Doornakkers Gezond! Plan van Aanpak GGD Brabant-Zuidoost Gemeente Eindhoven, Sector Mens en Maatschappij

Doornakkers Gezond! Plan van Aanpak 2009 - 2012

GGD Brabant-Zuidoost Gemeente Eindhoven, Sector Mens en Maatschappij

November 2009

Colofon

Samenstelling Janine Cosijn, Gemeente Eindhoven, Sector Mens en Maatschappij Marjolijn van Niekerk, Paula Dijkema en Karin Spijkers, GGD Brabant-Zuidoost Datum November 2009

3

Inhoudsopgave

Colofon 3 Inhoudsopgave 4 Inleiding 6 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Gezondheid en beïnvloeding van gezondheid 8 Gezondheid en determinanten van gezondheid 8 Gezondheidsachterstand 8 Gezondheidsbevordering 9 Integrale aanpak 10 Buurtgerichte gezondheidsbevordering 10

2 2.1 2.2 2.3 2.4

Gezondheidsbeleid in Eindhoven 12 Nota Lokaal Gezondheidsbeleid “Eindhoven: Eén in gezondheid” 12 Charter WWI – Eindhoven m.b.t. gezondheid in Doornakkers 13 Experimenten Gezonde Wijk 14 Aangrijpingspunten voor Doornakkers Gezond! 15

3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.5 3.6 3.7 3.7.1 3.7.2

Hoe gezond is Doornakkers? 16 De buurt Doornakkers 16 Introductie 16 De Toeloop – nieuw centrumgebied 16 Algemene en sociaaleconomische kenmerken van de bewoners 17 De gezondheid van de bewoners 17 Leefstijl van de bewoners 19 Situatieschets 19 Verbeterpunten leefstijl en gedrag 21 Sociale leefomgeving 21 Fysieke leefomgeving 22 Gebruik en aanwezigheid zorgvoorzieningen 23 Eerstelijnsgezondheidszorg 23 Woonservicezone Tongelre 24

4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2

Doornakkers Gezond! Wat en wie willen we bereiken? 25 Wat willen we bereiken? Beoogd eindresultaat. 25 Ambities Doornakkers Gezond! 26 Gezonde bewoners door bevorderen van gezonde leefstijl en gezond gedrag 26 Gezonde en veilige sociale en fysieke leefomgeving 26 Gezonde beschikbare en toegankelijke (eerstelijns)zorg met een preventieaanbod 27 Wie willen we bereiken? De doelgroepen. 29 Doelgroepen buurtbewoners 29 Doelgroepen intermediairen 30

4

5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3

Doornakkers Gezond! Wat gaan we doen? 32 Programma Gezond in de Buurt 32 Wat is Gezond in de Buurt? 32 Wat doet Gezond in de Buurt? 33 Trefpunt Doornakkers Gezond! 36 Wat is het Trefpunt Doornakkers Gezond!? 36 Wat doet het Trefpunt Doornakkers Gezond!? 36 Communicatie over Doornakkers Gezond! 37

6

Monitoring en evaluatie 38

7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5

Projectorganisatie Doornakkers Gezond! 39 Looptijd 39 Jaarlijkse werkplannen 39 Projectorganisatie 39 Deelprojecten 40 Financiering 40 Geraadpleegde literatuur 41 Bijlage I Doornakkers Gezond! – Werkplan 2009 43 Bijlage II Trefpunt Doornakkers Gezond! 49

5

Inleiding

Door het ministerie van Wonen, Wijken en Integratie zijn in Eindhoven drie Krachtwijken aangewezen: Doornakkers, Woensel-West en de Bennekel. In deze buurten worden extra investeringen gedaan in de aanpak van de sociale, fysieke en economische problemen die zich daar voordoen. Het streven is in acht tot tien jaar te komen tot wijken waar mensen kansen hebben en benutten en waar het weer prettig is om te wonen. Over de aanpak van deze drie krachtwijken heeft het Ministerie van Wonen, Wijken en Integratie met de gemeente afspraken gemaakt die op 21 april 2008 vastgelegd zijn in een Charter. De inwoners van de Krachtwijken hebben gemiddeld een slechtere gezondheid dan de rest van Nederland. Bijna de helft van de 40 Krachtwijken, scoort ongunstig op de vier gezondheidsindicatoren: hebben van minder goede gezondheid, mensen met langdurige aandoeningen, mensen met een beperking en niet sporten. Dit duidt op een cumulatie van gezondheidsproblemen. Dit geldt ook voor de buurt Doornakkers. In Doornakkers wonen ongeveer 6400 inwoners. Uit onderzoek blijkt dat het aandeel mensen dat hun eigen gezondheid als matig of slecht ervaart, hoger is vergeleken met heel Eindhoven. Ook scoren bewoners van Doornakkers op een aantal indicatoren voor gezondheid minder gunstig in vergelijking met de bewoners van overige buurten van Eindhoven. Op grond van de wijkanalyse en in samenspraak met (georganiseerde) bewoners en professionals is in Doornakkers gekozen om het verbeteren van de gezondheid centraal te stellen in de krachtwijkenaanpak. De twee andere prioritaire thema’s zijn: bestrijding van werkloosheid en aanpak van problemen achter de voordeur. De aanpak van al deze thema’s is in januari 2008 vastgelegd in het Wijkactieplan Doornakkers dat ondertekend is door alle betrokken partijen. Zorg en gezondheid vormen samen ook een expliciet thema in het Buurtcontract 2009 waarin alle afspraken staan van organisaties en actieve bewonersgroepen die in Doornakkers samenwerken. In 2009 zal een integrale wijkvisie voor Doornakkers voor de komende jaren opgesteld worden. In het Actieplan Krachtwijken heeft het Rijk aan gemeenten gevraagd aan te geven hoe ze de gezondheid van de inwoners willen verbeteren. Daartoe zijn de experimenten Gezonde Wijk gestart. De concrete doelstelling van de experimenten is de gezondheid van de mensen in de krachtwijken verbeteren via een integrale aanpak op gezonde bewoners, gezonde leefomgeving (waaronder inrichting van de openbare ruimte en stedelijke ontwikkeling) en een samenhangende eerstelijnszorg met preventief aanbod. Het Rijk maakt hiervoor afspraken met negen gemeenten – waaronder Eindhoven - over plannen van aanpak voor deze experimenten. In dit Plan van Aanpak staat beschreven hoe Eindhoven van plan is de gezondheid van de inwoners van Doornakkers te verbeteren. Dit plan past uiteraard in het gemeentelijk gezondheidsbeleid zoals dit beschreven is in de beleidsnota ‘Eindhoven: Eén in gezondheid, 20072011’. Voor de aanpak van het thema gezondheid in Doornakkers wordt de naam “Doornakkers Gezond!” gebruikt.

6

Kenmerkend voor Doornakkers Gezond! is: – Een brede buurtgerichte preventieve aanpak van gezondheidsproblemen die gerealiseerd wordt – in nauwe samenwerking met de eerstelijns gezondheidzorg c.q. het Gezondheidscentrum; – met veel aandacht voor beweegprogramma’s voor verschillende groepen buurtbewoners. Doornakkers Gezond! is gebaseerd op twee pijlers: de werkwijze van het eerder in Eindhoven gestarte programma Gezond in de Buurt en het oprichten van het Trefpunt Doornakkers Gezond! – Gezond in de Buurt is een wijk/buurtgerichte aanpak waarbij bewoners en professionals gezamenlijk werken aan het bevorderen van gezondheid. Vanuit een brede integrale invalshoek worden factoren die de gezondheid beïnvloeden aangepakt, zoals leefstijlfactoren, fysieke en sociale leefomgeving en de gezondheidszorg. Gezond in de buurt gaat uit van een aanpak op maat, ‘voor en door bewoners’ en in aansluiting op bestaande (buurt)initiatieven. – Het Trefpunt Doornakkers Gezond! is een laagdrempelig gezondheidsinformatie- , activiteiten- en ontmoetingscentrum dat wordt gevestigd in het Gezondheidscentrum. Het Trefpunt is de spil van de gezondheidsactiviteiten in de buurt. Het accent van de activiteiten ligt op informatie en advies over gezondheid samen met het organiseren van beweegactiviteiten voor (gezondheids)risicogroepen. In dit plan van aanpak staat beschreven waar en hoe de komende jaren op het thema gezondheid in Doornakkers aan de slag wordt gegaan. Een eerste conceptversie van het plan is met alle betrokkenen besproken en is vervolgens doorgenomen met vertegenwoordigers van de betrokken ministeries van WWI en VWS en GGD Nederland. Op basis van hun adviezen is het plan op enkele punten aangepast. Het Plan is in december 2009 door het College van Burgemeester en Wethouders van Eindhoven vastgesteld. In hoofdstuk 1 worden de basisuitgangspunten van Doorakkers Gezond! beschreven met daarin een beschrijving van het begrip gezondheid, de determinanten van gezondheid en het buurtgericht werken. Hoofdstuk 2 bestaat uit beschrijving van het gezondheidsbeleid van de gemeente Eindhoven en hoofdstuk 3 geeft een algemene beschrijving van de buurt Doornakkers en wordt ingezoomd op de gezondheidssituatie van de buurt en haar bewoners. Daarna volgt hoofdstuk 4 waarin beschreven wordt wat Doornakkers Gezond! wil bereiken: beoogd eindresultaat en doelstellingen en wie men wil bereiken: de verschillende doelgroepen. In hoofdstuk 5 staat globaal aangegeven wat de inzet in de buurt voor de komende jaren zal zijn: de acties die worden ondernomen vanuit het programma Gezond in de Buurt en de activiteiten die gaan plaatsvinden in het Trefpunt Doornakkers Gezond! Deze activiteiten worden per jaar gedetailleerd beschreven in een Werkplan Doornakkers Gezond!. Hoofdstuk 6 gaat in op monitoren en evaluatie van de activiteiten die worden ingezet en in hoofdstuk 7 volgt een beschrijving van de projectorganisatie en de financiering van het project. Bijlage 1 bestaat uit het Werkplan Doornakkers Gezond! voor 2009.

7

1

Gezondheid en beïnvloeding van gezondheid

In dit hoofdstuk wordt kort aangegeven wat de basisuitgangspunten van Doornakkers Gezond! zijn, te weten: de definitie van gezondheid, gezondheidsachterstand, gezondheidsbevordering, integrale aanpak en buurtgericht werken aan gezondheid.

1.1

Gezondheid en determinanten van gezondheid

De Wereldgezondheidsorganisatie definieert gezondheid sinds 1948 als “een toestand van algeheel fysiek, mentaal en sociaal welbevinden en meer dan de afwezigheid van ziekte of gebrek”. Uitgaande van deze brede definitie van gezondheid wordt gesteld dat gezondheid bepaald wordt ( 1) door vier determinanten (model van Lalonde ): 1. Biologische (genetische) factoren en erfelijkheid; 2. Omgeving: invloeden die buiten het menselijke lichaam liggen en waarover het individu weinig of geen controle heeft. Hier wordt onderscheid gemaakt tussen de fysieke en sociale omgeving die van invloed is op het welbevinden. Geluidsoverlast, slechte luchtkwaliteit, milieuvervuiling, (on)veiligheidsbeleving en de aan- of afwezigheid van sociale samenhang zijn hier voorbeelden van; 3. Leefstijl: mensen hebben een grote invloed op hun manier van leven. Ongezond eten, roken, overmatig gebruik van alcohol en drugs en weinig bewegen doen de gezondheid geen goed. Door verandering van gedrag kan een individu zijn risico’s op ziekten verkleinen. 4. Gezondheidszorg. Hierbij kan gedacht worden aan de beschikbaarheid en toegankelijkheid van (zorg)voorzieningen. Om de gezondheid te beïnvloeden kan worden ingezet op de bovengenoemde determinanten van gezondheid.

1.2

Gezondheidsachterstand

Uit onderzoek is bekend dat mensen met een lage sociaaleconomische status minder gezond zijn en minder lang leven dan mensen met een hoge sociaaleconomische status. Recentelijk heeft het CBS berekend dat hoogopgeleide mensen zes tot zeven jaar langer leven dan laagopgeleide mensen (5,7 jaar bij vrouwen en 6,9 jaar bij mannen). Het verschil in het aantal levensjaren waarin mensen de gezondheid als goed ervaren, bedraagt zelfs 16 tot 19 jaar (16,4 jaar bij vrouwen, 18,8 jaar bij mannen). Het hebben van gezondheidsachterstand is deels te verklaren uit verschillen in leefgewoonten. Mensen met een lage sociaaleconomische status leven over het algemeen ongezonder dan mensen met een hoge sociaaleconomische status. Een ander deel van de verklaring voor het optreden van sociaaleconomische gezondheidsverschillen ligt in de sociale en fysieke omgevingsfactoren, zoals een gebrekkige woningkwaliteit en geringe sociale cohesie en veiligheid in de buurt, en een mindere toegankelijkheid van de

( 1)

8

Marc Lalonde was de Minister voor Volksgezondheid van Canada die in 1974 het “Health Field Concept” in zijn beleidsnota “A New Perspective on the Health of Canadians” introduceerde.

zorg. Dit laatste staat vooral in relatie tot culturele kenmerken en communicatieve vaardigheden van verschillende doelgroepen. Andersom geldt ook dat een slechte gezondheid, eventueel gecombineerd met omgevingsfactoren, kan leiden tot een lagere sociaaleconomische status of deze in stand houdt. Daarmee is de buurt zowel vindplaats als medeveroorzaker van gezondheidsachterstand. Een andere verklaring voor gezondheidsachterstand is etniciteit. De gezondheidstoestand van allochtonen is over het algemeen minder goed dan die van autochtone Nederlanders. Hoewel nog veel onbekend is over de specifieke gezondheidsverschillen voor verschillende etnische groepen in vergelijking met de autochtone bevolking, is een deel terug te voeren op sociaaleconomische status, maar etniciteit speelt ook een autonome rol. Diabetes bijvoorbeeld, komt bij verschillende etnische groepen waaronder Turken en Marokkanen, meer voor dan onder de autochtone bevolking. Hart- en vaatziekten komen ook meer voor onder inwoners van Turkse afkomst in vergelijking met autochtonen. Turken en Marokkanen ervaren hun lichamelijke maar ook psychische gezondheid veel vaker als slecht of zeer slecht dan autochtonen. De verschillen in zorggebruik tussen allochtonen en autochtonen zijn te herleiden tot ziektelast en sociaaleconomische status. Allochtonen blijken vooral de huisarts vaker te bezoeken dan autochtone Nederlanders. De verschillen zijn het grootst onder de 55plussers. Van andere zorgvoorzieningen maken allochtonen juist minder gebruik. Zo is het bezoek aan fysiotherapeut, het medicijngebruik en het gebruik van de thuiszorg lager voor Turkse mensen dan voor autochtonen. Informele zorg, dat wil zeggen zorg die op vrijwillige basis door familieleden (mantelzorg), buren of vrienden wordt gegeven, komt echter aanzienlijk vaker voor onder Turken. De toegang voor de zorg is voor iedereen goed. Wel zijn er aanwijzingen dat de zorg voor allochtonen soms effectiever kan. In Doornakkers wonen relatief veel allochtonen (zie ook hoofdstuk 3.2); 80% van de patiënten van het Gezondheidscentrum is allochtoon. In een buurt als Doornakkers, is sprake van een opeenstapeling van individuele, sociaaleconomische en aan etniciteit gekoppelde problemen, samen met ongunstige omgevingsfactoren. Deze cumulatie is mede oorzaak van gezondheidsachterstand van de buurt.

1.3

Gezondheidsbevordering

In 1986 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie in het Ottawa Handvest gezondheidsbevordering gedefinieerd als “een proces dat mensen in staat stelt controle te verwerven over de factoren die hun gezondheid beïnvloeden zodat zij hun gezondheidstoestand kunnen verbeteren”. In dit verband past het begrip “empowerment”: het proces waardoor mensen meer invloed verwerven over beslissingen en acties die van invloed zijn op hun gezondheid. Empowerment staat in de Eindhovense Krachtwijkenaanpak voor de notie dat een overheid of maatschappelijke instelling of een maatschappelijke interventie mensen het best helpt door ze voldoende mogelijkheden te bieden om zichzelf te redden. Zelfredzaamheid en ontplooiing van ieders talenten dragen het meeste bij aan het tot stand brengen van een verantwoordelijke samenleving. Empowerment staat ook wel voor de overgang van “zorgen voor” naar “zorgen dat…”. De kern van het proces ligt in het versterken van de capaciteiten en mogelijkheden van mensen, groepen of organisaties om meer zeggenschap te krijgen over de eigen gezondheidssituatie en daar verantwoordelijkheid voor te nemen. Bij gezondheidsbevordering wordt gebruik gemaakt van de krachten, vaardigheden en mogelijkheden die mensen en groepen al hebben en worden

9

deze capaciteiten met hen verder uitgebreid. Dit gebeurt bijvoorbeeld door bewustwording, het ontwikkelen van vaardigheden en het opbouwen van weerbaarheid.

