Doorbreken van blokkades

Doorbreken van blokkades Notitie van de Tafel Blokkades van het Doorbraakproject ICT & Onderwijs

Utrecht, 19 september 2014

Doorbreken van blokkades - Notitie van de Tafel Blokkades van het Doorbraakproject ICT & Onderwijs

19 september 2014

Inhoudsopgave 1

Samenvatting .................................................................................................................................. 3

2

Inleiding........................................................................................................................................... 4

3

Essentiële blokkades en Betekenisvolle Eerste Acties .................................................................... 5

Bijlage 1

Deelnemers en proces ...................................................................................................... 10

2


1

19 september 2014

Samenvatting

Wij zijn op zoek gegaan naar blokkades, voor zover niet al door een andere tafel van het Doorbraakproject opgepakt, die het massale gebruik van ICT in het onderwijs in de weg staan. Slechts dan is er, vanuit onze optiek, pas sprake van een geslaagde doorbraak. Ondanks een jarenlange traditie op het gebied van ICT-toepassingen in het onderwijs en een wereldwijd gezaghebbend Surfnet, is er geen sprake van een echt massaal gebruik in de dagelijkse onderwijspraktijk. Een echte doorbraak is totnogtoe uitgebleven. Deze notitie gaat in op vier blokkades die daar naar onze mening mede oorzaak van zijn. In de notitie worden de volgende vier blokkades geïdentificeerd en Betekenisvolle Eerste Acties benoemd: 1. 2. 3. 4.

Wet- en regelgeving in het onderwijs, dat uitgaat van een samenleving die er niet meer is en het onderwijs belemmert om aansluiting te krijgen bij nieuwe mogelijkheden van ICT. Digitale Onvolwassenheid in het onderwijs, dat door een gebrek aan urgentiebesef en verouderde beroepsprofielen kan blijven bestaan. Onvolkomen marktwerking, waardoor digitale leermiddelen veel te weinig doordringen in de onderwijspraktijk. (Misschien wel de belangrijkste belemmering) Door het ontbreken van regie en samenwerking blijven levende standaarden in de praktijk van het onderwijs uit, waardoor iedereen zijn eigen oplossingen kan blijven koesteren.

Deze notitie is overigens tot stand gekomen in het besef dat aan de negen andere tafels ook over deze problematiek is gedacht en geschreven. Onze notitie vormt samen met hun rapporten één geheel.

