alles over geluid, gehoor & gezondheid
Toegankelijkheid alarmnummer 112
‘Door stilte kun je geluid waarderen’ Edwin Rutten
Hoe bereik je 112 als je doof of slechthorend bent?
‘Tien jaar lang deed ik of er niets aan de hand was’ Mark Schiffmaier werd in één nacht doof
De stem achter
Lingo
In dit nu mmer 20
72
37 47
27 12
Interviews
Favoriet Edwin Rutten vertelt van welke geluiden zijn hart opspringt
tafel We schuiven aan tafel bij de 60 Aan slechthorende Marieke (16) en
47
Onbelemmerd Hoe kunnen doven en slechthorenden bellen naar 112?
66 34
18
Coverfoto
Mark Kohn
Hoorheld
04
alles over geluid, gehoor en gezondheid
72
Leven met... Mark Shiffmaier verbergt zijn plotsdoofheid met veel bluf
Columns
ziet haar paarse hoorIlse 24 Nicole toestellen als modeaccessoire spreken is een 17 Vloeiend ingewikkeld proces Mijn beroep gebarentaal Sharon: ‘Elke Lotte 27 Tolk opdracht is een verrassing’ 58 Lotte’s date met collega Chris
eindigde anders dan verwacht
37
De stem achter Wie is toch dat voormalig jurylid en sidekick van Lingo?
40
Passie ‘Technische perfectie leidt vaak tot zielloze muziek’
Rondgevraagd Welke geluiden maken je stil en rustig in je drukke bestaan?
haar vriendinnen Wetenschap
Samenspraak Hoe gaat motorrijles als de leerling slechthorend is?
inhoud
Informatief
meer met een lege accu
09
Luisterend oor ‘Door mijn slechthorendheid mis ik veel van de pretparkbeleving, moet ik wel de volle mep betalen?’
81
10
Actueel Geluid en gehoor in het nieuws
82 Aan dit nummer werkten mee...
Techniek & innovatie
vertaal- en geluidsysteem 20 Uniek maakt voorstelling Anne ook toegankelijk voor slechthorenden
Wereld vol geluid
geluiden die we onbewust 55 Hoe 52 Lentegeluid horen ons beïnvloeden Gadgets Op de werkvloer Leuke hoorinnovaties 64 blijft een luidruchtig gebied 66 Hoe toch een leefbare woonomgeving? Uit- en thuistips Waar gaan we heen? Allerlei 78 leuke dingen om te doen En ook... Gehoord Puzzel geluid van de sirene van 06 Het een aanstormende hulpdienst 80 Win een powerbank en sta nooit Gezond Gehoor thuis Ontvang Gezond Gehoor drie keer per jaar in de brievenbus Colofon
05
favoriet
‘Door stilte kun je geluid waarderen’ Ome Willem, jazzzanger, radiopresentator, verhalenschrijver en -verteller bij klassieke muziek, muzikale duizendpoot Edwin Rutten over muziek en geluid, over alles wat hij deed, doet en nog gaat doen en over de plek waar hij de stilte hoort.
12
13
Edwin Rutten
Edwin Rutten
STILTES IN DE MUZIEK
In de studio van Radio 4 in Hilversum staan wel vijftien
ik haalde mijn kandidaats psychologie. Daarna ging ik weer
beeldschermen en bedienen twee mensen de panelen met
in volle vaart verder. Toen belde Aart Staartjes en die vroeg
knipperende lampjes en schuifjes om de uitzending van
of ik wel eens iets voor kinderen had gedaan. Ik zei: ik heb
Muziekwijzer van Omroep MAX iedere werkdag goed te
er twee.’
duiven, ‘daar springt mijn hart van op. En van kerkklokken
laten verlopen. Achter het glas zit de presentator die dit
En de rest is geschiedenis.
op zondag.’
Favoriete geluiden buiten de muziek heeft hij ook: kabbelend water, een zingende merel, het koeren van
vervolgens moet het iets zijn waarbij ik niet voor gek sta en
Een hekel heeft hij aan achtergrondmuziek in restaurants:
maakt van de dag van vele luisteraars van toegankelijke
OME WILLEM
ten derde moet het ook nog een beetje leuk zijn.’ Hij geniet
‘dat je hetzelfde nietszeggende nummer bij het voor-
klassieke muziek. Het is Edwin Rutten die met humor, een
Edwin Rutten presenteerde als Ome Willem van 1974 tot
ook nog van tijd doorbrengen met zijn vrienden, familie en
gerecht en het nagerecht hoort, verschrikkelijk. Net als te
vleugje ironie en enorme kennis van het repertoire de
1989 het immens populaire televisieprogramma De Film
vrouw met wie hij al heel lang samen is en van wie hij
harde muziek op recepties of andere bijeenkomsten waar
muziekstukken aan elkaar praat en luisteraars toespreekt.
van Ome Willem. Op televisie in meer dan 200
vreselijk veel houdt – ‘schrijf je dat wel even op?’ – ‘Samen
praten het belangrijkste is. Of praten of muziek, maar niet
uitzendingen en in schouwburgen in het hele land
kunnen we er enorm van genieten om concerten te
tegelijk.’ Toch is een keertje niets horen ook wel fijn. Hij
HET PIANOSPEL VAN OSCAR PETERSEN
vermaakte hij duizenden kinderen met zijn optreden als
bezoeken, opera te luisteren en lekker te eten en te praten.’