1.4

Integrale aanpak

Veel voorwaarden voor gezondheid liggen buiten het domein van de (gezondheids)zorg, denk aan riolering en afvalinzameling. De basis voor gezondheid wordt gelegd met preventie en opvoeding in een gezonde leefomgeving. In het onderwijs worden de voorwaarden geschapen voor persoonlijke ontwikkeling en een goede positie op de arbeidsmarkt. Waar nodig wordt ondersteuning gegeven en zorg verleend. Ongezondheid is vaak een complex probleem. De aangewezen aanpak van ongezondheid die veroorzaakt wordt door ongunstige sociaaleconomische omstandigheden is integraal en intersectoraal, zoveel mogelijk preventief en vaak ook decentraal. De inzet van alle partijen die belang bij en zicht en invloed op gezondheid hebben, is onontbeerlijk. Het gaat op lokaal niveau dan vooral om de zorgaanbieders, het onderwijs, het welzijnswerk, sport en verschillende gemeentelijke diensten. Gezondheidsbevorderende acties die buiten het directe werkterrein van de publieke gezondheid liggen, zijn bijvoorbeeld: – voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten; – ondersteuning lage inkomens met onder andere schuldhulpverlening, inkomensvoorzieningen en dergelijke; – bevorderen van participatie waarbij mensen de mogelijkheid moeten krijgen om te presteren naar vermogen (integratie van minderheden, terugdringen laaggeletterdheid) – inrichten van een gezonde leefomgeving door een gezonde inrichting van de openbare ruimte met voldoende groen in woonwijken, veilige fietspaden en dergelijke maar ook met voldoende aandacht voor andere aspecten van de leefomgeving zoals: binnenmilieu in huizen en scholen, beperken van geluid en stankoverlast en minder criminaliteit in de buurt. De uitdaging van een integrale en intersectorale aanpak is het benoemen van gemeenschappelijke doelen en deze gezamenlijk oppakken. Het verbeteren van de gezondheid en het welbevinden dient één van deze doelen te zijn. Door de samenwerking van meerdere sectoren, ontstaat een breed draagvlak en daardoor meer invloed.

1.5

Buurtgerichte gezondheidsbevordering

Buurtgericht werken aan gezondheid is niet nieuw voor Eindhoven. Er is ruim tien jaar ervaring opgebouwd met buurtgericht werken aan gezondheid. In 1998 werd in twee Eindhovense buurten – Tivoli en De Bennekel (ook een Eindhovense Krachtwijk) – gestart met het proefproject ‘Wijkgezondheidswerk’ – wijkgericht werken aan gezondheid. Er is destijds voor deze twee buurten gekozen omdat de gegevens van de GGDmonitor aantoonden dat de mensen in deze twee buurten beduidend minder gezond waren dan in andere Eindhovense buurten. Door middel van laagdrempelige activiteiten, voor en door de buurtbewoners, met ondersteuning van de GGD en door samenwerking met andere organisaties die in de buurten werkzaam waren, is gewerkt aan het verbeteren van de gezondheid.

10

De aanpak bleek succesvol en het project werd uitgebreid naar andere buurten met een slechte of verminderde gezondheidstoestand. Vanaf 2008 wordt het programma ‘Gezond in de Buurt ‘ in acht buurten Eindhovense buurten, waaronder de Krachtwijken, uitgevoerd. De buurtgerichte benadering van gezondheidsbevordering komt voort uit de kennis dat de gezondheidsachterstand zich geconcentreerd voordoet in min of meer geografische gebieden zoals een wijk of buurt. Binnen de buurtgerichte benadering staan bewonersparticipatie en een integrale aanpak met alle mogelijk te betrekken partners centraal. Buurtbewoners worden betrokken bij activiteiten via bewonersorganisaties en sleutelfiguren. In overleg met hen worden actiethema’s geselecteerd en worden interventiestrategieën uitgekozen die het best bij de geselecteerde thema’s en doelgroepen aansluiten. Om oorzaken van gezondheidsachterstanden aan te pakken en kansen voor gezondheidsbevordering te benutten, is een integrale aanpak nodig waarbij alle mogelijke partners betrokken worden. Het is van belang om als organisaties in een buurt hierin gezamenlijk op te trekken in de samenwerking met bewoners en bij het versterken van bewonersparticipatie. Vooral organisaties als het welzijnswerk en woningcorporaties hebben veel directe contacten met bewoners. Zij komen achter de voordeur en signaleren zo problemen, behoeften en mogelijkheden die direct of indirect de gezondheid en het welbevinden van mensen raken.

11

2

Gezondheidsbeleid in Eindhoven

2.1

Nota Lokaal Gezondheidsbeleid “Eindhoven: Eén in gezondheid”

Voor de vormgeving van het lokaal gezondheidsbeleid in Eindhoven is uitdrukkelijk de afstemming gezocht met het beleidsplan Wmo. Er is één gezamenlijke visie geformuleerd en vanuit deze visie zijn afzonderlijke speerpunten en doelstellingen voor zowel de Wmo als het gezondheidsbeleid benoemd. De Eindhovense nota lokaal gezondheidsbeleid “Eindhoven: Eén in gezondheid” is in 2007 opgesteld. De relevante betrokken partijen zoals (eerstelijns) gezondheidszorginstellingen, maatschappelijke- en welzijnsorganisaties, het zorgkantoor, verschillende gemeentelijke diensten en patiënten- en cliëntenorganisaties hebben met elkaar gesproken over de speerpunten en prioritaire thema’s voor het Eindhovens gezondheidsbeleid. De reacties zijn verwerkt in de nota, die uiteindelijk op 4 december 2007 door de gemeenteraad is vastgesteld. Visie

De visie voor het lokaal gezondheidsbeleid en de Wmo in Eindhoven gaat uit van: Weerbaar: Weerbare burgers die geleerd hebben op eigen kracht te leven; Meedoen: Burgers die actief meedoen aan de samenleving, organisaties die hen daarbij ondersteunen en samenwerken plus een overheid die faciliteert en intervenieert waar nodig. Ondersteuning: biedt ‘zekerheid’ dat bij kwetsbaarheid/afhankelijkheid de overheid en organisaties adequate ondersteuning bieden. Missie

De gemeentelijke missie op het terrein van de volksgezondheid is de kwaliteit van het leven te laten toenemen door lichamelijke, geestelijke en sociale gezondheid te bevorderen door: – Gezondheidsrisico’s tijdig te signaleren en daarop in te spelen; – Preventie van volksziekten, mede via het bevorderen van gezond gedrag en gezonde voeding met als rijksspeerpunten het terugdringen van roken, alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie; – Gezondheidsverschillen tussen sociaaleconomische groepen te verkleinen; – Te bevorderen dat met toename van de gemiddelde levensverwachting ook het aantal gezonde jaren toeneemt; – Uitvoering te geven aan de wettelijke taken uit de Wcpv (inmiddels Wet publieke gezondheid), gericht op collectieve preventie, waarbij specifieke aandacht voor de invloed van de leefstijl en fysieke omgeving op de gezondheid en het welbevinden van burgers groter wordt. Hoofddoelstelling

De hoofddoelstelling van gezondheidsbeleid is het behalen van gezondheidswinst. De hoofddoelstelling van de Wmo is meedoen. Er is een duidelijke relatie tussen beide hoofddoelstellingen. Een goede gezondheid is een voorwaarde voor meedoen en gezondheidsbelemmeringen verhinderen maatschappelijke participatie; onderzoek toont aan dat gezondheid een nog belangrijkere factor is voor meedoen dan inkomen of opleiding. Omgekeerd geldt dat meedoen bijdraagt aan welzijn en gezondheid. Mensen die niet werken of in sociaal isolement verkeren, zijn ongezonder.

12

Speerpunten

De gemeente Eindhoven kiest ervoor om in het lokaal gezondheidsbeleid in te zetten op een beperkt aantal speerpunten en voorts er naar te streven om gezondheid breed te verankeren in het gemeentelijk beleid. De nadruk ligt op een gebiedsgerichte aanpak die vooral preventief van karakter is. Er zijn drie speerpunten geformuleerd: – Eén in gezonde leefstijl: het bevorderen van een gezonde leefstijl en gezond gedrag – Eén in gezonde buurten: het bevorderen van een gezonde sociale en fysieke leefomgeving – Eén in gezonde zorg: het bevorderen van voldoende beschikbare en toegankelijke (eerstelijns)zorg.

Eindhoven: Eén in gezondheid

Eén in gezonde leefstijl: Bevorderen van gezonde leefstijl en gezond gedrag

Eén in gezonde buurt: Bevorderen van een gezonde sociale en fysieke leefomgeving

Eén in gezonde zorg: Bevorderen van voldoende beschikbare en toegankelijke (eerste)lijnszorg

In het bij de nota behorend uitvoeringsprogramma worden de speerpunten uitgewerkt. Per speerpunt is de ambitie geformuleerd, zijn de prioritaire thema’s vastgesteld en zijn doelstellingen geformuleerd. Deze zijn hieronder per speerpunt opgesomd. Per speerpunt zijn in het uitvoeringsprogramma gedetailleerde effectindicatoren omschreven en staan de activiteiten uitvoerig genoemd.

2.2

Charter WWI – Eindhoven m.b.t. gezondheid in Doornakkers

De gezamenlijke ambitie van het rijk en de gemeente Eindhoven op het gebied van gezondheid in Doornakkers zoals in het Charter is geformuleerd, is het structureel verbeteren van de gezondheid van de bewoners van Doornakkers door voorlichting en een toegesneden aanbod van gezondheidsbevorderende activiteiten. De ambitie van het Charter is de convergentie naar het stedelijk gemiddelde van 2011 over vier jaar en naar het stedelijk gemiddelde van 2017 over tien jaar van de onderstaande indicatoren: – Het aandeel mensen dat de eigen gezondheid als matig of slecht ervaart. In 2005 is dat voor de stad Eindhoven 14% en voor Doornakkers 18%. – Het percentage mensen dat minder dan vijf maal per week ontbijt. In 2005 is dat voor Eindhoven 23 % en voor Doornakkers 25 %. – Het rijk en de gemeente hebben de ambitie te komen tot minder grote verschillen in levensverwachting op basis van sociaaleconomische achtergronden. De inzet van de gemeente Eindhoven bestaat uit: – Continueren van ‘Gezond in de Buurt’ in Doornakkers;

13

– Realiseren van een laagdrempelig informatie- en ontmoetingspunt ‘Trefpunt Doornakkers Gezond!’ (voorheen Gezondheidswinkel genoemd); – Stimuleren van sport mede als integratiemotor; – Gerichte voorlichting over gezond eten met een laag inkomen. De inzet van het rijk is het met een aantal gemeenten starten van experimenten in individuele wijken op het gebied van gezondheidszorg, inrichting openbare ruimte en stedelijke ontwikkeling (samenhang fysiek en sociaal). De gemeente Eindhoven neemt deel in het experiment Gezonde Wijk en werkt hiertoe in overleg met het ministerie van VWS en WWI een voorstel (dit plan van aanpak) uit. Aanvullend hierop zullen rijk en gemeente, indien noodzakelijk, in gesprek komen over de inzet van het convenant overgewicht, het stimuleren van gezonde voeding mede in relatie tot integratie.

2.3

Experimenten Gezonde Wijk

Via de experimenten Gezonde Wijk wil het rijk de gezondheid in de Krachtwijken verbeteren, via een integrale aanpak gericht op gezonde bewoners, een gezonde leefomgeving en een samenhangende eerstelijnszorg met preventief aanbod. Een gezonde wijk bestaat dan uit: • Gezonde bewoners In een gezonde wijk kunnen mensen in hun wijk terecht met hun problemen en zorgvragen. Zij kunnen aangeven wat hun wensen, belemmeringen en mogelijkheden zijn die bijdragen aan het verbeteren van hun gezondheid. In een gezonde wijk zijn bewoners in staat zelf actief bij te dragen aan hun eigen gezondheid. Ouders en jongeren kunnen in hun eigen buurt terecht met vragen over opgroeien en opvoeden. • Gezonde en veilige leefomgeving Een gezonde wijk is een wijk waar mensen gemakkelijk lopen en fietsend naar hun werk, school, winkels en sport kunnen. Een gezonde wijk is ook een wijk met een kindvriendelijke leefomgeving waar kinderen gezond kunnen opgroeien (goede woningen met een gezond binnenmilieu) en gemakkelijk buiten kunnen spelen (veilige wandel- en fietspaden, een schone en veilige buitenruimte). Een gezonde wijk heeft een ruim aanbod aan sport, cultuur en groen, dat voor iedereen goed te bereiken is. Bewoners van een wijk, inclusief de jongeren, kunnen meepraten over hun eigen woon- en leefomgeving. • Gezonde zorg met preventieaanbod In een gezonde wijk krijgen mensen op een laagdrempelige manier hulp aangeboden om zo gezond mogelijk te leven. Mensen krijgen daarbij de zorg die zij nodig hebben. De gezondheidszorg speelt in op de gezondheidsproblemen in de wijk zoals uit de gezondheidsmonitor van de gemeente blijkt. Preventie en zorg in de wijk werken goed samen, zijn goed op elkaar aangesloten en bieden gezamenlijk preventieve programma’s aan die aansluiten bij de problemen en zorgvragen in de wijk, zoals stoppen met roken, bewegen op recept en voorkomen van depressie. Dit gezamenlijk aanbod van eerstelijnsgezondheidszorg is wijkgericht, gemakkelijk bereikbaar, toegankelijk en beschikbaar. De experimenten Gezonde Wijk zijn proeftuinen waar de betrokken partijen onder regie van de gemeente via een brede aanpak de gezondheid willen verbeteren. Eindhoven is een van de negen gemeenten waar het Experiment Gezonde Wijk uitgevoerd wordt.

14

De doelstelling van de experimenten Gezonde Wijk sluit naadloos aan bij de speerpunten van het gezondheidsbeleid “Eindhoven: Eén in gezondheid”, te weten gezonde buurtbewoners met een gezonde leefstijl, een gezonde buurt met een veilige leefomgeving en voldoende beschikbare en toegankelijke (eerstelijns)gezondheidszorg.

2.4

Aangrijpingspunten voor Doornakkers Gezond!

In dit Plan van Aanpak voor Doornakkers Gezond! zijn de speerpunten van Eén in Gezondheid en de aandachtpunten van de Experimenten Gezonde Wijk samengevoegd. In Doornakkers Gezond! wordt ingezet op: • Gezonde bewoners met een gezonde leefstijl. Het programma Gezond in de Buurt wordt in Doornakkers voortgezet en wordt in het kader van de krachtwijkenaanpak verder geïntensiveerd. • Gezonde veilige leefomgeving. Via het programma Gezond in de Buurt wordt aandacht besteed aan een gezonde sociale en fysieke leefomgeving. Daarnaast wordt in samenwerking met alle relevante gemeentelijke sectoren gewerkt aan een gezonde fysieke leefomgeving waar de wijkvernieuwing in de buurt kansen voor biedt. • Gezonde (eerstelijns)zorg met preventieaanbod. In Doornakkers Gezond! wordt intensief samengewerkt met de aanbieder van eerstelijnszorg in Doornakkers, te weten: het Gezondheidscentrum aan de Josephlaan van de Stichting Gezondheidscentra Eindhoven. Het plan van aanpak van Doornakkers Gezond! is in samenwerking met de manager van het gezondheidscentrum opgesteld. In Doornakkers Gezond! ligt het speerpunt op een brede buurtgerichte preventieve aanpak van gezondheidsproblemen die in nauwe samenwerking met de eerstelijns gezondheidzorg gerealiseerd wordt waarbij veel aandacht besteed wordt aan beweegprogramma’s voor verschillende groepen buurtbewoners. Empowerment, bewonersparticipatie en een integrale aanpak staan bij de aanpak van Doornakkers Gezond! centraal. Uiteraard wordt in Doornakkers Gezond! samengewerkt met alle relevante partners. Dat zijn allereerst de buurtbewoners en de bewonersorganisaties. Daarnaast wordt samengewerkt met de instellingen en organisaties die een directe relatie met gezondheid en welbevinden hebben: het Gezondheidscentrum Josephlaan/de Akkers en andere eerstelijnszorgvoorzieningen, de GGD Brabant-Zuidoost, Welzijn Eindhoven, de gemeente en in het bijzonder het Stadsdeelteam Tongelre en de verschillende sportaanbieders. Bovendien wordt samengewerkt met de partners die een bijdrage leveren aan alle andere factoren die gezondheid en welbevinden kunnen beïnvloeden: de basisscholen/SpIL-centra, de woningbouwcorporaties, de politie, de winkeliers en de verschillende gemeentelijke diensten. Ook wordt samenwerking gezocht met de twee andere Krachtwijkthema’s in Doornakkers, te weten bestrijding van werkloosheid en de aanpak van problemen achter de voordeur, aangezien deze thema’s ook een duidelijke invloed hebben op de gezondheid en het welbevinden van de inwoners van Doornakkers. In de hoofdstukken 4 en 5 staan de verschillende onderdelen van het Plan van Aanpak verder uitgewerkt.

15

3

Hoe gezond is Doornakkers?

Dit hoofdstuk bestaat uit een algemene beschrijving van Doornakkers waarbij de gezondheidssituatie van de buurt en van de bewoners geschetst wordt op basis van de in hoofdstuk 1 genoemde gezondheidsdeterminanten.