3


2

19 september 2014

Inleiding

De samenleving is voortdurend in ontwikkeling en daarmee ook de eisen die aan het onderwijs gesteld worden. In een meer geïndividualiseerde samenleving wordt ook gepersonaliseerd onderwijs verwacht en maatwerk in de onderwijsvoorzieningen. De toegenomen en steeds sneller toenemende betekenis van Informatie- en Communicatietechnologie (ICT) in de samenleving lijkt in het onderwijs echter in een veel langzamer tempo te gaan. Als we niets doen, wordt de achterstand op dit gebied steeds groter. Er is een doorbraak nodig. Het versnellen van het gebruik van ICT in onderwijs is in deze zienswijze eerder een aansluitingsvraagstuk (hoe zorgen we ervoor dat het onderwijs aansluiting vindt en houdt op de aard en het tempo van de ICT ontwikkelingen in de samenleving?) dan een ontwerpvraagstuk (hoe ziet de ideale toepassing van ICT in het onderwijs er uit?). Het gaat er om met een open en gretige blik de vele verschijningsvormen van de Informatiemaatschappij te bezien, te testen en waar bruikbaar toe te passen in de onderwijspraktijk. In deze zin heeft dit vraagstuk overigens ook globale aspecten, de gewenste aansluiting beperkt zich niet tot ontwikkelingen binnen Nederland. Er zijn allerlei oorzaken aan te wijzen, technische, organisatorische, beleidsmatige, financiële en wat al niet meer, die maken dat deze aansluiting niet goed tot stand komt. Daar kunnen we ons echter niet bij neerleggen. Onze leerlingen zijn allang aangehaakt, hun dagelijks leven buiten het onderwijs kent een geheel ander ICT gebruik dan binnen de 'onderwijsmuren'. Wil het onderwijs zich in dit opzicht niet isoleren van de samenleving en willen we dat de onderwijspraktijk zich niet vervreemdt van de leefwereld van haar leerlingen, dan moeten we al die oorzaken echt te lijf gaan. Door het elimineren van blokkades wordt het gebruik van ICT in het onderwijs massaal, waar het nu partieel is. De tafel Blokkades is op zoek gegaan naar blokkades, die niet door andere tafels behandeld worden en heeft in BEA’s (= Betekenisvolle Eerste Acties) aangegeven hoe die blokkades weg te werken zijn. Er zijn raakvlakken met opgaven en thema’s die in andere publiek-private tafels in het doorbraakproject centraal staan. Dit zijn de tafels Schoolcontext, Digitaal leermateriaal, Privacy, Informatie en inzicht (hier wordt onder meer gesproken over eigenaarschap van data) en Prijsmodellen, waarin gekeken wordt naar mogelijke interessante nieuwe prijs- en verwervingsmodellen voor het onderwijs en de kansrijkheid zijn. Afgesproken is dat de tafel Blokkades zich niet richt op blokkades die aan andere tafels besproken worden. Suggesties en ideeën die zijn opgedaan aan de tafel Blokkades die betrekking hebben op thema’s van andere tafels, zijn dan ook belegd bij de desbetreffende tafel. In deze notitie benoemt de tafel Blokkades de essentiële blokkades en enkele betekenisvolle eerste acties.

4


3

19 september 2014

Essentiële blokkades en Betekenisvolle Eerste Acties

In een eerste brainstorm werden meer dan 40 blokkades geïdentificeerd (zie bijlage X) die we vervolgens teruggebracht hebben tot vier min of meer 'essentiële' blokkades. We noemen ze essentiëel, omdat wij ons niet kunnen voorstellen dat op enige termijn ICT-toepassingen massaal ingezet zullen gaan worden in het onderwijs, als deze blokkades niet eerst opgeruimd worden. Wij lichten ze hieronder toe en geven telkens één of meerdere Betekenisvolle Eerste Acties (BEA) aan. Hierbij wordt zo concreet mogelijk een eerste stap beschreven om de belemmering op te heffen. De vier essentiële blokkades van de tafel Blokkades worden in onderstaand figuur aangegeven en in de daaropvolgende paragrafen nader toegelicht.

I. Wet- en regelgeving in het onderwijs

•Bestaande wetten en regels gaan uit van onderwijs zonder ICT en de handhaving (of interpretatie ervan) belemmert daarmee scholen ICT op een eigentijdse manier toe te passen.

II. Digitale volwassenheid

•Er is in het algemeen onvoldoende 'Digitale Volwassenheid' bij docenten, management en bestuur (vgl Vier in balans), waardoor er een veel te smal draagvlak is voor een versnelling van ICT ontwikkelingen.

III. Structuur en werking van de markt

•(zie ook tafel Prijsmodellen) De markt van ICT-rijke leermiddelen werkt nog niet goed, waardoor deze onvoldoende in de onderwijspraktijk doordringen.

IV. Regie en standaardisatie

•Door onvoldoende regie en (echte) samenwerking op landelijk en sectoraal niveau worden standaarden onvoldoende geïmplementeerd, waardoor de gewenste interoperabiliteit uitblijft.

Figuur 1: Essentiële blokkades

I.

Wet- en regelgeving in het onderwijs

De kern van deze blokkade is dat de huidige wet- en regelgeving gericht is op plaats- en persoonsgebonden onderwijs. De ruimte in wet- en regelgeving (of interpretatie ervan bij toezicht en handhaving) om aan te haken bij de digitale ontwikkelingen wordt vaak als belemmerend ervaren door scholen. Het is een veel gehoorde klacht en wordt vaak genoemd aan het begin van een vernieuwingstraject. De beperkte ruimte in wet- en regelgeving (of de perceptie ervan) kan dan verlammend werken bij onderwijsvernieuwing.