houdt zelf van de oorverdovende stilte die hij nog steeds
Edwin Rutten (72) is op jonge leeftijd de muziek in gerold,
mopperende kindervriend en grapjas. Joepie de poepie,
geboren met liefde, aandacht en oor voor muziek. Vol
rakkers, broodje poep en deze vuist op deze vuist roepen
JE MOET JE GEHOOR GEZOND HOUDEN
nachts bij een heldere sterrenlucht, helemaal niets horen.
enthousiasme vertelt hij over zijn vroege jeugd waar hij
bij vele generaties een golf van herkenning op. Nog steeds
Ik vraag hem hoe hij dit allemaal doet, hoe hij zo jong blijft,
Geen geluid. En meteen is er weer de link naar de muziek:
thuis kennis maakte met klassieke en jazzmuziek via de
wordt hij in de supermarkt, op straat , waar dan ook,
zo energiek. ‘Je moet je nooit jonger voordoen dan je bent,
‘Eigenlijk zijn ook in de muziek de stiltes het mooist. De
grammafoonplaten die eerst nog werden afgespeeld op
herkend als Ome Willem. Zelfs zonder zijn donkerblauwe
je moet nooit koketteren met je leeftijd. Alleen je vlieguren
muziek leeft bij de gratie van stiltes’, zei een beroemd
een koffergrammafoon en later op een radio met
T-shirt met korte mouwen over zijn overhemd en het
tellen’, lacht hij. ‘En ik heb wel geprobeerd om mijn gehoor
componist ooit. Door stilte kun je geluid waarderen.’
platenwisselaar. ‘Dat geluid van die radiokast waarin de
blauwe petje met opstaande klep. Veel is hij dan ook
gezond te houden. Vroeger toen ik jong en nog wat
volgende plaat werd opgepakt en neergelegd,
eigenlijk niet veranderd.
onbezonnen was liet ik de muziek keihard uit mijn Bose
Even is hij stil en denkt hij na. Dan veert hij op leest zijn
boxen knallen, heerlijk, de planten in de buurt van die boxen
boodschappenlijstje voor en is alweer bezig met het eten,
MUZIKALE DUIZENDPOOT
gingen halfdood van ellende.’ Nu luistert hij muziek niet
een borrel de volgende dag met oud collega’s en vrienden.
prachtige klank van de gestopte trompet en het heerlijke
Maar er was meer na Ome Willem. Edwin Rutten omringt
meer zo hard af en gebruikt hij oordoppen als er veel en
Bij de deur van het gebouw van de NTR schudt hij me de
geluid van de tenorsaxofoon.’
zich met muziek. Hij geeft workshops aan het
hard geluid is. Zijn gehoor is belangrijk voor hem en hij vindt
hand en zegt: ‘Luister eens...als ik nu zeg ‘Joepie de...’ wat
conservatorium, maakt meerdere cd’s per jaar, schrijft en
dat niet iedereen, zeker de jeugd van tegenwoordig er even
zeg jij dan?” Ik zeg zachtjes ‘poepie’ en lachend gaan we
IETS VOOR KINDEREN
vertelt verhalen bij klassieke muziekstukken, ook voor
voorzichtig mee omspringt. Maar, ‘iedereen is de chef van
uit elkaar. Wat een charisma, wat een energie en wat een
Op zijn zestiende zong hij bij het Metropoolorkest,
kinderen. In Duitsland zagen ze dat ook wel zitten, dus hij
zijn eigen trommelvliezen’, zegt hij.
muzikaliteit. =
waarvoor hij vrij moest vragen van school, richtte hij een
leerde Duits bij de nonnen in Vught en vertelde zijn
bandje op met Rogier van Otterloo en maakte hij plaatjes.
verhalen ook daar. Hij presenteert radioprogramma’s, is
Begin twintig presenteerde hij al een radioprogramma en
betrokken bij het kinderprogramma Klokhuis, vervult
ze bleven maar komen met vragen of hij dit wilde doen, dat
diverse ambassadeurschappen, speelde een gastrol in
RUTTEN OP DE RADIO
wilde doen en alles was even leuk. Edwin Rutten vertelt
Goede Tijden Slechte Tijden en doet nog veel meer. Het
Edwin Rutten presenteert voor Omroep MAX
verder: ‘Tijdens mijn dienstperiode had ik het eigenlijk
woord pensioneren kent hij niet. ‘Dat doe je als je voor een
Muziekwijzer op dinsdag t/m vrijdag van 14.00-16.00
relatief rustig, ik trouwde, ons eerste kind werd geboren en
baas werkt, maar ik ben al mijn hele leven freelancer en
uur op Radio 4. http://muziekwijzer.radio4.nl/
bovendien vind ik het veel te leuk.’ Nog steeds heeft hij het
Twitter: @muziekwijzer
‘Hetzelfde nietszeggende nummer bij het voorgerecht en het nagerecht, verschrikkelijk’
razend druk. En het komt allemaal naar hem toe. ‘Het is hard werken om je iets eigen te maken en het zo goed te
Iedere zondag is hij van 7.00-10.00 uur te horen op
kunnen dat niemand merkt dat het moeite kost. Ik heb het
Radio 6 met het programma Jazz in the morning.
