'Barrières doorbreken'

Praktijkdag Energiebesparing bestaande woningbouw

'Barrières doorbreken' Hoe doe je dat?

18 november 2010 dagvoorzitter ir. H.J.J. (Harm) Valk Adviesburo Nieman BV, vestiging Zwolle

Probleemstelling

Hoe barrieres doorbreken? • …. (nog) geen antwoord • Praktijkervaringen – vragen – andere invalshoek – inspiratie • Rode draad – over de schutting kijken – partijen en mogelijkheden benutten – maatwerk

• Ambitieuze doelstellingen gebouwvoorraad • Eisen van nu in een casco van toen • Integrale afweging leidt tot optimaal resultaat – kennis van bestaande situatie – visie op de toekomst – gestructureerde stapsgewijze aanpak • … maar de praktijk is weerbarstig

Inspiratie

Visie: Trias Energetica 1. 2. 3.

Beperk de vraag Gebruik duurzame bronnen Gebruik niet-duurzame bronnen efficiënt

Zonder stap 3: energieneutraal

1

3

2

Invalshoeken • • • • • • •

Programma 12.30 – 13.30 uur Ontvangst met lunch 13.30 – 13.45 uur Welkom & introductie, ‘Barrières doorbreken, hoe doe je dat?’ Terugblik, vooruit zien, meedenken, samen doen.

Visie corporatiesector Meten = weten Energie in eigen hand Subsidiemogelijkheden Kwaliteit en schoonheid Slim kiezen Om de barrières heen werken

Dagvoorzitter – Harm Valk

13.45 – 14.00 uur Corporatie en energie: wat speelt er in de sector. Kansen en bedreigingen Aedes – Albert Koedam

Praktijkvoorbeelden



14.00 – 15.00 uur 15.00 – 15.20 uur 15.20 – 15.50 uur 15.50 – 16.20 uur

Parallelsessies Energy-break en netwerken Parallelsessies Van beleid tot resultaat: het integrale proces als succesfactor Nieman Consultancy – Harry Nieman

16.20 – 16.40 uur Introductie en uitreiking, ‘Factsheet energiebesparende maatregelen bestaande bouw’. Agentschap NL – William Gerardu

16.40 – 17.00 uur Samenvatting en conclusie Harm Valk

Programma Parallelsessie A

Parallelsessie B

14.00 – 14.30 uur Multi monitoring in de praktijk. Het resultaat en de effecten van monitoring op het energiegebruik

14.00 – 14.30 uur Effectief door een brede blik. Een architect kijkt over de schutting: interdisciplinair denken geeft creatieve oplossingen.

TriaCon – Arjon Winters

FARO/Taskforce CO₂ - Jurgen van der Ploeg

14.30 – 15.00 uur Energie BV, valkuil of kans. De voor- en nadelen van energieopwekking in eigen beheer. Patrimonium woonstichting te Veenendaal – Hans van der Maas, Local Company Paul Kengen

14.30 – 15.00 uur Verduurzaming woningvoorraad op kosteneffectieve wijze. Toelichting op stapsgewijze aanpak met behulp van de energielabelsystematiek.

Programma • Inleiding • Visie corporaties A • Meten • Energie BV • Subsidies

B Kwaliteit Afwegen Maatwerk

• Integraal proces • Factsheet

Nieman – Annemarie Weersink en Jan Pieter van Dalen

15.20 – 15.50 uur Financiele regelingen en subsidies

15.20 – 15.50 uur Mutatieaanpak in de Praktijk

Subvention – Marco Ottink

De Woonplaats – Arno Oldemenger

Nu 13.45

Corporaties en energie: wat speelt er in de sector Kansen en bedreigingen Aedes – Albert Koedam

Praktijkdag Energiebesparing bestaande woningbouw Wij wensen u een inspirerende dag!

Wat speelt er in de sector?  DAEB en niet DEAB: het dossier staatssteun en

inkomensgrens € 33.000  Regeerakkoord: bijdrage corporaties aan huurtoeslag  Regeerakkoord: Right to buy  Toeslag energiebelasting t.b.v. SDE+  Convenant energiebesparing corporatiesector

– 20% energiebesparing tot 2018 – 2 labelstappen of label B – lokale afspraken

Corporaties en energie: wat speelt er in de sector

 ….

Albert Koedam, teammanager Aedes aedes vereniging van woningcorporaties

Budgetaandeel energielasten Verschil koop-huur

2

Bedreigingen  Investeringsruimte onder druk  Uitstel EPG bestaande bouw > aanpassen ISSO  Warmtewet  Werkdomein corporaties

Bron: Nibud

aedes vereniging van woningcorporaties

3


Kansen

Lessons learnt

 Invoering energielabel in WWS

 Greep op labelgegevens + bijhouden!

 Kabinetsvoornemen afschaffen Groenregeling ter discussie

 Woonlasten benadering wint terrein

 SDE+??

