Spirituele zorg Wat kun je ermee?
Carlo Leget
Palliatieve zorg “Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening, door het voorkomen en verlichten van lijden, door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke,
psychosociale en aard.”
spirituele (WHO-definitie)
Richtlijn NL: 2010
Dame Cicely Saunders Total pain (1964) lichamelijk
psychisch
sociaal
spiritueel
De vierde dimensie psycho-
sociaal
spiritueel
lichamelijk
Maar… wat is het?
Wat is ‘spiritualiteit’? • • • • • • • •
Zingeving (betekenis) Existentiële vragen Bestaansvragen (‘trage vragen’) Levensbeschouwing Geestelijk leven Geloof Godsdienst Religie
Hoe omschrijven we het? Spiritualiteit is het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe ook de vragen van zinervaring en zingeving gerekend worden’ (Richtlijn NL)
Spiritualiteit
is de dynamische dimensie van het menselijke leven die verband houdt met de wijze waarop personen (individu en gemeenschap)
betekenis, doel en transcendentie ervaren, tot uitdrukking brengen, en/of zoeken
verbonden
en de wijze waarop zij zijn met het moment, met zichzelf, met anderen, met de natuur, met datgene wat betekenisvol en/of heilig is. EAPC Taskforce 2010
Het kleine meisje van meneer Linh
Psychologisch • Traumatische gebeurtenis: kind en kleinkind overleden • Ontheemd • Stagnatie in rouwproces: ontkenning van de realiteit • Tekenen van dementie Interventie: nieuw thuis, goede verzorging en rouwtherapie
Spiritueel • • • •
Wat houdt je gaande? Waar leef je voor? Waar is je thuis? Wie ziet je staan? Presentie: zich aandachtig en toegewijd op de ander betrekken… zien wat er bij die ander op het spel staat… begrijpen wie je kan zijn voor de ander (A. Baart)
Geen definitie, maar zoekontwerp: Wat inspireert je? • Geraakt worden: ontvankelijkheid, emoties, cognities • Levensvragen • In beweging gezet worden • Iets van buiten: een ‘meer’ (transcendentie) • Transformatie (proces) • Onderhouden (deugd, cultuur)
Waar zit het?
Is spiritualiteit hetzelfde als geloof? Spiritualiteit
Religiositeit
‘Kerkelijkheid’ (institutioneel)
Rouw is het geheel van reacties… Verdriet, angst, agressie, schuld, machteloosheid, verwardheid, gespannenheid, concentratieverlies
Teruggetrokkenheid, vermijden situaties, eenzaamheid
psycho-
sociaal
spiritueel
Slaapproblemen, eetlust, hoofdpijn, energie verlies
lichamelijk
…die optreden na verlies van een persoon met wie een betekenisvolle relatie bestond
Waar begin je?
De juiste houding Ruimte in de zorgverlener • luisteren: de vraag open aanhoren • antwoorden: de vraag geopend teruggeven
Ruimte in de zieke • beleving en emoties • openen van nieuwe perspectieven
Het begint bij: innerlijke ruimte -
Openheid, ontvankelijkheid Vertrouwen Mildheid Humor Barmhartigheid
“Ken uzelf”
Wat is innerlijke ruimte niet?
Wat is innerlijke ruimte wel?
Innerlijke ruimte … in de zorgverlener … in de zieke
… in de naaste
Hoe doe je het zelf? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Humor Lichaam Emoties Deugden Spirituele tradities Stilte …
1. Humor Gesprekje bij een popconcert Waarom is dit leuk? • Spelen met betekenissen • Doorbreken van vanzelfsprekende • Vertrouwen en veiligheid als voorwaarde • (fanatisme = humorloos)
1. Humor Wat gebeurt er met innerlijke ruimte? De kracht van humor: - Delen van gemeenschappelijkheid (verbondenheid) - Bevrijding, afstand, ruimte - Nieuwe kijk op de situatie (creatief) - Humor als praktijk -> communicatie
Hoe luister je?
Geworteld zijn
Op reis gaan
klacht – behoefte – vraag – wens – …?
psycho-
sociaal
? lichamelijk
Door de uitingen heen luisteren
psycho-
sociaal
spiritueel
lichamelijk
Hoe kom je erbij? psycho-
sociaal
spiritueel
lichamelijk
“Ik kan niet met mijn kinderen aan tafel zitten komende zondag” Beschrijving van de werkelijkheid
Psycho-
Ervaring en emoties
Sociaal
Verbinding met levensverhaal, identiteit
Spiritueel
Krachtbronnen, inspiratie
Meer intiem en verborgen
Somatisch
Aandacht
t
Aandacht “Aandacht biedt de kiem van een relatie, en daaruit zal een mens opstaan” (Andries Baart)
Aandacht Signaleren: - Welke zorgen heeft u? - Wat gaf u vroeger kracht? - Met wie zou u willen praten? Ondersteunen: - Er zijn (presentie) - Aandachtig luisteren - Jezelf blijven
Open vragen stellen Korte verkenning: 1.Wat houdt u in het bijzonder bezig op dit moment?
2.Waar had u vroeger steun aan in moeilijke situaties? (Geloof? Levensbeschouwing? Gemeenschap?) 3.Wie zou u graag bij u willen hebben? Wie zou u kunnen steunen?
Begeleiding
Aandacht
t
Begeleiding Ontstaan en beloop worsteling - Zinverlies - Rouwproces - Zinervaring Uiteenlopen van de rollen - Arts/verpleegkundige: signaleren, latende modus, doorverwijzen; maar ook eigen wijze van begeleiden - Vrijwilliger: signaleren, latende modus, doorverwijzen; maar ook eigen wijze van begeleiden - Geestelijk verzorger en psycholoog: begeleiden (niet behandelen)
Crisis
Begeleiding
Aandacht
t
Crisisinterventie Ontstaan en beloop - Zinverlies - Rouwproces -> stagnatie - (…..Zinervaring) Patiëntgebonden factoren - Voorgeschiedenis met depressie of trauma - Angst of hoog streefniveau Omgevingsfactoren - Aantasting in waardigheid - Geen sociale steun
Waar kun je houvast hebben?
Innerlijke ruimte … in de zorgverlener … in de zieke
… in de naaste
Ars moriendi = stervenskunst
Als u terugkijkt op uw leven tot nu toe, hoe is de balans dan? Zijn er dingen die u nog recht wilt zetten?
Waar houdt u zich aan vast? Wie of wat geeft u kracht in deze situatie? Wat kunt u moeilijk loslaten?
Verbinding met je omgeving Vasthouden - loslaten
Hoe gaat u om met de pijn? Wat wilt u dat we nog doen? Wat wilt u dat we laten?
Doen laten
Herinneren -vergeten
Innerlijke ruimte Geloven - weten
Verbinding met God (?)
Ik ander
Verbinding met jezelf
Denkt u wel eens na over het einde? Wat betekent de dood voor u? Heeft u steun aan een geloof of levensbeschouwing?
Heeft u de ruimte om uzelf te zijn tijdens uw ziekte? Is uw leven ‘af’? Neemt u afscheid van het leven op de manier die bij u past? Hoe wilt u herinnerd worden?
Waar moet je dus aan denken? 1. Aandacht voor verschillende betekenislagen 2. Omgaan met vragen waarop je geen antwoord kunt geven (maar wel: jezelf zijn) 3. Aandacht voor het spirituele proces (van normale worsteling tot crisis)
Dank voor uw aandacht!