3.1

De buurt Doornakkers

3.1.1

Introductie

De naam Doornakkers duidt op akkerland omzoomd door een doornenhaag. De heg moest het gewas tegen het wild beschermen. Doornakkers ligt in het stadsdeel Tongelre aan de oostkant van Eindhoven en bestaat uit de buurten Doornakkers-West en Doornakkers-Oost. Doornakkers heeft ruimtelijk een sterk gesloten karakter want de buurt wordt omsloten door een aantal stevige barrières als de spoorlijn, de ringweg en het Eindhovensch Kanaal. In het oosten van de buurt, langs het kanaal, bevindt zich een woonwagenlocatie. Een groot deel van de woningen in Doornakkers-West is gebouwd voor 1945. Deze buurt kent een gemêleerde opbouw. In de periode 1945 – 1969 is Doornakkers-Oost met voornamelijk goedkope huurwoningen gebouwd. Doornakkers is in 2000 genomineerd voor integraal wijkvernieuwingsgebied, maar is uiteindelijk nooit officieel als zodanig benoemd. De buurt heeft daardoor de speciale status van bijzondere herstructurering meegekregen. De reden hierachter komt voort uit het gegeven dat er binnen Doornakkers geen specifieke sloop- en herstructureringsopgave ligt en dat in de buurt de nieuwe woonwijk Tongelresche Akkers in DoornakkersOost word gebouwd. In 2007 is gestart met de bouw van 900 (overwegend grondgebonden) eengezinswoningen voor deze woonwijk. 3.1.2

De Toeloop – nieuw centrumgebied

Op het snijvlak van de bestaande buurt Doornakkers en de nieuwe woonbuurt “Tongelresche Akkers” wordt het nieuwe centrumgebied “De Toeloop” gebouwd ten behoeve van beide buurten. In De Toeloop worden voorzieningen gerealiseerd voor ontmoeten, ontspannen, winkelen, wonen en zorg. Deze voorzieningen zijn gepland in drie clusters – Een woon- en zorgcluster met het Gezondheidscentrum De Akkers (huisartsen, fysiotherapeut, apotheek en Trefpunt Doornakkers Gezond!) in combinatie met de uitbreiding van het Woonzorgcentrum Tongelre en woningen. – Een cluster voor spelen, integreren, leren (SpIL). Het SpIL-centrum BoschAkkers huisvest de volgende functies: educatie (SpIL-centrum met basisonderwijs, kinderdagopvang, peuterwerk, voor- en naschoolse opvang), consultatiebureau jeugdgezondheidszorg, recreatie (gymzaal, buurtontmoeting), multifunctionele ruimte, jongerencentrum, buurtinfowinkel. – Een winkelcluster. De Toeloop huisvest de basisvoorzieningen die voldoen aan de primaire maatschappelijke behoeften van bewoners die bijdragen aan sociale samenhang in de buurt en aan een leefbare omgeving.

16

3.2

Algemene en sociaaleconomische kenmerken van de bewoners

In Doornakkers wonen op 1 januari 2008 6.345 inwoners, verdeeld over ongeveer 3.000 huishoudens. Iets meer dan één op de zeven inwoners (15%) is jonger dan 15 jaar. Ruim tweederde (71%) van de inwoners is tussen de 15 en 64 jaar en één op de zeven (13%) is 65 jaar of ouder. Van de 65-plussers is iets meer dan de helft 75 jaar of ouder. De bevolking van Doornakkers is relatief jong vergeleken bij Eindhoven. De verwachting is door de bouw van de Tongelresche Akkers de bevolking van Doornakkers-Oost in ongeveer tien jaar tijd zal verdubbelen voor vrijwel alle leeftijdsgroepen. Sociaaleconomische status

In Doornakkers wonen relatief veel mensen met een lage sociaaleconomische status. De sociaaleconomische status is gebaseerd op inkomen en opleiding. De helft (49%) van de inkomensontvangers heeft een laag inkomen, terwijl dat in Eindhoven 40% is (gegevens van CBS 2004). Het aandeel niet-actieven ligt in Doornakkers op 35%, in Eindhoven op 26% (gegevens van CBS 2005). Tot deze groep behoren mensen van 15 tot 64 jaar die een uitkering als voornaamste inkomensbron hebben, zoals werklozen, arbeidsongeschikten en gepensioneerden. In Doornakkers wonen bovendien bijna 400 WAJONG-ers (jonggehandicapten met een uitkering), dat is eenderde van het totale aantal in heel Eindhoven. Opvallend is dat in Doornakkers-Oost relatief meer mensen met een laag inkomen en nietactieve mensen wonen dan in Doornakkers-West. De afstand tussen de niet werkende bewoners en de arbeidsmarkt is groot. Door gebrek aan opleiding zijn kansen op de arbeidsmarkt zeer beperkt. Deze kansen zijn ook gering door psychische en lichamelijke klachten en langdurige werkloosheid: een neerwaartse spiraal van meervoudige problematieken. Ook het opleidingsniveau in Doornakkers is relatief laag: 43% van de volwassenen tussen 19 en 64 jaar heeft een laag opleidingsniveau en ruim een kwart (28%) een hoog opleidingsniveau. In Eindhoven heeft 36% een lage en 35% een hoge opleiding. Gezien de woningvoorraad van voornamelijk sociale huurwoningen wordt verwacht dat sociaaleconomisch zwakke groepen in de samenleving aangewezen blijven op huisvesting in Doornakkers. Etniciteit

In Doornakkers zijn bijna vier op de tien inwoners (38%) allochtoon. Dat is meer dan in Eindhoven (27%). In Doornakkers wonen vooral veel niet-westerse allochtonen, namelijk 1.829 personen. Dat is 29% van de buurtbevolking. In Eindhoven is 16% niet-westerse allochtoon. Ruim de helft van de niet-westerse allochtonen in Doornakkers is van Turkse afkomst. Dat zijn 978 personen. Dit betekent dat iets meer dan één op de zeven (15%) inwoners van Turkse afkomst is. In Eindhoven is dit één op de twintig (5%). Daarnaast is er een ruime groep jonge traditionele Marokkaanse gezinnen met kleine kinderen, in totaal 200 personen.

3.3

De gezondheid van de bewoners

De bewoners van Doornakkers scoren op een aantal indicatoren voor de gezondheid minder gunstig in vergelijking met bewoners van de overige buurten van Eindhoven. Dit geldt in ieder geval voor volwassenen. Voor de subgroep niet-westerse allochtone volwassenen, ouderen en jeugdigen zijn op buurtoverstijgend niveau verschillende gezondheidsproblemen aan te wijzen.

17

De gegevens zijn afkomstig uit verschillende onderzoeken van de GGD Brabant-Zuidoost, te weten: de Volwassenenmonitor van 19 t/m 64 jarigen (2005), de Ouderenmonitor van 65-plussers (2006) en de Jeugdmonitor van 12 t/m 18 jarigen (2007). Voor het beschrijven van de gegevens van de volwassenen zijn de gegevens van Doornakkers gecombineerd met de gegevens van de naastliggende buurt Lakerlopen. De reden hiervan is dat de resulterende cijfers daarmee veel betrouwbaarder zijn dan cijfers op basis van gegevens van Doornakkers alleen. Lakerlopen is namelijk een met Doornakkers vergelijkbare buurt waar het programma Gezond in de Buurt eveneens wordt uitgevoerd. Door het combineren van gegevens van deze twee buurten is het mogelijk om meer verantwoorde uitspraken te doen over verschillen tussen de gezondheidssituatie van deze buurten en de overige buurten van Eindhoven. De cijfers over de jeugd én over niet-westers allochtone volwassenen (in vergelijking met autochtone volwassenen) zijn gebaseerd op gegevens van heel Eindhoven. De cijfers over ouderen zijn gebaseerd op gegevens van de acht ‘Gezond in de buurt’-buurten, inclusief Doornakkers. In deze paragraaf staan de belangrijkste resultaten genoemd. Ervaren gezondheid

– In Doornakkers en Lakerlopen wonen meer volwassenen die hun gezondheid als matig tot slecht beoordelen: 18% tegenover 14% voor Eindhoven. Bovendien zijn er meer volwassen inwoners die hun gezondheid in vergelijking met een jaar ervoor als (veel) slechter ervaren (18% versus 14% in Eindhoven). – Niet-westers allochtone volwassenen ervaren hun gezondheid veel vaker als matig tot slecht (27%) dan volwassen autochtonen (13%). – 40% van de ouderen ervaart de eigen gezondheid als matig tot slecht. Chronische ziekten

– In Doornakkers en Lakerlopen samen heeft 34% van de volwassenen één of meer chronische ziekten en 18% ervaart beperking in dagelijkse bezigheden als gevolg van lichamelijke ongezondheid. Dit verschilt niet duidelijk van de rest van Eindhoven (32% en 20%). – Allochtone volwassenen hebben relatief vaak migraine of ernstige hoofdpijn (10%) of diabetes (6%) in vergelijking met autochtone volwassenen (5% en 3%). – 77% van de ouderen heeft één of meer chronische ziekten door een arts vastgesteld. De meest voorkomende ziekten zijn: hoge bloeddruk (40%), gewrichtsslijtage van heupen/knieën (30%), diabetes (17%) en ernstige aandoening van de rug (13%). 37% van de ouderen voelt zich beperkt als gevolg van de lichamelijke gezondheid. – 31% van de jongeren heeft een chronische aandoening en/of een allergie. Overgewicht

– Overgewicht komt in Doornakkers en Lakerlopen ongeveer net zo vaak voor als in de rest van Eindhoven. Vier van de tien volwassen inwoners (40%) lijdt hieraan. Een kwart hiervan heeft ernstig overgewicht, dat is één op de tien inwoners (10%). – Meer allochtone volwassenen (48%) hebben overgewicht dan autochtone volwassenen (41%). – 57% van de ouderen heeft overgewicht, 18% ernstig overgewicht. – 12% van jongeren heeft overgewicht, 2% heeft ernstig overgewicht.

18

Psychische gezondheid

– De psychische gezondheid in deze buurten is duidelijk minder goed dan in de rest van Eindhoven: 29% van de volwassenen voelt zich psychisch ongezond, tegenover 24% in de rest van Eindhoven. – Veel meer allochtone volwassenen (41%) voelen zich psychisch ongezond dan autochtone volwassen (21%). – 29% van de ouderen voelt zich psychisch ongezond. – 10% van de jongeren heeft het afgelopen jaar suïcide overwogen. Eenzaamheid

– In Doornakkers en Lakerlopen voelt 13% van de volwassenen zich (zeer) eenzaam en 35% matig eenzaam. Sociale eenzaamheid (het aantal of de kwaliteit van de persoonlijke relaties is minder dan gewenst) komt meer voor (46%) dan emotionele eenzaamheid (het gemis van intimiteit in persoonlijke relaties, of gemis van een vertrouwenspersoon) (36%). Minder dan de helft (45%) is lid van een vereniging of club. Op dit gebied verschillen de buurten samen niet significant van de rest van Eindhoven. – 20% van de allochtone volwassenen is (zeer) eenzaam, tegenover 7% van de autochtone volwassenen. 63% van de allochtonen is sociaal eenzaam, 52% is emotioneel eenzaam. Voor autochtonen is dat respectievelijk 39% en 27%. – 58% van de ouderen is eenzaam, 13% is (zeer) ernstig eenzaam. 41% is emotioneel eenzaam, 58% is sociaal eenzaam. Medicijngebruik

– Het gebruik van medicijnen, inclusief slaap- en kalmeringsmiddelen is in Doornakkers en Lakerlopen vergelijkbaar met de rest van Eindhoven. – 82% van de ouderen heeft in de twee weken voordat de GGD vragenlijst werd ingevuld één of meer medicijnen op recept gebruikt.

3.4

Leefstijl van de bewoners

3.4.1

Situatieschets

Roken

– In Doornakkers en Lakerlopen wordt relatief veel gerookt. In deze buurten samen rookt 38% van de volwassenen tegenover 31% in de rest van Eindhoven. Eén op de twintig volwassen inwoners (5%) is een zware roker. – Er zijn evenveel allochtonen als autochtonen die roken. – 21% van de ouderen rookt, 8% van hen wil stoppen met roken. – 7% van de jongeren rookt dagelijks, 32% van de jongeren is in de dagen voordat de enquête gehouden werd, bloot gesteld aan rook in huis. Alcoholgebruik

– Bijna een kwart (22%) van de volwassenen drinkt geen alcohol. In de rest van Eindhoven is dat slechts 17%. Het aandeel mensen dat de norm van verantwoord alcoholgebruik overschrijdt ligt op 38%. Dit wijkt niet significant af van Eindhoven (34%). – Allochtonen drinken minder alcohol dan autochtonen: 52% drinkt geen alcohol en 11% overschrijdt de norm voor verantwoord alcoholgebruik. Dat is aanzienlijk minder dan onder autochtonen (11% drinkt niet; 38% overschrijdt de norm).

19

– 7% van de ouderen is een overmatig drinker. – 42% van de jongeren drinkt alcohol (12 t/m 15 jarigen: 18%, 16 t/m 18 jarigen:71%). 29% drinkt bij een gelegenheid 5 glazen of meer. Drugsgebruik

– Het drugsgebruik onder volwassenen in Doornakkers en Lakerlopen samen is hoger dan in de rest van Eindhoven. 13% heeft in het jaar voorafgaand aan de enquête cannabis gebruikt en 33% heeft dit ooit in het leven gedaan (Eindhoven: 9% en 27%). Zes procent heeft in dat jaar harddrugs gebruikt en 13% heeft dat ooit gedaan (Eindhoven: 3% en 9%). De consumptie van drugs lijkt vooral in Lakerlopen erg hoog te zijn. – Het drugsgebruik is onder allochtonen lager dan onder autochtonen. – 5% van de jongeren heeft recent softdrugs gebruikt. Voeding

– Wat voeding betreft scoren Doornakkers en Lakerlopen samen ongeveer net zo ongunstig als de rest van Eindhoven. 63% van de volwassenen voldoet niet aan de aanbeveling om 200 gram groente per dag te eten. Ruim driekwart (77%) van de inwoners eet niet de aanbevolen hoeveelheid fruit (twee stuks per dag, of in plaats van één stuk fruit één glas vruchtensap). Bovendien ontbijt een kwart (25%) van de volwassen bevolking minder dan vijf keer per week. – Zowel wat betreft groente- als fruitconsumptie scoren allochtone volwassenen iets gunstiger dan de autochtonen. Zij ontbijten echter minder goed: 37% ontbijt minder dan vijf keer per week, tegenover 20% van de autochtonen. – 74% van de ouderen haalt niet de aanbevolen groenteconsumptie, 58% haalt niet de aanbevolen fruitconsumptie. – 58% van de jongeren eet niet dagelijks groenten, 72% eet niet dagelijks fruit. Vooral jongens scoren hier slecht. 18% van de jongeren ontbijt minder dan vijf keer per week. Bewegen

– De buurten hebben net als de rest van Eindhoven last van bewegingsarmoede. 40% van de volwassen inwoners voldoet niet aan de Nederlandse norm gezond bewegen (minstens vijf dagen per week een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit). De helft (51%) van de volwassenen sport minder dan één keer per week. – Allochtonen bewegen relatief weinig: 50% voldoet niet aan de norm en 66% sport minder dan één keer per week. Voor autochtonen is dat respectievelijk 38% en 47%. – 44% van de ouderen voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen voor 55+. – 78% van de jongeren sport of beweegt (minimaal een uur per dag) minder dan zeven dagen per week (vooral meisjes en 16 t/m 18 jarigen). Mondzorg

– De inwoners van Doornakkers en Lakerlopen verzorgen hun gebit minder goed dan de overige Eindhovenaren. Bijna de helft (46%) van de volwassenen poetst minder dan twee keer per dag de tanden tegenover 38% in de rest van Eindhoven. – De mondverzorging van allochtonen en autochtone volwassenen is vergelijkbaar.

20

3.4.2

Verbeterpunten leefstijl en gedrag

Veel volwassen inwoners hebben aangegeven dat zij hun eigen gezondheid op één of meer punten kunnen verbeteren. De verbeterpunten zijn: - meer bewegen/sporten (47%) - beter met stress of spanningen omgaan (28%) - gezonder eten (28%) - niet meer roken (27%) - gewicht verminderen/afvallen (23%) - minder alcohol drinken (16%). Blijkbaar is een grote groep mensen zich op bewust dat zij gezonder kunnen leven, maar dat betekent niet dat deze mensen ook allemaal de wil of intentie hebben om dit werkelijk te gaan doen. Dat geldt in ieder geval voor het stoppen met roken: terwijl 27% dit als verbeterpunt opgeeft, geeft maar 21% van de inwoners aan te willen stoppen met roken. Niettemin betekent dit dat ruim de helft (55%) van de volwassen rokers wil stoppen. Deze cijfers verschillen over het algemeen niet duidelijk met die van de rest van Eindhoven. In Eindhoven zijn wel duidelijk meer mensen (28%) die gewichtsvermindering een verbeterpunt vinden.

3.5

Sociale leefomgeving

De van oorsprong hoge sociale cohesie in Doornakkers is de laatste jaren aanzienlijk verminderd. Er heeft een grote instroom van diverse en sociaaleconomisch zwakkere mensen plaatsgevonden, gekoppeld aan een uitstroom van midden- en hogere inkomens. Daarnaast wordt de kloof tussen autochtonen en allochtonen groter. Dit remt de integratie en de betrokkenheid van bewoners op de buurt. Doornakkers kent een veelheid van naast elkaar en elkaar minder goed kennende bevolkingsgroepen. Er is op sommige plaatsen sprake van anonimiteit met het risico van segregatie. Naast allochtone bewoners heeft Doornakkers een relatief grote groep ex-woonwagenbewoners. Ook ex-psychiatrische patiënten zijn relatief hoog vertegenwoordigd in de buurt. Door de verschillende leefstijlen in de buurt bestaan er risico’s op spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Kenmerkend en positief voor Doornakkers is dat in een aantal straten sprake is van burenhulp in de directe omgeving. Veel mensen in Doornakkers staan aan de kant. De problematiek van de mensen zit vooral achter de voordeur en is dus niet zichtbaar. Er wonen veel multi-probleemgezinnen waarin psychische problemen, gezondheidsproblemen, scheidingen, werkloosheid, integratieproblematiek, lage opleiding, laag inkomen en armoede een rol spelen. Het blijkt bijvoorbeeld dat één op de zes huishoudens te kampen heeft met enige vorm van huurachterstand. Dit is één van de redenen waarom in de Krachtwijkenaanpak in Doornakkers tot het doorbraakthema “Achter de voordeur” is besloten. De inwoners van Doornakkers hebben een minder positieve perceptie van de sociale kwaliteit van de woonomgeving dan Eindhovenaren gemiddeld. Ze geven aan een groeiend gevoel van onveiligheid te hebben. Objectief gezien komt dit door toenemende overlast en criminaliteit in de vorm van toenemende inbraakmeldingen in combinatie met vervuiling en verloedering van de woonomgeving. De bewoners geven gemiddeld een 6,2 als rapportcijfer voor hun woonomgeving. In Eindhoven als geheel is dat een 6,9.