5


19 september 2014

Scholen ervaren een gebrek aan samenhang tussen de verschillende instanties die gericht zijn op handhaving wet- en regelgeving. Zo kan één partij, bijv. de Inspectie van het Onderwijs, welwillend zijn om mee te werken aan een vernieuwingstraject, maar wordt het geblokkeerd door een andere instantie, bijv. DUO of de accountant. Een concreet voorbeeld uit de praktijk: een VO-school geeft een langdurig zieke leerling via ICTtoepassingen onderwijs. Op deze wijze wordt de leerachterstand zo veel mogelijk beperkt. Deze vorm van onderwijs wordt echter vervolgens door de inspecteur niet als onderwijstijd gezien. De school moet de leerling als verzuimend registreren, maar verricht wel degelijk (niet erkende) onderwijsinspanningen. Een andere veel gehoorde belemmering betreft het hoge btw-tarief van digitale leermiddelen (21%), terwijl gedrukte studieboeken onder het lage btw-tarief van 6% vallen. Betekenisvolle Eerste Acties De tafel Blokkades komt tot de volgende BEA’s om de belemmeringen in de onderwijswet- en regelgeving te reduceren: 1. Laat digitale leermiddelen ook onder het lage btw-tarief van 6% vallen1. 2. Ambtelijke werkgroep met een schoolklankbord om wet- en regelgeving te moderniseren. Wat betreft onderwijstijd in het VO is een wetsvoorstel Modernisering onderwijstijd VO ingediend2. Er is in het kader van het Nationaal Onderwijs Akkoord (NOA) in 2013 gestart met een gezamenlijke aanpak van de vermindering van de regeldruk in het onderwijs. Deze gemengde groep bekijkt de belemmerende regels vanuit verschillende invalshoeken. In de werkgroep zitten naast ambtenaren van OCW, DUO, de Inspectie van het Onderwijs, de onderwijsbonden en – raden, ook schoolleiders en docenten. Deze werkgroep zal najaar 2014 komen met voorstellen/maatregelen om ruimte te creëren door aanpak van formele wet- en regelgeving en wegnemen van belemmeringen en het bieden van experimenteerruimte. De BEA is om een pilot te starten waarin de voorstellen van deze werkgroep in de concrete schoolpraktijk getoetst cq. in de praktijk gebracht kunnen worden. 3. Betere voorlichting richting scholen met betrekking tot de ruimte in wet- en regelgeving: scholen kunnen vaak meer dan wordt gedacht! Er moet meer aandacht zijn voor communicatie en voorlichting over huidige mogelijkheden in de WVO en WPO. De inspectie zou hier een rol kunnen spelen, door bij scholen bekend te maken welke ruimte zij nog hebben op het gebied van innovatie. 4. Staatssecretaris Dekker heeft de Tweede Kamer toegezegd op korte termijn te starten met een experiment ‘Regelluwe scholen’. De tafel Blokkades ziet graag dat het onderwerp ‘gepersonaliseerd leren’ als onderwerp aan dat experiment wordt toegevoegd.

1

Er ligt nu een motie van de Tweede Kamer om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om hier verandering in aan te brengen. Die actie is op korte termijn en kan betekenisvol zijn als daardoor ruimte ontstaat voor scholen om meer te investeren in digitale leermiddelen. 2 De wettelijke normen voor onderwijstijd in het VO worden gemoderniseerd en geflexibiliseerd op een wijze die maximale ruimte moet gaan bieden voor maatwerk. Een wetsvoorstel hiervoor is op 1 september 2014 aan de Tweede Kamer aangeboden, de beoogde datum van inwerkingtreding is 1 augustus 2015. Het wetsvoorstel biedt zoveel mogelijk ruimte voor bewuste professionele keuzes, met instemming van de medezeggenschapsraad, op schoolniveau ten aanzien van de (didactische) invulling van de onderwijstijd te kiezen die het best past bij de leerling, de leerstof en de school. Het maakt ook mogelijk dat op schoolniveau gekozen kan worden voor innovatieve vormen van onderwijs, bijvoorbeeld met inzet van ict of buitenschoolse leeractiviteiten.

