet tussen 1996 en 1999 voortijdig deze gekozen vervolgopleiding. In 2000 daalde dit aandeel sterk tot 9% om de twee volgende jaren weer tot boven het niveau van 1999 te stijgen. Na de overgang naar vmbo daalde dit aandeel ongediplomeerde uitstromers van bijna 15 tot bijna 10%. Hoewel het aandeel in 2004 weer steeg tot 12%, zou dit een aanwijzing kunnen zijn dat gediplomeerden van het vmbo-kl/bl een betere aansluiting ondervinden tussen het vmbo en de mbo-bol-opleiding. Voor de mavo-gediplomeerden steeg het aandeel dat voortijdig uitstroomde tussen 1996 en 2001, ondanks twee jaren van daling, waarna het aandeel sterk daalde van 16 naar 11% in 2002. Na de overgang naar vmbo daalde dit aandeel nog iets verder, tot 9 à 10%. Het grootste deel van de daling vond echter een jaar voor de overgang naar het vmbo al plaats. Figuur 26 geeft ook voor gediplomeerden van vbo, mavo en vmbo het aandeel dat binnen anderhalf jaar ongediplomeerd uit de vervolgopleiding stroomde, maar nu voor een vervolgopleiding in de bbl.


43

Figuur 26: Aandeel gediplomeerden van vbo/mavo/vmbo dat de vervolgopleiding in mbobbl voortijdig heeft verlaten (binnen 1,5 jaar), 1996-2004

Bij de gediplomeerden die kozen voor bbl als vervolgopleiding zijn de schommelingen veel groter. Dit heeft ook te maken met de kleinere aantallen in de data. Het aandeel van de vbo-gediplomeerden daalt de eerste twee jaar sterk, om vervolgens weer een jaar te stijgen. In mindere sterke mate herhaalt deze trend zich tussen 2000 en 2003. Van een effect van de invoering van het vmbo lijkt voor deze gediplomeerden geen sprake te zijn. Bij de mavo-gediplomeerden is een erg onstabiel verloop te zien in de figuur. Na een flinke daling in 1998 verdriedubbelt het aandeel in 1999 bijna, om in de drie jaar daarna weer te dalen tot ongeveer het niveau van 1998. De overgang naar vmbo brengt aanvankelijk een nieuwe stijging met zich mee, maar in 2004 is deze weer tenietgedaan. Ook hier lijkt er van een duidelijk effect van de invoering geen sprake te zijn. Figuur 27 geeft wederom een beeld van het percentage voortijdige schoolverlaters uit de vervolgopleiding voor de totale groep.

44


Figuur 27: Aandeel gediplomeerden van vbo/mavo en vmbo dat de vervolgopleiding in mbo-bol of bbl voortijdig heeft verlaten (binnen 1,5 jaar), 1996-2004

De figuur laat zien dat een kleiner aandeel van de totale groep gediplomeerden die een bol- of bbl-opleiding zijn gaan volgen, deze opleiding voortijdig heeft verlaten. Het is echter onduidelijk of er een verband is met de invoering van het vmbo, aangezien de daling al eerder inzette en het verloop al jaren fluctueerde.


45

5

Conclusies

De invoering van het vmbo heeft geleid tot een lichte verschuiving van de leerlingenstroom van mavo en tl/gl naar vbo en bl/kl. In verhouding gaan er iets meer leerlingen naar vmbo-bl en -kl, terwijl er minder leerlingen naar vmbo-tl en -gl gaan. De oorzaak hiervan is waarschijnlijk dat een gemeenschappelijk eerste deel van de opleiding weliswaar de flexibiliteit van het systeem vergroot, maar ook de kwaliteit van de voorbereiding voor de laatste twee jaren minder goed maakt. Leerlingen die qua capaciteiten op de grens tussen de leerwegen zitten, halen hierdoor niet meer het niveau dat nodig is voor de hogere leerweg. Een deel van de leerlingen volgt binnen het vmbo de gl, een variant die in de oude mavo-vbo-structuur niet bestond. Hierdoor is het praktische element ook toegenomen bij de groep die we in deze studie beschouwden als het equivalent van mavo. Tussentijdse opstroom van mavo naar havo kwam bijna niet voor, maar komt bij leerlingen van jaar 4 sinds de invoering van het vmbo wel sporadisch voor. Er zijn minder zittenblijvers bij zowel vbo als mavo, al is deze afname ingezet nog voor de invoering van het vmbo. De tussentijdse afstroom van havo naar mavo is flink afgenomen sinds de invoering van het vmbo. Het aandeel leerlingen dat ongediplomeerd uitstroomde is eveneens afgenomen. Dit is echter niet eenduidig gebeurd voor de verschillende leerjaren en voor leerlingen van vbo en mavo. Een andere oorzaak voor de daling dan de invoering van het vmbo is dus mogelijk. Net als bij de leerlingen vond er ook bij de gediplomeerden een verschuiving van mavo naar vbo plaats na de invoering van het vmbo, dus meer gediplomeerden van vmbo-kl en vmbo-bl en minder van vmbo-gl en vmbo-tl. Na de invoering van de profielen in de tweede fase voor havo daalde het aandeel gediplomeerden van mavo dat doorstroomde naar havo fors. Met de invoering van het vmbo steeg dit aandeel weer tot ongeveer het oude niveau. Er zijn geen substantiële veranderingen waarneembaar in de aansluiting met het mbo sinds de invoering van het vmbo. Het aandeel leerlingen dat doorstroomt van mavo en vmbo-tl/gl of vbo en vmbo-bl/kl naar bol en bbl is nauwelijks veranderd, en ook de tevredenheid met de aansluiting lijkt niet veranderd te zijn door de introductie ven het vmbo.

46


Afkortingen

bbl bbo bl bol gl hbo kl mbo RUBS tl vbo vmbo

beroepsbegeleidende leerweg buiten bekostigd onderwijs basisberoepsgerichte leerweg beroepsopleidende leerweg gemengde leerweg hoger beroepsonderwijs kaderberoepsgerichte leerweg middelbaar beroepsonderwijs Registratie van uitstroom en bestemming schoolverlaters theoretische leerweg voorbereidend beroepsonderwijs voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs


47

Figurenlijst

Tabel 1: Tabel 2:

Optimaal curriculum voor leerlingen met een laag en hoog niveau Optimaal curriculum voor leerlingen met een laag en hoog niveau met een

Tabel 3:

Curriculum met zowel een gemeenschappelijk als een gescheiden

14 15

gemeenschappelijk deel van twee jaren

programma voor de eerste twee jaren Tabel 4: De doorstroom van leerlingen in de gemengde leerweg, leerjaar 3 (percentages) Figuur 1: Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur Figuur

48

Totaal aantal leerlingen in het vbo en het vmbo-kl/bl, leerjaar 3 en 4,

1996-2004 2: Totaal aantal leerlingen in het mavo en het vmbo-tl/gl, leerjaar 3 en 4, 1996-2004 3: Aandeel zittenblijvers per leerjaar, vbo en vmbo-kl/bl, 1996-2004 4: Aandeel zittenblijvers per leerjaar, mavo en vmbo-tl/gl, 1996-2004 5: Aandeel leerlingen dat ongediplomeerd uitstroomt, per leerjaar, vbo en vmbo-kl/bl, 1998-2004 6: Aandeel leerlingen dat ongediplomeerd uitstroomt, per leerjaar, mavo en vmbo-tl/gl, 1998-2004 7: Aandeel leerlingen dat bevorderd wordt naar leerjaar 4, vbo en vmbo-kl/bl, 1996-2004 8: Aandeel leerlingen dat bevorderd wordt naar leerjaar 4, mavo en vmbo-tl/gl, 1996-2004 9: Aandeel leerlingen dat tussentijds opstroomt van vbo of vmbo-kl/bl naar mavo of vmbo-tl/gl, leerjaar 3, 1996-2004 10: Aandeel leerlingen dat tussentijds opstroomt van mavo of vmbo-tl/gl naar havo, per leerjaar, 1996-2004 11: Aandeel leerlingen dat tussentijds afstroomt van mavo of vmbo-tl/gl naar vbo of vmbo-kl/bl, leerjaar 3, 1996-2004 12: Aandeel leerlingen van havo naar mavo of vmbo-tl/gl, leerjaar 3, 1996-2004 13: Totaal aantal gediplomeerden 14: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van mavo en vmbo-tl/gl naar havo, 1996-2004 15: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo en vmbo-kl/bl naar mbo-bol, 1996-2004 16: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van mavo en vmbo-tl/gl naar mbo-bol, 1996-2004 17: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo/mavo en vmbo naar mbo-bol, 1996-2004 18: Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo, mavo en vmbo naar mbo-bbl, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten)


16 20

18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Figuur 19: Figuur

Figuur

Figuur

Figuur

Figuur

Figuur Figuur Figuur

Aandeel gediplomeerden dat doorstroomt van vbo/mavo en vmbo naar

mbo-bbl, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten) 20: Aandeel gediplomeerden dat uitstroomt naar de arbeidsmarkt zonder vervolgonderwijs, vbo, mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten) 21: Aandeel gediplomeerden dat uitstroomt naar de arbeidsmarkt zonder vervolgonderwijs, vbo/mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten) 22: Aandeel gediplomeerden dat de aansluiting met de vervolgopleiding (mbo-bol) voldoende of goed vindt, vbo, mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten) 23: Aandeel gediplomeerden dat de aansluiting met de vervolgopleiding (mbo-bbl) voldoende of goed vindt, vbo, mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten) 24: Aandeel gediplomeerden dat de aansluiting met de vervolgopleiding (bol of bbl) voldoende of goed vindt, vbo/mavo en vmbo, 1996-2004 (uit RUBS, 1 jaar later gemeten) 25: Aandeel gediplomeerden van vbo/mavo/vmbo dat de vervolgopleiding in mbo-bol voortijdig heeft verlaten (binnen 1,5 jaar), 1996-2004 26: Aandeel gediplomeerden van vbo/mavo/vmbo dat de vervolgopleiding in mbo-bbl voortijdig heeft verlaten (binnen 1,5 jaar), 1996-2004 27: Aandeel gediplomeerden van vbo/mavo en vmbo dat de vervolgopleiding in mbo-bol of bbl voortijdig heeft verlaten (binnen 1,5 jaar), 1996-2004


37 38

39

40

41

42

43 44 45

49

50



H. Korpershoek H. Kuyper M.P.C. van der Werf (GION, Groningen)


51

1

Inleiding

De doelstelling van dit rapport is inzicht verkrijgen in de gevolgen van de huidige programmastructuur in het voortgezet onderwijs om aan de hand daarvan na te gaan of herziening van deze structuur nodig is. Met de huidige programmastructuur wordt gedoeld op het vmbo (voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs) met de daarbij behorende leerwegen en sectoren, en op de tweede fase in het havo en vwo met de daarbij behorende profielen. Er wordt een vergelijking gemaakt met de vroegere programmastructuur van het ‘oude’ vbo (voorbereidend beroepsonderwijs), en mavo, havo en vwo met de daarbij behorende afdelingen respectievelijk vakkenpakketten. De Onderwijsraad heeft de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: • (A) Welke gevolgen heeft de invoering van de leerwegen in het vmbo gehad voor de doorstroming naar mbo, havo en vwo? • (B) Hoe verhoudt de nieuwe leerlijn vmbo-mbo-hbo zich tot de oude route mavo-havo-hbo? • (C) Is de optimale verhouding ook een relevante vraag voor de onderbouw van havo/vwo? • (D) Hoe zou qua aanbod de meest eenvoudige structuur eruit kunnen/moeten zien? • (E) Welke gevolgen heeft de invoering van de profielen in havo/vwo gehad voor de doorstroming naar vwo, mbo, hbo en wo? • (F) Wat waren de consequenties van de profielen voor de scholenstructuur en met name de aanwezigheid van vwo-toppen op brede scholengemeenschappen? • (G) Verschillen de effecten van de profielen voor het havo van de effecten voor het vwo? De eerste vier vragen hebben betrekking op het vmbo, de laatste drie vragen op het havo/vwo. De onderzoeksvragen A, B, E en G worden op basis van VOCL-databestanden (Voortgezet Onderwijs Cohort Leerlingen, uit respectievelijk 1993 en 1999) beantwoord. Het VOCL’93-cohort betreft de oude programmastructuur en het VOCL’99-cohort betreft de programmastructuur in het vmbo en de tweede fase. Voor een uitgebreide beschrijving van het VOCL’93-cohort verwijzen we naar Hustinx, Kuyper, Van der Werf & Zijsling (2005). Voor de beschrijving van het VOCL’99-bestand verwijzen we naar Kuyper & Van der Werf (2003), Kuyper & Van der Werf (2005) en Zijsling, Kuyper, Lubbers & Van der Werf (2005). De onderzoeksvragen C, D en F zijn op basis van de VOCL-gegevens niet te beantwoorden. In de conclusies zullen we proberen op basis van de resultaten van de vergelijkende analyses, aangevuld met resultaten van een beperkte literatuurstudie, tot een voorzichtig antwoord op deze vragen te komen. Tot slot enkele opmerkingen over de manier van rapporteren. In dit rapport wordt gesproken over onvertraagde leerlingen, vertraagde leerlingen en doubleurs. Onvertraagde

52


leerlingen zijn leerlingen die zonder vertraging in respectievelijk vmbo-4, havo-5 of vwo6 (dus in een eindexamenjaar) terecht zijn gekomen. Vertraagde leerlingen zijn leerlingen met maximaal één jaar vertraging. Dit zijn dus leerlingen die voor de eerste keer in het examenjaar zitten. Doubleurs zijn de leerlingen die twee keer in het examenjaar zitten. Hierbij ook een korte opmerking over het rapporteren van percentages. Door afrondingen kan het voorkomen dat rij- en/of kolomtotalen niet precies optellen tot 100%. Daarnaast worden afrondingen gebaseerd op twee cijfers achter de komma. Het is dus mogelijk dat 14,5% in de tabel in de tekst wordt afgerond naar 14%. In hoofdstuk 2 bespreken we de resultaten voor het vmbo en in hoofdstuk 3 de resultaten voor het havo en vwo. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op alternatieve verklaringen voor de gevonden resultaten aan de hand van achtergrond- en instroomkenmerken van de leerlingen (hoofdstuk 5). Tot slot proberen we in het hoofdstuk 6 (conclusies en nabeschouwing) antwoord te geven op de onderzoeksvragen.


53

2

Breed of smal opleiden in het vmbo

Vraagstellingen A en B betreffen de programmastructuur in het vmbo. In paragraaf 2.1 wordt kort ingegaan op de vergelijkbaarheid van VOCL’93 en VOCL’99. Paragraaf 2.2 bespreekt de examenresultaten van de leerlingen en in paragraaf 2.3 wordt de doorstroom naar het vervolgonderwijs besproken. Paragraaf 2.4 geeft een overzicht van de doorstroom van het eerste jaar van het mbo (middelbaar beroepsonderwijs) naar het tweede jaar van het mbo en de doorstroom van vmbo via havo of mbo naar het hbo (hoger beroepsonderwijs). In paragraaf 2.5 wordt ingegaan op de voorkeur voor de verschillende sectoren (en profielen) in het vmbo en de verschillende sectoren in het mbo. Tot slot geeft paragraaf 2.6 een samenvatting van de resultaten.

2.1

Vergelijkbaarheid VOCL’93 en VOCL’99 De vergelijking tussen de twee cohorten wordt door twee zaken bemoeilijkt. Het eerste punt betreft de verschillen in programmastructuur. In dit rapport wordt daarom een indeling in vmbo-laag en vmbo-hoog gehanteerd. In VOCL’93 vallen de niveaus Ivbo en vbo (respectievelijk lager voorbereidend beroepsonderwijs en voorbereidend beroepsonderwijs) onder vmbo-laag, en vbo/mavo en mavo onder vmbo-hoog. In VOCL’99 vallen de leerwegen praktijkonderwijs, lwoo (leerwegondersteunend onderwijs), bl (basisberoepsgerichte leerweg) en kl (kaderberoepsgerichte leerweg) onder vmbo-laag en vallen de leerwegen gl (gemengde leerweg) en tl (theoretische leerweg) onder vmbo-hoog. De leerwegen praktijkonderwijs en lwoo worden door betrekkelijk weinig leerlingen gevolgd. Aangezien de gemengde leerweg vrijwel gelijk is aan de theoretische leerweg, waarbij één theorievak wordt vervangen door een praktijkvak, is deze leerweg tot vmbohoog gerekend. In VOCL’99 is van 99 onvertraagde en van 98 vertraagde vmbo-leerlingen niet bekend welke leerweg zij volgen. Deze leerlingen zijn dus niet in te delen in vmbo-laag of vmbo-hoog. Deze leerlingen worden in dit rapport daarom buiten beschouwing gelaten. Tabel 1 geeft een overzicht van de aantallen leerlingen in de groepen. Dit betreft zowel de onvertraagde als de vertraagde leerlingen.

Tabel 1: Leerlingen in vmbo-laag en vmbo-hoog in VOCL’93 en VOCL’99 (aantallen) VOCL’93 Onvertraagd Vmbo-laag Vmbo-hoog Onbekend Totaal

54


VOCL’99

Vertraagd

Onvertraagd

Vertraagd

6.032 4.877 0

1.571 1.029 0

5.010 4.932 99

659 873 98

10.909

2.600

10.041

1.630

Het tweede punt waardoor de vergelijking tussen de cohorten wordt bemoeilijkt betreft de uitsplitsing naar sector. De uitsplitsing naar sector kent twee problemen. Ten eerste hebben in VOCL’93 de leerlingen in het Ivbo en vbo een afdeling gekozen in plaats van een sector. Om een goede vergelijking te kunnen maken hebben we de afdelingen omgezet in vier sectoren, namelijk techniek, zorg & welzijn, economie en landbouw. Deze sectoren zijn vergelijkbaar met de sectoren in VOCL’99. Ten tweede hebben in VOCL’93 de leerlingen in het mavo ook geen afdelingen gekozen maar vakkenpakketten. Deze vakkenpakketten kunnen nauwelijks met de sectoren in de theoretische en gemengde leerwegen in het vmbo in VOCL’99 vergeleken worden, omdat in VOCL’93 nog geen sectorgebonden praktijkvakken gegeven worden. De vakkenpakketten van deze leerlingen zijn echter wel in te delen in de profielen zoals gedefinieerd voor het havo (zie hoofdstuk 3). De examenresultaten voor deze leerlingen zullen dus worden uitgesplitst naar profiel en niet naar sector. Uiteraard hebben deze keuzes gevolgen voor de analyses en daarom wordt hier onder voor de volledigheid een overzicht gegeven van de beschikbare gegevens. In VOCL’93 vallen in het vierde cohortjaar 6.032 onvertraagde leerlingen binnen vmbolaag. Van 160 van de 6.032 onvertraagde leerlingen (2,7%) is geen sector bekend en 116 leerlingen (1,9%) vallen binnen aparte afdelingen. Deze leerlingen zijn samengenomen in de categorie overig. De overige 5.756 leerlingen vallen binnen de sectoren techniek, zorg & welzijn, economie en landbouw. In het vijfde cohortjaar vallen 1.571 vertraagde leerlingen binnen vmbo-laag. Van deze leerlingen is van 81 leerlingen (5,2%) geen sector bekend en 37 leerlingen (2,4%) vallen binnen aparte afdelingen. Wederom zijn deze leerlingen samengenomen in de categorie overig. De overige 1.453 leerlingen vallen binnen de vier genoemde sectoren. In VOCL’93 zitten 4.877 onvertraagde leerlingen en 1.029 vertraagde leerlingen in het examenjaar in vmbo-hoog. Van de onvertraagde leerlingen zijn 2.348 leerlingen niet in te delen in profielen of vallen binnen de verschillende combinatieprofielen (48,1%). Zij vallen binnen de categorie overig. De overige 2.529 onvertraagde leerlingen vallen binnen de profielen natuur & techniek, het gecombineerde natuurprofiel (als equivalent voor natuur & gezondheid), economie & maatschappij, en cultuur & maatschappij. Van de vertraagde leerlingen zijn 567 van de 1.029 leerlingen niet in te delen in profielen of vallen binnen de verschillende combinatieprofielen (55,1%). Zij vallen binnen de categorie overig. De overige 462 vertraagde leerlingen vallen binnen bovenstaande profielen. In VOCL’99 zitten 5.010 onvertraagde en 659 vertraagde leerlingen in het examenjaar in vmbo-laag. Van 1.269 van de 5.010 onvertraagde leerlingen is niet bekend welke sector zij volgen (25,3%). Deze leerlingen zijn ondergebracht bij de categorie overig. De overige 3.741 leerlingen vallen binnen de vier bovengenoemde sectoren. Van de vertraagde leerlingen is van 582 van de 659 leerlingen geen sector bekend (88,3%). Ook zij vallen onder de categorie overig. De overige 77 leerlingen vallen binnen de vier bovengenoemde sectoren. In VOCL’99 zitten 4.932 onvertraagde leerlingen en 873 vertraagde leerlingen in vmbohoog. Van 1.887 van de 5.010 onvertraagde leerlingen is niet bekend welke sector zij volgen (37,7%). Deze leerlingen zijn ondergebracht bij de categorie overig. De overige 3.047 leerlingen vallen binnen de vier bovengenoemde sectoren. Van de vertraagde leerlingen is van 753 van de 873 leerlingen geen sector bekend (86,3%). Ook zij vallen onder de categorie overig. De overige 120 leerlingen vallen binnen de vier bovengenoemde sectoren.


55

2.2

Examenresultaten In deze paragraaf worden de examenresultaten van de vmbo-leerlingen besproken. Eerst wordt onderscheid gemaakt tussen onvertraagde en vertraagde leerlingen en vmbo-laagen vmbo-hoog-leerlingen. Vervolgens wordt een uitsplitsing naar sector (of profiel) gemaakt. Examenresultaten totaal Eerst kijken we naar de leerlingen in vmbo-laag. Tabel 2 geeft een overzicht van de examenresultaten van deze leerlingen, uitgesplitst naar onvertraagde en vertraagde leerlingen. Kolommen 2 en 4 betreffen de resultaten voor VOCL’93 en kolommen 3 en 5 betreffen de resultaten voor VOCL’99.

Tabel 2: Examenresultaten vmbo-laag (percentages en totalen)

Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen Staatsexamen N

Onvertraagde leerlingen

Vertraagde leerlingen

1996/1997

1997/1998

2002/2003

2003/2004

2,7 90,4 6,9 0,0

18,3 77,8 3,9 0,0

5,2 87,2 7,6 0,0

18,4 76,3 4,9 0,5

6.032

5.010

1.571

659

In VOCL’93 is 90% van de onvertraagde leerlingen in één keer geslaagd, in VOCL’99 is dat 78%. In VOCL’93 is 87% van de vertraagde leerlingen in één keer geslaagd, in VOCL’99 is dat 76%. In VOCL’99 ligt het aantal leerlingen dat geen examen heeft gedaan veel hoger dan in VOCL’93. Dit geldt voor zowel de onvertraagde als de vertraagde leerlingen. Dit blijkt niet te verklaren door leerlingen die de leerweg praktijkonderwijs volgen (en dus meestal geen examen afleggen), want deze leerlingen komen in het examenjaar nauwelijks meer voor. Als we enkel kijken naar de leerlingen die examen hebben gedaan (geslaagd versus afgewezen), is het percentage geslaagde leerlingen juist gestegen van 93% naar 95% (onvertraagde leerlingen). Tabel 3 geeft een overzicht van de resultaten voor vmbo-hoog.

Tabel 3: Examenresultaten vmbo-hoog (percentages en totalen) Onvertraagde leerlingen 1996/1997 Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen Staatsexamen N

2002/2003

Vertraagde leerlingen 1997/1998

2003/2004

2,1 94,4 3,5 0,0

21,6 77,3 1,1 0,0

4,6 87,8 7,7 0,0

7,4 84,3 8,0 0,2

4.877

4.932

1.029

873

In VOCL’93 is 94% van de onvertraagde leerlingen in één keer geslaagd, in VOCL’99 is dat 77%. In VOCL’93 is 88% van de vertraagde leerlingen in één keer geslaagd, in VOCL’99 is

56


dat 84%. Ook bij de vmbo-hoog-leerlingen ligt in VOCL’99 het aantal onvertraagde leerlingen dat geen examen heeft gedaan veel hoger dan in VOCL’93. Voor de vmbo-hoogleerlingen geldt dit alleen voor de onvertraagde leerlingen. Bij de vertraagde leerlingen is het verschil miniem. Als we wederom enkel kijken naar de leerlingen die examen hebben gedaan (geslaagd versus afgewezen), is het percentage geslaagde leerlingen juist gestegen van 96% naar 99% (onvertraagde leerlingen). Vergelijken we de vmbo-laag-leerlingen met de vmbo-hoog-leerlingen, dan blijkt dat in VOCL’93 het percentage geslaagden bij de onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen hoger ligt dan bij de onvertraagde vmbo-laag-leerlingen (94% versus 90%). Voor VOCL’99 is er geen verschil (77% versus 78%). Het percentage geslaagden bij de vertraagde vmbo-hoog-leerlingen ligt juist in VOCL’99 hoger dan bij de vertraagde vmbo-laag-leerlingen (84% versus 76%). Voor VOCL’93 is er geen verschil (88% versus 87%). Behalve onvertraagde en vertraagde leerlingen is een aantal leerlingen in het examenjaar gedoubleerd. In VOCL’93 doubleren 888 leerlingen in de vierde klas, in VOCL’99 367 leerlingen. Het aantal doubleurs is dus behoorlijk afgenomen. In de meeste gevallen is er sprake van doubleren binnen hetzelfde klastype, maar ook afstroom naar een lager niveau komt regelmatig voor. Examenresultaten uitgesplitst naar sector of profiel Bij de uitsplitsing naar sector of profiel worden de onvertraagde en vertraagde leerlingen in vmbo-laag en vmbo-hoog apart besproken vanwege de veelheid aan informatie in de tabellen. We kijken eerst naar de onvertraagde leerlingen in vmbo-laag. Tabel 4 geeft een overzicht van de examenresultaten van deze leerlingen, uitgesplitst naar sector.

Tabel 4: Examenresultaten onvertraagde vmbo-laag leerlingen, uitgesplitst naar sector (percentages) Techniek Geen examen gedaan VOCL’93 VOCL’99 Geslaagd VOCL’93 VOCL’99 Afgewezen VOCL’93 VOCL’99

Zorg & welzijn

Economie

Landbouw

Overig

0,0 0,0

0,0 0,0

0,0 0,0

0,0 0,0

58,0 72,1

92,3 95,4

95,6 96,3

89,5 95,2

93,6 97,8

36,6 24,9

7,7 4,6

4,4 3,7

10,5 4,8

6,4 2,2

5,4 3,0

Het percentage geslaagden is in VOCL’93 het laagst bij de sector economie. In VOCL’99 zijn de verschillen tussen de sectoren minimaal. De percentages geslaagden liggen in VOCL’99 iets hoger dan in VOCL’93. Dit geldt vooral voor de leerlingen binnen de sector economie, gevolgd door de sector landbouw en de sector techniek. Voor de categorie overig is het percentage geslaagden in VOCL’99 veel lager dan in VOCL’93. De meeste leerlingen waarvan geen sector bekend is, hebben geen examen gedaan. Vervolgens kij-


57

ken we naar de onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen. De leerlingen uit VOCL’93 zijn in tabel 5 uitgesplitst naar profiel. De leerlingen uit VOCL’99 zijn in tabel 6 uitgesplitst naar sector.

Tabel 5: Examenresultaten onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’93, uitgesplitst naar profiel (percentages en totalen) N&t

N&t/N&g

E&m

C&m

Overig

Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen

0,0 97,6 2,4

0,0 97,7 2,3

0,0 98,5 1,5

0,0 94,4 5,6

4,3 91,6 4,0

N

628

1.021

331

549

2.348

Het percentage geslaagden varieerde van 92% tot 98%. Behalve bij de categorie overig ligt het percentage geslaagden ook bij cultuur & maatschappij lager dan bij de andere profielen (94% versus 98%).

Tabel 6: Examenresultaten onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’99, uitgesplitst naar sector (percentages en totalen) Techniek Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen N

Zorg & welzijn

Economie

Landbouw

Overig

0,0 98,9 1,1

0,0 99,2 0,8

0,0 99,2 0,8

0,0 98,8 1,2

56,5 42,0 1,4

663

1.039

1.263

82

1.887

Bijna alle leerlingen zijn geslaagd. Het percentage geslaagden ligt in elke sector op 99%. De meeste leerlingen waarvan geen sector bekend is, hebben geen examen gedaan. Vervolgens kijken we naar de vertraagde leerlingen. Wederom geven we eerst een overzicht van de leerlingen in vmbo-laag en vervolgens een overzicht van de leerlingen in vmbo-hoog. Tabel 7 beschrijft de examenresultaten voor de vertraagde vmbo-laag-leerlingen.

58


Tabel 7: Examenresultaten vertraagde vmbo-laag-leerlingen, uitgesplitst naar sector (percentages) Techniek Geen examen gedaan VOCL’93 VOCL’99 Geslaagd VOCL’93 VOCL’99 Afgewezen VOCL’93 VOCL’99 Staatsexamen VOCL’99

Zorg & welzijn

Economie

Landbouw

Overig

0,0 0,0

0,0 5,0

0,0 4,5

0,0 0,0

68,6 20,4

91,3 88,2

93,2 85,0

90,2 95,5

100,0 100,0

31,4 74,6

8,7 11,8 0,0

6,8 10,0 0,0

9,8 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0

0,0 4,5 0,5

In VOCL’93 hebben 41 vertraagde leerlingen gekozen voor de sector landbouw. In VOCL’99 is dat slechts 1 vertraagde leerling. Deze leerlingen zijn allemaal geslaagd. Kijken we naar de andere sectoren, dan zien we een aantal verschillen. In VOCL’93 is het percentage geslaagden in de sector economie het laagst en in zorg & welzijn het hoogst (respectievelijk 90% en 93%). In VOCL’99 is het percentage geslaagden in de sector economie juist het hoogst (95%) en in zorg & welzijn het laagst (85%). Daarnaast zijn in VOCL’99 meer leerlingen uit de categorie overig geslaagd dan in VOCL’93. In VOCL’93 doen de meeste van deze leerlingen geen examen. Tabel 8 beschrijft de examenresultaten van de vertraagde vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’93, uitgesplitst naar profiel. Tabel 9 beschrijft de examenresultaten van de vertraagde vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’99, uitgesplitst naar sector.

Tabel 8: Examenresultaten vmbo-hoog-leerlingen VOCL’93, uitgesplitst naar profiel (percentages en totalen) N&t Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen N

N&t/N&g

E&m

C&m

Overig

0,0 88,3 11,7

0,0 88,3 11,7

0,0 97,6 2,4

0,0 90,9 9,1

8,3 85,2 6,5

103

120

85

154

567

Het percentage geslaagden varieert van 85% tot 98%. De categorie overig heeft het laagste percentage geslaagden (85%). De leerlingen die binnen het profiel economie & maatschappij vallen, hebben het hoogste percentage geslaagden (98%).


59

Tabel 9: Examenresultaten vmbo-hoog-leerlingen VOCL’99, uitgesplitst naar sector (percentages en totalen) Techniek Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen Staatsexamen N

Zorg & welzijn

Economie

Landbouw

Overig

0,0 96,6 3,4 0,0

3,1 78,1 18,8 0,0

1,7 79,7 18,6 0,0

0,0 0,0 0,0 0,0

8,4 84,5 6,9 0,3

29

32

59

0

753

Van de meeste leerlingen is geen sector bekend. Vanwege de lage leerlingaantallen in de overige kolommen kunnen uit deze resultaten geen zinvolle conclusies worden getrokken. Doorstroom naar het vervolgonderwijs In deze paragraaf wordt de doorstroom naar het vervolgonderwijs besproken. Eerst gaan we in op de doorstroom van de gediplomeerde vmbo-leerlingen. Hierbij wordt eerst gekeken naar de totale doorstroom en vervolgens naar de doorstroom uitgesplitst naar sector (of profiel). Vervolgens gaan we in op de doorstroom van de ongediplomeerde vmbo-leerlingen. Doorstroom gediplomeerde vmbo-leerlingen totaal Eerst bekijken we de doorstroom van de onvertraagde vmbo-leerlingen en vervolgens de doorstroom van de vertraagde vmbo-leerlingen. In tabel 10 en verderop in de tekst worden de twee laagste niveaus binnen het mbo als 1/2 aangeduid en de twee hoogste niveaus als 3/4. Tabel 10 geeft een overzicht van de doorstroom van zowel de onvertraagde vmbo-laag-leerlingen als de onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen.

60


Tabel 10: Doorstroom onvertraagde vmbo-leerlingen met diploma (percentages en totalen) Vmbo-laag VOCL’93 Van vmbo naar: Vertrokken Mbo-techniek niveau 1/2 Mbo-techniek niveau 3/4 Mbo-economie niveau 1/2 Mbo-economie niveau 3/4 Mbo-zorg & welzijn niveau 1/2 Mbo-zorg & welzijn niveau 3/4 Mbo-landbouw niveau 1/2 Mbo-landbouw niveau 3/4 Vmbo (doubleurs) Havo Vwo Hbo Vso Onbekend N

Vmbo-hoog

VOCL’99

VOCL’93

VOCL’99

44,3 2,0 11,2 3,7 10,0 0,0 19,5 0,1 0,5 8,6 <0,1 0,0 0,0 <0,1 0,0

38,0 7,7 12,4 6,6 8,5 0,3 24,8 0,6 0,5 0,3 0,2 <0,1 <0,1 0,0 0,0

13,6 0,3 18,5 0,6 23,0 0,0 26,2 0,1 0,1 0,7 16,8 <0,1 0,0 0,0 0,0

19,5 1,3 14,6 1,2 20,0 0,1 29,0 0,1 0,2 0,3 13,5 0,1 <0,1 0,0 0,1

5.454

3.901

4.606

3.812

Het eerste opvallende gegeven is het hoge percentage vertrokken vmbo-laag-leerlingen. Dit geldt voor beide cohorten. Het percentage vertrokken vmbo-hoog-leerlingen ligt veel lager. Hierbij dient rekening te worden gehouden met het feit dat dit ‘cohortverlaters’ betreft en niet per se ‘schoolverlaters’. Kijken we naar de vmbo-laag-leerlingen, dan vallen de volgende zaken op. Het percentage leerlingen dat mbo-techniek niveau 1/2 heeft gekozen, is gestegen. Ook zien we een stijging voor mbo-zorg & welzijn niveau 3/4. Het percentage doubleurs is behoorlijk afgenomen. Kijken we naar de vmbo-hoog-leerlingen, dan zien we dat minder leerlingen hebben gekozen voor mbo-techniek niveau 3/4 of economie niveau 3/4, en dat minder leerlingen doorgestroomd zijn naar het havo. Daaren tegen hebben meer leerlingen gekozen voor mbo-zorg & welzijn niveau 3/4. Tabel 11 geeft een overzicht van de doorstroom van de vertraagde vmbo-leerlingen.


61

Tabel 11: Doorstroom vertraagde vmbo-leerlingen met diploma (percentages en totalen) Vmbo-laag VOCL’93 Van vmbo naar: Vertrokken Mbo-techniek niveau 1/2 Mbo-techniek niveau 3/4 Mbo-economie niveau 1/2 Mbo-economie niveau 3/4 Mbo-zorg & welzijn niveau 1/2 Mbo-zorg & welzijn niveau 3/4 Mbo-landbouw niveau 1/2 Mbo-landbouw niveau 3/4 Vmbo (doubleurs) Havo Vwo Hbo Vso Onbekend N

Vmbo-hoog

VOCL’99

VOCL’93

VOCL’99

64,9 1,3 10,7 1,6 9,5 0,0 10,4 0,1 0,4 1,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

17,9 15,7 8,7 16,1 14,3 0,2 23,5 1,8 0,4 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0

29,8 0,0 14,2 0,7 27,4 0,0 20,9 0,0 0,0 0,1 6,9 0,0 0,0 0,1 0,0

14,4 2,7 11,7 4,1 29,9 0,0 26,6 0,3 0,3 1,9 6,8 0,0 0,0 0,0 1,4

1.370

503

903

736

Bij de vertraagden is het percentage vertrokken vmbo-laag-leerlingen enorm gedaald sinds VOCL’93. Dit geldt ook voor de vmbo-hoog-leerlingen, maar in veel mindere mate. Wederom betreft het hier ‘cohortverlaters’ en niet per se ‘schoolverlaters’. Kijken we naar de vmbo-laag-leerlingen, dan vallen de volgende zaken op. Het percentage leerlingen dat mbo-techniek niveau 1/2 heeft gekozen is gestegen, evenals het percentage leerlingen dat mbo-economie heeft gekozen (beide niveaus) en het percentage leerlingen dat mbozorg & welzijn niveau 3/4 heeft gekozen. Deze stijgingen zijn uiteraard grotendeels toe te schrijven aan het hoge percentage cohortverlaters in VOCL’93. De keuzes van de vmbo-hoog-leerlingen verschillen nauwelijks tussen VOCL’93 en VOCL’99. Doorstroom gediplomeerde vmbo-leerlingen uitgesplitst naar sector of profiel Vervolgens splitsen we de doorstroom van de gediplomeerde vmbo-leerlingen uit naar sector (of profiel). Voor VOCL’93 resulteert dat in 5.454 vmbo-laag-leerlingen en 4.604 vmbo-hoog-leerlingen. Voor VOCL’99 resulteert dat in 3.901 vmbo-laag-leerlingen en 3.812 vmbo-hoog-leerlingen (inclusief 2 leerlingen met 2 sectoren). Aangezien van heel weinig vertraagde leerlingen een sector bekend is, bespreken we alleen de resultaten voor de onvertraagde leerlingen. Als eerste kijken we naar de vmbo-laag-leerlingen. Deze resultaten zijn voor VOCL’93 en VOCL’99 vergelijkbaar. Vanwege de grootte van de volgende tabellen zijn deze opgenomen in de bijlagen van dit rapport. Tabel 43 geeft een overzicht van de doorstroom van de onvertraagde vmbo-laag-leerlingen, uitgesplitst naar sector. Alvorens te kijken naar de procentuele verschillen, dient opgemerkt te worden dat de percentages uit het cohort vertrokken leerlingen hoog zijn en daardoor een vertekening van de gegevens kunnen veroorzaken. Deze percentages variëren van 26% tot 68%. In VOCL’93 liggen de percentages cohortverlaters met name hoog

62


in de vmbo-sector techniek en de categorie overig. In VOCL’99 geldt dit enkel voor de categorie overig. Bovendien zijn de verschillen tussen VOCL’93 en VOCL’99 vrij groot. Vervolgens kijken we naar de grijze blokken. Dit is de doorstroom vanuit een vmbo-sector naar de corresponderende mbo-sector. De correspondentie voor de sector techniek (beide niveaus) is voor VOCL’93 25% en voor VOCL’99 51%. Dit verschil is deels te verklaren door het hoge percentage cohortverlaters in VOCL’93. Bovendien is 15% van de leerlingen met een vmbo-sector techniek doorgestroomd naar ‘overige’ richtingen. Desondanks is de correspondentie duidelijk gestegen; met name de keuze voor mbo-techniek niveau 1/2 is toegenomen. De correspondentie voor de sector economie is voor VOCL’93 55% en voor VOCL’99 40% en is daarmee gedaald. Dit geldt echter alleen voor niveau 3/4. De keuze voor niveau 1/2 is daarentegen licht gestegen. De correspondentie voor de sector zorg & welzijn is voor VOCL’93 47% en voor VOCL’99 51%. Dit is slechts een klein verschil. De correspondentie voor de sector landbouw is voor VOCL’93 16% en voor VOCL’99 24% en is dus licht gestegen. Dit geldt voornamelijk voor niveau 1/2. Het is opvallend dat lang niet alle leerlingen kiezen voor de corresponderende mbo-sector. Dit is met name het geval bij leerlingen met het vmbo-profiel landbouw en economie. Behalve de corresponderende mbo-sector kiezen deze leerlingen relatief vaak voor de mbo-sector zorg & welzijn. Bij de leerlingen met de vmbo-sector landbouw is de doorstroom naar de mbosector zorg & welzijn zelfs groter dan de doorstroom naar de corresponderende sector. Vervolgens kijken we naar de doorstroom van de vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’99, uitgesplitst naar sectoren. Tabel 44 (zie bijlage) geeft een overzicht. Ook hier kijken we in hoeverre de vmbo-sector correspondeert met de mbo-sector. De correspondentie voor de sector techniek is 47%, voor de sector economie 39%, voor de sector zorg & welzijn 59% en voor de sector landbouw 5%. Wederom is het zeer opvallend dat leerlingen met de vmbosector landbouw voornamelijk kiezen voor de mbo-sector zorg & welzijn. Kijken we naar de doorstroom naar het havo, dan zien we dat de leerlingen uit de categorie overig het vaakst naar het havo doorstromen, gevolgd door de leerlingen met de vmbo-sectoren economie en techniek. De doorstroom vanuit de sectoren zorg & welzijn en landbouw ligt wat lager. Tot slot kijken we naar de doorstroom van de vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’93, uitgesplitst naar profielen. Tabel 45 (zie bijlage) laat de resultaten zien. Eerst kijken we naar de enigszins corresponderende profielen/sectoren techniek en economie. Van de leerlingen die binnen het profiel natuur & techniek vallen, is 54% doorgestroomd naar mbo-techniek. Van de leerlingen die binnen het profiel economie & maatschappij vallen, is slechts 27% doorgestroomd naar mbo-economie. Daarnaast is 34% van deze leerlingen doorgestroomd naar mbo-zorg & welzijn. Vervolgens kijken we naar de andere profielen. Van de leerlingen die binnen het gecombineerde natuurprofiel vallen (natuur & gezondheid) is bijna 37% doorgestroomd naar mbo-zorg & welzijn en is 21% doorgestroomd naar mbotechniek. Van de leerlingen die binnen het profiel cultuur & maatschappij vallen is 41% doorgestroomd naar mbo-economie en 27% naar mbo-zorg & welzijn. Kijken we naar de doorstroom naar het havo, dan zien we dat relatief gezien meer leerlingen die binnen het gecombineerde natuurprofiel vallen naar het havo doorstromen (21%). Dit geldt eveneens voor de leerlingen die binnen de overige gecombineerde profielen vallen (19%). Bij de leerlingen met de overige profielen ligt de doorstroom naar het havo op ongeveer 15%. We gaan nog even dieper in op de doorstroom van gediplomeerde vmbo-hoog-leerlingen naar het havo. In VOCL’93 zijn dit 775 leerlingen, in VOCL’99 515 leerlingen. Omdat lang niet alle vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’93 ingedeeld kunnen worden in profielen, is de


63

aansluiting van het vmbo-profiel met het havo-profiel op basis van deze gegevens niet te onderzoeken. Slechts van 1 leerling is een havo-profiel bekend. De overige 774 leerlingen kunnen niet worden ingedeeld in profielen. De vmbo-hoog-leerlingen in VOCL’99 hebben een sector gekozen. Deze sectoren zijn niet vergelijkbaar met de profielen in het havo, maar bijvoorbeeld de sector economie zou aan moeten sluiten bij het profiel economie & maatschappij. Tabel 12 geeft een overzicht van de resultaten voor VOCL’99. Leerlingen die wel aan het havo begonnen zijn, maar gedurende het jaar vertrokken zijn of een andere opleiding zijn gaan volgen, zijn ondergebracht bij de categorie overig. Eén leerling uit VOCL’99 die is doorgestroomd naar het havo, volgt twee sectoren.

