De wereld door les 1 kaarten: wat kun je ermee?

De wereld door

les 1

kaarten: wat kun je ermee?

Zee

De aarde- werelddelen Stad met meer dan 5 miljoen inwoners Stad met minder dan 5 miljoen inwoners Rivier Zee of meer Landsgrens Stronks & Stoop Uitgevers van onderwijsmaterialen Internet: www.agteres.nl

1. De wereldkaart 1.1 kaart

1.2 legenda

Hierboven zie je een wereldkaart. Deze kaart is nagetekend van foto’s die een satelliet (een ruimtevoertuig) heeft gemaakt, toen hij in een baan om de aarde zweefde. Natuurlijk is de aarde geen platte plaat zoals die op de wereldkaart staat. De aarde is in het echt een bol. Rechtsonder zie je een foto van de aarde. De satelliet zweeft om de aarde en maakt van ieder plekje van de wereld foto’s. Die foto’s kun je naast elkaar leggen en dan krijg je een kaart zoals hierboven.

Satelliet

Op de wereldkaart zie je een rechthoek met daarin cijfers en letters. Zo’n rechthoek noemen we een legenda. In de legenda staat wat de betekenis is van de kleine vierkantjes, rondjes, lijnen en dergelijke (steden, rivieren, meren, enz.).

2. Denkbeeldige lijnen 2.1 lijnen

groep 7

Op veel kaarten zijn lange dunne lijnen getekend. Dat zijn denkbeeldige lijnen. Denkbeeldig betekent dat je ze niet in het echt op de aarde kunt vinden: ze zijn bijvoorbeeld niet met een krijtje op de straat of op de stoep getekend. Op de volgende bladzijde zie je zo'n kaart met denkbeeldige lijnen.

© Agteres, Rijssen / Wilsum

Satellietfoto van onze aarde

1

De wereld door 1. Dit is Europa

les 2

NOORDELIJKE

Europa

IJSZEE O E

Europa is een vrij klein NOORD-EUROPA werelddeel. Het bevat 7 procent van al het land A T L A N T I S C H E op aarde. Als je Europa O C EAAN vergelijkt met andere werelddelen, dan heeft OOST-EUROPA Europa een heleboel kleine landen. MIDDEN Sommige daarvan zijn WEST-EUROPA EUROPA heel dicht-bevolkt en ALPENLANDEN andere juist dunbevolkt. (Dichtbe-volkt betekent: BalkanIberisch Apennijns in een bepaald land Schiereiland Schiereiland schiereiland Z U I D - E U R O P A wonen veel mensen MIDDE AZIË LLAND dicht bij elkaar; SE ZE E dunbevolkt: ze wonen AFRIKA MIDDELLANDSE ZEE niet zo dicht bij elkaar). Europa wordt in het noorden begrensd door de Noordelijke IJszee en in het westen door de Atlantische Oceaan. In het zuiden ligt de Middellandse Zee en in het oosten het Oeralgebergte (zie het kaartje op deze bladzijde!). R

AZIË

A

1.1 werelddeel

L

G

E

B

E

R

Je ziet veel verschillen in het landschap in de Europese landen. In sommige delen zijn hoge bergen, andere landen zijn bijna helemaal vlak. Ook zie je allerlei verschillende kustvormen. In Griekenland zijn er veel stijle rotskusten en in ons land vinden we duinen met zandstranden. Een bijzondere kustvorm vinden we in Scandinavië. Daar zijn ook bergen die tot aan de kust doorlopen. In die bergen zijn diepe inhammen die soms vele kilometers diep, tussen de bergen door, landinwaarts lopen. Zo'n inham heet een fjord. Op het plaatje hiernaast zie je zo'n fjord. Het lijkt op een meer, maar dat is het niet: je kunt tussen de bergen door naar de zee varen. Door de vele verschillende landschappen is er ook veel verschil in de planten en dieren die er in Europa zijn te vinden. In het noordpoolgebied zie je weer heel andere dieren dan in Nederland en boven in de Alpen kun je weer andere planten tegenkomen dan in het vrij vlakke landschap van Een fjord in Noorwegen Denemarken!

1.4 begin

Men denkt dat de westerse beschaving begonnen is in Griekenland. De Griekse beschaving is later overgenomen door de Romeinen. Dit Romeinse Rijk ontstond in de 4de eeuw voor Christus (4de eeuw = tussen 300 en 400 v. Chr.). Drie eeuwen daarna was het Romeinse Rijk in ruim tweederde van

groep 7


10

E

1.3 landschap

T

Europa heeft verschillende klimaatvormen. In grote lijnen kunnen we het klimaat in tweeën delen. Het westen heeft een zeeklimaat, het oosten een landklimaat. Zeker in het westen is het klimaat vrij goed voor de landbouw; er is veel regen en op zijn tijd zonneschijn. In het oosten zijn er vaak perioden van grote droogte. In het uiterste noorden vinden we het poolklimaat en rond de Middellandse Zee het Middellandse-Zeeklimaat.

G

1.2 klimaat

AZIË

De wereld door

les 2

Europa

6.7 Topospel Zoek in je atlas de aardrijkskundige namen van Europa op, die overeenkomen met de gegevens in het kaartje hieronder. Zet de juiste namen op de lijntjes achter de letters of nummers op blz. 18!

b

M

13

14

N

i

1

Copyrights: Uitgeverij Agteres, Rijssen/Wilsum Cartografierechten: Intermap bv, Enschede

A

5 E

6

L

F

h

ALGERIJE j

o a

8

11

10 J

d

12 g H

e

K

15 O

TUNESIË

j I G

Q f

B 2

7

17

9 C

c

3

AA

24

27

X

20

25 Y

S 19

18

26 Z

P 16

R

k T

D

4

21

U

W

22 V

28

29

CC

BB

23

CYPRUS 30

l DD

TURKIJE

SYRIË n

IRAK m

IRAN

groep 7


17

De wereld door

les 2

Europa

6.7 Topospel Zoek in je atlas de aardrijkskundige namen van Europa op, die overeenkomen met de gegevens in het kaartje op de vorige bladzijde. Zet de juiste namen op de lijntjes achter de letters of nummers. De eerste letter hebben we al voor jou vermeld, om je te helpen. Succes met je speurtocht!

Topospel A: basisstof Landen A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K. L. M. N.

IJ N Z F I V D N D B L F P S

Hoofdsteden 1. R 2. O 3. S 4. H 5. D 6. L 7. K 8. A 9. B 10. B 11. L 12. P 13. L 14. M

Wateren a. b. c. d. e. f. g. h. i. j.

N A O N R D M H G M

Topospel B: extra stof Landen O. P. Q. R. S. T. U. V. W. X. Y. Z. AA. BB. CC. DD.

Z O I K B S G B R H S T P W O R

groep 7

Hoofdsteden 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

B W R Z S B A S B B B P W M K M © Agteres, Rijssen / Wilsum

Wateren k. l. m. n.

A Z K W

18

De wereld door

ANTWOORDENBLAD

6.1 Letterspel

6.5

K O L O N I E

M A R S H A L L

A Z I Ë N A M U H C S

I B E R I S C H B O S

E U R O P E S E U N I E

E S N I E M O R

Puzzelspel B

Z W E R O M S P A B

D N A L I E R E I H C S

K

R

O

P

O F

L I

D E E N J E L M A A T R IJ K I E N N L

Zwart Geel Rood

N E G I D R I Ë N E W A

N

Ë I

D

D

België

Rood

B E N E L U X

Luxemburg

Wit Lichtblauw

6.2 Vragenspel A 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Azië Schiereiland Kolonie Romeinse Marshall Bos Benelux Iberisch Schuman Europese Unie

6.3

Puzzelspel A

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Donau Madrid Lissabon Portugal België Brussel Noordzee Parijs

Rood

A M S T E R D A M 1

2

3

4

5

6

7

8

9

6.4

Vragenspel B

11. 12.