 Bewonersbenadering cruciaal

 Monitoring sectorresultaat loopt

 Elke reis begint met de 1e stap

4

 Energieconsulenten gestart  Bewustwording huurders voor energie neemt toe  Investering energiebesparing in 2009 toegenomen


5


6

1

Woning als energiecentrale


7

2

Multi monitoring in de praktijk

Multi monitoring in de praktijk

Opdrachtgever: Woningstichting Openbaar Belang te Zwolle Architect: Studio Groen en Schild Aannemer: Bouwbedrijf Salverda

307 woningen

Installateur: Unica

3 flats 3 uitvoeringsvarianten

Proces- en projectmanagement: TriaCon

Uitgebreide (multi)bemetering nieuwe situatie

Projectmanager TriaCon: Arjon Winters

Flat 1

Maatregelen flat 1 • • • • • • •

CV installatie vervangen door HR107 collectief Open geiser> gesloten geiser Bestaande dubbel glas Enkelglas klepramen Kierdichting geveldelen Koudebrug isolatie Nageïsoleerde spouw

Monitoringsgegevens

Monitoringsgegevens

• • • •

Voorbeeld vanuit de 1e flat • Bewoner weinig thuis • Stookt alleen radiator woonkamer en badkamer • Na jaar enorm hoge stookkosten • Ervaart tocht in woonkamer • Afzuigpunten MV badkamer, wc, keuken

Hoofdmeters flat Tussengasmeter voor cv-ketels Bemetering warmteafname per radiator Gasmeter per woning tbv gasgeiser

1

Resultaat •

10% verlaging energiekosten

•

Grote individuele verschillen

Bouwkundige maatregelen flat 2 en 3 Flat voor groot onderhoud

Flat 1 na groot onderhoud

Gas [m3]

159.838

145.159

Elektriciteit [kWh]

0

0

Energiekosten incl btw [€]

€ 80.558

€ 73.210

Energiekosten in het 1e jaar, per woning incl. btw [€/woning]

€ 767

€ 739

CO2 uitstoot [kg]

285.842

259.591

Label

E

D

Totale investering

€ 5.300.000

Investering energiebesparing per won

€ 2.380

Energiebesp. maatregelen ex btw na aftrek subsidie

€ 250.000

• • • • • • • • •

Flat 2 40

Begane grondvloer nageïsoleerd HR++ glas Suskasten i.p.v. enkelglas klepramen Kierdichting geveldelen en draaiende delen Koudebrug isolatie Nageïsoleerde spouw Kopgevel nieuw geïsoleerd metselwerk Dakisolatie Centrale zonwering, zon- en windgestuurd

r jaa er Jp G 0

7500L warmtepomp

Duurzame energie installatie Flat 2

CV

Warm tapwater

Monitoringsgegevens • • • • • • • •

Verdeelsleutel prive/algemeen aangepast Hoofdmeters flat Tussengasmeter voor cv-ketels Tussengasmeter warm tapwaterketel Bemetering zonne-installatie Bemetering afname cv water centraal per woning Bemetering afname warm tapwater centraal per woning Gebruik je energie

750L

750L

Resultaat •

40% besparing energiekosten

•

Huur bij mutatie van € 370 omhoog naar € 480 per won.

• •

Investering energiebesparing 1,9mil Energiebesparing € 31.000,- 1e jaar

Flat voor groot onderhoud


Gas [m3]

159.838

97.053

Elektriciteit [kWh]

0

0


€ 80.558

€ 48.915


€ 767

€ 475

CO2 uitstoot [kg]

285.842

173.531

Label

E

A

Totale investering

€ 9.900.000

Investering energiebesparing per woning

€ 18.450


€ 1.900.000

2

Flat 3 20

r jaa er Jp G 0

3 uitvoeringsvarianten

Warm tapwater

Proces- en projectmanagement: TriaCon Projectmanager TriaCon: Arjon Winters

750L

Woning

Woning

Woning

Woning

Woning

750L

CV

•

Energiekosten besparing > 50%

•

Huur bij mutatie van € 370 omhoog naar € 480 per won.

•

Investering energiebesparing 2,0mil

•

Energiebesparing 43.000,- 1e jaar

Toekomst

€



Gas [m3]

159.838

45.159

Elektriciteit [kWh]

0

133.450


€ 80.558

€ 37.493


€ 767

€ 379

CO2 uitstoot [kg]

285.842

80.744

Label

E

A

Totale investering

€ 11.300.000

Investering energiebesparing per woning

€ 21.250


€ 2.000.000

Verwacht Resultaat •

Energiekostenbesparing ruim 60% waarvan 8% op basis van reel time feed back

•

90 % CO2 reductie

• Toevoeging Zonnecollectoren met warmteopslag • Toepassing duurzame domotica – Real time feed back – Tijdige signalering overschrijding – Legio uitbreidingsmogelijkheden

Woning

Woning

Verwacht resultaat

Verdeelsleutel prive/algemeen aangepast Hoofdmeters flat Tussengasmeter voor cv-ketels Tussengasmeter warm tapwaterketel Bemetering zonne-installatie Bemetering afname cv water centraal per woning Bemetering afname warm tapwater centraal per woning Gebruik je energie Afwijkend t.o.v. flat 2 ook bemetering elektra WTW

• Toevoeging PV panelen

Woning

Warmtepompen leveren warmte aan, zowel cv circuit als buffer vaten

Monitoringsgegevens

• •

Warmtepomp Ventilatie kanalen

Duurzame energie installatie

Architectuur: Studio Groen+Schild, Deventer

•

Warmtepomp Ventilatie kanalen

Energiebesparing

3 flats

• • • • • •

9x 10 kW

7500L

•

•

Investering energiebesparing 2,3 mil energiebesparing 50.000,- 1e jaar

€


Flat 3 na renovatie

Toekomst flat 3 met PV/WKO en duurzame domotica

Gas [m3]

159.838

45.159

18.000

Elektriciteit [kWh]

0

133.450

188.138


€ 80.558

€ 37.493

€ 29.855,-


€ 767

€ 379

€ 302

CO2 uitstoot [kg]

285.842

80.744

32.040

Label

E

A

A+

€ 11.300.000

€ 282.500

€ 2.000.000

€ 282.500

Totale investering Investering energiebesparing per won Energiebesp. maatregelen ex btw na aftrek subsidie