21

Uit cijfers van de GGD Brabant-Zuidoost voor Doornakkers en Lakerlopen samen blijken nog grotere verschillen met de rest van Eindhoven. Eén op de vijf inwoners (22%) is ontevreden met de eigen buurt, tegenover 11% in Eindhoven. Maar liefst driekwart (75%) van de volwassen inwoners is ontevreden over het contact met en tussen buurtgenoten. In Eindhoven ligt dit aanzienlijk lager: 58%. Ook op andere aspecten van de sociale cohesie scoort Doornakkers lager dan Eindhoven als geheel: 68% van de inwoners van Doornakkers voelt zich medeverantwoordelijk voor de buurt tegenover 76% voor Eindhoven. 54% is (zeer) gehecht aan de buurt tegenover 63% voor Eindhoven als geheel. De onbekendheid tussen de bewoners onderling kan een mogelijke oorzaak zijn van onveiligheidsgevoelens. Het niet kennen van elkaar op straat- en buurtniveau werkt een gevoel van onveiligheid en mindere betrokkenheid op de buurt in de hand. Het organiserend vermogen van een aanzienlijk deel van de bewoners is laag, mede door hun zwakke sociaaleconomische positie. De buurt wordt ook gekenmerkt door een beperkt aantal voorzieningen: er zijn minimale voorzieningen voor jongeren, er zijn geen culturele voorzieningen en ook de welzijnsaccommodaties zijn vrijwel afwezig. De sportverenigingen kampen met een terugloop van vrijwilligers. De allochtone gemeenschap blijkt moeilijk te werven voor het verenigingsleven. Verwacht wordt dat het nieuwe SpIL-centrum dat in 2009 opent met een basisschool, kinderopvang, ontmoetingsmogelijkheden en een jongerencentrum dit tekort enigszins zal opheffen. Een speerpunt voor de verbetering en de vitaliteit van buurten en wijken is wat de “sociale doorbloeding” genoemd wordt, dat wil zeggen: een gezond sociaal netwerk. Met name in Doornakkers wordt gewerkt aan het verbeteren van deze sociale doorbloeding door allerlei verschillende projecten, waaronder Doornakkers Gezond!

3.6

Fysieke leefomgeving

De fysieke omgeving is te onderverdelen in aandachtspunten die de woning betreffen en de (fysieke) woon- en leefomgeving. Woningen

Doornakkers bestaat uit circa 2750 woningen (72% huur en 28 % koop). Het overgrote deel van de huurwoningen zit in de sociale woningvoorraad en het betreft veelal eengezinswoningen van voor 1960. Hoewel de woningen klein en in sommige gevallen gedateerd zijn, is er door de woningcorporaties Woonbedrijf en Trudo veel geïnvesteerd en verbeterd. Beide corporaties investeren blijvend in het op peil houden van de onderhoudsstaat van de woningen. Woonbedrijf bezit ongeveer 40% van de woningen in Doornakkers. Dit zijn grotendeels goedkope sociale huurwoningen. Woonbedrijf gaat uit van het behoud van de bestaande woningen op basis van de blijvend hoge vraag naar goede en goedkope huur- en/of starterswoningen en gaat dus zeker niet uit van een grootschalige sloopoperatie. Woonbedrijf wil investeren in de buurt door het toevoegen van voorzieningen die nu ontbreken. Trudo heeft een beperkt aandeel in de woningvoorraad in Doornakkers. Het beleid is om woningen te koop aan te bieden aan huidige en nieuwe bewoners. De verwachting daarbij is dat wooneigenaren meer willen investeren in hun woning en de directe leefomgeving en als eigenaar nauw bij de wijk betrokken zullen zijn. De eerste ervaringen zijn positief: in de woningen wordt veel geïnvesteerd en kopers nemen volop deel aan wijkactiviteiten.

22

In de buurt is een gemis aan woonvoorzieningen voor allochtone ouderen. Woonbedrijf onderzoekt de haalbaarheid van een woonvorm voor Turkse senioren. Uit de Volwassenenmonitor van de GGD Brabant-Zuidoost blijkt dat bijna één op de zes (16%) inwoners van Doornakkers en Lakerlopen ontevreden is met de eigen woning. Dat is twee keer zoveel als in de rest van Eindhoven (8%). Het gemiddelde rapportcijfer voor de eigen woning ligt dan ook duidelijk lager: 7,0 tegenover 7,7 in Eindhoven. Veel mensen wonen in een huis met een ongunstig gebruik van ventilatie in de woning, afhankelijk van het vertrek tussen de 40% en 73% van de mensen. In Eindhoven is dat ongeveer vergelijkbaar. In Doornakkers en Lakerlopen hebben mensen wel duidelijk meer last van schimmelen vochtplekken (37%). Ook wordt men meer blootgesteld aan sigaretten- of sigarenrook (43%). Woon- en leefomgeving

Veel bewoners geven aan een groeiend gevoel van onveiligheid te hebben in de buurt. De openbare ruimte ziet er op sommige plekken vervuild en verloederd uit, op voornamelijk groen, vuil en afwatering. Op braakliggende terreinen die een nieuwe bestemming vragen wordt illegaal vuil gestort. De betrokkenheid van bewoners bij hun woon- en leefomgeving is in het algemeen laag. Daardoor is in de buitenruimte sprake van een groeiend achterstallig onderhoud. In Doornakkers is ook sprake van milieuhinder. Ongeveer 1000 woningen worden blootgesteld aan teveel lawaai. Het aan de buurt grenzende spoortraject Eindhoven – Maastricht heeft grote geluidsinvloed op de bestaande buurt en de nieuwbouwwijk Tongelresche Akkers. Daarnaast zijn enkele honderend woningen blootgesteld aan slechte luchtkwaliteit (NO2 en fijn stof) en bodemverontreiniging. Bovendien is er sprake van toenemende verkeers- en (tijdelijke) parkeerdruk door de nieuwbouwactiviteiten. Uit de Volwassenmonitor 2005 van de GGD Brabant-Zuidoost blijkt dat de inwoners van Doornakkers en Lakerlopen veel hinder ervaren van hun omgeving: 39% van geluid, 14% van geur en 42% door andere factoren. In vergelijking met de rest van Eindhoven scoren deze buurten samen vooral hoog op de hinder van andere factoren dan geluid en geur. Ruim een kwart (27%) van de volwassen bevolking wordt hierdoor zelfs erg gehinderd. Het gaat vooral om de volgende factoren: te hard rijdend verkeer, zwerfvuil, hondenpoep, verkeer geparkeerde auto’s, kou/ tocht in de woning, zwervers en gebruik of verkoop van drugs.

3.7

Gebruik en aanwezigheid zorgvoorzieningen

3.7.1

Eerstelijnsgezondheidszorg

Het gebruik van huisarts en andere zorgverleners is in Doornakkers en Lakerlopen niet veel anders dan in de rest van Eindhoven. Er is één duidelijk verschil: minder volwassen inwoners van deze buurten hebben in 2005 contact gehad met de tandarts en/of mondhygiënist dan in de rest van Eindhoven, namelijk 73% tegenover 78%. Er zijn relatief veel allochtone volwassenen die geen eigen huisarts hebben (5%) en/of geen eigen tandarts hebben (18%). Allochtonen hebben iets vaker contact met de huisarts, maar minder vaak met een medisch specialist en/of tandarts. 37% van de ouderen heeft geen eigen tandarts.

23

De inwoners van Doornakkers en Lakerlopen zijn over het algemeen tevreden over de aanwezigheid van diverse zorgvoorzieningen en over de dienstverlening van deze voorzieningen. Naar aanleiding de verhuizing medio 2009 van het gezondheidscentrum aan de Josephlaan naar De Toeloop in Doornakkers Oost – veel inwoners van Lakerlopen gaan naar deze huisartspraktijk – wordt momenteel door Fast Eerstelijn (Facilitair Steunpunt Eerstelijn) in samenwerking met de GGD Brabant-Zuidoost en de gemeente Eindhoven, onderzocht in hoeverre de beschikbaarheid van o.a. huisartsen toereikend is voor Lakerlopen.. 3.7.2

Woonservicezone Tongelre

Het doel van woonservicezones is om mensen in staat te stellen zo lang mogelijk zelfstandig in hun woning dan wel in hun eigen woonomgeving en buurt te laten wonen. Een woonservicezone faciliteert de voorzieningenstructuur die dit doel ondersteunt. In een woonserviceszone worden acties uitgevoerd om wonen, woonomgeving, welbevinden en zorg beter op elkaar af te stemmen én in overeenstemming te brengen met de behoeften van de verschillende doelgroepen buurtbewoners, te weten: ouderen, mensen met een beperking (verstandelijk, lichamelijk, psychosociaal) en ex-psychiatrisch patiënten. In juni 2007 zijn de buurten Lakerlopen, Doornakkers-West en Doornakkers-Oost aangewezen als kernbuurten van de Woonservicezone Tongelre. In de Woonservicezone Tongelre wordt aan de hand van landelijke streefwaarden onderzocht of er voldoende voorzieningen zijn voor beschermd en verzorgd wonen. Ook wordt de aanwezigheid van zorg- en welzijnsvoorzieningen, zoals een zorgsteunpunt, het coördineren en leveren van 24-uurszorg), de aanwezigheid van eerstelijnszorgvoorzieningen, het dienstenaanbod van intramurale zorginstellingen en de verschillende welzijnsdiensten in de buurt in kaart gebracht. Bij De Toeloop wordt in Doornakkers een woonzorgcluster gebouwd, als uitbreiding van het huidige Woonzorgcentrum Tongelre.

24

4

Doornakkers Gezond! Wat en wie willen we bereiken?

4.1

Wat willen we bereiken? Beoogd eindresultaat.

Alle activiteiten die in het kader van de Krachtwijkaanpak in Doornakkers uitgevoerd worden om de buurt en de buurtbewoners gezonder te maken, vallen onder de noemer “Doornakkers Gezond!” Het beoogde eindresultaat van het plan van aanpak van Doornakkers Gezond! is een gezonde buurt, met gezonde bewoners, een gezonde en veilige leefomgeving en met gezonde zorg waar de gezondheid en kwaliteit van leven van de bewoners verbeterd is. Om dit eindresultaat te bereiken, wordt ingezet op een breed aanbod van gezondheidsbevorderende activiteiten, gerelateerd aan de determinanten van gezondheid, waarbij zoveel mogelijk wordt aangesloten bij de kansen en mogelijkheden die zich in de buurt voordoen. Dit te bereiken eindresultaat is uit te splitsen in een aantal elementen, zoals blijkt uit onderstaand schema.

Interventies

Interventie-

Determinanten van

uitkomsten

gezondheid

Gezondheid (eindresultaat)

Gezondheidsbevorderende activiteiten

Gezondheids-

Gezonde leefstijl Betere gezondheid en

vaardigheid

kwaliteit van leven

Doornakkers Toegankelijke zorg-

Gezond!

voorzieningen Gezond in de

Sociaal

buurt

draagvlak

Gezonde sociale omgeving

Trefpunt

Doornakkers

Bijdragen aan terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschil-

Doornakkers Gezond!

voor inwoners van

len in Eindhoven Integraal beleid

Gezonde fysieke omgeving

Door het programma Gezond in de Buurt en het organiseren van gezondheidsbevorderende activiteiten vanuit het Trefpunt Doornakkers Gezond!, neemt de gezondheidsvaardigheid van bewoners toe. Bewoners worden zich bewust van hun eigen gewoontes en mogelijk risicogedrag en van hun kennis, houding en vaardigheden en leren deze te verbeteren tot gezond gedrag. Door de genoemde activiteiten ontstaat ook sociaal draagvlak voor gezondere leefwijzen: door de ondersteuning van verschillende organisaties die in de buurt werken, zoals het Gezondheids-

25

centrum, maar ook door het SpIL-centrum, de woningcorporaties, het welzijnswerk en niet te vergeten de bewonersorganisaties. Met ondersteuning van deze organisaties helpen buurtbewoners elkaar en daardoor ook zichzelf bij het gezonder gaan leven. Via de samenwerking met en pleitbezorging bij andere organisaties ontstaat draagvlak voor gezondheidsbeïnvloeding via de andere determinanten van gezondheid: de omgevingsfactoren en (zorg)voorzieningen. Daarbij is het belangrijk dat gezondheid een integraal onderdeel wordt van het beleid en de uitvoering daarvan van andere organisaties die in de buurt werken. Dit geldt bijvoorbeeld voor de stedenbouwkundige ontwikkelingen bij de wijkvernieuwing, het woning(bouw)beleid en de inrichting van de openbare ruimte, maar ook voor het onderwijs en de opvoedingsondersteuning en de aanpak van werkloosheid en de problemen achter de voordeur.

4.2

Ambities Doornakkers Gezond!

4.2.1

Gezonde bewoners door bevorderen van gezonde leefstijl en gezond gedrag

In een gezond Doornakkers moet de keuze voor een gezonde leefstijl aantrekkelijk zijn voor alle inwoners. Met behulp van het programma Gezond in de Buurt worden bewoners zelf in staat gesteld actief bij te dragen aan hun eigen gezondheid. In een gezond Doornakkers kunnen bewoners in het Trefpunt Doornakkers Gezond! terecht met hun problemen en zorgvragen over gezond leven en met vragen over opgroeien en opvoeden. Een gezonde leefstijl vergroot de kans op een goede gezondheid en goede kwaliteit van leven. Vooral voor preventie van chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes, longaandoeningen en depressie is een gezonde leefstijl van belang. Een gezonde leefstijl en de daarmee samenhangende gezondheidswinst worden onder meer bereikt door gezond eten, niet roken, voldoende bewegen en matig alcoholgebruik. De elementen die bijdragen aan een gezonde leefstijl, hangen met elkaar samen. Ambities

Voor Doornakkers Gezond! betekent dit: – Het aantal buurtbewoners (kinderen en volwassenen) dat kiest voor een gezonde leefstijl, zich ondermeer uitend in een gezond ontbijtgedrag, voldoende consumptie van groenten en fruit, voldoende beweging, minder rookgedrag, goede mondverzorging en beter met stress of spanningen om kunnen gaan, neemt toe. – Het aantal mensen uit risicogroepen, zoals mensen met overgewicht en chronisch zieken, voor wat hun gezondheid betreft, dat meedoet aan beweegactiviteiten in de buurt, neemt toe. 4.2.2

Gezonde en veilige sociale en fysieke leefomgeving

Doornakkers is een integraal wijkvenieuwingsgebied, zonder directe sloop- en nieuwbouw van woningen; wel is sprake van nieuwbouw in de nieuwe woonwijk Tongelresche Akkers. Wel is er sprake van een sociale opgave. Deze sociale opgave is pas opgepakt nadat er vanuit het Rijk inzet van extra middelen (de zogeheten Pechtold-gelden) werden toegewezen voor de Sociale Herovering van Doornakkers met als doel de sociale positie van de bewoners te verbeteren en de leefbaarheid en veiligheid te bevorderen. De plannen voor deze opgave zijn inmiddels ‘ingehaald’ door de Krachtwijken-aanpak.