Tabel 12: Doorstroom gediplomeerde vmbo-hoog-leerlingen naar het havo, uitgesplitst naar sector en profiel: VOCL’99 (percentages en totalen) N&t

N&g

E&m

C&m

Overig

N

Vmbo-techniek Vmbo-economie Vmbo-zorg & welzijn Vmbo-landbouw Overig

9,2 0,5 0,0 0,0 2,2

2,3 1,1 5,0 25,0 0,0

2,3 11,9 5,9 12,5 16,3

1,1 4,9 11,9 0,0 2,2

85,1 81,6 77,2 62,5 79,3

87 185 101 8 135

Totaal VOCL’99

2,3

2,1

10,3

4,9

80,4

515

Het zijn vooral leerlingen die binnen het vmbo-profiel economie vallen, die doorstromen naar het havo. Het is heel opvallend dat 80% van de leerlingen die doorstroomde naar het havo, al na 1 jaar niet meer op het havo zat. De aansluiting van het vmbo op het havo lijkt erg problematisch te verlopen, al weten we van deze leerlingen niet zeker of het schoolverlaters of enkel cohortverlaters betreft. De aansluiting op het profiel economie & maatschappij verloopt het minst problematisch, maar ook daar lijkt de aansluiting zeer minimaal. Doorstroom ongediplomeerde vmbo-leerlingen We bespreken achtereenvolgens de doorstroom van ongediplomeerde vmbo-leerlingen naar het mbo en de opstroom naar het havo en/of vwo. We kijken naar de opstroom ten opzichte van het vorige klastype en we kijken naar de opstroom ten opzichte van het basisschooladvies. In VOCL’93 zijn in het tweede cohortjaar 6 leerlingen ongediplomeerd doorgestroomd naar het mbo, in het derde cohortjaar 22 leerlingen, in het vierde cohortjaar 80 leerlingen en in het vijfde cohortjaar 194 leerlingen. Tot slot zijn in het zesde cohortjaar 47 leerlingen ongediplomeerd naar het mbo doorgestroomd (in totaal 349 leerlingen). In VOCL’99 zijn in het derde cohortjaar 7 leerlingen ongediplomeerd doorgestroomd naar het mbo en in het vierde cohortjaar 126 leerlingen. In het vijfde cohortjaar waren dat 410 leerlingen en in het zesde cohortjaar 162 leerlingen (in totaal 705 leerlingen). De ongediplomeerde doorstroom naar het mbo is dus duidelijk gestegen. Vervolgens kijken we naar de opstroom van ongediplomeerde vmbo-leerlingen naar het havo en/of vwo. In de kruistabellen wordt onderscheid gemaakt naar de oude klastypen. We noemen enkel de klastypen waaruit leerlingen zijn opgestroomd, namelijk het Ivbo, het vbo, het vbo/mavo en het mavo. In deze tabellen noemen we de leerlingenaantallen in plaats van percentages. In tabel 13 is gekeken naar de opstroom van cohortjaar 1 naar cohortjaar 2.

64


Tabel 13: Opstroom vmbo naar havo en/of vwo: cohortjaar 1 x cohortjaar 2 (aantallen) Klastype 2e jaar Havo

Havo/vwo

Vwo

Totaal

Klastype 1 jaar Lvbo ’93 Lvbo ’99 Vbo ’93 Vbo ’99 Vbo/mavo ’93 Vbo/mavo ’99 Mavo ’93 Mavo ’99

0 0 2 2 12 19 35 44

0 2 1 4 7 28 20 20

0 0 0 1 2 1 2 2

0 2 3 7 21 48 57 66

Totaal ’93 Totaal ’99

49 65

28 54

4 4

81 123

e

Alle opgestroomde leerlingen zaten in het tweede cohortjaar in de tweede klas. Tabel 14 beschrijft de opstroom van cohortjaar 2 naar cohortjaar 3.


Havo/vwo

Vwo

Totaal

Klastype 2e jaar Lvbo ’93 Lvbo ’99 Vbo ’93 Vbo ’99 Vbo/mavo ’93 Vbo/mavo ’99 Mavo ’93 Mavo ’99

0 1 0 1 12 34 15 28

0 0 1 0 1 3 0 1

0 0 0 0 12 4 0 3

0 1 1 1 25 41 15 32


27 64

2 4

12 7

41 75

Niet alle opgestroomde leerlingen zaten in het derde cohortjaar in de derde klas. In VOCL’93 zijn dat de volgende leerlingen. 1 van de 12 naar het vwo opgestroomde vbo/ mavo-leerlingen is opgestroomd naar vwo-2 in plaats van vwo-3. Daarnaast zijn 4 van de 15 naar het havo opgestroomde mavo-leerlingen opgestroomd naar havo-2 in plaats van havo-3. In VOCL’99 zijn dat 2 van de 3 naar het havo/vwo opgestroomde vbo/mavo-leerlingen die zijn opgestroomd naar havo/vwo-2 in plaats van havo/vwo-3. Daarnaast is 1 van de 3 naar het vwo opgestroomde mavo-leerlingen opgestroomd naar vwo-2 in plaats van vwo-3. Tabel 15 beschrijft de opstroom van cohortjaar 3 naar cohortjaar 4.


65


Havo/vwo

Vwo

Totaal


0 0 0 0 0 1 17 0

0 0 1 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 1 0 0 1 17 0


17 1

1 0

0 0

18 1

Ook in het vierde cohortjaar zijn niet alle leerlingen uit VOCL’93 opgestroomd naar het vierde jaar. De enige vbo-leerling is opgestroomd naar havo/vwo-3. Daarnaast zijn 3 van de 17 mavo-leerlingen opgestroomd naar havo-3. In VOCL’99 is slechts 1 leerling opgestroomd. Deze vbo/mavo-leerling stroomde op naar havo-4. In tabel 16 wordt de opstroom van cohortjaar 4 naar cohortjaar 5 besproken.


Havo/vwo

Vwo

Totaal


0 0 0 0 0 1 33 4

0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 1 33 4


33 5

0 0

0 0

33 5

Alle 33 leerlingen uit VOCL’93 en de 5 leerlingen uit VOCL’99 zijn in het vijfde cohortjaar opgestroomd naar havo-4. Samenvattend kunnen we stellen dat in beide cohorten de opstroom vanuit de eerste klas vmbo naar de tweede klas havo of vwo 1,6% is. In VOCL’93 betreft de opstroom in de overige leerjaren slechts enkele leerlingen. In VOCL’99 is de opstroom vanuit de tweede klas van het vmbo naar de derde klas van het havo of vwo ongeveer 1%. Ook in

66


VOCL’99 is de overige opstroom verwaarloosbaar. Mogelijk biedt de huidige programmastructuur (te) weinig mogelijkheden om opstroom naar het havo mogelijk te maken. Tot slot kijken we naar de opstroom van ongediplomeerde vmbo-leerlingen ten opzichte van het basisschooladvies. Hiervoor maken we gebruik van de onderwijspositie in het vierde jaar. Tweejarig vertraagden worden buiten beschouwing gelaten (opstroom naar havo-2). Van de leerlingen met een Ivbo- of Ivbo/vbo-advies is geen enkele leerling opgestroomd naar het havo of vwo. Tabel 17 betreft dus alleen leerlingen met het advies vbo, vbo/mavo en mavo. Het aantal leerlingen met het desbetreffende advies is tussen haakjes opgenomen in kolom 1.

Tabel 17: Opstroom ongediplomeerde vmbo-leerlingen ten opzichte van advies (aantallen) Havo 3e klas

Havo/vwo

4e klas

3e klas

Vwo

4e klas

3e klas

Totaal 4e klas

Advies Vbo ’93 (N=3.685) Vbo ’99 (N=1.820) Vbo/mavo ’93 (N=1.524) Vbo/mavo ’99 (N=2.763) Mavo ’93 (N=3.776) Mavo ’99 (N=3.071)

0 1 1 23 29 44

6 0 15 101 335 269

1 0 1 0 1 0

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 3 0

0 1 1 8 48 36

7 2 18 132 416 349

Totaal ’93 (N=8.985) Totaal ’99 (N=7.654)

30 68

356 370

3 0

0 0

3 0

49 45

442 483

Als we kijken naar de gegeven adviezen in VOCL’93 en VOCL’99, zien we dat in VOCL’99 veel meer vbo/mavo-adviezen worden gegeven en veel minder enkelvoudige vbo- en mavo-adviezen. De totale opstroom ten opzichte van het advies naar havo en/of vwo in VOCL’93 was 4,9%. In VOCL’99 is dat 6,3%. Slechts enkele leerlingen met het vbo-advies zijn opgestroomd naar havo of vwo. In VOCL’93 zijn 15 leerlingen met het vbo/mavo-advies opgestroomd naar havo-4. In VOCL’99 zijn dat maar liefst 101 leerlingen. Daarnaast zijn in VOCL’99 ook nog 23 leerlingen met vbo/mavo-advies naar havo-3 opgestroomd. De opstroom van leerlingen met een mavo-advies is vrij groot. In VOCL’93 zijn 335 leerlingen met een mavo-advies opgestroomd naar havo-4 en in VOCL’99 269 leerlingen. Daarnaast zijn respectievelijk 29 leerlingen en 44 leerlingen met een mavo-advies opgestroomd naar havo-3. Tot slot zijn er in VOCL’93 48 leerlingen met een mavo-advies opgestroomd naar vwo-4 en in VOCL’99 36 leerlingen. Samengevat kunnen we stellen dat in VOCL’99 meer leerlingen met een vbo/mavo-advies naar het havo zijn opgestroomd dan in VOCL’93 en dat juist minder leerlingen met een mavo-advies zijn doorgestroomd naar het havo. Doorstroom binnen mbo en via havo of mbo naar hbo In deze paragraaf kijken we naar de doorstroom van het eerste jaar van het mbo naar het tweede jaar van het mbo en daarna naar de doorstroom van vmbo via havo of mbo naar het hbo.


67

Eerst kijken we naar de doorstroom binnen het mbo. We hebben ervoor gekozen om alle leerlingen die in het vijfde cohortjaar op het mbo zaten mee te nemen. Tabel 18 geeft een overzicht van de doorstroom van het vijfde naar het zesde cohortjaar binnen het mbo voor zowel VOCL’93 als VOCL’99.

Tabel 18: Doorstroom binnen mbo: cohortjaar 5 x cohortjaar 6 (percentages) Techniek Techniek ’93 (N=1.698) Techniek ’99 (N=1.610) Economie ’93 (N=1.965) Economie ’99 (N=1.670) Zorg & welzijn ’93 (N=2.204) Zorg & welzijn ’99 (N=2.216) Landbouw ’93 (N=275) Landbouw ’99 (N=225)

Economie

Zorg & welzijn

Landbouw

Vertrokken

Anders

83,7 76,5 0,6 3,7 1,3

2,7 12,7 84,3 84,3 4,5

1,0 1,9 1,3 3,2 80,0

0,4 0,3 0,2 0,4 0,2

11,8 7,6 13,6 7,4 13,8

0,4 1,0 0,1 1,1 0,1

2,0

6,9

81,5

0,6

8,3

0,7

0,7 1,8

1,5 1,3

0,4 2,7

88,7 91,1

8,7 2,2

0,0 0,9

Het aantal cohortverlaters is in VOCL’93 hoger dan in VOCL’99. Van de leerlingen die in het vijfde cohortjaar in de sector techniek zitten, zit in VOCL’93 84% daar het volgende jaar nog steeds. In VOCL’99 is dat percentage gedaald naar 76%. Daarentegen is in VOCL’99 een aantal leerlingen doorgestroomd naar de sector economie (13%). In beide cohorten is de doorstroom binnen de sector economie 84%. In VOCL’93 is de doorstroom binnen de sector zorg & welzijn 80% en in VOCL’99 is dat 82%. Tot slot is de doorstroom binnen de sector landbouw zeer licht gestegen van 89% naar 91%. Vervolgens kijken we of het studiesucces afhankelijk is van de gekozen sector in het vmbo. Studiesucces betekent dat de leerlingen in cohortjaar 5 en cohortjaar 6 dezelfde opleiding (in het mbo) zijn blijven volgen. Aangezien slechts weinig leerlingen op het vmbo de sector landbouw hebben gekozen, kunnen we van deze leerlingen alleen de doorstroom naar mbo landbouw bekijken. Eerst kijken we naar mbo-techniek. De aansluiting tussen vmbo-techniek en mbo-techniek is over het algemeen goed. Van deze leerlingen volgt 84,1% in beide cohortjaren dezelfde opleiding. De aansluiting tussen vmbo-zorg & welzijn en vmbo-economie en mbo-techniek verloopt een stuk minder succesvol. Respectievelijk 53,2% en 58,9% van deze leerlingen volgt beide cohortjaren dezelfde opleiding. Vervolgens kijken we naar mboeconomie. De aansluiting tussen vmbo-economie en mbo-economie is goed; voor 89,6% van de leerlingen is de aansluiting succesvol. Ook vmbo-techniek en vmbo-zorg & welzijn sluiten behoorlijk goed aan op mbo-economie; respectievelijk 74,4% en 77,6% van de leerlingen blijft dezelfde opleiding volgen. Ook voor mbo-zorg & welzijn geldt dat de ‘logische’ vooropleiding vmbo-zorg & welzijn de beste aansluiting geeft. Van deze leerlingen volgde 91,6% beide cohortjaren dezelfde opleiding. De aansluiting tussen vmbo-techniek en mbo-zorg & welzijn is echter vaak problematisch. Slechts 41,1% van de leerlingen bleef deze opleiding volgen. Ook vmbo-economie sluit matig aan op mbo-zorg & welzijn; 65,7% zat beide cohortjaren op dezelfde opleiding. Tot slot kijken we naar mbo-landbouw. De aansluiting tussen vmbolandbouw en mbo-landbouw is goed; 94,8% volgde beide cohortjaren dezelfde opleiding.

68


Ook de andere vmbo-sectoren sluiten redelijk tot goed aan. Voor vmbo-techniek is het percentage 91,2%, voor vmbo-zorg & welzijn 87,9% en voor vmbo-economie 70,6%. Uit bovenstaande kunnen we concluderen dat voor alle sectoren geldt dat de meest ‘logische’ vooropleiding de beste aansluiting op de mbo-sector is. Overigens is ook de aansluiting tussen verschillende sectoren in het vmbo en mbo redelijk tot goed te noemen, op drie uitzonderingen na. De aansluiting van vmbo-techniek op mbo-zorg & welzijn is matig, evenals de aansluiting van vmbo-zorg & welzijn en vmbo-economie op mbotechniek. Bovenstaande resultaten kunnen helaas niet vergeleken worden met VOCL’93, aangezien van deze leerlingen profielen in plaats van sectoren bekend zijn. Vervolgens kijken we naar de onvertraagde doorstroom van vmbo-leerlingen via het mbo of havo naar het hbo. Dit betreft enkel de leerlingen met een vmbo-diploma. In VOCL’93 zijn 258 leerlingen van vbo/mavo via het havo doorgestroomd naar het hbo. Daarnaast zijn 24 leerlingen via het mbo doorgestroomd naar het hbo en is 1 leerling via het vwo doorgestroomd naar het wo. In VOCL’99 zijn 254 leerlingen van vmbo via het havo doorgestroomd naar het hbo en is 1 leerling via het havo doorgestroomd naar het wo (wetenschappelijk onderwijs). Daarnaast zijn 14 leerlingen via het mbo doorgestroomd naar het hbo (en 2 naar het wo) en is 1 leerling via het vwo doorgestroomd naar het wo. De doorstroompercentages zijn dus vergelijkbaar. De nieuwe leerlijn vmbo-mbo-hbo is vooralsnog niet populairder geworden dan de oude mavo-havo-hbo-route. Hierbij dient te worden opgemerkt dat dit pas echt goed geanalyseerd kan worden na minimaal acht cohortjaren. Voorkeur voor sectoren en profielen Om de voorkeur voor de sectoren in het vmbo goed te kunnen vergelijken, kijken we alleen naar de onvertraagde leerlingen, aangezien het gaat om de eerste sectorkeuze die leerlingen maken. Deze vergelijking is alleen mogelijk voor vmbo-laag-leerlingen, aangezien in VOCL’93 de vmbo-hoog-leerlingen niet binnen sectoren maar binnen profielen vallen. Voor de vmbohoog-leerlingen is voor VOCL’99 de sectorkeuze opgenomen en voor VOCL’93 de profielen natuur & techniek (min of meer vergelijkbaar met sector techniek) en economie & maatschappij (min of meer vergelijkbaar met sector economie). Tabel 19 geeft een overzicht van de resultaten.


69

Tabel 19: Voorkeur voor sectoren en profielen vmbo-leerlingen (percentages) Sector

Techniek

Vmbo-laag VOCL’93 (N=6.032) VOCL’99 (N=5.010) Vmbo-hoog VOCL’99 (N=4.932) Profiel

Economie

Landbouw

Overig

47 27

32 28

14 17

3 2

5 25

13

21

26

2

38

Natuur & techniek

Vmb-hoog VOCL’93 (N=4.877)

Zorg & welzijn

13

Economie & maatschappij 7

Overig

76

In VOCL’93 kiezen veel meer vmbo-laag-leerlingen de sector techniek dan in VOCL’99 (47% versus 27%). De verschillen bij de overige sectoren zijn niet zo groot. In VOCL’99 is van veel meer vmbo-laag-leerlingen geen sector bekend (25% versus 5%), wat een deel van de verschillen kan verklaren. De sector landbouw wordt in beide cohorten door zeer weinig leerlingen gekozen (2 à 3%). Als we de voorkeur voor sectoren vergelijken tussen vmbo-laag-leerlingen en vmbo-hoog-leerlingen in VOCL’99, dan zien we dat de vmbolaag-leerlingen vaker kiezen voor de sector techniek (27% versus 13%) en de sector zorg & welzijn (28% versus 21%) en minder vaak voor de sector economie (17% versus 26%) dan de vmbo-hoog-leerlingen. Tot slot kijken we naar de voorkeur voor de profielen van de vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’93 en vergelijken deze met de voorkeur voor sectoren in VOCL’99. De keuze voor techniek is gelijk gebleven (13%) en de keuze voor economie is gestegen (van 7% naar 26%). De voorkeur voor de andere profielen is niet vergelijkbaar maar desondanks interessant. Van de vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’93 valt naast bovenstaande profielen 21% binnen het gecombineerde natuurprofiel en 11% binnen het profiel cultuur & maatschappij. De overige leerlingen vallen binnen combinaties van de profielen (26%) of zijn niet in te delen in profielen (22%).

2.3

Samenvatting In deze paragraaf geven we een uitgebreide samenvatting van de resultaten voor het vmbo. In paragraaf 2.1 werd ingegaan op de vergelijkbaarheid van VOCL’93 en VOCL’99. Vervolgens besprak paragraaf 2.2 de examenresultaten van de leerlingen en paragraaf 2.3 besprak de doorstroom naar het vervolgonderwijs. Paragraaf 2.4 gaf een overzicht van de doorstroom van het eerste naar het tweede jaar van het mbo en de doorstroom van vmbo via havo of mbo naar het hbo. Tot slot werd in paragraaf 2.5 ingegaan op de voorkeur voor de verschillende sectoren en profielen. Eerst vatten we de examenresultaten samen. De slaagpercentages liggen in VOCL’93 veel hoger dan in VOCL’99. Dit kan grotendeels verklaard worden door het hoge percentage leerlingen in VOCL’99 dat geen examen heeft gedaan. In grote lijnen geldt dit voor zowel de onvertraagde als de vertraagde leerlingen en voor zowel de vmbo-laag-leerlingen als

70


de vmbo-hoog-leerlingen. Bij de onvertraagde vmbo-laag-leerlingen verschillen de slaagpercentages niet veel per sector. In VOCL’93 is het slaagpercentage in de sector economie iets lager dan in de andere sectoren. In VOCL’99 is het verschil tussen de sectoren minimaal. Bij de onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen liggen de slaagpercentages in VOCL’93 in het profiel cultuur & maatschappij wat lager dan in de andere profielen. In VOCL’99 zijn er nauwelijks verschillen tussen de sectoren. Ook bij de vertraagde vmbolaag-leerlingen verschillen de slaagpercentages in VOCL’93 niet veel per sector. In VOCL’99 is het percentage geslaagden in economie wat hoger. Bij de vertraagde vmbohoog-leerlingen ligt het slaagpercentage in VOCL’93 in economie & maatschappij hoger dan in de andere profielen. Helaas is van de meeste vertraagde vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’99 geen sector bekend, waardoor zinvolle conclusies niet mogelijk zijn. Het aantal doubleurs is tussen VOCL’93 en VOCL’99 gehalveerd. De resultaten van de doorstroom van gediplomeerde vmbo-leerlingen kunnen we als volgt samenvatten. Met name in VOCL’93 zijn er veel cohortverlaters. In VOCL’99 liggen deze percentages veel lager. Daardoor is een vertekening van de gegevens mogelijk (maar moeilijk vast te stellen). Bij de onvertraagde vmbo-laag-leerlingen valt het volgende op. Het percentage leerlingen dat mbo-techniek niveau 1/2 heeft gekozen is gestegen. Ook zien we een stijging voor mbo-zorg & welzijn niveau 3/4. Het percentage doubleurs is behoorlijk afgenomen. Kijken we naar de onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen, dan zien we dat minder leerlingen hebben gekozen voor mbo-techniek niveau 3/4, economie niveau 3/4 en dat minder leerlingen doorgestroomd zijn naar het havo. Daarentegen hebben meer leerlingen gekozen voor mbo-zorg & welzijn niveau 3/4. Bij de vertraagde vmbo-laag-leerlingen valt het volgende op. Het percentage leerlingen dat mbo-techniek niveau 1/2 heeft gekozen is gestegen, evenals het percentage leerlingen dat mbo-economie koos (beide niveaus) en het percentage leerlingen dat mbo-zorg & welzijn niveau 3/4 koos. Deze stijgingen zijn uiteraard grotendeels toe te schrijven aan het hoge percentage cohortverlaters in VOCL’93. De keuzes van de vertraagde vmbohoog-leerlingen verschillen nauwelijks tussen VOCL’93 en VOCL’99. Als we kijken naar de correspondentie tussen de vmbo-sector en de mbo-sector bij de vmbo-laag-leerlingen, zien we het volgende. De correspondentie voor de sector techniek (beide niveaus) is voor VOCL’93 25% en voor VOCL’99 51%. De correspondentie voor de sector economie is voor VOCL’93 55% en voor VOCL’99 40%. De correspondentie voor de sector zorg & welzijn is voor VOCL’93 47% en voor VOCL’99 51%. De correspondentie voor de sector landbouw is voor VOCL’93 16% en voor VOCL’99 24%. Kortom: de correspondentie voor de sectoren techniek, landbouw en zorg & welzijn is gestegen en de correspondentie voor de sector economie is gedaald. Het is opvallend dat lang niet alle leerlingen kiezen voor de corresponderende mbo-sector. Dit is met name het geval bij leerlingen met het vmbo-profiel landbouw en economie. Behalve de corresponderende mbo-sector kiezen deze leerlingen relatief vaak voor de mbo-sector zorg & welzijn. Bij de leerlingen met de vmbo-sector landbouw is de doorstroom naar de mbo-sector zorg & welzijn zelfs groter dan de doorstroom naar de corresponderende sector. Vervolgens kijken we naar de vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’99. De correspondentie voor de sector techniek is 47%, voor de sector economie 39%, voor de sector zorg & welzijn 59% en voor de sector landbouw 5%. Wederom is het zeer opvallend dat leerlingen met de vmbo-sector landbouw voornamelijk kiezen voor de mbo-sector zorg & welzijn. Kijken we naar de doorstroom naar het havo, dan zien we dat de leerlingen uit de cate-


71

gorie overig het vaakst naar het havo doorstromen, gevolgd door de leerlingen met de vmbo-sectoren economie en techniek. De doorstroom vanuit de sectoren zorg & welzijn en landbouw ligt wat lager. De profielen van de leerlingen in vmbo-hoog uit VOCL’93 corresponderen nauwelijks met de sectoren in het mbo. Een uitzondering daarop zijn de leerlingen die vallen binnen het profiel natuur & techniek. Van deze leerlingen is 54% doorgestroomd naar mbo-techniek. Van de leerlingen die binnen het profiel economie & maatschappij vielen, is slechts 27% doorgestroomd naar mbo-economie. Daarnaast is 34% van deze leerlingen doorgestroomd naar mbo zorg & welzijn. Van de leerlingen die binnen het gecombineerde natuurprofiel vielen (natuur & gezondheid) is bijna 37% doorgestroomd naar mbo-zorg & welzijn en is 21% doorgestroomd naar mbo-techniek. Van de leerlingen die binnen het profiel cultuur & maatschappij vielen, is 41% doorgestroomd naar mbo-economie en 27% naar mbo-zorg & welzijn. Kijken we naar de doorstroom naar het havo, dan zien we dat relatief gezien veel leerlingen die binnen het gecombineerde natuurprofiel vielen naar het havo doorstromen (21%). Dit geldt eveneens voor de leerlingen die binnen de overige gecombineerde profielen vallen (19%). Bij de leerlingen met de overige profielen ligt de doorstroom naar het havo op ongeveer 15%. Uit nadere analyse van deze gegevens blijkt dat 80% van de leerlingen die doorstroomt naar het havo, na een jaar al niet meer op het havo zit. De aansluiting van het vmbo op het havo lijkt erg problematisch te verlopen, al weten we van deze leerlingen niet zeker of het schoolverlaters of enkel cohortverlaters betreft. Vervolgens vatten we de ongediplomeerde doorstroom van vmbo-leerlingen samen. In totaal zijn er in VOCL’93 349 ongediplomeerd doorgestroomd naar het mbo. In VOCL’99 zijn dat er 705. De ongediplomeerde doorstroom naar het mbo is dus toegenomen. Als we in de lagere leerjaren kijken naar de doorstroom van (ongediplomeerde) vmbo-leerlingen naar het havo (en eventueel vwo), kunnen we het volgende concluderen. In beide cohorten is de opstroom vanuit de eerste klas vmbo naar de tweede klas havo of vwo 1,6%. In VOCL’93 betreft de opstroom in de overige leerjaren slechts enkele leerlingen. In VOCL’99 was de opstroom vanuit de tweede klas van het vmbo naar de derde klas van het havo of vwo ongeveer 1%. Ook in VOCL’99 is de overige opstroom verwaarloosbaar. Mogelijk biedt de huidige programmastructuur (te) weinig mogelijkheden om opstroom naar het havo mogelijk te maken. Als we kijken naar de gegeven adviezen in VOCL’93 en VOCL’99, zien we dat in VOCL’99 veel meer vbo/mavo-adviezen waren gegeven en veel minder enkelvoudige vbo- en mavo-adviezen. De totale opstroom ten opzichte van het advies naar havo en/of vwo in VOCL’93 was 4,9%. In VOCL’99 is dat 6,3%. Slechts enkele leerlingen met een vbo-advies zijn opgestroomd naar havo of vwo. Daarnaast kunnen we stellen dat in VOCL’99 meer leerlingen met een vbo/mavo-advies naar het havo zijn opgestroomd dan in VOCL’93 en dat juist minder leerlingen met een mavo-advies zijn doorgestroomd naar het havo. Kijken we naar de doorstroom binnen het mbo, dan kunnen we het volgende concluderen. Het aantal cohortverlaters in het mbo is in VOCL’93 hoger dan in VOCL’99. Van de leerlingen die in het vijfde cohortjaar in de sector techniek zaten, zat in VOCL’93 84% daar het volgende jaar nog steeds. In VOCL’99 is dat percentage gedaald naar 76%. Daarentegen is in VOCL’99 een aantal leerlingen doorgestroomd naar de sector economie (13%). In beide cohorten is de doorstroom binnen de sector economie 84%. In VOCL’93

72


was de doorstroom binnen de sector zorg & welzijn 80% en in VOCL’99 is dat 82%. Tot slot is de doorstroom binnen de sector landbouw eveneens zeer licht gestegen van 89% naar 91%. Kijken we naar het studiesucces in het mbo, dan kunnen we concluderen dat voor alle sectoren geldt dat de meest ‘logische’ vooropleiding de beste aansluiting op de mbosector is. Ook de aansluiting tussen verschillende sectoren in het vmbo en mbo is redelijk tot goed te noemen, op drie uitzonderingen na. De aansluiting van vmbo-techniek op mbo-zorg & welzijn is matig, evenals de aansluiting tussen vmbo-zorg & welzijn en vmbo-economie op mbo-techniek. Over de doorstroom naar het hbo kunnen we het volgende zeggen. In VOCL’93 waren 283 vmbo-leerlingen onvertraagd doorgestroomd naar het hbo. In VOCL’99 zijn dat 273 leerlingen. Vooralsnog verloopt de onvertraagde doorstroom van het vmbo naar het hbo voornamelijk via het havo. De invoering van het vmbo heeft nog geen veranderingen te weeg gebracht. De onvertraagde doorstroom via het mbo blijft miniem. Tot slot vatten we de resultaten van de voorkeuren voor sectoren en profielen samen. In VOCL’93 kozen veel meer vmbo-laag-leerlingen de sector techniek dan in VOCL’99 (47% versus 27%). De verschillen bij de overige sectoren zijn niet zo groot. In VOCL’99 is van veel meer vmbo-laag-leerlingen geen sector bekend (25% versus 5%), wat een deel van de verschillen kan verklaren. De sector landbouw wordt in beide cohorten door zeer weinig leerlingen gekozen (2 à 3%). Als we de voorkeur voor sectoren vergelijken tussen vmbolaag-leerlingen en vmbo-hoog-leerlingen in VOCL’99, dan zien we dat de vmbo-laag-leerlingen vaker kiezen voor de sector techniek (27% versus 13%) en de sector zorg & welzijn (28% versus 21%) en minder vaak voor de sector economie (17% versus 26%) dan de vmbo-hoog-leerlingen. Tot slot kijken we naar de voorkeur voor de profielen van de vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’93 en vergelijken deze met de voorkeur voor sectoren in VOCL’99. De keuze voor techniek is gelijkgebleven (13%) en de keuze voor economie is gestegen (van 7% naar 26%). De voorkeur voor de andere profielen is niet vergelijkbaar maar desondanks interessant. Van de vmbo-hoog-leerlingen uit VOCL’93 valt naast bovenstaande profielen 21% binnen het gecombineerde natuurprofiel en 11% binnen het profiel cultuur & maatschappij. De overige leerlingen vallen binnen combinaties van de profielen (26%) of zijn niet in te delen in profielen (22%).


73

3

Breed of smal opleiden in het havo en vwo

Vraagstellingen E en G betreffen de programmastructuur in havo en vwo. In paragraaf 3.1 wordt kort ingegaan op de vergelijkbaarheid van VOCL’93 en VOCL’99. Paragraaf 3.2 bespreekt de examenresultaten van de havo-leerlingen en paragraaf 3.3 de doorstroom van de havo-leerlingen. Paragraaf 3.4 bespreekt de examenresultaten van de vwo-leerlingen en paragraaf 3.5 de doorstroom van deze leerlingen. In paragraaf 3.6 wordt ingegaan op de voorkeur voor de profielen en tot slot geeft paragraaf 3.7 een samenvatting van de resultaten.

3.1

Vergelijkbaarheid VOCL’93 en VOCL’99 De vergelijking tussen de twee cohorten wordt, net als bij de vmbo-leerlingen, door twee zaken bemoeilijkt. Het eerste punt betreft wederom de verschillen in programmastructuur. De leerlingen uit het VOCL’93-cohort hoeven nog geen profielen te kiezen. Om toch een vergelijking met de leerlingen uit VOCL’99 te kunnen maken, zijn de leerlingen op basis van hun examenvakken ingedeeld in profielen. De toedeling van examenvakken aan de profielen is gebaseerd op de door het ministerie van OCW (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) gedefinieerde doorstroomprofielen (1995). Deze profielen komen overeen met de profielen uit VOCL’99. In Kuyper en Guldemond (1996) wordt uitgebreid ingegaan op deze toedeling. Bij deze toedeling dient het volgende in acht te worden genomen. Door de definiëring van de profielen vallen alle leerlingen die naast wiskunde B, natuurkunde en scheikunde ook biologie hebben, binnen het brede natuurprofiel (natuur & techniek en natuur & gezondheid) in plaats van alleen binnen het profiel natuur & gezondheid. Voor VOCL’93 zal het brede natuurprofiel dus als equivalent voor het profiel natuur & gezondheid in VOCL’99 optreden. Een bijkomend probleem bij de profielindeling is dat niet alle leerlingen uit het VOCL’93-cohort ingedeeld kunnen worden. Daarnaast valt een aantal leerlingen binnen aparte combinaties, bijvoorbeeld combinaties van natuur & techniek met cultuur & maatschappij of bijvoorbeeld combinaties van drie of vier profielen. Bij de examenresultaten en de doorstroomgegevens zijn de leerlingen die niet in te delen zijn in de profielen ondergebracht bij de categorie overig, evenals de leerlingen die binnen de diverse combinatieprofielen vallen. Leerlingen met het gecombineerde natuurprofiel worden wel als aparte categorie behandeld (zie boven). De categorie overig bevat voor de leerlingen uit VOCL’93 veel leerlingen met het gecombineerde maatschappijprofiel vanwege de toedeling op basis van de examenvakken, terwijl in VOCL’99 maar weinig leerlingen dit combinatieprofiel hebben gekozen. Een vergelijking is voor deze categorie dus moeilijk. Bovenstaande keuzes resulteren in de volgende beschikbare leerlinggegevens. Voor het cohort VOCL’93 zijn 556 van de 1.854 onvertraagde havo-leerlingen niet in te delen in de profielen en vallen 68 leerlingen binnen aparte combinaties (samen 34%). Voor het cohort VOCL’99 is van 38 van de 2.722 onvertraagde havo-leerlingen niet bekend welk profiel zij volgen (1%). Voor het cohort VOCL’93 zijn 597 van de 1.855 vertraagde havoleerlingen niet in te delen in de profielen en vallen 120 leerlingen binnen aparte combina-

74


ties (samen 39%). Voor het cohort VOCL’99 is van 14 van de 1.867 vertraagde havo-leerlingen niet bekend welk profiel zij volgen en volgt 1 leerling het gecombineerde profiel natuur & techniek en economie & maatschappij (samen 1%). Voor het cohort VOCL’93 zijn 430 van de 1.971 onvertraagde vwo-leerlingen niet in te delen in de profielen en vallen 150 leerlingen binnen aparte combinaties (samen 29%). Voor het cohort VOCL’99 is van 9 van de 2.794 onvertraagde vwo-leerlingen niet bekend welk profiel zij volgen (<0,5%). Het tweede punt dat de vergelijking tussen de cohorten bemoeilijkt is het verschil in leerlingenaantallen. In zowel VOCL’93 als VOCL’99 bedraagt het totale aantal leerlingen ongeveer 20.000. Het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) is verantwoordelijk voor de dataverzameling van onder andere de onderwijsposities. Op basis van deze gegevens van het CBS zijn de havo- en vwo-leerlingen geselecteerd. Bij de vergelijkingen in dit rapport blijken het aantal havo-leerlingen en het aantal vwo-leerlingen in VOCL’99 hoger te liggen dan in VOCL’93. De volgende zaken zouden daar een verklaring voor kunnen zijn. Ten eerste blijkt uit dit rapport dat in VOCL’93 behoorlijk meer vertraagde leerlingen zitten en ook meer leerlingen tweemaal het examenjaar hebben gevolgd. Daarnaast blijkt dat de afstroom naar het mbo vanuit het havo en het vwo is afgenomen sinds VOCL’93. In de hogere cohortjaren van VOCL’93 zitten dus minder leerlingen dan in de hogere cohortjaren van VOCL’99. Tot slot lag het aantal cohortverlaters in VOCL’93 veel hoger dan in VOCL’99. Het CBS is verantwoordelijk voor het traceren van de leerlingen. Voor VOCL’99 heeft het CBS leerlingen die eerder als vertrokken waren geregistreerd benaderd, en in veel gevallen teruggeplaatst in het cohort. Deze teruggeplaatste leerlingen waren ofwel in het onderwijs teruggekeerd ofwel alleen administratief vertrokken. In de praktijk zaten sommige van deze leerlingen gewoon nog op het havo of vwo. De als vertrokken geregistreerde leerlingen uit VOCL’93 zijn door het CBS niet achteraf benaderd. Het aantal vertrokken leerlingen ligt daarom voor VOCL’93 veel hoger dan voor VOCL’99. Aangezien ook al vóór het examenjaar leerlingen het onderwijs verlaten, kan ook dit (deels) een verklaring zijn voor het lagere aantal havo-5- en vwo-6-leerlingen in het VOCL’93-cohort.

3.2

Examenresultaten havo In deze paragraaf worden de examenresultaten van de havo-leerlingen besproken. Eerst kijken we naar de resultaten van alle havo-leerlingen en vervolgens wordt een uitsplitsing gemaakt naar profiel. Examenresultaten totaal Tabel 20 geeft een overzicht van de examenresultaten van alle havo-leerlingen.

Tabel 20: Examenresultaten havo (percentages en totalen) Onvertraagde leerlingen 1997/1998 Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen Staatsexamen N

2003/2004

Vertraagde leerlingen 1998/1999

2004/2005

4,9 80,3 14,8 0,0

6,4 86,7 6,8 0,1

4,7 81,5 13,7 0,0

9,1 79,9 10,9 0,1

1.854

2.722

1.855

1.867


75

In VOCL’93 is 80% van de onvertraagde havo-leerlingen in één keer geslaagd, in VOCL’99 is dat 87%. In VOCL’93 is 82% van de vertraagde havo-leerlingen in één keer geslaagd, in VOCL’99 is dat 80%. Aangezien op het havo vrij veel leerlingen zijn blijven zitten, gaan we wat dieper in op deze doubleurs. In VOCL’93 doubleerden 296 leerlingen in havo-5, in VOCL’99 219 leerlingen. Tabel 21 laat de examenresultaten voor beide examenjaren van de doubleurs zien.