3

Multi monitoring in de praktijk Barrières doorbreken • Meten is weten • Energiebesparing loont • Door beter feed back betere resultaten

4

Patrimonium woonstichting achter gindse heuvels/valkuil of kans

De Lokale Duurzame Energie BV Ervaringen tot nu toe, en kansen bij renovatie bestaande bouw

De Eigenaar (Patrimonium Energie BV) en De Adviseur (Local Consulting)

Energie opwekken tot kernactiviteit

Patrimonium woonstichting

(Duurzaamheidsbeleid/strategie)  6.200 woningen / 25% van totale woningbezit  Samenwerking WERV  Ambitie op kwaliteit  Meer

 Kernactiviteit  zonnetje in ons logo (sinds 1999)

 Levensloopbestendig  Groen stedelijk

 Standaardreferentiebestek  groenfinanciering

 Eigen identiteit > buurtjes  Laag energiegebruik

 Idealistische insteek

Twee lokale duurzame energie initiatieven in Veenendaal Initiatief door Patrimonium 1. Devo BV

 > 50 jaar beheer, laag energieverbruik

m2

> idealistisch

2. Patrimonium Energie BV > pragmatisch Veel corporaties bezig met eigen initiatieven (kleinschalig)

 Pragmatische insteek

Waarom een Energie BV? Transparantie t.a.v. kosten en werkzaamheden Houtpellets: toeleverancier in Veenendaal Mogelijkheid tot afstoten / deelname derden Toepassen van maatschappelijk financieel rendement t.b.v. lage energielasten bewoners • Fiscaal: energie bv is BTW-plichtig • • • •

• Energie BV is gepositioneerd als DEAB (geborgd gefinancierd)

1

Patrimonium: ervaringen tot nu toe - 1 Ervaringen vanuit nieuwbouw, maar toepasbaar op bestaande bouw Oprichting Energie bv • Financiering (14) • Specialistische kennis (contracten, uitbesteden) Energie bv tijdens vastgoed ontwikkelingsfase • Rolverdeling en verantwoordelijkheden: woningcorporatie of energie bv? • Wie draagt welke kosten: vastgoed of energie bv • Ontwerp afstemmen op exploitatie! (investering versus opwekkingsrendement en exploitatiekosten)

Local

Patrimonium: ervaringen tot nu toe - 2 Exploitatiefase • “Niet mijn pakkie an”/aparte organisatie • Minimale omzet i.r.t. terugverdientijd • Specialistische kennis -> niet in huis • Rolverdeling: vastgoed of energie? • Regiegroep • Helderheid en transparantie tarief structuur • Facturatie/klantcontacten uitbesteed • Ook raakvlakken met vastgoed (huurcontract)

De Energie bv

Wat we doen: • Advies verduurzaming gebouwde omgeving • Oprichten, inrichten en exploitatie Energie bv • Integrale renovatie bestaande woningbouw

Integrale aanpak: • Energieconcept, organisatie, fiscaal, juridisch en bedrijfseconomisch • GEEN installatie adviseur

De Energie bv als oplossing voor het verlagen van de onrendabele top bij vastgoed(her)ontwikkeling

Referenties: • • • • • •

Patrimonium Energie bv Kennemer Wonen Energie bv SCW Tiel Babylon WKO bv Stichting Volkshuisvesting Tiel TU Delft Suenso bv

Ontwikkelfase

Ontwikkelaar (vastgoed)

Exploitatiefase

PWS

Huur overeenkomst

Ontwikkelfase

Gebruiker / huurder


Exploitatiefase

PWS

Huur overeenkomst

Gebruiker / huurder

PEBV

2

Ontwikkelfase

Exploitatiefase


Gebruiker / huurder

Huur overeenkomst

PWS Garantie Overeenkomst

Ontwikkelfase

Exploitatiefase


PWS

Energie Leveringovereenkomst

Energie


Energie

Ontwikkelaar (energievoorz)

PEBV

Gebruiker / huurder

Huur overeenkomst

Garantie Overeenkomst PvE Budget Opwekkingstechniek Standaardisatie Vergunningen Contracten

PEBV

Realisatie overeenkomst

Installateur

Ontwikkelfase


Gebruiker / huurder

Huur overeenkomst

PWS Garantie Overeenkomst Energie


PvE Budget Opwekkingstechniek Standaardisatie Vergunningen Contracten

Ontwikkelaar (energievoorz)

Conventioneel versus duurzaam

Exploitatiefase

PEBV

Realisatie overeenkomst

Conventioneel

Duurzaam

Investering

Laag

Hoog

Complexiteit ontwikkelingsfase

Laag

Hoog

Complexiteit exploitatie fase

Laag

Hoog

Terugverdien potentieel

Nee

Ja

CO2 besparing

Service level agreement

Effect WWS Local Exploitatie services

Installateur

Energierekening bewoners

Niet exploiteren, via energie bv of exploitatie uitbesteden? Exploitatie :

Zelf

Uitbesteden

E-bv

Investeringen

hoog

middel-hoog

hoog

Energierekening huurders

zeer laag

hoog

hoog-laag

Technisch risico

middel

laag-middel

middel

Inspanning WoCo

middel

laag

hoog

Bewonerscontact

middel

middel

middel

niet

niet

middel

Terugverdienpotentieel Energie bv:

alleen bij voldoende volume !

Uitbesteden: afbreukrisico blijft bij WoCo, zoek hulp bij (prestatiegericht) uitbesteden!