geluk dat ze me altijd weten en wisten te vinden, aan mij
www.omroepmax.nl/radio/alle-programmas/
de moeilijke taak om soms nee te zeggen.’ Hij vertelt:
jazzinthemorning
‘Eigenlijk heb ik drie criteria: ten eerste moet de telefoon gaan ‘prrr’, – ook een favoriet geluid van me, ha ha –
Rene Schonenberg en Frans van den Berg
van de piano, het pianospel van Oscar Petersen en de
Foto’s
fascinerend... Toen hoorde ik mijn eerste favoriete geluid,
wel weet te vinden, op een waddendijk in Friesland, ’s
Mick Zwart
programma tot een goed beluisterd en populair onderdeel
14
‘Merelzang of een koerende duif, daar springt mijn hart van op’
favoriet
Tekst
favoriet
15
hoorheld
Dat hoortoestellen helemaal niet oubollig of lelijk hoeven te zijn, is voor Nicole Stegehuis vanzelfsprekend. Achter haar oren draagt ze opvallende, paarse hoortoestellen. Dat ziet er niet alleen leuk uit, het heeft ook een groot voordeel. ‘Het zichtbaar maken van mijn handicap, maakt mensen bereid om mij te helpen. En ze vergeten minder
‘De geluiden waarvan ik niet wist dat ze bestonden, zijn het leukst’
snel dat ik slechthorend ben.’ niet hielpen. Hoortoestellen zijn tegenwoordig een stuk ‘Ik voel me jong en daarom zie ik mijn hoortoestel graag als
geavanceerder zodat ik er nu veel baat bij heb.’ Toen
een modeaccessoire’, vertelt Nicole (47) vol trots. ‘Het
Nicole haar hoortoestellen had, was haar verwondering
hoort bij mij en mag gezien worden. Zo’n bruin apparaat
groot. ‘De geluiden waarvan ik niet wist dat ze bestonden
achter het oor, “type 80+”, hoeft echt niet meer! Je kunt
zijn het leukst. Het knisperen van de sneeuw, het geluid
tegenwoordig gewoon een hoortoestel kiezen dat bij je
van schuim op een cappuccino, of het “tsssss” dat je hoort
persoonlijkheid past. Wees jezelf, je bent meer dan je
als je met je duimnagel in een mandarijnschilletje prikt om
handicap.’ Doordat Nicole zo open in het leven staat en
de mandarijn te pellen.’
haar hoortoestellen graag laat zien, is het voor haar te gaan. ‘Als je wil dat mensen rekening met je houden,
EEN VERRIJKING VOOR JEZELF EN VOOR JE OMGEVING
moet je ze vertellen hoe ze jou kunnen helpen. Mijn
‘Het is lastig om bepaalde dingen niet te kunnen doen, of
kinderen heb ik bijvoorbeeld geleerd dat ze op een
veel inspanning te moeten leveren omdat je een handicap
normaal volume, rustig en duidelijk moeten praten.
hebt. Maar het is echt jammer als je iets niet doet, omdat je
Piepstemmetjes en gefluister versta ik niet.’
geen of niet de juiste hulpmiddelen inzet. Alle energie die
makkelijker geworden om met haar slechthorendheid om
je dan nodig hebt om te kunnen horen, kun je niet meer ergens anders voor gebruiken. Dat is zonde toch?
Denken in mogelijkheden, niet in moeilijkheden. Dat is
Daarnaast is het is geweldig als je weer geluiden kunt
het motto van Nicole. ‘Als ik op een – voor mij – onhandige
horen die je door de jaren heen verloren bent. Niet alleen
plek zit, dan kost het mij meer energie om mensen te
voor jezelf, ook voor anderen.’=
verstaan. Dus vraag ik altijd of ik op een plek mag zitten
Die mogelijkheid heb ik zelf geschapen. Omdat ik het
Hoorhelden zijn personen die dankzij
nodig heb om mensen aan te kijken in een gesprek,
hoortoestellen weer goed kunnen horen en
voelen ze dat ik aandacht voor ze heb en dat vinden
hierdoor volop genieten van het leven. Met hun
ze prettig. Dat is een mooie bijkomstigheid’. In haar
verhalen maken ze anderen duidelijk wat een
werk als verzorgende ontdekt Nicole nog een voordeel
hoortoestel voor iemand kan betekenen. Lees meer
van haar slechthorendheid. ‘De bewoners van een
ervaringsverhalen van hoorhelden op de website
verzorgingstehuis horen veelal slecht en voelen zich
van Vereniging GAIN: www.vereniginggain.nl.
door mij beter begrepen en gezien.’ Bent u zelf een Hoorheld of kent u iemand anders
GENIETEN VAN ELK GELUID, GROOT OF KLEIN
die een Hoorheld is? Dan is Bas de Hoorman van
Nicole was al op jonge leeftijd slechthorend, maar
Vereniging GAIN op zoek naar u! Aanmelden kan
droeg niet gelijk hoortoestellen. ‘De techniek van de
ook via de website.
hoortoestellen schoot toen nog tekort, waardoor ze mij
24
Foto
HOORHELDEN
Frances Gallimore
klasgenoten staan dan zonder te morren voor mij op.