Tabel 21: Examenresultaten doubleurs havo-5 (percentages en totalen) 1e keer havo-5 1997/1998

2e keer havo-5

2003/2004

1998/1999

2004/2005

Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen Staatsexamen

18,9 0,3 80,7 0,0

12,3 31,1 56,2 0,5

6,4 83,4 10,1 0,0

38,4 54,8 6,8 0,0

N

296

219

296

219

In VOCL’93 is 81% van de doubleurs afgewezen bij het examen wanneer zij voor de eerste keer in havo-5 zitten. In VOCL’99 is dat nog maar 56%, terwijl 31% van de doubleurs geslaagd is. Blijkbaar hebben deze leerlingen bepaalde vakken en cijfers nodig om naar de gewenste vervolgopleiding door te kunnen stromen en zijn ze daarom een jaar extra in havo-5 gebleven. In VOCL’93 hebben meer leerlingen bij de eerste keer in havo-5 geen examen gedaan dan in VOCL’99 (19% versus 12%). Bij de tweede keer havo-5 is in VOCL’93 83% van de leerlingen geslaagd voor het examen. In VOCL’99 is dat maar 55%. Het hoge percentage leerlingen uit cohort VOCL’99 dat bij de tweede keer havo-5 geen examen doet, kan verklaard worden uit het feit dat deze leerlingen bij de eerste keer in havo-5 al geslaagd zijn. Uit nadere analyses blijkt dat in zowel VOCL’93 als VOCL’99 alle leerlingen die bij de eerste keer havo-5 geslaagd zijn, niet nog een keer examen hebben gedaan. Van de leerlingen uit cohort VOCL’93 die bij de eerste keer havo-5 worden afgewezen, is 87% bij de tweede keer havo-5 geslaagd. Van de leerlingen uit cohort VOCL’99 is dat 82%. Van de leerlingen die bij de eerste keer havo-5 geen examen doen, zijn respectievelijk 71% (VOCL’93) en 70% (VOCL’99) bij de tweede keer examen geslaagd. Examenresultaten uitgesplitst naar profiel Eerst kijken we naar de onvertraagde havo-leerlingen. Alle leerlingen zijn in deze berekeningen meegenomen, dus voor VOCL’93 zijn dat 1.854 onvertraagde havo-leerlingen en voor VOCL’99 zijn dat 2.722 onvertraagde havo-leerlingen. Tabel 22 geeft een overzicht.

76


Tabel 22: Examenresultaten onvertraagde havo-leerlingen, uitgesplitst naar profiel (percentages) N&t Geslaagd VOCL’93 VOCL’99 Afgewezen VOCL’93 VOCL’99 Staatsexamen VOCL’99 Geen examen gedaan VOCL’99

N&g

E&m

C&m

N&t/ N&g

Overig

89,9 87,2

87,5

85,6 88,0

81,6 87,6

87,4 96,7

74,1 4,9

10,1 6,4

7,5

14,4 6,8

18,4 4,8

12,6 3,3

25,9 51,2

0,0

0,0

0,2

0,1

0,0

2,4

6,4

5,0

5,0

7,5

0,0

34,1

In VOCL’93 varieert het percentage geslaagden van 74 tot 90%. Het hoogste percentage geslaagden ligt bij de leerlingen die binnen het profiel natuur & techniek vallen (90%) en het laagste percentage geslaagden bij de leerlingen uit de categorie overig (74%). Ook bij de leerlingen die binnen het profiel cultuur & maatschappij vallen is het percentage geslaagden relatief laag (82%). In VOCL’99 varieert het percentage geslaagden van 5% (overig) tot 97% (natuur & techniek en natuur & gezondheid). In de categorie overig bevinden zich slechts 41 leerlingen, waarvan 38 leerlingen uit het cohort vertrokken zijn. Ook het gecombineerde natuurprofiel is door te weinig leerlingen gekozen om zinvolle conclusies aan te verbinden. In VOCL’99 volgen slechts 30 leerlingen het gecombineerde natuurprofiel. Als we kijken naar de enkele profielen, is het opvallend dat het percentage geslaagden bij het profiel cultuur & maatschappij in VOCL’93 lager ligt dan in VOCL’99 (82% versus 88%). Vervolgens kijken we naar de vertraagde havo-leerlingen. Wederom zijn alle leerlingen in deze berekeningen meegenomen, dus voor VOCL’93 zijn dat 1.855 vertraagde havo-leerlingen en voor VOCL’99 zijn dat 1.867 vertraagde havo-leerlingen. Tabel 23 geeft een overzicht.

Tabel 23: Examenresultaten vertraagde havo-leerlingen, uitgesplitst naar profiel (percentages) N&t Geslaagd VOCL’93 VOCL’99 Afgewezen VOCL’93 VOCL’99 Staatsexamen VOCL’99 Geen examen gedaan VOCL’99

N&g

E&m

C&m

N&t/ N&g

Overig

94,4 81,2

81,5

84,4 78,6

81,9 81,7

89,4 90,3

76,5 28,6

5,6 13,0

12,5

15,6 11,4

18,1 9,6

10,6 6,5

23,5 4,8

0,0

0,0

0,0

0,2

0,0

0,0

5,8

6,0

10,0

8,5

3,2

66,7


77

In VOCL’93 varieert het percentage geslaagden van 76 tot 94%. Wederom ligt het hoogste percentage geslaagden bij de leerlingen die binnen het profiel natuur & techniek vallen (94%). Het laagste percentage geslaagden ligt bij de leerlingen die binnen de categorie overig vallen (76%) en bij de leerlingen die binnen het profiel cultuur & maatschappij vallen (82%). In VOCL’99 varieert het percentage geslaagden van 29% (overig) tot 90% (natuur & techniek en natuur & gezondheid). Ook hierbij dient rekening te worden gehouden met de lage leerlingenaantallen bij de combinatieprofielen. In de categorie overig bevinden zich 21 leerlingen, waarvan 14 leerlingen uit het cohort vertrokken zijn. Ook bij de vertraagde havo-leerlingen is het gecombineerde natuurprofiel door te weinig leerlingen gekozen om zinvolle conclusies aan te verbinden. In VOCL’99 volgen 31 leerlingen het gecombineerde natuurprofiel. Als we kijken naar de enkele profielen, is het opvallend dat het slagingspercentage bij het profiel natuur & techniek in VOCL’93 veel hoger ligt dan in VOCL’99. Dit geldt in iets mindere mate ook voor het profiel economie & maatschappij. Voor het profiel natuur & techniek ligt het percentage geslaagden in VOCL’93 op 94% en in VOCL’99 op 81%. Voor het profiel economie & maatschappij ligt het percentage geslaagden in VOCL’93 op 84% en in VOCL’99 op 79%.

3.3

Doorstroom havo Net als bij de examenresultaten bespreken we eerst de totale doorstroom en vervolgens de doorstroom uitgesplitst naar profiel. Daarna bespreken we de doorstroom van het eerste jaar van de vervolgopleiding naar het tweede jaar van de vervolgopleiding, zowel de totale doorstroom als de doorstroom uitgesplitst naar profiel. Bij deze beschrijvingen dient opgemerkt te worden dat bij de doorstroomgegevens ook alle leerlingen zijn meegenomen die gezakt zijn of die geen examen hebben gedaan. Dit betekent dat bij de doorstroomgegevens alle leerlingen bij de berekeningen zijn meegenomen. Doorstroom totaal We kijken eerst naar de doorstroom van de onvertraagde havo-leerlingen. Tabel 24 geeft een overzicht van de resultaten.

Tabel 24: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen: 1998/1999 en 2004/2005 (percentages) Vertrokken Geslaagd VOCL’93 (N=1.489) VOCL’99 (N=2.359) Afgewezen VOCL’93 (N=275) VOCL’99 (N=184) Geen examen gedaan VOCL’93 (N=90) VOCL’99 (N=175)

78

Mbo

Hbo

Vwo

Havo

Onbekend

14,0 7,8

13,5 4,6

56,1 79,1

16,4 5,4

0,1 3,0

0,0 <0,1

10,2 3,8

2,9 8,7

0,0 1,6

0,0 1,1

86,9 84,8

0,0 0,0

20,0 6,9

5,6 9,7

8,9 57,7

3,3 9,7

62,2 16,0

0,0 0,0


In VOCL’99 is de doorstroom van geslaagde leerlingen naar het hbo veel groter dan in VOCL’93. In VOCL’93 stroomt 56% van deze leerlingen door naar het hbo, in VOCL’99 maar liefst 80%. In VOCL’93 stromen veel meer leerlingen door naar het vwo (16%) en het mbo (13%). In VOCL’99 is dat voor beide 5%. Afgewezen leerlingen blijven in beide cohorten ongeveer even vaak zitten (rond de 85%). In VOCL’99 is 9% van de afgewezen leerlingen doorgestroomd naar het mbo. In VOCL’93 ligt dit percentage lager (3%), maar dit kan enigszins vertekend zijn door het hogere percentage leerlingen waarvan niet duidelijk is of zij in het onderwijs zijn teruggekeerd. Van de leerlingen uit cohort VOCL’93 die geen examen hebben gedaan is 62% blijven zitten. In VOCL’99 is dat slechts 16%. De meeste leerlingen uit cohort VOCL’99 die geen examen hebben gedaan, zijn toch doorgestroomd naar het hbo (58%), het vwo (10%) of het mbo (10%). In VOCL’93 was dat slechts 9% (hbo), 3% (vwo) en 6% (mbo). Wederom kan hier vertekening zijn opgetreden door het hogere percentage vertrokken leerlingen, maar het percentage zittenblijvers blijft ook na eventuele correcties veel hoger dan in VOCL’99. Vervolgens kijken we naar de doorstroom van de vertraagde havo-leerlingen. Tabel 25 geeft een overzicht van de resultaten.

Tabel 25: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen: 1999/2000 en 2005/2006 (percentages) Vertrokken Geslaagd VOCL’93 (N=1.512) VOCL’99 (N=1.492) Afgewezen VOCL’93 (N=255) VOCL’99 (N=204) Geen examen gedaan VOCL’93 (N=88) VOCL’99 (N=170)

Mbo

Hbo

Wo

Vwo

Havo

Onbekend

26,1 15,8

10,6 3,6

60,1 77,0

0,0 0,0

3,0 2,7

0,2 0,2

0,0 0,7

34,1 27,9

18,0 6,4

2,4 1,5

0,0 0,0

0,4 0,0

45,1 62,7

0,0 1,5

37,5 26,5

5,7 4,7

30,7 51,2

0,0 1,2

10,2 2,9

15,9 13,5

0,0 0,0

Ook bij de vertraagde havo-leerlingen is in VOCL’99 de doorstroom van geslaagde leerlingen naar het hbo veel groter dan in VOCL’93. In VOCL’93 stroomt 60% van deze leerlingen door naar het hbo, in VOCL’99 77%. In VOCL’93 stromen meer leerlingen door naar het mbo (11%). In VOCL’99 is dat 4%. Ook bij de geslaagde vertraagde havo-leerlingen zien we hogere percentages cohortverlaters, dus ook hier is vertekening niet uitgesloten. In tegenstelling tot de niet-vertraagde leerlingen blijven vertraagde afgewezen leerlingen in VOCL’99 vaker zitten dan in VOCL’93. In VOCL’99 is 63% van deze leerlingen blijven zitten, in VOCL’93 is dat 45%. In VOCL’93 zijn meer afgewezen leerlingen doorgestroomd naar het mbo (18%) dan in VOCL’99 (6%). Van de vertraagde leerlingen die geen examen hebben gedaan is de doorstroom zeer divers. Van de leerlingen uit cohort VOCL’93 die geen examen hebben gedaan is 31% toch naar het hbo doorgestroomd, is 16% blijven zitten, is 10% naar het vwo gegaan en is 6% doorgestroomd naar het mbo. De meeste leerlingen uit cohort VOCL’99 die geen examen hebben gedaan zijn toch doorgestroomd naar het hbo (51%) of zijn blijven zitten (14%). De doorstroom naar het vwo is slechts 3%, de doorstroom naar het mbo 5%.


79

Doorstroom uitgesplitst naar profielen Vanwege de grote hoeveelheid zijn de tabellen opgenomen in de bijlagen. De resultaten voor VOCL’93 en VOCL’99 zijn opgenomen in aparte tabellen, maar zijn direct onder elkaar geplaatst, zodat ze goed vergeleken kunnen worden. We analyseren eerst de onvertraagde havo-leerlingen (tabellen 46 tot en met 51). Eerst kijken we naar de totale doorstroom (tabellen 46 en 47). De doorstroom van het havo naar het hbo is enorm gestegen. Vanuit cohort VOCL’99 is maar liefst 72% van de leerlingen doorgestroomd naar het hbo, terwijl dat vanuit cohort VOCL’93 45% is. De doorstroom naar het vwo en het mbo is juist afgenomen, evenals het aantal zittenblijvers. De doorstroom naar het vwo is gedaald van 13% naar 5%. De doorstroom naar het vwo komt bij beide cohorten vooral voort uit de natuurprofielen en veel minder uit de maatschappijprofielen. De doorstroom naar het mbo is tussen de cohorten gedaald van 12 naar 5% en is bij beide cohorten vooral toe te schrijven aan de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij. In VOCL’93 is 16% van de leerlingen blijven zitten. Dit zijn met name leerlingen die vallen binnen de categorie overig en de maatschappijprofielen. In VOCL’99 is 9% van de leerlingen blijven zitten. Dit zijn ook met name leerlingen uit de categorie overig. Leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij blijven juist iets minder vaak zitten dan leerlingen uit de andere profielen. Vervolgens kijken we naar de leerlingen die naar het mbo zijn doorgestroomd (tabellen 48 en 49). Voor VOCL’93 geldt dat de meeste leerlingen die doorgestroomd zijn naar het mbo gekozen hebben voor mbo-economie (52%). Daarnaast heeft 25% gekozen voor mbo-techniek, 18% voor mbo-zorg & welzijn en 4% voor mbo-landbouw. Bij de leerlingen uit VOCL’99 is mbo-economie eveneens populair (35%), maar wordt mbo-zorg & welzijn bijna even vaak gekozen (32%). Dit is vooral toe te schrijven aan de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij. In VOCL’93 kiezen deze leerlingen massaal voor mboeconomie (77%) terwijl in VOCL’99 deze leerlingen zich verspreidden over mbo-zorg & welzijn (39%), mbo-economie (32%) en mbo-techniek (23%). In VOCL’99 worden mbotechniek en mbo-landbouw ongeveer even vaak gekozen als door de leerlingen uit VOCL’93 (respectievelijk 26% en 6%). De doorstroom vanuit de profielen naar de ver schillende sectoren ligt over het algemeen in de verwachte richting, maar is door de lage leerlingenaantallen slechts een indicatie voor de doorstroom. Tot slot kijken we naar de leerlingen die zijn doorgestroomd naar het hbo (tabellen 50 en 51). Zowel in VOCL’93 als VOCL’99 is van de hbo-richtingen het heo (hoger economisch onderwijs) het populairst. In VOCL’93 kiest 32% van de leerlingen voor deze richting en in VOCL’99 35%. Kijken we naar de doorstroom vanuit de profielen dan zien we het volgende. Vanuit het profiel natuur & techniek stromen in VOCL’99 meer leerlingen door naar het hto (hoger technisch onderwijs) dan in VOCL’93 (75 versus 64%). In VOCL’93 is de doorstroom vanuit het gecombineerde natuurprofiel zeer divers. Van deze leerlingen stroomt 40% door naar het hto en 25% naar het hgzo (hoger gezondheidszorg onderwijs). In VOCL’99 is de doorstroom vanuit het profiel natuur & gezondheid enigszins veranderd. Het hto is gekozen door 29%, het hgzo door 28% en bovendien heeft 17% van de leerlingen gekozen voor het hpo (hoger pedagogisch onderwijs; in VOCL’93 was dat 7%). Vanuit het profiel economie & maatschappij stromen in VOCL’99 meer leerlingen door naar het heo (62 versus 46%) dan in VOCL’93. De doorstroom vanuit dat profiel naar het hpo is afgenomen van 24 naar 15%. Tot slot is de doorstroom van de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij ook veranderd. In VOCL’93 kiest 58% van deze leerlingen

80


voor het heo en 20% voor het hpo. In VOCL’99 is de keuze voor het heo afgenomen naar 29%, is de keuze voor het hpo gestegen naar 31% en heeft bovendien 23% van deze leerlingen gekozen voor het hsao (hoger sociaal-agogisch onderwijs; in VOCL’93 is dat 12%). Vervolgens kijken we naar de vertraagde havo-leerlingen (tabellen 52 t/m 57). Wederom kijken we eerst naar de totale doorstroom (tabellen 52 en 53). De doorstroom van het havo naar het hbo is tussen de twee cohorten gestegen van 51 naar 66%. De doorstroom naar het vwo is in beide cohorten laag (2 à 3%). Het aantal leerlingen dat voor de tweede keer is blijven zitten, is eveneens voor beide cohorten ongeveer gelijk (7 à 8%). De doorstroom naar het mbo is gedaald van 11% in VOCL’93 naar 4% in VOCL’99. In VOCL’93 was de doorstroom naar het mbo vooral toe te schrijven aan de leerlingen met maatschappijprofielen. In VOCL’99 geldt dat in mindere mate; behalve voor de leerlingen met het profiel natuur & techniek is er nauwelijks verschil tussen de profielen. Vervolgens kijken we naar de mbo-richtingen (tabellen 54 en 55). Voor VOCL’93 geldt dat de meeste leerlingen die doorgestroomd zijn naar het mbo, gekozen hebben voor mboeconomie (46%). Daarnaast heeft 30% gekozen voor mbo-techniek, 20% voor mbo-zorg & welzijn en 4% voor mbo-landbouw. Bij de leerlingen uit VOCL’99 is mbo-economie eveneens populair (31%), maar wordt mbo-zorg & welzijn bijna even vaak gekozen (30%). Dit is vooral toe te schrijven aan de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij. In VOCL’93 kiezen deze leerlingen vooral voor mbo-economie (65%) en minder voor mbozorg & welzijn (22%), terwijl in VOCL’99 50% van deze leerlingen kiest voor mbo-zorg & welzijn en nog maar 27% voor mbo-economie. In VOCL’99 wordt mbo-techniek ongeveer even vaak gekozen als in VOCL’93 (respectievelijk 30 en 27%) en wordt mbo-landbouw in VOCL’99 juist vaker gekozen (respectievelijk 4 en 12%). Ook bij de vertraagde havo-leerlingen ligt de doorstroom vanuit de profielen naar de verschillende sectoren over het algemeen in de verwachte richting, maar zijn wederom de leerlingenaantallen te laag om harde uitspraken te kunnen doen. Kijken we naar de richtingen in het hbo (tabellen 56 en 57), dan zien we dat zowel in VOCL’93 als in VOCL’99 het heo het populairst is. In VOCL’93 kiest 36% van de leerlingen voor deze richting en in VOCL’99 41%. Vanuit het profiel natuur & techniek stromen in VOCL’99 meer leerlingen door naar het hto dan in VOCL’93 (75 versus 68%). De doorstroom vanuit dit profiel naar het heo is gedaald van 21 naar 15%. In VOCL’93 is de doorstroom vanuit het gecombineerde natuurprofiel als volgt. Van deze leerlingen heeft 41% gekozen voor het hto en 23% voor het hgzo. In VOCL’99 is de doorstroom vanuit het profiel natuur & gezondheid vergelijkbaar. Het hto is gekozen door 35% en het hgzo door 23%. Vanuit het profiel economie & maatschappij stromen in VOCL’99 meer leerlingen door naar het heo (69% versus 57%) dan in VOCL’93. Tot slot kijken we naar de doorstroom vanuit het profiel cultuur & maatschappij. In VOCL’93 kiest 50% van deze leerlingen voor het heo en 20% voor het hpo. In VOCL’99 is de keuze voor het heo afgenomen naar 29%, is de keuze voor het hpo gestegen naar eveneens 29% en heeft bovendien 25% van deze leerlingen gekozen voor het hsao (in VOCL’93 is dat 14%). Doorstroom binnen vervolgopleiding totaal In dit gedeelte kijken we naar de doorstroom binnen de vervolgopleiding, dat wil zeggen van het eerste naar het tweede jaar van de vervolgopleiding. De tabellen zijn opgenomen in de bijlagen (tabellen 58 en 59). In deze tabellen zijn wederom alle leerlingen meegenomen, dus ook de leerlingen die niet geslaagd zijn of die geen examen hadden gedaan. Breed of smal opleiden in het voortgezet onderwijs

81

Van de leerlingen uit het VOCL’99-cohort die na het examen naar het mbo zijn gegaan, zit 63% nog steeds op het mbo. In VOCL’93 is dat nog 79%. Daarnaast is zowel in VOCL’93 als VOCL’99 13% na het eerste jaar van het mbo doorgestroomd naar het hbo. Van de leerlingen die na het examen naar het hbo zijn gegaan, zitten bijna allen nog steeds op het hbo. In VOCL’93 geldt dat voor 88% en in VOCL’99 voor 86%. De afstroom naar het mbo is in beide cohorten laag (respectievelijk 2 en 3%), evenals de opstroom naar het wo (respectievelijk 1 en 2%). Van de leerlingen die na het examen naar het vwo zijn gegaan, zit van cohort VOCL’93 72% daar nog steeds en van cohort VOCL’99 75%. Daarnaast is van VOCL’93 16% alsnog naar het hbo gegaan en van VOCL’99 12%. In VOCL’93 is 2% van de leerlingen die na het examen naar het vwo zijn gegaan, afgestroomd naar het mbo. In VOCL’99 is dat voor geen enkele leerling het geval. In VOCL’93 is 54% van de leerlingen die na het examen wederom in havo 5 zaten, doorgestroomd naar het hbo en 16% naar het mbo. In VOCL’99 is dat respectievelijk 70 en 6%. Doorstroom binnen vervolgopleiding uitgesplitst naar profiel Tot slot kijken we naar de doorstroom binnen de vervolgopleiding, uitgesplitst naar profiel. De tabellen zijn opgenomen in de bijlagen (tabellen 60 t/m 63). In deze tabellen zijn alleen de leerlingen opgenomen met een enkel profiel, omdat het gaat om de aansluiting van de profielen met de opleidingen in het vervolgonderwijs. Een hoog percentage leerlingen dat in het tweede jaar nog dezelfde opleiding volgt, interpreteren we als een goede aansluiting. Voor elk profiel zijn alleen die vervolgopleidingen opgenomen die door minimaal tien leerlingen zijn gekozen. Hierbij dient opgemerkt te worden dat ook tien leerlingen te weinig is om zinvolle conclusies aan te verbinden. De leerlingen die havo hebben gekozen zijn niet meegenomen, aangezien bij die opleiding geen sprake is van een overgang naar een tweede jaar. In de tweede kolom staat het percentage leerlingen dat in het tweede jaar nog steeds op dezelfde opleiding zit. Uit tabel 60 blijkt dat de aansluiting van het profiel natuur & techniek op het hto sinds VOCL’93 iets minder is geworden. In VOCL’93 blijft 90% deze opleiding volgen, in VOCL’99 83%. Uit tabel 61 blijkt dat dit ook geldt voor de aansluiting van het profiel natuur & gezondheid (VOCL’93: gecombineerd natuurprofiel) op het hto. In VOCL’93 blijkt 84% deze opleiding volgen, in VOCL’99 76%. De aansluiting van het profiel natuur & gezondheid op het hao is ook afgenomen. Het percentage leerlingen dat het hao is blijven volgen, is afgenomen van 85 naar 75%. Kijken we naar tabel 62, dan blijkt dat de aansluiting van het profiel economie & maatschappij op het hsao is afgenomen. Het percentage leerlingen dat het hsao is blijven volgen, is afgenomen van 80 naar 62%. Hetzelfde geldt voor het hpo. Het percentage leerlingen is afgenomen van 100 naar 73%. Tot slot blijkt uit tabel 63 dat de aansluiting van het profiel cultuur & maatschappij op de sector mboeconomie is afgenomen. Het percentage leerlingen dat in dezelfde sector is gebleven is afgenomen van 77 naar 61%. Hetzelfde geldt voor het hgzo (van 100 naar 71%), het heo (van 87 naar 73%) en het hsao (van 87 naar 69%). Bij de interpretatie van deze gegevens moet uitdrukkelijk rekening worden gehouden met de soms lage leerlingenaantallen bij bepaalde studierichtingen. Desondanks is het opvallend dat de aansluiting bij de meeste studierichtingen is afgenomen sinds VOCL’93. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat steeds meer studenten pas tijdens het eerste jaar van de vervolgopleiding erachter komen wat ze interessant vinden en wat ze willen worden (of wat in ieder geval niet).

82


Eveneens aan de hand van de tabellen 60 tot en met 63 kijken we of het studiesucces afhankelijk is van het gekozen profiel op het havo. Studiesucces betekent in dit geval dat de leerling in cohortjaar 6 en 7 dezelfde opleiding is blijven volgen. De aansluiting tussen het havo en het hto verloopt voor de leerlingen met het profiel natuur & techniek het meest succesvol. Van deze leerlingen volgde 83,1% beide cohortjaren dezelfde opleiding. De aansluiting voor de leerlingen met het profiel natuur & gezondheid is iets minder (76,4%), daarna komen economie & maatschappij (71,1%) en cultuur & maatschappij (66,7%). De aansluiting tussen het havo en het heo verloopt voor de leerlingen met economie & maatschappij het meest succesvol: 79,7% volgt in beide cohortjaren dezelfde opleiding. Ook de aansluitingen van natuur & techniek en cultuur & maatschappij zijn vrij goed (respectievelijk 74,2 en 73,2%). De aansluiting van natuur & gezondheid is wat minder (63,6%). De aansluiting met het hpo is voor de leerlingen met natuur & gezondheid en cultuur & maatschappij het beste (respectievelijk 83,7 en 81,0%). Voor economie & maatschappij ligt het percentage op 73,5 en voor natuur & techniek slechts op 45,5. Natuur & gezondheid sluit het beste aan op het hgzo; 81,4% volgt gedurende beide cohortjaren dezelfde opleiding. Voor economie & maatschappij geldt dat voor 73,5% en voor cultuur & maatschappij voor 71,2%. Natuur & gezondheid en cultuur & maatschappij sluiten het beste aan op het hsao (respectievelijk 70,0 en 69,0% van de leerlingen volgt nog dezelfde opleiding). Het percentage ligt voor economie & maatschappij op 61,5. De aansluiting tussen het havo en het hao is voor beide natuurprofielen gelijk (75,0%). Cultuur & maatschappij sluit het beste aan bij het hko (hoger kunstonderwijs); 73,0% volgt in beide cohortjaren dezelfde opleiding. Voor de leerlingen met het profiel economie & maatschappij geldt dat voor slechts 53,8%. Uit het bovenstaande kunnen we concluderen dat het studiesucces voor een gedeelte afhankelijk is van het gevolgde profiel in het havo. De beste aansluitingen vinden we bij natuur & techniek op het hto, bij natuur & gezondheid op het hpo en hgzo, bij economie & maatschappij op het heo en bij cultuur & maatschappij op het hpo. Vergelijken we deze resultaten echter met VOCL’93, dan zien we dat de aansluiting op de vervolgopleidingen van ‘logische’ profielen niet verbeterd is en zien we bovendien dat de aansluiting van minder ‘logische’ profielen verslechterd is. Een voorbeeld hiervan is de aansluiting tussen economie & maatschappij en het heo. Deze aansluiting is nagenoeg gelijkgebleven (3% lager), maar de aansluiting van bijvoorbeeld natuur & gezondheid en cultuur & maatschappij op het heo is behoorlijk afgenomen (zo’n 13% lager). De aansluiting van de profielen op het vwo is met name in VOCL’93 opvallend. Van de leerlingen met het profiel natuur & gezondheid is 83% op het vwo gebleven, van de leerlingen met het profiel natuur & techniek 82%, van de leerlingen met het profiel economie & maatschappij 63% en van de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij 58%. In VOCL’93 sluiten de natuurprofielen dus beter aan op het vwo dan de maatschappijprofielen. In VOCL’99 is dit patroon niet terug te vinden, alhoewel de leerlingen met het profiel natuur & gezondheid er ver bovenuit springen. Van de leerlingen met het profiel natuur & gezondheid is maar liefst 93% op het vwo gebleven. Waarschijnlijk zijn dit leerlingen die uiteindelijk medicijnen willen gaan studeren. Van de leerlingen met het profiel natuur & techniek is 75% op het vwo gebleven, van de leerlingen met het profiel economie & maatschappij 70% en van de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij 72%.


83

3.4

Examenresultaten vwo We hebben enkel gegevens van de onvertraagde vwo-leerlingen. Van de vertraagde vwoleerlingen zijn voor VOCL’99 nog geen examenresultaten bekend. In VOCL’93 bedraagt het aantal vertraagde vwo-leerlingen 777 en in VOCL’99 547. We gaan eerst in op de examenresultaten van alle leerlingen en vervolgens maken we een uitsplitsing naar profiel. Examenresultaten totaal Tabel 26 geeft een overzicht van de examenresultaten van de onvertraagde vwo-leerlingen.

Tabel 26: Examenresultaten onvertraagde vwo-leerlingen (percentages en totalen) Onvertraagde leerlingen 1998/1999 Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen Staatsexamen N

2004/2005

3,9 85,4 10,7 0,0

3,5 92,1 4,3 <0,1

1.971

2.794

In VOCL’93 is 85% van de onvertraagde vwo-leerlingen in één keer geslaagd, in VOCL’99 is dat 92%. Vervolgens kijken we naar de doubleurs in beide cohorten. In VOCL’93 doubleren 194 leerlingen in vwo-6, in VOCL’99 71 leerlingen. Tabel 27 geeft een overzicht van de examenresultaten van deze doubleurs op het moment dat ze voor de eerste keer in vwo-6 zitten (van de tweede keer zijn nog geen examenresultaten bekend).

Tabel 27: Examenresultaten doubleurs vwo-6 (percentages en totalen) Eerste keer vwo-6 1998/1999 Geen examen gedaan Geslaagd Afgewezen N

2004/2005

18,0 1,5 80,4

21,1 0,0 78,9

194

71

In VOCL’93 is 80% van de doubleurs afgewezen bij het examen wanneer zij voor de eerste keer in vwo-6 zitten. In VOCL’99 is dat 79%. In beide cohorten hebben ongeveer evenveel leerlingen geen examen gedaan. Voor VOCL’93 is dit 18% en voor VOCL’99 is dit 21%. Examenresultaten uitgesplitst naar profielen Alle leerlingen zijn in deze berekeningen meegenomen, dus voor VOCL’93 zijn dat 1.971 en voor VOCL’99 2.794 onvertraagde vwo-leerlingen. Tabel 28 geeft een overzicht van de examenresultaten, uitgesplitst naar profielen.

84


Tabel 28: Examenresultaten onvertraagde vwo-leerlingen, uitgesplitst naar profielen (percentages) N&t Geslaagd VOCL’93 VOCL’99 Afgewezen VOCL’93 VOCL’99 Geen examen gedaan VOCL’93 VOCL’99 Staatsexamen VOCL’99

N&g

E&m

C&m

N&t/ N&g

Overig

96,3 93,6

91,0

79,0 92,9

92,1 92,1

91,2 94,1

80,9 72,7

3,7 4,3

5,7

21,0 3,8

7,9 3,7

8,8 3,9

10,8 0,0

0,0 2,0

0,0 3,4

0,0 3,3

0,0 4,0

0,0 2,0

8,4 27,3

0,0

0,0

0,0

0,2

0,0

0,0

In VOCL’93 varieert het percentage geslaagden van 79 tot 96%. Het hoogste percentage geslaagden ligt bij de leerlingen binnen het profiel natuur & techniek (96%) en het laagste percentage geslaagden ligt bij de leerlingen binnen het profiel economie & maatschappij (79%) en bij de leerlingen binnen de categorie overig. In VOCL’99 varieert het percentage geslaagden van 73 (overig) tot 94% (natuur & techniek en de combinatie natuur & techniek en natuur & gezondheid). In VOCL’99 volgen 102 leerlingen het gecombineerde natuurprofiel. Als we kijken naar de enkele profielen, is het opvallend dat het percentage geslaagden bij het profiel economie & maatschappij in VOCL’93 veel lager ligt dan in VOCL’99 (79 versus 93%). Doorstroom vwo In deze paragraaf beschrijven we de doorstroom van de onvertraagde vwo-leerlingen naar het vervolgonderwijs. Eerst kijken we naar de totale doorstroom en vervolgens naar de doorstroom uitgesplitst naar profiel. Doorstroom totaal Tabel 29 geeft een overzicht van de totale doorstroom van de onvertraagde vwo-leerlingen naar het vervolgonderwijs.


85

Tabel 29: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen: 1999/2000 en 2005/2006 (percentages en totalen) Vertrokken Geslaagd VOCL’93 (N=1.683) VOCL’99 (N=2.573) Afgewezen VOCL’93 (N=211) VOCL’99 (N=121) Geen examen gedaan VOCL’93 (N=77) VOCL’99 (N=99)

Mbo

Hbo

Wo

Vwo

Havo

Onbekend

21,3 14,9

0,2 0,1

21,1 14,4

57,2 70,3

0,2 0,2

0,0 0,0

0,0 0,1

22,7 23,1

0,0 0,0

0,0 0,8

1,4 1,7

73,9 73,6

1,9 0,8

0,0 0,0

26,0 21,2

1,3 0,0

3,9 12,1

23,4 50,5

45,5 16,2

0,0 0,0

0,0 0,0

In VOCL’99 is de doorstroom van geslaagde leerlingen naar het wo groter dan in VOCL’93. In VOCL’93 stroomt 57% van deze leerlingen door naar het wo, in VOCL’99 70%. In VOCL’93 stromen meer leerlingen door naar het hbo (21%) dan in VOCL’99 (14%). Afgewezen leerlingen blijven in beide cohorten even vaak zitten (74%). Van de leerlingen uit cohort VOCL’93 die geen examen hebben gedaan, is 45% blijven zitten. In VOCL’99 is dat slechts 16%. De meeste leerlingen uit cohort VOCL’99 die geen examen hebben gedaan, stromen toch door naar het wo (51%) of het hbo (12%). In VOCL’93 is dat 23% (wo) en 4% (hbo). Doorstroom uitgesplitst naar profielen Wederom kijken we enkel naar de onvertraagde vwo-leerlingen. De tabellen zijn opgenomen in de bijlagen (tabellen 64 tot en met 69). Eerst kijken we naar de totale doorstroom (tabellen 64 en 65). De doorstroom van het vwo naar het wo is gestegen. Vanuit cohort VOCL’99 is 67% van de leerlingen doorgestroomd naar het wo, terwijl vanuit cohort VOCL’93 dat 50% is. Dit is met name toe te schrijven aan de leerlingen met de profielen natuur & techniek en economie & maatschappij. In VOCL’93 kiest 64% van de leerlingen binnen het profiel natuur & techniek voor een wo-opleiding, terwijl dat in VOCL’99 79% is. In VOCL’93 kiest slechts 37% van de leerlingen binnen het profiel economie & maatschappij een wo-opleiding, terwijl dat in VOCL’99 68% is. De doorstroom naar het hbo is iets afgenomen, evenals het aantal zittenblijvers. De doorstroom naar het hbo is tussen de cohorten gedaald van 18 naar 14%. In VOCL’93 zijn het voornamelijk leerlingen binnen het profiel economie & maatschappij die naar het hbo zijn gegaan (28%). Vanuit de andere profielen kiest tussen de 12 en 16% van de leerlingen voor een hbo-opleiding. In VOCL’99 zien we juist lage percentages bij de leerlingen met de profielen natuur & techniek (6%), natuur & gezondheid (10%) en economie & maatschappij (16%) en een iets hoger percentage bij de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij (22%). In VOCL’93 is 10% van de leerlingen blijven zitten. Dit zijn met name leerlingen binnen de categorie economie & maatschappij (16%). In VOCL’99 is 4% van de leerlingen blijven zitten. Maar heel weinig leerlingen hebben gekozen voor een mbo-opleiding (tabellen 66 en 67).

86


Vervolgens kijken we naar de hbo-richtingen (tabellen 68 en 69). Zowel in VOCL’93 als VOCL’99 is van de hbo-richtingen het heo het populairst. In VOCL’93 kiest 44% van de leerlingen voor deze richting en in VOCL’99 37%. De populariteit van het hto is iets afgenomen ten opzichte van VOCL’93. De richtingen hgzo, hko en hpo zijn juist wat vaker gekozen. Kijken we naar de doorstroom vanuit de profielen, dan zien we het volgende. Vanuit het profiel natuur & techniek stromen in VOCL’99 minder leerlingen door naar het hto dan in VOCL’93 (48 versus 58%). Daarnaast stroomt in VOCL’93 29% van deze leerlingen door naar het heo, terwijl in VOCL’99 dat nog maar 4% is. De doorstroom naar het hko is in VOCL’99 daarentegen groter geworden, namelijk van 10% in VOCL’93 naar 21% in VOCL’99. Van de leerlingen uit VOCL’93 met het gecombineerde natuurprofiel stroomt 33% door naar het hgzo en 31% naar het hto. In VOCL’99 is de doorstroom vanuit het profiel natuur & gezondheid naar het hgzo gestegen tot 38% en is de doorstroom naar het hto gedaald naar 14%. De richtingen heo en hpo zijn in populariteit toegenomen (heo van 6% naar 15% en hpo van 6% naar 19%). Vanuit het profiel economie & maatschappij stromen de meeste leerlingen door naar het heo. In VOCL’93 is dat 57%, in VOCL’99 61%. De doorstroom naar het hto is afgenomen van 11 naar 3% en de doorstroom naar het hko is toegenomen van 0 naar 5%. Tot slot is de doorstroom van de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij moeilijk te vergelijken, aangezien in VOCL’93 slechts twintig van deze leerlingen een hbo-opleiding kiezen. De meeste van deze leerlingen kiezen voor het hsao (35%), het hgzo (25%) of het hpo (20%). In VOCL’99 kiest 30% van de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij voor het heo (VOCL’93: 10%), 20% voor het hsao, eveneens 20% voor het hpo en 17% voor het hgzo. Tot slot kijken we naar de wo-richtingen (tabellen 70 en 71). In VOCL’93 worden de worichtingen technische wetenschappen, sociale wetenschappen, economische wetenschappen, rechtsgeleerdheid en letteren door meer dan 10% van de leerlingen gekozen. De wo-richting technische wetenschappen is het populairst (20%). In VOCL’99 worden de worichtingen economische wetenschappen, sociale wetenschappen, technische wetenschappen, letteren en geneeskunde door meer dan 10% van de leerlingen gekozen. In VOCL’99 is de richting economische wetenschappen het populairst (21%). De populariteit van de technische wetenschappen en rechtsgeleerdheid is dus afgenomen en de populariteit van geneeskunde en economische wetenschappen is toegenomen. Kijken we naar de doorstroom vanuit de profielen, dan zien we het volgende. Vanuit het profiel natuur & techniek stromen in VOCL’99 meer leerlingen door naar technische wetenschappen dan in VOCL’93 (60 versus 44%). Daar staat tegenover dat deze leerlingen veel minder vaak hebben gekozen voor economische wetenschappen (6 versus 20%). Van de leerlingen uit VOCL’93 met het gecombineerde natuurprofiel heeft 26% gekozen voor technische wetenschappen, 21% voor geneeskunde en 17% voor wiskunde/natuurkunde. In VOCL’99 heeft 40% van de leerlingen met het profiel natuur & gezondheid gekozen voor geneeskunde en 16% voor sociale wetenschappen (VOCL’93: 10%). Het percentage leerlingen dat technische wetenschappen heeft gekozen is afgenomen tot 9% en het percentage leerlingen dat wiskunde/natuurkunde heeft gekozen is afgenomen tot 8%. Van de leerlingen met het profiel economie & maatschappij kiezen de meeste leerlingen voor economische wetenschappen. In VOCL’93 is dat 35%, in VOCL’99 49%. Daarnaast worden in VOCL’93 de richtingen sociale wetenschappen, rechtsgeleerdheid en letteren door respectievelijk 20, 17 en 15% gekozen. In VOCL’99 is dat respectievelijk 21, 11 en 16% van de leerlingen. Een opvallend gegeven is dat in VOCL’93 9% van de leerlingen binnen het profiel economie & maatschappij kiest voor technische wetenschappen, terwijl in VOCL’99 minder dan 0,5% van de leerlingen met dit profiel deze richting kiest. Tot slot kijken we naar de leerlingen


87

met het profiel cultuur & maatschappij. In VOCL’93 kiezen de leerlingen binnen dit profiel voornamelijk voor sociale wetenschappen (44%), rechtsgeleerdheid (26%) en letteren (23%). In VOCL’99 is dat respectievelijk 43, 10 en 37%. Bij de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij is de richting letteren dus in populariteit toegenomen ten koste van de richting rechtsgeleerdheid.