Middel

Hoog

Nul - negatief

Positief

Referentie

Referentie of lager

Kansen Energie bv bij renovatie Optimaal renoveren (verlagen onrendabele top): • Inzet nieuwe WWS: energie prestatielabel maatgevend voor huuraanpassing • Inzet energiebesparing en energielevering via Energie bv • Gebruik maken van stimuleringsregelingen (fiscaal en subsidies).

Optimaliseren van besparen en leveren via Energie bv • • • •

investering in besparing investering in duurzame energieopwekking opbrengsten van energielevering extra huuropbrengsten (WWS)

Inzet van Energie bv als kenniscentrum voor integraal duurzaam (her)ontwikkelen.

3

Kansen algemeen Energie bv Maatschappelijke financiële rendementseisen • lage energie- en woonlasten voor bewoners

Mogelijkheid tot verlagen onrendabele top • Verleggen van (meer)investering in duurzaam naar Energie bv • Afhankelijk van korting op energierekening gebruikers terugverdienpotentieel.

Concentreer energiezaken (breed) binnen de Energie bv • Exploitatie collectieve blok verwarming • Bundelen bemetering • PV (zonnestroom), etc… Zie ook AEDES Compactreeks: Energie BV

Valkuilen Tijdens ontwikkelingfase • Integraal ontwerp (duurzaam vastgoed en bijbehorende energievoorzieningen) • Traditionele ontwerppartijen voldoen niet meer (alleen op vermogen ontwerpen maakt exploitatie onrendabel)

Tijdens exploitatiefase • Werkzaamheden tijdens exploitatie • • • • • • •

Bewoners communicatie Onderhoud en beheer Optimalisatie techniek (continu) Juridisch (levering, aansluiting en garantie) Facturatie en administratie Tarieven en indexatie Risico management

Conclusie Energie bv

De Energie bv biedt kansen voor renovatie (en nieuwbouw) maar slechts bij voldoende volume zijn de investeringen in de oprichting rendabel. Optimaliseer ontwerp vanuit de exploitatie

4

Inhoud presentatie

Subsidieverwerving in de bestaande woningbouw

   

Waarom subsidies Huidige subsidies Voorbeeldprojecten Verwachte subsidies

Kansen en voorbeeldprojecten

Door: Marco Ottink

Waarom subsidies

Verkrijgen van subsidies

Barrière of Doel : Realiseren van overheidsbeleid

Kans?

Effect : Wegnemen van barrières

Soorten subsidies  Geldelijke subsidies  Rentesubsidie • Groenfinanciering

 Fiscale subsidies

BTW tarief van 6%  Per 1 juli 2009 op arbeidsloon en (onder voorwaarden) op isolerende materialen  Voor arbeidsloon van opgeleverde renovatieprojecten tussen 1 oktober 2010 en 1 juli 2011

• Extra investeringsaftrek • BTW-verlaging

1

Huidige subsidiekansen  Europese regelingen  Landelijke regelingen  Provinciale en lokale regelingen

Landelijke subsidies  Subsidies worden beschikbaar gesteld vanuit ministeries  De uitvoering is met name in handen van AgentschapNL  Voor energiebesparingprojecten zijn diverse – te combineren – mogelijkheden

Groenfinanciering Voor duurzame projecten (nieuwbouw en bestaande bouw)  Gedurende 10 jaar een rentevoordeel van 0,8 tot 1,2% per jaar  Voor specifieke investeringen (PV) of nieuwbouw- en renovatieprojecten  Groenverklaring noodzakelijk  Totaal financieringsvoordeel 8 tot 12% op de projectkosten

Europese subsidieregelingen  Gericht op o.a. duurzaamheid, samenwerking & kennisverspreiding en innovatie  Budget via nieuwe (lokale/specifieke) subsidieregelingen beschikbaar voor projecten

Subsidies voor renovatie  EIA voor huurwoningen – nog twee weken open! Opdracht verstrekken voor 1 december 2010 Maximaal subsidievoordeel € 1.680,- per woning Maatwerkadvies noodzakelijk voor opdrachtverstrekking Twee Energielabels verbeteren of naar label B

Duurzame Warmte  Subsidie voor zonneboilers, HRE-ketels en warmtepompen  Subsidie afhankelijk van merk en type  Alleen voor de bestaande woningbouw  Voor corporatie en particulier

2

Overige subsidies  Energie Onderzoek Subsidie voor haalbaarheid- en demonstratieprojecten  Meer met minder  Verbeteren leefbaarheid (o.a. ISV)  Voor huisvesting van kwetsbare doelgroepen  Provinciale subsidies voor duurzaamheid

Regionale subsidie  Nieuw - Vanaf 1 november 2010  Renovatiesubsidie voor Groningen, Drenthe en Friesland  Budget 20 miljoen – 9 miljoen voor corporaties  Volgorde van binnenkomst  Voor verbeteren van het Energielabel  Voor Energieneutraal renoveren  Voor communicatie

Renovatie subsidie (NN) De belangrijkste voorwaarden:  Verbetering van het Energielabel  Projectomvang > 50 woningen  75% moet drie stappen verbeteren  Naar Energielabel C  Subsidie 20% en max € 4.000,- per woning  Max 1 aanvraag per corporatie

Woolder-Es

Energieneutraal renoveren (NN) De belangrijkste voorwaarden:  Energieneutraal  Projectomvang > 10 woningen  Subsidie 30% en max € 20.000,- per woning  Max 1 aanvraag per corporatie

Woolder-Es

Renovatie (casco) van 174 eengezinswoningen van Energielabel F/G naar Energielabel B


Maatregelen:  Dak- & vloerisolatie  Plaatsen HR++ glas  Individuele HR107 combiketels  Climarad