Parlement Een zee-inham die vanaf de zee het land inloopt en wordt omgeven door bergwanden (zie foto op blz. 10!). Omdat de zon er meer schijnt! Zeeklimaat Euro

13. 14. 15.

groep 7

Nederland

Wit Donkerblauw

Europa

6.6 Snuffelspel 16. Poolklimaat: gemiddelde temperatuur per maand is minder dan 10° Celsius. (Koele, korte zomers en strenge, lange winters.) 17. Slovenië, Servië, Kroatië, Montenegro, B osnië-Hercegovina, Macedonië, Albanië, Griekenland, Bulgarije, Roemenië en Europees Turkije. 18. Estland, Letland en Litouwen. 19. De vlag van Nederland en Luxemburg lijken heel erg op elkaar. De kleur blauw is bij de Nederlandse vlag donkerder dan bij de vlag van Luxemburg. Bovendien is de vlag van Luxemburg in verhouding langer dan de vlag van Nederland. (Zie tekeningen links!) 20. a. Alpen: Mont Blanc (4807 meter hoog); b. Kaukasus: Elbroes (5633 meter hoog).

6.7 Topospel A: landen

6.7 Topospel A: hoofdsteden

6.7 Topospel A: wateren

A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K. L. M. N.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

a. b. c. d. e. f. g. h. i. j.

IJsland Noorwegen Zweden Finland Ierland Verenigd Koninkrijk Denemarken Nederland Duitsland België Luxemburg Frankrijk Portugal Spanje

Reyckjavík Oslo Stockholm Helsinki Dublin Londen Kopenhagen Amsterdam Berlijn Brussel Luxemburg Parijs Lissabon Madrid

Noordelijke IJszee Atlantische Oceaan Oostzee Noordzee Rijn Donau Maas Het Kanaal Golf van Biskaje Middellandse Zee

6.7 Topospel B: landen

6.7 Topospel B: hoofdsteden

6.7 Topospel B: wateren

O. Zwitserland P. Oostenrijk Q. Italië R. Kroatië S. Bosnië-Hercegovina T. Servië U. Griekenland V. Bulgarije W. Roemenië X. Hongarije Y. Slowakije Z. Tsjechië AA. Polen BB. Wit-Rusland CC. Oekraïne DD. Rusland

15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

k. l. m. n.

Bern Wenen Rome Zagreb Sarajevo Belgrado Athene Sofia Boekarest Boedapest Bratislava Praag Warschau Minsk Kiew Moskou


Adriatische Zee Zwarte Zee Kaspische Zee Wolga

19

De wereld door 7.1

E L E K T R I C I T E I T

ANTWOORDENBLAD

Letterspel H A B S B U R R E I L E S N A N O V E O B O D N I V D U I

G A K S D N O B J A R A S D O N A U T S L A N D

T R A Z O M

Snuffelspel

16.

De Donau stroomt door de volgende hoofdsteden (met de daarbij behorende landen): Wenen (Oostenrijk), Bratislava (Slowakije), Boedapest (Hongarije) en Belgrado (Servië). De Letters "OPEC" betekenen: Organization of Petroleum Exporting Countries (In het Nederlands: "Organisatie van Olie Exporterende Landen".) De OPEC is een internationale organisatie van landen, die olie verkopen aan andere landen in de wereld. De belangrijkste landen in deze organisatie zijn: Indonesië, Irak, Iran, Koeweit, Saoedi-Arabië, Venezuela en de Verenigde Arabische Emiraten. Met elkaar bepalen ze voor hoeveel geld hun olie aan andere landen verkocht zal worden. De organisatie is in 1960 opgericht. In Wenen staat hun hoofdkantoor. Water wordt opgevangen (bijvoorbeeld via buizen) in een machine, die turbine wordt genoemd. In die turbine zit dan bijvoorbeeld een schoepenrad, of een (scheeps)schroef. Het snelstromende water zorgt ervoor dat dat rad gaat draaien. Deze turbine staat weer in verbinding met een zogenaamde generator, die stroom opwekt. Hierdoor krijg je elektriciteit uit water. Beroemde componisten, die in Oostenrijk hebben gewoond, zijn o.a.: Beethoven, Brahms, Haydn, Mahler, Mozart, Schubert, Strauss, Von Suppé en Wagner. (Deze componisten zijn niet allemaal in Oostenrijk geboren, maar hebben er wel kortere of langere tijd gewoond.) De Grossglockner is de hoogste berg van Oostenrijk (3797 meter hoog). Hij ligt in het gebergte met de naam "Hohe Tauern". Door de Grossglockner loopt een meer dan 300 meter lange tunnel, waardoor mensen van de ene kant van de berg naar de andere kant kunnen reizen. Daarnaast loopt er een weg over de Grossglockner van bijna 50 kilometer lang, waar je overheen kunt rijden.

17.

L I E C H T E N S T E I N

Vragenspel A

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Habsburg Sarajevo Donau Mozart Duitsland Handelstekort Elektriciteit Vindobona Liechtenstein Bondskanselier

7.3

Puzzelspel A

1. 2. 3.

Oostenrijk Donau Tirol

7.4

Vragenspel B

11. 12.

Oostenrijk: Wenen; Liechtenstein: Vaduz Duitsland, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Kroatië, Slovenië, Italië, Zwitserland en Liechtenstein Mijnbouw Bodensee (Bodenmeer) en Neusiedler See Eerste Kamer: Bondsraad; Tweede Kamer: Nationale Vergadering

13. 14. 15.

7.6

T R O K E T S L E D N A H

7.2

7.5

Puzzelspel B

1. 2. 3. 4. 5.

Graz Liechtenstein Oostenrijk Tirol Innsbruck

groep 7

Oostenrijk

18.

19.

20.

Oostenrijkse klederdracht

7.7 Topospel A

7.7 Topospel B

A. B. 1. 2. 3. 4. 5. 6. a. b. I.

7. 8. 9. c. d. e. II. III. IV.

Liechtenstein Oostenrijk Wenen Linz Salzburg Graz Innsbruck Vaduz Donau Inn Tirol


Kitzbühel Zell am See Klagenfurt Drau (Drava) Mur Enns Voralberg Karinthië Stiermarken

99

De wereld door

les 12

Balkanlanden

1. Dit zijn de Balkanlanden 1.1 Inleiding

Het zuidoostelijke deel van Europa noemen we de Balkan. Er zijn nu tien Balkanlanden. Het zijn de landen Griekenland, Bulgarije, Roemenië, Servië, Montenegro, Kroatië, Bosnië-Hercegovina, Slovenië, Macedonië en Albanië. Door de eeuwen heen is de Balkan vaak bezet geweest door andere bevolkingsgroepen, zoals de Turken, Hongaren, Oostenrijkers, Russen en Italianen. Ook nu nog is dit gedeelte van Europa een gebied waar de landen van de Balkan nogal eens ruzie met elkaar hebben, oorlog tegen elkaar voeren en elkaars landen bezetten.

Slovenië Ljubljana Zagreb Transsylvanië

Kroatië

BosniëHercegovina

Roemenië Belgrado

Sarajevo Boekarest

Servië Montenegro

D onau

Sofia

Bulgarije Ma ri

Tirana Macedonië

Albanië

tsa da

l

Europees Turkije

Griekenland Egeïsche zee Athene

2. Griekenland 2.1 landschap

Kreta Griekenland is het land dat het meest zuidelijk ligt. Het bestaat bijna overal uit bergen met daartussen hoogvlaktes. De beroemdste berg in Griekenland is de Olympus. Griekenland wordt aan drie kanten omgeven door de zee. Het is daarom een schiereiland. Er horen veel eilandjes bij het land Griekenland. Deze liggen vooral in de Egeïsche zee.