26

In Doornakkers is al geruime tijd aandacht voor een goede, gezonde en sociale leefomgeving. Een gezonde sociale omgeving duidt op een sterke sociale samenhang, goede buurtcontacten, sociale veiligheid en sociale netwerken. Dit is van belang voor individuele sociaal-emotionele gezondheid en kwaliteit van leven. Bovendien is het ervaren van sociale steun belangrijk wanneer mensen zich een gezonde leefstijl willen eigen maken. Een gezonde sociale omgeving draagt ook bij aan de capaciteit en effectiviteit van buurten of bewonersgroepen om zich in te zetten voor de ontwikkeling van een gezonde buurt. Een gezonde fysieke woon- en leefomgeving betekent dat buurtbewoners in gezonde woningen kunnen wonen met goede ventilatie, geen vocht en schimmelproblemen. Bovendien hangt het welbevinden van mensen ook af van de mate waarin zij gemakkelijk lopend en fietsend naar hun werk, school, winkels en sport kunnen gaan. Ook is het van belang dat de buurt veilig is ingericht, een gezond milieu heeft (lucht-, geluid-, water- en bodemkwaliteit) met voldoende bereikbare kindvriendelijke sport-, cultuur- en groenvoorzieningen. De nieuwbouw in het gebied Tongelresche Akkers biedt hiervoor kansen. Dit betekent dat in Doornakkers in samenwerking met andere gemeentelijke sectoren zoals Gebiedsontwikkeling en integrale wijkvernieuwing, Openbare Ruime, Verkeer en Milieu, Realisatie en Beheer, Sport en Bewegen en Veiligheid wordt gewerkt aan een gezonde, schone, hele en veilige fysieke leefomgeving. In het buurtcontract 2009 bijvoorbeeld staat het project fysieke voorwaarden voor veilige en sociale woonomgeving door het verbeteren van de beeldkwaliteit van de openbare ruimte door middel van verschillende activiteiten in de buurt prominent genoemd. Ambities

Voor Doornakkers Gezond! betekent dit: – Het aantal buurtbewoners dat deelneemt aan gezondheidsactiviteiten, waar door de contacten met andere buurtbewoners sociale steun ontstaat voor een gezonde leefstijl, neemt toe. – Het aantal organisaties dat in de buurt werkzaam is, dat rekening houdt met gezondheidseffecten in hun uitvoeringsplannen, neemt toe. Dit geldt in het bijzonder voor de aandacht voor de fysieke leefomgeving en kwaliteit van het binnen- en buitenmilieu in relatie tot gezondheid. 4.2.3

Gezonde beschikbare en toegankelijke (eerstelijns)zorg met een preventieaanbod

In een gezonde buurt krijgen mensen de zorg die zij nodig hebben. De toegankelijkheid van (eerstelijns zorg)voorzieningen op buurtniveau is van invloed op de gezondheid. Toegankelijkheid betreft zowel de fysieke toegankelijkheid – de beschikbaarheid en laagdrempelige bereikbaarheid van voorzieningen – als de economische aspecten van toegankelijkheid zoals het hebben van een zorgverzekering en het kunnen betalen van eigen bijdragen. De kwaliteit van de zorgverlening is eveneens van invloed op het hebben van voldoende zorg. Het gaat hierbij enerzijds om een betere aansluiting van de zorg bij de culturele en taalkundige achtergrond van (allochtone) cliënten en anderzijds om beter begrip van (allochtone) cliënten van het gezondheidszorgsysteem in Nederland en van Nederlandse opvattingen over gezondheid, welbevinden, ziekte en ziektepreventie. Het Gezondheidscentrum in Doornakkers is één van de kernpartners in Doornakkers Gezond! Vanuit de eerstelijnszorg wordt veel verschillende beweeg- en voorlichtingsactiviteiten voor

27

buurtbewoners met een gezondheidsrisico georganiseerd. De animo voor deze activiteiten is groot omdat het Gezondheidscentrum voor veel buurtbewoners een betrouwbare reputatie heeft. Mogelijkheden voor ICT en gezondheid(szorg)

Doornakkers beschikt – evenals het hele stadsdeel Tongelre – over een glasvezelnetwerk. Dit betekent dat er mogelijkheden zijn voor het toepassen van nieuwe informatie- en communicatie technologieën voor gezondheid en welbevinden. Via het netwerk kunnen verbindingen gelegd worden naar zorg- en dienstverleners in de buurt. Door middel van het netwerk kan in Doornakkers verdere ervaring worden opgedaan met het toepassen van beeld-spraak verbindingen als middel voor het beter inzetten van zorg- en welzijnsactiviteiten op vraag van de burger. Vanuit Brainport Health Innovation wordt gezocht naar proefgebieden en hierbij is Doornakkers in beeld. Door middel van bewezen technologie van beeld-spraak verbindingen via touch-screen televisies kan rechtstreeks contact gelegd worden tussen (zorg)vrager en (zorg)aanbieder. Hierdoor kan door de (zorg)aanbieders efficiënter en meer dan nu vraaggericht gewerkt worden. Door inbedding in een breder pakket van (comfort)diensten wordt de drempel om van zorgdiensten gebruik te maken naar verwachting lager. Sportinnovatie via ICT biedt Doornakkers de kans om een extra en modern element toe te voegen aan sport- en bewegingsstimuleringsprogramma’s in de vorm van de zogeheten “activity monitor”. Dit apparaatje dat lijkt op een sleutelhanger biedt verschillende doelgroepen (kinderen en hun ouders, maar ook ouderen) de mogelijkheid om op een aansprekende manier bij te houden hoeveel zij op een dag bewegen. Door de activity monitor te koppelen aan de computer, kunnen de gebruikers aflezen hoe het dagelijks beweegpatroon er uit zit . Dit patroon kunnen ze dan vergelijken met anderen, zoals bijvoorbeeld klasgenoten of leden van de sportclub. In aanvulling hierop helpt het regelmatig bezoek van een beweegcoach de gebruikers bij het interpreteren van het beweegpatroon en het simuleren van een actieve leefstijl. Inzet wijkverpleegkundigen – Zichtbare Schakel

Vanuit het Rijk komen er in 2009 in het kader van het programma Zichtbare Schakel van het ministerie van VWS (ook bekend als ‘motie Hamer’) extra middelen voor de gezondheidszorg in de Krachtwijken. Het voornemen is om, met name door het inzetten van wijkverpleegkundigen, de integrale aanpak tussen wonen, zorg en welzijn te verbeteren. De wijkverpleegkundige zal naast zorgtaken ook een coördinerende en regisserende taak krijgen in de samenwerking tussen de verschillende lokale organisaties in de buurt en zal zichtbaar in de wijk aanwezig zijn. Voor de buurtbewoner zal dit betekenen dit dat er sprake is van een betere afstemming in de zorgverlening met een duidelijk loket waar de (zorg)vraag gesteld kan worden en waar de doorverwijzing naar de juiste instanties direct geregeld wordt. Het doel is de eigen regie van de buurtbewoner te versterken. Lokale partners werken samen om een goed product te leveren dat tegemoet komt aan de behoeften van de buurtbewoners. Om in aanmerking te komen voor deze extra gelden, hebben de relevante partijen (thuiszorg, eerstelijnsgezondheidszorg, gemeente en GGDBZO) een projectvoorstel ontwikkeld waarbij voor Doornakkers wordt aangesloten bij dit Plan van Aanpak Doornakkers Gezond! Dit voorstel is in oktober 2009 goedgekeurd. Ambities

Voor Doornakkers Gezond! betekent dit: – Informatie, voorlichting en consultatie over gezondheids-, opgroei- en opvoedthema’s is beschikbaar en op een laagdrempelige wijze in de buurt verkrijgbaar voor buurtbewoners; – Zorgverleners hebben een beter begrip voor de gezondheidscultuur en ziektebeleving van allochtone cliënten;

28

– Allochtone cliënten ontvangen een adequate reactie op hun zorgvraag; het advies en de behandeling van de zorgverleners sluit aan op hun vraag; – Het aantal bewoners dat de tandarts bezoekt, neemt toe.

4.3

Wie willen we bereiken? De doelgroepen.

De doelgroepen van Doornakkers Gezond! bestaan voornamelijk uit de verschillende doelgroepen buurtbewoners en de verschillende personen die werkzaam zijn bij instellingen en organisaties die voor en in Doornakkers actief zijn, de zogeheten intermediairen. 4.3.1

Doelgroepen buurtbewoners

De activiteiten van Doornakkers Gezond! zijn bedoeld voor alle bewoners van de buurt. Daarbij gaat extra aandacht gaat uit naar bewoners waar sprake is van een gezondheidsachterstand of bij bewoners waarbij veel gezondheidswinst te behalen is. Doornakkers kent verschillende groepen bewoners die deze extra aandacht kunnen gebruiken. Uit de beschrijving van de gezondheidssituatie van Doornakkers in hoofdstuk 2 blijkt dat veel buurtbewoners met een lage sociaaleconomische status minder gezond zijn en dat zij minder lang leven. Voor de groep niet westerse allochtonen is de kans zelfs nog groter. Ook ouderen verkeren gezien hun leeftijd veelal in een ongezondere leefsituatie dan volwassenen en jongeren, evenals chronisch zieken. De jeugd is nog gezond, maar de basis voor een ongezonde leefstijl wordt vaak op jonge leeftijd gelegd. Daarom richt Doornakkers Gezond! zich op de alle bewoners van Doornakkers, maar in het bijzonder op: – bewoners met een lage sociaaleconomische status – bewoners met een allochtone achtergrond – risicogroepen wat hun gezondheid betreft, zoals chronisch zieken, mensen met overgewicht, mensen met een inactieve leefstijl – ouderen – kinderen en jongeren Deze verschillende groepen buurtbewoners worden als volgt bereikt: – Via de bewonersorganisaties en de sleutelfiguren in de buurt; – Via jaarlijks terugkerende activiteiten in de buurt zoals de buurtdag “SamSam” en de senioren-verwendag; – Via het Trefpunt Doornakkers Gezond!; – Via activiteiten in het kader van Gezond in de Buurt; – Via publiciteit: de Nieuwsbrief Wijkvernieuwing Doornakkers, Doornakkers.tv, website de Toeloop en door informatievoorziening via de Buurtinfowinkel Doornakkers, het SPIL-centrum, Welzijn Eindhoven en andere informatiekanalen van de betrokken organisaties; – Via actieve benadering en verwijzing vanuit de (zorg)voorzieningen in de buurt zoals: Gezondheidscentrum Josephlaan/De Akkers, het Maatschappelijk Werk, ZuidZorg, GGzE, Woningcorporaties, de gemeentelijke Krachtwerkers voor de aanpak ‘Achter de Voordeur’ en andere instellingen en organisaties die huisbezoeken afleggen; – Via het SpIL-centrum (basisschool, kinderopvang en buitenschoolse opvang; opvoedingsondersteuning) en jeugdgezondheidszorg (GGD Brabant-Zuidoost en ZuidZorg)

29

– Via de activiteiten van Welzijn Eindhoven in de buurt: buurtmaatschappelijk werk (‘Achter de Voordeur’) , kinderwerk, jongerenwerk, ouderenwerk en buurtprojecten. 4.3.2

Doelgroepen intermediairen

De GGD Brabant-Zuidoost en het Gezondheidscentrum Josephlaan (medio 2009 wordt de naam gewijzigd in Gezondheidscentrum De Akkers) zijn de trekkers van Doornakkers Gezond! Uiteraard worden bewoners en bewonersorganisaties op buurt- of straatniveau betrokken om samen te werken aan het verbeteren van de gezondheidssituatie (bewonersparticipatie). Dit geldt ook voor de verschillende professionals van instellingen en organisaties die in de buurt actief zijn (intersectorale samenwerking). Al deze partners vormen dan de tweede doelgroep van Doornakkers Gezond! die bestaat uit de intermediairen die in de buurt werken. De groep intermediairen bestaat uit vertegenwoordigers van: – Bewonersorganisaties, sleutelfiguren, zelforganisaties en de Buurtinfowinkel Doornakkers; – Gezondheidscentrum Josephlaan/ De Akkers en andere eerstelijnsvoorzieningen in de buurt – Zorgvoorzieningen waaronder Maatschappelijk werk, ZuidZorg en andere thuiszorgorganisaties, GGzE, jeugdgezondheidszorg (ZuidZorg en GGD Brabant-Zuidoost) – Sportorganisaties (Sportverenigingen, sportorganisaties en particuliere sportinitiatieven in de buurt, Sportbedrijf De Karpen/Bureau Sportformule, Genneper Parken, Sportcomplex Eindhoven-Noord, beweegactiviteiten van Welzijn Eindhoven in de buurt) – Welzijn Eindhoven: projecten, kinderwerk, jongerenwerk, opbouwwerk, buurtmaatschappelijk werk en ouderenwerk, – Woningcorporaties (Woonbedrijf, Trudo) – SpILcentrum BoschAkkers en Tafelbergplein (peuterspeelzaal, kinderopvang, basisschool) – Fontys Hogescholen Eindhoven – Gemeente en de verschillende sectoren: - sector gebiedsontwikkeling: stadsdeelteam Tongelre, projectleiding Krachtwijk Doornakkers - sector Werk: Doornakkers Actief! in samenwerking met Fontys: integrale individuele begeleidingtrajectbemiddeling voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt; inzet Pit-team - sector Mens en Maatschappij: lokaal gezondheidsbeleid en jeugd- en onderwijsbeleid, SPiLcentrum - sector Openbare Ruimte, Verkeer en Milieu: fysieke leefomgeving, openbare ruimte, groen en milieu; verschillende deelprojecten gericht op openbaar groen in relatie tot gezondheid - sector Sport en Bewegen: inzet Sportbedrijf De Karpen bij bevorderen beweegactiviteiten voor kinderen en jongeren. – De verschillende samenwerkingspartners in het Krachtwijkthema “Bestrijding van werkloosheid” aangezien werkloosheid en het hebben van een laag inkomen bijdraagt aan een slechte gezondheid en andersom.. – De samenwerkingspartners in het Krachtwijkthema “Aanpak van problemen achter de voordeur” aangezien het niet-welbevinden van mensen vaak veroorzaakt wordt door problemen waar men niet mee naar buiten komt. Om deze brede groep intermediairen te bereiken, wordt aangesloten bij de bestaande overlegstructuren in de buurt, bijvoorbeeld in het kader van de Krachtwijkthema’s en de wijkvernieu-

30

wing. Een belangrijk overleg daarbij is het Breed Wijkoverleg waarin de buurtbewoners uitdrukkelijk participeren. Uiteraard worden ook de relevante instellingen en organisaties en de sleutelfiguren uit de buurt wanneer nodig, direct benaderd.

31

5

Doornakkers Gezond! Wat gaan we doen?

Zoals eerder aangegeven, is de aanpak van Doornakkers Gezond! gebaseerd op twee pijlers: het programma Gezond in de Buurt en het Trefpunt Doornakkers Gezond! met als speerpunt de brede buurtgerichte preventieve aanpak van gezondheidsproblemen die gerealiseerd wordt in nauwe samenwerking met de eerstelijns gezondheidzorg met veel aandacht voor beweegactiviteiten voor verschillende groepen buurtbewoners. Binnen beide programma’s zullen verschillende deelprojecten worden uitgevoerd. Voor ieder van deze deelprojecten zullen afzonderlijke projectbeschrijvingen met bijbehorende prestatiedoelstellingen en onderzoeksplan worden opgesteld. Per jaar wordt er voor Doornakkers Gezond! een werkplan opgesteld. Dit werkplan bestaat uit een overzicht van deze projectplannen. In bijlage 1 is het werkplan voor 2009 opgenomen. Het Plan van Aanpak Doornakkers Gezond! 2009 vormt een onderdeel van het buurtcontract Doornakkers 2009. Per jaar wordt een buurtcontract opgesteld. In het buurtcontract zijn concrete afspraken gemaakt over de activiteiten die in 2009 uitgevoerd gaan worden. Met het buurtcontract, dat naast de gemeente, ook ondertekend is door alle bij de afspraken betrokken bewoners(organisaties) en professionele partners, wordt helderheid verschaft over wat de bewoners mogen verwachten en wanneer zij dit mogen verwachten en worden partijen gebonden op hun samenwerking. In het buurtcontract zijn ook afspraken gemaakt over het versterken van de eigen verantwoordelijkheid van bewoners. Doornakkers Gezond! is uiteraard ook een onderdeel van de nog op te stellen integrale wijkvisie voor de komende jaren. In dit hoofdstuk worden de grote lijnen van de verschillende activiteiten van de beide programma’s van Doornakkers Gezond! geschetst.

5.1

Programma Gezond in de Buurt

5.1.1

Wat is Gezond in de Buurt?

Gezond in de Buurt is een programma van de GGD Brabant-Zuidoost dat wordt uitgevoerd in acht zogeheten actiegebieden en Krachtwijken in Eindhoven, te weten: de Bennekel, Drents Dorp, Doornakkers, Genderdal, Lakerlopen, Lievendaal, Tivoli en Woensel-West. In actiegebieden is sprake van meervoudige achterstand op het gebied van wonen, weten, werken, welzijn en gezondheid. Gezond in de Buurt richt zich vooral op bewonersgroepen waarbij sprake is van een gezondheidsachterstand. In het programma staat bewonersparticipatie, empowerment van bewoners en intersectorale samenwerking centraal. Door samenwerking te zoeken met bewonersgroepen en buurtorganisaties worden bewoners betrokken bij het opzetten en uitvoeren van activiteiten. Daarbij wordt zoveel mogelijk maatwerk geleverd, dat wil zeggen bij het ontwikkelen van activiteiten wordt gekeken naar de behoeften en kansen van de buurt. In iedere buurt wordt samengewerkt met alle relevante instellingen en organisatie zowel binnen als buiten de gezondheidssector (zoals: basisschool/SpIL-centrum, woningcorporaties, Welzijn Eindhoven, gemeente, politie, enzovoorts) en wordt aangesloten bij bestaande activiteiten en nieuwe initiatieven. Dit

32

gebeurt door onder andere te participeren in bestaande overlegstructuren en gebruik te maken van bestaande communicatiekanalen. 5.1.2

Wat doet Gezond in de Buurt?

Gezond in de Buurt zet zich in Doornakkers in op de onderstaande activiteiten: Buurtactiviteiten met het thema gezondheid – structureel en incidenteel

Op basis van kansen en mogelijkheden in de buurt en in aansluiting op activiteiten van andere organisaties worden thema-activiteiten georganiseerd. Hierbij kunnen allerlei onderwerpen aan bod komen. Vanuit de gezondheidsituatie in Doornakkers ligt het accent op: bewegen en sporten, beter met stress of spanningen omgaan, gezonder eten, niet meer roken, minder alcohol drinken, medicijngebruik door ouderen en mondzorg . Ook andere thema’s die door buurtbewoners worden aangedragen, worden behandeld. In 2008 is hiertoe een zogeheten ‘actiegericht onderzoek’ door studenten van Fontys Hogescholen uitgevoerd waarbij studenten motiverende en belemmerende factoren, wensen, behoeften, mogelijkheden en capaciteiten van bewoners voor deelname aan buurtactiviteiten in kaart hebben gebracht. Met de uitkomsten van dit onderzoek wordt rekening gehouden bij het organiseren van de verschillende buurtactiviteiten. Publieksactiviteiten.