6


II.

19 september 2014

Digitale volwassenheid

De zeer grote spreiding in de mate van digitale volwassenheid van de PO- en VO-sector wordt door de tafel Blokkades als een essentiële blokkade gezien. Bij de massa van de PO- en VO-scholen is het urgentiebesef en de noodzakelijkheid laag om de kennis, kunde en het gebruik ten aanzien van ICTtoepassingen (daadwerkelijk) te verbeteren. PO en VO scoren op de meest recente Vier in balans monitor van Kennisnet weliswaar hoger dan vorige edities, maar volgens deze monitor haalt het onderwijs nog onvoldoende rendement uit ict. Het verschil tussen gewenst en daadwerkelijk gebruik van ict is nog steeds groot en de manier waarop ict wordt ingezet sluit veelal onvoldoende aan bij de doelen die men wil bereiken. Digitale volwassenheid gaat over het ‘hoe’ én het ‘wat’ bij de adoptie van digitale middelen en processen in het onderwijs, met als doel de toegevoegde waarde voor leerlingen en de prestaties van scholen radicaal te verbeteren. Betekenisvolle Eerste Acties Digitale volwassenheid van scholen is een breed onderwerp. De tafel Blokkades heeft ervoor gekozen om twee aspecten van digitale volwassenheid te belichten, om zo gerichte adviezen te kunnen doen: 1.

Urgentiebesef en kennisuitwisseling stimuleren

Bij de massa van de PO- en VO-scholen is het urgentiebesef laag om de kennis, kunde en het gebruik ten aanzien van ICT-toepassingen (daadwerkelijk) te verbeteren. Goede voorlichting en praktisch inzetbare hulpmiddelen vormen instrumenten om het urgentiegevoel te stimuleren. Betekenisvolle Eerste Acties zijn:  



Er moet een ‘burning platform’ zijn om noodzakelijkheid te stimuleren. Dit kan door bijvoorbeeld een publieke beoordeling van scholen op het gebied van ict of een inspectienorm op dit thema. Verhogen effectief gebruik van digitale leermiddelen, met name bij docenten in de lerarenopleidingen door de toepassing van ict en digitale leermiddelen een belangrijk (verplicht) onderdeel van het curriculum van de lerarenopleidingen te maken. Er zou meer kennisuitwisseling moeten plaatsvinden in het PO- en VO-veld. Enkele ideeen om dit beter te faciliteren zijn: - Er zou een platform/website opgericht moeten worden waarop ‘good practices’ (of nog beter ‘next practices’) en hulpmiddelen uitgewisseld kunnen worden. Er zou ook voortgeborduurd kunnen worden op al bestaande platforms/websites, zoals de website van Leerling 2020 waarop gebruikersgeschiedenissen, schoolportretten en themafilmpjes te vinden zijn. Door het uitwisselen van good practices zal een school een geïnformeerde keuze kunnen maken wanneer het aankomt op onderwijsverbetering door ict. Het delen van ‘good practices’ zal scholen in staat stellen om keuzes te maken gebaseerd op succesvolle innovaties, veel scholen geven aan veel behoefte te hebben aan kennisdeling. - Maak gebruik van bestaande netwerken waarin opleidingsscholen en scholen elkaar al ontmoeten. Bijv. Academische Opleidingsscholen omdat hier alle partijen elkaar al ontmoeten (docenten, studenten, schoolleiding, besturen). - Neem en deel kennis van huidige good practices zoals de blended learning binnen de deeltijd masteropleiding die Hogeschool Utrecht/Windesheim aanbieden aan docenten uit Limburg die een masteropleiding willen behalen.

7


2.