2.2 klimaat

In het grootste deel van Griekenland vinden we een MiddellandseZeeklimaat. De zomers zijn warm en droog. De winters zijn zacht en er valt veel regen. Opvallend is dat Griekenland in de zomer vaak te maken heeft met een hittegolf.

2.3 middelen van bestaan

De Grieken verdienen hun geld o.a. met het exporteren (= verkopen van artikelen aan andere landen) van landbouwproducten zoals graan, olijven, en wijn. Verder zijn de scheepvaart, het toerisme en de textielindustrie belangrijk.

2.4 geschiedenis

De steden Athene en Sparta werden groot rond 800 voor Chr. Dit was het begin van de staat Griekenland. Rond het jaar 300 voor Chr. bezette Griekenland (het heette toen Macedonië) grote delen van Klein-Azië (Turkije), Egypte en Azië. Hierna is het Romeinse Rijk gekomen in plaats van het Griekse Rijk. De Byzantijnen hebben op hun beurt het Romeinse Rijk ingenomen. In 1453 werd de Byzantijnse hoofdstad Constantinopel (nu Istanbul) door het Turkse Rijk ingenomen. In het begin van de 19de eeuw kwam Griekenland in opstand tegen het Turkse ( Osmaanse) Rijk en werd weer zelfstandig. Vanaf die tijd is er vaak ruzie geweest met het buurland Turkije. Nog steeds zijn Turkije en Griekenland vaak geen

groep 7


Het Griekse eiland Ródos, in de buurt van Turkije

100

De wereld door

les 12

Balkanlanden

de tijd dat de Romeinen over de stad heersten (3e en 4e eeuw v. Chr).

4. Roemenië 4.1 landschap

In een groot deel van Roemenië bevindt zich het gebergte de Karpaten. In het zuiden liggen heuvels en steppengebieden (grote grasvlakten). De rivier de Donau vormt een groot deel van de grens met het land Bulgarije en Servië. Bij de Zwarte Zee vormt de Donau een delta: de rivier splitst zich daar in een aantal kleinere riviertjes. We vinden in dit gebied één van de grootste rietgebieden van de wereld.

Landschap in Roemenië

4.2 klimaat

Roemenië heeft een gematigd landklimaat. Dit betekent dat de zomers warm zijn en de winters niet al te koud.


Vroeger verdienden veel Roemenen hun geld in de landbouw. Met het vrij worden van het land in de jaren negentig moest men geld gaan verdienen in de industrie. Er waren fabrieken en bedrijven met totaal verouderde machines. Veel fabrieken moeten nu moderniseren. Het land is tijdens de overheersing van de voormalige Sovjet-Unie niet echt rijk geworden. Geld is er bijna niet. De mensen moeten daarom hard en lang werken. Het ziet er naar uit dat dit wel zal lukken, maar het zal nog jaren duren voordat de mensen veel geld zullen kunnen verdienen.

4.4 geschiedenis

In de 4de eeuw voor Christus bestond het rijk Tracië op de plaats waar nu Roemenië ligt. Pas in de 13de eeuw lezen we dat er een Roemeens volk bestond. In de daaropvolgende eeuwen is het Roemeense land bezet geweest door de Turken. In de 18de eeuw kregen de Russen steeds meer invloed en in 1878 werd Roemenië een koninkrijk. In de Tweede Wereldoorlog koos Roemenië de kant van Duitsland. Na deze oorlog was Roemenië wel zelfstandig, maar moest het doen wat de voormalige SovjetUnie zei. In 1989 is de dictator CeauceÕcu (je zegt: "Tsjau-tsjes-koe") afgezet. Hierna kregen de Roemenen meer vrijheid.

4.5 hoofdstad

De hoofdstad Boekarest is ontstaan, doordat een aantal dorpen met elkaar vergroeid zijn tot één stad. De stad heeft nu zo'n 2,1 miljoen inwoners. Men denkt dat de schaapherder Bucur de stad gesticht heeft. Op de plaats waar hij de stad begon, is nu een kerk die zijn naam draagt. In het Roemeens heet Boekarest "Bucuresti". Hierin vind je de naam van die schaapherder ook weer terug. In het stadscentrum van nu kun je de Staatsbibliotheek en het Nationale Theater vinden. Dit zijn belangrijke gebouwen die je als toerist kunt bezoeken.

Boekarest

5. Albanië 5.1 landschap

Een groot deel van Albanië bestaat uit bergachtig land. Langs de kust vinden we laagland. Dit gaat langzaam over in berglandschap.

5.2 klimaat

Langs de kust vinden we het Middellandse-Zeeklimaat en in de bergstreken heerst een landklimaat. De winters in de bergen zijn koud en nat, de zomers

groep 7


102

De wereld door

les 12

Balkanlanden

droog en warm. 5.3 middelen van bestaan

Albanië is lang een heel arm land geweest. Na het verdwijnen van de communistische regering in 1992 is het begonnen met vernieuwingen. Toen het communistisch was, mocht alleen de regering fabrieken hebben. Nu mag iedereen (ook mensen uit andere landen) fabrieken neerzetten om samen met de Albanezen voor het land geld te verdienen. Veel Albanezen werken nu in de industrie en landbouw. Er zit veel erts in de Albanese bodem, zoals chroom, nikkel en koper. Ook vinden we er steenkool. De mijnbouw is daarom belangrijk voor het land om van de armoede af te komen. Ook het toerisme zou voor Albanië belangrijk kunnen worden om geld mee te verdienen.

Restanten van een kerk in Albanië

5.4 geschiedenis

In het begin van onze jaartelling is Albanië een deel van het Romeinse Rijk geweest. In de 14de eeuw maakte het deel uit van het Osmaanse Rijk. In de 20e eeuw is het land afwisselend vrij of bezet geweest. In 1939 werd het bezet door de Italianen en Duitsers. In 1946 werd het land communistisch, met als leider Enver Hoxha. In 1967 werden alle godsdiensten verboden. Kerken en moskeeën werden vernietigd en gelovigen gedood. Hoxha stierf in 1985. Pas in 1991 vonden er verkiezingen plaats, maar het land werd daarmee nog geen echte democratie. Het is er nog niet rustig en men moet nog veel leren en hard werken, voordat het een veilig land is voor al zijn inwoners.

5.5 hoofdstad

De hoofdstad van Albanië is Tirana. Deze stad heeft nu ongeveer 250.000 inwoners. Ze is ontstaan langs het riviertje de Ishm. Aan de rivier werd een nederzetting (= een aantal huizen bij elkaar) gebouwd. In 1614 bouwde een Turkse generaal de nederzetting om tot een stad. Het standbeeld van de Nationale Vrijheid staat op het Skanderbegplein. Deze plek is het centrum van de stad. Rondom dit plein liggen allerlei historische gebouwen, zoals de grote moskee van Tirana en de gebouwen van de regering van Albanië.

6. Voormalig Joegoslavië 6.1 vijf landen

Bij de Balkanlanden horen ook de zes landen van voormalig Joegoslavië: Slovenië, Kroatië, BosniëHercegovina, Macedonië, Servië en Montenegro. Door de oorlogen die in voormalig Joegoslavië plaatsvonden is er een heel nieuwe situatie ontstaan. In de volgende les (les 13) komen deze zes staten van voormalig Joegoslavië aan de beurt. Daarom vertellen we er hier in deze les verder niet meer over.