3.5

Voorkeur voor profielen Om de voorkeur voor de profielen goed te kunnen vergelijken, kijken we alleen naar de onvertraagde leerlingen, aangezien het gaat om de eerste profielkeuze die leerlingen maken. In tabel 30 zijn alleen die leerlingen meegenomen die binnen de enkele profielen vallen of die binnen het gecombineerde natuurprofiel of het gecombineerde maatschappijprofiel vallen.

Tabel 30: Voorkeur voor profielen (percentages) N&t VOCL’93 havo (N=1.230) VOCL’93 vwo (N=1.391) VOCL’99 havo (N=2.684) VOCL’99 vwo (N=2.785)

N&g

E&m

C&m

N&t/ N&g

E&m/ C&m

16

0

16

35

18

15

18

0

19

9

29

24

12

13

39

35

1

<1

14

28

32

21

4

1

Eerst vergelijken we de voorkeur voor de profielen tussen havo en vwo voor VOCL’93. Als we kijken naar de havo-leerlingen, valt 66% van deze leerlingen binnen de maatschappijprofielen (zowel enkel als gecombineerd). De overige 34% valt binnen de natuurprofielen. De vwo-leerlingen zijn eerlijker verdeeld over de profielen. Van deze leerlingen valt 52% binnen de maatschappijprofielen en 47% binnen de natuurprofielen. Vwo-leerlingen vallen vaker dan havo-leerlingen binnen het gecombineerde maatschappijprofiel (24 versus 15%) en het gecombineerde natuurprofiel (29 versus 18%) en minder vaak binnen het profiel cultuur & maatschappij (9 versus 35%). De hoge percentages bij de gecombineerde profielen zijn te wijten aan de indeling in profielen op basis van de examenvakken. Vervolgens kijken we naar de voorkeur voor de profielen tussen havo en vwo voor VOCL’99. Van de havo-leerlingen heeft 74% een maatschappijprofiel gekozen en slechts 26% een natuurprofiel. Ook in dit cohort zijn de vwo-leerlingen eerlijker verdeeld over de maatschappij- en natuurprofielen. Van de vwo-leerlingen kiest 54% een maatschappijprofiel en 46% een natuurprofiel. Vwo-leerlingen kiezen vaker dan havo-leerlingen het profiel natuur & gezondheid (28 versus 13%) en minder vaak het profiel economie & maatschappij (32 versus 39%) en het profiel cultuur & maatschappij (21 versus 35%).

88


3.6

Samenvatting In paragraaf 3.1 is ingegaan op de vergelijkbaarheid van VOCL’93 en VOCL’99. Paragraaf 3.2 besprak de examenresultaten van de havo-leerlingen en paragraaf 3.3 de doorstroom van de havo-leerlingen. Paragraaf 3.4 besprak de examenresultaten van de vwo-leerlingen en paragraaf 3.5 de doorstroom van deze leerlingen. Tot slot werd in paragraaf 3.6 ingegaan op de voorkeur voor de profielen. Eerst werden de slaagpercentages van de havo-leerlingen besproken. Het percentage onvertraagde geslaagde havo-leerlingen is gestegen ten opzichte van VOCL’93. Voor de vertraagde havo-leerlingen is dit niet het geval, daar is het percentage licht gedaald. Splitsen we deze gegevens uit naar de verschillende profielen, dan blijkt dat het percentage geslaagden bij het profiel cultuur & maatschappij in VOCL’99 hoger ligt dan in VOCL’93. Voor de profielen natuur & techniek en economie & maatschappij geldt het omgekeerde. Vervolgens gingen we in op de doorstroom naar het vervolgonderwijs. De doorstroom van het havo naar het hbo is groter geworden, zowel bij de onvertraagde als de vertraagde havo-leerlingen. De doorstroom van het havo naar het vwo (alleen bij de onvertraagde leerlingen) en het mbo (zowel de onvertraagde als de vertraagde leerlingen) is afgenomen. Bovendien zijn in VOCL’99 minder leerlingen in het examenjaar gedoubleerd dan in VOCL’93. De leerlingen die doorstromen naar het mbo kiezen in VOCL’93 vooral voor mbo-economie. In VOCL’99 wordt naast mbo-economie ook mbo-zorg & welzijn veel gekozen. De doorstroom vanuit de profielen naar de verschillende sectoren ligt over het algemeen in de te verwachten richting. De leerlingen die doorstromen naar het hbo kiezen in beide cohorten het vaakst voor de richting heo. Dit geldt zowel voor de onvertraagde als voor de vertraagde leerlingen. Splitsen we de gegevens uit naar de verschillende profielen, dan blijkt het volgende. Leerlingen met het profiel natuur & techniek stromen grotendeels door naar het hto. Bovendien is deze doorstroom sinds VOCL’93 toegenomen. Leerlingen met het profiel natuur & gezondheid (of het gecombineerde natuurprofiel) kiezen in VOCL’93 vooral voor het hto en het hgzo en in VOCL’99 daarnaast ook het hpo (alleen onvertraagde leerlingen). Leerlingen met het profiel economie & maatschappij kiezen vooral voor het heo. Ook deze doorstroom is sinds VOCL’93 toegenomen. Doorstroom van economie & maatschappij naar het hpo is afgenomen. Tot slot kijken we naar de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij. In VOCL’93 kiezen deze leerlingen vooral het heo en in iets mindere mate het hpo. In VOCL’99 is de populariteit van het heo iets afgenomen en is daarnaast vaak gekozen voor het hpo en het hsao. Bij de havo-leerlingen hebben we ook gekeken naar de doorstroom van het eerste naar het tweede jaar van de vervolgopleiding. In VOCL’99 is het percentage leerlingen dat in beide jaren op het mbo zit behoorlijk afgenomen. In VOCL’93 blijft 79% op het mbo, in VOCL’99 slechts 63%. Steeds meer leerlingen wisselen na of tijdens het eerste mbo-jaar van studie of vertrekken uit het onderwijs. In beide cohorten stromen evenveel leerlingen vanuit het mbo door naar het hbo (13%). Ook het percentage leerlingen dat in beide jaren op het hbo zit, is nagenoeg gelijkgebleven. In VOCL’93 is dat 88%, in VOCL’99 86%. De afstroom vanaf het hbo naar het mbo en de opstroom van het hbo naar het wo is laag (minder dan 3%). Bijna driekwart van de leerlingen die doorgestroomd zijn naar het vwo, is daar gebleven. Dit geldt voor zowel VOCL’93 (72%) als VOCL’99 (75%). Tot slot is de doorstroom van havo-leerlingen die naar het vwo zijn gegaan en vervolgens afge-


89

stroomd zijn naar het hbo, afgenomen van 16 naar 12%. Splitsen we de gegevens uit naar de profielen, dan zien we het volgende. De aansluiting bij de meeste studierichtingen is afgenomen. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat steeds meer studenten pas tijdens het eerste jaar van de vervolgopleiding erachter komen wat ze interessant vinden en wat ze willen worden (of wat in ieder geval niet). Bovendien is het aantal studies toegenomen, waardoor het keuzeproces wordt bemoeilijkt. Uit de resultaten blijkt dat het studiesucces voor een gedeelte afhankelijk is van het gevolgde profiel in het havo. De beste aansluitingen vinden we bij natuur & techniek op het hto, bij natuur & gezondheid op het hpo en hgzo, bij economie & maatschappij op het heo en bij cultuur & maatschappij op het hpo. Vergelijken we deze resultaten echter met VOCL’93, dan zien we dat de aansluiting op de vervolgopleidingen van ‘logische’ profielen niet verbeterd is en zien we bovendien dat de aansluiting van minder ‘logische’ profielen verslechterd is. Een voorbeeld hiervan is de aansluiting tussen economie & maatschappij en het heo. Deze aansluiting is nagenoeg gelijkgebleven (3% lager), maar de aansluiting van bijvoorbeeld natuur & gezondheid en cultuur & maatschappij op het heo is behoorlijk afgenomen (zo’n 13% lager). Een eveneens opvallend resultaat van de analyses is de aansluiting van het havo op het vwo. In VOCL’93 sluiten de natuurprofielen beter aan op het vwo dan de maatschappijprofielen. In VOCL’99 echter is dit patroon niet terug te vinden. Vervolgens bespraken we de resultaten voor de vwo-leerlingen. Het percentage onvertraagde geslaagde vwo-leerlingen is gestegen ten opzichte van VOCL’93. Splitsen we deze gegevens uit naar de verschillende profielen, dan blijkt dat het percentage geslaagden bij het profiel economie & maatschappij in VOCL’99 hoger ligt dan in VOCL’93. De doorstroom van het vwo naar het wo is toegenomen sinds VOCL’93. De doorstroom naar het hbo is afgenomen. Van de hbo-richtingen is het heo het populairst, maar deze populariteit is wel iets afgenomen. Daarnaast wordt in VOCL’99 iets minder vaak gekozen voor het hto en juist wat vaker voor het hgzo, het hko en het hpo. Splitsen we de gegevens uit naar de verschillende profielen, dan zien we het volgende. Leerlingen met het profiel natuur & techniek kiezen vooral voor het hto. Daarentegen wordt in VOCL’99 deze richting wel iets minder vaak gekozen (evenals de richting heo) en wordt juist wat vaker gekozen voor het hko. Leerlingen met het profiel natuur & gezondheid (of het gecombineerde natuurprofiel) kiezen vooral voor het hto en het hgzo. In VOCL’99 wordt iets minder vaak gekozen voor het hto en vaker voor het hgzo, het heo en het hpo. De leerlingen met het profiel economie & maatschappij kiezen vooral het heo als vervolgopleiding. Daarnaast is in VOCL’99 de populariteit van het hto iets afgenomen en de populariteit van het hko toegenomen. Tot slot kunnen we voor de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij geen goede vergelijking maken, aangezien in VOCL’93 te weinig van deze leerlingen een hbo-opleiding heeft gekozen. Vervolgens keken we naar de doorstroom van het vwo naar het wo. In VOCL’93 kiest meer dan 10% voor de volgende wo-richtingen: technische wetenschappen, sociale wetenschappen, economische wetenschappen, rechtsgeleerdheid en letteren. In VOCL’99 zijn dat de volgende wo-richtingen: economische wetenschappen, sociale wetenschappen, technische wetenschappen, letteren en geneeskunde. De populariteit van de technische wetenschappen en rechtsgeleerdheid is dus afgenomen en de populariteit van geneeskunde en economische wetenschappen is toegenomen. In VOCL’93 zijn de technische wetenschappen het populairst; 20% van de leerlingen kiest deze richting. In VOCL’99 zijn de economische wetenschappen het populairst. Deze richting is gekozen door 21% van

90


de leerlingen. Uit de uitsplitsing naar profielen bleek het volgende. Leerlingen met het profiel natuur & techniek kiezen vooral voor de technische wetenschappen. Deze doorstroom is sinds VOCL’93 gestegen. Steeds minder van deze leerlingen kiezen voor de economische wetenschappen. Van de leerlingen uit VOCL’93 met het profiel natuur & gezondheid (of het gecombineerde natuurprofiel) stromen veel leerlingen door naar de technische wetenschappen, geneeskunde en wiskunde/natuurkunde. In VOCL’99 stromen deze leerlingen juist door naar geneeskunde en de sociale wetenschappen. De populariteit van de technische wetenschappen en wiskunde/natuurkunde is bij deze leerlingen afgenomen. Leerlingen met economie & maatschappij kiezen steeds vaker voor de economische wetenschappen, maar ook voor sociale wetenschappen, rechtsgeleerdheid en letteren. Een opvallend verschil is dat in VOCL’93 9% van deze leerlingen de technische wetenschappen kiest, terwijl in VOCL’99 nog geen 1% van de leerlingen dat doet. Tot slot kijken we naar de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij. Deze leerlingen kiezen vooral voor de richtingen sociale wetenschappen, rechtsgeleerdheid en letteren. In VOCL’99 wordt wat vaker gekozen voor letteren en wat minder vaak voor rechtsgeleerdheid. Tot slot gingen we in op de voorkeuren voor de profielen in respectievelijk havo en vwo. Vanwege de toewijzing aan profielen in VOCL’93 is in dat cohort de vergelijking enigszins vertekend. In VOCL’93 valt 66% van de havo-leerlingen binnen de maatschappijprofielen en 34% binnen de natuurprofielen. Voor de vwo-leerlingen liggen deze percentages op respectievelijk 52 en 47%. In VOCL’99 is het verschil tussen havo- en vwo-leerlingen nog veel groter geworden. Van de havo-leerlingen heeft 74% gekozen voor een maatschappijprofiel en slechts 26% voor een natuurprofiel. Bij de vwo-leerlingen liggen de percentages op respectievelijk 54% en 46%. In VOCL’99 kiezen vwo-leerlingen vaker dan havo-leerlingen het profiel natuur & gezondheid en minder vaak economie & maatschappij en cultuur & maatschappij.


91

4

Alternatieve verklaringen

In dit hoofdstuk bespreken we eventuele alternatieve verklaringen voor de gevonden verschillen tussen de cohorten. We gaan in op de relaties tussen achtergrond- en instroomkenmerken en beroepsperspectieven enerzijds en de keuzen voor de profielen/sectoren en vervolgopleidingen anderzijds. De beroepsperspectieven zijn alleen bekend voor de havo- en vwo-leerlingen. De achtergrond- en instroomkenmerken en beroepsperspectieven zijn niet van alle leerlingen bekend. Bij deze analyses dient daarom rekening te worden gehouden met een groter aantal ‘missing cases’ dan in de vorige hoofdstukken. In paragraaf 4.1 bespreken we de achtergrond- en instroomkenmerken van de vmbo-leerlingen in VOCL’93 en VOCL’99. Vervolgens worden in paragraaf 4.2 de relaties besproken tussen deze kenmerken en de gevonden resultaten in hoofdstuk 1. In paragraaf 4.3 bespreken we de kenmerken van de havo- en vwo-leerlingen in beide cohorten, en in paragraaf 4.4 de relaties tussen deze kenmerken en de gevonden resultaten in hoofdstuk 3. Tot slot geven we in paragraaf 4.5 een korte samenvatting.

4.1

Achtergrond- en instroomkenmerken vmbo Tabel 31 geeft een overzicht van de achtergrondgegevens van de vmbo-leerlingen in VOCL’93 en VOCL’99. Het betreft het percentage jongens, het opleidingsniveau van de ouders, het advies van de basisschool, het percentage allochtonen en de gemiddelde scores op de entreetoetsen.

Tabel 31: Achtergrond- en instroomkenmerken vmbo (percentages) VOCL’93 Onvertraagd Sekse (% jongens) Opleidingsniveau ouders Advies van basisschool Etniciteit (% allochtonen) Entreetoetsen Entreetoets rekenen Entreetoets taal Entreetoets informatieverwerking

VOCL’99

Vertraagd

Onvertraagd

Vertraagd

52,5 3,7 4,1 6,1

61,0 3,6 4,1 7,0

50,7 3,8 4,5 17,3

56,4 3,8 4,8 26,1

9,7 10,5 10,7

9,1 10,0 10,1

10,2 10,8 10,0

10,4 10,9 9,7

Eerst kijken we naar het percentage jongens. Bij de onvertraagde leerlingen zitten ongeveer evenveel jongens als meisjes. Bij de vertraagde leerlingen zijn de jongens enigszins oververtegenwoordigd. Dit geldt voor beide cohorten. Het opleidingsniveau van de ou-

92


ders van de vmbo-leerlingen is tussen de cohorten iets gestegen. Het advies van de basisschool is daarentegen behoorlijk gestegen. De vmbo-leerlingen hadden in VOCL’99 dus gemiddeld een hoger advies gekregen dan de vmbo-leerlingen in VOCL’93. Uit nadere analyses blijkt dit alleen te gelden voor de lagere klastypen (tot en met vbo/mavo). Leerlingen binnen het klastype mavo hebben juist een hoger advies gekregen dan in VOCL’93. Het percentage allochtonen is behoorlijk gestegen. Dit geldt zowel voor de onvertraagde als voor de vertraagde leerlingen, maar de stijging is bij de vertraagde leerlingen het grootst. Tot slot kijken we naar de gemiddelde scores op de entreetoetsen. Tussen VOCL’93 en VOCL’99 zijn de scores op de entreetoetsen rekenen en taal gestegen en is de score op de entreetoets informatieverwerking gedaald. Dit betekent dat het algemene instroomniveau van de leerlingen wat betreft rekenen en taal licht is gestegen en wat betreft informatieverwerking licht is gedaald. In VOCL’93 hebben de onvertraagde leerlingen hogere gemiddelden op de entreetoetsen dan de vertraagde leerlingen. In VOCL’99 geldt dat alleen voor de entreetoets informatieverwerking. Het is opvallend dat in VOCL’99 de vertraagde leerlingen hogere gemiddelden hebben op de entreetoetsen rekenen en taal.

4.2

Relaties met resultaten vmbo In de beschrijving gaan we enkel in op de achtergrondvariabelen waarvoor verschillen zijn gevonden tussen de cohorten. Voor de vmbo-leerlingen betreft dat het opleidingsniveau van de ouders, het advies van de basisschool, het percentage allochtonen, en de scores op de entreetoetsen. We kijken eerst naar de sectorkeuze en vervolgens naar de keuze voor het vervolgonderwijs. Sectorkeuze De sectorkeuze is alleen bekend van de onvertraagde vmbo-leerlingen. Daarnaast is enkel een vergelijking mogelijk van de vmbo-laag-leerlingen, aangezien de vmbo-hoogleerlingen in VOCL’93 niet binnen sectoren maar binnen profielen vallen. Een vergelijking voor de vmbo-hoog-leerlingen met VOCL’99 is daardoor niet mogelijk. Bij onderstaande beschrijvingen worden alleen de leerlingen meegenomen waarvan de sector bekend is, zodat de percentages tussen VOCL’93 en VOCL’99 goed vergeleken kunnen worden. We kijken eerst naar het opleidingsniveau van de ouders. We kijken dus naar de onvertraagde vmbo-laag-leerlingen uit VOCL’93 en VOCL’99. Tabel 32 geeft de resultaten.

Tabel 32 Opleidingsniveau van de ouders per sector vmbo (percentages) Techniek Opl. niv. ouders ’93 (N=4.550) Opl. niv. ouders ’99 (N=3.180)

Zorg & welzijn

Economie

Landbouw

Totaal

3,5

3,3

3,4

3,7

3,4

3,6

3,5

3,5

3,5

3,5

Het opleidingsniveau van de ouders ligt in VOCL’99 iets hoger dan in VOCL’93. Het opleidingsniveau van de ouders is gestegen bij de sectoren techniek, zorg & welzijn en economie. Bij de (zeer kleine) sector landbouw is het opleidingsniveau van de ouders ge-


93

daald. De verschuiving in de sectorkeuze is dus niet toe te schrijven aan het gestegen opleidingsniveau van de ouders. Vervolgens kijken we naar het advies dat de leerlingen krijgen aan het eind van de basisschool (tabel 33).

Tabel 33: Basisschooladvies per sector vmbo (percentages) Techniek Advies ’93 (N=5.445) Advies ’99 (N=2.885)

Zorg & welzijn

3,0 3,5

Economie

3,0 3,7

Landbouw

3,6 3,8

3,3 3,5

Totaal 3,1 3,6

Het gemiddelde advies is in VOCL’99 veel hoger dan in VOCL’93. De stijging van het gemiddelde advies doet zich bij alle sectoren voor, maar met name bij de sectoren zorg & welzijn en techniek. De verschuiving in de sectorkeuze is dus ook niet te verklaren door het gestegen gemiddelde advies van de leerlingen. Vervolgens kijken we naar het percentage allochtone leerlingen in beide cohorten. De percentages in tabel 34 zijn afgerond op hele getallen.

Tabel 34: Etniciteit per sector vmbo (percentages) Techniek Autochtoon ’93 (N=5.299) Autochtoon ’99 (N=3.040) Allochtoon ’93 (N=442) Allochtoon ’99 (N=661)

50 39 35 25

Zorg & elzijn w

Economie 33 39 36 31

14 19 29 42

Landbouw 3 3 <0,5 1

In VOCL’99 is het percentage allochtone leerlingen veel hoger dan in VOCL’93. Uit bovenstaande tabel blijkt dat allochtone leerlingen veel vaker kiezen voor de sector economie dan de autochtone leerlingen. De sector economie is ook bij de autochtone leerlingen in populariteit gestegen (5%), maar de stijging is bij de allochtone leerlingen veel groter (14%). De toegenomen populariteit van de sector economie is dus voor een deel toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99. De daling van de populariteit van de sector techniek geldt zowel voor de autochtone als de allochtone leerlingen (10 à 11%). Deze daling is dus niet toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone leerlingen. Tot slot kijken we naar de gemiddelde scores op de entreetoetsen. Tabel 35 geeft een overzicht van de gemiddelde score op de entreetoetsen taal, rekenen en informatieverwerking voor beide cohorten per sector.

94


Tabel 35: Entreetoetsscores per sector vmbo (percentages) Techniek

Zorg & elzijn w

Economie

Landbouw

Taal ’93 (N=5.433) Taal ’99 (N=3.487)

8,8 8,9

9,1 9,9

9,7 9,5

9,8 9,5

Rekenen ’93 (N=5.427) Rekenen ’99 (N=3.476)

8,7 9,3

6,8 7,9

8,4 8,8

9,4 8,3

Informatieverwerking ’93 (N=5.434) Informatieverwerking ’99 (N=3.388)

9,6

8,6

9,6

10,1

8,8

8,5

8,6

8,5

In VOCL’99 is de gemiddelde score op de entreetoetsen taal en rekenen gestegen ten opzichte van VOCL’93. De gemiddelde score op de entreetoets informatieverwerking is gedaald. Uit bovenstaande tabel blijkt dat de stijging van de gemiddelde score bij taal en rekenen voor zowel de sector techniek, de sector zorg & welzijn als de sector economie geldt, maar niet voor de sector landbouw. Dit is echter een vrij kleine sector. De daling van de gemiddelde score bij informatieverwerking geldt voor alle sectoren. De verschuivingen in de populariteit van de sectoren is dus niet toe te schrijven aan het hogere instroomniveau van de leerlingen wat betreft taal en rekenen of het lagere instroomniveau wat betreft informatieverwerking. Concluderend kunnen we stellen dat enkel de toegenomen populariteit van de sector economie deels is toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99. Voor de overige verschuivingen (in het bijzonder de afnemende populariteit van de sector techniek) is geen alternatieve verklaring gevonden. Keuze vervolgopleidingen Vervolgens gaan we in op alternatieve verklaringen voor de verschuivingen in de vervolgopleidingen. Om een goede vergelijking te kunnen maken (met genoeg leerlingen in alle cellen) kijken we enkel naar de geslaagde onvertraagde vmbo-leerlingen. Uit de beschrijving van de doorstroom van vmbo-leerlingen naar het mbo bleek dat steeds meer vmbo-laag-leerlingen voor mbo-techniek en mbo-zorg & welzijn kiezen. Daarentegen zijn er in VOCL’99 minder vertrokken leerlingen en meer doubleurs. Kijken we naar de vmbohoog-leerlingen, dan blijken steeds meer leerlingen te kiezen voor mbo-zorg & welzijn. Daarnaast is het aantal vertrokken vmbo-hoog-leerlingen gestegen. Steeds minder vmbohoog-leerlingen kiezen mbo-techniek, mbo-economie of het havo. Bij het zoeken naar alternatieve verklaringen voor de sectorkeuze in het vmbo bleek alleen het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99 bij te dragen aan de verschuivingen in de sectorkeuze. Of dit hogere percentage ook invloed heeft op de vervolgopleidingen, wordt hieronder besproken. Het is aannemelijk dat andere achtergrondfactoren en instroomkenmerken niet hebben bijgedragen aan de verschuivingen, aangezien dat effect dan zeer waarschijnlijk ook bij de sectorkeuze in het vmbo duidelijk was geworden. Aanvullend dient opgemerkt te worden dat geen uitsplitsing naar vmbo-sector is gemaakt en wel om twee redenen. Ten eerste wordt er tussen het vmbo en het mbo nog vrij veel van


95

sector gewisseld. Uitsplitsing zou dan erg veel leerlingen buitensluiten. Ten tweede is voor VOCL’93 geen sectorindeling maar een profielindeling gehanteerd, wat de uitsplitsing naar corresponderende sector bemoeilijkt. Tabel 36 geeft een overzicht van de keuzepercentages. De percentages zijn afgerond op hele getallen.

Tabel 36: Keuzepercentages vervolgonderwijs, uitgesplitst naar etniciteit (percentages en totalen) Vmbo-laag Autochtoon

Vmbo-hoog

Allochtoon

Autochtoon

Allochtoon

Vertrokken ’93 Vertrokken ’99

45 36

40 48

13 18

18 25

Mbo-techniek ’93 Mbo-techniek ’99

13 22

11 12

19 17

10 12

Mbo-economie ’93 Mbo-economie ’99

13 13

27 23

23 21

39 25

Mbo-zorg & welzijn ’93 Mbo-zorg & welzijn ’99

18 25

16 15

23 28

18 19

2 3

0 2

3 3

1 1

Havo ’93 Havo ’99

<1 <1

0 <1

17 13

13 19

Overig ’93 Overig ’99

9 <1

6 <1

1 <1

1 2

5.056 3.190

386 668

4.429 3.272

165 513

Mbo-landbouw ’93 Mbo-landbouw ’99

Aantal leerlingen (N) ’93 Aantal leerlingen (N) ’99

Eerst kijken we naar de vmbo-laag-leerlingen. De toename in populariteit van mbo techniek en mbo zorg & welzijn geldt enkel voor de autochtone leerlingen. De verschuiving in de keuzepercentages is dus niet toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99. Hetzelfde geldt voor het aantal vertrokken leerlingen. Het lagere percentage vertrokken leerlingen geldt enkel voor de autochtone vmbo-laag-leerlingen. Van de allochtone vmbo-laag-leerlingen is juist een hoger percentage vertrokken in VOCL’99. Vervolgens kijken we naar de vmbo-hoog-leerlingen. De toename in populariteit van mbo zorg & welzijn geldt met name voor de autochtone leerlingen en slechts in geringe mate voor de allochtone leerlingen. Het aantal vertrokken leerlingen is bij zowel de autochtone als de allochtone leerlingen gestegen. De afname in populariteit van mbotechniek geldt enkel voor de autochtone leerlingen. Bij de allochtone leerlingen is het percentage juist gestegen. Hetzelfde geldt voor de keuze voor het havo. Tot slot is de afname in populariteit van mbo-economie grotendeels toe te schrijven aan de allochtone leerlingen.

96


Uit het bovenstaande kunnen we concluderen dat het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99 enkel een gedeeltelijke verklaring kan vormen voor de afgenomen populariteit van mbo economie bij de vmbo-hoog-leerlingen. Voor de overige verschuivingen in de keuzes voor het vervolgonderwijs is op grond van deze gegevens geen alternatieve verklaring te vinden.


97

5

Achtergrond- en instroomkenmerken havo en vwo

Tabel 37 geeft een overzicht van de achtergrondgegevens van VOCL’93 en VOCL’99. Het betreft het percentage jongens, het opleidingsniveau van de ouders, het advies van de basisschool, het percentage allochtonen, de gemiddelde scores op de entreetoetsen en de gemiddelden op de zes beroepenschalen. De resultaten op de beroepenschalen zijn verzameld met behulp van vragenlijsten die in het vijfde cohortjaar zijn afgenomen. Voor meer informatie over deze vragenlijsten verwijzen we naar Kuyper, Van der Werf & Lubbers (1999) en Korpershoek, Kuyper & Van der Werf (2006). Deze gegevens zijn dus alleen bekend van de leerlingen die deze vragenlijst hebben ingevuld en ook alleen van de onvertraagde leerlingen. Voor het cohort VOCL’93 resulteert dit in gegevens van bijna 1.300 havo-leerlingen en ruim 1.600 vwo-leerlingen. Voor het cohort VOCL’99 resulteert dit in gegevens van bijna 1.700 havo-leerlingen en bijna 2.300 vwo-leerlingen.

Tabel 37: Achtergrond- en instroomkenmerken havo en vwo (percentages) VOCL’93 Havo Onvertraagd Sekse (% jongens) Opleidingsniveau ouders Advies van basisschool Etniciteit (% allochtonen) Entreetoetsen Entreetoets rekenen Entreetoets taal Entreetoets informatieverwerking Beroepenschalen Sociaal Exact Artistiek Status Glamour Buiten

98

VOCL’99 Vwo

Vertraagd

Havo

Onvertraagd

Onvertraagd

Vwo Vertraagd

Onvertraagd

41,1

47,3

44,6

45,1

49,3

45,3

4,3

4,2

4,8

4,4

4,3

4,8

6,9

6,6

8,1

6,9

6,6

8,0

2,7

2,5

2,1

14,4

19,8

14,9

14,5

13,9

16,8

14,5

14,1

16,6

14,5 14,7

14,1 14,2

16,4 16,7

14,3 13,9

13,9 13,2

16,1 15,9

3,0 2,2 1,9 2,5 2,5 1,5

2,9 2,1 1,7 2,4 2,0 1,5

3,1 2,3 1,8 2,4 2,3 1,5


2,8 2,1 1,7 2,5 2,0 1,6

Een viertal zaken valt op. Het eerste en grootste verschil tussen VOCL’93 en VOCL’99 betreft het percentage allochtone leerlingen. In VOCL’93 ligt het percentage allochtonen op 2 à 3%, terwijl in VOCL’99 het percentage varieert van 14 tot 20%. Het tweede verschil betreft het percentage jongens. Het percentage jongens is met name in het havo toegenomen. Desondanks valt op dat in het havo en vwo, in het bijzonder bij de onvertraagde leerlingen, jongens nog steeds in de minderheid zijn ten opzichte van meisjes. Dit verschil kan deels verklaard worden door het hogere percentage jongens onder voortijdige schoolverlaters (of in ieder geval cohortverlaters) en het hogere percentage jongens dat in het voortgezet onderwijs blijft zitten. Het derde verschil betreft de resultaten op de entreetoetsen. Over het algemeen zijn de scores op de entreetoetsen gedaald sinds VOCL’93. Dit betekent dat het algemene instroomniveau van de leerlingen in havo en vwo licht gedaald is. Het vierde verschil betreft de interesses van de leerlingen, geanalyseerd aan de hand van de beroepenschalen. De gemiddelden op de beroepenschalen sociaal, exact, artistiek en glamour zijn voor zowel havo- als vwo-leerlingen gedaald sinds VOCL’93. De interesse voor beroepen met deze kenmerken is dus afgenomen. Een duidelijke verklaring voor deze daling is op basis van deze gegevens niet te geven. Wellicht zijn de toekomstperspectieven van de leerlingen in VOCL’99 minder eenduidig dan van de leerlingen in VOCL’93. Tot slot treden er geen grote verschillen op tussen de cohorten wat betreft het opleidingsniveau van de ouders en het advies van de basisschool.

5.1

Relaties met resultaten havo en vwo We gaan eerst in op de relatie van de achtergrond- en instroomkenmerken met de profielkeuze en vervolgens op de relatie van deze kenmerken met de keuze voor het vervolgonderwijs. Wederom gaan we in de beschrijving enkel in op de achtergrondvariabelen waarvoor relatief grote verschillen zijn gevonden tussen de cohorten. Voor de havo/ vwo-leerlingen betreft dat het percentage allochtonen, de scores op de entreetoetsen en de beroepsperspectieven. Profielkeuze Vanwege de toewijzing van leerlingen aan profielen in VOCL’93 is het aantal leerlingen dat vergeleken kan worden met VOCL’99 vrij laag. De gegevens dienen daarom met enige voorzichtigheid behandeld te worden. Om een zo duidelijk mogelijk beeld te geven van de verschuivingen, zijn alleen de enkelvoudige profielen beschreven. De percentages in deze tabel wijken daarom behoorlijk af van die in de tabellen bij de voorkeur voor de profielen. Voor VOCL’93 treedt het gecombineerde natuurprofiel op als equivalent voor het profiel natuur & gezondheid. Voor de havo-leerlingen kijken we naar de gestegen keuze voor de maatschappijprofielen (van twee derde naar driekwart van de leerlingen). Deze stijging geldt met name voor het profiel economie & maatschappij. De profielkeuze van de vwo-leerlingen is nauwelijks veranderd sinds VOCL’93. Voor de volledigheid zijn de percentages voor het vwo wel opgenomen in de tabellen, maar deze resultaten worden verder niet besproken. We kijken naar het percentage allochtonen, de scores op de entreetoetsen en de scores op de beroepenschalen. Eerst kijken we naar het percentage allochtone leerlingen. De percentages in tabel 38 zijn afgerond op hele getallen.


99

Tabel 38: Etniciteit per profiel havo en vwo (percentages) N&t Havo Autochtoon’93 (N=1.010) Autochtoon’99 (N=2.263) Allochtoon’93 (N=32) Allochtoon’99 (N=371) Vwo Autochtoon’93 (N=970) Autochtoon’99 (N=2.254) Allochtoon’93 (N=18) Allochtoon’99 (N=397)

N&g

E&m

C&m

19 12 9 12

21 14 22 10

19 38 19 44

41 36 50 34

18 15 11 14

39 29 28 28

13 34 11 35

30 22 50 23

In VOCL’99 is het percentage allochtone leerlingen veel hoger dan in VOCL’93. In VOCL’93 kunnen slechts 32 allochtone havo-leerlingen worden ingedeeld in profielen, dus vergelijking is voor die leerlingen niet goed mogelijk. Uit de tabel blijkt dat de verschillen in keuze tussen autochtone en allochtone havo-leerlingen niet zo groot zijn als bij de vmbo-leerlingen. De toegenomen populariteit van de sector economie is niet of nauwelijks toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99. De daling van de populariteit van de natuurprofielen geldt eveneens zowel voor de autochtone als voor de allochtone havo-leerlingen. Vervolgens kijken we naar de gemiddelde scores op de entreetoetsen (tabel 39).

100


Tabel 39: Entreetoetsscores per profiel havo en vwo (percentages) N&t

N&g

E&m

C&m

Havo Taal ’93 (N=999) Taal ’99 (N=2.539)

14,6 13,8

14,3 14,4

14,1 14,1

14,5 14,6

Rekenen ’93 (N=999) Rekenen ’99 (N=2.538)

16,0 16,1

15,2 14,8

14,6 14,6

14,1 13,7

Informatieverwerking ’93 (N=1.000) Informatieverwerking ’99 (N=2.520)

15,5

15,3

15,0

14,3

14,5

14,1

14,1

13,9

Vwo Taal ’93 (N=958) Taal ’99 (N=2.534)

16,5 15,9

16,4 16,2

16,0 15,7

16,4 16,5

Rekenen ’93 (N=958) Rekenen ’99 (N=2.529)

17,7 17,6

17,3 16,7

16,5 16,5

16,1 15,6

Informatieverwerking ’93 (N=958) Informatieverwerking ’99 (N=2.513)

17,3 16,6

16,9 16,0

16,7 15,6

16,4 15,8

In VOCL’99 zijn de gemiddelde scores op de entreetoetsen in het havo lager dan in VOCL’93. Splitsen we de gegevens echter uit naar de vier profielen, dan zien we een aantal verschillen. Eerst kijken we naar de entreetoets taal. De daling van het gemiddelde is enkel toe te schrijven aan de leerlingen met het profiel natuur & techniek. Bij de overige profielen zijn de gemiddelden in beide cohorten nagenoeg gelijk. Voor de entreetoets rekenen zien we een lichte daling van het gemiddelde bij de leerlingen met de profielen natuur & gezondheid en cultuur & maatschappij. Bij de overige profielen zijn de gemiddelden weer nagenoeg gelijk. Deze verschillen zijn echter vrij klein. Voor de entreetoets informatieverwerking is de daling van het gemiddelde bij alle profielen zichtbaar. Samengevat kunnen we stellen dat de dalende populariteit van het profiel natuur & techniek dus voor een klein deel toe te schrijven is aan het lagere instroomniveau van de leerlingen wat betreft taal. De toegenomen populariteit van het profiel economie & maatschappij kan niet door de gemiddeld lagere scores op de entreetoetsen verklaard worden. Tot slot kijken we naar de beroepenschalen. In VOCL’99 scoren de havo-leerlingen gemiddeld lager op de beroepenschalen exact, glamour, artistiek en sociaal dan in VOCL’93. Voor de volledigheid zijn ook de beroepenschalen status en buiten in de tabel opgenomen. Tabel 40 geeft de resultaten voor de havo-leerlingen.


101

Tabel 40: Gemiddelden op de beroepenschalen per profiel: havo (percentages) N&t

N&g

E&m

C&m

Exact ’93 (N=735) Exact ’99 (N=1.144)

3,0 2,9

2,5 2,2

2,1 1,9

2,2 1,8

Glamour ’93 (N=735) Glamour ’99 (N=1.142)

2,4 1,9

2,1 1,7

2,3 2,2

2,5 1,9

Artistiek ’93 (N=735) Artistiek ’99 (N=1.141)

1,8 1,6

1,7 1,6

1,9 1,7

1,8 1,9

Sociaal ’93 (N=732) Sociaal ’99 (N=1.132)

2,9 2,6

3,1 2,9

3,1 2,8

3,1 3,1

Status ’93 (N=730) Status ’99 (N=1.125)

2,6 2,5

2,4 2,2

2,4 2,5

2,5 2,3

Buiten ’93 (N=735) Buiten ’99 (N=1.146)

1,5 1,5

1,7 1,7

1,4 1,5

1,5 1,5

De lagere gemiddelden op de beroepenschalen exact en glamour gelden in meer of mindere mate voor alle profielen. Het lagere gemiddelde op de schaal artistiek geldt niet voor de leerlingen met het profiel cultuur & maatschappij. Het gemiddelde is zelfs licht gestegen. Ook het lagere gemiddelde op de schaal sociaal geldt niet voor deze leerlingen; het gemiddelde blijft bij deze leerlingen gelijk. Op een enkel klein verschil na kunnen we stellen dat de gestegen populariteit voor het profiel economie & maatschappij en de gedaalde populariteit voor de natuurprofielen niet toe te schrijven zijn aan de lagere gemiddelden op de bovenstaande beroepenschalen. Tabel 41 geeft de resultaten voor de vwo-leerlingen. Op deze verschillen wordt niet nader ingegaan.

102


Tabel 41: Gemiddelden op de beroepenschalen per profiel: vwo (percentages) N&t

N&g

E&m

C&m

Exact ’93 (N=731) Exact ’99 (N=1.425)

2,8 2,7

2,5 3,0

2,2 2,7

1,9 2,9

Glamour ’93 (N=730) Glamour ’99 (N=1.427)

2,6 2,9

2,1 2,1

2,5 1,9

2,5 1,6

Artistiek ’93 (N=728) Artistiek ’99 (N=1.426)

1,8 1,7

1,7 1,6

1,8 1,7

1,9 2,0

Sociaal ’93 (N=732) Sociaal ’99 (N=1.426)

3,0 2,5

3,2 2,3

3,0 2,7

3,0 2,3

Status ’93 (N=731) Status ’99 (N=1.437)

2,6 2,0

2,5 1,7

2,6 2,3

2,4 2,1

Buiten ’93 (N=731) Buiten ’99 (N=1.430)

1,5 1,6

1,6 1,6

1,5 1,5

1,5 1,5

Concluderend kunnen we stellen dat de dalende populariteit van het profiel natuur & techniek bij havo-leerlingen voor een klein deel toe te schrijven is aan het lagere instroomniveau van de leerlingen wat betreft taal. De lagere gemiddelden op de entreetoetsen rekenen en informatieverwerking en de lagere gemiddelden op de beroepen schalen vormen geen alternatieve verklaringen voor de gevonden verschuivingen in profielkeuze. Het effect van het hogere percentage allochtonen in VOCL’99 is onduidelijk. Keuze vervolgopleidingen In dit gedeelte gaan we in op alternatieve verklaringen voor de verschuivingen in de vervolgopleidingen bij de havo- en vwo-leerlingen. Uit de beschrijving van de doorstroom van havo- en vwo-leerlingen bleek het volgende. De doorstroom van het havo naar het hbo is toegenomen en de doorstroom naar het vwo en het mbo is afgenomen. Daarnaast zijn er in VOCL’99 minder leerlingen in het examenjaar gedoubleerd dan in VOCL’93. De doorstroom van het vwo naar het wo is toegenomen sinds VOCL’93 en de doorstroom naar het hbo is afgenomen. Bij het zoeken naar alternatieve verklaringen voor de profielkeuze in het havo en vwo bleek het effect van het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99 niet duidelijk. Of dit hogere percentage invloed heeft op de keuze voor de vervolgopleiding wordt hieronder besproken. Aangezien het hbo en wo zeer veel verschillende richtingen kennen, wordt enkel ingegaan op het soort vervolgopleiding, dus mbo, hbo of wo. Het is aannemelijk dat de andere achtergrondfactoren en instroom kenmerken niet hebben bijgedragen aan de verschuivingen, aangezien deze effecten dan ook bij de profielkeuze duidelijk waren geworden. Een uitzondering betreft de gemiddelde score op de entreetoets taal. Het verschil in gemiddelden dat bij de uitsplitsing naar profielen naar voren kwam, is echter klein en heeft vermoedelijk geen invloed op de keuze voor het vervolgonderwijs. Aanvullend dient opgemerkt te worden dat geen uitsplitsing naar profielen is gemaakt, omdat in VOCL’93 veel leerlingen niet in een profiel inge-


103

deeld konden worden. We kijken weer naar de onvertraagde leerlingen. Tabel 42 geeft een overzicht van de keuzepercentages. De percentages zijn afgerond op hele getallen.