Subsidies:  EIA voor huurwoningen (€ 842,- per woning)  Groenfinanciering (nog in behandeling)  Provinciale subsidie (projectsubsidie van € 155.700,-)  Meer met Minder (€ 50,- per woning)

Investering in energiemaatregelen:  Totale investeringskosten ± € 7.500,- per WEH

3

Woolder-Es

Zonneboiler-actie


Plaatsen van 250 zonneboilers in de bestaande bouw

Resultaten:  Totale subsidie van € 1.787,- per WEH  % subsidie t.o.v. investeringskosten = 24%  CO2-reductie van 43%  Gasbesparing van ± 930 m3 per WEH  Verlaging woonlasten ± € 40,- per maand  Huurverhoging € 13,10 per maand

Verwachte subsidies  Provinciale subsidies Energiebesparing  SDE+ voor zonnepanelen  Unieke Kansen Programma voor woningrenovatie  Realisatie van kleinschalige woonvormen  Energetische innovaties en duurzame energie

Bedankt voor uw aandacht

Vragen?

Investeringskosten per systeem € 2.455,- incl. btw Subsidies:  Duurzame warmte € 880, EIA € 170, Groenfinanciering € 140,Besparing gem. gezin € 12,- per maand Huurverhoging € 8,- per maand

Succesvol subsidies aanvragen  Laat u informeren  Beoordeel de voorwaarden kritisch  Bespreek een aanvraag  Deadline’s zijn hard  Stapelen mag  Een reservering is geen uitbetaling!  Administratieve lasten

Praktijkdag Energiebesparing bestaande woningbouw

4

Teveel CO2 Stijgende energiekosten Transformatie heeft de toekomst 20% besparen in 2018

3

1

2

99% van de reductieopgave is in de bestaande voorraad te vinden!

4 Verborgen kosten (o.a. gezondheidszorg)

economische noodzaak

10

tot 1980

:

4

bouwbesluit

:

1

passief huis

:

fossiele energie besparen = CO2 reduceren

0

energie 0

Transformatie = complexe opgave

steeds zuiniger

1

Werk samen Deel kennis complexiteit vraagt input disciplines

 Ca. 2 mln corporatiewoningen ouder dan 20 jaar.  Energielasten vormen steeds grotere component woonlasten  Corporaties willen bijdrage leveren aan CO2 reductie  Hoge ambities / beperkte middelen

 Praktijk veelal:  Hoge ambities  Verbeterplannen vanuit strategisch voorraadbeheer  Inzet op labelstappen  Hulpmiddel integrale investeringsafweging ontbreekt

aanleiding oprichting Taskforce CO2

aanleiding oprichting Taskforce CO2

kennis en ambities bundelen

kennis en ambities bundelen

2

DOEL Samenhangende investeringsstrategie:  Duurzaamheid in relatie tot overige investeringsopgaven

Analyseer

 Op complexniveau of  Op wijkniveau of  Op portefeuilleniveau projectplan Taskforce CO2

VERSCHILLENDE RENDEMENTEN      

Milieu Financieel Verlenging levensduur aanpasbaarheid Sociaal Stedenbouwkundig/architectonisch

projectplan Taskforce CO2

Taskforce CO2

VN commissie Bruntland 1987

Denk niet alleen vanuit energie

Ontwikkel voor behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen.

het gaat om integrale duurzaamheid

3

INTEGRALE AANPAK

flexibiliteit

energie

betrokkenheid

schoonheid

C2C

kwaliteit

     

Techniek Kwaliteit Woonlasten Waardeontwikkeling Investeringen in leefbaarheid Aanpassingen voorraad voor andere doelgroepen projectplan Taskforce CO2

Vergeet de stedenbouw niet

waarde

integraal denken

levensduur de meeste waarde zit in de stedenbouw

woonmilieu differentiatie

stedenbouw

een woonmilieu moet kwaliteit hebben

Nieuwegein

4

Nieuwegein

Nieuwegein

leefbaarheid

zittende bewoners

Voor wie doen we het? sociale kapitaal is kostbaar

volkshuisvesting

vergrijzing

Maak scenario’s sociale en demografische aspecten

5

verbeter variant

verbeter-plus

verbeter variant

verbeter-plus

duurzame verbetering

duurzame verbetering

3 scenario’s

3 scenario’s

offensief / zichtbaar

defensief / niet zichtbaar

camouflage / geïntegreerd

Denk na over integratie PV en wind integraal onderdeel architectuur?

samenhang architectuur en techniek

veel voorkomende v.1.0  v.2.0 doorsnede

6

zicht vanaf de herenweg

traditionele PV

schaduwkaders

Denk ook low tech

Oeroude principes

Nieuwe technieken

een eerste beeld

PV in dakbedekking

PV in glas

Kansrijk: Lelijke gebouwen Zonwering:luiken en diepe negge

Ventilatie: windtorens (Iran)

leren van vroeger

architectuur

maak schoonheid niet tot sluitpost

extra programma?