Een dorpje in de buurt van Albanië

7. De Balkan op weg naar een nieuwe toekomst 7.1 vroeger

groep 7

Zoals je uit de verschillende stukjes geschiedenis kunt lezen, hebben de Balkanlanden een rumoerig verleden achter zich. Vaak zijn ze bezet geweest. Die tijden werden afgewisseld met korte periodes van vrijheid. In de 20ste eeuw stonden de Balkanlanden lange tijd onder invloed van de voormalige Sovjet-Unie. Na de Tweede Wereldoorlog had de Sovjet-Unie veel te zeggen in de Balkanlanden, want de Communistische Partij was er


103

De wereld door

les 12

Balkanlanden

9.4 Vragenspel B: extra stof 11.

Hoe heet de stad, die (naast Athene) het begin vormde van het land Griekenland?

12. Welke stad hoort bij Europa, maar ook bij Azië? Hoe heette die stad vroeger? 13. Zet een cirkel om het goede antwoord: welk eiland in de Middellandse Zee, hoort voor een deel bij het Verenigd Koninkrijk, voor een deel bij Griekenland en voor een deel bij Turkije? Kijk in je atlas! Kies uit:

a. Kreta

b. Cyprus

c. Ródos

14. In 2006 zijn twee "nieuwe" landen ontstaan. Weet je welke? 15. Zet een cirkel om het juiste woord: in Griekenland zijn de meeste mensen Grieks-orthodox, in Roemenië Roemeens-orthodox en in Bulgarije Bulgaars-orthodox. Hoe noemen we deze gelovigen ook wel met één woord? a.moslims

b. oosters-orthodoxen

c. protestanten

9.5 Puzzelspel B Midden in de ster hieronder zie je een vraagteken. Dit vraagteken staat voor een letter die ontbreekt in elke aardrijkskundige naam die je ziet staan in de punten van de ster. Helaas, de letters zijn wat door elkaar geschoven. Zoek eens uit welke aardrijkskundige namen we bedoelen en welke letter ontbreekt. De eerste letter van de te zoeken namen hebben we alvast voor je vermeld, om je te helpen. Succes met je zoektocht! Deze namen kun je ook terugvinden in het topospel. 2 1

Z ? G B E A Welke letter ontbreekt in elke naam?

6

1. Z

T O ? EE G O M N N

B A G? U S

?

O A ? E ET K B S

2. M I AT N A ?

3

3. T 4. K 5. B

O Ë ? AT K I

6. B 4

De ontbrekende letter in elke naam is de letter:

5

9.6 Snuffelspel Er zijn ook vragen die je niet één-twee-drie kunt beantwoorden. Je zult voor de antwoorden moeten zoeken in het documentatiecentrum, in een atlas, een elektronische encyclopedie, op internet, enz. Vijf van zulke vragen staan hieronder. Kun jij de antwoorden op deze vragen ontdekken? Schrijf de antwoorden op je snuffelspelkaart. Doe je best en veel succes! 16. Zoek eens uit in welke tijd het Osmaanse Rijk belangrijk was en welke gebieden erbij hoorden. 17. Schrijf eens in een aantal zinnen op, wat je kunt vinden over de oosters-orthodoxe kerk. 18. Sinds 1896 zijn er de Olympische Spelen, zoals we ze nu kennen. Kun je ontdekken in welke stad die Spelen voor het eerst werden gehouden en welke drie vormen van Spelen er nu zijn? 19. In Roemenië wonen, behalve de Roemenen zelf, nog mensen uit andere landen. Ongeveer 8% van die mensen komt uit één speciaal land. Kun je ontdekken uit welk land en ook in welk gedeelte van Roemenië deze mensen vooral wonen? 20. Het eiland Kreta hoort bij Griekenland. Kun je er achter komen, wanneer Kreta bij Griekenland kwam, hoeveel mensen er wonen en wat de naam is van de hoofdstad van Kreta?

groep 7


107

a

G A

1

B

HONGARIJE

d

J

12

13

14 H D

I

c

C

2

15

e

4

9

6

g

II F

7

III

OEKRAÏNE


b E 16

5

h

8

LD MO

11 I

OOSTENRIJK

10

ITALIË

f 3

TURKIJE

D. G

C. S

B. B

A. K

8.

J.

I.

H.

G.

T

C

M

M

A

S

Topospel B: extra stof

9.7 Topospel Zoek in je atlas de aardrijkskundige namen van de Balkanlanden op, die overeenkomen met de gegevens in het kaartje hiernaast. Zet de juiste namen op de lijntjes achter de letters of nummers. Let op: hoofdletters (A t/m J) zijn landen, cijfers (1 t/m 16) zijn plaatsen, kleine letters (a t/m h) zijn wateren en Romeinse cijfers (I t/m III) zijn gebieden. Om je te helpen hebben we voor jou de eerste letter al vermeld. Succes met je speurtocht!

E. B

9.

L

Topospel A: basisstof

F. R

10.

14. T

1. Z

15. S

11. S

16. B

2. B

5.

T

12. S

6. S

c.

S

3. A

7. B

d.

M

13. P

a. A

e.

I

4. T

b. D

f.

E

I

I. D

g.

T

Z

II.

K

h.

III.

108


groep 7

Balkanlanden les 12 De wereld door

IË AV

De wereld door 9.1

ANTWOORDENBLAD

Letterspel M O S L I M

O L Y M P U S

A C R O P O L I S

A H X O H

V O J S T A B R O G

T U R K S E R IJ K

E I N U T E J V O S

Ë I N O D E C A M

N E T A P R A K

9.6

Snuffelspel

16.

Het Osmaanse Rijk (ook wel "Ottomaanse Rijk") heeft bestaan van ongeveer 1300 tot 1922. Het begon allemaal toen Osman 1 de baas werd in een deel van Turkije. Hij en degenen die na hem kwamen, breidden hun gebied steeds verder uit. Grote delen van de Balkanlanden en landen daaromheen, het MiddenOosten en Noord-Afrika werden door de Osmanen veroverd. (Vooral) vanaf het eind van de 17e eeuw werd het Osmaanse Rijk weer kleiner, doordat oorlogen werden verloren. In 1922 hield het Osmaanse Rijk op te bestaan. In 1923 werd Atatürk de eerste president van de nieuwe Turkse Republiek, die volgde op het Osmaanse Rijk. De oosters-orthodoxe kerk is ontstaan uit de kerken die in het oosten van het Romeinse Rijk lagen. Alleen kerken, die de zeven zogenaamde "Oecumenische Concilies" onderschrijven, mogen zich oostersorthodox noemen. Het hoofd van de verschillende oosters-orthodoxe kerken is een aartsbisschop. De Olympische Spelen, zoals we die nu kennen, worden sinds 1896 gehouden. De eerste keer in Athene. Eén keer in de vier jaar zijn er de Zomer- en de Winterspelen. De Winterspelen zijn er vanaf 1924. Daarnaast kennen we nog de Olympische Spelen voor gehandicapten, "Paralympics" genoemd (sinds 1960). De grootste groep Roemeense mensen, die uit een ander land komen, zijn de Hongaren. Ze wonen vooral in Transsylvanië (zie kaartje op blz. 100). Dat hoorde vroeger bij Hongarije. Kreta hoort sinds 1913 bij Griekenland. (Heel veel vroeger hoorde het daar eigenlijk ook al bij.) De hoofdstad is Chaniá. Er wonen ongeveer 540.000 mensen.

17.

T R A C I Ë

9.2

Vragenspel A

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Olympus Macedonië Turkse Rijk Karpaten Moslim Sovjet-Unie Tracië Hoxha Gorbatsjov Acropolis

9.3

Puzzelspel A

Acropolis

Balkanlanden

18.

19. 20.

Ë I V R S

E G

O F

K

I

O

T S

R

E I

A

R E

T E

A E

O

R N

B

I

G L

N

E

U A

B

E

A N

M

O

D

D

E O R

9.4

Vragenspel B

11. 12. 13. 14. 15.