Tabel 42: Keuzepercentages vervolgonderwijs, uitgesplitst naar etniciteit (percentages en totalen) Havo Autochtoon

Vwo Allochtoon

Autochtoon

Allochtoon

Vertrokken ’93 Vertrokken ’99

14 7

18 7

21 15

36 21

Mbo ’93 Mbo ’99

12 6

6 1

<1 <1

0 0

Hbo ’93 Hbo ’99

46 73

40 69

18 15

10 7

0 0

0 0

50 67

40 66

Havo ’93 Havo ’99

16 8

20 18

<1 <1

0 0

Vwo ’93 Vwo ’99

13 5

16 5

10 4

14 6

Onbekend ’93 Onbekend ’99

0 <1

0 0

0 <1

0 0

1.802 2.315

50 388

1.923 2.371

42 415

Wo ’93 Wo ’99

Aantal leerlingen (N) ’93 Aantal leerlingen (N) ’99

Eerst kijken we naar de havo-leerlingen. De toename in populariteit van het hbo geldt voor zowel de autochtone als de allochtone leerlingen. Hetzelfde geldt voor de afname van de doorstroom naar het vwo en het mbo. Deze verschuivingen zijn dus niet toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99. De afname van het percentage doubleurs geldt enkel voor de autochtone leerlingen. Vervolgens kijken we naar de vwo-leerlingen. De toename van de doorstroom naar het wo geldt voor zowel de autochtone als de allochtone leerlingen. Hetzelfde geldt voor de afgenomen doorstroom naar het hbo. Uit het bovenstaande kunnen we concluderen dat het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99 geen alternatieve verklaring kan vormen voor de toegenomen populariteit van het hbo bij havo-leerlingen en de toegenomen populariteit van het wo bij vwo-leerlingen.

104


5.2

Samenvatting In dit hoofdstuk hebben we gezocht naar alternatieve verklaringen voor de gevonden verschillen tussen de cohorten. We zijn ingegaan op de relaties tussen achtergrond- en instroomkenmerken en beroepsperspectieven enerzijds en de keuzen voor de profielen/ sectoren en vervolgopleidingen anderzijds. Aangezien niet van alle leerlingen de achtergrond- en instroomkenmerken bekend zijn, dient rekening te worden gehouden met missing cases. In paragraaf 4.1 bespraken we de achtergrond- en instroomkenmerken van de vmbo-leerlingen. Vervolgens werden in paragraaf 4.2 de relaties besproken tussen deze kenmerken en de gevonden resultaten in hoofdstuk 2. In paragraaf 4.3 bespraken we de kenmerken van de havo- en vwo-leerlingen en in paragraaf 4.4 de relaties tussen deze kenmerken en de gevonden resultaten in hoofdstuk 3. Eerst hebben we gekeken naar de achtergrond- en instroomkenmerken van de vmboleerlingen. Het opleidingsniveau van de ouders van de vmbo-leerlingen is tussen de cohorten iets gestegen. Het advies van de basisschool is daarentegen behoorlijk gestegen. De vmbo-leerlingen hadden in VOCL’99 dus gemiddeld een hoger advies gekregen dan de vmbo-leerlingen in VOCL’93. Het percentage allochtonen is ook behoorlijk gestegen. Tussen VOCL’93 en VOCL’99 zijn de scores op de entreetoetsen rekenen en taal gestegen en is de score op de entreetoets informatieverwerking gedaald. Dit betekent dat het algemene instroomniveau van de leerlingen wat betreft rekenen en taal licht is gestegen en wat betreft informatieverwerking licht is gedaald. Vervolgens hebben we gekeken of er een relatie bestaat tussen de achtergrond- en instroomkenmerken en de gevonden resultaten in de eerdere hoofdstukken. Dit resulteerde in de volgende conclusies. De toegenomen populariteit van de sector economie in het vmbo is deels toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone vmbo-laag-leerlingen in VOCL’99. Voor de overige verschuivingen (in het bijzonder de afnemende populariteit voor de sector techniek) is geen alternatieve verklaring gevonden. De afgenomen populariteit van de sector economie in het mbo bij de vmbo-hoog-leerlingen is slechts gedeeltelijk toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone leerlingen. Voor de overige verschuivingen in de keuzes voor het vervolgonderwijs is op grond van deze gegevens geen alternatieve verklaring te vinden. De resultaten voor de havo- en vwo-leerlingen zijn als volgt. Het eerste en grootste verschil tussen VOCL’93 en VOCL’99 betreft het percentage allochtone leerlingen. In VOCL’93 ligt het percentage allochtonen op 2 à 3%, terwijl in VOCL’99 het percentage varieert van 14 tot 20%. Het tweede verschil betreft het percentage jongens. In VOCL’99 is het percentage jongens in het havo wel gestegen ten opzichte van VOCL’93, maar zijn jongens nog steeds ondervertegenwoordigd. Het derde verschil betreft de resultaten op de entreetoetsen. Over het algemeen zijn de scores op de entreetoetsen gedaald sinds VOCL’93. Dit betekent dat het algemene instroomniveau van de leerlingen in havo en vwo licht gedaald is. Het vierde verschil betreft de interesses van de leerlingen, geanalyseerd aan de hand van de beroepenschalen. De gemiddelden op de beroepenschalen sociaal, exact, artistiek en glamour zijn voor zowel havo-als vwo-leerlingen gedaald sinds VOCL’93. De interesse voor beroepen met deze kenmerken is dus afgenomen. Ook voor de havo- en vwo-leerlingen hebben we gekeken naar de relaties tussen de achtergrond- en instroomkenmerken en de keuze voor de profielen en het vervolgonderwijs.


105

Samenvattend kunnen we stellen dat de dalende populariteit van het profiel natuur & techniek bij havo-leerlingen voor een klein deel toe te schrijven is aan het lagere instroomniveau van de leerlingen wat betreft taal. De lagere gemiddelden op de entreetoetsen rekenen en informatieverwerking en de lagere gemiddelden op de beroepen schalen vormen geen alternatieve verklaringen voor de gevonden verschuivingen in profielkeuze. Het effect van het hogere percentage allochtonen in VOCL’99 is onduidelijk. Verder kunnen we stellen dat het hogere percentage allochtone leerlingen in VOCL’99 geen alternatieve verklaring kan vormen voor de toegenomen populariteit van het hbo bij havo-leerlingen en de toegenomen populariteit van het wo bij vwo-leerlingen.

106


6

Conclusies

In dit laatste hoofdstuk proberen we een antwoord te geven op de onderzoeksvragen die op basis van de VOCL-gegevens kunnen worden beantwoord. De onderzoeksvragen worden één voor één behandeld.

Onderzoeksvraag A Welke gevolgen heeft de invoering van de leerwegen in het vmbo gehad voor de doorstroming naar mbo, havo en vwo? Doorstroom naar het mbo De populariteit van de sector economie in het vmbo is toegenomen, met name bij de vmbo-hoog-leerlingen. Deze toename is deels toe te schrijven aan het hogere percentage allochtone vmbo-laag-leerlingen in VOCL’99. Voor de overige verschuivingen (in het bijzonder de afnemende populariteit voor de sector techniek) is geen alternatieve verklaring gevonden op basis van de achtergrond- en instroomkenmerken van de leerlingen. De sector landbouw wordt in beide cohorten nauwelijks gekozen. Lang niet alle vmboleerlingen kiezen voor een met hun vmbo-sector corresponderende mbo-sector. Dit is met name het geval bij leerlingen met het vmbo-profiel landbouw en economie. Behalve de corresponderende mbo-sector kiezen deze leerlingen relatief vaak voor de mbo-sector zorg & welzijn. Bij de leerlingen met de vmbo-sector landbouw is de doorstroom naar de mbo-sector zorg & welzijn zelfs groter dan de doorstroom naar de corresponderende sector. Verreweg de meeste leerlingen die in het eerste jaar van het mbo een bepaalde sector gekozen hebben, volgen ook het tweede jaar diezelfde sector (rond de 80%). Voor het studiesucces in het mbo geldt voor alle sectoren dat de meest ‘logische’ vooropleiding de beste aansluiting op de mbo-sector is. Tot slot is de ongediplomeerde doorstroom naar het mbo toegenomen. Hieruit kunnen we concluderen dat de spreiding van de leerlingen over de sectoren in zowel het vmbo als het mbo zeer ongelijk is. In het vmbo is vooral de sector economie populair, terwijl de sector landbouw nauwelijks gekozen wordt. Bovendien kiezen lang niet alle leerlingen een corresponderende mbo-sector. Doorstroom naar het havo en vwo In VOCL’99 zit zo’n 80% van de gediplomeerde vmbo-leerlingen die doorgestroomd zijn naar het havo, na een jaar al niet meer op het havo. De aansluiting van het vmbo op het havo lijkt erg problematisch te verlopen, al weten we van deze leerlingen niet zeker of het schoolverlaters of enkel cohortverlaters betreft. Nader onderzoek naar de aansluiting tussen het vmbo (gediplomeerd) en het havo is wenselijk. De ongediplomeerde opstroom vanuit de eerste klas vmbo naar de tweede klas havo of vwo is in beide cohorten 1,6%. In VOCL’93 betreft de opstroom in de overige leerjaren slechts enkele leerlingen. In VOCL’99 is de opstroom vanuit de tweede klas van het vmbo naar de derde klas van het havo of vwo ongeveer 1%. Ook in VOCL’99 is de overige opstroom verwaarloosbaar.


107

ogelijk biedt de huidige programmastructuur (te) weinig mogelijkheden om opstroom M naar het havo mogelijk te maken. Hieruit kunnen we concluderen dat vroegtijdige opstroom naar het havo/vwo een betere route lijkt dan opstroom na het vmbo-diploma. De overgang van het vmbo naar het havo zorgt voor nogal wat problemen en werkt vroegtijdige uitval in de hand. De aansluiting van het vmbo op het havo is duidelijk verslechterd.

Onderzoeksvraag B Hoe verhoudt de nieuwe leerlijn vmbo-mbo-hbo zich tot de oude route mavo-havo-hbo? De nieuwe leerlijn vmbo-mbo-hbo heeft vooralsnog de oude route mavo-havo-hbo niet vervangen. De onvertraagde doorstroom van het vmbo via het havo naar het hbo verloopt problematisch, gezien het feit dat slechts weinig leerlingen doorstromen naar het havo en daar bovendien vaak voortijdig uitvallen. De invoering van het vmbo heeft daarin vooralsnog geen veranderingen teweeggebracht. De vraag naar de doorstroom vanuit het vmbo via het mbo naar het hbo kan momenteel nog niet beantwoord worden, omdat deze leerlijn minimaal acht cohortjaren in beslag neemt.

Onderzoeksvraag E Welke gevolgen heeft de invoering van de profielen in havo/vwo gehad voor de doorstro ming naar vwo, mbo, hbo en wo? Doorstroom havo-leerlingen naar vwo De doorstroom naar het vwo is afgenomen (alleen bij de onvertraagde leerlingen). In beide cohorten is bijna driekwart van de leerlingen die doorgestroomd zijn naar het vwo, daar gebleven. Een deel van de overige leerlingen is alsnog overgestapt naar het hbo. Een opvallend resultaat is dat in VOCL’93 de natuurprofielen beter aansluiten op het vwo dan de maatschappijprofielen. In VOCL’99 echter is dit patroon niet terug te vinden. Doorstroom havo-leerlingen naar het mbo De doorstroom van het havo naar het mbo is afgenomen. De leerlingen die doorstromen naar het mbo kiezen in VOCL’93 vooral voor mbo-economie. In VOCL’99 wordt naast mbo-economie ook mbo-zorg & welzijn veel gekozen. De doorstroom vanuit de profielen naar de verschillende sectoren ligt over het algemeen in de te verwachten richting. Bij de havo-leerlingen hebben we ook gekeken naar de doorstroom van het eerste naar het tweede jaar van de vervolgopleiding. Steeds meer havo-leerlingen wisselen na of tijdens het eerste mbo-jaar van studie of vertrekken uit het onderwijs. In beide cohorten stromen evenveel leerlingen vanuit het mbo door naar het hbo (ruim 10%). Doorstroom havo-leerlingen naar het hbo en wo De doorstroom van het havo naar het hbo is groter geworden. De leerlingen die doorstromen naar het hbo kiezen in beide cohorten het vaakst voor de richting heo. Ook het percentage leerlingen dat zowel in het eerste als het tweede jaar op het hbo zit, is nagenoeg gelijkgebleven (bijna 90%). Het studiesucces blijkt voor een gedeelte afhankelijk van het gevolgde profiel in het havo. Uit een vergelijking met VOCL’93 blijkt dat de aansluiting op de vervolgopleidingen van ‘logische’ profielen niet verbeterd is en zien we bovendien dat de aansluiting van minder ‘logische’ profielen verslechterd is. De afstroom vanaf het hbo naar het mbo en de opstroom van het hbo naar het wo is laag (<3%). De

108


aansluiting tussen de profielen en de richting in het hbo is bij de meeste studierichtingen afgenomen. Doorstroom vwo-leerlingen naar het hbo De doorstroom naar het hbo is afgenomen. Net als bij de havo-leerlingen is van de hborichtingen het heo het populairst. Doorstroom vwo-leerlingen naar het wo De doorstroom van het vwo naar het wo is toegenomen sinds VOCL’93. De populariteit van de technische wetenschappen en rechtsgeleerdheid is afgenomen en de populariteit van geneeskunde en economische wetenschappen is toegenomen. De aansluiting tussen de profielen en de richting in het wo is bij de meeste studierichtingen afgenomen. Een uitzondering hierop zijn de technische wetenschappen, die meer dan voorheen worden gekozen door de leerlingen met het profiel natuur & techniek, die voorheen ook vaak kozen voor economische wetenschappen. Daar staat tegenover dat de leerlingen met het profiel natuur & gezondheid minder vaak dan voorheen kiezen voor de technische wetenschappen, en ook voor wis- en natuurkunde.

Onderzoeksvraag G Verschillen de effecten van de profielen voor het havo van de effecten voor het vwo? Zoals bij het antwoord op onderzoeksvraag E al bleek, verschillen de effecten van de profielen voor het havo enigszins van de effecten voor het vwo. Bij de havo-leerlingen is de populariteit van de maatschappijprofielen enorm gestegen. In VOCL’93 viel twee derde van de leerlingen binnen de maatschappijprofielen; in VOCL’99 heeft maar liefst driekwart van de leerlingen een maatschappijprofiel gekozen. Met name het profiel economie & maatschappij is zeer populair. Aan de andere kant geldt dat, in tegenstelling tot de havo-leerlingen, de vwo-leerlingen redelijk eerlijk verdeeld zijn over de maatschappij- en natuurprofielen. In VOCL’99 kiezen vwo-leerlingen vaker dan havo-leerlingen het profiel natuur & gezondheid en minder vaak economie & maatschappij en cultuur & maatschappij. In tegenstelling tot de profielkeuzen is het effect op de keuze voor het soort vervolg onderwijs (hbo, wo) voor havo en vwo gelijk. Havo-leerlingen kiezen steeds vaker voor het hbo en vwo-leerlingen steeds vaker voor het wo.


109

7

Nabeschouwing

Uit de resultaten tot dusver blijkt een aantal duidelijke trends. In de eerste plaats zien we dat de doorstroom vanuit het vmbo naar het havo nog steeds problematisch is. Steeds meer leerlingen stromen vanuit het vmbo door naar het mbo. Binnen het vmbo is de sector economie het meest populair, binnen het mbo worden de richtingen economie en zorg & welzijn het vaakst gekozen. Daarbij zien we dat de keuze van de richting lang niet altijd aansluit bij de sector die in het vmbo is gevolgd. Bovendien wordt na het eerste jaar in het mbo vaak van richting veranderd of is sprake van voortijdige uitval. Desondanks lijken leerlingen na het vmbo een redelijk goede keuze wat betreft sector te kunnen maken, aangezien het overgrote deel van de leerlingen binnen het mbo dezelfde sector blijft volgen. Dit leidt tot de vraag of het onderwijsaanbod in het vmbo wellicht – na de basisvorming – toch te specifiek is. Verbreding van het aanbod met het vak economie in alle vmbo-sectoren zou wenselijk zijn. Hierdoor wordt wellicht ook de doorstroom vanuit het vmbo naar het havo vergemakkelijkt. Daarnaast blijkt ook dat de meeste leerlingen die in het vmbo de sector landbouw hebben gedaan, in het mbo kiezen voor de sector zorg & welzijn. Wellicht moet de sector landbouw onderdeel worden van de sector zorg & welzijn. De tweede trend die we zien is dat door de invoering van de profielen de doorstroom van het havo naar het vwo ongebruikelijker is geworden. Leerlingen die hier wel voor kiezen, maken het vwo meestal wel af. Dus de doorstroom is niet moeilijker geworden. Ook zien we dat door de invoering van de profielen de doorstroom naar het mbo is afgenomen. Veel leerlingen die deze route volgen, ronden de mbo-opleiding niet af. Hier staat tegenover dat sinds de invoering van de profielen de ‘koninklijke weg’ van havo naar hbo steeds vaker gekozen wordt. Hetzelfde geldt voor de doorstroom van vwo naar wo. Deze trend komt overeen met de algemene beleidswensen. Echter de aansluiting tussen de profielen en de richting in het hbo en wo is bij de meeste studierichtingen afgenomen. Het lijkt erop dat steeds meer leerlingen kiezen voor een profiel dat zo veel mogelijk opties biedt voor toelating tot vervolgstudies, en dan met name voor studies die een gunstig carrièreperspectief hebben. In het havo wordt het vaakst gekozen voor de maatschappijprofielen, en in het wo voor de profielen natuur & gezondheid en economie & maatschappij. Deze profielen geven toegang tot vrijwel alle studierichtingen, en bovendien tot de meest perspectiefrijke. Dit leidt er vervolgens toe dat de feitelijke keuze van de vervolgstudie zeer breed gespreid is. De uitzondering hierop zijn de vwoleerlingen met een profiel natuur & techniek, die meer dan voorheen kiezen voor een technische studie in het wo. Na het eerste studiejaar veranderen bovendien veel studenten weer van richting. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat steeds meer studenten pas tijdens het eerste jaar van de vervolgopleiding erachter komen wat ze interessant vinden en wat ze willen worden (of wat in ieder geval niet). Net als bij het vmbo leidt dit alles tot de vraag of ook het onderwijsaanbod in het havo en vwo niet te specifiek is. De voorstellen van de profielcommissies voor twee brede profielen – een natuurprofiel en een maatschappijprofiel – sluiten uitstekend bij deze bevindingen aan. Het zou echter wenselijk zijn om in ieder geval het vak economie verplicht op te nemen in deze beide brede profielen.

110


Afkortingen

bl CBS gl hbo heo hgzo hko hpo hsao hto kl lvbo lwoo mbo OCW tl vbo vmbo VOCL wo

basisberoepsgerichte leerweg Centraal Bureau voor de Statistiek gemengde leerweg hoger beroepsonderwijs hoger economisch onderwijs hoger gezondheidszorg onderwijs hoger kunstonderwijs hoger pedagogisch onderwijs hoger sociaal-agogisch onderwijs hoger technisch onderwijs kaderberoepsgerichte leerweg lager voorbereidend beroepsonderwijs leerwegondersteunend onderwijs middelbaar beroepsonderwijs Onderwijs, Cultuur en Wetenschap theoretische leerweg voorbereidend beroepsonderwijs voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs Voortgezet Onderwijs Cohort Leerlingen wetenschappelijk onderwijs


111

Figurenlijst

Tabel Tabel Tabel Tabel

1: Leerlingen in vmbo-laag en vmbo-hoog in VOCL’93 en VOCL’99 (aantallen) 54 2: Examenresultaten vmbo-laag (percentages en totalen) 56 3: Examenresultaten vmbo-hoog (percentages en totalen) 56 4: Examenresultaten onvertraagde vmbo-laag-leerlingen, uitgesplitst naar sector 57 (percentages) Tabel 5: Examenresultaten onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’93, uitgesplitst naar 58 profiel (percentages en totalen) Tabel 6: Examenresultaten onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’99, uitgesplitst naar 58 sector (percentages en totalen) Tabel 7: Examenresultaten vertraagde vmbo-laag-leerlingen, uitgesplitst naar sector (percentages) 59 Tabel 8: Examenresultaten vmbo-hoog-leerlingen VOCL’93, uitgesplitst naar profiel (percentages59 en totalen) Tabel 9: Examenresultaten vmbo-hoog-leerlingen VOCL’99, uitgesplitst naar sector (percentages 60 en totalen) Tabel 10: Doorstroom onvertraagde vmbo-leerlingen met diploma (percentages en totalen) 61 Tabel 11: Doorstroom vertraagde vmbo-leerlingen met diploma (percentages en totalen) 62 Tabel 12: Doorstroom gediplomeerde vmbo-hoog-leerlingen naar het havo, uitgesplitst 64 naar sector en profiel: VOCL’99 (percentages en totalen) Tabel 13: Opstroom vmbo naar havo en/of vwo: cohortjaar 1 x cohortjaar 2 (aantallen) 65 Tabel 14: Opstroom vmbo naar havo en/of vwo: cohortjaar 2 x cohortjaar 3 (aantallen) 65 Tabel 15: Opstroom vmbo naar havo en/of vwo: cohortjaar 3 x cohortjaar 4 (aantallen) 66 Tabel 16: Opstroom vmbo naar havo en/of vwo: cohortjaar 4 x cohortjaar 5 (aantallen) 67 Tabel 17: Opstroom ongediplomeerde vmbo-leerlingen ten opzichte van advies (aantallen) 67 Tabel 18: Doorstroom binnen mbo: cohortjaar 5 x cohortjaar 6 (percentages) 68 Tabel 19: Voorkeur voor sectoren en profielen vmbo-leerlingen (percentages) 70 Tabel 20: Examenresultaten havo (percentages en totalen) 75 Tabel 21: Examenresultaten doubleurs havo-5 (percentages en totalen) 76 Tabel 22: Examenresultaten onvertraagde havo-leerlingen, uitgesplitst naar profiel (percentages) 77 Tabel 23: Examenresultaten vertraagde havo-leerlingen, uitgesplitst naar profiel (percentages) 77 Tabel 24: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen: 1998/1999 en 2004/2005 (percentages) 78 Tabel 25: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen: 1999/2000 en 2005/2006 (percentages) 79 Tabel 26: Examenresultaten onvertraagde vwo-leerlingen (percentages en totalen) 84 Tabel 27: Examenresultaten doubleurs vwo-6 (percentages en totalen) 84 Tabel 28: Examenresultaten onvertraagde vwo-leerlingen, uitgesplitst naar profielen (percentages)85 Tabel 29: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen: 1999/2000 en 2005/2006 (percentages 86 en totalen) Tabel 30: Voorkeur voor profielen (percentages) 88 Tabel 31: Achtergrond- en instroomkenmerken vmbo (percentages) 92 Tabel 32: Opleidingsniveau van de ouders per sector vmbo (percentages) 93 Tabel 33: Basisschooladvies per sector vmbo (percentages) 94 Tabel 34: Etniciteit per sector vmbo (percentages) 94

112


Tabel 35: Entreetoetsscores per sector vmbo (percentages) 95 Tabel 36: Keuzepercentages vervolgonderwijs, uitgesplitst naar etniciteit (percentages en totalen) 96 Tabel 37: Achtergrond- en instroomkenmerken havo en vwo (percentages) 98 Tabel 38: Etniciteit per profiel havo en vwo (percentages) 100 Tabel 39: Entreetoetsscores per profiel havo en vwo (percentages) 101 Tabel 40: Gemiddelden op de beroepenschalen per profiel: havo (percentages) 102 Tabel 41: Gemiddelden op de beroepenschalen per profiel: vwo (percentages) 103 Tabel 42: Keuzepercentages vervolgonderwijs, uitgesplitst naar etniciteit (percentages en totalen) 104 Tabel 43: Doorstroom onvertraagde vmbo-laag-leerlingen met diploma, uitgesplitst naar B.1-116 sector (percentages en totalen) Tabel 44: Doorstroom onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’99 met diploma, uitgesplitst B.1-116 naar sector (percentages en totalen) Tabel 45: Doorstroom onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’93 met diploma, uitgesplitst B.1-117 naar profiel (percentages en totalen) Tabel 46: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’93 totaal (percentages en totalen) B.1-118 Tabel 47: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’99 totaal (percentages en totalen) B.1-118 Tabel 48: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’93 mbo (percentages en totalen) B.1-118 Tabel 49: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’99 mbo (percentages en totalen) B.1-118 Tabel 50: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’93 hbo (percentages en totalen) B.1-119 Tabel 51: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’99 hbo (percentages en totalen) B.1-119 Tabel 52: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’93 totaal (percentages en totalen) B.1-119 Tabel 53: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’99 totaal (percentages en totalen) B.1-120 Tabel 54: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’93 mbo (percentages en totalen) B.1-120 Tabel 55: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’99 mbo (percentages en totalen) B.1-120 Tabel 56: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’93 hbo (percentages en totalen) B.1-120 Tabel 57: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’99 hbo (percentages en totalen) B.1-121 Tabel 58: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen binnen vervolgopleiding VOCL’93 B.1-121 (percentages en totalen) Tabel 59: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen binnen vervolgopleiding VOCL’99 B.1-121 (percentages en totalen) Tabel 60: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel natuur & techniek binnen B.1-122 vervolgopleiding (percentages en totalen) Tabel 61: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel natuur & techniek en natuur B.1-122 & gezondheid (VOCL’93) en natuur & gezondheid (VOCL’99) binnen vervolgopleiding (percentages en totalen) Tabel 62: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel economie & maatschappij B.1-122 binnen vervolgopleiding (percentages en totalen) Tabel 63: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel cultuur & maatschappij B.1-123 binnen vervolgopleiding (percentages en totalen) Tabel 64: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 totaal (percentages en totalen) B.1-123 Tabel 65: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 totaal (percentages en totalen) B.1-123 Tabel 66: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 mbo (percentages en totalen) B.1-124 Tabel 67: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 mbo (percentages en totalen) B.1-124 Tabel 68: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 hbo (percentages en totalen) B.1-124 Tabel 69: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 hbo (percentages en totalen) B.1-125 Tabel 70: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 wo (percentages en totalen) B.1-125 Tabel 71: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 wo (percentages en totalen) B.1-125


113

Literatuur

Hustinx, P.W.J., Kuyper, H., Werf, M.P.C. van der & Zijsling, D.H. (2005). Beschrijving leerlingbestanden VOCL’93. Groningen: GION. Korpershoek, H., Kuyper, H. & Werf, M.P.C. van der (2006). Havo-5 en vwo-5 en de tweede fase; de bovenbouwstudie van VOCL’99. Groningen: GION. Kuyper, H. & Guldemond, H. (1996). Vakkenpakketkeuze en toekomstperspectief van VOCL’89 leerlingen in havo-5 en vwo-5. Groningen, GION. Kuyper, H. & Werf, M.P.C. van der (2003). VOCL’99: de resultaten in het eerste leerjaar. Groningen: GION. Kuyper, H. & Werf, M.P.C. van der (2005). VOCL’99-3: Prestaties en opvattingen van leerlingen in de derde klas van het voortgezet onderwijs. Groningen: GION. Kuyper, H., Werf, M.P.C. van der & Lubbers, M.J. (1999). Tussen basisvorming en studiehuis. Groningen: GION. Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen (1995). Beleidsreactie op ‘De Tweede Fase vernieuwt’: tweede advies van de Stuurgroep Profiel Tweede Fase. Den Haag: SDU. Zijsling, D.H., Kuyper, H., Lubbers, M.J. & Werf, M.P.C. van der (2005). VOCL’99-3 Technisch rapport. Groningen: GION.

114


Bijlage 1

Tabellen

Bijlage

B.1-115

B.1-116 Onderwijsraad, november 2007

3,7 20,1 0,5 1,7 0,3 0,7 0,6 2,2 4,0 4,1

20,9 30,5 3,3 5,6 1,1 1,5 3,1 2,2 19,8 5,3

3/4 1,3 2,9 11,4 15,8 4,2 5,7 1,9 2,2 2,0 2,2

1/2 2,9 3,4 43,9 24,4 6,5 5,1 3,8 3,4 8,9 4,4

3/4

Mbo-economie

0,0 0,3 0,0 0,4 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0

1/2 2,3 6,6 11,6 14,0 46,8 50,7 30,0 38,2 9,9 13,2

3/4

Mbozorg&welzijn

0,0 0,3 0,0 0,2 0,1 0,3 4,4 11,2 0,0 0,9

1/2 <0,1 0,3 0,1 0,0 0,2 0,3 11,3 13,5 1,0 0,3

3/4

Mbolandbouw

0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,2 0,0 0,0 0,0 0,6

Havo

53,8 35,2 26,0 37,4 37,9 34,8 44,4 27,0 51,5 68,2

Vertrokken

15,0 0,2 3,2 0,4 2,8 0,5 0,6 0,0 3,0 0,6

Overig

Techniek ‘99 Economie ‘99 Zorg & welzijn ‘99 Landbouw ‘99 Overig ‘99

4,0 0,9 0,5 1,2 1,0

1/2 42,7 9,8 4,0 6,2 13,7

3/4

Mbo-techniek

0,6 1,5 1,1 0,0 1,6

1/2 10,4 37,1 7,6 3,7 18,9

3/4

Mbo-economie

0,2 0,1 0,1 0,0 0,1

1/2

10,1 15,4 58,6 60,5 24,3

3/4

Mbozorg&welzijn

0,0 0,1 0,1 1,2 0,0

1/2

0,2 0,1 0,0 3,7 0,1

3/4

Mbo-landbouw

13,3 14,8 9,8 9,9 17,0

Havo

18,6 19,6 17,8 13,6 22,7

Vertrokken

0,2 0,7 0,5 0,0 0,4

Overig

N

656 1.253 1.031 81 793

N

2.595 1.307 761 827 1.837 1.360 160 89 101 318

Tabel 44: Doorstroom onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’99 met diploma, uitgesplitst naar sector (percentages en totalen)

Techniek ‘93 Techniek ‘99 Economie ‘93 Economie ‘99 Zorg & welzijn ‘93 Zorg & welzijn ‘99 Landbouw ‘93 Landbouw ‘99 Overig ‘93 Overig ‘99

1/2

Mbo-techniek

Tabel 43: Doorstroom onvertraagde vmbo-laag-leerlingen met diploma, uitgesplitst naar sector (percentages en totalen)

Bijlage

B.1-117

Geen profiel Natuur & techniek Natuur & gezondheid Economie & maatschappij Cultuur & maatschappij Combinaties

4,3 54,0 20,8 6,1 3,3 19,4

0,2 0,3 0,2 0,0 0,2 0,5

0,5

0,8

0,6 0,2 0,3 2,5

37,6

40,5

21,3 7,0 6,8 24,8

3/4

1/2

1/2

3/4

Mbo-economie

Mbo-techniek

0,0

0,0

0,0 0,0 0,0 0,0

1/2

11,0

27,0

42,5 10,3 36,5 34,4

3/4

Mbozorg&welzijn

0,1

0,0

0,0 0,0 0,2 0,0

1/2

0,0

0,2

0,2 0,0 0,2 0,3

3/4

Mbo-landbouw

19,3

14,9

12,6 14,5 20,7 15,0

Havo

11,2

12,2

17,2 12,4 13,8 16,3

Vertrokken

0,5

1,0

1,0 1,3 0,4 0,6

Overig

518

926 613 998 326

N

1.225

Tabel 45: Doorstroom onvertraagde vmbo-hoog-leerlingen VOCL’93 met diploma, uitgesplitst naar profiel (percentages en totalen)

Tabel 46: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’93 totaal (percentages en totalen) N&t Vertrokken Havo Vwo Mbo Hbo N

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

8,6 9,1 24,7 8,6 49,0

12,1 11,2 18,8 9,0 48,9

11,9 13,4 13,9 8,8 52,1

13,1 15,4 10,5 16,1 45,0

16,2 19,9 10,4 11,2 42,3

13,7 16,0 13,3 11,5 45,5

198

223

194

429

810

1.854

Tabel 47: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’99 totaal (percentages en totalen) N&t Vertrokken Havo Vwo Mbo Hbo Onbekend

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

2,6 9,3 10,2 2,2 75,4 0,3

7,5 10,6 7,8 5,6 68,6 0,0

6,5 9,6 5,4 4,0 74,5 0,0

10,0 6,5 3,1 7,5 72,9 0,0

8,5 39,4 5,6 4,2 42,3 0,0

7,4 9,4 5,5 5,2 72,4 <0,1

313

360

1.037

941

71

2.722

N

Tabel 48: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’93 mbo (percentages en totalen) N&t Mbo-techniek Mbo-economie Mbo-zorg & welzijn Mbo-landbouw

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

58,8 29,4 5,9 5,9

45,0 5,0 40,0 10,0

35,3 52,9 11,8 0,0

13,0 76,8 8,7 1,4

22,0 48,4 24,2 5,5

25,2 52,3 18,2 4,2

17

20

17

69

91

214

N

Tabel 49: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’99 mbo (percentages en totalen) N&t Mbo-techniek Mbo-economie Mbo-zorg & welzijn Mbo-landbouw

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

57,1 14,3 28,6 0,0

25,0 25,0 35,0 15,0

26,8 48,8 22,0 2,4

22,5 32,4 39,4 5,6

33,3 33,3 0,0 33,3

26,1 35,2 32,4 6,3

7

20

41

71

3

142

N


Tabel 50: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’93 hbo (percentages en totalen) N&t Hbo-hto Hbo-hao Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

63,9 4,1 5,2 16,5 2,1 2,1 6,2

40,4 11,9 24,8 11,0 3,7 0,9 7,3

6,9 1,0 4,0 45,5 14,9 4,0 23,8

3,1 0,5 5,2 58,0 11,9 1,0 20,2

7,6 2,6 13,7 24,2 15,5 3,8 32,7

17,2 3,3 11,0 31,9 11,5 2,6 22,4

97

109

101

193

343

843

N

Tabel 51: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen VOCL’99 hbo (percentages en totalen) N&t Hbo-hto Hbo-hao Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo N

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

75,4 5,1 0,4 13,1 0,8 0,4 4,7

29,1 6,5 28,3 8,9 8,1 1,6 17,4

4,9 0,9 4,4 61,7 11,8 1,7 14,6

2,2 0,1 9,6 28,9 23,0 5,4 30,8

60,0 0,0 3,3 6,7 10,0 6,7 13,3

16,3 1,8 8,7 37,0 13,9 2,9 19,4

236

247

773

686

30

1.972

Tabel 52: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’93 totaal (percentages en totalen) N&t

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

Vertrokken Havo Vwo Mbo Hbo

23,1 3,8 3,1 8,8 61,3

25,9 6,0 4,6 10,2 53,2

30,2 6,2 1,3 12,0 50,2

22,9 8,6 2,6 14,0 51,9

30,3 7,6 3,2 10,9 48,0

27,8 7,1 3,0 11,4 50,7

N

160

216

225

349

905

1.855

Bijlage

B.1-119

Tabel 53: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’99 totaal (percentages en totalen) N&t Vertrokken Havo Vwo Mbo Hbo Wo Onbekend

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

16,9 7,1 1,9 1,9 72,1 0,0 0,0

17,4 6,8 4,6 4,6 65,5 0,0 1,1

16,2 9,8 1,6 4,0 68,0 0,1 0,3

20,4 7,0 1,9 4,1 65,1 0,2 1,4

25,0 13,5 9,6 3,8 48,1 0,0 0,0

18,1 8,2 2,4 4,0 66,4 0,1 0,7

154

281

747

633

52

1.867

N

Tabel 54: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’93 mbo (percentages en totalen) N&t Mbo-techniek Mbo-economie Mbo-zorg & welzijn Mbo-landbouw

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

78,6 7,1 7,1 7,1

50,0 18,2 22,7 9,1

40,7 48,1 7,4 3,7

12,2 65,3 22,4 0,0

24,2 47,5 24,2 4,0

29,9 46,0 20,4 3,8

14

22

27

49

99

211

N

Tabel 55: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’99 mbo (percentages en totalen) N&t Mbo-techniek Mbo-economie Mbo-zorg & welzijn Mbo-landbouw

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

100,0 0,0 0,0 0,0

30,8 15,4 23,1 30,8

26,7 46,7 16,7 10,0

15,4 26,9 50,0 7,7

50,0 0,0 50,0 0,0

27,0 31,1 29,7 12,2

3

13

30

26

2

74

N

Tabel 56: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’93 hbo (percentages en totalen) Nt Hbo-hto Hbo-hao Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

68,4 2,0 0,0 21,4 0,0 1,0 7,1

40,9 8,7 22,6 10,4 5,2 0,0 12,2

8,0 0,0 7,1 56,6 10,6 1,8 15,9

5,0 1,7 7,2 50,3 13,8 2,2 19,9

8,8 1,6 10,8 34,1 14,5 2,5 27,6

18,1 2,3 10,0 35,7 11,3 1,9 20,7

98

115

113

181

434

941

N


Tabel 57: Doorstroom vertraagde havo-leerlingen VOCL’99 hbo (percentages en totalen) N&t Hbo-hto Hbo-hao Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo N

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

74,8 0,9 2,7 15,3 1,8 0,9 3,6

35,3 2,7 23,4 9,2 13,0 2,7 13,6

6,1 0,8 3,3 68,9 9,6 1,0 10,2

2,4 0,5 8,7 29,1 25,2 4,6 29,4

44,0 0,0 16,0 20,0 8,0 0,0 12,0

16,1 1,0 8,3 41,0 14,6 2,4 16,5

111

184

508

412

25

1.240

Tabel 58: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen binnen vervolgopleiding VOCL’93 (percentages en totalen) 1999/2000 Vertrokken 1998/1999 Vertrokken Mbo Hbo Vwo Havo

100,0 7,9 9,1 9,3 27,4

Mbo

Hbo

0,0 79,0 2,1 2,4 16,2

Wo

0,0 13,1 87,7 15,8 54,1

Vwo

0,0 0,0 1,1 0,4 0,0

N (1.854)

Havo

0,0 0,0 0,0 71,7 2,0

0,0 0,0 0,0 0,4 0,3

254 214 843 247 296

Tabel 59: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen binnen vervolgopleiding VOCL’99 (percentages en totalen) 2005/2006 Vertrokken 2004/2005 Vertrokken Mbo Hbo Vwo Havo Onbekend

47,5 14,8 8,5 6,0 17,6 0,0

Mbo

4,5 62,7 2,9 0,0 5,9 100,0

Hbo

44,6 12,7 85,9 12,1 70,3 0,0

Wo

2,5 0,0 2,0 6,0 0,8 0,0

Vwo

0,0 0,0 0,2 75,2 2,3 0,0

Havo

0,5 0,7 0,2 0,0 2,7 0,0

Onbekend

N (2.722)

0,5 9,2 0,4 0,7 0,4 0,0

202 142 1.972 149 256 1

Bijlage

B.1-121

Tabel 60: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel natuur & techniek binnen vervolgopleiding (percentages en totalen) VOCL’93 N Vervolgopleiding Mbo-techniek Hbo-hto Hbo-hao Hbo-heo Hbo-hpo Vwo