19 september 2014

Vernieuwde rolinvulling

Digitale volwassenheid wordt nog te weinig beschouwd als essentieel onderdeel van de rolinvulling van leerkrachten/docenten, schoolleiders en bestuurders. Wat betreft schoolleiders/bestuurders is een relatie met marktwerking te leggen: als schoolleiders/bestuurders meer digitaal volwassen zijn – en dus ook meer deskundig – zijn ze in staat om beter hun vraag te articuleren. Een BEA is het herijken van beroepsprofielen aan de eisen die voortvloeien uit het ‘massaal digitaal onderwijs’ en het opstellen van een concrete lijst met essentiële profielonderdelen met betrekking tot digitale volwassenheid. Hierbij moet niet de nadruk gelegd worden op één functie (bv. docent), maar het gaat om de gehele school die digitaal volwassen moet worden. Dat betekent beantwoording van de vraag: Wat doet de school (de leerkracht, de afdelingsleider, etc) die digitaal volwassen is in een massaal digitale omgeving? Als gevolg zal de opleiding van docenten aangepast moeten worden zodat docenten daadwerkelijk arrangeurs kunnen worden (als docent moet je dan goed op de hoogte zijn van je vak en leerlijn) en docenten moeten ict-bekwaam worden.

III.

Onvolkomen marktwerking

Deze ervaren blokkade valt uiteen in drie onderdelen: 1) Prijsmodellen: de behoefte bij scholen aan meer diversiteit in het aanbod vanuit marktpartijen die inspeelt op de behoefte aan meer flexibiliteit en de stappen naar gepersonaliseerd leren ondersteunt. Dit deel van de blokkade wordt voor een belangrijk deel behandeld door de tafel Prijsmodellen (zie notitie Prijsmodellen). 2) Gebrek aan kennis (onder andere op het gebied van technische infrastructuur en connectiviteit) waardoor de juiste vragen niet (kunnen) worden gesteld 3) Gebrek aan kennis, inzicht en ervaring op het gebied van digitalisering en gebruik van digitale leermiddelen binnen het onderwijsproces Bij de onderdelen 2 en 3 is van belang dat mechanismen die als onvolkomenheden van de markt worden ervaren, vaak (ook) betrekking hebben op zaken die op het oog niet met marktwerking te maken hebben. De mate van digitale volwassenheid van een school (“de koper”) speelt daarbij een belangrijke rol. Door gebrek aan kennis weet een school bijvoorbeeld niet de juiste vraag te articuleren. In het algemeen kan gesteld worden dat als scholen meer digitaal volwassen zijn, ze assertiever en deskundiger richting de markt kunnen optreden. De tafel Blokkades formuleert enkele suggesties voor de tafel Prijsmodellen zodat er nog meer ruimte ontstaat voor een goede afstemming tussen de diversiteit aan de vraagkant en de flexibiliteit in het aanbod. Doel is dat hierdoor nog meer ruimte voor innovatie ontstaat en scholen (kleinschalig of gefaseerd) aan de slag kunnen op het gebied van digitaal onderwijs en gepersonaliseerd leren: 

Digitale leermiddelen breed toepassen in het onderwijsproces. Vanuit een diverse vraag naar leermiddelen in werken met een diversiteit aan de oplossingen, die nu al voor een belangrijk deel worden geboden door marktpartijen. Een uitvoering hiervan kan mogelijk meegenomen worden in het initiatief ‘learning labs’, waarbij wordt gewerkt aan alle relevante aspecten met betrekking tot de toepassing van digitale leermiddelen. Uitgangspunt hiervoor kan zijn het 4-inbalans model van Kennisnet, waarbij in de learning lab aandacht zou kunnen zijn voor de 8


19 september 2014

aspecten uit dat model: visie, deskundigheid/vaardigheden, leermiddelen (inclusief prijs/kwaliteit) en infrastructuur. 

IV.

In de learning labs wordt goed onderzoek uitgevoerd naar de effecten van het gebruik van de digitale leermiddelen in de betreffende learning labs in al haar aspecten. Die ervaringen worden actief gedeeld met het onderwijsveld, zodat andere scholen op basis daarvan verantwoorde keuzes kunnen maken.