Thies Bening
die voor mij het meest gunstig is. Mijn collega’s of
Tekst
‘Mijn hoortoestel zie ik als een modeaccessoire’
AANDACHT VOOR ANDEREN
25
de stem achter...
De stem achter
Lingo
37
de stem achter...
Lingo
‘Hallo en welkom bij een spannend spelletje spellen van Lingo. Met vandaag in team 1 uit Amsterdam Bob en Robert. Ze zijn vrienden, huis-, tennis- en waren ooit studiegenoten. En in team 2...’ Sinds 2005 kondigde JP (voluit: Jan Peter) Pellemans op deze manier de Lingo-kandidaten aan. Wie is toch dat voormalig jurylid en sidekick van Lingo?
Lingo
‘Ik mocht de strengste schoolmeester van Nederland zijn’
de stem achter...
fout de uitslag sterk beïnvloed had, dan kregen de kandidaten een herkansing. ‘Want het was oneerlijk als ze door een fout van mij verloren hadden. Gelukkig is dat in al die jaren maar een enkele keer voorgekomen.’
LINGO-FRAGMENT WERELDWIJD Lingo-kandidaten leerden vaak het hele Lingowoordenboek uit hun hoofd. Dit speciale Van Dale-woordenboek
Lingo. Wie heeft er niet ‘s avonds op de bank gezocht naar
verhoging tussen het publiek – op mijn troon – met een
bevatte alle vijf-, zes- en zevenletterwoorden uit de
het juiste vijf-, zes-, zeven- of tienletterwoord? Sinds januari
laptop voor mijn neus en een spot op mij gericht,
Nederlandse taal. Zeker studententeams probeerden JP
1989 was dit woordspel 25 jaar lang dagelijks te zien bij de
beoordeelde ik alle gespeelde woorden.’
niet alleen uit met moeilijke woorden, maar ook met
nooit in beeld te zien, maar hij was minstens zo belangrijk.
Er was een heel strenge selectie bij Lingo. ‘Je moest echt
kandidaat onbedoeld een schunnig woord gebruikte. Hij
trainen voor Lingo en zin hebben om te puzzelen. Alleen
speelde het woord cumshot, maar sprak dat uit als ‘cums
STRENGSTE SCHOOLMEESTER
echte taalexperts werden uitgekozen, want dan was het
hot’. JP lacht als hij hieraan terugdenkt: ‘Door zijn verkeer-
JP (53) werd in 2005 gevraagd als jurylid. De toenmalig
voor de kijker ook leuker om te kijken’, aldus JP. ‘We
de uitspraak wisten we direct dat hij niet wist wat hij zei.
presentatrice Nance Coolen stapte over naar SBS en ook
hebben ook uitzendingen gehad met bekende
Lucille en ik keken elkaar aan en gingen ervoor. Zwetend,
toenmalig jurylid Michiel Eijsbouts stopte. JP had
Nederlanders. Geweldig dat ze meededen, maar het
maar innerlijk gierend van de lach. Ik heb een zo goed
Nederlands gestudeerd en werkte op dat moment als
spelletje werd er wel minder leuk van. Zij hadden zich
mogelijke definitie van het woord gegeven, waarbij ik
regisseur bij IDTV. ‘Ik was heel verbaasd dat ik gevraagd
natuurlijk lang niet zo goed voorbereid als de reguliere
natuurlijk ook rekening moest houden met het uitzendtijd-
werd’, vertelt JP. ‘Er was op dat moment al besloten dat
Lingo-kandidaten.’
stip en de jonge kijkers. Ik stierf wel een beetje daar op
Lingo nog maar een half jaar zou worden uitgezonden,
Mocht Lingo ooit terugkomen en JP zou mee mogen doen
mijn troon. Via mijn koptelefoon hoorde ik de regie ook
maar voor die periode hadden ze wel nog een jurylid
als kandidaat, dan ziet hij een strijd der taalgiganten voor
bulderen van de lach.’
nodig. Zelf keek ik één keer per week naar Lingo als ik bij
zich. ‘Ik zou het heel eervol vinden om het op te nemen
Voordat deze aflevering uitgezonden werd, is er overleg
mijn grootmoeder at; het was haar favoriete programma. En
tegen Paulien Cornelisse en Aaf Brandt Corstius. Zij zijn
geweest met de TROS, maar er is geen regel dat vieze
eigenlijk wilde ik stiekem samen met haar nog eens
giganten in taal en zo vindingrijk. En dan zou ik natuurlijk
woorden niet mogen bij Lingo. ‘We hebben nooit een
meedoen als kandidaat. Uiteindelijk dacht ik: dit moet ik
samen met Lucille een team vormen. Ik zou haar echt
woord uit de uitzending geknipt’, vertelt JP. ‘Staat het
gewoon doen. Ik hou van amusement waar je ook iets van
nodig hebben, want ik kan het puzzeltje beoordelen, maar
woord in het woordenboek, is het geen vervoeging van
opsteekt én ik mocht de strengste schoolmeester van
Lucille is veel beter in het puzzelen zelf.’