VOCL’99 %

N

10 62

70,0 90,3

16

87,5

49

81,6

%

148 12 31 11 32

83,1 75,0 74,2 45,5 75,0

Tabel 61: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel natuur & techniek en natuur & gezondheid (VOCL’93) en natuur & gezondheid (VOCL’99) binnen vervolgopleiding (percentages en totalen) VOCL’93 N Vervolgopleiding Hbo-hto Hbo-hao Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hpo Vwo

VOCL’99 %

N

44 13 27 12

84,1 84,6 85,2 66,7

42

83,3

% 72 16 70 22 20 43 28

76,4 75,0 81,4 63,6 70,0 83,7 92,9

Tabel 62: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel economie & maatschappij binnen vervolgopleiding (percentages en totalen) VOCL’93 N Vervolgopleiding Mbo-techniek Mbo-economie Hbo-hto Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo Vwo


VOCL’99 %

N

46 15

82,6 80,0

24 27

100,0 63,0

% 11 20 38 34 477 91 13 113 56

36,4 50,0 71,1 73,5 79,7 61,5 53,8 73,5 69,6

Tabel 63: Doorstroom onvertraagde havo-leerlingen met profiel cultuur & maatschappij binnen vervolgopleiding (percentages en totalen) VOCL’93 N Vervolgopleiding Mbo-techniek Mbo-economie Mbo-zorg & welzijn Hbo-hto Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo Vwo

VOCL’99 %

N

53

77,4

10 112 23

100,0 86,6 87,0

39 45

79,5 57,8

% 16 23 28 15 66 198 158 37 211 29

68,8 60,9 64,3 66,7 71,2 73,2 69,0 73,0 81,0 72,4

Tabel 64: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 totaal (percentages en totalen) N&t Vertrokken Havo Vwo Mbo Hbo Wo N

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

20,5 0,0 2,9 0,0 12,7 63,9

18,1 0,0 7,8 0,0 11,7 62,3

18,5 0,0 15,9 0,7 27,7 37,3

26,0 0,8 4,7 0,8 15,7 52,0

23,8 0,3 11,5 0,2 20,0 44,1

21,6 0,2 9,8 0,3 18,2 49,9

244

409

271

127

920

1.971

Tabel 65: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 totaal (percentages en totalen) N&t Vertrokken Havo Vwo Mbo Hbo Wo Onbekend N

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

11,3 0,0 3,8 0,0 6,1 78,8 0,0

16,2 0,0 5,4 0,0 9,5 68,7 0,1

13,2 0,0 3,0 0,0 15,8 67,9 0,1

20,8 0,2 3,4 0,3 22,2 52,9 0,2

15,6 0,0 3,7 0,7 8,9 71,1 0,0

15,5 <0,1 3,9 0,1 13,7 66,6 0,1

391

776

897

595

135

2.794

Bijlage

B.1-123

Tabel 66: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 mbo (percentages en totalen) N&t Mbo-techniek Mbo-economie Mbo-zorg & welzijn Mbo-landbouw

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 100,0 0,0 0,0

100,0 0,0 0,0 0,0

50,0 50,0 0,0 0,0

40,0 60,0 0,0 0,0

0

0

2

1

2

5

N

Tabel 67: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 mbo (percentages en totalen) N&t Mbo-techniek Mbo-economie Mbo-zorg & welzijn Mbo-landbouw N

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 50,0 0,0 50,0

0,0 100,0 0,0 0,0

0,0 66,7 0,0 33,3

0

0

0

2

1

3

Tabel 68: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 hbo (percentages en totalen) N&t Hbo-hto Hbo-hao Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo N

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

48,4 3,2 3,2 29,0 0,0 9,7 6,5

31,3 6,3 33,3 6,3 10,4 6,3 6,3

10,7 0,0 10,7 57,3 8,0 0,0 13,3

0,0 0,0 25,0 10,0 35,0 10,0 20,0

9,2 3,3 8,7 54,9 8,2 4,3 11,4

15,4 2,8 12,8 44,1 9,2 4,5 11,2

31

48

75

20

184

358

Tabel 69: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 hbo (percentages en totalen) N&t Hbo-hto Hbo-hao Hbo-hgzo Hbo-heo Hbo-hsao Hbo-hko Hbo-hpo N


N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

58,3 0,0 8,3 4,2 4,2 20,8 4,2

13,5 2,7 37,8 14,9 2,7 9,5 18,9

2,8 0,0 7,7 61,3 7,7 4,9 15,5

2,3 0,0 16,7 29,5 19,7 12,1 19,7

25,0 8,3 8,3 25,0 0,0 8,3 25,0

8,9 0,8 16,7 36,7 10,4 9,4 17,2

24

74

142

132

12

384

Tabel 70: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’93 wo (percentages en totalen) N&t Wo Godgeleerdheid Letteren Wijsbegeerte Geneeskunde Tandheelkunde Diergeneeskunde Wiskunde/natuurkunde Technische wetenschappen Landbouw Rechtsgeleerdheid Economische wetenschappen Sociale wetenschappen Ruimtelijke wetenschappen Bestuurskunde Bewegingswetenschappen N

N&t/ N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

0,0 5,1 0,0 5,8 0,0 0,0 12,8 44,2 1,3 5,8 19,9 5,1 0,0 0,0 0,0

0,0 3,1 0,0 20,8 1,6 1,6 16,9 26,3 5,9 5,9 7,1 10,2 0,0 0,0 0,8

0,0 14,9 0,0 0,0 0,0 0,0 3,0 8,9 1,0 16,8 34,7 19,8 1,0 0,0 0,0

3,0 22,7 0,0 1,5 0,0 0,0 0,0 0,0 1,5 25,8 1,5 43,9 0,0 0,0 0,0

0,7 15,5 0,2 4,4 0,0 0,2 4,4 13,3 17,2 17,7 19,2 20,0 0,5 1,5 0,5

0,5 11,1 0,1 8,2 0,4 0,5 8,5 20,2 2,6 13,2 16,6 16,7 0,3 0,6 0,4

156

255

101

66

406

984

Tabel 71: Doorstroom onvertraagde vwo-leerlingen VOCL’99 wo (percentages en totalen) N&t

N&g

E&m

C&m

Overig

Totaal

Wo Godgeleerdheid Letteren Wijsbegeerte Geneeskunde Tandheelkunde Diergeneeskunde Wiskunde/natuurkunde Technische wetenschappen Landbouw Rechtsgeleerdheid Economische wetenschappen Sociale wetenschappen Ruimtelijke wetenschappen Bestuurskunde Bewegingswetenschappen

0,0 2,6 0,0 9,1 0,0 0,0 15,6 60,1 2,3 0,6 6,5 1,3 0,6 1,0 0,3

0,4 4,7 0,2 39,6 1,1 3,8 8,3 9,0 3,4 2,8 6,4 16,3 0,9 0,8 2,3

0,0 15,8 0,2 0,2 0,0 0,0 1,0 0,5 0,8 10,5 48,6 20,5 0,2 1,6 0,2

1,0 37,5 0,6 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,0 9,5 7,0 42,9 0,3 1,0 0,0

0,0 10,4 0,0 14,6 0,0 1,0 11,5 32,3 2,1 2,1 11,5 9,4 0,0 4,2 1,0

0,3 13,9 0,2 13,6 0,3 1,1 5,9 14,3 1,7 6,1 20,6 19,3 0,5 1,3 0,8

N

308

533

609

315

96

1.861

Bijlage

B.1-125

126



A. van Langen met medewerking van B. Kurver H. Vierke (ITS Nijmegen)


127

1

Inleiding

1.1

Achtergrond Aan het eind van de vorige eeuw is de structuur van de bovenbouw van havo en vwo ingrijpend gewijzigd. Deze wijzigingen vloeiden voort uit de Wet op de profielen die in 1997 tot stand kwam. De voorheen bijna geheel vrije pakketkeuze maakte plaats voor een verplichte keuze van één uit vier profielen die elk een specifieke vakkencombinatie omvatten, te weten cultuur & maatschappij (c&m), economie & maatschappij (e&m), natuur & gezondheid (n&g) en natuur & techniek (n&t). Naast de vakken uit het gekozen profiel volgden alle leerlingen een gemeenschappelijk aantal vakken en was er sprake van een beperkt vrij keuzedeel. Binnen de vakken moest voortaan een groter accent gelegd worden op het verwerven van vaardigheden. Tegelijk werd de scholen de mogelijkheid geboden het onderwijs op een zodanige manier in te richten, dat er meer ruimte zou komen voor zelfstandig leren (het zogenoemde studiehuis). Achtergrond van deze structuurwijziging was een beoogde kwaliteitsverbetering van het onderwijs in wat sindsdien de tweede fase is gaan heten. Blijkens de considerans bij de nieuwe wet werden hiermee de volgende doelstellingen nagestreefd: • betere aansluiting van havo en vwo op het hoger onderwijs; • modernisering van het onderwijsprogramma in de bovenbouw havo/vwo; en • scheppen van meer ruimte voor scholen in de keuze van werkvormen in het kader van het vergroten van de autonomie voor scholen. De profielen zijn in het schooljaar 1998-1999 bij 125 scholen voor havo en vwo ingevoerd; het schooljaar daarna volgden de overige 365. De eerste uitstroom van zogenoemde ‘nieuwestijlers’ vond dus plaats in 1999-2000 uit het havo, in 2000-2001 uit het vwo; het merendeel van de examenkandidaten deed in deze jaren echter nog een eindexamen oude stijl. Pas het jaar erna was er sprake van een volledige uitstroom van nieuwestijlers. Ofschoon de profielstructuur als zodanig positief werd ontvangen, werden er van meet af aan kritische geluiden gehoord bij zowel schoolleiders, docenten als leerlingen. De samenhang tussen de eindtermen van de in een profiel opgenomen (deel)vakken was ontoereikend en het programma werd ervaren als versnipperd en overladen. Om aan de gesignaleerde knelpunten tegemoet te komen, werd in de beginjaren direct een aantal verlichtingsmaatregelen doorgevoerd. Per augustus 2007 zullen verdere veranderingen worden gerealiseerd, conform een herziening van de Wet op de profielen waarmee het parlement in april 2006 heeft ingestemd. De nieuwe aanpassingen beogen de studeerbaarheid, werkbaarheid en organiseerbaarheid van de profielen verder te vergroten en meer ruimte te bieden voor eigen keuzen, verdieping en variatie. De vier profielen blijven gehandhaafd, maar zij worden gedeeltelijk wel anders ingevuld in een poging de samenhang tussen de verschillende profielvakken te vergroten. Andere belangrijke wijzi-

Profielcommissies, 2005.

128


gingen betreffen de vergroting van de keuzevrijheid voor scholen en docenten in relatie tot het vakkenaanbod, het rooster en de examinering. Deels onafhankelijk van de discussie over de profielen op de kortere termijn die heeft geleid tot de herzieningen per 2007, is er ook een andere maatschappelijke discussie over het havo- en vwo-programma gaande. Deze discussie is van fundamentelere aard en heeft betrekking op de vraag in hoeverre het secundair onderwijs in Nederland jongeren goed voorbereidt op een toekomst waarin ontwikkelingen als globalisering en digitalisering een steeds grotere rol gaan spelen. Volgens de Onderwijsraad (2006) zijn er twee voorwaarden waaraan zo’n secundair onderwijsstelsel zou moeten voldoen: enerzijds alle deelnemers voldoende toerusten voor het betreden van de arbeidsmarkt en de samenleving of voor het maken van een duidelijke keuze voor vervolgonderwijs, anderzijds het bieden van de nodige variëteit om tegemoet te komen aan verschillen tussen leerlingen in niveau en talent. In de praktijk bestaat er altijd een zeker spanningsveld tussen deze twee voorwaarden, dat kan worden samengevat als het zoeken naar de optimale verhouding tussen algemeen en breed versus specifiek en smal opleiden. Een brede opleiding heeft als voordeel dat leerlingen veel opties open houden en niet te vroeg in een bepaalde richting worden gestuurd; aan de andere kant zou een brede opleiding te zwaar kunnen worden voor bepaalde leerlingen, waardoor zij afhaken en op een lager niveau eindigen dan bij een eerdere specialisatie het geval zou zijn. Toegespitst op het havo- en vwo-programma is de kernvraag in dit verband of deze twee schooltypen en de huidige vier profielen daarbinnen de beste balans vormen tussen een goede, specifieke voorbereiding op aansluitend hoger onderwijs enerzijds en voldoende variatie in niveau en richting conform de verschillende talenten van leerlingen anderzijds. Ten opzichte van de periode voor 1997 lijkt er zeker sprake van een verbetering in de aansluiting met hoger onderwijs. Door de invoering van de profielen is de samenhang in het vakkenpakket immers verbeterd en worden de leerlingen bovendien gedwongen zich eerder dan vroeger te oriënteren op studie en beroep. Tegelijkertijd worden er ook zwakke kanten gesignaleerd. Zo blijkt dat de profielkeuzes zeer sterk seksebepaald zijn (tabel 1). Het n&t-profiel wordt nauwelijks benut door de meisjes; het c&m-profiel wordt – vooral op het vwo – weinig benut door de jongens.

Tabel 1: Verdeling van examenkandidaten in havo en vwo over de profielen naar sekse, schooljaar 2003/2004 (percentages en totalen) Havo Meisjes C&m E&m N&g N&t Combinatieprofiel N

Vwo Jongens

Meisjes

Jongens

53 29 16 1 1

11 50 16 20 3

32 29 34 3 2

6 40 24 24 5

21.245

18.169

15.348

12.793

Bron: Centrale Financiën Instellingen, 2005


129

In het recent uitgebrachte ontwerp-advies van de Profielcommissies (2006) wordt eveneens gewezen op de nadelen van de profielopzet in relatie tot het streven naar de optimale verhouding tussen breed en smal opleiden. De commissies pleiten voor meer flexibilisering en verbreding door de vier profielen terug te brengen naar twee en daarbinnen het aantal richtingen te vergroten. Ook wordt voorgesteld havo en vwo op te delen in een funderende, een oriënterende en een specialiserende fase, inclusief experimenten met een verlengde oriëntatie tot aan het eindexamen. Bij het streven naar de optimale verhouding tussen breed en smal opleiden spelen overigens ook praktische restricties een rol. Hoe meer verschillende leertrajecten worden ontwikkeld om maximaal recht te doen aan de talenten van de leerlingen, des te lastiger het – met name voor kleinere scholen – wordt om deze allemaal aan te bieden. Het vaststellen van de optimale verhouding heeft dus ook betrekking op de organisatorische uitvoerbaarheid voor scholen.

1.2

Onderzoeksvragen en opzet Binnen de programmalijn ‘markt, staat en maatschappij: de kenniseconomie’ laat de Onderwijsraad een verkenning uitvoeren naar het vraagstuk breed of smal opleiden. Binnen dat kader staan in de onderhavige studie de effecten van de invoering van vier profielen in havo en vwo centraal. Met name wordt een antwoord gezocht op de vraag hoe sinds deze invoering de doorstroming naar het hoger onderwijs is verlopen, of daaruit valt af te leiden dat het niveau veranderd is en dat het aantal profielen zou moeten worden gewijzigd (of beperkt), en of in het voorgaande nog verschillen zichtbaar zijn tussen havo en vwo. Daarnaast wordt nagegaan of de invoering van de vier profielen mogelijk tot organisatorische problemen bij (kleine) scholen heeft geleid, zoals in de voorgaande paragraaf is toegelicht. In dat geval zouden scholen geneigd kunnen zijn een schooltype af te stoten; bij brede scholengemeenschappen zou het dan vermoedelijk vooral gaan om de vwo-afdeling. De onderzoeksvragen zijn als volgt geformuleerd. • (1) Welke gevolgen heeft de invoering van de profielen in havo/vwo gehad voor de doorstroming naar vwo, mbo (middelbaar beroepsonderwijs), hbo (hoger beroepsonderwijs) en wo (wetenschappelijk onderwijs)? • (2) Verschillen de effecten van de profielen voor het havo van de effecten voor het vwo? • (3) Wat waren de consequenties van de profielen voor de scholenstructuur en met name de aanwezigheid van vwo-toppen op brede scholengemeenschappen? Ter beantwoording van de eerste en tweede onderzoeksvraag is een inventarisatie gemaakt van de beschikbare doorstroomcijfers in bestaande publicaties en databanken. Daarnaast zijn meerdere onderzoeksrapporten inzake de gevolgen van de invoering van de tweede fase en de vier profielen voor (leerlingen in) havo en vwo, inclusief de gevolgen voor de doorstroming naar het hoger onderwijs, bestudeerd. In aanvulling op de literatuurstudie zijn secundaire analyses op de ERR-bestanden (Examen Resultaten Register) van 1998 tot en met 2005 uitgevoerd. Het draait in deze analyses om de leerlingenaantallen en eindexamengegevens (slaagpercentages, eindexamencijfers) voor en na de invoering van de tweede fase in havo en vwo. De vergelijkingen zijn voor havo

130


en vwo afzonderlijk uitgevoerd, zodat eventuele verschillen in de effecten zichtbaar worden. Voor de beantwoording van onderzoeksvraag 3 naar de consequenties van de profielen voor de scholenstructuur zijn analyses op de ILT-bestanden (Integrale Leerling Tellingen) uitgevoerd. Voor de jaren 1998-2005 is nagegaan welke onderwijstypen per school worden aangeboden, of zich hierin na de invoering van de profielen veranderingen hebben voorgedaan en of het aantal scholen dat respectievelijk havo en vwo aanbiedt is afgenomen.

1.3

Leeswijzer In de twee hoofdstukken hierna worden de resultaten van de literatuurstudie en de inventarisatie van bestaande databanken beschreven. Hoofdstuk 2 heeft betrekking op de kwantitatieve effecten van de invoering van de profielen op rendement en doorstroom in en vanuit het voortgezet en hoger onderwijs. De cijfers in dit hoofdstuk hebben steeds betrekking op de totale landelijke populatie. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 aan de hand van een drietal thema’s verslag gedaan van diverse elders uitgevoerde onderzoeken naar de effecten van de profielen: de keuze voor bèta in vo (voortgezet onderwijs) en ho (hoger onderwijs); de aansluiting vo-ho volgens studenten en opleiders; en de herkenbaarheid van de profielen en schooltypen. In de twee hoofdstukken daarna worden de resultaten van de eigen analyses gepresenteerd. Hoofdstuk 4 doet verslag van de analyses van de ERR-bestanden op zoek naar mogelijke verschillen in eindexamenresultaten ten gevolge van de invoering van de profielen. Hoofdstuk 5 beschrijft de opbrengst van de analyses op de ILT-bestanden en geeft daarmee antwoord op de vraag naar mogelijke organisatorische effecten bij scholen van de invoering van de profielen. Ten slotte bevat hoofdstuk 6 een samenvatting van het rapport, inclusief de conclusies.


131

2

Kwantitatieve effecten: populatiecijfers over rendement en doorstroom in en vanuit havo en vwo

2.1

Inleiding Dit hoofdstuk bevat een overzicht van de kwantitatieve gevolgen van de invoering van de profielen in havo en vwo, zoals geregistreerd in landelijke rapportages en databanken. Het gaat in dit hoofdstuk uitsluitend om cijfers betreffende de totale populatie van havo en vwo, inclusief de doorstroming vanuit deze schooltypen naar het hoger onderwijs. Relatief veel gegevens zijn afkomstig uit de Evaluatie Tweede Fase (voortaan te noemen ETF), waarin onder andere is onderzocht in welke mate de doelstelling van een verbeterde aansluiting van havo en vwo op het hoger onderwijs van de tweede fase is bereikt. Aanvullend hierop zijn resultaten uit andere rapportages opgenomen; deels hebben deze aanvullingen betrekking op het actualiseren van de populatiecijfers. De cijfers voor havo en vwo worden in dit hoofdstuk steeds afzonderlijk gepresenteerd, conform de onderzoeksvraag naar mogelijke verschillen tussen beide schooltypen die daarover door de Onderwijsraad is gesteld.

2.2

Intern rendement Uit meerdere cijfers komt naar voren dat het intern rendement van het havo en vwo sinds de invoering van de tweede fase is verbeterd; zowel qua deelname, slaagpercentage als percentage zittenblijvers. Volgens de ETF steeg tussen 1998 en 2004 de relatieve deelname aan havo en vwo – berekend als het aandeel leerlingen in leerjaar 3 en 4 van havo en vwo ten opzichte van het totaal aantal leerlingen in deze leerjaren in de landelijke populatie – van 41% in 199899 naar 42% in 2002-2003. Recentere cijfers laten zien dat deze trend doorzet naar ruim 43% derde- en vierdeklassers in havo en vwo in 2004-2005. Een uitsplitsing van deze cijfers naar schooltype en sekse met behulp van CBS-Statline geeft het volgende beeld: het aandeel vwo-leerlingen in leerjaar 3 en 4 (exclusief leerlingen in een gemeenschappelijk leerjaar 3 havo-vwo) ten opzichte van het totale aantal leerlingen in deze leerjaren groeide tussen 1998-1999 en 2005-2006 van 17 naar 19%; het aandeel havo-leerlingen (eveneens exclusief leerlingen in het gemeenschappelijk leerjaar) lag in beide peiljaren op 22%. De toegenomen deelname aan havo en vwo gezamen-

Tweede Fase Adviespunt, 2005a. Centraal Bureau voor de Statistiek, 2005.

132


lijk komt dus eigenlijk voor rekening van het vwo. De sekseratio binnen de leerlingen populatie van 3 en 4 vwo is sinds 1998 niet gewijzigd (53% meisjes); in 3 en 4 havo is deze licht gewijzigd (het aandeel jongens nam toe van ruim 48 naar bijna 50%). Tevens steeg het slaagpercentage in het havo van 83% in 1998 naar 92% in 2004 en in het vwo van 88% in 1998 naar 94% in 2004. Per examenjaar verschillen de slaagpercentages van jongens en meisjes nauwelijks. Vanaf de invoering van de tweede fase zijn ook de jaarlijkse slaagpercentages per profiel bekend; deze zijn in beperkte mate wel verschillend, maar deze verschillen zijn niet significant. Het percentage zittenblijvers daalde gestaag: in 4 en 5 havo van 15% in 1998 naar 11% in 2004 en in 4, 5 en 6 vwo van 10% in 1998 naar 7% in 2004. Samengevat gaan er sinds 1998 meer leerlingen naar havo en vwo en halen zij daar in kortere tijd een diploma. Havo en vwo lijken dus eerder makkelijker dan moeilijker geworden sinds de invoering van de profielen. Het is echter mogelijk dat leerlingen binnen havo en vwo een ander (lichter) vakkenpakket zijn gaan kiezen ten gevolge van een verhoogde moeilijkheidsgraad of een grotere algehele studielast sinds de invoering van de profielen. Wijzigingen in het vakkenpakket zijn echter lastig na te gaan, doordat er bij de invoering van de tweede fase veel veranderd is in onderwijsaanbod en verplichtingen bij de vakkenkeuze. Volgens de auteurs van de ETF (p. 49-50) heeft de invoering van de profielen niet geleid tot een afname van de keuze voor bèta. Deze conclusie is gebaseerd op het percentage van het aantal leerlingen met een natuurprofiel (n&g of n&t), aangevuld met de leerlingen uit andere profielen die (door hun aanvullende vakkenkeuze in het vrije deel) toelating hebben tot een bèta-opleiding. Sinds de invoering van de tweede fase is het deelnemerspercentage per profiel overigens zeer stabiel voor zowel jongens als meisjes.

2.3

De doorstroom vanuit mavo/vmbo-tl naar havo Ondanks het toegenomen deelnemerspercentage in havo en vwo tezamen, werd in de ETF ook een structurele terugval gesignaleerd in de doorstroom vanuit mavo c.q. vmbotl (theoretische leerweg van het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs) naar havo: terwijl in 1995 en 1996 circa 16% van de mavo-gediplomeerden doorstroomde naar het havo, was dit percentage in 2002 gezakt naar ruim 9%.10 Logischerwijs werd deze terugval geweten aan de invoering van de tweede fase, die het voor mavo-/vmbo-tl-gediplomeerden lastiger maakte om door te stromen als hun vakkenpakket niet aansloot op de profielen. Dat leek eens te meer aan de orde doordat bij de overgang van mavo naar vmbo-tl ook nog aangescherpte regels werden ingevoerd voor de doorstroom naar havo. De vmbo-tl-gediplomeerde moest in ieder geval examen hebben gedaan in wiskunde en Frans of Duits; voor doorstroom naar het n&t-profiel kwam daar ook nog het vak nask 1 (natuur- en scheikunde) bij, voor doorstroom naar het n&g-profiel nask 1 of biologie.

Bron: ETF. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2003, 2006. De doubleercijfers van OCW zijn recenter dan die van de ETF; de ETF-cijfers geven echter hetzelfde beeld. In diverse onderzoeken wordt deze conclusie te grof bevonden; in hoofdstuk 3 wordt daarvan verslag gedaan. Bron: ETF; zie ook tabel 1. 10 Afgezien van een incidentele verhoogde doorstroom in 1998, die werd veroorzaakt doordat een relatief grote groep mavo-leerlingen nog snel voor de invoering van de tweede fase naar het havo doorstroomde.


133

Echter, uit de meest recente kerncijfers blijkt dat de doorstroom van vmbo-tl naar havo inmiddels weer aan het stijgen is: van 13% in 2003 naar 15% in 2004.11 Blijkbaar wordt in vmbo-tl tegenwoordig beter geanticipeerd op een mogelijke doorstroom naar het havo dan in de beginjaren van de tweede fase. De effecten van de invoering van de profielen in het havo blijken in dit opzicht – mate van doorstroom vanuit vmbo-tl – dus tijdelijk van aard. De aangescherpte doorstroomregels zijn inmiddels ook weer afgeschaft, omdat uit de praktijk bleek dat ook mavo-/vmbo-tl-gediplomeerden zonder de vereiste vakken in het pakket de overstap met succes konden maken, met behulp van een bijspijkerprogramma.12 Onbekend is overigens hoe het de doorstromers vanuit vmbo-tl in het havo vergaat en of er sprake is van relatief veel uitval of vertraging in deze groep.

2.4

De doorstroom vanuit havo en vwo naar mbo, hbo en vwo Aan de doorstroombestemming van gediplomeerde havo- en vwo-leerlingen is zowel in de ETF13 als in de OCW-kerncijfers14 aandacht besteed, maar de cijfers in beide publicaties komen niet geheel overeen; waarschijnlijk door het al dan niet betrekken in de cijfers van de leerlingen die hun doorstroom een of twee jaar uitstellen. De trend is echter in beide publicaties wel gelijk: de zogenoemde ‘koninklijke weg’ – oftewel de doorstroming van havo naar hbo en van vwo naar wo – wordt sinds 1998 steeds vaker ingeslagen. Afgaande op de ETF-cijfers is het percentage havo-gediplomeerden dat doorstroomt naar hbo tussen 1998 en 2004 gegroeid van 64 naar 77%, terwijl het percentage dat doorstroomt naar bol (beroepsopleidende leerwegen) is gezakt van 12 naar 5%. Het percentage vwo-gediplomeerden dat doorstroomt naar het wo is toegenomen van 61 naar 70%, terwijl het percentage dat doorstroomt naar het hbo is gedaald van 24 naar 15%. Deze toename geldt in vrijwel gelijke mate voor jongens als voor meisjes. Echter, op het vwo volgden in 1998 minder meisjes (56%) dan jongens (66%) de koninklijke weg. In 2004 bestond dit sekseverschil dus nog steeds: 66% van de meisjes stroomde door naar het wo tegen 74% van de jongens. Vwo-meisjes stroomden vooral vaker dan jongens door naar het hbo; in 2004 ging het om 18 versus 12%. Op het havo zijn de sekseverschillen in al dan niet rechtstreekse doorstroom gedurende de hele periode verwaarloosbaar. Overigens blijken niet-westerse allochtonen recentelijk nog vaker de koninklijke weg te kiezen dan autochtonen: in 2003 stroomde 84% van de niet-westerse allochtone havogediplomeerden door naar een hbo-opleiding en 80% van de niet-westerse allochtone vwo-gediplomeerden naar een wo-opleiding.15 Sinds de invoering van de tweede fase zijn de doorstroomcijfers ook per profiel zichtbaar.16 Daaruit blijkt dat er sprake is van verschillen, die voor 2004 zijn weergegeven in tabel 2.

11 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2006. 12 Staatsblad, 2003, nr. 106. 13 Centrale Financiën Instellingen, 2005, p. 12. 14 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2006, p. 79. 15 Gijsberts & Hartgers, 2005. 16 Centrale Financiën Instellingen, in ETF.

134


Tabel 2: Doorstroom vanuit de profielen naar niveaus van vervolgonderwijs, havo- en vwo-gediplomeerden 2004 (percentages) Doorstroom vanuit havo naar Hbo N&t N&g E&m C&m Combi

83 77 80 74 77

Bol

Vwo 3 5 4 6 4

Doorstroom vanuit vwo naar

Onbekend 5 6 3 3 9

9 13 13 17 11

Wo

Hbo 80 72 69 59 83

Onbekend

10 13 17 22 5

11 15 14 19 12

Bron: ETF

Op het havo waren in 2004 de doorstroomverschillen per profiel relatief beperkt: van 74% voor leerlingen met een c&m-profiel tot 83% voor leerlingen met een n&t-profiel; de overige profielen lagen hier tussenin. Sinds 2000 is de doorstroom naar het hbo in alle vier de profielen met 3 tot 5% toegenomen. Op het vwo waren de doorstroomverschillen per profiel in 2004 veel groter. Leerlingen met een combi-profiel (vaak een combinatie van n&t en n&g) stroomden voor 83% door naar het wo en ook de leerlingen met een n&t-profiel zaten met 80% hoog, terwijl de leerlingen met een c&m-profiel slechts voor 59% doorstroomden naar het wo.17 Sinds 2001 is de doorstroom naar het wo overigens wel het sterkst toegenomen bij de vwoleerlingen met een c&m-profiel, namelijk 6% tegen 1 tot 3% bij de andere profielen. De leerlingen met een c&m-profiel die in 2004 niet de koninklijke weg namen, stroomden relatief vaak door naar het hbo. Maar ook het aandeel leerlingen met een onbekende bestemming was hier groter dan bij de andere profielen. Het lijkt erop dat havo-, maar vooral vwo-leerlingen met een c&m-profiel minder schools georiënteerd zijn dan hun klasgenoten in de overige profielen; wellicht wijken zij ook in andere opzichten wat af van de rest. Daarover is echter geen informatie bekend.

2.5

De aansluiting tussen vakkenpakketten en sectoren In het algemeen blijkt de belangstelling voor de diverse sectoren van het hoger onderwijs tussen 1998 en 2004 aanzienlijk te zijn veranderd.18 In deze periode groeide de relatieve instroom van de havo-abituriënten in de hbo-sector economie, vooral ten koste van de sectoren onderwijs en techniek, al lijkt de belangstelling van havo-jongens voor deze laatste sector de laatste tijd weer iets te stijgen.19 In het wo nam de relatieve instroom van vwo-abituriënten in de sector gezondheidszorg fors toe en in mindere mate groeide ook de belangstelling voor de sector gedrag & maatschappij. Deze groei ging vooral ten koste van de wo-sectoren techniek, natuur en economie. De vwo-leerlingen die doorstroomden naar hbo vertoonden een vergelijkbare verschuiving van belangstelling.

17 Dit zijn overigens voornamelijk meisjes (zie tabel 1); vermoedelijk staat deze bevinding dus in verband met de eerder gesignaleerde lagere doorstroom van vwo-meisjes naar het wo. 18 ETF. 19 Researchcentrum vooor Onderwijs en Arbeidsmarkt, 2006.


135

Jongens en meisjes maakten in het algemeen sterk verschillende studiekeuzes20 en ook de voornoemde trends spelen soms sterker bij de ene dan de andere sekse; ze gaan echter wel steeds dezelfde richting uit.21 Verschuivingen in de belangstelling voor sectoren in het hoger onderwijs zijn echter niet per definitie een effect van de invoering van de profielen. Ook vóór 1998 waren geregeld instroomverschuivingen waar te nemen, ten gevolge van arbeidsmarkt- of andere maatschappelijke ontwikkelingen, veranderingen in het studie-aanbod of in het imago van sectoren en beroepen, enzovoort. Daarom is in de ETF ook de directe aansluiting tussen profielen en sectoren onderzocht, aan de hand van de geregistreerde sectorkeuzen van havo- en vwo-abituriënten per profiel. De cijfers van 2004 zijn weergegeven in tabel 3. Het gaat in deze tabel alleen om de doorstromers van havo naar hbo en van vwo naar wo; de (kleinere) groep vwo’ers die doorstroomden naar hbo is hier weggelaten, maar wel terug te vinden in de ETF. De leerlingen met een combinatieprofiel zijn eveneens buiten de tabel gehouden, omdat bij de ETF-cijfers (afkomstig van CFI, Centrale Financiën Instellingen) onbekend is om welke combinatie van profielen het gaat. Daardoor is ook onduidelijk of de sector hierbij aansluit. Onderzoek van Warps (2003) wijst echter uit dat de vwo-leerlingen met een combinatieprofiel n&t en n&g (het meest voorkomende combi-profiel) in 2002 voor 100% doorstroomden naar de (profielgerelateerde) sectoren natuur, techniek en gezondheid.

Tabel 3: Doorstroom van havo naar sector hbo en van vwo naar sector wo, per profiel in 2004 (percentages) Havo – Hbo N&t Economie Gezondheidszorg Gedrag & mij Landbouw Techniek Taal & cultuur Onderwijs Natuur & milieu Recht

N&g

E&m

Vwo – Wo C&m

N&t

N&g

E&m

C&m

8 2

8 31

67 5

32 10

8 4

5 45

38 1

1 2

1 2 82 1 4

8 7 30 1 15

9 1 5 0 12

22 0 2 3 31

3 2 62 2

12 3 11 4

24 1 0 12

40 0 0 36

17

15

1

0

1

4

22

20

Bron: CFI, in ETF

Op grond van de cijfers uit 2004 zoals weergegeven in tabel 3, wordt in de ETF de conclusie getrokken dat de meeste havo- en vwo-leerlingen sterk profielgerelateerd kiezen, met uitzondering van de havo-leerlingen – veelal meisjes – met een c&m-profiel. De rede20 Zie ook Van Langen & Driessen, 2006. 21 In de ETF wordt op grond van deze instroomcijfers geconcludeerd dat de belangstelling voor bèta in het wo – ondanks berichten daarover in de media – niet is afgenomen tussen 1998 en 2004. Over het geheel bezien is dat correct, aangezien onder bèta de sectoren techniek, landbouw, natuur en gezondheid worden verstaan. Tegelijkertijd verhult deze conclusie de afname van de relatieve belangstelling voor de ‘harde’ bètasectoren techniek en natuur afzonderlijk. Een vergelijkbare benadering werd in de ETF ook gekozen ten aanzien van de bètakeuze in het voortgezet onderwijs (zie paragraaf 2.2). In hoofdstuk 3 gaan we hier nader op in aan de hand van enkele onderzoeken.

136


nering die hieraan ten grondslag ligt, roept overigens wel vragen op: kan men bijvoorbeeld stellen dat de sector economie niet aansluit bij een c&m-profiel, wanneer een groot aantal studies binnen deze sector voor leerlingen met dit profiel zonder aanvullende eisen toegankelijk is? Om die reden zou het wellicht beter zijn te spreken van aansluiting tussen profiel en sector als er directe doorstroomrechten zijn, hetgeen overigens ook bepaald wordt door de aanvullende vakkenkeuze in het vrije deel.22 Tevens is in de ETF nagegaan uit welke profielen de instromende studenten per sector in het hoger onderwijs afkomstig zijn. Daarbij blijkt dat in de hbo-sector gezondheidszorg tussen 2000 en 2004 jaarlijks circa 50% van de studenten een maatschappijprofiel heeft. De instroom van de studenten in de andere sectoren, ook in het wo, heeft – in wisselende mate overigens – een minder heterogene herkomst. Het zou interessant zijn de profielen van de huidige instromers te vergelijken met de vakkenpakketten van de vroegere studenten per sector; deze informatie is echter niet direct voorhanden. De uiteindelijke conclusie in de ETF ten aanzien van de aansluiting tussen profielen en sectoren is, dat de keuzes voor sectoren niet beïnvloed lijken door de invoering van de tweede fase en dat tussen de profielen sectorkeuze in het vwo een sterkere relatie ligt dan in het hbo.

2.6

Studievoortgang In het eerste jaar van de studie in het hoger onderwijs dienen studenten ten minste de helft van de benodigde studiepunten te behalen om het recht te behouden op een studiebeurs (de ‘prestatienorm’). In de ETF is nagegaan welk percentage van de studenten in de studiejaren tussen 1998 en 2003 deze prestatienorm behaalde. De bedoeling is daarmee na te gaan of de studieresultaten van de nieuwestijlstudenten zijn veranderd ten opzichte van de ‘oudestijlers’. Overigens is deze vergelijking van studieresultaten betrekkelijk, aangezien de opleidingsprogramma’s ook zijn aangepast aan de profielinstromers.23 Bovendien zijn de opleidingen in dezelfde periode ook bezig geweest met de invoering van vernieuwingen zoals de bama-structuur (bachelor-master) en het competentiegericht leren, die ook van invloed kunnen zijn op de studieresultaten. Uit de ETF-cijfers blijkt dat voor alle groepen studenten, dus zowel havo-abituriënten in het hbo als vwo-abituriënten in het hbo en het wo, het percentage dat de prestatienorm behaalde met ongeveer 5% is gedaald in genoemde periode. Tweedefasestudenten hebben dus iets meer problemen met het behalen van deze norm dan studenten met een vodiploma oude stijl. De dalende trend was echter al ingezet voordat de eerste leerlingen uit de tweede fase in het hoger onderwijs instroomden. De daling lijkt dus niet direct te worden veroorzaakt door die tweede fase, maar deze heeft de trend ook niet weten te keren. Een tweede indicator van studievoortgang is het studievervolg na het eerste studiejaar. Leerlingen kunnen doorgaan met de gestarte studie, switchen naar een andere studie binnen of buiten dezelfde sector of helemaal stoppen met studeren. Uit de ETF-gegevens over de periode 1998-2003 – die overigens naar eigen zeggen niet geheel betrouwbaar

22 Inspectie van het Onderwijs, 2003. 23 Veugelers, De Jong & Schellings, 2004.


137

zijn doordat de invoering van de bama-structuur enige vervuiling in de statistieken heeft veroorzaakt – blijken in het algemeen slechts kleine verschillen tussen de jaren. Het percentage instromers (zowel vanuit havo naar hbo als vanuit vwo naar hbo en wo) dat na het eerste jaar doorgaat met dezelfde studie daalde in genoemde periode licht 24, maar de uitvallers switchten vaker dan vroeger naar een andere studie, zodat het percentage definitieve studiestakers gelijkbleef of zelfs – bij de doorstromers van havo naar hbo – iets daalde. Ook de meest recente cijfers van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2005) laten zien dat de ongediplomeerde uitval na het eerste jaar uit het hbo en wo van cohort 2002 lager is dan van eerdere jaren. In deze cijfers is echter geen onderscheid gemaakt naar vooropleiding, dus ook ‘oudestijlers’ en mbo-gediplomeerden zijn hierin meegeteld. Beide indicatoren van studievoortgang zijn in de ETF ook zo veel mogelijk naar profielen onderscheiden. De studenten met een n&g-profiel behalen het vaakst de prestatienorm, degenen met een e&m-profiel het minst vaak; in het wo bedroeg dit verschil in 2003 bijna 10% (82 versus 73%). Parallel hieraan gaan de leerlingen met een e&m-profiel volgens de ETF het minst vaak door met dezelfde studie en de leerlingen met een n&g-profiel het vaakst. Dat geldt zowel voor de havo’ers in het hbo (in 2003 66% e&m’ers versus 73% n&g’ers) als voor de vwo’ers in het wo (in 2003 74% e&m’ers versus 80% n&g’ers; ook 80% van de n&t’ers zette de studie voort). Voor de vwo’ers in het hbo ligt het echter precies omgekeerd: 82% van de e&m’ers en 77% van de n&g’ers gingen in 2003 na het eerste jaar door met dezelfde studie.25 Deze verschillen in studievoortgang naar profiel hangen overigens waarschijnlijk ook samen met de studiekeuze van de desbetreffende leerlingen. Populatiecijfers over studievoortgang binnen sectoren naar profiel zijn echter helaas niet voorhanden.