Op buurtdagen zoals de bekende SamSam-dag in Doornakkers en bij andere evenementen voor alle buurtbewoners, wordt aandacht besteed aan gezonde voeding en gezonde leefstijl. Dit gebeurt onder andere door middel van het groente– en fruitbuffet en een Informatiekraam met gezondheidsinformatie van de GGD Brabant-Zuidoost. Het beoogde effect van deze publieksactiviteiten is bewustwording van een gezonde leefstijl. Bevorderen van gezonde leefstijl en gezond gedrag bij kinderen

– Het project “De Familie Lekkerbek in Balans” van de GGD Brabant-Zuidoost is een stedelijk programma met als doel preventie van overgewicht en diabetes type 2 onder 0 tot 19 jarigen. In dit kader hebben de basisscholen De Driesprong en BoschAkker aangegeven gebruik te willen maken van het landelijk lespakket “Ga voor Gezond”. Op basis van dit pakket maken leerlingen kennis met een gezonde leefstijl. – Op basis van hun wensen en behoeften met betrekking tot gezondheidsthema’s worden voor ouders van de leerlingen van De Driesprong en de BoschAkker door de GGD Brabant-Zuidoost voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. – In het kader van het project “Scoren voor Gezondheid” gaan leerlingen van groep 6,7 en 8 van basisscholen De Driesprong en BoschAkker in het schooljaar 2008-2009 een contract aan met voetbalhelden van PSV waarbij zij beloven de gezonde leefstijl van deze spelers over te nemen. – “Fit Kidz” is een naschools beweegprogramma voor kinderen met een maatje meer waarbij de duale sportdocent wordt ingezet. – De beide basisscholen worden gestimuleerd gebruik te maken van het landelijk ontwikkelde lespakket Gezonde School en Genotmiddelen, een programma over alcohol, roken en drugs en het vergroten van de weerbaarheid van de kinderen. Deelnemende scholen ontvangen daarbij ondersteuning van de GGD Brabant-Zuidoost.

33

– Deelname aan de “Week van de Lentekriebels” een projectweek over relationele en seksuele vorming in het basisonderwijs voor leerlingen van groep 1 t/m 8, leerkrachten en ouders. Basisschool De BoschAkker neemt in 2009 deel aan deze week. Stimuleren van bewegen en sport

In de gemeentelijke sportnota 2008 – 2015 “Hé, ga je mee?” wordt sport, bewegen en recreatie vanuit maatschappelijk perspectief beschreven. In de nota wordt een directe relatie gelegd met gezondheid. “Sport is gezond, verbroedert en kan als bindmiddel werken in de samenleving. Sport heeft niet zozeer een curatieve, maar met name een preventieve werking. Door te sporten blijf je gezond en zit je in een netwerk van gelijkgestemden. Onderzoeken wijzen uit dat sportende mensen minder gebruik maken van zorg dan niet-sportende mensen.” De gemeente richt zich met de sportstimulering met name op kwetsbare groepen zoals allochtone jongeren en gehandicapten maar ook op de bewoners van de Krachtwijken. Sport zorgt samen met school voor sociale binding in wijken. Eindhoven stelde in dit kader – met behulp van landelijke subsidies – een aantal duale/combi sportdocenten aan. De duale sportdocenten vormen de verbinding tussen de school, de naschoolse sportactiviteiten en de sportverenigingen in de stad. Ze laten kinderen kennismaken met verschillende sporten en activiteiten in de hoop dat ze er nu en later mee doorgaan. De combi sportdocenten leren de schoolgaande jeugd met behulp van goed bewegingsonderwijs tevens een gezonde leefstijl aan. Duale sportdocenten zijn ingezet in het project FitKidz en de combi sportdocent is samen met de jongerenwerker actief bij de (buurt)beweegactiviteiten voor jongeren met overgewicht. Sport wordt ook in Doornakkers als integratiemotor gebruikt: met behulp van de landelijke subsidieregeling voor het stimuleren van sportdeelname van allochtone jongeren van 4 tot en met 23 jaar is het project “Sports United” opgezet. Aan dit project participeren ook jongeren uit Doornakkers. Daarnaast wordt er vanuit de gemeente ‘gebiedsgericht geprogrammeerd’: dat wil zeggen dat per buurt wordt bekeken hoe sport- en beweegaccommodaties passen in het totale buurtconcept met betrekking tot de voorzieningen in de buurt. Dat sport en gezondheid ook in de praktijk samengaan, blijkt uit het programma Sportformule. De GGD en Sportformule organiseren onder het motto ‘gezond van start’ de ontbijtschool waar basisschoolkinderen op school meerdere malen een voedzaam ontbijt maakten en opaten gecombineerd met een beweegactiviteit voor aanvang van het reguliere lesprogramma. De ontbijtschool staat ook voor het schooljaar 2009-2010 in Doornakkers op het programma. Speerpunt van Doornakkers Gezond! is het stimuleren van beweegactiviteiten voor volwassenen met een gezondheidsrisico via de beweegprogramma’s in het Trefpunt Doornakkers Gezond! (zie 5.2.) waarbij het bevorderen van sociale contacten en doorstromen naar reguliere sport- en beweegactiviteiten in de buurt de doelen zijn. Daarbij worden buurtbewoners geattendeerd op de verschillende gemeentelijke regelingen voor het financieel ondersteunen van sporten en bewegen. Ook het gebruik van de activity monitor door verschillende doelgroepen zal verder uitgezet gaan worden. Valpreventie voor ouderen

Vanuit het stedelijk valpreventieproject “Geef Vallen Geen Kans” worden groepsvoorlichting en de cursus “In Balans” georganiseerd. Deze activiteiten zijn bedoeld voor kwetsbare ouderen van 70 jaar en ouder. Het doel van dit preventieproject is het vallen van ouderen te verminderen en liefst te voorkomen.

34

Positief beïnvloeden sociale omgeving

– Via themabijeenkomsten over gezondheid kunnen buurtbewoners met elkaar in contact komen. – Via de beweegactiviteiten in het Trefpunt Doornakkers Gezond! worden deelnemers doorgeleid naar reguliere beweeg- en sportactiviteiten in de buurt om op die manier ook de sociale contacten tussen buurtbewoners te versterken. – Veel van de activiteiten in het kader van de overige twee krachtwijkthema’s (bestrijding werkloosheid en aanpak problemen achter de voordeur) zijn ook gericht op het bevorderen van participatie in de samenleving en de buurt. Positief beïnvloeden fysieke omgeving

– Via overleg in bestaande overlegstructuren in de buurt wordt gezondheid op de agenda van deze overleggen gezet. Gezond in de Buurt-medewerkers en andere GGD-medewerkers benadrukken bij andere instellingen en organisaties en gemeentelijke sectoren aandacht voor de gezondheidseffecten van hun beleid en de uitvoering. Waar mogelijk en gewenst, geven deze medewerkers gezondheidsverbeterende adviezen, bijvoorbeeld over geluidsoverlast en de inrichting van de openbare ruimte. – Project Gezond Binnenmilieu. In een proefproject rond de kwaliteit van het binnenmilieu (uitgevoerd in één van de overige Gezond in de Buurt-buurten in Eindhoven) is samen met de woningcorporatie, de basisschool en andere organisaties aandacht besteed aan het binnenmilieu van zowel de school als een deel van de woningen. Er zijn adviezen gegeven over ventilatie op scholen, voorlichting aan huurders over ventilatie en adviezen aan medewerkers woningcorporaties. Op basis van deze ervaringen en in overleg met woningcorporaties en scholen wordt nagegaan of voldoende aangrijpingspunten zijn om dit project ook in Doornakkers uit te voeren. – Daarnaast is er vanuit de gemeente, de woningcorporatie, politie en andere instellingen veel aandacht voor een gezonde en veilige leefomgeving waarbij het goed onderhouden van de openbare ruimte een wezenlijk onderdeel is. – In het kader van de landelijke ontwikkeling met betrekking tot een gezonde fysieke leefomgeving en de functie die (openbaar) groen daarbij heeft, wordt onderzocht hoe delen van Doornakkers ‘beweegvriendelijker’ gemaakt kunnen worden. Door het auto-luw maken van straten en het vernieuwen van het openbaar groep, worden bewoners verleid tot meer bewegen door te wandelen of te fietsen op de hiertoe aangepaste stratenstructuur. Voldoende beschikbaarheid (eerstelijns gezondheids)zorg met een preventieaanbod

Om de (eerstelijns gezondheids)zorg te verbeteren zullen verschillende activiteiten ontwikkeld worden. – Allochtone zorgconsulent. De allochtone zorgconsulent van de GGD Brabant-Zuidoost ondersteunt de medewerkers in het Gezondheidscentrum Josephlaan/De Akkkers bij klachtverheldering van allochtone cliënten en informeert medewerkers over cultuurverschillen bij gezondheidsklachten. De consulent geeft cliënten informatie en voorlichting over allerlei gezondheidsgerelateerde onderwerpen en organiseert groepsvoorlichtingen in het Trefpunt Doornakkers Gezond!. Waar mogelijk verwijst de consulent cliënten door naar reguliere activiteiten in de buurt. – Tandartsbezoek. De gegevens uit de Volwassenenmonitor van de GGD Brabant-Zuidoost tonen aan dat het tandartsbezoek in Doornakkers niet groot is. Het tandartsbezoek van de buurtbewoners wordt in beeld gebracht en op basis zal bepaald worden of het stimuleren van tandartsbezoek nodig is.

35

– ICT en zorg. Het glasvezelnetwerk in Doornakkers biedt mogelijkheden voor het ontwikkelen van proefprojecten op het gebied van voorlichting, preventie en zorg. Brainport Health Innovation is een kartrekker voor dergelijke initiatieven. Daarnaast zal de activity monitor om sport en bewegen te stimuleren in de wijk ingezet worden. – Inzet wijkverpleegkundigen in de Krachtwijken (Zichtbare Schakel). De verschillende betrokken partijen in Eindhoven zullen hiertoe een gezamenlijk projectvoorstel bij ZonMw gaan indienen.

5.2

Trefpunt Doornakkers Gezond!

5.2.1

Wat is het Trefpunt Doornakkers Gezond!?

In het Gezondheidscentrum Josephlaan en vanaf halverwege 2009 in de nieuwbouw van het gezondheidscentrum in De Toeloop (dat dan Gezondheidscentrum De Akkers heet), wordt het Trefpunt Doornakkers Gezond! opgericht. Het Trefpunt Doornakkers Gezond! is een herkenbaar punt in de buurt, letterlijk en figuurlijk laagdrempelig, als spil van gezondheids- en bewegingsactiviteiten en als kenniscentrum voor gezondheidsinformatie. In het centrum is ruimte voor advies en informatie, individuele consulten, beweging- en andere groepsactiviteiten. Het Trefpunt Doornakkers Gezond! is bedoeld als verbindende schakel tussen actieve opsporing, signaleren en betrekken van bewoners (al dan niet met gezondheidsrisico’s) en het bieden van een aanbod op maat samen met het doorgeleiden van bewoners naar het reguliere aanbod op gebied van bewegen en zorg. Vanuit de Krachtwijkenaanpak krijgt het Trefpunt Doornakkers Gezond! ook een belangrijke plek in het hele systeem van signalering en opvolging in het kader van het oplossen van problemen achter de voordeur. Het Trefpunt Doornakkers Gezond! is een gezamenlijke activiteit van de GGD Brabant-Zuidoost en het Gezondheidscentrum Josephlaan/De Akkers. 5.2.2

Wat doet het Trefpunt Doornakkers Gezond!?

In het Trefpunt Doornakkers Gezond! of vanuit het Trefpunt worden onderstaande activiteiten georganiseerd: Informatie en Advies

Bewoners kunnen met vragen over gezondheid en over de gezondheidsactiviteiten in het Trefpunt Doornakkers Gezond! terecht. Ook kunnen mensen vragen stellen over opgroeien en opvoeden in het Trefpunt. Hiertoe is in het Gezondheidscentrum is een spreekkamer beschikbaar. Deze spreekkamer wordt ook door de allochtone zorgconsulent gebruikt. Beweegprogramma

Het beweegprogramma dat in het Trefpunt Doornakkers Gezond! wordt uitgevoerd bestaat uit beweegactiviteiten voor cliënten van het Gezondheidscentrum en voor andere buurtbewoners met een gezondheidsrisico zoals mensen met overgewicht, chronische aandoeningen, beperkt inspanningsvermogen of mensen die klachten ondervinden door een te inactief bestaan. Het beweegprogramma heeft als doel dat mensen weer zin in bewegen te laten krijgen en hen vervolgens in beweging te houden. Mensen worden na afloop van het beweegprogramma doorverwezen en toegeleid naar een reguliere beweegactiviteit in de buurt. Het programma bestaat onder andere uit beweegactiviteiten in het Gezondheidscentrum voor allochtone vrouwen, voor

36

mensen met (dreigend) overgewicht, met (risicofactoren voor) diabetes, met depressieve klachten, met chronische aandoeningen zoals longaandoeningen en perifeer arterieel vaatlijden. Voor deze beweegactiviteiten wordt door het Gezondheidscentrum een leefstijladviseur en fysiotherapeut ingezet. Met behulp van een registratiesysteem worden cliënten gevolgd tot een half jaar na beëindiging van het beweegprogramma. In afstemming met de activiteiten van het thema Achter de voordeur, wordt onderzocht of buurtbewoners die vanuit deze aanpak bekend worden, naar het beweegprogramma doorgeleid kunnen worden. Naast het beweegprogramma is een overzicht opgesteld van de reguliere sport- en beweegmogelijkheden in Doornakkers. Op basis van dit overzicht kunnen personen uit het beweegprogramma in het Gezondheidscentrum worden doorverwezen naar reguliere beweegactiviteiten in de buurt. Dit overzicht wordt actueel gehouden, daarnaast worden mogelijke hiaten in het aanbod gesignaleerd en gerichte acties ondernomen. Voorlichtingsbijeenkomsten

Aanvullend op het beweegprogramma worden voor de deelnemers aan het programma voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd over een voor hen passend onderwerp. Zo krijgen bijvoorbeeld mensen met een dreigend overgewicht voorlichtingsbijeenkomsten over gezonde voeding en een supermarktrondleiding met informatie over gezonde producten. De allochtone zorgconsulent organiseert eveneens voorlichtingsbijeenkomsten in het Gezondheidscentrum. Oefenruimte

In het nieuwe Gezondheidscentrum De Akkers komt een oefenruimte, die voor 20 uur per week beschikbaar is voor de activiteiten van Doornakkers Gezond!. Deze ruimte kan zowel voor beweegactiviteiten als voor groepsbijeenkomsten gebruikt worden. Plan van aanpak

De verschillende hierboven genoemde activiteiten, worden verder uitgewerkt in een separaat Plan van Aanpak voor het Trefpunt Doornakkers Gezond!

5.3

Communicatie over Doornakkers Gezond!

Buurtbewoners en alle andere betrokkenen worden via algemene publiciteit en reclame zoals folders, artikelen in wijkkranten, flyers over gezondheidsonderwerpen, informatievoorziening op weekmarkt, de lokale televisie en dergelijke, maar ook via direct mail geïnformeerd over gezondheidsonderwerpen en de activiteiten van Doornakkers Gezond!. Hierbij wordt gebruik gemaakt van alle bestaande communicatie kanalen in Doornakkers. Op www.doornakkers.tv zijn korte videoverslagen van de verschillende gezondheidsactiviteiten terug te vinden. Voor Doornakkers Gezond! wordt een huisstijl ontwikkeld die aansluit bij de huisstijl van de Wijkvernieuwing Doornakkers om de herkenbaarheid bij de buurtbewoners te bevorderen. Alle activiteiten worden met deze huisstijl naar buiten gebracht. Andere organisaties worden gestimuleerd om voor hun (gezondheids)activiteiten zoals beweegactiviteiten deze huisstijl eveneens te gebruiken of om aan te geven dat hun activiteiten plaatsvinden in het kader van Doornakkers Gezond!

37

6

Monitoring en evaluatie

De aanpak van Doornakkers Gezond! zal nauwkeurig gevolgd worden. Het proces zal zorgvuldig gemonitord worden om enerzijds het project te begeleiden en anderzijds om resultaten en effecten van het project zichtbaar te maken. Het monitoren en evalueren zal gebeuren op het niveau van de afzonderlijke deelprojecten en op specifieke interventies daarbinnen. Voor de deelprojecten van Doornakkers Gezond! worden afzonderlijke prestatieafspraken gemaakt. De deelonderzoeken samen maken het mogelijk om de voortgang van de jaarlijkse prestatieafspraken per trimester te kunnen beoordelen. De eindresultaten van het onderzoek maken het mogelijk om de verschillende resultaten van Doornakkers Gezond! aan te tonen. In het kader van Doornakkers Gezond! zullen verschillende soorten onderzoek uitgevoerd worden: – Procesevaluatie van afzonderlijke deelprojecten en de daarbij behorende activiteiten; – Effectevaluatie op middellange termijn van verschillende interventies. – Onderzoek naar de bekendheid bij de buurtbewoners van het project Doornakkers Gezond! en het Trefpunt Doornakkers Gezond! – Actiebegeleidend onderzoek in het kader van Doornakkers Gezond!, waarbij de nadruk ligt op het versterken en evalueren van bewonersparticipatie, de samenwerkingsprocessen tussen alle betrokken partijen en de ontwikkeling van interventies en activiteiten. – Monitoren van de gezondheidssituatie van de buurt op basis van de gezondheidsmonitors van de GGD Brabant-Zuidoost. In beperkte mate kan hierbij worden ingezoomd op alleen Doornakkers (en Lakerlopen); soms zullen alleen op niveau van wijk (meerdere buurten) of het stadsdeel Tongelre, cijfers beschikbaar zijn. De uitkomsten van deze gezondheidsmonitors hebben vooral een signalerend karakter, het is niet mogelijk om op basis van deze gegevens de effecten van Doornakkers Gezond! goed te meten. Een complicerende factor is dat de bevolkingssamenstelling van Doornakkers in de komende jaren zal veranderen door de nieuwbouw in Tongelresche Akkers. Bovendien kunnen resultaten van landelijke leefstijlcampagnes en maatregelen zoals het rookverbod, de mogelijke effecten van Doornakkers Gezond! in de uitkomsten van de gezondheidsmonitor vertroebelen. – Eindevaluatie. Investeringen in de Krachtwijken betreffen een periode van 8 tot 10 jaar. De aanpak van Doornakkers Gezond! wordt in 2012 in zijn geheel geëvalueerd. Daarmee loopt de evaluatie gelijk met de eindevaluatie van de nota lokaal gezondheidsbeleid Eindhoven: Eén in gezondheid. Op basis van deze eindevaluatie wordt vervolgens een nieuw projectplan voor de aanpak van de gezondheid in Doornakkers opgesteld.