een werkwoord, wordt het niet met een hoofdletter
Nederland zijn.’ Uiteindelijk stopte Lingo niet en was JP
38
geschreven en bevat het geen apostrof, dan is het een
NIEUWE RICHTING
negen jaar jurylid, sidekick en steun en toeverlaat van
GOED OF FOUT
presentatrice Lucille, totdat het doek voor Lingo in oktober
In negen jaar tijd heeft JP de meest uiteenlopende
2014 definitief viel.
woorden gejureerd. In een fractie van een seconde moest
BLIJVENDE HERINNERING
programma’s ter lering en vermaak. Lingo was dat
hij bepalen of een woord goed of fout was. Vaak wist hij
Als er iemand een grote woordenschat heeft, dan is het JP
natuurlijk bij uitstek.’ Op dit moment werkt hij mee
DE ONZICHTBARE
het uit zijn hoofd, maar soms moest hij het opzoeken. ‘Op
wel. ‘Mij maak je niet gek meer als het gaat over de
aan de voorbereiding van de Grote Geschiedenis
In de uitzendingen van Lingo is JP nooit te zien geweest,
mijn laptop stond het complete Van Dale-woordenboek,
Nederlandse taal. Ik heb een enorme woordenschat, maar
Quiz (zondag 17 mei, NPO2). En is hij bezig met de
alleen te horen. Hoe hij eruit ziet blijft ook nu – na het
maar dan was het soms wel even peentjes zweten.’ En
dan vooral met vijf-, zes- en zevenletterwoorden.’
ontwikkeling van een nieuw taalspel waarin taal in
stoppen van Lingo – nog een geheim. ‘Wellicht dat ik ooit
natuurlijk ging dat niet altijd goed. Keurde hij een woord
Daarnaast heeft hij een blijvende herinnering aan Lingo: ‘Ik
de breedste zin van het woord getest wordt. Dit
nog onthuld wordt en zichtbaar zal zijn op tv’, glimlacht JP.
goed dat fout was of keurde hij een woord af dat goed
heb een tik ontwikkeld voor tienletterwoorden. Als ik een
programma De Tafel van Taal zal vanaf 2016 te zien
Voor de kandidaten en het publiek was JP wel zichtbaar.
was, dan ontving hij daar zeker 150 mailtjes over. ‘Zo
woord zie, dan weet ik direct of het een tienletterwoord is.
zijn bij de NTR op NPO2.
‘Ik zat in de studio in het gezichtsveld van Lucille. Op een
populair was het programma’, knikt JP. Als bleek dat een
Daar kom ik denk ik niet meer van af.’=
Lingo-woord.’
Momenteel werkt JP bij de NTR. ‘Ik hou van
Foto’s
ging een Lingo-fragment de hele wereld over nadat een
Daphne Hilhorst
TAALGIGANTEN
Tekst
het vaste gezicht van Lingo. Jurylid en sidekick JP was
Leendert Jansen MediaFoto & Thies Bening
schuttingtaal. Toch gebeurde dat niet altijd bewust. In 2011
publieke omroep. De afgelopen jaren was Lucille Werner
39
leven met...
‘In één nacht compleet doof’ Leven met slechthorendheid en omgaan met plotsdoofheid is moeilijk in een wereld waar horen zo belangrijk is. Mark Schiffmaier (52) ondervindt dit al van jongs af aan. Zijn slechthorendheid ontkende hij naar anderen, zijn plotsdoofheid hield hem tien lange jaren in een isolement. Pas vijf jaar geleden is er een heleboel voor hem veranderd.
72
73
leven met...
Plotsdoofheid
Plotsdoofheid
Mark Schiffmaier is slechthorend vanaf zijn geboorte. Maar
pakt de telefoon om zich ziek te melden op zijn werk.
dat is een conclusie achteraf, want pas op zijn vijfde wordt
Omdat hij geen kiestoon hoort, denkt hij dat zijn telefoon
geconstateerd door zijn leerkracht dat hij vaak om zich
kapot is. ‘In die tijd e-mailde ik nog maar weinig. Dus toen
heen staart en veel niet lijkt te horen. Uit brieven van zijn
ik dacht dat de telefoon stuk was besloot ik naar het
vader die hij onlangs vond, blijkt dat hij voor ongeveer
benzinestation te lopen om daar te bellen.’ Maar ook daar
vijftig procent doof was. Tot twee keer toe worden
is de telefoon kapot, denkt hij. Nog steeds denkt hij aan
operatief buisjes geplaatst. Er is sprake van speciaal
een ongelukkig toeval. Pas als hij de medewerker
onderwijs. Maar uiteindelijk is de conclusie dat ‘Mark zich
aanspreekt op de kapotte telefoon en hem wel ziet praten
wel zal redden’, en blijft hij in het regulier onderwijs. Dit
maar niet hoort, realiseert hij zich dat hij niets, maar dan
heeft een leerachterstand tot gevolg, maar met bijles en
ook niets meer hoort. Hij was letterlijk overnight compleet
logopedie redt hij het inderdaad. En hoe. Hij groeide op
doof geworden. Nog steeds denkt hij zelf niet dat het
als kind van Nederlands-Indische ouders in de Verenigde
blijvend is en verbazing is het overheersende gevoel.