Sparta Istanbul (vroeger: Constantinopel) Cyprus Servië en Montenegro Oosters-orthodoxen

9.5

Puzzelspel B

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Zagreb Montenegro Tirana Kroatië Boekarest Burgas

groep 7

9.7 Topospel B

A. B. C. D. E. F. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. a. b. I.

G. H. I. J. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. c. d. e. f. g. h. II. III.

D

K

I Ë

9.7 Topospel A O

A

Kroatië Bosnië-Hercegovina Servië Griekenland Bulgarije Roemenië Zagreb Belgrado Athene Thessaloniki Istanbul Sofia Boekarest Adriatische Zee Donau Dalmatië

De letter r ontbreekt in alle namen!


Slovenië Albanië Macedonië Montenegro ConstanÛa TimiÕoara Ljubljana Split Sarajevo Podgorica Tirana Skopje Burgas Tisza Sava Morava Ionische Zee Egeïsche Zee Zwarte Zee Transsylvanië Karpaten

109

De wereld door

les 13

voormalig Joegoslavië

1. Dit is voormalig Joegoslavië 1.1 voormalig

Slovenië

Osijek Sava

Kroatië

u

Istrië

Zagreb

na

Nu bestaat voormalig Joegoslavië uit de volgende zes landen: Servië, Montenegro, Slovenië, Macedonië, Kroatië en BosniëHercegovina.

Maribor Ljubljana

Do

1.2 landen

Als we het woord voormalig gebruiken, bedoelen we in dit geval: "zoals het vroeger was". We hebben het dan vooral over de jaren voor 1991.

Banja Luka

BosniëHercegovina Da

lm at ië

Adriatische Zee

Zenica Sarajevo

Belgrado

Servië

Montenegro Podgorica Skopje

Macedonië

1.3 geschiedenis

In 2006 werd het land dat sinds 1991 officieel de "Federale Republiek Joegoslavië" heette opgedeeld in twee "nieuwe" landen, namelijk Servië en Montenegro. Deze twee namen kwamen we ook al tegen, toen na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) voormalig Joegoslavië gesticht werd. Bij Servië en Montenegro werden andere gebieden toegevoegd, waardoor het "oude" Joegoslavië van voor 1991 ontstond.

1.4 Tito

In 1945 werd de communistische leider Josip Broz de baas van voormalig Joegoslavië. Hij werd bekender onder de naam "Tito". In 1946 werd in Joegoslavië een grondwet aangenomen waarin stond, dat het land geregeerd zou worden zoals de (vroegere) Sovjet-Unie. Dit betekende, dat de landen moesten bestaan uit samenwerkende republieken. Tito werd leider. Zijn Communistische Partij mocht de enige politieke partij zijn. Deze grondwet werd in 1953 veranderd. Toen werd voormalig Joegoslavië een republiek. En Tito werd daarvan de president. De jaren daarna kregen de afzonderlijke republieken steeds meer macht in hun eigen gebied. Hierdoor kregen ze ook steeds vaker ruzie met de andere republieken. Tito had altijd de republieken bij elkaar weten te houden. Onder zijn leiding zijn er nooit ernstige oorlogen gekomen tussen de verschillende bevolkingsgroepen die leefden in voormalig Joegoslavië. Na zijn dood in 1980 veranderde dit jammer genoeg. Tito stierf in mei 1980 en heeft bijna 35 jaar het land geregeerd.

1.5 nieuwe republieken

groep 7

Vanaf 1990, toen in Slovenië en Kroatië vrije verkiezingen werden gehouden, kun je zeggen dat het "oude" Joegoslavië van Tito voorbij was. In januari 1990 wilden verschillende republieken niets meer weten van één politieke partij die de macht had. Er moesten verkiezingen komen! In plaats van samen verder te praten over de toekomst van het land, ontstonden er helaas oorlogen tussen


Tito

110

De wereld door

les 13


Verschillende republieken en tussen verschillende bevolkingsgroepen. Alleen Slovenië heeft geen last gehad van de oorlogen.


In voormalig Joegoslavië verbouwden de boerenbedrijven o.a. tarwe, maïs, suikerbieten, sojabonen en aardappelen. Ook werd er fruit geteeld. De visserij hield zich bezig met het vangen en De plaats Budva (Montenegro) inblikken van vis. De industrie maakte machines voor de landbouw en de spoorwegen. Een belangrijke industrie was de staalindustrie. De handel richtte zich voor een groot deel op de vroegere Sovjet-Unie. Het "oude" Joegoslavië was ook een land, waar veel mensen op vakantie naar toe gingen. Er zijn jaren geweest dat er meer dan 5 miljoen toeristen het land bezochten.

1.7 problemen

Zoals je gemerkt hebt, hebben we bij dit onderdeel verteld hoe het was. Na de oorlogen, die er zijn geweest tussen de verschillende republieken, is er veel veranderd. In de jaren voor de oorlogen hadden de mensen het niet slecht. Door al het geweld hebben veel republieken grote problemen: hoge schulden, grote werkeloosheid, fabrieken en landbouwgronden verwoest, wegen en huizen kapot en bevolkingsgroepen, die elkaar niet meer vertrouwen. De inwoners van voormalig Joegoslavië zullen erg hun best moeten doen, om elkaar weer te leren vertrouwen en samen hun land opnieuw op te bouwen.

2. Servië en Montenegro 2.1 landschap

Servië en Montenegro bestaan voornamelijk uit bergen en heuvels. Er zijn wel laaglandgebieden. Deze vinden we vooral in het noorden van Servië (namelijk in Vojvodina).

2.2 klimaat

Beide landen hebben een landklimaat. De winters zijn nat en koud en de zomers warm. Aan de kust van Montenegro vinden we een MiddellandseZeeklimaat, met zachte winters en warme zomers.


In de bodem zit veel steenkool, koper, bauxiet, aardolie en aardgas. Door de oorlog zijn de landen Servië en Montenegro arm geworden. Rond Belgrado (Beograd) vinden we vruchtbare grond. Deze grond is prima geschikt voor landbouw. Men is bezig om ervoor te zorgen dat de inwoners het weer beter gaan krijgen.

2.4 geschiedenis

Sinds 1992 vormden Servië en Montenegro de "Federale Republiek Joegoslavië". (Ook wel "Klein Joegoslavië" genoemd.)

HONGARIJE

KROATIË

ROEMENIË

Vojvodina

Belgrado BOSNIËHERCEGOVINA

SERVIË

Sarajevo

Montenegro Podgorica

In 1997 vocht het Servische leger in Kosovo (dat is een deel van Servië) en vele honderd-

groep 7


BULGARIJE Kosovo

Adriatische Zee

ALBANIË

Skopje MACEDONIË

111

De wereld door

les 13


duizenden Kosovaren zijn toen naar buurlanden gevlucht. In 1999 greep de NAVO in en konden zij weer naar hun gebied terugkeren. 2.5 hoofdstad

De hoofdstad van Servië is Belgrado. De stad ligt aan de rivier de Donau op de plaats waar deze rivier samenkomt met een andere rivier, de Sava. Er wonen iets meer dan 1 miljoen mensen in Belgrado. De hoofdstad van Montenegro heet Podgorica. Vroeger heette het Titograd.

Een dorpje in Noord-Kroatië

Belgrado is al heel oud. De Romeinen maakten er vroeger al een havenplaats van. In de 7de eeuw werd de plaats Bjelgrad genoemd. De naam is daarna veranderd in Beograd. (Wij zeggen meestal Belgrado.) De stad is door verschillende volkeren bezet geweest. In de Tweede Wereldoorlog werd Belgrado zwaar beschadigd. Door al deze beschietingen vind je in de stad weinig oude gebouwen, die heel zijn gebleven. Een belangrijk oud monument in Belgrado is het Turkse fort Kalemegdan. Rondom het fort zijn nu nog de oude vestingwerken (= allerlei dingen om de stad te verdedigen) en de prachtige tuinen te zien. In Belgrado kun je nu o.a. een jaarbeurs, een rivierhaven, een vliegveld, fabrieken, een universiteit en verschillende museums bekijken.