constructie

architectonische aspecten

7

behoud en nieuwbouw

sterflats in Hoorn

sterflats in Hoorn

goed casco geeft veel potentie

complete make-over

Bundel geldstromen

verduurzaming

onderhoud

denk na over onderhoud+

8

wetgeving

Reken anders

woningvraag

woonlasten

integrale aanpak

kosten & financiering

portefeuilleontwikkeling

waardeontwikkeling

-

Levensduur minimaal 75 ipv. 50 jaar

-

Oprichting energiebedrijf door de opdrachtgever

-

Woningwaarderingsstelsel en exploitatiemodellen worden opnieuw bekeken

-

Vooraf berekenen van de te verwachten bijkomende kosten (total cost of ownership)

integrale aanpak

Ede big foot

Nieuwegein

Nieuwegein

9

18 woningen Middenmeer 1 woning Middenmeer campings Staatsbosbeheer

zorgboerderij Oterleek

woontoren Almere 1 woning IJburg 2.0 1 woning IJburg 1.0

8 woningen Wilnis

SP IJburg 2 14 woningen Ede 36 appartementen Nijmegen

woningen Rosmalen Enexis Vught

70-90 woningen Vlijmen woningen Deurne

Nieuwe gebouwen als laboratorium energiezuinig en energieneutraal

Wanhoop niet: de tijd zal ons helpen! bijvoorbeeld: PCM

nu accent op behoefte beperken straks accent op duurzaam opwekken

steeds betere hulpmiddelen

PV wordt steeds concurrerender!

10

decentrale opwekking

auto accu extra opslagcapaciteit

spreiding energievraag

lokale uitwisseling van energie

duurzame bronnen

decentrale opwekking + smart grid

www.architectuursmaaktest.nl www.smaaktesthaarlem.nl zorg voor draagvlak en betrokkenheid

11

Energiebesparingsdoelstellingen corporaties Verduurzaming woningvoorraad op kosteneffectieve en praktische wijze ir. A.M.S. Weersink – Nieman Consultancy B.V. ing. J.J.P. van Dalen – Adviesburo Nieman B.V.

Beleidsdoelstellingen

Resultaat Acties

• Competenties • Condities

Corporatiebeleid energiebesparing

Kosten-efficiënt energiebesparen

20% energiebesparing in 2018 1.

Inventarisatie energetische kwaliteit voorraad (labels)

2.

Onderzoek kosten-efficiëntie maatregelenpakketten

- 2 stappen verbetering energielabel

3.

Aansluiten bij planmatig onderhoud / renovatie / sloopplannen

- maximale energiebesparing binnen beschikbare budget

4.

Kansenkaart op basis van 2. en 3.

- ……………………

5.

Investeringskosten en planning uitvoering

6.

Prognose verdeling energielabels

• label B – beleid

 UITWERKING PER PROJECT  UITVOERING

Afweging maatregelenpakketten per project op de kansenkaart Kosten-effectiviteit maatregelenpakket

Kansenkaart complexen Kosten-effectiviteit maatregelenpakket

Laag………….Energiebesparing ………hoog


1

Energiebesparing in breder perspectief = integreren!

Resultaat beleidsadvies Verdeling energielabel voor en na maatregelen 400

368 315322

aantal woningen

350 300 250

279

260 206206

200

175

Strategisch voorraad beleid

Energie beleid voor maatregelen

176

na maatregelen

150 100 22

50

27 0 F

E

D

C

B

A (incl. 200 nieuwbouw woningen)

0

Energetische maatregelen

energie label

Duurzame kwaliteit combineer maatregelen !

Perspectief voor energiebesparing vanuit meerdere dimensies

Herstructurering kwaliteitsverbeteringsslag wijk.

-Planmatig beheer -Onderhoudsplanning -Renovatie -Sloop

Duurzame kwaliteit Combineer maatregelen !

Perspectief voor energiebesparing

waardevermeerdering. verbetering bouwtechnische staat woning


Kozijnrot  kozijn vervanging  HR++ glas


koudebrug



Geluidisolatie

optrekkend vocht

Geisoleerde voorzetwand -Geluid -Warmte -vochtplekken

2


Voorbeeld 1: “complex 16” Kosten-effectiviteit maatregelenpakket

Perspectief voor energiebesparing - BrandBrand-overslag - BrandBrand-doorslag Brandwerend isoleren Laag………….Energiebesparing ………hoog

“Complex 16” •

Voorbeeld 2: “complex 65”

van ‘niets’ naar ‘iets’: – bouwjaar 1960 => geen/beperkte isolatie – met beperkte investering => van E naar B

Kosten-effectiviteit maatregelenpakket

– bouwfysische upgrade




van ‘iets’ naar ‘beter’: Kosten-effectiviteit maatregelenpakket

– bouwjaar > 1980: • isolatie ca. 50 mm

=> buitengevelisolatie, nieuw dakelement?

• dubbel & HR++ glas

=> vervangen dubbel glas

• HR-100 combiketel

=> HR-107 inclusief zonneboiler?

– wel potentie, maar vraagt relatief meer inspanning


3



integrale benadering: – verhoogde geluidbelasting

Kosten-effectiviteit maatregelenpakket

– brandoverslagrisico – tochtklachten – geen ventilatievoorzieningen

•

aanpak: – vervangen aluminium pui


Energetische aanpak koudebruggen “Complex 23” Bestaande situatie

Na renovatie

Kortom • Inzet kansenkaarten op voorraadniveau: – Prioritering helder. – ‘Rode draad’. • Integrale benadering op complexniveau: – Kennis van bestaande situatie heeft invloed. – Specifieke situaties leidt tot bijstelling maatregelpakketten. – Gestructureerde integrale aanpak geeft beste resultaat.