Staten. Hij werd semi-tweetalig opgevoed en studeerde
‘Ik maakte een afspraak bij de kno-arts om mijn oren te
daarna Duits. ‘Dat talige komt van binnenuit, mijn slecht-
laten uitspuiten, ik dacht dat ze verstopt waren door
horendheid heeft me daar niet in belemmerd’, vertelt hij.
oorwas, want dat was al eens eerder gebeurd.’ Het was
‘Ik moet het vertellen anders gaan verhalen hun eigen leven leiden’
de kno-arts die hem hardhandig uit de droom hielp na een
hem meer inzicht, hulp, erkenning en verwerking hadden
NIETS LATEN MERKEN
paar testen en weinig uitleg met de mededeling: ‘Meneer
kunnen brengen. Naar de buitenwereld toe blijft hij het
Mark ging met zijn handicap om alsof die er niet was, het
Schiffmaier, uw hoortoestellen heeft u niet meer nodig, die
liefste doen alsof er weinig tot niets met zijn gehoor aan
werd verborgen. Hij deed er alles aan om niet af te wijken
kunt u weggooien. U bent plotsdoof, hier zijn wat folders.’
de hand is. Het feit dat hij zo goed kan liplezen, is hierbij
van de norm. Niet laten merken dat je iets niet goed had
van onschatbare waarde maar het kost hem onnoemelijk
gehoord. Hij leert van jongs af aan mondbewegingen te
De periode daarna is heel verwarrend voor Mark. Hij is
veel energie om alles te volgen en adequaat te reageren.
volgen (spraakafzien) en deelt met bijna niemand dat hij
totaal in shock, maar blijft het ook ontkennen en gaat
Het enige dat hij in die tien jaar wel aanschaft voor extra
zo slecht hoort. Als hij 26 is, krijgt hij zijn eerste in-het-oor-
na anderhalve week alweer naar zijn werk met de
hulp is een systeem voor de deurbel en soloapparatuur
hoortoestellen, die volledig in het oor worden geplaatst en
mededeling: ‘Het gaat prima, ik neem alleen geen telefoon
zodat hij beter kan telefoneren en televisie kan kijken.
dus nauwelijks zichtbaar zijn. Mark: ‘Want dan kan niemand
meer aan, want mijn gehoor is iets achteruit gegaan.’ Met
Al met al was dit een hele zware periode van isolement,
zien dat je niet goed kunt horen.’ Dat was geen succes en
liplezen en met heel veel bluf probeert hij zich staande te
relaties die stuk gingen en werk dat hij niet meer kon
na een jaar doet hij ze niet meer in. De zeven jaar erna
houden. ‘Ik was heel bang. Ik wist niet wat ik moest doen.
blijven doen. ‘Hier praat ik liever niet over.’
draagt hij helemaal geen hoortoestellen meer. Hij maakt
Ik heb geen hulp gevraagd, geen extra informatie, niets.’
OMMEKEER
voor iedereen zijn handicap minder erg dan het in
74
leven met...
werkelijkheid is en is constant bezig om het te verbergen.
TIEN JAAR LEVEN IN ISOLEMENT
In 2010 vindt er een ommekeer plaats. Marks gezicht dat
Zijn gehoor is hoogstens ‘niet optimaal’ of ‘niet daverend’
Uit de regelmatige controles die wel worden uitgevoerd,
tot nu toe vooral serieus was, ontspant zichtbaar als
als het al ter sprake komt. Op zijn dertigste komt hij naar
blijkt dat Mark iets van zijn gehoor terugkrijgt en na een
hij gaat praten over wat er toen gebeurde. In dat jaar werd
Nederland. Een paar jaar daarna gaat hij weer
aantal maanden bleek de uitspraak van de arts ietwat
hij namelijk lid van de Stichting Plotsdoven. ‘Er ging een
hoortoestellen dragen, ditmaal achter-het-oor-toestellen.
voorbarig. Tenminste in zijn geval, want slechts zes procent
wereld voor me open. Ze raadden me daar aan om via
‘Eindelijk’, verzucht hij nu, want hij kon niet meer. ‘Het was
van de plotsdoven gaat ooit spontaan weer wat horen.
een maatschappelijke gezondheidsorganisatie een cursus
wel wennen met veel gepiep, maar wat een vooruitgang.’
Zijn gehoor was en is lang niet zo goed als daarvoor.
te volgen over hoe om te gaan met plotsdoofheid. Ik leerde
‘Ik kreeg giga hoortoestellen. Het woord CI (red: cochleair
voor me zelf op te komen, dat ik me terug kon trekken als
VERBAZING
implantaat) viel ook, maar dat was een stap te ver.
het me te veel werd, maar ook welke manieren er allemaal
Dit is het verhaal van Mark nog voordat hij plotsdoof wordt.