3. Kroatië 3.1 landschap

In Kroatië zijn verschillende landschappen te zien. In het noorden vinden we laagland en heuvels. In het zuiden vinden we een berglandschap. Verder is er nog het kustlandschap van Istrië en Dalmatië. In dat landschap vind je, honderden kilometers lang, allerlei inhammen en eilanden.

3.2 klimaat

In het kustlandschap heerst een Middellandse-Zeeklimaat. De rest van Kroatië heeft een landklimaat. De temperaturen schommelen in de hoofdstad Zagreb ‘s winters rond het vriespunt (dus ongeveer 0 graden Celsius) en in juli rond de 22 graden Celsius.


Veel Kroaten vinden werk in het toerisme. Door de burgeroorlog bleven de toeristen weg en werden veel Kroaten werkloos. Daarna kwam het toerisme weer op gang, vooral in de fraaie kuststreken. Het land heeft veel bodemschatten zoals bauxiet, aardolie, aardgas en steenkool. Hiermee kunnen de mijnbouw en de industrie weer worden opgebouwd, zodat producten kunnen worden verkocht.

3.4 geschiedenis

In de 16de eeuw werd Kroatië een deel van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. In 1918 maakte Kroatië deel uit van het koninkrijk Joegoslavië om pas in 1941 helemaal zelfstandig te worden. Dit duurde niet lang want in 1946 werd het door Tito ingelijfd (= erbij genomen) om deel te worden van de communistische volksrepubliek Joegoslavië. Sinds 1991 is Kroatië een zelfstandige republiek.

3.5 hoofdstad

De hoofdstad van Kroatië is Zagreb. De stad ligt aan de rivier de Sava. Zagreb heeft ongeveer 715.000 inwoners. In 1093 is de stad gesticht door een zekere

groep 7


De stad Dubrovnik (Kroatië)

112

De wereld door

les 13


Romeinse Rijk. In 1913 werd Macedonië verdeeld tussen Griekenland, Servië en Bulgarije. In 1945 kwam het land bij de volksrepubliek Joegoslavië. In 1991 wilde Macedonië onafhankelijk worden. Dat gaf wat problemen met sommige andere landen. Pas in 1993 werd Macedonië als een onafhankelijke staat door heel veel landen erkend. 6.5 hoofdstad

De hoofdstad van Macedonië is Skopje. Vroeger heette de stad Scupi. Die naam gaven de Romeinen aan de stad. In 1392 kreeg het de naam Üsküb. In dat jaar werd het door de Turken veroverd. Er zijn in Skopje verschillende aardbevingen geweest. Na een hele zware aardbeving in 1963 is de stad opnieuw opgebouwd. Sinds die tijd is er veel verbeterd in deze hoofdstad van Macedonië. Langs de oever van de rivier de Vardar, die door Skopje stroomt, zijn de meeste oude gebouwen te vinden. Hier vind je o.a. een aantal moskeeën die al meer dan 500 jaar geleden werden gebouwd. Er wonen ongeveer 560.000 mensen in Skopje.

7. Om te weten

on e

rs

te) ijks n gr

an b el st (

grij

e) kst

kte vla pe r p O

A

Servië

± 77.500 km²

± 7,5 miljoen

Belgrado

Servisch

Oostersorthodoxen Moslims

Republiek

Montenegro

± 14.025 km²

± 0,6 miljoen

Podgorica

Servisch

Oostersorthodoxen Moslims

Republiek

Kroatië

± 56.500 km²

± 4,7 miljoen

Zagreb

Kroatisch

Roomskatholieken

Republiek

BosniëHercegovina

± 51.130 km²

± 3,5 miljoen

Sarajevo

Servisch Kroatisch

Moslims Oostersorthodoxen Roomskatholieken

Republiek

Slovenië

± 20.250 km²

± 2,0 miljoen

Ljubljana

Sloveens

Roomskatholieken

Republiek

Macedonië

± 25.710 km²

± 2,0 miljoen

Skopje

Macedonisch OostersServo-Kroatisch orthodoxen Albanees Moslims

Republiek

al i a nt

nw

Ho

ofd

d sta

l Taa

la (be

ie dsd Go

n

m vor ats Sta

Legertruck van de Verenigde Naties in Bosnië-Hercegovina

groep 7


115

De wereld door

les 13


8.2 Vragenspel A: basisstof (de antwoorden kun je terugvinden in de tekst of in het letterspel) 1.

Wie is meer dan 30 jaar lang de leider geweest van voormalig Joegoslavië?

2.

Welke grote rivier stroomt door Servië?

3.

Uit hoeveel landen bestaat voormalig Joegoslavië?

4.

Hoe is de naam van de taal die in Kroatië wordt gesproken?

5.

Wat de godsdienst betreft noemen de meeste Slovenen zich:

6.

Welke land heeft weinig last gehad van de oorlogen in de jaren 90?

7.

Wat is de naam, die de Romeinen gaven aan de stad Ljubljana in Slovenië?

8.

Hoe wordt Belgrado ook wel genoemd?

9.

In welk soort landschap van Kroatië vinden we een Middellandse-Zeeklimaat?

10. In de hoofdstad van welk land zijn zware aardbevingen geweest? (Schrijf de naam van het land op.)

8.3 Puzzelspel A Hieronder zie je een letterblok, waarin namen van aardrijkskundige gegevens uit voormalig Joegoslavië zitten verstopt. Deze namen zijn steeds "in een vierkant" bij elkaar te vinden. (Je mag deze vierkanten kleuren.) Om je te helpen hebben we de eerste letter van de te vinden naam al dik (en schuin) gedrukt. Schrijf de namen op de lijntjes naast het letterblok. Succes met je speurtocht! (De namen van deze gegevens kun je ook terugvinden in topospel A.)

W B X E G S E J V M

E M I N Y K O P G K

T A Ë O U B Z Z R L

groep 7

R C E D P M X X E O

D V B B I N R F W P

F C V V U L E G Q K

K J N F L N A H A N

J H M R J A J U Q J

L K O T U B L I W K

S Ë I E Q F L O E L

E R V S A D O P P N

M L P D Z G P Z B E


N M O F C H S A G R

1. M 2. S 3. L 4. S 5. Z

117

De wereld door

les 13


8.4 Vragenspel B: extra stof 11.

Welke twee landen hoorden bij de vroegere Federale Republiek Joegoslavië?

12. Er is ook in een gebied in de vroegere Federale Republiek Joegoslavië oorlog geweest. Honderdduizenden mensen zijn toen uit dit gebied gevlucht. Hoe is de naam van dit gebied? 13. Welke talen worden gesproken in het land Bosnië-Hercegovina? Kies uit:

a. Kroatisch

b. Servisch

c. Sloveens

(Zet een cirkel om de goede antwoorden.) 14. In welke twee gebieden van Kroatië bezoeken veel toeristen de kuststreek? 15. Zet een cirkel om de juiste woorden. Wat zijn de voornaamste bevolkingsgroepen in de republiek Bosnië-Hercegovina? a. Kroaten

b. Serviërs

c. moslims

d. Kosovaren

8.5 Puzzelspel B Het alfabet heeft 26 letters. Wij hebben die letters veranderd in cijfers: 1=a, 2=b, 3=c, 4=d, enzovoort. Hieronder zie je vijf opdrachten. In deze opdrachten zijn aardrijkskundige namen uit deze les verborgen. Probeer er eens achter te komen welke namen in de cijfers verborgen zitten en zet ze op de lijntjes achter de nummers. Succes! (De namen van deze plaatsen kun je ook terugvinden in het topospel.) 1.