38

7

Projectorganisatie Doornakkers Gezond!

7.1

Looptijd

Dit projectplan voor Doornakkers Gezond! beslaat een looptijd van drie jaar: van 2009 tot 2012. Hiermee loopt het project parallel met de nota lokaal gezondheidsbeleid “Eindhoven: Eén in gezondheid”

7.2

Jaarlijkse werkplannen

Jaarlijks zal op basis van het projectplan een werkplan worden opgesteld. Dit werkplan bestaat uit de deelprojecten met de jaarlijks te realiseren prestatieafspraken. Dit jaarlijks werkplan zal op hoofdlijnen opgenomen worden in het Buurtcontract Doornakkers dat eveneens jaarlijks wordt afgesloten.

7.3

Projectorganisatie

De kernpartners van Doornakkers Gezond! zijn de GGD Brabant-Zuidoost en het Gezondheidscentrum Josephlaan/De Akkers. Beide partners zorgen voor de realisatie van het Trefpunt Doornakkers Gezond! en de uitvoering van het project Gezond in de Buurt. Daartoe leveren beide partijen voldoende tijd en menskracht. Projectleiding

De GGD Brabant-Zuidoost levert de projectleider Doornakkers Gezond! die ondersteund wordt door verschillende andere GGD-medewerkers: een projectmedewerker, een onderzoeksfunctionaris en een beleidsfunctionaris. Begeleidingsgroep

Een Begeleidingsgroep Doornakkers Gezond! zal de voortgang van het project bewaken. Deze Begeleidingsgroep bestaat uit de Projectleider en de beleidsfunctionaris van de GGD Brabant-Zuidoost, de manager van het Gezondheidscentrum, de beleidsmedewerker lokaal gezondheidsbeleid van de gemeente Eindhoven, de wijkcoördinator en de krachtwerker in Doornakkers van de gemeente Eindhoven. Wanneer relevant, zal deze begeleidingsgroep uitgebreid worden met andere professionals. Overige overleggen

Om op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen en activiteiten in het kader van de Krachtwijkaanpak in Doornakkers, wordt vanuit de GGD Brabant-Zuidoost deelgenomen aan het Uitvoeringsoverleg Doornakkers waar alle in de buurt samenwerkende professionals van de gemeente, de woningcorporaties, de politie, Welzijn Eindhoven en de GGD aan deelnemen. Het doel van dit overleg is het uitwisselen van informatie en afstemming van activiteiten. Naast dit Uitvoeringsoverleg bestaat het Breed Wijkoverleg waar voornamelijk de buurtbewoners aan deelnemen. Via het Uitvoeringsoverleg zorgen de professionals voor inbreng in het Wijkoverleg.

39

7.4

Deelprojecten

Per deelproject- of activiteit zullen medewerkers van de GGD Brabant-Zuidoost, het Gezondheidscentrum Josephlaan en waar nodig andere samenwerkingspartners op basis van reguliere taken of op projectbasis betrokken worden om medewerking te verlenen aan de uitvoering van Doornakkers Gezond!. Zo nodig wordt een projectgroep gevormd waarin afstemming over de deelprojecten en activiteiten plaatsvindt.

7.5

Financiering

De activiteiten van Doornakkers Gezond! zijn voor een deel reguliere taken die uitgevoerd worden door de GGD Brabant-Zuidoost, het Gezondheidscentrum Jospephlaan/De Akkers en andere betrokken organisaties. Daarnaast is door de gemeente een bedrag van €150.000,- per jaar in de periode 2009 tot 2012 beschikbaar gesteld voor het project Doornakkers Gezond! Er wordt geen extra inzet van rijksmiddelen verwacht.

40

Geraadpleegde literatuur

Centraal Bureau voor de Statisitiek, Gezondheid en zorg in cijfers, 2008 Fienieg B, Nierkens V, Tonkens E, Plochg T, Stronks, K. Beter meedoen: diversiteit en participatie in gezondheidsbevordering; een theoretisch kader. Tijdschr gezondheidswet 86; 2008:72 Foets M (Erasmus MC), Lucht F van der (RIVM), Droomers M (RIVM). Allochtonen en zorggebruik. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Bevolking\ Etniciteit, 13 mei 2005. versie 3.16., 2008 Gemeente Eindhoven. Eén in gezondheid, nota lokaal gezondheidsbeleid Eindhoven 2007-2010, september 2008 Gemeente Eindhoven. Uitvoeringsprogramma Eén in gezondheid, september 2008 Gemeente Eindhoven, Hé, ga je mee?Sportnota 2008 – 2015. Sport, bewegen en recreatie in Eindhoven vanuit maatschappelijk perspectief. Oktober 2008 Gemeente Eindhoven, Wijkactieplan Eindhovense Krachtwijk Doornakkers, 2008 Gemeente Eindhoven, Gebiedsprogramma samenhangende maatschappelijke voorzieningen Tongelre, 2008. Gemeente Eindhoven, Buurtcijfers 2008: http://eindhoven.buurtmonitor.nl/ Gemeente Eindhoven, Eindhovense Buurtthermometer 2008 Gemeente Eindhoven, Kerncijfers Doornakkers, 2007 GGD Brabant-Zuidoost, Volwassenmonitor 19 t/m 64 jarigen 2005.Tabel kernindicatoren Doornakkers en Lakerlopen versus Eindhoven; Tabel kernindicatoren naar etniciteit Eindhoven. GGD Brabant-Zuidoost, Ouderenmonitor 65 jaar en ouder 2006, Tabel kernindicatoren Gezond in de buurt-buurten versus overige buurten Eindhoven. GGD Brabant-Zuidoost, Jeugdmonitor 12 t/m 18 jarigen 2007-2008, Tabel kernindicatoren Eindhoven Harting J, van Assema P. Community-projecten in Nederland; de eeuwige belofte? Universiteit van Maastricht; Rotterdam: Optima Grafische Communicatie, 2007 Lalonde M. A new perspective on the health of Canadians: a working document. Ottawa: Government of Canada, 1974 Lucht F van der (RIVM), Foets M (Erasmus MC). Allochtonen en gezondheid. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Bevolking\ Etniciteit, 4 augustus 2008. Lucht F van der (RIVM). Sociaaleconomische gezondheidsverschillen samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Bevolking\ Segv, 20 juni 2006. versie 3.16., 2008 Meertens Y, Cosijn J. Wijkgericht werken aan gezondheid in Eindhoven in: Handboek Stedelijk Beheer, VUGA Uitgeverij, 2004

41

Ministerie van VWS, Ministerie van Binnenlandse Zaken, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, GGD Nederland. Nationaal Contract Openbare Gezondheidszorg. Intentie tot samenwerking 2001-2003. Leiden, 2001 Ministerie van VWS en Ministerie van VROM/WWI, Naar een weerbare samenleving. Beleidsplan aanpak gezondheidsverschillen op basis van sociaaleconomische achtergronden, 2008 Ministerie van VWS en Ministerie van VROM/WWI, Experimenten Gezonde Wijk – Actieplan Krachtwijken, 2009 Saan H, de Haes W. Gezond effect bevorderen. Het organiseren van effectieve gezondheidsbevordering. Woerden: NIGZ, 2005 Verweij A et al. Briefrapport Gezondheid in de 40 krachtwijken, VTV/RIVM, 2007 Visser F, Molleman G, Peters L, Jacobs G, Rozing M. Empowerment Kwaliteit Instrument: Toelichting. Woerden: NIGZ, 2007 WHO. Ottawa Charter for Health Promotion. First International Conference on Health Promotion. Ottawa: WHO, 1986 Wijkvernieuwing Eindhoven, Buurtcontract 2009 – Doornakkers, Eindhoven, 2009.

42

Bijlage 1

Doornakkers Gezond! – Werkplan 2009

Doornakkers Gezond! Gezond in de buurt 2009 Thema/ Doelgroep

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Betrokken partijen

Financiering

Buurtactiviteiten voor Volwassenen met het thema Gezondheid (incidenteel en structureel) Activiteiten voor volwassenen algemeen

Activiteiten voor ouderen (o.a. Valpreventie)

Activiteiten voor (Turkse) migranten (uitvoering i.s.m. allochtone zorgconsulent)

Bevorderen van een gezonde leefstijl door vergroten gezondheidsvaardigheid (Een gezonde leefstijl vergroot de kans op een goede gezondheid en kwaliteit van leven) Idem

Idem

Aansluiten bij het project ‘De Ontmoeting’ van Welzijn Eindhoven en bij behoefte-inventarisatie ook gezondheidsthema’s meenemen. Bij voldoende belangstelling, een weerbaarheidscursus voor volwassenen organiseren. Het organiseren van een Lente lunch om sociale contacten in de wijk Tongelre te bevorderen en hierbij een behoeftepeiling te houden. Twee voorlichtingen over valpreventie organiseren en aansluitend de cursus In Balans. Een voorlichting over Valpreventie organiseren voor allochtone ouderen en bij voldoende belangstelling aansluitend de cursus In Balans Behoefte-inventarisatie onder allochtone mannengroep in Doornakkers (via SEM) en bij voldoende belangstelling een passend aanbod opzetten. Eén of meerdere gezondheidsvoorlichtingen voor de allochtone vrouwengroep die in de Fontein bij elkaar komt. Hier mogelijk een Health Check aan koppelen.

Gedurende heel 2009

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt

Nog geen planning

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt

e

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt

1 Trimester 2009

e

GGD/ Welzijn

Nog geen planning

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt/ BCF Valpreventie BCF Gezond in de buurt/ BCF Valpreventie

Nog geen planning

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt / BCF Allochtone Zorgconsulent

1 of 2 Trimester 2009

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt / BCF Allochtone Zorgconsulent

Gedurende heel 2009

GGD/GC

BCF Gezond in de buurt/ BCF Doornakkers Gezond

1 Trimester 2009

e

e

Publieksactiviteiten Bevorderen van bewustzijn en agendasetting rond diversen gezondheids-thema’s (voorwaarden voor ontwikkeling van gezondheidsvaardigheid).

Deelname aan buurtdag SamSam en andere buurtactiviteiten die in 2009 georganiseerd worden.

43

Vervolg Doornakkers Gezond! Gezond in de buurt Thema/ doelgroep

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Betrokken partijen

Financiering

Gedurende heel 2009

GGD/ School

BCF Gezond in de buurt

GGD/ School

BCF Gezond in de buurt

GGD/ School

Landelijke financiering

GGD/ School

Basispakket Gezonde Relaties BCF Gezonde School en Genotmiddelen

Bevorderen gezonde leefstijl en gezond gedrag bij Kinderen/ Jongeren Voorlichtings/ leefstijlactiviteiten

Direct en indirect bevorderen van een gezonde leefstijl (bij kinderen en jongeren) zich uitend in onder andere een gezond gewicht, beweging, ontbijtgedrag, rookgedrag, alcoholconsumptie, goede tandverzorging etc.

Contact onderhouden met basisschool de Driesprong en de BoschAkker en ondersteuning bieden bij het vormgeven van het schoolgezondheidsbeleid en gebruik Ga voor Gezond. Ondersteunen van basisschool de Driesprong bij het opzetten van kooklessen en voedingsvoorlichtingen voor kinderen die gebruik maken van de tussenschoolse opvang. Deelname van basisschool de BoschAkker en Driesprong aan Scoren voor Gezondheid Deelname groepen 1-8 basisschool de BoschAkker aan “Week van de Lentekriebels” Stimuleren basisschool de BoschAkker en Driesprong voor deelname aan het landelijk ontwikkelde lespakket Gezonde School en Genotmiddelen. Tijdens koffieochtenden die georganiseerd worden door O&O-ster op de basisscholen voorlichting geven over diverse gezondheidsthema’s. Fitkidz, een beweegprogramma voor kinderen met een maatje meer implementeren op beide basisscholen, of twee groepen op één van beide scholen. Samen met kinderwerk/ KNAPmedewerkster het organiseren van themamiddagen voor kinderen en jongeren. Hierbij valt te denken aan voorlichting over gezonde voeding en ontbijten en werken aan het zelfbeeld van kinderen. Activiteiten voor meiden organiseren in het speeltuingebouw. Behoefteonderzoek voor een cursus Real Fit in Tongelre en het eventueel opzetten van deze cursus.

44

e

i.i.g. 1 en e 2 Trimester 2009

e

3 trimster e 2008 en 1 trimester 2009 e 1 trimster 2009 e

e

2 en 3 trimster 2009

GGD/ School

Nog geen planning

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt

3 trimester 2009

GGD/ Bureau Sportformule.

BCF Gezond in de buurt en NASB gelden Eindhoven

Nog geen planning

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt

Nog geen planning

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt

Gedurende heel 2009

GGD/ Welzijn

BCF Gezond in de buurt

e

Vervolg Doornakkers Gezond! Gezond in de buurt Thema/ doelgroep

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Betrokken partijen

Financiering

Proces- en effectevaluatie

Registratie en analyse van alle groepsactiviteiten in Doornakkers (structurele en incidentele thema-activiteiten en publieksactiviteiten). Tevredenheidsmeting / beperkte procesevaluatie van themaactiviteiten.

1 , 2 en 3 Trimester 2009

e

GGD

BCF Gezond in de buurt

Gedurende heel 2009

GGD

BCF Doornakkers Gezond

Betrokken partijen

Financiering

GGD

BCF Doornakkers Gezond! BCF Alg. beleidsondersteuning en adv. / BCF Doornakkers Gezond!/ Reguliere middelen GC BCF Doornakkers Gezond!/ Reguliere middelen GC BCF Doornakkers Gezond!

Onderzoek e

e

Doornakkers Gezond! Trefpunt Doornakkers Gezond! Thema/ Doelgroep

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Informatie en advies

Een laagdrempelig informatie- en adviespunt waar bewoners terecht met alle vragen over gezondheid

Inventarisatie van huidige en toekomstige informatie- en adviespunten in Doornakkers. Vormgeving van Informatie- en adviesfunctie Trefpunt met diverse partijen.

1 Trimester 2009

Fysiek inrichten van Trefpunt in nieuwe Gezondheidscentrum

2 en 3 Trimester 2009

Voor de verschillende beweegprogramma’s (algemene groep, wandel- en/of fietsgroep, allochtone (vrouwen)groep, diabetesgroep, COPD groep etc.) wordt een Projectformat opgesteld o.a. met doelstelling, inclusie- en exclusiecriteria etc. Beweeggroepen uit 2008 worden gecontinueerd in 2009.

1 Trimester 2009

GGD/GC

Gedurende heel 2009

GC

BCF Doornakkers Gezond!

Er worden nieuwe beweeggroepen gestart.

Gedurende heel 2009

GC

BCF Doornakkers Gezond!

Minimaal 60 personen nemen in 2009 deel aan één van bovengenoemde beweegprogramma’s Afronden en verspreiden beweegkaart waarmee in laatste kwartaal 2008 start werd gemaakt. Actualiseren beweegkaart

Gedurende heel 2009

GC

BCF Doornakkers Gezond!

e

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

e

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

Beweegprogramma’s

Overzicht beweeg- en sportmogelijkheden in Tongelre

Activeren van buurtbewoners Doornakkers met chronische aandoeningen, beperkt inspanningsvermogen, of klachten door een inactief bestaan.

Vergemakkelijken van doorverwijzing door leefstijladviseur b.v. aan deelnemers beweegprogramma’s.

e

e

e

GC/ GGD/ gemeente

e

e

GGD/GC

1 en 2 Trimester 2009

e

1 Trimester 2009

3 Trimester 2009

45

Vervolg Trefpunt Doornakkers Gezond! Thema

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Betrokken partijen

Financiering

Voorlichtings/ leefstijlactiviteiten

Vergroten kennis en gezondheidsvaardigheid t.a.v. diverse leefstijlthema’s

Organiseren van voedingsvoorlichtingen voor (allochtone) deelnemers diverse beweegprogramma’s. Organiseren van lezingen/ informatiebijeenkomsten over verschillende gezondheidsonderwerpen. Samenwerkingsmogelijkheden bespreken met b.v. Zuidzorg, GGzE etc Organiseren van cursussen, b.v Kinder-EHBO

Gedurende heel 2009

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

Allochtone Zorgconsulent

-

-

-

Verbeteren van de toegankelijkheid van eerstelijns gezondheidszorg/ informatie voor allochtonen in Tongelre Doorgeleiding van allochtonen naar preventie activiteiten. Verbinden van de eerstelijnsvoorzieningen met (gezondheids-) activiteiten in de wijk en vice versa

e

3 Trimester 2009 e

e

1 en 2 Trimester 2009 e 3 Trimester 2009

Er worden gedurende het jaar ± 125 consulten uitgevoerd door de zorgconsulent. Er worden vanuit de praktijk minimaal 2 groepsvoorlichtingen georganiseerd voor de allochtone doelgroep. De allochtone zorgconsulent organiseert minimaal één groepsactiviteit/voorlichting in Doornakkers (gezamenlijke prestatie met Gezond in de buurt). Evaluatie verloop project en bespreken voortgang met centrummanager

Gedurende heel 2009

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

Gedurende heel 2009

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

Gedurende heel 2009

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

Er wordt Intakeformulier en een Registratie/cliëntvolgsysteem opgezet voor deelnemers aan de beweegprogramma’s. Proces- en effectevaluatie: bereik, continuïteit van deelname, doorgeleiding, structurele verandering in beweeggedrag, organisatie van het programma, et cetera. Opzetten van een registratiesysteem i.k.v. informatie en adviesfunctie Trefpunt (b.v. registratie van uitgaand foldermateriaal; registratie aantal cliëntcontacten leefstijladviseur et cetera). Monitoring van aantal cliëntcontacten inclusief kenmerken hiervan. Monitoring doorverwijzing naar eerstelijnsvoorzieningen en preventieve activiteiten.