4

Energiebesparing bestaande woningbouw Mutatieaanpak in de praktijk

Arno Oldenmenger

•

De Woonplaats

•

Doelstellingen milieubeleid

•

Aanpak in de bestaande bouw

•

Conclusie

Teamleider Onderhoud

De Woonplaats •

Doelstellingen

Vastgoedonderneming met een maatschappelijke doelstelling

•

De Woonplaats vindt het milieu belangrijk en wil het milieu zo min mogelijk belasten

Bezit in Enschede, Achterhoek en Landelijk

•

Energiebesparing

•

ca. 20.000 vhe’s

• •

Duurzaam materiaalgebruik Duurzaam waterbeheer

•

Actief verkoop beleid

• •

Verminderen geluidshinder Gezond binnenmilieu

•

Duurzaam gedrag huurders

•

Doelstellingen in cijfers

Aanpak in de bestaande bouw 1. Energie bewustwording bij bewoners 2. Energiemaatregelen in combinatie met planmatige onderhoud en renovatie 3. Energiemaatregelen op complexniveau 4. Energiemaatregelen bij mutatie 5. Vraag gestuurde energiemaatregelen

1

1.

Energiebewustwording bij de bewoner d.m.v.: • Energielabels verstrekken bij mutatie en renovatie; • Energieportal op De Woonplaats site;

2.

Energiemaatregelen uitvoeren bij planmatig onderhoud en renovatie

4.

Energiemaatregelen uitvoeren bij een mutatie bij grondgebonden complexen.

• Informatie avonden en markten; • Persoonlijke benadering van huurders; • Monitoren en coachen na label verbetering.

3.

Energiemaatregelen uitvoeren op complexniveau bij gestapelde bouw

1. Mutatiegraad ca. 10% 2. Waarvan 61 % ≤ label C

Grootste nadeel: 70 procent-eis bij collectieve huurverhoging

Voordelen: • Investeringskosten in de huur te verrekenen; • Geen 70 procent-eis; • Geen kostbare bewonersinformatie trajecten; • Verhuurbevorderend (hogere kwaliteit); • Stimulerend voor de omgeving; • Kennis opdoen van het complex; • Kennisvergaring door “proefwoning”.

De praktijk, selectie van complexen; • Complexen ≤ label C selectie; • Strategisch prioriteren; • Mogelijkheden tot huurverhoging vastleggen.

Nadelen: • Uitvoering minder kosten efficiënt; • Versnippering van energetisch bezit; • Data beheer.

2

De praktijk, voorbereiding; • Inventariseren huidige situatie complexen; • Gewenst energetische kwaliteit vastleggen per complex; • Kosten baten analyse.

De praktijk, aanbestedingstraject en uitvoering: • •

• • • •

De praktijk, nieuwe huurder: • Goede voorlichting bij intrek nieuwe huurder; • 1 jaar monitoren en coachen door De Woonplaats.

5.

Bedrijven selectie; Aanbesteding op complexniveau op basis van: - gewenste energetisch kwaliteit; - eisen t.a.v. binnenmilieu en wooncomfort; - uitvoerings termijn. Presentatie van de aanbieding; Controle op rendement van de investering; Opdracht tot uitvoering; Controle van behalen van het label na uitvoering.

Vraag gestuurde energiemaatregelen

Conclusie •

Bewustwording bij bewoners is bepalend;

•

70 procent-eis kan belemmerend zijn, durf onderscheid te maken;

•

Aanpak bij mutatie werkt stimulerend voor de wijk.

Bedankt voor uw aandacht ! Vragen?

3

Communicatie: wat moet er in de brochure staan?

Van beleid tot resultaat Het integrale proces als succesfactor

ACTIES

Manager: Wanneer is het project gereed?

Aannemer: Ik moet nu echt starten!

Huurder: Energie besparen? Ik wil een keuken

Gemeente: Investeren? Onderhoud kan nog net!

drs. ing. H.M. Nieman Nieman Consultancy B.V.

DOELEN

Adviseur: Ik moet wel weten wat je nu wilt!

Commissie: Huurverhoging? Het wordt tijd dat jullie eens wat doen! Directie: is alles wel goed bekeken, zijn er alternatieven?

DUURZAMERE LEEFOMGEVING

Succesfactor 1. Goed doordacht beleid

Zonder proces geen resultaat Aandacht voor kritische succesfactoren

Heldere doelen Realistisch Geloof er zelf in, maar zorg dat anderen er ook in geloven

Zorg voor aansluiting met overig beleid Ken de context

Nederlandse afspraken Europese afspraken

?

GEMEENTEN

Verleiden/dwingen particulieren

Organiseer het proces zorgvuldig

Nederlandse afspraken Lente Akkoord

Succesfactor 2.

?

CORPORATIES

Europese afspraken

Maak een procesplan

Samenspel

• Kaders & rolverdeling. • Doelen stellen. • Breng specifieke barrières in beeld  Risicoanalyse. • Benoem kritische succesfactoren. • Borg je sturingsmechanisme(n):

Harmonieus orkest  Kakofonie

algemeen procesontwerp  generieke aanpak

aanpassingen per project  maatwerk  luisteren naar de klant

– – – –

€ Labelstappen Levensduur ……

Proces organiseren Harde kant, maar ook zachte kant • Van grof naar fijn • Risicoanalyse • Professioneel ontwerpteam • Benodigde disciplines direct aan tafel • Communicatie beleid

PvE

concepten

beoordeling

Succesfactor 3. Kijk over de schutting

oplossingen

……………………..in elke fase kosten bepalen …………………………

• Kijk naar de “projectomgeving” (bijv. stedenbouw)

• Multidisciplinair denken • Denken in kansen (meeliften, 1+1>2)

Succesfactor 4. Ken de kritische succesfactoren - condities - competenties  richt het proces daarop in  stuur daarop

Voorbeelden: • Stuur op woonlasten  nu / toekomst • Corporaties afhankelijk van verkoop woningen • Zorg voor flankerend sociaal beleid • Belemmerend welstandsbeleid • Onvoldoende kennis belanghebbenden, vertrouwen winnen, blijf in contact  Communicatieplan !!!