Eigenlijk was alles een stap te ver.’ Mark leeft de eerste
waren om te communiceren. En ik leerde dat er een
Want dat overkomt hem in 1999. Hij wordt op een ochtend
tien jaar na zijn plotsdoofheid veelal afgezonderd, in ieder
wereld van verschil is tussen de mensen die al heel lang
verkouden wakker. Vol hoofd, zere keel, geen stem en hij
geval van instanties en organisaties en hulpbronnen die
vanaf hun geboorte doof zijn en slechthorenden, laatdoven
75
wetenschap
De invloed van geluid De hele dag door hoor je geluiden. De ene keer registreer je het bewust, maar veel geluiden gaan langs je heen. Die lijken minder belangrijk, maar juist door geluiden die je onbewust hoort, word je beïnvloed. De voedingsmiddelenindustrie, winkels en fabrikanten maken daar handig gebruik van. 55
De Invloed van geluid
De Invloed van geluid
Je denkt er misschien niet bij na, maar
ge geluid van chips zelf is een teken
meer op het lawaai dan op de
resulteert in meer aankopen. En
textuur van een product ervaar je
Toen er bijvoorbeeld een stille
wat je ook eet, het gaat in combinatie
van versheid. Zijn de geluiden
maaltijd. Opvallend detail: het geluid
dan nog iets wonderlijks. Kennelijk
anders als het geluid wegvalt. Ook
wasmachine op de markt kwam,
met geluid. Eten en geluid zorgen
aantrekkelijk, dan is de smaaksensatie
heeft vooral invloed op de zoute en
beïnvloedt de muziek die we horen
daar weet de industrie wat op te
moest de consument daar erg aan
samen voor de (smaak)beleving. Ga
sterk. Wanneer de geluiden anders
zoete smaken. Er is wel eens een test
ook de keuzes die we maken. Uit
vinden. Zo is er een gadget
wennen. Er werden zelfs machines
eens na hoeveel geluid je bijvoor-
zijn dan de consument verwacht,
gedaan waarbij het vliegtuiggeluid
onderzoek uitgevoerd in een slijterij
ontwikkeld voor slechthorenden
teruggestuurd naar de fabrikant
beeld hoort tijdens het eten van een
dan zwakt de smaak af en ook dat
werd gemaskeerd door een
bleek dat bij Duitstalige achtergrond-
waarmee geluiden van de maaltijd
omdat de gebruiker dacht dat er een
zak chips. Het begint al bij het
beïnvloedt het gedrag. Na het
tegengeluid. Mensen die dat geluid
muziek meer Duitse wijn verkocht
versterkt worden. Het apparaat
defect was. Vervolgens zijn er toen
openmaken van de verpakking. De
proeven van een chipje die niet
via een koptelefoon hoorden, vonden
wordt. Bij het afspelen van Franse
bestaat uit een headset en een
bepaalde herkenbare geluiden aan de
zak kraakt als je die pakt. Je plaatst
kraakt, gooien veel mensen meteen
de maaltijd lekkerder dan personen
chansons, namen de verkoopcijfers
onderdeel dat op de wang geplakt
machine toegevoegd. Dat heet
een hand aan elke kant van de
de hele zak weg. Terwijl de andere
die het tegengeluid niet te horen
van de Franse wijnen toe. Zouden we
wordt. Dat klinkt niet echt alsof het
sounddesign. De fabrikant voegt
verpakking en trekt de zak open. Je
chips mogelijk nog wel knapperig zijn.
kregen. Dat komt doordat de zoute en
ons voor het schap met chips ook
heel comfortabel zit en dat zal dus
bewust geluiden aan een apparaat
hoort een plofgeluid wanneer er lucht
Als je zelf eens om deze reden een
zoete smaken terugkeren zodra het
laten leiden door Nederlandse muziek
ook wel weer de nodige invloed op
toe om zo aan het verwachtings-
in de zak komt. Stop je vervolgens je
restje chips weggooit lijkt het mis-
vliegtuiggeluid wordt overstemd.
en kiezen voor kaassmaak?
de smaakbeleving hebben. De
patroon van de gebruiker te voldoen.
hand in de zak, dan hoor je het papier
schien onschuldig, maar zo worden
onderzoekers werken momenteel dan
Geluiden die je misschien niet meer
en de chips ritselen. Bij elke
dagelijks grote hoeveelheden voedsel
ACHTERGRONDMUZIEK
SLECHTHOREND
ook nog aan de gebruiksvriendelijk-
bewust hoort, geven toch veel
kauwbeweging – vooral bij de eerste
weggegooid, alleen omdat het niet
Naast de voedingsmiddelenindustrie
Als geluid zoveel invloed heeft op ons
heid van het hulpmiddel.
informatie door. Neem de chips die
hap – hoor je het kenmerkende
meer vers klinkt.
gebruiken winkels ook geluid om hun
eetgedrag, hoe zit het dan met
SOUNDDESIGN
wasmachine die geen geluid maakt.
horen? Er is onderzoek gedaan bij
Ook veel apparaten hebben een
Het is anders dan onze verwachting
‘horen’ bij het eten van chips. Ze
Geluid dat anders is dan we
hoort. Gewoon voor de gezelligheid?
horende mensen terwijl ze chips aten.
eigen geluid. Een koffiezetapparaat
waardoor onze hersenen de dingen
zorgen ervoor dat de chips smaken
verwachten kan dus een negatieve
Nee, dat is pure verkooptechniek. Zo
Wanneer zij hun eigen geknabbel
herken je aan gepruttel en van een
niet meer goed aan elkaar koppelen
zoals we verwachten.