Standaardisatie en regie

Om ‘massaal digitaal’ in het onderwijs te realiseren, dient de toepassing en doorontwikkeling van de beschikbare standaarden in de leermiddelenketen versneld (sneller invoeren) en verbreed (door meer partijen) te worden. Het gaat om de standaarden op het gebied van toegang, uitwisseling leerresultaten en metadata, die bij Edustandaard beheerd worden en in iECK verband geïmplementeerd worden. Standaardisatie schept de voorwaarden voor scholen om het gebruik van digitale leermiddelen op grote schaal in te kunnen voeren. De tafel Blokkades heeft ook gesproken over een mogelijk digitaal platform dat voor alle partijen leidend zou worden in de sector. De tafeldeelnemers waren het over de uitwerking van het platform niet eens, waardoor er geen BEA is benoemd. Het ligt echter voor de hand om dit onderwerp met betrokkenen nog verder uit te diepen. Betekenisvolle Eerste Acties De tafel Blokkades komt tot de volgende BEA’s om de belemmeringen met betrekking tot standaardisatie te reduceren: 





Alle ketenpartijen scharen zich middels een convenant achter de voorgestelde versnelling en verbreding van de toepassing en doorontwikkeling (o.a. internationaal) van de beschikbare standaarden (zoals vastgelegd bij Edustandaard). Hierbij wordt een orgaan benoemd dat regie heeft over (de implementatie van) standaardisatie. Daartoe krijgt Kennisnet (Edustandaard / iECK) meer slagkracht (mandaat van de sectorraden) en middelen om deze versnelling en verbreding te realiseren en om de implementatie van de standaarden te ondersteunen. Kennisnet krijgt de gelegenheid om te onderzoeken of het mogelijk is dat zij dezelfde rol die zij nu reeds hebben aan de single sign on kant (via Kennisnet Entree) ook kunnen hebben voor het terugmelden van leerresultaten (via een clearing house structuur) zodat zenders en ontvangers nog slechts één enkele implementatie hoeven door te voeren.

9


19 september 2014

Bijlage 1 Deelnemers en proces Naam

Organisatie

Rob Rapmund (voorzitter)

n.v.t.

Remco van der Dussen (secretaris)

Capgemini Consulting

Dave Drossaert

UniC (rector)

Eduard Cohen

Van Dijk Educatie

Hans Brugmans

KPC

Hans Reiber

VO-Content

Karin van Holland

VO-Content

Inge Sterenborg-van der Schaaf

Het Streek (vz CvB)

Kayleigh van Oorschot

Schoolinfo/Leerling2020

Klaas Terlage

CvB Pontes Scholengroep

Muriëlle Springer

VO-raad (directeur)

Rene Montenarie

Groep Educatieve Uitgeverijen (GEU)

Ron Bonekamp

Stg. LVO (lid CvB)

Serge Bueters

Squla

Ingrid van Erp

OCW

Adriaan Zeillemaker

OCW

Thijs de Gaaij

Digitale school

Sophie de Boer

Oud-lid CvB Dunamare

Theo Schijf

Muiswerk (directeur)

Aan de tafel Blokkades van het Doorbraakproject ICT & Onderwijs hebben bovenstaande personen deelgenomen. De achtergronden van de deelnemers was gevarieerd en de personen waren op verschillende manieren betrokken bij de PO- en/of VO-sector. De deelnemers zijn 3 maal bij elkaar gekomen: 23 mei, 3 juli en 3 september 2014. Er zijn zinvolle discussies gevoerd tijdens de bijeenkomsten. Het was niet te voorkomen dat tijdens de bijeenkomsten gediscussieerd is over thema’s en opdrachten van andere publiek-private tafels van het Doorbraakproject. Er is afgesproken dat de aan de tafel Blokkades opgedane suggesties en ideeën bij de relevante tafel belanden.

10

Doorbreken van blokkades

Recommend Documents