2.7

Conclusies Dit hoofdstuk bevat een overzicht van de kwantitatieve effecten van de invoering van de profielen in havo en vwo. Aan de hand van de beschikbare populatiegegevens is een beeld geschetst van het intern en extern rendement van de beide schooltypen en de doorstroom naar het hoger onderwijs sinds 1998. De achterliggende vragen, zoals geformuleerd door de Onderwijsraad bij de aanbesteding van het onderhavige onderzoek, hebben betrekking op mogelijke veranderingen in het niveau van havo en vwo en op de doorstroming en aansluiting van vo naar ho. Samengevat is het kwantitatieve beeld als volgt. • Sinds 1998 gaan er meer leerlingen naar het havo en vooral naar het vwo en zij behalen in kortere tijd een diploma. Dat wijst er niet op dat deze schooltypen moeilijker zijn geworden sinds de invoering van de tweede fase; een vrees die door de Onderwijsraad was uitgesproken. Het keuzepercentage voor de twee natuurprofielen tezamen wijst niet op een afname van de keuze voor bèta.

24 Volgens het schoolverlatersonderzoek RUBS gaat juist een iets hoger percentage havo- en vwo-gediplomeerden nieuwe stijl dan oude stijl na het eerste jaar door met dezelfde studie (De Vries & Van der Velden, 2005). Het gesignaleerde verschil kan vermoedelijk als volgt worden verklaard: de RUBS-cijfers betreffen een steekproef, zijn recenter van aard en verzameld bij de studenten zelf. 25 Ook hier verschillen de conclusies van ETF en RUBS. Volgens laatstgenoemd onderzoek zetten de vwo’ers met een n&t-profiel het vaakst dezelfde studie voort, zowel in hbo als in wo.

138


• De invoering van de profielen heeft tijdelijk geleid tot een lagere doorstroom vanuit het vmbo naar het havo dan voorheen; inmiddels lijkt er sprake van herstel van deze doorstroom. • Sinds de invoering van de profielen is de rechtstreekse doorstroom van havoleerlingen naar het hbo en van vwo-leerlingen naar het wo gegroeid; het extern rendement is dus over het geheel genomen verbeterd. Dat geldt echter niet vanuit elk profiel in gelijke mate. Vooral leerlingen met een c&m-profiel – voor het overgrote deel van het vrouwelijk geslacht – maken relatief weinig gebruik van de ‘koninklijke weg’; op het vwo is hun doorstroom naar het wo in 2004 vergelijkbaar met die van de vwo-leerlingen in 1998 in het algemeen (59%). • Volgens het Tweede Fase Adviespunt (2005a) is de keuze voor sectoren niet beïnvloed door de invoering van de profielen. Er is echter wel sprake van verschuivingen in de instroom sinds 1998 – onder andere is de belangstelling voor de technieksector afgenomen – al is dat niet per definitie een gevolg van de profielen. • Veel, maar zeker niet alle leerlingen kiezen een studiesector die gerelateerd is aan hun profiel. Havo-leerlingen met een c&m-profiel kiezen het minst vaak profielgerelateerd. Omgekeerd blijkt in de meeste studiesectoren sprake van een ‘tamelijk homogene’ profielherkomst van de instromers, ofschoon in de hbosector gezondheidszorg de helft van de studenten een maatschappijprofiel had. • De studievoortgang van leerlingen die zijn doorgestroomd van havo naar hbo en van vwo naar hbo en wo is niet spectaculair veranderd sinds of door de invoering van de profielen. De studievoortgangcijfers verschillen overigens nogal tussen de profielen. Het ontbreekt helaas aan cijfers waarbij de studievoortgang binnen sectoren kan worden gerelateerd aan het profiel. Bovenstaande bevindingen wijzen erop dat de invoering van de vier profielen in veel opzichten tot verbetering heeft geleid; met name als het gaat om intern en extern rendement. Er zijn echter ook twijfels. De vier profielen moeten eraan bijdragen dat leerlingen een duidelijke keuze voor vervolgonderwijs kunnen maken (zie hoofdstuk 1). Dat blijkt voor een aantal leerlingen, in het bijzonder voor degenen met een c&m-profiel, niet altijd eenvoudig; zowel in termen van sector als van niveau. Ook de afnemende instroom in de harde bètastudies baart zorgen. In het volgende hoofdstuk wordt hierop nader ingegaan.


139

3

Onderzoeksreview naar effecten van de profielen

3.1

Inleiding Er zijn in de afgelopen jaren diverse onderzoeken uitgevoerd in en naar de tweede fase, die direct of indirect relevant zijn voor de onderhavige studie en daarmee een aanvulling vormen op de populatiecijfers uit het voorgaande hoofdstuk. Zij zijn onder te verdelen in een drietal thema’s die overigens soms wel enige overlap kennen: de keuze voor bèta in vo en ho; de aansluiting vo-ho volgens studenten en opleiders; en de herkenbaarheid van profielen en schooltypen. In dit hoofdstuk vatten we de belangrijkste bevindingen van deze onderzoeken samen.

3.2

De keuze voor bèta in vo en ho Het overheidsstreven – in navolging van de Lissabon-doelstellingen van de EU (Europese Unie) – om enerzijds de deelname aan bètastudies te bevorderen en anderzijds de tekorten aan hoger opgeleid bètapersoneel op de arbeidsmarkt te verminderen, heeft de laatste jaren geleid tot grote onderzoeksaandacht voor de ontwikkelingen in de bètakeuze in vo en ho. In deze paragraaf worden de belangrijkste resultaten hiervan samengevat. Daarbij is vooral geput uit onderzoekspublicaties van het ROA (Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, 2005, 2006), van Van Langen (2005) en van Van Langen en Vierke (in voorbereiding). Voortgezet onderwijs In het voorgaande hoofdstuk bleek dat volgens de auteurs van de ETF de invoering van de profielen niet heeft geleid tot een afname van de keuze voor bèta in het havo en het vwo. Deze conclusie was gebaseerd op het percentage leerlingen met een natuurprofiel, dat wil zeggen n&g of n&t. Het ROA (2005) nuanceert deze stelling echter, door onderscheid te maken tussen de twee natuurprofielen afzonderlijk.26 In deze ROA-studie zijn de ‘oude’ vakkenpakketten van een grote groep havo- en vwo-leerlingen uit de zogenoemde VO-monitor, die examen hebben gedaan in 1996-1997, vertaald naar de vier huidige profielen. Vervolgens is de verdeling van deze leerlingen over de profielen vergeleken met de verdeling van een tweede groep leerlingen uit de VO-monitor, die examen hebben gedaan in 2001-2002. Op deze manier kon een vergelijking worden gemaakt tussen de percentages leerlingen per (virtueel) profiel voor en na de invoering van de tweede fase. Daaruit bleek dat er vooral binnen het vwo aanzienlijke verschuivingen zijn opgetreden. In het bijzonder is het percentage leerlingen dat voor een n&t-profiel kiest fors afgenomen, ten gunste van het n&g-profiel. De afname bleek zich nog veel sterker bij meisjes dan bij jongens te hebben voorgedaan.

26 Over een eerdere variant van deze poging is al in 1999 gepubliceerd (Van der Velden & Wolbers, 1999).

140


De wijze waarop in de ROA-studie de oude pakketten zijn vertaald in de profielen, krijgt nogal wat kritiek.27 De bovenstaande conclusie sluit echter wel aan bij Van Langen (2005) en Van Langen & Vierke (in voorbereiding), die aan de hand van analyses op een omvangrijk bestand van havo- en vwo-leerlingen constateerden dat de invoering van twee natuurprofielen een vermindering van de keuze voor exacte vakken van (met name) meisjes in de hand heeft gewerkt. Zij zijn namelijk sterk geneigd om voor het lichtere exacte profiel n&g te kiezen, ook als hun prestaties in de exacte vakken een n&t-profielkeuze zouden rechtvaardigen. Hoger onderwijs In hoofdstuk 2 van dit rapport is tevens melding gemaakt van een afnemende belangstelling voor de bètatechnische studies, al wordt deze in de ETF niet goed zichtbaar doordat de instroom in zachte en die in harde bètastudies samen zijn genomen. In dat verband is het relevant dat in de eerder genoemde ROA-studie (2005) ook is vastgesteld dat de keuze voor een technische studie tegenwoordig sterker wordt beïnvloed door het gevolgde vakkenpakket (c.q. het profiel) dan voor de invoering van de tweede fase: leerlingen met een n&t-profiel kiezen nu meer voor een technische studie dan voorheen, leerlingen met een n&g-profiel kiezen juist minder voor een technische studie dan voorheen (zie ook tabel 3). Dat geldt voor zowel havo als vwo, maar omdat vooral in het vwo minder leerlingen (meisjes) een n&t-profiel en meer leerlingen een n&g-profiel kiezen dan voorheen, verklaart dit volgens het ROA mede de afgenomen belangstelling van vwoleerlingen (meisjes) voor bètatechnische studies. Het voorgaande onderstreept dat de twee natuurprofielen niet over één kam kunnen worden geschoren. Aanvankelijk was het zelfs de bedoeling dat alleen het n&t-profiel rechtstreeks zou voorbereiden op een bètatechnische studie. Onder invloed van de tekorten in het onderwijs en op de arbeidsmarkt is dit bijgesteld; inmiddels krijgen ook studenten met het n&g-profiel rechtstreeks toegang tot de meeste bètastudies.28 De vraag is echter of de aansluiting vo-ho voor deze laatste groep wel zo goed verloopt, aangezien zij de exacte vakken in principe op een lager niveau (deelvakken) hebben afgesloten dan studenten met een n&t-profiel.29 Zoals reeds gemeld in hoofdstuk 2, zijn er geen populatiegegevens beschikbaar over de studievoortgang van studenten binnen sectoren naar profiel. Echter, door lokale instellingen is er wel het een en ander onderzocht. Daarbij kwam meermalen naar voren dat studenten in de bètatechnische sectoren met een n&g-profiel minder presteren en meer uitvallen dan studenten met een n&t-profiel.30 Overigens wordt hierboven ook een ander punt impliciet aangestipt: het feit dat de instellingen voor hoger onderwijs vaker instroomeisen stellen voor de bètatechnische studies dan voor de overige studies. Zoals ook in het recente ontwerp-advies van de Profielcommissies (2006) wordt gesteld, betekent dat in feite dat de vier profielen geen gelijkwaardige uitstroomrichtingen zijn; voor de bètastudierichtingen dient de tweede fase om een kennisbasis te creëren, voor de alfa- en gammarichtingen gaat het veeleer om algemene vorming. In de volgende paragrafen zal dat verschil overigens ook zichtbaar worden in de typische aansluitingsproblemen van studenten in de bètatechnische sectoren.

27 Centrale Financiën Instellingen, p. 50. 28 Overigens blijkt dat van de gediplomeerden met een n&g-profiel ruim 20% inderdaad een harde bètastudie kiest, terwijl dat voor ongeveer twee derde van alle gediplomeerden met een n&t-profiel geldt (Inspectie van het Onderwijs, 2005). 29 Van Langen, 2005. 30 Veugelers, de Jong & Schellings, 2004; zie ook de volgende paragraaf.


141

3.3

Aansluiting vo-ho volgens studenten en opleiders Er is in de afgelopen jaren herhaaldelijk onderzoek gedaan onder havo- en vwo-abituriënten en hun opleiders naar hun ervaringen met de tweede fase. Vooral is daarbij het oordeel over de aansluiting tussen vo en ho onderzocht, aangezien een verbeterde aansluiting een expliciet geformuleerd doel van de onderwijsvernieuwing was.31 Deze paragraaf geeft een overzicht van de onderzoeksresultaten, aan de hand van de instroommonitoren voor hbo en wo van het onderwijsadviesbureau IOWO (Warps & Kerstens, 2005), de ROA-schoolverlatersstudie van De Vries & Van der Velden (2005) en het onderzoek onder opleiders in het hoger onderwijs door het Tweede Fase Adviespunt (2005b). Oordeel studenten Op basis van het schoolverlatersonderzoek constateren De Vries & Van der Velden (2005) dat havo- en vwo-gediplomeerden uit de tweede fase aanzienlijk positiever oordelen over de aansluiting vo-ho dan de ‘oudestijlers’. Vooral bij de havo’ers is het verschil groot: vóór de tweede fase beoordeelt 24% van de havo’ers de aansluiting met het hbo als goed, daarna stijgt het naar 38%. Dat is en blijft echter wel een lager percentage dan bij de andere groepen: 54% van de vwo’ers nieuwe stijl die doorstromen naar het hbo beoordeelt de aansluiting als goed en 44% van de vwo’ers nieuwe stijl die doorstromen naar wo beoordeelt de aansluiting als goed. Onder de ‘nieuwestijlers’ is de tevredenheid groot voor leerlingen uit alle profielen, maar er zijn ook wel verschillen. Multivariate analyses wijzen echter uit dat deze verschillen samenhangen met andere factoren zoals sekse en de hoogte van het eindexamencijfer. Uit de jaarlijkse grootschalige metingen bij eerstejaars wo-studenten die rechtstreeks afkomstig zijn uit het vwo blijkt eveneens, dat de vwo’ers uit de tweede fase tevredener zijn over de aansluiting op het wo met betrekking tot de meeste vaardigheden dan de ‘oudestijlers’.32 Alleen wanneer het gaat om de aansluiting van de vakinhoud geldt het omgekeerde. Op grond van de resultaten van multivariate analyses kan vervolgens worden geconcludeerd dat deze verschillen ook daadwerkelijk samenhangen met de oude versus nieuwe stijl vwo, en niet verklaard kunnen worden uit andere factoren. De onvrede onder de vwo’ers nieuwe stijl over de vakinhoudelijke aansluiting in het wo was in de eerste jaren vooral in de sectoren natuur en techniek alarmerend hoog, en is met name in de laatstgenoemde sector nog steeds een probleem. Tevens is onderzocht wat het oordeel van de vwo’ers is over de aansluiting van specifieke vwo-vakken in het wo. Daarbij blijkt dat de onvrede het grootst is ten aanzien van de vwo-vakken Engels en wiskunde. De onvrede over Engels geldt in vrijwel alle sectoren en onder alle studenten van alle profielen. De onvrede over wiskunde is het grootst in de sectoren techniek (liefst 41% van de respondenten daar is ontevreden), economie, gedrag & maatschappij en natuur, en het grootst onder de studenten met een n&t-profiel of een combinatie n&t en n&g. De sinds 2003-2004 eveneens jaarlijks uitgevoerde Instroommonitor van het IOWO in het hbo geldt alle instromers; dus zowel havo- en vwo-leerlingen oude en nieuwe stijl als mbo-leerlingen.33 Uit de monitor blijkt dat de hbo’ers over het algemeen niet bijster

31 De aansluiting tussen vo en ho wordt in sommige van de genoemde rapportages heel ruim opgevat (bijvoorbeeld beoordeling van de profielen studiekeuzebegeleiding en van de begeleiding in het eerste studiejaar). In dit hoofdstuk is een beperktere benadering gekozen, waarbij het zwaartepunt ligt bij het oordeel over de (on)toereikendheid van de opgedane kennis en vaardigheden in het vo. 32 Warps & Kerstens, 2005. 33 Warps & Kerstens, 2005.

142


t evreden zijn over de aansluiting met betrekking tot diverse vaardigheden, al zijn de vwo-gediplomeerden onder hen meer tevreden dan havo- en mbo-gediplomeerden en geldt de onvrede sterker voor zaken als reflecteren en het bijhouden van een portfolio dan voor zelfstandig werken en ict-vaardigheden (informatie- en communicatietechnologie). Voor de havo-gediplomeerden nieuwe stijl onder de hbo-eerstejaars geldt dat tevredenheid over de aansluiting in het algemeen nauwelijks samenhangt met hun profiel, maar binnen sectoren is dat wel het geval. In de sector gezondheid vinden degenen met een maatschappijprofiel – een omvangrijke groep, zie ook hoofdstuk 2 – de vakinhoudelijke aansluiting bijvoorbeeld onder de maat. In de sector techniek is iedereen tamelijk ontevreden over de vakinhoudelijke aansluiting, maar de havo-gediplomeerden met een n&t-profiel zijn minder ontevreden dan de anderen. Vergelijkbaar met de situatie in het wo zijn ook in het hbo de eerstejaars het minst tevreden over de aansluiting wat betreft de vakken wiskunde en Engels. Studenten in de sector techniek (31%) en havo-gediplomeerden met een n&t-profiel (26%) zijn het vaakst ontevreden over de wiskunde-aansluiting. Oordeel opleiders Het Tweede Fase Adviespunt (2005b) heeft onderzocht wat de mening van de opleiders in het hoger onderwijs is over de kennis, inzichten, vaardigheden en tekortkomingen van de ‘nieuwestijlers’ in vergelijking tot de ‘oudestijlers’. Uit het onderzoek blijkt dat de opleiders tamelijk negatief oordelen over de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden van de studenten uit de tweede fase in vergelijking tot hun voorgangers. Zowel in het hbo als in het wo is het oordeel over het kennisniveau het meest somber in de sector techniek. Over de algemene vaardigheden is men doorgaans positiever; in het bijzonder inzake aspecten als computer- en communicatieve vaardigheden. Over taal- en rekenvaardigheden, nauwkeurigheid en analytische vaardigheden is men echter weer minder positief. Opvallend is dat vooral de opleiders in de bètasectoren (techniek, natuur en landbouw) zeer ontevreden zijn over de rekenvaardigheid van de ‘nieuwestijlers’. Nader onderzoek wees overigens uit dat deze onvrede deels betrekking heeft op basisvaardigheden die tot het programma van de onderbouw van havo en vwo behoren.34 Ook hebben de opleiders een inschatting gegeven van het aandeel eerstejaarsstudenten dat onvoldoende bagage heeft om de opleiding binnen een redelijke termijn met succes te voltooien. In dit opzicht blijken er forse verschillen per sector te bestaan. In het hbo verwachten vooral de opleiders in de sectoren economie en techniek veel problemen; het gaat dan vooral om de studenten met een c&m- respectievelijk een n&g-profiel. In het wo is het pessimisme vooral hoog in de sectoren taal & cultuur, techniek (vooral voor studenten met een n&g-profiel) en recht.

3.4

Herkenbaarheid van profielen en schooltypen Het derde thema in dit hoofdstuk betreft de herkenbaarheid van de vier profielen en de twee schooltypen uit de tweede fase. Voor een overzicht van de onderzoeksbevindingen op dit terrein is opnieuw geput uit de ETF (Tweede Fase Adviespunt, 2005a) en daarnaast uit rapporten van de Inspectie van het Onderwijs (2003) en van Veugelers, De Jong & Schellings (2004).

34 Daarnaast is er naar aanleiding van een Cito-onderzoek recentelijk ook commotie ontstaan over de lage rekenvaardigheden van instromende pabo-studenten, deels overigens afkomstig uit het mbo (Straetmans & Eggen, 2005).


143

Profielen Veugelers, De Jong & Schellings (2004) geven een samenvatting van een reeks onderzoeken naar de overwegingen van havo- en vwo-leerlingen bij de profielkeuze. Daaruit blijkt dat vooral leerlingen met een c&m-profiel weinig op de hoogte zijn van hun carrière- en baanmogelijkheden. Leerlingen met een natuurprofiel weten over het algemeen het beste wat hun verdere studie- en beroepsmogelijkheden zijn; leerlingen met een n&t-profiel vinden de profielkeuze het gemakkelijkst te maken. Voorts blijken de leerlingen redelijk tevreden over de breedte van de opleidingen, ook al gaat dat ten koste van hun verdieping. Wel klagen leerlingen in alle profielen over het gebrek aan samenhang in de onderwijsprogramma’s van de verschillende profielvakken. De Onderwijsinspectie (2003) maakte eveneens gewag van onvrede over het gebrek aan afstemming en samenhang binnen de profielen. Die vaststelling heeft indertijd geleid tot de instelling van profielcommissies, die inmiddels al het nodige werk hebben verricht (2005, 2006). Tegelijkertijd stelde de Inspectie ook vast dat de profielen in het algemeen hebben geresulteerd in een tijdiger bewustwording van leerlingen van hun aanleg en mogelijkheden.35 Ook het Tweede Fase Adviespunt (2005a) kwam in de ETF tot soortgelijke conclusies; deels refererend aan het Inspectierapport van 2003, deels op basis van eigen onderzoek onder scholen. Aanvullend presenteerde het Adviespunt ook onderzoeksresultaten over de herkenbaarheid van de profielen bij de opleiders in het hoger onderwijs. Met name blijken bij deze groep problemen te bestaan in relatie tot de natuurprofielen. De opleiders in het hoger onderwijs beoordeelden de instromers met een natuurprofiel als veel gedifferentieerder wat betreft het gevolgde programma dan tevoren was verwacht. Als gevolg daarvan moest de instroomnorm worden verlaagd, terwijl een ander deel van de instromers daarmee eigenlijk een te hoog beginniveau bezat. Schooltypen In het voornoemde Inspectierapport (2003) is tevens aandacht besteed aan het streven naar een sterkere eigen identiteit van het havo naast het vwo. De bedoeling was namelijk aanvankelijk om in het havo meer accent te leggen op praktische toepasbaarheid, minder complexe leerinhoud en het aanwenden van productieve vaardigheden in minder complexe en meer voorgestructureerde situaties. De Inspectie constateerde in 2003 dat dit plan feitelijk is mislukt. In de praktijk blijkt het verschil tussen beide schooltypen voor de meeste vakken vooral te definiëren als een niveauverschil. Daarnaast geven scholen aan dat havo- en vwo-leerlingen vrijwel gelijk worden benaderd, ofschoon over het algemeen op het havo een strakker pedagogisch-didactische regime wordt gevoerd, de leerstof in kleinere porties wordt gepresenteerd en vaker cijfers worden gegeven om de motivatie te verhogen.

35 Niettemin constateerde Van Langen (2005) dat de keuze voor een natuurprofiel ook nog steeds significant wordt beïnvloed door ascriptieve kenmerken als sociaal milieu en sekse.

144


3.5

Conclusies In het voorgaande hoofdstuk werd geconstateerd dat de tweede fase in veel opzichten een verbetering is gebleken. Ook uit de literatuurstudie die in dit hoofdstuk is beschreven, komt een aantal positieve effecten naar voren, die vooral twee aspecten betreffen: enerzijds een gunstig oordeel van studenten en opleiders over de algemene aansluiting vo-ho en over de beheersing van algemene vaardigheden sinds de invoering van de tweede fase, anderzijds een tijdiger bewustwording van havo- en vwo-leerlingen van hun aanleg en mogelijkheden ten aanzien van vervolgonderwijs. Tegelijkertijd komen in dit hoofdstuk ook enkele minder positieve effecten naar voren. De belangrijkste daarvan is dat de ontwikkeling van twee natuurprofielen heeft geleid tot aanzienlijke problemen in de herkenbaarheid en in de aansluiting met hoger onderwijs; deels overigens veroorzaakt doordat het n&g-profiel eerst niet en later wel toegang verschafte tot de bètatechnische studies. Mede gezien het feit dat het prestatieniveau van leerlingen met een n&g-profiel in vergelijking tot dat van leerlingen met een n&tprofiel in leerjaar 3 van havo en vwo nog veel overlap vertoont, was er iets voor te zeggen geweest slechts één natuurprofiel te ontwikkelen. Andere minder gunstige effecten zijn: • ook bij studenten met een maatschappijprofiel en hun opleiders is hier en daar sprake van onvrede over de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden bij de overgang naar hoger onderwijs; • het onderwijsinhoudelijke gebrek aan eigen identiteit van het havo, dat weliswaar blijkbaar niet heeft geleid tot directe verlaging van het intern en extern rendement (zie hoofdstuk 2), maar mogelijkerwijs wel de grotere onvrede van havisten in vergelijking tot vwo’ers over de aansluiting met het ho verklaart; • de verschillende functies die de maatschappijprofielen (algemene vorming) versus de natuurprofielen (kennisbasis) voor het hoger onderwijs blijken te hebben (zoals af te leiden uit de instroomeisen), hetgeen erop neerkomt dat de profielen in het hoger onderwijs niet dezelfde waarde hebben; en • de opnieuw gesignaleerde twijfels – zie ook hoofdstuk 2 – over de herkenbaarheid en aansluiting met het hoger onderwijs van het c&m-profiel. Overigens valt in het voorafgaande ook een seksespecifieke component te ontdekken, die wellicht meer aandacht verdient; zowel de gesignaleerde problemen rondom de natuurprofielen als rond het c&m-profiel lijken de meisjes in havo en vwo sterker te (be) treffen dan de jongens.


145

4

Effecten op de eindexamenresultaten

4.1

Inleiding Ten behoeve van het onderhavige onderzoek zijn secundaire analyses uitgevoerd op de ERR-bestanden, die de jaarlijkse examenresultaten bevatten van de gehele populatie van eindexamenkandidaten in havo en vwo in Nederland. Met de analyses is antwoord gezocht op de vraag of er op grond van deze examenresultaten aanwijzingen zijn dat het niveau van het havo en vwo veranderd is onder invloed van de invoering van de profielen. In hoofdstuk 2 is al gebleken dat sinds 1998 meer leerlingen naar havo en vwo gaan en daar in kortere tijd een diploma behalen dan voorheen. Dat wijst niet op een verhoogde moeilijkheidsgraad van deze schooltypen. In dit hoofdstuk gaan we niettemin, met behulp van de ERR-bestanden, twee zaken na die toch op een zekere niveauverandering zouden kunnen duiden: ontwikkelingen in de deelname aan vakken (inclusief deelname aan bepaalde vakkencombinaties) en ontwikkelingen in de examencijfers. In de twee volgende paragrafen worden de resultaten hiervan gepresenteerd. Vooraf tekenen we aan dat in dit hoofdstuk alleen examengegevens van geslaagde leerlingen zijn opgenomen. Dat maakt de vergelijking tussen oude- en nieuwestijlers immers het meest zuiver; al deze leerlingen hebben voldaan aan het gevraagde minimumniveau voor havo en vwo en kunnen instromen in het hoger onderwijs.

4.2

Ontwikkelingen in deelname 4.2.1

Deelname per vak

Tabellen 4 en 5 bevatten de percentages (geslaagde) leerlingen, naar sekse en totaal, die in 1998 (schooljaar 1997-1998) en in 2005 (schooljaar 2004-2005) eindexamen hebben gedaan in een aantal kernvakken in respectievelijk havo en vwo. In het eerste jaar deden alle leerlingen nog een eindexamen oude stijl, in het laatste jaar is de tweede fase al weer geruime tijd van kracht. De tussenliggende jaren zijn uit de tabel weggelaten, omdat er geen sprake is van grote verschillen (dat wil zeggen de keuzepercentages van de oudestijlers van na 1998 zijn vergelijkbaar met die van 1998; de keuzepercentages van de nieuwestijlers van vóór 2005 zijn vergelijkbaar met die van 2005). In de tabellen is voor het examenjaar 2005 soms onderscheid gemaakt naar deelname aan het deelvak (bijvoorbeeld Frans 1) en deelname aan het hele vak (Frans 1,2); voor 1998 zijn per definitie alle vakken hele vakken en is de aanduiding ‘1,2’ dus eigenlijk overbodig. Of de leerlingen eindexamen hebben gedaan in een vak, is uit de ERR-bestanden afgeleid uit het feit dat zij een diplomacijfer voor het desbetreffende vak hebben.

146


Tabel 4: Deelnemers per vak op het havo in 1998 en 2005, naar sekse en totaal (percentages en totalen van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) 1998

2005

Jongens

Meisjes

100 97,6

100 97,2

100 97,4

11,4

33,8

23,7

29,5 27,2 25,8

42,9 34,8 31,7

36,9 31,4 29,1

54,8

65,5

60,7

41,6

14,7

26,8

46,1 33,5 30,0

13,7 23,2 48,4

28,3 27,8 40,2

57,9

45,8

15.744

19.263

Nederlands Engels Frans 1 Frans 1,2 Duits 1 Duits 1,2 Geschiedenis Aardrijkskunde Wiskunde A 1 Wiskunde A 1,2 Wiskunde B 1 Wiskunde B 1,2 Natuurkunde 1 Natuurkunde 1,2 Scheikunde Biologie Economie 1 Economie 1,2 N

Totaal

Jongens

Meisjes

Totaal

51,3

100 100 19,9 6,8 63,3 13,5 62,4 55,4 10,5 49,8 16,1 23,7 15,3 23,6 38,5 30,3 23,1 51,8

100 100 16,4 29,4 30,2 34,8 81,5 41,7 47,7 32,7 16,8 2,9 16,5 2,3 18,9 44,2 56,4 31,0

100 100 18,0 18,9 45,5 24,9 72,7 48,0 30,5 40,7 16,5 12,5 15,9 12,2 28,0 37,7 41,0 40,6

35.007

17.369

20.122

37.491

Bron: ERR, IB-groep (februari 2007)

Tabel 4 demonstreert duidelijk hoe onder invloed van de tweede fase de vakkendeel name op het havo fors is veranderd. Ten eerste is door de invoering van deelvakken de deelname aan de hele vakken afgenomen tussen 1998 en 2005.36 Dat geldt voor alle hele vakken waarvoor ook deelvakken zijn ingevoerd, maar de afname is relatief sterker voor de exacte vakken dan voor de moderne vreemde talen en economie. Bovendien heeft de invoering van deelvakken bij de moderne vreemde talen en economie geleid tot een veel groter percentage leerlingen dat überhaupt in aanraking komt met deze vakken (dat wil zeggen deelname aan deelvak plus hele vak in 2005 is groter dan deelname aan vak in 1998). Bij wiskunde B en natuurkunde is dat echter veel minder het geval: het percentage deelnemers aan deze vakken was in 1998 ongeveer gelijk aan dat van 2005 voor deelvak en hele vak tezamen. Verder blijkt dat de deelname van de meisjes veel sterker is verschoven van exact heel vak naar exact deelvak dan bij de jongens. Ten slotte valt in tabel 4 de sterke toename van het deelnamepercentage voor aardrijkskunde en vooral voor geschiedenis op; voornamelijk een gevolg van de verplichtingen in de maatschappijprofielen (in e&m: geschiedenis en aardrijkskunde; in c&m: geschiedenis). In grote lijnen zijn de trends voor het vwo ongeveer gelijk aan wat hiervoor is gesignaleerd met betrekking tot het havo, zoals tabel 5 laat zien. Afwijkend is dat in de tweede fase op het vwo, anders dan op het havo, ook een deelvak scheikunde is ingevoerd. Bij 36 De inhoud van de hele vakken is bij de invoering van de tweede fase overigens niet altijd gelijk gebleven, waardoor deze vergelijking enigszins mank gaat. Zie ook paragraaf 4.3.


147

dit vak treden nu ongeveer dezelfde verschuivingen op als voor wiskunde B en natuurkunde, en ook de sekseverschillen zijn vergelijkbaar. Dat geldt veel minder voor biologie, dat op het vwo eveneens een deelvak-variant kent, maar waar het deelnamepercentage aan het hele vak slechts licht is gedaald.

Tabel 5: Deelnemers per vak op het vwo in 1998 en 2005, naar sekse en totaal (percentages en totalen van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) 1998 Jongens

Meisjes

100 98,8

100 98,6

100 98,7

19,1

48,1

33,9

35,7 43,0 31,9

50,1 51,0 35,8

43,0 47,1 33,9

63,3

68,2

65,8

56,2

29,4

42,5

62,0

33,2

47,3

47,1

34,6

40,7

36,6

47,7

42,3

58,8

45,8

13.387

14.072

Nederlands Engels Frans 1 Frans 1,2 Duits 1 Duits 1,2 Geschiedenis Aardrijkskunde Wiskunde A 1 Wiskunde A 1,2 Wiskunde B 1 Wiskunde B 1,2 Natuurkunde 1 Natuurkunde 1,2 Scheikunde 1 Scheikunde 1,2 Biologie 1 Biologie 1,2 Economie 1 Economie 1,2 N

2005 Totaal

Jongens

Meisjes

Totaal

52,2

100 100 91,0 8,7 89,8 10,0 49,3 45,2 5,2 38,5 23,7 33,1 22,8 32,1 19,7 34,1 14,8 35,4 19,4 44,3

100 100 63,5 36,8 68,4 31,9 63,6 40,7 26,8 33,1 32,5 7,9 32,6 6,2 28,5 10,3 21,3 39,8 18,8 31,0

100 100 76,2 23,9 78,2 21,8 57,0 42,7 16,8 35,6 28,4 19,5 28,1 18,1 24,5 21,2 18,3 37,8 19,1 37,1

27.459

13.304

15.554

28.858


4.2.2 Deelname aan combinaties van vakken In deze paragraaf wordt getracht om, naast de deelname per vak, ook de deelname aan bepaalde combinaties van vakken te analyseren. Als eerste worden de ontwikkelingen in de bètadeelname onder de loep genomen. In hoofdstuk 3 is reeds de discussie aangeroerd over de al dan niet afgenomen belangstelling voor bèta sinds de invoering van de profielen. De auteurs van de ETF (2005) stellen dat de bètakeuze in havo en vwo nauwelijks is afgenomen, doordat na de invoering van de tweede fase het percentage leerlingen met een natuurprofiel ongeveer gelijk was aan het percentage oudestijlers met exacte vakken in het pakket. Het ROA (2005) heeft echter aangetoond dat het percentage leerlingen met een n&t-profiel wel sterk is afgenomen, ten gunste van het n&g-profiel. De wijze waarop in de ROA-studie de oude vakkenpakketten werden ingedeeld in profielen kreeg echter nogal wat kritiek, met name door de rol die het vak biologie hierbij speelde.

148


In tabel 6 is een andere manier gehanteerd om de bètakeuze voor en na de invoering van de tweede fase te vergelijken. In deze tabel is voor 1998 en 2005 het percentage leerlingen weergegeven dat het zwaarste bètapakket heeft gekozen en daarmee de maximale voorbereiding voor een bètatechnische studie heeft gevolgd.37 In 1998 kwam dit neer op de keuze voor een vakkenpakket waarin zowel natuurkunde, scheikunde als wiskunde B zijn opgenomen; in 2005 is het n&t-profiel het zwaarste bètapakket. In de tabel zijn uiteraard ook de leerlingen opgenomen met een combinatie n&t en n&g in 2005.

Tabel 6: Leerlingen met een maximaal bètapakket in 1998 en 2005, naar sekse en totaal (percentages van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) 1998: pakket met 3 exacte vakken Jongens Havo Vwo

23,1 37,4

Meisjes 7,0 18,6

Totaal 14,2 27,8

2005: n&t-profiel Jongens 22,3 29,2

Meisjes

Totaal

1,9 5,1

11,4 16,2

Bron: ERR, IB-groep (februari 2007) (Voor N (100%): zie tabel 4 en 5)

Als op deze manier naar de bètakeuze wordt gekeken, is de afname van de bètabelangstelling door de invoering van de tweede fase wel degelijk aanzienlijk; vooral onder meisjes en relatief sterker op het vwo dan op het havo, hetgeen overeenkomt met de bevindingen van het ROA (2005). Vervolgens is door ons toch weer een poging ondernomen om de vakkenpakketten van de oudestijlers in te delen in de vier profielen, om zo een vergelijking te kunnen trekken tussen de profielverhoudingen voor en na de invoering van de tweede fase. Deze poging presenteren we hier met de nodige voorzichtigheid. Het staat inmiddels wel vast dat het vertalen van de oude vakkenpakketten naar de huidige profielen altijd op problemen en bezwaren zal stuiten.38 Enerzijds komt dat door de grote veranderingen in vakinhouden en in het aantal verplichte vakken en door de invoering van deelvakken na 1998. Anderzijds heeft de grote vrijheid in vakkenkeuze vóór 1998 geleid tot honderden pakketvarianten die soms zeer onlogische combinaties van vakken betreffen. Het is erg lastig deze terug te vertalen naar de vier profielen. Besloten is om dit keer niet te proberen de vakkenpakketten op inhoudelijke gronden in te delen, maar met het gebruik van statistische discriminant-analyse een neutralere benadering te kiezen. Startpunt voor onze werkwijze zijn de ERR-gegevens van het examenjaar 2003. Van de eindexamenkandidaten (nieuwe stijl) in dat jaar zijn zowel hun profielkeuze als hun afzonderlijke eindexamenvakken bekend. In het bestand zijn nieuwe variabelen voor alle kernvakken39 aangemaakt, waarop voor alle leerlingen een score van 0 (niet in pakket) of 1 (wel in pakket) is toegekend. Vervolgens is met behulp van een discriminantanalyse voor havo en vwo afzonderlijk nagegaan op grond van welke van deze dichotome variabelen de vier profielgroepen het best onderscheiden kunnen worden. Het resultaat bestaat uit een discriminantfunctie voor elk profiel, opgebouwd uit een constante en een coëfficiënt per dichotome variabele (zie ook bijlage 1 van dit rapport). De discriminant37 Van Langen, 2005. 38 Tweede Fase Adviespunt, 2005; Profielcommissies, 2006. 39 Uitsluitend de hele vakken die ook voorkomen in tabel 4 en 5.


149

functies zijn zodanig geconstrueerd dat zo vaak mogelijk correct voorspeld wordt tot welke profielgroep een leerling behoort, gegeven de vakken in zijn of haar pakket. De leerling wordt ingedeeld in het profiel waarvan de waarde van de functie het grootst is van alle vier berekende functies. De classificatieresultaten van deze discriminantanalyse voor de ERR-gegevens van 2003 zijn behoorlijk hoog: op het havo wordt 87% van alle profielen correct voorspeld, op het vwo 90%. Vervolgens zijn met dezelfde discriminantfuncties ook de profielen uit het examenjaar 2005 voorspeld en ook hier is sprake van een hoge fit: 89% op het havo, 90% op het vwo. De discriminantanalyse lijkt dus robuust te zijn en derhalve zijn de functies vervolgens ook toegepast op de vakkenpakketten van 1998. Het resultaat is weergegeven in tabel 7. In deze tabel zijn overigens de leerlingen uit 2005 met een combinatie van c&m en e&m ingedeeld bij het e&m-profiel; de leerlingen met een combinatie van n&g en n&t bij het n&t-profiel. We merken op dat onze vertaling van vakkenpakketten in 1998 naar profielen tot een verdeling leidt die maar weinig overeenkomst vertoont met die van het ROA uit 2005. Uitgaande van tabel 7 zijn de profielverhoudingen tussen 1998 en 2005 behoorlijk verschoven. Op het havo is het totale percentage leerlingen met een e&m-profiel fors toegenomen, ten koste van alle overige profielen, maar het sterkst van n&t. De verschuivingen zijn echter voor jongens en meisjes niet gelijk. Bij de meisjes op het havo is de deelname aan de profielen e&m en n&g ongeveer gelijkgebleven, aan c&m toegenomen en aan n&t afgenomen. Bij de jongens op het havo is de deelname aan n&g ongeveer gelijkgebleven, maar aan e&m enorm toegenomen ten koste van c&m en n&t.

Tabel 7: Leerlingen verdeeld over de vier profielen in 1998 (o.b.v. discriminantfuncties) en in 2005 (feitelijke profielkeuzes), naar sekse en totaal (percentages van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) 1998 Jongens Havo C&m E&m N&g N&t N Vwo C&m E&m N&g N&t N

Meisjes

Totaal

Jongens

Meisjes

Totaal

30,7 18,9 17,0 33,3

44,0 27,2 18,7 10,1

38,0 23,5 18,0 20,5

11,8 49,9 16,0 22,3

52,8 28,4 16,9 1,9

33,8 38,4 16,5 11,4

15.744

19.263

35.007

17.369

20.122

37.491

31,2 21,0 6,8 41,0

41,7 23,1 8,3 26,9

36,6 22,0 7,6 33,8

6,0 40,4 24,4 29,2

32,4 29,0 33,5 5,1

20,2 34,3 29,3 16,2

13.387

14.072

27.459

13.304

15.554

28.858


150

2005


Op het vwo is zowel de deelname aan e&m als die aan n&g sterk gegroeid, ten koste van c&m en n&t. Ook hier verschillen de verschuivingen voor jongens en meisjes fors. Vooral de deelname van de meisjes aan n&g is toegenomen, ten koste van n&t. In veel mindere mate is ook hun deelname aan e&m toegenomen, ten koste van c&m. Bij de jongens is de deelname aan zowel n&g als e&m flink toegenomen, vooral ten koste van c&m en wat minder van n&t. Voor zowel havo als vwo lijkt op basis van tabel 7 de stelling op te gaan dat de sekseverschillen in profielkeuze groter zijn geworden sinds de invoering van de tweede fase. De tabellen daarvoor lieten deze conclusie overigens eveneens toe.