werking hebben op onze smaak-
past een klant zijn looptempo aan aan
minder goed konden horen, werden
draaiende wasmachine verwacht je
en we een conclusie trekken. ‘Het zit
beleving. Maar ook omgevingsgeluid
het ritme van de muziek die hij hoort.
de chips als minder aangenaam
het kenmerkende geluid van de
tussen je oren’, zegt men wel als je
VERWACHTING
kan onze eetlust beïnvloeden. Wat
Bij een rustig nummer loopt de klant
ervaren. Je zou kunnen denken dat
draaiende of centrifugerende
hersenen je voor de gek houden. In
Al het voedsel maakt geluid tijdens
vind je van het eten in het vliegtuig?
langzamer en is er meer tijd om in
dat ook geldt voor mensen die
trommel. Als je dat geluid niet hoort,
het geval van (mis)leidende geluiden
het nuttigen ervan. Soms is dat geluid
Lang niet zo lekker als je
de verleiding te komen wat vaak
slechthorend zijn geworden. De
gaat dat tegen je verwachting in.
is dat zeker het geval.=
er van nature (bijvoorbeeld bij een
zelfgemaakte diner thuis. Dat is
wortel), maar chips worden knapperig
gedeeltelijk te verklaren door het
door het bakken. De voedings-
lawaai dat een vliegtuig maakt. Bij het
middelenindustrie maakt daar handig
horen van harde of vervelende
gebruik van. Fabrikanten gebruiken
omgevingsgeluiden, is de
het geluid van zowel het product als
smaakbeleving van
de verpakking om onbewust gedrag
het eten zwakker.
op te wekken. Beide geluiden
De persoon richt
beïnvloeden hongergevoel en
zijn gedachte
koopgedrag. Het krakende geluid van een zak chips wekt eetlust op. Hoor je iemand een zak chips opentrekken, dan associeert je brein dat geluid met de smaak van chips en krijg je spontaan trek. Sterker nog, je kunt de chips al bijna proeven. Het knapperi-
Foto’s
mensen die niet of minder goed
eens op in hoeveel winkels je muziek
Tessa Louwerse
klanten te beïnvloeden. Let er maar
VLIEGTUIGVOEDSEL
Lepas via Shutterstock
niet knapperig meer zijn en een
fijngemalen worden. Al deze geluiden
kraakgeluid van de chips die
56
wetenschap
Tekst
wetenschap
57
aan tafel
Communicatie is belangrijk, leuk, gezellig en leerzaam. Soms noodzakelijk, soms gewoon omdat je samen bent. De tafel is een goede plek voor communicatie. Tijdens een vergadering, het eten, een spel of gewoon met een kopje koffie. We schuiven aan, luisteren naar de gesprekken en kijken hoe het gaat als communicatie niet vanzelfsprekend is. Bijvoorbeeld als er mensen aan tafel zitten die niet (goed) kunnen horen.
Waar: Pieter Zandt scholengemeenschap (Kampen), donderdagmiddag 13.00 uur, lunch Aan tafel: Alice (16, horend), Rianne (16, horend), Marieke (16, zwaar slechthorend), Joëlle (16, horend), Annelie (16, horend) en Emmely (16, horend)
Aan tafel in de pauze 60
61
Puzzel
Om een Sudoku op te lossen, hoeft u geen knappe kop te zijn. Logisch redeneren en een beetje geduld volstaan. In elk vakje moet een cijfer van 1 tot en met 9 ingevuld worden. Vul de lege vakjes zo in, dat in elke rij, elke kolom én elk blokje de cijfers 1 tot en met 9 slechts één keer voorkomen.
8
1
4
1
5 7
9 2
8
6
2
1
2
4
8
8
3
4
1
9 8 3
4
2
Win een mobiele oplader
Onder de juiste inzendingen verloten we tien mobiele opladers. Met een powerbank kun je onderweg de accu van je smartphone of tablet opladen. Ook maak je kans op één van de twee jaarabonnementen op Gezond Gehoor.
Ontvang Gezond Gehoor drie keer per jaar thuis. Een abonnement kunt u afsluiten via onze website: www.gezondgehoor.nl
jaargang 5, nr. 1 - voorjaar 2015
7
6
voor slechts € 22,50 Gezond Gehoor
3
1
Zo mag ik het horen!
3x per jaar Gezond Gehoor
© Sanders puzzelboeken, Vaassen
3
abonnement
alles over geluid, gehoor & gezondheid
Toegankelijkheid alarmnummer 112
‘Door stilte kun je geluid waarderen’ Edwin Rutten
Hoe bereik je 112 als je doof of slechthorend bent?
Mail uw oplossing voor 31 augustus 2015 naar
[email protected]. Of per post: Gezond Gehoor, Rembrandtlaan 4, 3723 BJ Bilthoven. Vergeet niet uw naam en contactgegevens te vermelden.
‘Tien jaar lang deed ik of er niets aan de hand was’ Mark Schiffmaier werd in één nacht doof
De stem achter
Lingo
Prijswinnaars ontvangen schriftelijk bericht. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
80
81