Succesfactor 5. Sluit aan bij behoeften

Communiceer en laat zien! Strategie : verleiden of afdwingen

•

– Rolverdeling – Bevoegdheden

Combinatie van: •

Maatregelen moeten voldoende comfort opleveren

•

Financiële plaatje moet kloppen (investering/subsidie)

•

Te verwachten overlast

•

Goede (begrijpelijke!) en frequente communicatie

Procesplan als leidraad

•

Communicatieplan – – – – –

Spreek de taal van de klant Sluit aan op behoeften Frequent herhalen! Laat zien (modelwoning) Succesverhalen

•

Bewonersavonden en andere media

•

(Beleids)medewerkers in contact met de huurders

Algemene informatieavonden Nieuws op internet

Informatiebulletin

Laagdrempelige gesprekken (1:1)

Resultaat borging via uitvoering naar gebruik • Zorgvuldig inregelen

Succesfactor 6.

• Bewoners instructie • Monitoren

Borg resultaten (energie meten = weten)

• Terugkoppeling. Permanent in contact blijven • Nazorg

Beheers je proces

Conclusie

• Ken het ‘speelveld’! • Werk aan een zorgvuldig processturing. • Structurele stapsgewijze aanpak loont.

Inhoud presentatie: PRAKTIJKDAG Energiebesparing bestaande bouw

18 november 2010

• Agentschap NL • Regelingen etc. • Activiteiten agentschap in 2011

William Gerardu

2

Agentschap NL • Uitvoering internationaal-, innovatie- en duurzaamheidsbeleid; • Werkzaam voor (inter)nationale overheden (o.a. 9 ministeries en de Europese Commissie); • Onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie; • Werken intensief samen met kennisinstellingen en intermediairs (o.a. Syntens); • Aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Onze kernwaarden: betrokken, betrouwbaar en ambitieus.

NL Energie en Klimaat “Versterkt de economie en de samenleving door te werken aan de energie- en klimaat oplossingen van de toekomst” • We adviseren bedrijven, kennisinstellingen en overheden • We koppelen beleid aan praktijk • We ondersteunen bij duurzame investeringen en innovaties

3

4

Concrete ondersteuning

Regelingen komend jaar:

Gericht op: • Energiecontinuïteit • Verduurzaming energieopwekking • Energiebesparing

• Maatwerk-adviesregeling (zolang budget niet is uitgeput) • Lagere BTW op arbeid bij isolatie • Lagere BTW op arbeid bij renovatie (tot juli 2011) • SDE+ regeling

Meer dan 25 ondersteunende programma’s met als doel: • lange termijn veranderingen ondersteunen • het stimuleren en realiseren van innovaties • versnellen van toepassingen door de markt en overheden

5

• Voor de rest: ??????

6

Herziening van de EPBD-richtlijn;

Speerpunten WWI voor 2011 • Herziening van de EPBD-richtlijn (inwerkingtreding vanaf 2013) • Green Deals • Blok-voor-blok Verder: • Convenanten • Meer aandacht voor utiliteit • Omzetten SDE regeling in SDE+ regeling

belangrijkste punten

• Vanaf 2021 alle nieuwe gebouwen energieneutraal • Voorbeeldfunctie overheden: vanaf 2018 alleen nog maar “bijna nulenergie gebouwen” huren, kopen of bouwen • Benodigde energie voor bijna nul-energie gebouwen moet voor een zeer belangrijk deel worden gedekt door hernieuwbare bronnen • Lidstaten moeten beleid ontwikkelen voor transformatie bestaande gebouwen tot zeer laag energie gebouwen • Aanscherping Rc-waarden op basis van kostenoptimalisatie • Harmonisatie berekeningsmethode voor minimale energieprestatieeisen • Controlesysteem voor energieprestatie certificering • Sancties voor niet naleven richtlijn

7

8

Green Deals

Blok-voor-blok

Gebaseerd de interventiepolitiek waarmee Roosevelt de Verenigde Staten uit de Grote Depressie van de jaren 1930 wilde halen: relief for the unemployed and poor, recovery of the economy to normal levels, reform of the financial system to prevent a repeat depression.

Doel: tempoversnelling in de energetische verbetering in de bestaande woningbouw

Nu: Massale investeringen in groene technologieën, transitie van de industrie naar een koolstofarme economie, een heffing op energie en grondstoffen. Dat is de Green New Deal waaraan sommigen denken om Europa uit de drievoudige klimaat-, financiële en economische crisis te halen.

9

Convenant Energiebesparing corporatiesector

Waarom: • tempo verbetering particuliere huur en koopwoningen blijft achter • voortgang in sociale huursector wordt bedreigd door o.a. afname verkoop huurwoningen, stagnatie waard ontwikkeling en geringe stijging huren (volgen inflatie) Hoe: • Samenwerking tussen gemeenten, corporaties, institutionele beleggers en markpartijen (aannemer, installateurs etc.) • Samenstelling simpele standaardpakketten 10

Brochure “Technieken in de bestaande bouw”

Agentschap ondersteunt de Convenantspartijen d.m.v.: • Kennisontwikkeling o.a. door het uitvoeren van voor de sector relevante onderzoeken • Maken van publicaties • Organiseren workshops, excursies etc. • Deelname aan werkgroepen, beurzen, congressen etc.

11

12

Brochure “Technieken in de bestaande bouw”

Waar doen we het uiteindelijk voor?

13

14

'Barrières doorbreken'

Recommend Documents