19 - 16 - 12 - 9 - 20:

2.

19 - 1- 18 - 1 - 10 - 5 - 22 - 15:

3.

22 - 15 - 10 - 22 - 15 - 4 - 9 - 14 - 1:

4.

4 - 21 - 2 - 18 - 15 - 22 - 14 - 9 - 11:

5.

18 - 9 - 10 - 5 - 11 - 1 :

8.6 Snuffelspel Er zijn ook vragen die je niet één-twee-drie kunt beantwoorden. Je zult voor de antwoorden moeten zoeken in het documentatiecentrum, in een atlas, in een elektronische encyclopedie, op internet, enz. Vijf van zulke vragen staan hieronder. Kun jij de antwoorden op deze vragen ontdekken? Schrijf de antwoorden op je snuffelspelkaart. Doe je best en veel succes! 16. In voormalig Joegoslavië waait wel eens een wind die bora heet. Zoek eens uit wat voor een soort wind dat is. 17. Macedonië is niet alleen een republiek in voormalig Joegoslavië, maar het vormt een groter gebied. Kun je ontdekken in welke landen dit grotere gebied Macedonië ligt? 18. In voormalig Joegoslavië vinden we het Karstplateau. Kun je ontdekken wat dat inhoudt en waar dat plateau zich bevindt? 19. Er is één land in voormalig Joegoslavië, waar in het oosten minder dan 500 mm regen per jaar valt. Kun je ontdekken in welk land? 20. Het is een schiereiland, ligt voor een deel in Slovenië en voor het grootste deel in Kroatië. Er komen veel toeristen. Welk schiereiland bedoelen we?

groep 7


118

De wereld door

les 13


8.7 Topospel Zoek in je atlas de aardrijkskundige namen van voormalig Joegoslavië op, die overeenkomen met de gegevens in het kaartje hieronder. Zet de juiste namen op de lijntjes achter de letters of nummers. Let op: hoofdletters (A t/m F) zijn landen, schuin gedrukte (en onderstreepte) hoofdletters (A en B) zijn deelstaten, cijfers (1 t/m 16) zijn plaatsen, letters (a t/m e) zijn wateren en het Romeinse cijfer (I) is een gebied. Om je te helpen hebben we voor jou al de eerste letter vermeld. Succes met je speurtocht. Let op: sommige namen van topospel B zijn niet in je atlas terug te vinden. We hebben deze daarom op de kaart op bladzijde 110 van deze les vermeld, zodat je die namen toch nog kunt ontdekken! OOSTENRIJK

16

HONGARIJE

A ITALIË

ROEMENIË

2 1

b

15 I

c B

8

9

A 5

10

C

D

11

e

4 3

SAN MARINO

7

12

a

BULGARIJE

13

F 14

B 6 E

ITALIË

GRIEKENLAND

ALBANIË


Topospel A: basisstof A. S

a. A

13. D

B. K

b. D

14. P 15. R

C. B Topospel B: extra stof

D. S

16. M

E. M

A. V

c. S

F. M

B. K

d. D

1. L

7. N

e. M

2. Z

8. N

I.

3. S

9. O

4. S

10. B

5. B

11. Z

6. S

12. M

groep 7


I

119

De wereld door 8.1

ANTWOORDENBLAD

Letterspel Ë I N E V O L S

8.6

Snuffelspel

16.

De bora is een koude wind, die in de winter kan waaien op de Balkan. Deze wind "valt" als het ware van de bergen naar beneden, het dal in. We noemen zo'n soort wind daarom ook wel een valwind. De bora veroorzaakt een lagere temperatuur. Het gebied Macedonië ligt in het zuidwesten van Bulgarije, het noorden van Griekenland en (uiteraard) omvat het de republiek Macedonië. Het grootste deel van het gebied Macedonië ligt in Griekenland. In 1913 werd dit gebied verdeeld onder de landen Bulgarije, Griekenland en Servië (later een deel van de Volksrepubliek Joegoslavië). De republiek Macedonië verklaarde zichzelf in 1991 onafhankelijk, maar pas in 1993 werd het door heel veel landen officieel als republiek erkend. Het Karstplateau (een plateau is een vrij vlak, maar wel hooggelegen gebied) bevindt zich vooral in Slovenië en in Noordwest-Kroatië. In dit gebied ontstaan allerlei spleten, gaten en zelfs grotten. Dit komt, doordat bepaalde steensoorten (zoals kalk) in water oplossen, of door waterstroompjes worden "weggeschuurd". Er zijn dan ook veel ondergrondse riviertjes te vinden. In dit gebied vinden we een enorm grote druipsteengrot met verschillende "zalen". In het oosten van de republiek Macedonië valt minder dan 500 mm (50 cm) regen per jaar. Istrië.

K U S T L A N D S C H A P R O O M S - K A T H O L I E K M A C E D O N I Ë

D A R G O E B

V IJ F

E M O N A T I T O

U A N O D

17.

H C S I T A O R K

18. 8.2

Vragenspel A

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Tito Donau Zes Kroatisch Rooms-katholiek Slovenië Emona Beograd Kustlandschap Macedonië

8.3

Puzzelspel A

1. 2. 3. 4. 5.

Macedonië Servië Ljubljana Skopje Zagreb


19. 20.

Kustlandschap Kroatië

8.4

Vragenspel B

11. 12. 13. 14. 15.

Servië en Montenegro Kosovo Kroatisch en Servisch Istrië en Dalmatië Kroaten, Serviërs en moslims

8.5

Puzzelspel B

1. 2. 3. 4. 5.

Split Sarajevo Vojvodina Dubrovnik Rijeka

groep 7

8.7 Topospel A

8.7 Topospel B

A. B. C. D. E. F. 1. 2. 3. 4. 5. 6. a. b.

A. B. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. c. d. e. I.

Slovenië Kroatië Bosnië-Hercegovina Joegoslavië Macedonië Montenegro Ljubljana Zagreb Split Sarajevo Belgrado (Beograd) Skopje Adriatische Zee Donau


Vojvodina Kosovo Niš Novi Sad Osijek Banja Luka Zenica Mostar Dubrovnik Podgorica Rijeka Maribor Sava Drina Morava Istrië

120

De wereld door

les 14

Midden-Europa

1. Dit is Midden-Europa 1.1 vier landen

In het midden van Europa liggen vier landen: Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije. Zij kwamen na de Tweede Wereldoorlog onder de invloed van de Sovjet-Unie. Dit betekende dat de regeringen van die landen luisterden naar wat de regering in Moskou zei. Tussen deze landen en de rest van Europa was een grens waar mensen heel moeilijk overheen konden komen. Deze grens noemen we het "IJzeren Gordijn". Het was bijna onmogelijk, om bijvoorbeeld van Oostenrijk, zomaar naar één van deze landen te gaan. In de jaren negentig zijn deze landen allemaal zelfstandig geworden. De regeringen proberen hun land zo te verbeteren, dat er geen verschil meer is tussen de landen van West-Europa en die van Midden-Europa. Van elk van deze vier landen vertellen wij iets.

Oostzee

Odr a

rg eb e

te

sg Ert Praag

Bo h

(Od

Polen er)

Warschau

Pools laagland

Sude ten

Elb

e

Tsjechië

Bohemen Vltavameer em er Moldau W ou d

Karpaten

Moravië

Slowakije Bratislava

Hongarije Boedapest r ee nm Midden-Donauvlakte lato a B Donau

2. Polen Polen is ongeveer 8 keer zo groot als Nederland. In Polen wonen, naast de Polen zelf, veel andere bevolkingsgroepen, zoals Duitsers, Wit-Russen, Oekraïners, Slowaken, Russen, Litouwers en zigeuners. 2.1 landschap

Ten zuiden van de Oostzeekust liggen vruchtbare vlakten met veel meren. In het midden van Polen vinden we laagland. Als je verder naar Tsjechië en Slowakije gaat, kom je in de bergen terecht (Sudeten en Karpaten).