4.3

Ontwikkelingen in examenresultaten 4.3.1

Examenresultaten per vak

Voorafgaand aan de presentatie van de examenresultaten moet opnieuw een kanttekening worden gemaakt. Het vergelijken van deze resultaten van vóór en van na de invoering van de profielen is om diverse redenen een hachelijke zaak. Eén daarvan is dat de inhoud van veel vakken aanzienlijk is veranderd bij de invoering van de tweede fase. 40 Daarnaast is het de vraag of de centrale examens niet zodanig worden gescoord dat jaarlijks ongeveer dezelfde cijferverdeling ontstaat. In dat geval zullen de scores van jaar tot jaar weinig afwijken, maar betekent dat niet dat er geen sprake is van niveauverschillen.

Tabel 8: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) per vak op het havo in 1998 en 2005, naar sekse en totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten 1998 Jongens Nederlands Engels Frans 1,2 Duits 1,2 Geschiedenis Aardrijkskunde Wiskunde A 1,2 Wiskunde B 1,2 Natuurkunde 1,2 Scheikunde Biologie Economie 1,2

62 69 68 65 65 64 70 64 65 66 66 61

Meisjes

2005 Totaal

64 66 65 62 64 60 68 59 62 62 63 57

63 67 65 63 64 62 69 62 65 64 64 59

Jongens

Meisjes

60 65 62 62 63 64 65 66 66 64 66 65

63 61 61 62 63 60 65 66 64 64 63 62

Totaal 62 63 62 62 63 62 65 66 65 64 64 64


40 Zie voor een helder overzicht: Profielcommissies, 2005, bijlage 6.


151

Met bovenstaande bezwaren als belangrijk voorbehoud, zijn in tabel 8 niettemin de gemiddelde cijfers voor het CE (centraal examen)41 per (heel) vak op het havo gepresenteerd voor 1998 en 2005. In de tabel zijn kleinere en grotere verschillen tussen beide peiljaren te zien. De grootste afwijkingen doen zich voor bij wiskunde B en economie (+4) en bij Engels en wiskunde A (-4). Dat brengt in herinnering dat de onvrede onder de hbo-studenten nieuwe stijl ten aanzien van de vakken wiskunde en Engels het grootst was (hoofdstuk 3). Echter, de onvrede bij wiskunde gold in versterkte mate voor de studenten met een n&t-profiel, die wiskunde B gevolgd hebben. Binnen de groep havo-meisjes valt op dat hun gemiddelde CE-score voor wiskunde B liefst 7 punten is gestegen tussen 1998 en 2005. Uit de vorige paragraaf weten we dat slechts een beperkt aandeel meisjes in 2005 deelnam aan dit vak. Hun hogere CE-score doet vermoeden dat dit een select gezelschap is, hoewel tegelijkertijd de vraag rijst waarom dat dan niet ook zichtbaar is bij natuur- en scheikunde.

Tabel 9: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) per vak op het vwo in 1998 en 2005, naar sekse en totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten 1998 jongens Nederlands Engels Frans 1,2 Duits 1,2 Geschiedenis Aardrijkskunde Wiskunde A 1,2 Wiskunde B 1,2 Natuurkunde 1,2 Scheikunde 1,2 Biologie 1,2 Economie 1,2

66 66 65 65 67 67 69 67 66 72 67 67

Meisjes 70 64 65 64 67 64 62 66 63 68 64 62

2005 Totaal 68 65 65 64 67 65 65 67 65 70 66 65

jongens 63 68 68 67 65 63 64 66 71 69 68 65

Meisjes 65 66 66 65 64 62 64 68 68 67 66 62

Totaal 64 67 66 65 65 62 64 66 70 68 67 63


Ook op het vwo (tabel 9 ) zijn enkele afwijkingen tussen beide examenjaren zichtbaar. Het grootst is het verschil bij Nederlands (-4) en bij natuurkunde (+5). Over het algemeen zijn de trends voor jongens en meisjes op het vwo gelijk. Ofschoon ook onder de vwo’ers nieuwe stijl de onvrede over de aansluiting vo-ho het grootst was ten aanzien van de vakken wiskunde en Engels, is dat niet duidelijk terug te zien in de tabel.

4.3.2 Examenresultaten naar vakkencombinaties Volledigheidshalve worden in deze laatste paragraaf ook enkele examenresultaten gedemonstreerd van de leerlingen die in 1998 en 2005 deelnamen aan bepaalde combinaties van vakken, zoals die in de tabellen 6 en 7 (paragraaf 4.2.2) zijn weergegeven.

41 De ERR-bestanden bevatten ook de cijfers die zijn behaald bij de schoolonderzoeken, maar deze zijn vermoedelijk (nog) minder goed te vergelijken over de jaren heen. Overigens is steeds gerekend met het hoogste CE-cijfer dat een leerling voor het desbetreffende vak heeft gehaald. De meeste leerlingen hebben maar één CE-cijfer per vak, behaald bij de eerste kans om examen te doen. Enkele leerlingen hebben echter ook een tweede CE afgelegd.

152


Tabel 10: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) voor de drie exacte vakken van de leerlingen op havo en vwo met het maximale bètapakket in 1998 en 2005, naar sekse en totaal: hele populatie van eindexamenkandidaten 1998: pakket met 3 exacte vakken Jongens Havo Wiskunde B 1,2 Natuurkunde 1,2 Scheikunde 1,2 Vwo Wiskunde B 1,2 Natuurkunde 1,2 Scheikunde 1,2

Meisjes

2005: n&t-profiel

Totaal

Jongens

Meisjes

Totaal

65 69 68

61 65 67

64 68 68

66 66 65

67 64 66

67 66 65

69 70 74

68 67 73

69 69 74

66 71 69

69 69 70

67 71 69


In tabel 10 zijn om te beginnen de gemiddelde examencijfers op de drie exacte vakken weergegeven van de leerlingen met een zogenoemd maximaal bètapakket in beide jaren. We zien dat de cijfers in 2005 soms hoger, soms lager uitpakken dan in 1998; een duidelijke trend levert dat dus niet op. Ook in deze tabel valt overigens wel het veel hogere cijfer in 2005 van de havo-meisjes voor wiskunde B op. Daarnaast scoren de vwo-jongens in dat jaar juist beduidend lager bij scheikunde dan in 1998. In tabel 11 zijn de gemiddelde CE-cijfers voor Nederlands en Engels weergegeven van de leerlingen per profiel. Deze profielindeling is, wat 1998 betreft, opnieuw gebaseerd op de eerder gepresenteerde discriminantanalyse. Het vak Nederlands was in beide examenjaren verplicht; dat gold in 2005 ook voor Engels, maar in 1998 nam eveneens vrijwel iedereen deel aan dit vak. In de tabel zijn hier en daar wel afwijkingen tussen beide jaren zichtbaar, maar deze zijn niet sterk verschillend per profiel en geven dus ongeveer hetzelfde beeld als de tabellen 9 en 10.


153

Tabel 11: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) voor Nederlands en Engels per profiel op het havo en vwo in 1998 (o.b.v. discriminantfuncties) en 2005 (feitelijke profielkeuzes), naar sekse en totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten 1998 Jongens Nl Havo C&m E&m N&g N&t Vwo C&m E&m N&g N&t

Eng

2005

Meisjes Nl

Eng

Totaal Nl

Jongens

Eng

Nl

Eng

Meisjes Nl

Eng

Totaal Nl

Eng

63 63 61 61

70 70 68 68

64 64 64 63

66 66 64 64

64 64 63 62

68 67 65 67

61 61 59 59

68 65 65 65

63 63 62 63

62 61 59 61

63 62 61 60

63 64 62 65

66 66 68 66

66 65 70 65

70 69 72 70

64 63 67 62

68 67 70 68

65 64 68 64

63 62 63 63

70 66 67 70

65 64 65 66

67 64 66 69

64 63 64 64

67 65 66 69


Ten slotte zijn in tabel 11 per profiel de gemiddelde examencijfers voor twee profielvakken weergegeven. Alleen voor de vwo-leerlingen met een n&g-profiel is slechts één profielvak (biologie) opgenomen, omdat de andere profielvakken in dit profiel (wiskunde B en scheikunde) slechts als deelvak verplicht zijn en dus niet vergelijkbaar tussen 1998 en 2005. Uiteraard zijn de gemiddelden alleen berekend op basis van de cijfers van de leerlingen die eindexamen in de desbetreffende hele vakken hebben gedaan.

154


Tabel 12: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) voor twee profielvakken per profiel op het havo en vwo in 1998 (o.b.v. discriminantfuncties) en 2005 (feitelijke profielkeuzes), naar sekse en totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten 1998 Jongens Havo C&m: Frans C&m: Duits E&m: economie E&m: wiskunde A N&g: biologie N&g: scheikunde N&t: natuurkunde N&t: wiskunde B Vwo C&m: Frans C&m: Duits E&m: economie E&m: wiskunde A N&g: biologie N&g: -N&t: natuurkunde N&t: wiskunde B

Meisjes

2005 Totaal

Jongens

Meisjes

Totaal

67 64 60 67 67 67 66 65

65 61 56 65 64 63 61 61

65 62 58 66 66 65 65 64

62 62 65 65 67 63 66 66

61 62 62 65 66 64 64 67

61 62 64 65 66 64 66 67

64 64 65 62 70

64 64 60 58 68

64 64 63 60 69

67 66 64 64 67

65 64 62 64 67

65 65 63 64 67

69 70

64 68

67 69

71 66

69 69

71 67


Ook deze tabel levert niet veel meer op dan de algemenere tabellen (8 en 9). De alge mene trends in de examenresultaten per vak gelden ook binnen specifieke groepen leerlingen met een ongeveer vergelijkbaar pakket.

4.4

Conclusies In dit hoofdstuk zijn de resultaten gepresenteerd van de secundaire analyses die zijn uitgevoerd op de bestanden van het ERR. Achtereenvolgens is onderzocht welke ontwikkelingen er zijn opgetreden tussen 1998 en 2005 in termen van deelname aan vakken en vakkencombinaties en in termen van gemiddelde cijfers voor het CE per vak. Beide typen veranderingen zouden erop kunnen duiden dat er, ondanks de in hoofdstuk 2 geconstateerde verhoging van het algemeen rendement van havo en vwo sinds de tweede fase, toch sprake is van zekere niveauverschillen. In paragraaf 4.2 is geconstateerd dat er inderdaad belangrijke verschuivingen zijn opgetreden in de deelnamepercentages bij bepaalde vakken, zowel op het havo als het vwo. Ten eerste is de deelname aan de vakken geschiedenis en aardrijkskunde sterk toegenomen als gevolg van de verplichtingen ten aanzien van deze vakken in de maatschappij profielen. Verder kunnen we over het algemeen stellen dat de invoering van deelvakken naast hele vakken heeft geleid tot een lager percentage leerlingen dat de hele vakken


155

volgt. Voor de moderne vreemde talen en economie gaat dit gepaard met een hoger percentage deelnemers aan het vak overall; de deelname aan het deelvak plus het hele vak is in de tweede fase hoger dan aan het (hele) vak in 1998. Dat geldt veel minder voor de exacte vakken: de deelname aan het deelvak plus het hele vak is ongeveer gelijk of slechts iets hoger dan de deelname aan het (hele) vak in 1998. Vooral meer meisjes zijn in de tweede fase gaan kiezen voor het exacte deelvak in plaats van het exacte hele vak. Als we zouden aannemen dat de inhoud van de hele vakken in 1998 en 2005 ongeveer gelijk is (wat niet altijd het geval is, zie paragraaf 4.3), is hiermee bij de exacte vakken sprake van een zekere vorm van niveauverlaging: de deelnemersgroep is in beide jaren ongeveer gelijk, maar in 2005 heeft een deel van deze deelnemers (waaronder relatief veel meisjes) niet langer het volledige curriculum gevolgd. Voor de moderne vreemde talen en economie geldt dat minder: het aandeel dat het hele curriculum volgt is geslonken, maar dit wordt gecompenseerd door een groter totaal aandeel deelnemers. In paragraaf 4.2.1 is ook gedemonstreerd dat het aantal leerlingen met het maximaal mogelijke bètapakket en dus de maximale voorbereiding op een bètatechnische studie, is afgenomen tussen 1998 en 2005; vooral onder meisjes en in het vwo. Ten slotte is in deze paragraaf een nieuwe poging ondernomen om de oude vakkenpakketten van 1998 te vertalen naar de huidige profielen. Voor wat deze poging waard is, laat het resultaat zien dat er grote verschuivingen in de profielverhoudingen zijn opgetreden onder invloed van de tweede fase. Uit alle tabellen van paragraaf 4.2 is één conclusie onontkoombaar: de sekseverschillen in deelname aan vakken en combinaties van vakken zijn sinds de invoering van de profielen beduidend groter geworden. In paragraaf 4.3 is vervolgens gezocht naar niveauverschuivingen in termen van examencijfers. Over het algemeen leverde deze exercitie niet veel op. Vooraf waren er al twijfels over de vergelijkbaarheid van de cijfers, en in de tabellen werd dat eigenlijk alleen maar bevestigd. Zo bleek de eerder gerapporteerde onvrede onder nieuwestijlers over de vakken wiskunde en Engels niet te hebben geleid tot lagere examencijfers voor deze vakken. Meer in het algemeen bleken de examencijfers tussen 1998 en 2005 soms wel af te wijken, maar konden geen duidelijke positieve of negatieve trends worden vastgesteld. Op basis van de analyseresultaten kan kortom niet afdoende worden vastgesteld of de tweede fase heeft geleid tot een niveauverandering in de zin van hogere of lagere prestaties per vak.

156


5

Effecten op de scholenstructuur

5.1

Inleiding Zoals in hoofdstuk 1 reeds kort is aangegeven, spelen bij het zoeken naar de optimale verhouding tussen breed en smal opleiden – het achterliggende thema in dit rapport – praktische restricties ook een rol. In het algemeen kan worden aangenomen dat hoe meer verschillende leertrajecten worden ontwikkeld om maximale aansluiting te bieden aan de talenten van de leerlingen, des te lastiger het – met name voor kleinere scholen – wordt om deze allemaal aan te bieden. Vertaald naar de praktijk van havo en vwo leverde deze gedachtegang de vraag op of de invoering van de vier profielen mogelijk tot organisatorische problemen bij (kleine) scholen heeft geleid, met als gevolg dat zij een of meer schooltypen hebben afgestoten. Volgens de redenering van de Onderwijsraad, zoals geformuleerd bij de aanbesteding van het onderhavige onderzoek, zou het dan vermoedelijk vooral gaan om de vwo-afdelingen van bredere scholengemeenschappen. De vraag naar de consequenties van de profielen voor de scholenstructuur, met name voor de aanwezigheid van vwo-toppen op brede scholengemeenschappen, wordt in dit hoofdstuk beantwoord. Dat gebeurt aan de hand van analyses op de ILT-bestanden over de jaren 1998-2005.

5.2

Resultaten analyses In eerste instantie is een simpele analyse-aanpak gekozen. De ILT-bestanden geven per schooljaar de onderwijspositie van alle leerlingen in het secundair onderwijs in Nederland weer, aan de hand van indicatoren zoals het administratienummer (brinnummer) van de school, het leerjaar en het schooltype. Ten behoeve van de onderhavige studie zijn de ILT-gegevens van schooljaar 1998-1999 en van schooljaar 2004-2005 naar schoolniveau geaggregeerd. 42 Vervolgens is voor elke school vastgesteld in welke schooltypen de leerlingen uit leerjaar 4 zich bevonden. Op die manier wordt duidelijk welke school typen een school in beide schooljaren allemaal onder zijn dak had. Door de gegevens van deze twee jaren in een kruistabel op te nemen, wordt zichtbaar op hoeveel scholen er tussen 1998 en 2005 schooltypen zijn toegevoegd of afgestoten. Drie kanttekeningen dienen bij deze werkwijze te worden gemaakt, die een voorbehoud ten aanzien van de resultaten noodzakelijk maken. Ten eerste is het denkbaar dat op een (kleine) school in een van de twee vergeleken schooljaren geen enkele leerling in leerjaar 4 van een bepaald schooltype zat, terwijl de school dat schooltype in principe wel aan-

42 In het eerstgenoemde schooljaar werd de tweede fase, inclusief de vier profielen, voor het eerst ingevoerd bij een deel van de scholen; de rest volgde een jaar later.


157

bood. Door de gekozen werkwijze wordt in dat geval ten onrechte geconcludeerd dat de school dit type in het geheel niet aanbood. Een tweede kwestie is dat in onze werkwijze het analyseniveau de hele school (c.q. het brinnummer) is en dus niet eventuele vestigingen daarbinnen. Als op de ene vestiging van een bepaalde school de vwo-afdeling werd afgestoten terwijl de andere vestiging van dezelfde school wel vwo bleef aanbieden, is genoemde afstoting in onze werkwijze helaas niet zichtbaar. Een laatste kanttekening luidt dat het wellicht beter ware geweest om gegevens over de aangeboden schooltypen van twee of drie schooljaren vóór 1998 bij de analyses te betrekken. Scholen zagen de invoering van de profielen immers al langer aankomen en hebben de afstoting van schooltypen dus wellicht al voor 1998 in gang gezet. Er zijn op dit moment echter geen eerdere ILT-bestanden voorhanden. Het resultaat van de analyses is zichtbaar in tabel 13. Omdat het in deze studie uitsluitend gaat om havo en vwo, zijn in de tabel alle overige schooltypen samengevoegd, te weten vmbo en proo inclusief alle leerwegen daarbinnen. Om de tabel toegankelijker te maken, zijn alle cellen op de diagonaal grijs gemaakt. Daaruit is af te leiden dat de meeste scholen hun aanbod niet hebben gewijzigd tussen 1998 en 2005: van de 656 scholen voor voortgezet onderwijs die in 1998 bestonden, bieden er 529 (81%) nog dezelfde schooltypen aan in 2005. Daarnaast zijn er 92 scholen (brinnummers) sinds 1998 uit de ILT-bestanden verdwenen; verreweg de meeste van hen (62) waren vmbo-scholen zonder avo (algemeen vormen onderwijs). Bij dergelijke ‘verdwenen’ scholen is geen sprake van afstoting van vwo-toppen; het gaat om complete opheffingen – die overigens wel het gevolg kunnen zijn van organisatorische problemen – of om fusies met andere scholen waarbij een nieuw brinnummer is aangenomen. Uit de gegevens van 2005 blijkt dat tegenover de 92 ‘verdwenen’ scholen 85 nieuwe scholen staan; 76 daarvan zijn ook weer vmbo-scholen zonder avo.

Tabel 13: Aanwezige schooltypen in scholen voor voortgezet onderwijs (naar brinnr) in 1998 en 2005 2005 0 1998 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Totaal

0 62 0 9 18 1 0 2 0 0 0 92

1 76 107 0 0 1 0 0 0 0 0 0 184

2 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 4

3

4

3 3 1 127 2 0 0 0 0 0 0 136

4 3 0 21 216 0 0 2 0 0 0 246

5

6 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 2

7 1 0 0 0 0 0 8 0 0 0 0 9

1 0 0 0 1 0 0 26 1 0 0 29

0= nog niet/niet meer aanwezig 6= havo/atheneum 1= (pro) vmbo zonder avo 7= havo/atheneum/gymnasium 2= (pro) vmbo/havo 8= atheneum/gymnasium 3= (pro) vmbo/havo/atheneum 9= atheneum categoriaal 4= (pro) vmbo/havo/atheneum/gymnasium 10= gymnasium categoriaal 5= havo categoriaal

158


8

9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 3

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 36 36

Totaal 85 175 5 157 238 3 8 30 1 3 36 741

Van de resterende 35 scholen uit 1998 – niet verdwenen, maar ook niet hetzelfde aanbod – hebben er 31 hun aanbod uitgebreid; in 21 gevallen gaat het om brede scholengemeenschappen (vmbo/havo/atheneum) waaraan een gymnasium-afdeling is toegevoegd. Deze 31 scholen zijn in de tabel onderstreept en gecursiveerd. Bij slechts vier scholen zijn er dus schooltypen uit het aanbod verdwenen. Zij zijn in de tabel vetgedrukt. Het gaat om vier zeer brede scholengemeenschappen met zowel vmbo, havo, atheneum als gymnasium. Op één van deze vier scholen is het hele avo-deel verdwenen, op twee scholen is de gymnasium-afdeling weggevallen en één school biedt niet langer een vmbo-deel. De eerstgenoemde drie behoren dus mogelijkerwijs tot de risicogroep die de Onderwijsraad heeft aangewezen; het is echter ook mogelijk dat hier de situatie uit de eerder gemaakte kanttekening (in 2005 toevallig geen leerlingen in dat schooltype in leerjaar 4) aan de orde is. Hoe dan ook gaat het om zulke kleine aantallen, dat het niet zinvol lijkt deze analyses verder te vervolgen. 43 Wel is naar aanleiding van bovenstaande resultaten contact gezocht met het Tweede Fase Adviespunt in Den Haag, waar men over het algemeen zeer goed op de hoogte is van de praktijk en problemen van havo- en vwo-scholen sinds de invoering van de tweede fase. Op onze vraag naar het vóórkomen van sluiting van afdelingen vanwege de verplichting om vier profielen aan te bieden, luidde het antwoord van het Adviespunt: ‘Wij hebben nog nooit gehoord dat een school een afdeling afstoot om deze reden. Het eigenaardige verschijnsel doet zich zelfs voor dat op de relatief kleine scholen een relatief ruim keuzeaanbod binnen de profielen bestaat. Gechargeerd: hoe kleiner de school, des te meer de leerling kan kiezen. Ongetwijfeld omdat de kleine school hiermee hoopt een grotere school te worden. De grote school kan zich veroorloven een wat soberder aanbod te doen. Wat relatief kleine scholen wel doen, is klassen combineren (bij voorbeeld klas 4 en 5 havo bij elkaar voor een of meer vakken; alle leerlingen havo en vwo bij elkaar in één klas voor een of meer vakken). Een school met verschillende vestigingen voor dezelfde afdeling of afdelingen kan er ook voor kiezen op de ene vestiging een deel van de profielen aan te bieden en op de andere vestiging de overige. Wij hebben scholen daar vaak over gehoord, maar in de praktijk komt het tot op heden niet of nauwelijks voor. Het is ook alleen toegestaan als er ook daadwerkelijk door de leerlingen na klas 3 kan worden gekozen voor alle profielen. Dus niet alleen theoretisch. De vestigingen moeten dus in afstand dicht bij elkaar staan. Daarmee vervalt voor een groot deel het voordeel van het verdelen van de profielen over je vestigingen.’

5.3

Conclusie In dit hoofdstuk is antwoord gezocht op de vraag van de Onderwijsraad naar de consequenties van de vier profielen voor de scholenstructuur, met name voor de aanwezigheid van vwo-toppen op brede scholengemeenschappen. Met behulp van de ILT-bestanden is nagegaan of en in welke mate scholen tussen 1998 en 2005 havo- en/of vwo-afdelingen lijken te hebben afgestoten. Enig voorbehoud ten aanzien van de analyseresultaten moet overigens worden gemaakt in verband met bepaalde kenmerken van de beschikbare databestanden. Niettemin lijkt de conclusie in dit hoofdstuk toch overduidelijk te moeten zijn dat het afstoten van afdelingen in het algemeen, en van vwo-toppen in brede scholengemeenschappen in het bijzonder, sinds (c.q. ten gevolge van) de invoering van de profielen vrijwel niet is voorgekomen.

43 Aanvankelijk was het de bedoeling de scholen met afgestoten afdelingen nader te classificeren, bij voorbeeld naar jaar van afstoting, provincie, urbanisatiegraad, denominatie en schoolgrootte.


159

6

Samenvatting rapport

Aanleiding In dit rapport wordt verslag uitgebracht van een onderzoek voor de Onderwijsraad naar de effecten van de invoering van vier profielen in havo en vwo. Met name is een antwoord gezocht op de vraag hoe sinds deze invoering de doorstroming naar het hoger onderwijs is verlopen, of het niveau veranderd lijkt te zijn, of het aantal profielen zou moeten worden gewijzigd en of in voornoemde opzichten nog verschillen zichtbaar zijn tussen havo en vwo. Tevens is nagegaan of de invoering van de vier profielen mogelijk tot organisatorische problemen bij (kleine) scholen heeft geleid, die om die reden wellicht bepaalde schooltypen hebben afgestoten.

Opzet Ten behoeve van het onderzoek is een inventarisatie gemaakt van de beschikbare doorstroomcijfers in bestaande publicaties en databanken. Daarnaast zijn meerdere onderzoeksrapporten inzake de gevolgen van de invoering van de tweede fase en de vier profielen, inclusief de gevolgen voor de doorstroming naar het hoger onderwijs, bestudeerd. In aanvulling op deze literatuurstudie zijn secundaire analyses op de ERR-bestanden en de ILT-bestanden uitgevoerd. Hierna vatten we de onderzoeksbevindingen samen.

Resultaten 1. Kwantitatieve gegevens Aan de hand van de beschikbare populatiegegevens is in hoofdstuk 2 een beeld geschetst van het intern en extern rendement van de beide schooltypen en de doorstroom naar het hoger onderwijs sinds 1998. Samengevat is dit als volgt. • Sinds 1998 gaan er meer leerlingen naar havo en vooral naar vwo en behalen zij in kortere tijd een diploma. Dat wijst er niet op dat deze schooltypen moeilijker zijn geworden sinds de invoering van de tweede fase. Het keuzepercentage voor de twee natuurprofielen tezamen wijst niet op een afname van de keuze voor bèta. • De invoering van de profielen heeft tijdelijk geleid tot een lagere doorstroom vanuit het vmbo naar het havo dan voorheen; inmiddels lijkt er sprake van herstel van deze doorstroom. • Sinds de invoering van de profielen is de rechtstreekse doorstroom van havoleerlingen naar het hbo en van vwo-leerlingen naar het wo gegroeid; het extern rendement is dus over het geheel genomen verbeterd. Dat geldt echter niet vanuit elk profiel in gelijke mate. Vooral leerlingen met een c&m-profiel – voor het overgrote deel van het vrouwelijk geslacht – maken relatief weinig gebruik van de ‘koninklijke weg’; op het vwo is hun doorstroom naar het wo in 2004 vergelijkbaar met die van de vwo-leerlingen in 1998 in het algemeen (59%). • Er is sprake van verschuivingen in de instroom naar sectoren van het hoger onderwijs sinds 1998. Onder andere is de belangstelling voor de technieksector afgenomen. Dit is echter niet per definitie een gevolg van de profielen.

160


• Veel, maar zeker niet alle leerlingen kiezen een studiesector die gerelateerd is aan hun profiel. Havo-leerlingen met een c&m-profiel kiezen het minst vaak profielgerelateerd. Omgekeerd blijkt in de meeste studiesectoren sprake van een ‘tamelijk homogene’ profielherkomst van de instromers, ofschoon in de hbosector gezondheidszorg de helft van de studenten een maatschappijprofiel had. • De studievoortgang van leerlingen die zijn doorgestroomd van havo naar hbo en van vwo naar hbo en wo is niet spectaculair veranderd sinds of door de invoering van de profielen. 2. Overige onderzoeksliteratuur Uit de literatuurstudie over de effecten van de tweede fase die in hoofdstuk 3 is beschreven, komen diverse positieve bevindingen naar voren die vooral twee aspecten betreffen: enerzijds een gunstig oordeel van studenten en opleiders over de algemene aansluiting tussen voortgezet en hoger onderwijs en over de beheersing van algemene vaardigheden sinds de invoering van de tweede fase, anderzijds een tijdiger bewustwording van havo- en vwo-leerlingen van hun aanleg en mogelijkheden ten aanzien van vervolgonderwijs. Ook enkele minder positieve effecten zijn echter gesignaleerd. De belangrijkste daarvan is dat de ontwikkeling van twee natuurprofielen heeft geleid tot aanzienlijke problemen in de herkenbaarheid en in de aansluiting met hoger onderwijs; deels overigens veroorzaakt doordat het n&g-profiel eerst niet en later wel toegang verschafte tot de bètatechnische studies. Andere minder gunstige effecten zijn: • ook bij studenten met een maatschappijprofiel en hun opleiders is hier en daar sprake van onvrede over de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden bij de overgang naar hoger onderwijs; • het onderwijsinhoudelijke gebrek aan eigen identiteit van het havo, dat mogelijkerwijs de grotere onvrede van havisten in vergelijking tot vwo’ers over de aansluiting met het ho verklaart; • de verschillende functies die de maatschappijprofielen (algemene vorming) versus de natuurprofielen (kennisbasis) voor het hoger onderwijs blijken te hebben (zoals af te leiden uit de instroomeisen), hetgeen erop neerkomt dat de profielen in het hoger onderwijs niet dezelfde waarde hebben; • de opnieuw gesignaleerde twijfels – vergelijkbaar met die in hoofdstuk 2 – over de herkenbaarheid en aansluiting met het hoger onderwijs van het c&m-profiel. Overigens lijken zowel de gesignaleerde problemen rondom de natuurprofielen als rond het c&m-profiel de meisjes in havo en vwo sterker te (be)treffen dan de jongens. 3. Analyse van examenresultaten In hoofdstuk 4 is met behulp van secundaire analyses op de bestanden van het ERR onderzocht welke ontwikkelingen er zijn opgetreden tussen 1998 en 2005; zowel in termen van deelname aan vakken en vakkencombinaties als in termen van gemiddelde cijfers voor het centraal examen per vak. Beide typen veranderingen zouden erop kunnen duiden dat er, ondanks de geconstateerde verhoging van het algemeen rendement van havo en vwo sinds de tweede fase, toch sprake is van zekere niveauverschillen.


161

Er blijken inderdaad belangrijke verschuivingen te zijn opgetreden in de deelname percentages bij bepaalde vakken, zowel op het havo als op het vwo. • De invoering van deelvakken naast hele vakken heeft geleid tot een lager percentage leerlingen dat de hele vakken volgt. Als we gemakshalve zouden aannemen dat de inhoud van de hele vakken in 1998 en 2005 ongeveer gelijk is, kan dit bij de exacte vakken worden beschouwd als een vorm van niveauverlaging: de deelnemersgroep is in beide jaren ongeveer gelijk, maar in 2005 heeft een deel van deze deelnemers (waaronder relatief veel meisjes) niet langer het volledige curriculum gevolgd (maar slechts het deelvak). Voor de moderne vreemde talen en economie geldt dat minder: het aandeel dat het hele curriculum volgt is wel geslonken, maar dit wordt gecompenseerd door een groter totaal aandeel deelnemers (deelvak plus hele vak). • Het aantal leerlingen met het maximaal mogelijke bètapakket en dus de maximale voorbereiding op een bètatechnische studie, is flink geslonken tussen 1998 en 2005; vooral onder meisjes en in het vwo. • Uit een poging om op basis van discriminantanalyses de oude vakkenpakketten van 1998 te vertalen in de huidige profielen, valt af te leiden dat er in het algemeen grote verschuivingen in de profielverhoudingen zijn opgetreden onder invloed van de tweede fase. • De sekseverschillen in deelname aan vakken en combinaties van vakken zijn sinds de invoering van de profielen beduidend groter geworden. De secundaire analyses van de ERR-bestanden die gericht waren op mogelijke niveauverschuivingen in termen van examencijfers, leverden weinig op. Vooraf waren er al twijfels over de vergelijkbaarheid van de cijfers, en in de tabellen werd dat eigenlijk alleen maar bevestigd. Op basis van de resultaten kan niet afdoende worden vastgesteld of de tweede fase heeft geleid tot een niveauverandering in termen van gemiddelde prestaties per vak. 4. Analyse van ILT-bestanden In hoofdstuk 5 is onderzocht wat de consequenties van de vier profielen waren voor de scholenstructuur, met name voor de aanwezigheid van vwo-toppen op brede scholen gemeenschappen. Met behulp van de ILT-bestanden is nagegaan of en in welke mate scholen tussen 1998 en 2005 havo- en/of vwo-afdelingen lijken te hebben afgestoten. Enig voorbehoud ten aanzien van de analyseresultaten moet worden gemaakt in verband met bepaalde kenmerken van de beschikbare databestanden. Niettemin lijkt de conclusie overduidelijk te moeten zijn dat het afstoten van afdelingen in het algemeen, en van vwo-toppen in brede scholengemeenschappen in het bijzonder, sinds (c.q. ten gevolge van) de invoering van de profielen vrijwel niet is voorgekomen.

162


Afkortingen

bama bol CBS CE CFI c&m ERR ETF e&m hbo ho ict ILT mbo nask n&g n&t ROA tl vmbo vo wo

bachelor-master beroepsopleidende leerweg Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Examen Centrale Financiën Instellingen cultuur en maatschappij Examen Resultaten Register Evaluatie Tweede Fase economie en maatschappij hoger beroepsonderwijs hoger onderwijs informatie- en communicatietechnologie Integrale Leerling Tellingen middelbaar beroepsonderwijs natuur- en scheikunde natuur en gezondheid natuur en techniek Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt theoretische leerweg voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs voortgezet onderwijs wetenschappelijk onderwijs


163

Figurenlijst

Tabel 1: Verdeling van examenkandidaten in havo en vwo over de profielen naar sekse, 129 schooljaar 2003/2004 (percentages en totalen) Tabel 2: Doorstroom vanuit de profielen naar niveaus van vervolgonderwijs, havo- en 135 vwo-gediplomeerden 2004 (percentages) Tabel 3: Doorstroom van havo naar sector hbo en van vwo naar sector wo, per profiel 136 in 2004 (percentages) Tabel 4: Deelnemers per vak op het havo in 1998 en 2005, naar sekse en totaal (percen- 147 tages en totalen van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) Tabel 5: Deelnemers per vak op het vwo in 1998 en 2005, naar sekse en totaal (percen- 148 tages en totalen van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) Tabel 6 Leerlingen met een maximaal bètapakket in 1998 en 2005, naar sekse en totaal 149 (percentages van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) Tabel 7: Leerlingen verdeeld over de vier profielen in 1998 (o.b.v. discriminantfuncties) 150 en in 2005 (feitelijke profielkeuzes), naar sekse en totaal (percentages van hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten) Tabel 8: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) per vak op het havo in 1998 en 2005, naar sekse en 151 totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten Tabel 9: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) per vak op het vwo in 1998 en 2005, naar sekse en 152 totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten Tabel 10: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) voor de drie exacte vakken van de leerlingen op 153 havo en vwo met het maximale bètapakket in 1998 en 2005, naar sekse en totaal: hele populatie van eindexamenkandidaten Tabel 11: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) voor Nederlands en Engels per profiel op het havo 154 en vwo in 1998 (o.b.v. discriminantfuncties) en 2005 (feitelijke profielkeuzes), naar sekse en totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten Tabel 12: Gemiddeld CE-cijfer (1-100) voor twee profielvakken per profiel op het havo en 155 vwo in 1998 (o.b.v. discriminantfuncties) en 2005 (feitelijke profielkeuzes), naar sekse en totaal: hele populatie van geslaagde eindexamenkandidaten Tabel 13: Aanwezige schooltypen in scholen voor voortgezet onderwijs (naar brinnr) in 158 1998 en 2005 Tabel 14: Resultaten discriminant-analyse op ERR-data 2003 voor havo B.1-168 Tabel 15: Resultaten discriminant-analyse op ERR-data 2003 voor vwo B.1-168

164


Literatuur

Centraal Bureau voor de Statistiek (2005). Jaarboek onderwijs in cijfers 2006. Heerlen/Voorburg: CBS. Centrale Financiën Instellingen (2005). Evaluatie Tweede Fase. Tabellenboek. Zoetermeer: CFI. Hogeschool van Amsterdam Instroommanagement (2003). Havoprofielen vergeleken. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam. Inspectie van het Onderwijs (2003). Tweede fase vierde jaar. Een overzicht van de stand van zaken vier jaar na de invoering van de tweede fase havo/vwo. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. Langen, A. van & Driessen, G. (2006). Sekseverschillen in onderwijsloopbanen. Een internationaal �� ITS. comparatieve trendstudie. Nijmegen: �� Langen, A. van (2005). Unequal participation in mathematics and science education. Antwerpen/ Apeldoorn: Garant-Uitgevers. Langen, A. van & Vierke, H. (in voorbereiding). Het onderbenutte bètatalent van VWO-leerlingen. Nijmegen: ITS. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2003). Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen in kerncijfers: 2003. Den Haag: SDU. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2006). Kerncijfers 2001-2005. Onderwijs, cultuur en wetenschap. Den Haag: SDU. Onderwijsraad (2006). Werkprogramma 2007. Den Haag: Onderwijsraad. Profielcommissies (2005). Kortetermijnadvies Profielcommissies Natuur en Techniek/Natuur en Gezondheid Economie en Maatschappij/Cultuur en Maatschappij. Enschede: SLO. Profielcommissies (2006). Bruggen tussen Natuur en Maatschappij. Ontwerpadvies. Enschede: SLO. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (2005). Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 2004. Maastricht: ROA. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (2006). Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 2005. Maastricht: ROA. Straetmans, G. & Eggen, T. (2005). Afrekenen op rekenen: over de rekenvaardigheid van pabo-studenten en de toetsing daarvan. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 23(3), 123-139. Tweede Fase Adviespunt (2005a). Zeven jaar Tweede Fase, een balans. Den Haag: Tweede Fase Adviespunt. Tweede Fase Adviespunt (2005b). Met een Tweede Fase-diploma naar het hoger onderwijs. Deelonderzoek: Ervaringen en opvattingen van opleiders in het hoger onderwijs. Den Haag: Tweede Fase Adviespunt. Universiteit Twente (2003). Vergelijking van de studieresultaten na het eerste trimester van studiejaar 2002-2003 tussen groepen. Enschede: Dienst ITBE. Velden, R. van der & Wolbers, M. (1999). Vakkenpakketkeuze en de aansluiting tussen het voortgezet en hoger onderwijs. Tijdschrift voor Onderwijsresearch, 23(4), 299-315. Veugelers, W., Jong, U. de & Schellings, G. (2004). Studie naar het onderzoek van de tweede fase havo/vwo. De jaren 2002 en 2003. Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding, UVA. Vries, R. de & Velden, R. van der (2005). Brug of kloof? De ervaringen van HAVO- en VWO-school-


165

verlaters over de aansluiting tussen VO en HO vóór en ná de invoering tweede fase VO. Maastricht: ROA. Warps, J. (2003). Gevolgen van de vernieuwing van de tweede fase vwo voor de aansluiting met de universiteit. Studentoordelen over de aansluiting vwo-wo in de studiejaren 2000-2001 t/m 2002-2003. Nijmegen: IOWO. Warps, J. & Kerstens, J. (2005). Eerstejaars hbo- en wo-studenten beoordelen de aansluiting met hun vooropleiding. Resultaten van de Instroommonitor t/m studiejaar 2003-2004. Nijmegen: IOWO.

166


Bijlage 1

Resultaten discriminant-analyse hoofdstuk 4

Bijlage

B.1-167

Tabel 14: Resultaten discriminant-analyse op ERR-data 2003 voor havo C&m in_wiskundeA in_wiskundeB in_natuurkunde in_biologie in_scheikunde in_nederlands in_aardrijkskunde in_duits in_geschiedenis in_engels in_economie in_frans Constante

17,075 10,865 -1,796 2,669 -11,035 15,931 -2,646 3,496 13,737 20,482 4,746 3,822 -38,859

E&m 16,256 11,837 -0,651 2,472 -9,603 15,081 6,146 2,461 12,318 19,863 5,009 2,280 -39,640

N&g 7,607 9,213 10,464 6,088 6,852 11,016 2,965 2,294 0,589 17,332 1,819 2,654 -32,550

N&t 7,793 8,859 9,307 0,035 4,331 10,751 1,138 1,071 -0,880 17,469 2,012 1,043 -24,208


Tabel 15: Resultaten discriminant-analyse op ERR-data 2003 voor vwo C&m in_wiskundeA in_wiskundeB in_natuurkunde in_biologie in_scheikunde in_nederlands in_aardrijkskunde in_geschiedenis in_engels in_economie in_frans Constante Bron: ERR, IB-groep (februari 2007)


21,406 10,696 -0,274 1,112 -29,370 61,139 -0,107 9,713 31,718 -1,168 -5,003 -59,607

E&m 20,690 11,916 1,130 1,246 -28,061 61,752 9,631 8,042 26,534 3,620 -2,644 -64,888

N&g 5,838 4,331 13,694 3,687 21,070 77,972 2,047 5,465 -7,886 0,730 -3,290 -58,666

N&t 6,162 4,405 13,094 -0,116 20,713 79,257 1,512 4,900 -9,710 0,841 -4,418 -53,028

Doorstroom in het onderwijs. studie

Recommend Documents