1 Trimester 2009

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

e

e

1 en 3 Trimester 2009

Onderzoek Beweegprogramma’s Trefpunt:
proces en effectevaluatie

Informatie en adviesfunctie Trefpunt:
proces en effectevaluatie

Allochtone Zorgconsulent:
proces en effectevaluatie

46

e

e

e

1 , 2 en 3 Trimester 2009

e

e

3 Trimester 2009

e

e

e

1 , 2 en 3 Trimester 2009 e e e 1 , 2 en 3 Trimester 2009

Vervolg Trefpunt Doornakkers Gezond! Thema

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Betrokken partijen

Financiering

Allochtone Zorgconsulent:
proces en effectevaluatie

Evaluatie van groepsvoorlichtingen binnen/buiten het Gezondheidscentrum (tevredenheid deelnemers). Tevredenheidsmeting onder zorgverleners / patiënten.

Gedurende heel 2009

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

3 Trimester 2009

GGD

BCF Allochtone Zorgconsulent

Betrokken partijen

Financiering

GGD/ Gemeente

BCF Algemene beleidsondersteuning en adv.

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

e

GGD

e

BCF Algemene beleidsondersteuning en adv/ BCF Doornakkers Gezond! BCF Algemene beleidsondersteuning en adv/ BCF Doornakkers Gezond! BCF Algemene beleidsondersteuning en adv/ BCF Doornakkers Gezond!

Onderzoek

e

Doornakkers Gezond!: Algemeen Thema

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Projectorganisatie Doornakkers Gezond!

Overkoepelende activiteiten i.k.v. Doornakkers Gezond!

Schrijven projectplan Doornakkers Gezond! 2009-2011.

3 Trimster e 2008 en 1 Trimester 2009 e 1 Trimester 2009

Afstemming / overleg

Schrijven Werkplan Doornakkers Gezond! 2009.

Sociaal draagvlak creëren voor gezondheidsbevordering in brede zin en de activiteiten van ‘Doornakkers Gezond!’ onder bewoners, samenwerkingspartners en de politiek.

e

e

e

e

Schrijven Trimesterrapportages (Doornakkers Gezond!, Gezond in de buurt, Allochtone Zorgconsulent) Schrijven evaluatie Doornakkers Gezond! 2009

1 , 2 en 3 Trimester 2009

Project- en overlegstructuur opzetten voor alle activiteiten i.k.v. Doornakkers Gezond!

1 Trimester 2009

GGD

Periodiek multidisciplinair en bilateraal overleg met betrokken partners (GC, gemeente (wijkcoördinator en ambtenaar Volksgezondheid), Welzijn Eindhoven etc). Afstemming met andere twee doorbraakt thema’s in Doornakkers (Achter de voordeur en Werkloosheid)

Gedurende heel 2009

GGD

Gedurende heel 2009

GGD

Deelname aan breed Wijkoverleg Doornakkers (voor zowel professionals als wijkbewoners).

Gedurende heel 2009

GGD

3 Trimester e 2009/ 1 trimester 2010

BCF Algemene beleidsondersteuning en adv/ BCF Doornakkers Gezond! BCF Doornakkers Gezond!

47

Vervolg - Doornakkers Gezond!: Algemeen Thema

Doel

Geplande acties 2009

Planning

Communicatie (Trefpunt) Doornakkers Gezond!

Eenduidig informatie voor alle bewoners over gezondheidsactiviteiten in hun buurt.

Aansluiting zoeken bij communicatiestrategie gemeente in Doornakkers en deze aanpakken vastleggen in een plan. I.s.m. gemeente een eigen beeldmerk ontwikkelen voor Doornakkers Gezond!. Activiteiten die voortvloeien uit Doornakkers Gezond! promoten via Gezondheidscentrum, Onze Wijk Doornakkers, de buurtkrant, www.doornakkers.tv, de buurtinfowinkel etc Promoten activiteiten (Trefpunt) Doornakkers Gezond! via buurtdag SamSam en andere buurtactiviteiten die in 2009 georganiseerd worden. Samenstellen van folder/ flyer over activiteiten Trefpunt en verspreiding hiervan (via GC en diverse centrale locaties in Doornakkers).

1 Trimester 2009

48

Betrokken partijen

Financiering

e

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

1 Trimester 2009

e

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

Gedurende heel 2009

GGD/ GC

BCF Doornakkers Gezond!

Gedurende heel 2009

GGD/ GC

e

e

2 en 3 Trimester 2009

GGD

BCF Doornakkers Gezond!

Bijlage II Trefpunt Doornakkers Gezond!

Plan van Aanpak Informatie- en adviesfunctie Trefpunt Doornakkers Gezond! Samengesteld door Karin Spijker, projectcoördinator Doornakkers Gezond!, GGD BrabantZuidoost, Sector Gezondheidsbevordering, juni 2009 Achtergrond Trefpunt Doornakkers Gezond!

In Gezondheidscentrum Josephlaan en vanaf halverwege 2009 in de nieuwbouw van het gezondheidscentrum in de Toeloop (dat dan Gezondheidscentrum De Akkers heet), wordt het Trefpunt Doornakkers Gezond! opgericht. Het Trefpunt Doornakkers Gezond! is een herkenbaar punt in de buurt, letterlijk en figuurlijk laagdrempelig, als spil van gezondheids- en bewegingsactiviteiten en als kenniscentrum voor gezondheidsinformatie. In het centrum is ruimte voor advies en informatie, individuele consulten, beweging- en andere groepsactiviteiten. Het Trefpunt Doornakkers Gezond! is bedoeld als verbindende schakel tussen actieve opsporing, signaleren en betrekken van bewoners (al dan niet met gezondheidsrisico’s) en het bieden van een aanbod op maat samen met het doorgeleiden van bewoners naar het reguliere aanbod op gebied van bewegen en zorg. In het Trefpunt Doornakkers Gezond! of vanuit het Trefpunt worden o.a. onderstaande activiteiten georganiseerd: - Informatie en Advies Bewoners kunnen met vragen over gezondheid en over de gezondheidsactiviteiten in het Trefpunt Doornakkers Gezond! terecht. Ook kunnen mensen vragen stellen over opgroeien en opvoeden in het Trefpunt. Hiertoe is in het Gezondheidscentrum is een spreekkamer beschikbaar. Deze spreekkamer wordt ook door de allochtone zorgconsulent gebruikt. - Beweegprogramma De beweegprogramma’s die in het Trefpunt Doornakkers Gezond! worden uitgevoerd bestaan uit beweegactiviteiten voor cliënten van het Gezondheidscentrum en voor andere buurtbewoners met een gezondheidsrisico zoals mensen met overgewicht, chronische aandoeningen, beperkt inspanningsvermogen of mensen die klachten ondervinden door een te inactief bestaan - Voorlichtingsbijeenkomsten Aanvullend op het beweegprogramma worden voor de deelnemers aan het programma voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd over een voor hen passend onderwerp. In dit plan van aanpak wordt beschreven op welke manier invulling wordt gegeven aan de informatie- en adviesfunctie van het Trefpunt. Doelgroepen Trefpunt Doornakkers Gezond!

De activiteiten van het (Trefpunt) Doornakkers Gezond! richten zich op alle bewoners van Doornakkers die vragen hebben op het gebied van gezondheid en leefstijl, maar in het bijzonder op: - risicogroepen wat hun gezondheid betreft, zoals chronisch zieken (diabetes, hart- en vaatziekten, COPD), mensen met overgewicht, mensen met een inactieve leefstijl; - bewoners met een allochtone achtergrond; - bewoners met een lage sociaaleconomische status; - ouderen; - ouders van kinderen in de leeftijd tot 19 jaar.

49

Doelstelling Trefpunt Doornakkers Gezond!

In het Plan van Aanpak Doornakkers Gezond! 2009-2012 staat o.a. de volgende ambitie beschreven Informatie, voorlichting en consultatie over gezondheids-, opgroei- en opvoedthema’s is beschikbaar en op een laagdrempelige wijze in de buurt verkrijgbaar voor buurtbewoners. Deze ambitie wordt gerealiseerd via voorlichting, consultatie en informatieverstrekking.: Voorlichting

-

-

Informatiebijeenkomsten Vanuit het Trefpunt Doornakkers Gezond! worden verschillende Informatiebijeenkomsten georganiseerd, zoals voedingsvoorlichtingen voor de deelnemers aan de beweegprogramma’s. Een supermarktrondleiding is een standaard onderdeel van deze reeks. Ook zijn er informatiebijeenkomsten voor Turkse buurtbewoners door de allochtone zorgconsulent. Allochtone Zorgconsulent In het gezondheidscentrum Josephlaan is vanuit de GGD Brabant-Zuidoost sinds 2003 een Turkse zorgconsulent werkzaam. Door deze zorgconsulent worden zowel individuele als groepsvoorlichtingen georganiseerd. (Gezondheids)thema’s die in dergelijke voorlichtingen aanbod komen betreffen: diabetes, hart- en vaatziekten, medicatie, vrouwenklachten, psychosomatische klachten, opvoeding etc.

Consultatie

Bij het gezondheidscentrum Josephlaan kunnen bewoners uit Doornakkers terecht voor een consult met de (para)medici van het centrum zoals de huisarts, de praktijkondersteuner, de fysiotherapeut, de psycholoog en een maatschappelijk werker. Op het gebied van preventieve gezondheidszorg/ leefstijl kan men een afspraak maken met: de - Leefstijladviseur De leefstijladviseur, die tevens fysiotherapeut is, is speciaal ingezet voor het Trefpunt Doornakkers Gezond! Patiënten met een verhoogd gezondheidsrisico (zoals chronisch zieken, mensen met overgewicht, mensen met een inactieve leefstijl) kunnen bij de leefstijladviseur terecht voor informatie en advies en kunnen (op basis van een intakegesprek) eventueel doorstromen naar een beweegprogramma. - Allochtone zorgconsulent Allochtone patiënten kunnen met al hun (gezondheids)vragen terecht bij de zorgconsulent. Tevens kan de zorgconsulent op verzoek van de patiënt/ een professional van het gezondheidscentrum aanschuiven bij een driegesprek. - Diëtiste De diëtiste van ZuidZorg die in het gezondheidscentrum spreekuur heeft, is tevens betrokken bij de informatiebijeenkomsten over voeding die georganiseerd worden. Deelnemers aan deze voorlichtingen zouden aansluitend nog een aparte afspraak met de diëtiste kunnen maken. Informatieverstrekking

Aan de informatiefunctie van het Trefpunt Doornakkers Gezond is vooralsnog niet of nauwelijks invulling gegeven. Er is nog onvoldoende zicht op de informatiebehoefte van de bewoners van Doornakkers, en met name op die van de doelgroepen waar het Trefpunt zich vooral op richt. Onderzocht moet worden aan welke informatie, naast de hierboven omschreven voorlichting en consultatie, men nog meer behoefte heeft.. In onderstaand stappenplan wordt de informatiefunctie van het Trefpunt Doornakkers Gezond! dit onderdeel verder uitgewerkt.

50

Stappenplan opzet informatiefunctie Trefpunt Doornakkers Gezond! 1.

Behoefte-inventarisatie

Wat en waarom?

Uit een eerdere inventarisatie blijkt dat er in Doornakkers al verschillende informatie- en adviespunten zijn waar bewoners met hun vragen terecht kunnen. Dit zijn de Buurtinfowinkel (met spreekuren van verschillende professionele organisaties: politie, sociale raadslieden, maatschappelijk werk en op termijn de Krachtwerker (die de coördinatie heeft over de ‘Achter de Voordeur’ aanpak)), apotheken (Haagdijk, ‘t Hofke en de nieuwe apotheek in het Gezondheidscentrum de Akkers), het ‘Weer-leren-loket’ (loket voor mensen die meer informatie willen over cursusmogelijkheden in Tongelre of de rest van Eindhoven of informatie willen over de Leerbon), consultatiebureau, bibliotheek ’t Karregat. Ook in het gezondheidscentrum kunnen patiënten bij diverse hulpverleners met hun vragen terecht zoals huisartsen, fysiotherapeuten, diëtisten, maatschappelijk werkers, psychologen, de allochtone zorgconsulent, de praktijkondersteuners en de doktersassistenten. Vanaf de opening van de nieuwe locatie in de Toeloop is een apotheek gevestigd in het nieuwe gezondheidscentrum. Om meer zicht te krijgen op de verdere informatiebehoefte van de bewoners uit Doornakkers over gezondheid- en leefstijlthema’s en de wijze waarop deze informatie het beste verstrekt kan worden, worden de volgende acties uitgezet: - Behoefte-inventarisatie bij de patiënten van het gezondheidscentrum en buurtbewoners van Doornakkers In één of meerdere bijeenkomsten wordt geïnventariseerd welke aanvullende informatiebehoefte patiënten/ bewoners zelf hebben en de wijze waarop ze deze informatie bij voorkeur aangereikt krijgen. - Behoefte-inventarisatie via de assistenten gezondheidscentrum De assistenten in een huisartsenpraktijk of gezondheidscentrum zijn veelal het eerste aanspreekpunt voor patiënten. Dagelijks zien en spreken zij tal van patiënten en hen wordt een diversiteit aan vragen voorgelegd. In één of meerdere sessies met de assistenten van het gezondheidscentrum wordt geïnventariseerd welke informatiebehoefte zij bij patiënten signaleren, aan welke aanvullende informatievoorzieningen er behoefte is en de manier waarop dit georganiseerd kan worden. Wanneer?

Er worden bijeenkomsten georganiseerd om de behoeften te inventariseren, met zowel de patiënten/buurtbewoners als met de assistenten van het gezondheidscentrum. Deze bijeenkomsten worden in september/oktober 2009 gepland.. Door wie?

De projectcoördinator Doornakkers Gezond! van de GGD en de onderzoeksfunctionaris van de GGD organiseren deze bijeenkomst. 2.

Opstellen van een communicatieplan

Wat en waarom?

Het Trefpunt Doornakkers Gezond! is een nieuwe voorziening in Doornakkers. Vanuit het Trefpunt worden allerlei leefstijlactiviteiten georganiseerd. Daarnaast kunnen bewoners uit Doornakkers in het Trefpunt terecht met al hun vragen op het gebied van gezondheid en leefstijl. Voor een deel zijn ze dit gewend omdat bij bepaalde lichamelijke of psychische klachten een afspraak gemaakt wordt met de huisarts of andere zorgverlener, anderzijds is er tegenwoordig

51

veel informatie beschikbaar via het internet. Uit onderzoek van het NIVEL∗ (Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) blijkt echter dat chronisch zieken en gehandicapten eerder teruggrijpen naar de ‘traditionele’ informatiebronnen, zoals persoonlijk contact en schriftelijk informatiemateriaal, dan dat zij informatie zoeken via internet. Het doel van de informatie- en adviesfunctie van het Trefpunt Doornakkers Gezond! is op een laagdrempelige manier gezondheidsinformatie beschikbaar en toegankelijk maken. Via de hierboven beschreven behoefte-inventarisaties wordt de informatiebehoefte van de bewoners in Doornakkers in beeld gebracht. Daarnaast dient via verschillende PR- activiteiten de informatie- en adviesfunctie van het Trefpunt onder de aandacht gebracht te worden. Hiervoor wordt een separaat communicatieplan opgesteld en worden diverse publiciteitsmaterialen ontwikkeld. Indien haalbaar zal hiervoor een communicatieadviesbureau ingeschakeld worden. Wanneer?

In de maanden juli en augustus 2009 wordt het PR-plan en de promotiematerialen verder uitgewerkt. Vanaf de opening van het Trefpunt Doornakkers Gezond! zullen de materialen zowel in het Gezondheidscentrum als in de buurt ingezet worden. Door wie?

De Projectcoördinator Doornakkers Gezond! is verantwoordelijk voor het opstellen van het communicatie- en publiciteitsplan en het uitwerken van de promotiematerialen. Beschikbaar stellen van een basispakket informatiefolders Wat ?

In overleg met het gezondheidscentrum wordt gekeken worden welke behoefte er is aan een basispakket aan foldermateriaal over veel voorkomende gezondheidsproblemen en of het haalbaar en mogelijk is om deze beschikbaar te stellen via het Trefpunt Doornakkers Gezond! Dit basispakket kan aangevuld worden met de folders van de maandthema’s van de Gezondheidswijzer van de GGD. In het communicatieplan wordt aangegeven hoe bewoners hiervan op de hoogte gesteld worden. Wanneer?

In de maanden juli en augustus 2009 vindt hierover overleg plaats met het gezondheidscentrum zodat – wanneer gewenst – bij de officiële opening van het gezondheidscentrum en het Trefpunt Doornakkers Gezond! dit basispakket informatiefolders beschikbaar is. Door wie?

De Projectcoördinator Doornakkers Gezond! en Centrummanager van het Gezondheidscentrum zijn verantwoordelijk voor het basispakket informatiefolders.

∗

van den Brink-Muinen, A. Gebruik van internet door chronisch zieken en gehandicapten voor het zoeken

naar gezondheids(zorg)informatie. NIVEL, januari 2006.

52