2.2 klimaat

In Polen heb je aan de kust een zeeklimaat: koele zomers en zachte winters. Landinwaarts (= verder het land in) wordt het een landklimaat: koude winters en warme zomers. In de bergen blijft het in de zomer op veel plaatsen toch lekker koel.


De Polen verdienen hun geld vooral in de dienstverlening. De boeren verbouwen granen, suikerbieten en aardappelen. De veeboeren houden koeien en varkens. Verder heeft Polen fabrieken, waarin machines en metaal gemaakt worden. Ook de mijnbouw is belangrijk. Denk hierbij aan kolenmijnen en mijnen voor ijzererts, lood en zink. Daarnaast wordt er ook aardgas uit de grond gehaald.

2.4 geschiedenis

De stichter van de Poolse staat heette Mieszko. Hij leefde in de tiende eeuw na Christus. In de 18de eeuw werd Polen verschillende keren een deel van andere landen. In 1918 werd Polen weer een zelfstandige republiek. Na de Tweede Wereldoorlog moesten de Polen luisteren naar de

groep 7


Poolse kerk van binnen

121

DUITSLAND

11

a

10

e 6 IV

V

B

OOSTENRIJK

f 4

12

3

SLOVENIË

VI

7

III

13

9

KROATIË

b

2

c

5

14

I

1

RUSLAND

d

SERVIË

II

D

8

C

A

Copyrights: Uitgeverij Agteres, Rijssen/Wilsum Cartografierechten: Intermap bv, Enschede BOSNIË-HERCEGOVINA

15

LITOUWEN

WITRUSLAND

OEKRAÏNE

ROEMENIË


7.7 Topospel Zoek in je atlas de aardrijkskundige namen van Midden-Europa op, die overeenkomen met de gegevens in het kaartje hiernaast. Zet de juiste namen op de lijntjes achter de letters of nummers. Let op: hoofdletters (A t/m D) zijn landen, cijfers (1 t/m 15) zijn plaatsen, kleine letters (a t/m f) zijn wateren en Romeinse cijfers (I t/m VI) zijn gebieden. Om je te helpen hebben we voor jou de eerste letter al vermeld. Succes met je speurtocht! Let op: sommige namen van topospel B zijn niet in je atlas terug te vinden. We hebben deze daarom op de kaart op bladzijde 121 van deze les vermeld, zodat je die namen toch nog kunt ontdekken!

9. G

Topospel A: basisstof A. P

10. S

15. D

B. T

3. P

d. T

11. P

4. W

e. E

C. S

5. K

f. O

12. B

6. P

II. M

D. H

7. B

III. M

13. P

8. B

IV. B

1. W

a. O

V. S

14. M

b. W

VI. P

2. L

c. D I. K

128


groep 7

Midden-Europa les 14 De wereld door

De wereld door

les 15

Oost-Europa

1. Dit is Oost-Europa 1.1 OostEuropa

Barentszzee

ra Oe lge be e rgt

Russisch laagland

St. Petersburg

Es

tla nd Oostzee L Le tla ito nd uw en

Rusland Moskou

Minsk

Wit-Rusland

Oekraïne

Tsjernobyl Kiew

Kazachstan

Moldavië SERVIË

h isc sp Ka

Zwarte Zee

eZ

Georgië

ee

In het oosten van Europa liggen landen, die eeuwenlang onder de invloed zijn geweest van het Russische tsarenrijk. (De vroegere Russische keizers heetten tsaren.) In 1917 vond de Russische Revolutie plaats. Vanaf die tijd waren de tsaren niet langer meer de baas. Het Russische Rijk heette voortaan SovjetUnie. De communistische partij was er de baas. De mensen hadden niet veel vrijheid. Onder leiding van Michael Gorbatsjov (je zegt: "Mie-ka-el Kor-ba-tsjof") is er rond 1990 meer vrijheid gekomen voor de mensen in dit grote land. Vanaf die tijd werden veel delen van de SovjetUnie zelfstandig.

Tbilisi

Armenië

Azerbaidzjan

Jerewan

1.2 deze les

Bakoe

In deze les hebben we het over Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië. Verder bespreken we de drie Baltische staten Estland, Letland en Litouwen en ook komen de drie Kaukasische landen (Armenië, Georgië en Azerbaidzjan) aan de beurt.

2. De landen Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië Naast de drie Baltische staten en de drie Kaukasische staten zijn er in OostEuropa nog vier landen. Dit zijn, zoals we hierboven al noemden: Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië. 2.1 Rusland

Rusland heet officieel "Russische Federatie". Het land bestaat uit een groot aantal deelrepublieken. Het is het grootste land van de wereld. Een deel van Rusland ligt in Europa. Het grootste deel ligt in het werelddeel Azië. Dit gebied ligt voornamelijk ten oosten van het gebergte de Oeral. In deze les hebben we het vooral over het Europese deel van Rusland.

2.2 landschap

Het land kent verschillende landschappen. Het grootste deel van Rusland bestaat uit laagland en lage heuvels (tot 500 meter hoog). In het zuiden ligt het gebergte de Kaukasus, met de hoogste berg van Europa: de Elbroes (5633 meter). Ook vinden we in Rusland uitgestrekte steppen (grasvlakten), die voor een groot deel veranderd zijn in landbouwgrond.

2.3 klimaat

Rusland heeft verschillende klimaatsoorten. In het noorden vinden we een poolklimaat en aan de Zwarte Zee een subtropisch klimaat. Toch heeft het grootste gedeelte een gematigd landklimaat. De temperaturen verschillen van 20 graden Celsius onder nul tot 25 graden boven nul. In de berggebieden vinden we een bergklimaat. Stalletje met papieren en een foto van Gorbatsjov

groep 7

© Uitgeverij Agteres, Rijssen / Wilsum

130

IV

a

ZWEDEN

NOORWEGEN

POLEN

TSJECHIË SLOWAKIJE

ROEMENIË

HONGARIJE

SERVIË

n

4

h

h

2

FINLAND

14 B

C 5

f

m

15

16 g

3

k

1

l

17

TURKIJE

i

b

13

III d

G II 18 19


A

d

F

12

E

11

6

IRAN

e

j

7

8

I

c

D

9 10

1. M

E. A

D. K

C. O

B. W

A. R

14. M

13. N

12. K

11. S

10. T

G. G

F. A


13.7 Topospel Zoek in je atlas de aardrijkskundige namen van Oost-Europa op, die overeenkomen met de gegevens in het kaartje hiernaast. Zet de juiste namen op de lijntjes achter de letters of nummers. Let op: hoofdletters (A t/m G) zijn landen, cijfers (1 t/m 19) zijn plaatsen, kleine letters (a t/m n) zijn wateren en Romeinse cijfers (I t/m IV) zijn gebieden. Om je te helpen hebben we voor jou de eerste letter al vermeld. Succes met je speurtocht!

2. S

15. C

Topospel A: basisstof

3. M

16. D

g. Z

4. K

8. P

h. D

17. D

9. J

i. D

5. O

a. O

j. O

18. T

b. B

k. W

6. B

c. O

l. O

19. J

d. W

m. L

7. O

e. K

III. R

n. F I. O

IV. K

f. Z

II. K

141

© Uitgeverij Agteres, Rijssen / Wilsum

groep 7

Oost-Europa les 15 De wereld door

De wereld door les 1 kaarten: wat kun je ermee?

Recommend Documents